________________
૪૭.
બળદેવનો સંસારત્યાગ, અદ્ભુત સાધના અને સ્વર્ગગમન તથા શ્રી નેમિનાથનું નિર્વાણ અને પાંડવ-દીક્ષા
બળદેવનો વિલાપ
અહીં બળદેવને માર્ગે અપશુકનો થવાથી સ્ખલિત થતાં થતાં કમળના પત્રપુટમાં જળ લઈને સત્વર કૃષ્ણની પાસે આવ્યા. આ વખતે ‘આ સુખે સૂઈ ગયા છે’ એવું ધારીને ક્ષણ વાર તેઓ બેસી રહ્યા. એટલામાં તો કૃષ્ણવર્ણી મક્ષિકાઓને ત્યાં બણબણતી જોઈને તેમણે મુખ ઉપરથી વસ્ત્ર ખેંચી લીધું. એટલે પોતાના પ્રિય બંધુને મૃત્યુ પામેલા જોઈને છેઠેલા વૃક્ષની જેમ બળદેવ મૂર્છા ખાઈને પૃથ્વી ઉપર પડ્યા. પછી કોઈ પ્રકારે સંજ્ઞા પામીને તેમણે મોટો સિંહનાદ કર્યો કે જેથી શિકારી પ્રાણીઓ પણ ત્રાસ પામી ગયા અને વનો કંપાયમાન થયા. પછી તેઓ બોલ્યા કે, “જે પાપીએ સુખે સુતેલા મારા આ વિશ્વવીર બંધુને મારી નાંખ્યા છે તે પોતાના આત્માને જણાવો અને જો તે ખરેખરો બળવાન હોય તો મારી સમક્ષ થાઓ. ખરો બળવાન તો સૂતેલ, પ્રમાદી, બાળક, મુનિ અને સ્ત્રીને કેમ પ્રહાર કરે ?'
આ પ્રમાણે ઊંચે શબ્દે આક્રોશ કરતા બળદેવ તે વનમાં ભમવા લાગ્યા. પણ કોઈ મનુષ્ય ન જણાવાથી પાછા શ્રીકૃષ્ણની પાસે આવીને આલિંગન કરીને રુદન કરવા લાગ્યા કે, “હે ભ્રાત ! હે પૃથ્વીમાં અદ્વિતીય વી૨ ! હે મારા ઉત્સંગમાં લાલિત થયેલા ! હે કનિષ્ઠ છતાં ગુણ વડે જ્યેષ્ઠ ! અને હે વિશ્વશ્રેષ્ઠ ! તમે ક્યાં છો ? અરે વાસુદેવ! તમે પ્રથમ કહેતા હતા કે તમારા વિના હું રહી શકતો નથી. અને આ વખતે તો સામો ઉત્તર પણ આપતા નથી, તો તે પ્રીતિ ક્યાં ગઈ ? તમને કાંઈ રોષ થયો હોય અને તેથી રિસાણા હો તેમ લાગે છે. પણ મારો કાંઈ પણ અપરાધ મને યાદ આવતો નથી. અથવા શું મને જળ લાવતાં વિલંબ થયો તે તમને ૨ોષ થવાનું કારણ છે ? હે ભ્રાતા ! તે કારણથી તમે રોષ કર્યો હોય તો તે ઘટિત છે તો પણ હમણાં તો બેઠા થાઓ, કેમકે સૂર્ય અસ્ત પામે છે તેથી આ સમય મહાત્માઓનો સૂવાનો નથી.”
આ પ્રમાણે પ્રલાપ કરતાં કરતાં બળદેવે રાત્રિ નિર્ગમન કરી. પાછા પ્રાતઃકાળે કહેવા લાગ્યા કે, ‘ભાઈ ! બેઠા થાઓ.' એમ વારંવાર કહેવા છતાં પણ શ્રીકૃષ્ણ બેઠા થયા નહીં ત્યારે બળદેવ સ્નેહથી મોહિત થઈને તેને સ્કંધ ઉપર ચઢાવીને ગિરિ, વન વગેરેમાં ભમવા લાગ્યા. એ પ્રમાણે સ્નેહથી મોહિત થઈને શ્રીકૃષ્ણની મૃત કાયાને પ્રતિદિન પુષ્પાદિથી પૂજન કરતાં બલરામે છ માસ પસાર કર્યા. અહો, કેવી મોહદશા !
મોહના તોફાન
રામચન્દ્રજી જેવા તદ્ભવ મોક્ષગામી છતાં મોહદશામાં કેવા ફસાયા'તા. જ્યારે હનુમાનજીની દીક્ષાના તેમને સમાચાર મળ્યા ત્યારે તેની સામે આશ્ચર્ય વ્યક્ત કરીને રામચન્દ્રજીએ કહ્યું, “બસ, દીક્ષા. અત્યારથી હનુમાને સંસાર ત્યાગી દીધો !”
જ્યારે સીતાજીએ દીક્ષા લીધાના સમાચાર મળ્યા ત્યારે રામચન્દ્રજીએ તલવાર ખેંચી કાઢીને કહ્યું, “કોણે તેને દીક્ષા આપી ? સીતાને અહીં પકડી લાવો. મારે તેને દીક્ષા નથી આપવી.” એ તો લક્ષ્મણજીએ ખૂબ સમજાવ્યા ત્યારે શાંત પડ્યા.
ચરમશરીરી જ હતા ને રહનેમિ ! પણ ભાભી રાજીમતીના નિર્વસ્ત્ર શરીરના દર્શનમાત્રથી ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે જૈન મહાભારત ભાગ-૨
૨૦૪
