________________
આ બાજુ રથ આગળ વધ્યો. પશુના કરુણ સ્વરો સંભળાવા લાગ્યા. નેમિકુમારે સારથિને કારણ પૂછ્યું. સારથિએ કહ્યું કે, “આપના સસરા ઉગ્રસેન તો ક્ષત્રિય રાજા છે પણ તેમને અજૈન ક્ષત્રિય રાજાઓ, મિત્રો હોઈ તેમના ભોજન માટેના માંસ માટે આ પશુ-પક્ષીઓ એકઠાં કર્યા છે.”
આ સાંભળતાં જ નેમિકુમારને ઝાટકો લાગ્યો. નેમિકુમારે કહ્યું, “અરે, આ શું? મારા લગ્નના ઉત્સવમાં આ જીવોનો અનુત્સવ ? ધિક્કાર છે; આવા પશુઓનું મોત લાવતા મહોત્સવને. સારથિ ! હમણાં જ રથ પાછો વાળી નાંખ.”
તે જ સમયે રાજીમતીની જમણી આંખ ફરકી. સ્ત્રીની જમણી આંખ ફરકે તે અમંગળ સૂચક છે. પુરુષની ડાબી આંખ ફરકે તે અમંગળ સૂચક છે.
રાજીમતી બોલી, “મારી જમણી આંખ અત્યારે કેમ ફરકે છે ?” સખીઓ થૂ થૂ કરવા લાગી અને બોલી, “અમંગલ નાશ પામો, અમંગલ નાશ પામો.”
કવિ કલ્પના કરે છે કે એ વખતે કોઈ હરણ પોતાની ગરદનથી હરણીની ગરદન ઢાંકીને સૂનમૂન ઊભો રહ્યો હતો. હરિણી જાણે કે તેને કહેતી હોય કે, “તમે ચિંતા ન કરો. આ તો વિશ્વના જીવમાત્રનો ઉદ્ધાર કરનારા નેમિકુમાર છે. તેને વાત કરો તો જરૂર આપણને તે છોડાવી દેશે.”
તે હરણ પણ જાણે એમ કહેવા લાગ્યો કે, “હે ત્રણ ભુવનના સ્વામી ! અમે જંગલના તરણાં ખાઈએ છીએ અને ઝરણાના પાણી પીને સંતોષ માનીએ છીએ. માનવજાતિથી કેટલાય ગાઉ દર રહીએ છીએ તો પછી અમારા જેવા નિરપરાધીનો જીવ લઈને અમોને શા માટે હેરાન કરો છો ?”
તે વખતે નેમિકુમારે પશુરક્ષકોને કહ્યું, “ઉઘાડી નાંખો દરવાજા અને છોડી દો આ બધા પશુપક્ષીઓને. મારે નથી કરવા લગ્ન.”
જેવા દરવાજા ખૂલ્યા કે પશુઓ હર્ષની ચિચિયારીઓ કરતાં દોડવા લાગ્યા.
આ કવિ કલ્પના કરે છે કે હરણ એટલે રંગમાં ભંગ પડાવનાર પશુ. માટે જ તેને સંસ્કૃતમાં કુરંગ કહેવાય છે તે સાચું છે. રામને સીતાનો વિરહ હરણે કરાવ્યો, ચન્દ્રને કલંકિત કરનાર હરણ છે અને નેમિકુમારને રાજીમતીનો વિરહ કરાવનાર પણ આ હરણ જ છે.
આ વખતે સમુદ્રવિજય તથા શિવાદેવી માતાએ આડા ઊભા રહીને રથને અટકાવ્યો. શિવાદેવીએ આંખમાં આંસુ લાવીને લગ્ન કરવા વિનંતી કરી ત્યારે નેમિકુમારે કહ્યું, “હે માતા ! તમે આ આગ્રહ છોડી દો. રાગી ઉપર પણ વિરાગી (વિશેષ રાગી) થાય તેવી માનવી-સ્ત્રી માટે પરણવી નથી. મારે તો વિરાગી (વિગત-રાગી) ઉપર રાગ કરે તેવી મુક્તિરૂપી સ્ત્રીને જ પરણવી છે.'
પિતા સમુદ્રવિજયે કહ્યું, “વત્સ ! કાંઈક વહેવાર તો સમજ. આમ પાછા ફરી જવું તે ઉચિત
નથી.''
નેમિકુમાર : પિતાજી ! મને આવો આગ્રહ ન કરો. સંસારની ભોગક્રિયા અનેક પ્રાણોનો ઘાણ કાઢનારી છે. એક વખત સંસારનું સુખ ભોગવવા જતાં બે થી નવ લાખ પંચેન્દ્રિય ગર્ભજ જીવો તથા અસંખ્ય સંમૂચ્છિમ જીવોનો નાશ થાય છે.
સમુદ્રવિજય રાજાએ કહ્યું, “વત્સ ! ઋષભદેવ આદિ જિનેશ્વરો વિવાહ કરીને મોક્ષે ગયા છે તો શું તું નવાઈનો મોક્ષ પામવા માંગે છે ?”
નેમિકુમારે ઉત્તર આપતા પિતાને કહ્યું, “પિતાજી ! તેમના નિકાચિત ભોગાવલી કર્મ બાકી હતા. મારા ભોગાવલી કર્મો હવે ક્ષીણ થયા છે.”
આ બાજુ રથને પાછો વાળેલો જોઈને રાજીમતી બોલી, “હે દેવ ! આ શું થયું?' એમ કહીને ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
૧૭૬
