________________
વહોરો છો? હું તો આપને સલાહ આપું છું. આપે તે સ્વીકારવી જોઈએ કે આપ એ પાંડવ-કૌરવોની લડાઈમાં ક્યાંય વચ્ચે ન આવતા, કોઈનો ય પક્ષ ન લેતા. પાંડવો અને કૌરવોને પરસ્પર લડી મરવું હોય તો ભલે લડી મરે. પણ આપ પક્ષકાર બનીને એ અપકીર્તિનો ભોગ ન બનતા.”
ભીષ્મ-વચનનો શ્રીકૃષ્ણ દ્વારા અંશતઃ આદર શ્રીકૃષ્ણે કહ્યું, “પાંડવો તો મારા બળના સાથથી જ કૌરવો સામે ટકરાવાની તૈયારી કરે છે. હવે મારાથી તેમનો પક્ષ કેમ મૂકી દેવાય ! પણ તમારા જેવા વડીલોના વચનને નિષ્ફળ નહિ જવા દેવા માટે હું એટલું જરૂર કહીશ કે હવે હું અર્જુનના રથનો માત્ર સારથિ બનીશ, શસ્ત્ર નહીં ઉપાડું.
વળી પાંડવો તો એટલા બધા પરાક્રમી છે કે તેમને વિજય પામવામાં શસ્ત્રસજજ કૃષ્ણની જરૂર પણ નથી.”
શ્રીકૃષ્ણ પાસે દુર્યોધન અને અર્જુનની યાચના વ્યાસકૃત મહાભારતમાં શ્રીકૃષ્ણની આ પ્રતિજ્ઞાને વિભિન્ન પ્રસંગમાં રજૂ કરવામાં આવી છે. તે પ્રસંગ આ મુજબ છે :
દુર્યોધન અને અર્જુન અને યુદ્ધમાં શ્રીકૃષ્ણની પોતાના પક્ષે સહાય માંગવા તેમની પાસે ગયા હતા. તે વખતે શ્રીકૃષ્ણ આરામ કરતા હતા. પ્રથમ દુર્યોધન આવ્યો અને તે શ્રીકૃષ્ણના મસ્તક આગળ બેસી ગયો. થોડી વાર બાદ અર્જુન આવ્યો. તે શ્રીકૃષ્ણના પગ પાસે બેસી ગયો.
જ્યારે શ્રીકૃષ્ણ આંખ ઉઘાડી ત્યારે તેમણે પગ પાસે બેઠેલા અર્જુનને પહેલો જોયો. ત્યાર પછી માથા પાસે બેઠેલા દુર્યોધનને જોયો.
શ્રીકૃષ્ણને દુર્યોધને કહ્યું, “હું આપની પાસે પ્રથમ આવ્યો છું. મારે આપની યુદ્ધમાં મદદ જોઈએ છે.”
દુર્યોધનની ઉછાંછળી અને સ્વાર્થભરી લાગણી ઉપર કટાક્ષ કરતાં સ્મિતમાં શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા, “ભાઈ ! તું ભલે પહેલો આવ્યો પરંતુ મેં તો અર્જુનને પહેલો જોયો છે માટે મારે તેની સાથે જ પહેલી વાતચીત કરવી જોઈએ. વળી તે તારાથી નાનો પણ છે માટે ય તેનો વાત કરવાનો અધિકાર પ્રથમ છે, માંગણી કરવાનો અધિકાર પણ પ્રથમ છે.
તમે બંને યુદ્ધમાં મારી મદદ માંગવા આવ્યા છો એ મને સમજાઈ ગયું છે. મારી પાસે બે વસ્તુ છે : એક હું પોતે અને બીજું મારું સૈન્ય. આમાંથી તમે બન્ને એકેક વસ્તુ માંગી શકો છો. પણ તમે એટલું યાદ રાખજો કે જ્યાં હું હોઈશ ત્યાં નિઃશસ્ત્ર હોઈશ અને સૈન્યહીન હોઈશ. હવે અર્જુનને જે માંગવું હોય તે માંગી લે, શેષ દુર્યોધનનું.”
આ વખતે દુર્યોધનના હૃદયની ધડકન એકદમ વધી ગઈ. તેને થયું કે અર્જુન શસ્ત્રસજજ મહાબળવાન સૈન્ય માંગી લેશે અને મારે ભાગે એકલા કૃષ્ણ-તે પણ શસ્ત્રહીન-આવશે. અરેરેરે ! હવે
શું થશે ?
પણ અર્જુને તો શ્રીકૃષ્ણને માંગ્યા. એ વખતે દુર્યોધનના આનંદનો કોઈ સુમાર ન રહ્યો. યુદ્ધમાં પોતાનો વિજય તે જ પળે તેણે નિશ્ચિત કરી લીધો.
દુર્યોધનને આનંદવિભોર બનીને જતો શ્રીકૃષ્ણ અને અર્જુને જોયો.
શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને પૂછ્યું, “શું તને એમ નથી લાગતું કે શસ્ત્રહીન શ્રીકૃષ્ણને માંગીને તું થાપ ખાઈ ગયો છે ?”
સ્મિત કરીને પ્રણામ કરતાં અર્જુન બોલ્યો, “જી નહિ, ભગવન્! મારે તે વિરાટ સૈન્યની શી ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૯૫
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
