________________
દુઃશાસનના આ શબ્દો સાંભળતાં જ દુર્યોધને જોરથી પગ પછાડ્યો. મોટો ફૂંફાડો મારીને તે ઊભો થઈને સભામાંથી ચાલી ગયો.
આ રીતે ચાલ્યા જઈને દુર્યોધને સભાસદોનું અપમાન કર્યું છે તેમ ભીષ્મને લાગ્યું. તેમને ખૂબ દુઃખ થયું અને ક્રોધ પણ ચડ્યો.
નિયતિ આગળ ભીષ્મ પણ ના-ઈલાજ
તેમણે શ્રીકૃષ્ણને કહ્યું કે, “કૃષ્ણ ! મને લાગે છે કે દુર્યોધનાદિ પાપીઓનો અંતકાળ હવે ખૂબ નજીકમાં છે. તે સિવાય આટલી બધી નીચતા તેમને સૂઝે નહિ. મને તો એ પણ લાગે છે કે આ પાપી પુત્રો દ્વારા કૌરવકુળનો મૂળથી સંહાર થશે. પણ હવે કોઈથી કાંઈ થઈ શકે તેમ મને લાગતું નથી. જ્યાં કાળ જ બળવાન હોય ત્યાં માનવ શું કરી શકે ? ભલે ત્યારે...નિયતિને તેનું કામ કરવા
દો.’’
દુર્યોધનને કેદ કરવાની શ્રીકૃષ્ણની ભીષ્મને સલાહ શ્રીકૃષ્ણે ભીષ્મને કહ્યું, “વડીલ પુરુષ ! આ પાપમાં તમે પણ ભાગીદાર છો તે વાતની નોંધ કરજો. તમે લોકો વડીલ તરીકેની તમારી સત્તા વાપરીને પહેલેથી જ એ પાપી દુર્યોધનને અટકાવી શક્યા હોત પણ તમે કદી તેમ કર્યું જ નથી. હું તો હજી પણ તમને વડીલજનોને કહેવા માંગું છું કે એ પાપાત્માને તમે કેદ કરો. આમ કરવામાં તમે સંકોચ ન રાખો. તમે પુત્રમોહાદિને આડા ન લાવો. પ્રજાને ત્રાસ આપતા કંસને મેં ઘડીના છઠ્ઠા ભાગમાં પૂરો કર્યો હતો તે તમે ક્યાં નથી જાણતા ! તમે જાણો છો કે આ આર્યાવર્તમાં કુટુંબના હિત ખાતર વ્યક્તિનો ત્યાગ, ગામના હિત ખાતર કુટુંબનો ત્યાગ, સમાજના હિત ખાતર ગામનો ત્યાગ અને આત્માના હિત ખાતર પૃથ્વીનોસર્વસ્વનો-ત્યાગ કરવાની પવિત્ર પરંપરા છે. તો તમારે સમગ્ર કૌરવકુળના હિત ખાતર હજી પણ દુર્યોધનને કબજામાં લેવો જ જોઈએ. અને જો તમે તેમ નહિ કરો, ગમે તે કારણે તે વાતની ઉપેક્ષા કરશો તો ભારતવર્ષના ઇતિહાસમાં તમારી આ કથા કાળા અક્ષરે લખાઈને જ રહેશે.”
શ્રીકૃષ્ણની વાત સાંભળીને ભીષ્મે શરમથી માથું નીચે નાંખી દીધું.
દુર્યોધનને ફરી સમજાવવા ધૃતરાષ્ટ્રની ગાંધારીને ભલામણ
શ્રીકૃષ્ણના આગઝરતા અને કટુતાભર્યા છતાં સાચા નિવેદનને સાંભળીને ધૃતરાષ્ટ્રને મનમાં થયું કે ગાંધારી દ્વારા દુર્યોધનને સમજાવવાનો એક છેલ્લો પ્રયત્ન હજી કરી લેવો જોઈએ. તેણે ગાંધારીને બોલાવીને કહ્યું કે, “દુર્યોધન નીચતાની હદ વટાવી ગયો છે. હવે તું તેને સમજાવે તો સારું.”
ગાંધારીએ ધૃતરાષ્ટ્રને કહ્યું, “અતિ લોભી માણસ રાજા થવા માટે નાલાયક ગણાય. દુર્યોધન તેવો જ માણસ છે પણ તમે તો તેનાથી ય વધુ દોષિત છો, કેમકે તમે જ પુત્રમોહે અંધ બનીને, આજ સુધી લાડ લડાવીને તેના અવગુણોને પુષ્ટ થવા દીધા છે. તમે જ પુત્રમોહે અંધ બનીને તે તે સમયના તમારા ધર્મો(કર્તવ્યો)ને તિલાંજલિ આપી છે. હવે બધી બાજી બગાડી નાંખ્યા પછી તમે મને તે સુધારવાનું કહો છો એ શી રીતે શક્ય છે ?”
એ જ વખતે દુર્યોધન સભામાં આવ્યો. તેની આંખો લાલચોળ હતી. ક્રોધથી તે કંપતો હતો. દુર્યોધનને માતા ગાંધારીની સલાહ પોતાની બાજુમાં બેસાડીને ગાંધારીએ તેના માથા ઉપર વાત્સલ્યભરપૂર હાથ ફેરવ્યો અને પછી તેને કહ્યું, “બેટા ! આજે તારી માતાને ઠીક લાગે તે તને કહેવા દે. તું શાન્તિથી મને સાંભળ. મને ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
૯૩
