________________
કાર્યમાં સફળતા પામી જશે. આપણે અહીં ઝિંદાદિલીના કેટલાક પ્રસંગો જોઈએ.
ઝિંદાદિલીના કેટલાક પ્રસંગો
(૧) કુમારિલ ભટ્ટ ઘણાં વર્ષો પૂર્વે ભારતની અંદર બૌદ્ધ સંસ્કૃતિનો પ્રચાર વ્યાપક બની રહ્યો હતો. બૌદ્ધ ધર્મ નિર્વાણપદને તેવા પ્રકારે નથી માનતો કે જેવા પ્રકારે વૈદિક ધર્મવાળા અને જૈન ધર્મવાળા-આપણે બધા માનીએ છીએ. એ નિર્વાણનો અર્થ એવો કરે છે કે આત્માનું દીપકની જેમ સંપૂર્ણપણે બુઝાઈ જવું. વૈદિકો અને જૈનો-આપણે નિર્વાણનું સ્વરૂપ “આત્માનું સચ્ચિદાનંદ ઘન સ્વરૂપનું પ્રગટીકરણ થવું તેવું માનીએ છીએ. આત્મામાં સત્, ચિત્ અને આનંદમયતા ઉત્પન્ન થવી એ આત્માની મુક્તિ છે એ આપણો અને વૈદિકોનો મત છે.
બૌદ્ધદર્શને આત્માનું સચ્ચિદાનંદમય જે નિર્વાણ સ્વરૂપ છે એનો લોપ કરવા માંડ્યો, વૈદિક અને જૈનદર્શનને અભિમત આત્માના નિર્વાણમાર્ગનો વિલોપ કરવાનો પ્રારંભ કર્યો ત્યારે એક સંસ્કૃતિપ્રિય હૈયું આ વાત ખમી શક્યું નહિ.
કુમારિલ ભટ્ટ નામના બ્રાહ્મણ પંડિત કે જેઓ મીમાંસાદર્શનના પ્રણેતા છે એ બૌદ્ધો દ્વારા થતી નિર્વાણપદની આ વિકૃતિને જોઈને કકળી ઊઠ્યા. નિર્વાણપદ-સાધક સંસ્કૃતિના પ્રખર હિમાયતી કુમારિલ ભટ્ટનો આત્મા અકળાઈ ઊઠે છે. નિર્વાણપદનું વિકૃત સ્વરૂપ એમનાથી જોયું જતું નથી. અને...એ બૌદ્ધદર્શનનો પ્રતિકાર કરવા માટે સંકલ્પ કરે છે.
બૌદ્ધદર્શન મધ્યમમાર્ગી હતું એટલે ઉગ્ર દેહદમન અને તપ-ત્યાગાદિનું એમાં વિશેષ જોર ન હતું. આથી એમનો મત જલદીથી સ્વીકૃત થવા લાગ્યો. તે કાળના રાજાઓ પણ બૌદ્ધધર્મનો સ્વીકાર કરવા લાગ્યા. પ્રજામાં પણ બૌદ્ધધર્મ વ્યાપક બનવા લાગ્યો. “મસ્તીમાં રહેવું, મોજ કરવી અને મુક્તિ મેળવવી.” આવો સરલ માર્ગ કોને ન ગમે ? સહુ એનો સ્વીકાર વ્યાપક રીતે કરવા લાગ્યા.
આ જોઈને કુમારિલ ભટ્ટનો અંતરાતમ અતિશય વેદના અનુભવવા લાગ્યો. એનાથી આ ખમી શકાતું નથી. આર્યાવર્તીય સંસ્કૃતિના નિર્વાણપદની આ વિકૃતિને એ સહન કરી શકતો નથી અને કુમારિલ બૌદ્ધશાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરવા લાગ્યા.
આ કુમારિલ નિર્વાણસાધક સંસ્કૃતિનો સંરક્ષક હતો, સંસ્કૃતિની રક્ષા માટે પ્રાણની ન્યોચ્છાવરી કરવાની ખેવના ધરાવનાર હતો. એણે બૌદ્ધશાસ્ત્રોનો પ્રકાંડ અભ્યાસ કરીને એ શાસ્ત્રોની નબળી કડીઓ પકડી લીધી. ત્યાર બાદ બૌદ્ધ બની ગયેલા રાજાઓ પાસે જઈને એણે વાદ કરવા માટે આહાનો આપ્યા. રાજાઓની ખુશામત કરવા કાજે બૌદ્ધ પંડિતોમાં રૂપાંતરિત થઈ ગયેલા બ્રાહ્મણ પંડિતો સાથે વાદ કરીને કુમારિક ભટ્ટે ભવ્ય વિજય પ્રાપ્ત કર્યો. નિર્વાણપ્રાપક-ધર્મની શાન બઢાવવા કાજે એણે તનતોડ પ્રયત્ન આદર્યો, પરંતુ કમનસીબી એ બની કે રાજાઓ કહેવા લાગ્યા કે, “કુમારિક ! વાદ તમે ભલે જીતી ગયા, યુક્તિઓ ભલે તમારી પાસે વધારે રહી, પરંતુ અમે તો બૌદ્ધ ધર્મને જ સ્વીકારીશું. બૌદ્ધદર્શનનો પરિત્યાગ અમે કરી શકનાર નથી. અમને તો એ જ ધર્મ ગમે છે.”
આ સાંભળીને કુમારિલની આંતરવેદના વધી જાય છે.
ઠેર ઠેર વાદો કરીને, વિજય પ્રાપ્ત કરીને એ બૌદ્ધસમ્મત નિર્વાણનો છેદ ઉડાડે છે, આર્યસંસ્કૃતિને માન્ય નિર્વાણમાર્ગની સ્થાપના કરે છે. છતાં ય એને એના કાર્યમાં સફળતા સાંપડતી નથી. ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૭૪
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
