________________
પ્રત્યેક માનવ પોતાનું જીવન ટકાવી રાખીને ધર્મપ્રવીણ બનવા પ્રયત્ન કરતો રહે એમાં કશું અનુચિત નથી. આવા જીવનને ટકાવવા માટે ગૃહસ્થને કેટલીક ચીજોની અનિવાર્ય રીતે જરૂર પડે છે. એ ચીજવસ્તુઓ એવા પ્રકારની હોય છે કે એના વિના એનું જીવન ટકી ન શકે અને એનો ઉચિત વ્યવહાર ચાલી ન શકે.
આવી જેટલી અનિવાર્ય ચીજવસ્તુઓ ગણાતી હોય તેને આપણે જરૂરિયાતની વસ્તુઓ કહીશું.
હવે એ જરૂરિયાતની વસ્તુઓના ભોગ-ઉપભોગમાં જો અગવડ પડતી હોય, મુશ્કેલીઓ આવતી હોય, ત્રાસ થતો હોય તો તે ગૃહસ્થ તે વસ્તુના સ્થાને સગવડભરી વસ્તુ વસાવે છે. એવી વસ્તુઓને આપણે સગવડના ખાનામાં મૂકીશું.
પણ વાત આથી ય આગળ વધે છે. કેટલીક વસ્તુઓ એવી હોય છે કે જે માત્ર પોતાની વાસનાઓને બહેકાવવાનું જ કામ કરે છે. આવી ભોગવિલાસની પોષક ચીજવસ્તુને શોખની વસ્તુ તરીકે આપણે સંબોધીશું.
આમ ચીજવસ્તુના કુલ ત્રણ વિભાગ થયા : જરૂર, સગવડ અને શોખ. હવે એકેકી બાબતમાં આ ત્રણ વિભાગ પાડીએ જેથી આ વાત ખૂબ સ્પષ્ટ થઈ જાય.
(૧) ધારો કે તમારી પાસે પંચોતેર પૈસાની એક જ ઇન્ડિપેન છે. ચોપડો લખવા માટે ઇન્ડિપેન વિના તમારે બિલકુલ ચાલે તેમ નથી એટલે પંચોતેર પૈસાની આ ઇન્ડિપેનને ‘જરૂર’ના વિભાગમાં ગોઠવી શકાય.
પરંતુ આ પેન ‘લીક થયા કરે છે, વારંવાર તમારા હાથ બગાડે છે. આ અગવડથી કંટાળી જઈને તમે નવ રૂપિયાની એક પેનને ખરીદી લાવો છો. સગવડતા ખાતર વસાવેલી આ પેનને સગવડ”ના વિભાગમાં ગોઠવી શકાય.
પણ એક દિવસ તમારું ભાગ્ય ચમકી ગયું. ધંધામાં તમને વિશેષ લાભ થયો અને તરત તમે પાર્કર ૭૫’ નામની સોનેરી ખોખાની આકર્ષક પેન ખરીદી લાવ્યા. આ પેનને “શોખના વિભાગમાં મૂકવી જોઈએ.
(૨) આ જ રીતે જાડું માદરપાટ કાપડનું “બંદૂક છાપ ધોતિયું “જરૂર’માં ગણાય, પણ મલમલનું મર્સરાઈઝ ધોતિયું સગવડમાં ગણાય અને રાયલીનું પરમસુખનું કે બ્રાસલેટનું ધોતિયું શોખમાં ગણાય.
(૩) વાંકડિયા તારવાળી આઠ રૂપિયાની ફ્રેમના ચશ્માં જરૂરમાં ગણાય. વીસ રૂપિયાની ફ્રેમના ચશ્માં સગવડમાં ગણાય, જ્યારે ગોલ્ડન ફ્રેમના ચશમાં શોખમાં ગણાય.
આ રીતે તમામ બાબતોમાં ત્રણ વિભાગ કરી શકાય. હવે જુઓ મજા...
તમારે ખરેખર નિષ્પાપ જીવન જીવવું છે ને? તમારું ચિત્ત ઘણા અંશે વાસનામુક્ત બની જાય એવી ધન્ય પળોને તમારે સ્પર્શવી છે ને ?
હા જ કહો ભાગ્યવાન બંધુઓ ! આ પ્રશ્નનો જવાબ નકારમાં આપશો જ નહિ, કેમકે જો તમે મારી સાદગીની વાત અપનાવી લેશો તો નવી પેઢીના તમારા બાળકો સુધી મારી વાતના વહેણને પહોંચતા થોડી પણ વાર લાગવાની નથી.
છેવટે શોખનો તો ત્યાગ કરો જ એટલે જો તમે વાસનામુક્ત મસ્ત ચિત્તના સ્વામી બનવા માંગતા હો તો “જરૂર”, “સગવડ” અને ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૩૦
જૈન મહાભારત ભાગ-૨
