Gujarati Sahitya Kosh Part 02

Author(s): Chandrakant Topiwala, Raman Soni, Ramesh R Dave
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad

Page 325

પટેલ મોહનલાલ બાપુજી - પટેલ રતનજીભાઈ સુખાભાઈ
એવા મને
ગ્રંથસ્થ થયેલા છે. ‘ચન્દ્રવદન ચી. મહતા' (૧૯૮૧) એમના વંદપ્રyiધ છે. વિવેચક તરીકે તેઓ રપષ્ટવકતા છે અને કૃતિની સવાંગીણ તપાસ કરવાને બદલે કોઈ ચોક્કસ દૃષ્ટિકોણથી મૂલ્યાંકન
એવી કૃતિ ટૂંકીવાર્તાથી ભિન્ન સ્વરૂપ ગામજા પ્રગટ કર્યા છે.
પટેલ યોગેન્દ્રકુમાર ભાઈલાલભાઈ : દરબાર ગોપાળરા
આપતી અપદ્યાગદ્યકૃતિ ગુજરતના રાજવી ફકીર'(૧૯૩૧) ન! કર્તા.
પટેલ રણછોડદાસ માધવદાસ : ગરબી, વાળ : ૧ પદરૂપ મેકકથાના માં ગ્રહે “રણછોડવાણી'- ભા. ૧, ૨ (':૨૪, ૨૨-) કતાં.
ભાષા, વ્યાકરણ, જાડાણી, અનુવાદ વગેરેમાં એમનું સંશોધન જાણીતું છે. “અનુવાદ વિજ્ઞાન' (૧૯૭૦), 'ગુજરાતીમાં વિરામચિહ્નો' (અન્ય સાથે, ૧૯૭૩), ભાષાસાહિત્ય દ્વારા રાષ્ટ્રીય
એકતા' (૧૯૮૧), ‘અનુવાદની સમસ્યાઓ : એક સંગાપ્તિ' (૧૯૮૨) વગેરે એમનાં ઉપયોગી પુસ્તકો છે.
આબર્ટ વાઈર' (૧૯૬૪), 'બાલભારતી’ - ભા. 1-10 (૧૯૭૦), ગુજરાતીમાં બાલસાહિત્ય' (૧૯૮૪) વગેરે એમનાં બાળસાહિત્યવિષયક પુસ્તકો છે.
‘ચાર ફાગુ' (૧૯૬૨), ‘ગાંધીજીની જીવનદૃષ્ટિ' (૧૯૬૪), 'ગૃહ ગુજરાતી ગદ્યપરિચય'- ભા. ૧-૨ (અન્ય સાથે, ૧૯૭૩), ‘પૃહદ ગુજરાતી કાવ્યપરિચય'- ભા. ૧-૨ (અન્ય સાથે, ૧૯૭૩), 'વા વ્યાપાર અને વાછટા' (૧૯૭૩),ચઢો રે શિખર રાજા રામનાં (૧૯૭૫) વગેરે એમનાં સંપાદન-રાહદાંપાદનો છે.
મ.પ. પટેલ મોહનલાલ બાપુજી : પદ્યકૃતિ 'કવિતકદમ'- ભા. ૨૩ (અન્ય સાથે, ૧૯૧૬)ના કર્તા.
' (૧૯૬૮), "]:
પટેલ રણછોડભાઈ : કામરાંગ્રહ ‘ળ પર અક્ષર' ૧૯૬ ના
કત.
પટેલ મોહનલાલ બાભાઈદાસ (૩૦-૬-૧૯૨૩) : વાર્તાકાર, નવલકથાકાર. જન્મ વતન મહેસાણા જિલ્લાના પાટણમાં. ૧૯૪૩ માં મેટ્રિક. ૧૯૪૭માં ઇતિહાસ-અર્થશાસ્ત્ર વિષયો સાથે મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી બી.એ. ૧૯૫૫ માં ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાંથી બી.ઍડ. ૧૯૬૧માં ગુજરાતી-સંસ્કૃત વિષયોમાં એમ.એ. ૧૯૪૭ ૧૯૬૦ દરમિયાન અમદાવાદ અને કડીની શાળાઓમાં શિક્ષક, ૧૯૬૧ થી કડીની શાળામાં આચાર્ય ઉપરાંત કડીની કોલેજમાં ગુજરાતીના માનદ અધ્યાપક.
‘હવા ! તુમ ધીરે બહે !' (૧૯૫૪), ‘વિધિનાં વર્તુળ' (૧૯૫૯), ‘ટૂંકા રસ્તા' (૧૯૫૮), “મોટી વહુ' (૧૯૬૦), ‘પ્રત્યાલંબન (૧૯૭૦) અને ‘ક્રોસરોડ' (૧૯૮૩) એ એમના સંગ્રહની વાર્તા
માં ઘટનાને આલંબન તરીકે લઈને પાત્રની મન:સ્થિતિનું આલેખન કરવા તરફનું વિશેષ લક્ષ છે; તેથી એમની ઘણી વાર્તાઓ કદમાં ટૂંકી છે. કલ્પન-પ્રતીકનો આશય એ એમની શૈલીના વિશેષ છે. ‘એમના સોનેરી દિવસે', ‘ક્રોસરોડ', ‘બ્લાઈન્ડ વર્મ જેવી એમની વાર્તાઓ ધ્યાનપાત્ર છે.
એમની હેતના પારખાં' (૧૯૫૭), ‘અંતિમ દીપ' (૧૯૫૯), ‘સાંજ ઢળ' (૧૯૭૮), ‘નયન શાથે નીડ' (૧૯૮૦) “શમણાં ન લાગે હાથ' (૧૯૮૧), ‘ટહૂકે પંખી કોઈ ઘટામાં' (૧૯૮૧), 'રણમાં છાઈ શ્યામ ઘટા' (૧૯૮૨) પૈકી મોટા ભાગની ધારાવાહી નવલકથાઓ છે.
વિવેચનગ્રંથ “ટૂંકીવાર્તા : મીમાંસા' (૧૯૭૯)માં એમણે ટૂંકીવાર્તાના સ્વરૂપની, વિશિષ્ટ ભાવપરિસ્થિતિના મુદ્દાને કેન્દ્રમાં રાખીને ચર્ચા કરી છે. નાના કદની વાર્તાને લકથા કહીને એમણે
પટેલ રણજિતભાઈ મોહનલાલ, “અનામી' (૨૬-૬-૧૯૫૮) : કવિ, ગદ્યકાર, વિવેચક. જન્મ ગાંધીનગર જિલ્લાના ડમડામાં. ૧૯૪૨ માં ગુજરાતી-સંસ્કૃત વિષયો સાથે બી.એ. ૧૯૪૪ માં ગુજરાત વિદ્યા - રસભામાંથી ગુજરાતી-સંસ્કૃત વિષયોમાં એમ.એ. ૧૯૫૬માં મ.સ. યુનિવર્સિટી, વડોદરામાંથી મલયચન્દ્રકૃત ‘સિંહાસનબત્રીસી' પર પીએચ.ડી. ગુજરાતની વિવિધ કોલેજોમાં ગુજરાતીન: પ્રાધ્યાપક રહ્યા પછી ૧૯૫૮ થી ૧૯૭૭ સુધી મ. સ. યુનિવર્સિટીમાં ગુજરાતી વિભાગમાં રીડર, પ્રોફેસર અને અધ્યક્ષ.
એમના કાવ્યસંગ્રહો 'કાવ્યસંહિતા' (૧૯૩૮) અને “ચકવાક' (૧૯૪૧)માં મુખ્યત્વે પ્રણયકાવ્યો છે. ‘સાર' (૧૯૫૭) માં આકાશવાણી પરથી રજૂ થયેલાં ગીતા સંગૃહીત છે. દશક (૧૯૫૭) માં છંદોબદ્ધ ને ગેય એવાં સે નાનાં કાવ્યાન: રામ: વા. છે. પરિમલ” એમણે પોતે ચૂંટેલી પોતાની પ્રતિનિધિ કાવ્યરચનાઓનો સંચય છે. ‘રટાણા' (૧૯૮૩) કાવ્યસંગ્રહમાં પ્રકૃતિ, ઘર અને ભકિત પ્રધાનસ્થાને છે. ‘ભણેલી ભીખ અને બીજી વાન' (૧૯૫૭) નવલિકાસંગ્રહમાં આકાશવાણીના મજૂરવર્ગ માટેન!! કાર્યક્રમમાં રજૂ થયેલી એકવીસ વાતે રાંગૃહીત છે, જેમાં સઘટનાનો અંશ વધુ છે.
એમના વિવેચનગ્રંથોમાં ‘મણિલાલ શતાબ્દી ગ્રંથ (કાંપાન, ૧૯૫૮), ‘શામળ' (૧૯૬૧), ‘સિંહાસનબત્રીસી(૧૯૭૨) અને ‘અર્વાચીન ગુજરાતી સાહિત્યવરૂપોનો વિકાસ' (૧૯૫૮) મુખ્ય છે. આ ઉપરાંત એમણ ‘રણજિત રત્નાવલિ (૯૩૫), ‘ત્રિવેણી’ (૧૯૫૩), ‘ટાગોર- જીવનકવન' (૧૯૬૫) જેવાં પ્રકીર્ણ પુરના પણ આપ્યાં છે.
ભા.જા. પટેલ રતનજીભાઈ સુખાભાઈ: ઈસપની નીતકથાઓ નિરૂપની
પુસ્તિકાઓ ‘શીરોપૂરી', ‘તી શી', 'ધર કોનું?” અને “હિમત મરદા' તથા હિતોપદેશ કથામાળાની પુસ્તિકાઓ ‘મિત્રલાભ અને ‘લેભી કબૂતર’ તેમ જ ગીતસંગ્રહ ‘ગાંધીગીતા' (૧૯૬૯)ના કર્તા.
૩૧૪: ગુજરાતી સાહિત્યકોશ- ૨
www.alinelibrary.org