Gujarati Sahitya Kosh Part 02

Author(s): Chandrakant Topiwala, Raman Soni, Ramesh R Dave
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad

Page 629

સંપટ મુળજી લક્ષ્મીદાસ – સાગર નવસારવી ,
પછી ઘેરબેઠાં અંગ્રેજી શિક્ષક પાસે ઇતિહાસ, રાજકારણ, સાહિત્ય, ગુજરાતી કાવ્યકૃતિઓની તસ્વપરીક્ષા પણ આ અભ્યાસમાં સામેલ પુરાતત્ત્વ વગેરે વિષયોને અભ્યાસ. હસ્તલિખિત ગ્રંથ અને ચિત્રોના સંગ્રાહક. આ સંગ્રહ મુંબઈના ભારતીય વિદ્યાભવનને
૨.ર.દ. સોંપાયો. મુખ્ય વ્યવસાય વ્યાપાર-ઉદ્યોગ. દ્વારકાની પ્રખ્યાત સાઈ મીન : કાવ્યસંગ્રહ ‘અણસાર' (૧૯૬૧)ના કર્તા. સિમેન્ટ ફેકટરીના મૂળ સ્થાપક અને સંયોજક. છઠ્ઠી ગુજરાતી
નિ.વો. સાહિત્ય પરિષદના કલાપ્રદર્શન વિભાગના પ્રમુખ. મુંબઈમાં સાઈ રતુભાઈ : કાવ્યસંગ્રહ ‘કલ્પના(૧૯૬૩)ના કર્તા. અવસાન.
નિ.. એમની પાસેથી નવલકથાઓ ‘રણવીરસિહ' (૧૯૦૦), સુર- સાઈ શરણાનંદ સ્વામી : “સાઈ લીલાખ્યાન' (૧૯૬૨)ના કર્તા. સાગરની સુંદરી' (૧૯૦૪), ‘શિવાજીને વાઘનખ' (૧૯૮૬) વગેરે
નિ.. મળી છે. આ ઉપરાંત એમણે ઇતિહાસ પર આધારિત કેટલાંક પુસ્તકો પ્રબોધ ભારત'-ભા. ૧-૨ (૧૯૦૧), ‘માનવ ધર્મમાલા”
સાકરન શોધનારો : ખોટા દાબ દ્વારા બાળકની સર્જકતાને રૂંધવી (૧૯૦૬), ‘સંધ્યા યાને મરાઠા રાજયને સૂર્યાસ્ત’(૧૯૦૯), ‘રણયજ્ઞ
ન જોઈએ, એવા ઉદ્દેશને લક્ષ્ય કરતું યશવંત પંડયાનું એકાંકી. યાને પચ્ચીસ વર્ષનું યુદ્ધ' (૧૯૧૯), નીતિવચન' (૧૯૨૨),
ચંટો. ‘વજાઘાત યાને વિજયનગરને વિનાશકાળ (૧૯૨૩) વગેરે સાકરબહેન : બાળવાર્તાસંગ્રહ “એકવીશ વા'નાં કર્તા. આપ્યાં છે. એમણે અંગ્રેજીમાં પણ કેટલાંક પુસ્તકો લખ્યાં છે.
નિ.વા. નિ.. સાકરલાલ મગનલાલ : નવલકથા અંધકાર પર પ્રકાશ' (૧૯૨૧)ના સંપટ મૂળજી લક્ષ્મીદાસ, ‘નંગકવિ' (૧૯૦૬, ૧૯૫૮): કવિ. કતા. મૅટ્રિક સુધીનો અભ્યાસ. ભાટિયા બાલાશ્રમમાં શિક્ષક.
નિ.વી. એમની પાસેથી કાવ્યસંગ્રહ 'કચ્છી કાવ્યકુંજ' મળ્યો છે.
સાકરવાલા એ. ડી.: ‘ગુલાબસિંહ અને રૂપસુંદરીની વાર્તાના કર્તા. નિ.વો.
નિ.. સંબંધ : ગ્રામીણ અને નાગરી ચેતનાના સંમિશ્રણ વચ્ચે કયાંક આછી સાકી : જુઓ, દામાણી મહમદઅલી હરજી.
ક્યાંક ઘાટી, વિવિધ ઇન્દ્રિયમુદ્રાઓ ઝીલતી રાવજી પટેલની - સાકીન કેશવાણી : જુઓ, કેશવાણી મહમ્મદહુસેન હબીબભાઈ. લાક્ષણિક દી કાવ્યકૃતિ.
ચંટો.
સાક્ષરજીવન (૧૯૧૯): ૧૮૯૮ની આખરે નિવૃત્ત થયા પછી
તરત ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીએ ‘સમાચક'માં શરૂ કરેલ આ દીર્ધસંરચના અને સંરચન(૧૯૮૬): સાહિત્યવિવેચનના સંરચનાત્મક
નિબંધ ૧૯૦૩ સુધી ખંડશ: પ્રગટ થયો હતો. જોકે તે અધૂરો રહ્યો સિદ્ધાંતને નિરૂપતે સુમન શાહને વિવેચનગ્રંથ. એમાં યૂરથી
છે. તેનું પ્રકાશન કરતાં બ.ક.ઠાકોરે એના અધૂરાપણા માટે,કર્તાની દરિદા સુધીના સંરચનાવાદી ચિંતનની સાથે એની પ્રવૃત્તિને
શકિતને અને અનુભવજ્ઞાનને અભાવ એવું જે કારણ આપ્યું છે સાંકળીને સંરચનાવાદનું સ્વરૂપ અને એની વિભાવનાને સ્પષ્ટ
તે પૂરતું પ્રતીતિકર જણાતું નથી. આ કૃતિમાં સાક્ષરજીવનનાં કરવાને ઉપક્રમ છે. વળી, સંરચનાપરક કથામીમાંસાની દિશાઓ
પ્રકાર, લક્ષણ, સ્વરૂપ અને ધર્મની પૂર્વપશ્ચિમની સંસ્કૃતિમાંથી ખેલનારા ઋસ્કી , પ્રોપ, યાકોબસન, ગ્રેમા, તોદોરોવ, ફાઉલર
દાંતે આપીને વિગતે ચર્ચા કરી છે. અન્નપૂર્ણાના પ્રસાદથી વગેરેના પ્રદાનનો પરિચય કરાવ્યો છે. અંતમાં સંરચનાવાદી સિદ્ધાંતોને વિનિયોગ કરી ન્હાનાલાલ, ઉમાશંકર, સુરેશ જોશી
વૃક્ષ સાક્ષરજીવન સ્વયં લોકકલ્યાણકર હોઈ નિવૃત્તિપરાયણતા,
તટસ્થતા અને વૃદ્ધિને લેખકે એનાં ખાસ લક્ષણ ગણ્યાં છે. મનુષ્યવગેરેની કૃતિઓ પરત્વે પ્રત્યક્ષવિવેચનનાં નિદર્શને આપ્યાં છે.
જીવનનું અશસ્ત્ર સારથિપણ કરતા સાક્ષરજીવનને એમને આદર્શ
જેટલો વિશાળ એટલે જ ઊંડી સમજણભર્યો છે. સંસર્જનાત્મક કાવ્યવિજ્ઞાન (૧૯૮૫): ચંદ્રકાન્ત ટોપીવાળાને
ઉ.. મહાનિબંધ. પ્રવેશ, પરિપ્રેક્ષ્મ, તસ્વનિરૂપણ ને તત્ત્વપરીક્ષા જેવા
સાક્ષરલાલ નિરક્ષરદાસ : જુઓ, ખબરદાર અરદેશર ફરામજી. ચાર પ્રમુખ વિભાગોમાં વિભાજિત આ અભ્યાસમાં, આધુનિક
સાગર : જુઓ, ત્રિપાઠી જગન્નાથ દામોદરદાસ. કવિતાની સર્જકતાની તપાસ પૂર્વપરંપરિત ચિત્ત-સંસ્કાર માત્રથી નહીં, પરંતુ વૈજ્ઞાનિક ઉપાદાને સમેત થવી જોઈએ એવા સાગર અને શશી : ‘કાન્ત’ની પ્રસિદ્ધ કાવ્યરચના. નાદના સંમેહન ભાષાવિજ્ઞાની અભિગમનું નિરૂપણ થયું છે. કવિતાની ભાષાસ્થિતિ, પર સંદિગ્ધ પદાવલિના લાલિત્યથી ઝૂલણાના લયમાં રચાયેલું ભાષાની તેમ જ કવિની સર્જકતા,આધુનિક કવિતા અને ભાવકગત આ કાવ્ય ચન્દ્રોદયથી રૂપાંતરિત ભીતરનાં ને સાગરનાં ગતિશીલ સક્રિયતા, રશિયન સ્વરૂપવાદ, સંરચનાવાદ, અમેરિકન નવ્ય
ચિત્રોને મૂર્ત કરે છે.
ચં.ટો. વિવેચન, સંસર્જનાત્મક વ્યાકરણ,વિચલન અને તેનાં સ્વરૂપ-કાર્ય વગેરે અભ્યાસ-ઘટકની ચર્ચા ઉપરાંત કેટલીક ઉલ્લેખનીય સાગર નવસારવી: જુઓ, શેખ અબ્દુલમજીદ ગુલામરસુલ.
૬૧૮: ગુજરાતી સાહિત્યકોશ - ૨