Dharmanubandhi Vishva Darshan Pustak 02 Anubandh Vichardhara

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Saitya Prakashan Mandir

Page 25

૧૩
બંધારણ અને વર્ગ વિભાગે હેય. (૨) જનશાસન; જેમાં મહાજન એટલે કે વેશ્ય–શુદ્રો મુખ્ય હતા. અને (૩) જિનશાસન; જેમાં સાધુ -સાધ્વી અને શ્રાવક (સાધક) અને શ્રાવિકા (સાધિકા) –એ મુખ્ય હતા. એ ત્રણેને સુંદર અનુબંધ એમણે સાધ્યું હતું.'
રાજ્યશાસન –સર્વ પ્રથમ એ આવે છે. તે વખતે હજુ સમાજ ઘડાયો ન હતો. પ્રજાને કાયદે, વ્યવસ્થા વગેરે સમજાવવાથી તે પાળવાનો પ્રયત્ન કરતી હતી. એટલે તેને વ્યવસ્થિત કરવા માટે તેમણે હકાર, આકાર અને ધિક્કાર રૂપે સામાન્ય દંડ રાખે. ભલે એ સામાન્ય હેય તે છતાં શિક્ષાનું ધોરણ તે આવ્યું જ, દંડ આવ્યો એટલે થોડુંક હિંસાનું તત્વ પણ આવ્યું જ. કારણ કે જ્યાં સમાજ ઊભો થાય ત્યાં થોડાંક અનિટો આવે, નવા નવા સવાલ આવે. આમાં અનિષ્ટોને રોકતાં કોઈને મનદુઃખ થાય એટલી હિંસા અનિવાર્ય બને છે અને તે ઋષભદેવે પણ માન્ય રાખી હતી. એટલે આવા અનિષ્ટો . રાજ્યકર્તા વર્ગને પ્રેરીને દૂર કરાવવાની જવાબદારી હમેશા સાધુસંતની રહેવાની છે. પણ કેટલાક સાધકો એકાંત આત્મહિતની વાતો કરનારા એનાથી દૂર ભાગે છે એ યોગ્ય નથી. જ્યાં સમાજ છે ત્યાં કાયદે-- વ્યવસ્થા કે શાસન આવવાનું જ. કદાચ કોઈ વ્યકિત એટલી હદે મહાન બને કે તે પિતાના ઉપર થતા અન્યાયને સહન કરી શકે પણ સમાજ એ હદે અનિષ્ટોને સહન નહીં કરી શકે. એટલે જ ભગવાન ઋષભદેવથી માંડીને વીસમા તીર્થકર ભગવાન મહાવીર સુધી, તીર્થ -સંધ સ્થાપવાની વાત થઈ છે અને તેના વડે લોકકલ્યાણની વાત રજૂ કરાઈ છે.
દશવૈકાલિક સૂત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે :'बलं थामं च पेहाए सद्धामारुग्गमथयो ।
खेत्तं कालं च विनाय तहप्पाणं निउंजए ।' – એટલે કે સમાજનું બળ, ધોરણ ઉત્સાહ, શ્રદ્ધા આરોગ્ય અને