Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna meM hiMdI ke hastalirikta granthoM kI khoja (dvitIya bhAga) lekhaka agaracanda nAhaTA zrIyut choTelAla jaina ke prAkkathana sahita prAcIna sAhitya zodha saMsthAna udayapura vidyApITha udayapura [ rAjapUtAnA] prathama saMskaraNa 1000 san 1947 I0 [ mUlya 4)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka udayapura vidyApITha sarasvatI mandira, . prAcIna sAhitya zodha-saMsthAna, udypur| mathurAprasAda zivahare. dI phAIna ArTa priTiGga resa, ajmer|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2000 a rma .. 7 7 . M ARUNaniya HE SWERY sva0 zrI seTha kesarIcandrajI catura _____ udayapura (mevAr3a) [Apake pautra zrI prakAzamalajI catura kI patnI muganakumArI ke asAmayika dehAvasAna para smRtirUpa meM unake santapta parivAra dvArA ] - -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana rAjasthAna ne bhArata ke itihAsa meM bahuta mahattvapUrNa bhAga liyA, aura yaha zreya , ' bhArata ke anya kisI bhI bhU-khaNDa ko nahIM prApta huA / bArahavIM zatAbdI ke bhI / pUrva se lekara mugaloM ke patana taka rAjasthAna barAbara musalamAno ke AkramaNoM kA prati rodha karatA rahA, aura unase nirantara saMgharSarata rahA / isakA phala yaha huA ki jaba ___ aMgrez2a mug2aloM ke uttarAdhikArI bane, to rAjasthAna kI eka aMgula bhUmi bhI mug2aloM ke ' adhikAra meM na thI / yaha bAta gaurava ke sAtha kahanI par3atI hai ki bhArata kA koI bhI anya prAnta itane dIrghakAla taka avirata rUpa se yuddharata na rahA / isa bhISaNa saMgharSa kAla ke utthAna-patana meM rAjasthAna ko kitanA nisvArtha tyAga karanA par3A hogA, kitanA lomaharSaka zaurya pradarzita karanA par3A hogA, chaH sau varSa taka svataMtratA kI / ajasra jvAlA jAgrata rakhane ke liye kitane IMdhana kI AvazyakatA huI hogI, svataMtratA . ke dhyeya ko prApta karane ke liye usakA kitanA aTala nizcaya aura adhyavasAya hogA, / svataMtratA saMgrAma ke bhAravahana kI zakti kitane gambhIra aura akSaya deza-prema se prApta kI gaI hogI, usakI vicAradhArA, bhAvanA, saphalatA pichalI dasa zatAbdiyo meM kaisI rahI hogI ? ina saba bAtoM kA mArmika digdarzana rAjasthAna ke sAhitya meM hI prApta ho sakatA hai| rAjasthAna kI bhAva-vyaMjanA hindI aura rAjasthAnI bhASA meM huI hai| mahAn hindU jAti kI saMskRti aura sabhyatA ke dyotaka isa sAhitya ko bhAvI santati ke , hitArtha rAjasthAna ne surakSita rakkhA hai / aba bhArata ne svataMtratA prApta karalI hai, aura yaha upayukta samaya hai ki bhArata kI vIra-bhAvanA aura utsAha naSTa na ho, jisase yaha deza vizva meM anyAya aura durAcAra kA virodha aura damana karane meM samartha ho sake / hamArI vIratA kA punarjAgaraNa prAcIna sAhitya ke adhyayana se kiyA jA sakatA hai| rAjasthAna me hastalikhita grantho kI apAra nidhi hai / karnala TaoNDa, rAjA raaje| ndralAla mitra, mahAmahopAdhyAya haraprasAda zAstrI, DaoN0 vUlara, bhaNDArakara, TesITarI | Adi mahAnubhAvo ne purAtana hastalikhita granthoM kI anveSaNA kA sarAhanIya kArya kiyA hai, parantu adhikAMza bhAga to abhI taka anekSita hI hai / ye hastalikhita pratiyAM hamAre vicAra-kSetra ko vistRta kareMgI, jIvana ko adhika unnata banAyegI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrIya utsAha kA akSaya srota hogI, bhAratIya jIvana aura saMskRti ke aikya ko sthApita kareMgI, aura hindU jAti ke rASTrIya bhaviSya ko vyakta kareMgI / isameM sandeha nhiiN| udayapura vidyApITha ne rAjasthAna me hindI ke hastalikhita granthoM kI khoja' kA prathama bhAga san 1942 meM prakAzita kiyA, jisameM 175 hindI granthoM kA ullekha hai aura sAtha hI saMkSipta TippaNiyA~ bhI haiN| aba isakA yaha dUsarA bhAga bhI prakAzita ho rahA hai / isameM 183 hastalikhita ajJAta hindI granthoM kA vivaraNa hai, jinameM koSa, kAvya, vaidyaka, ratna-parIkSA, saMgIta, nATaka, itihAsa, kathA nagaravarNana, zakuna, sAmudrika Adi vibhinna viSayoM ke grantha haiM, jo 102 kaviyoM dvArA racita haiM / ye grantha kaI saMgrahAlayo se prApta hue haiM, aura prAyaH 17 vIM se 19 vIM zatAbdi taka ke haiN| inakA sampAdana-kArya mere parama mitra zrIyuta agaracandajI nAhaTA dvArA huA hai / nAhaTAjI ne jaina-sAhitya-kSetra meM sukhyAti prApta kI hai aura ve apane anusandhAna kArya ko samaya-samaya para patroM meM pragaTa karate rahe haiN| zrIyuta nAhaTAjI ne rAjasthAna ke hasta-likhita granthoM kI anveSaNA aura saMgraha meM apanA bahumUlya samaya aura zakti kA vyaya kiyA hai, jisake liye hindI sAhitya-premI unake AbhArI haiN| prAcIna sAhitya zodha-saMsthAna, udayapura samvat 1998 vi0 meM sthApita huA thA aura itane alpakAla meM hI usane AzAtIta saphalatA prApta kI hai| isa saMsthA ke saMcAlaka na kevala vidvAn hI haiM, varan karmaTha bhI haiN| sabase adhika vizeSatA kI bAta to yaha hai ki acchI se acchI sAmagrI kA ye bahuta hI alpa vyaya se nirmANa karate haiM, jinase inakI Azcaryajanaka mitavyayitA pragaTa hotI hai / ataH hama zrI janArdanarAyajI nAgara aura zrI puruSottamajI menAriyA tathA anya kAryakartAoM ko jitanA dhanyavAda deM thor3A hai| anta meM mujhe yahI kahanA hai ki bhAratIya hastalikhita sAmagrI ke paricaya ke liye aisI pranya-sUciyoM kI nitAnta AvazyakatA hai| kaekatA choTelAla jaina mAdhina zuSThA saM0 2001 vi0
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ do zabda udayapura vidyApITha gata dasa varSoM se apanI vividha saMsthAoM dvArA rAjasthAna meM zikSaNAtmaka, sAhityika, sAMskRtika aura lokotthAna kA kArya kara rahI hai tathA aba vaha saMpUrNa vidyApITha kA rUpa grahaNa kara cukI hai / mahAvidyAlaya, zramajIvI vidyAlaya, - kalAkendra, sarasvatI mandira (jisameM prAcIna sAhitya zodha-saMsthAna saMyukta hai) mahAtmA, gAMdhI loka zikSaNa vidyAlaya, mohatA Ayurveda sevA sadana, pragatizIla prakAzana saMsthAna (jisameM vidyApITha presa saMyukta hai ), rAma sansa Teknikala iMsTITyUTa aura janapada isakI saMsthAeM haiN| sarasvatI mandira sAhityika-sAMskRtika nirmANAtmaka evaM zodha sambandhI kArya karane kI yojanA ke sAtha agrasara ho rahA hai / isake liye mevAr3a sarakAra ne kRpA kara zahara ke nikaTa hI sAta bIghA jamIna bhI binA mUlya liye pradAna kI hai, jisake liye vaha hamAre dhanyavAda kI pAtra hai| prAcIna sAhitya zodha-saMsthAna ke sAmane anya pravRttiyo ke sAtha rAjasthAna meM hindI ke hastalikhita granthoM kI khoja kA vistRta aura mahattvapUrNa kArya bhI hai| rAjasthAna meM hindI ke hastalikhita grantho kI khoja bhAga 2 kA prakAzana bahuta vilamba se ho rahA hai aura isake bAda Age ke do bhAgoM ke mudraNa kA kArya bhI zeSa hai / AzA hai aba zIghra hI zodha-saMsthAna inako prakAzita karane meM samartha hogaa| ___saMsthAna zrIyut, agaracandajI nAhaTA kA atyanta AbhArI hai, jinhoMne isa mahattvapUrNa prantha ko bar3e parizrama, anubhava aura Thosa adhyayana ke AdhAra para taiyAra kiyA hai| isa kArya meM hameM zrIyut , nAhaTAjI se bahuta AzA hai aura ve pUrNa hoMgI-isameM sandeha nhiiN| mevAr3a sarakAra ne kRpA kara apanI vizeSa svIkRti se 1000 ) ru0 kI sahAyatA isa grantha ke prakAzanArtha pradAna kI hai| isake liye saMsthA sarakAra ko hArdika dhanyavAda detI hai aura AzA karatI hai ki isa mahatvapUrNa granthamAlA ke AgAmI prakAzanoM ke liye bhI mudraNa kA adhikAMza vyaya pradAna kregii| __zrIyut, choTelAlajI jaina, kalakattA ne kRpA kara prastuta grantha ke liye apanA prAkkathana likhanA svIkRta kiyA tadartha hama Apake bahuta AbhArI hai| udayapura vidyApITha . arjunalAla mahatA kArtika kRSNa 7, 2004 vi0 pITha mantrI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana -::rAjasthAna me prAcIna sAhitya, loka-sAhitya, itihAsa aura kalAviSayaka zodhakArya karane ke liye udayapura vidyApITha dvArA vi0 saM0 1998 meM prAcIna sAhitya zodhasaMsthAna kI sthApanA kI gaI thii| yojanAnusAra isake vibhAgAntargata kaI mahattvapUrNa pravRttiyAM sthApita evaM vikasita ho cukI haiM / jaise- 1- rAjasthAna meM hindI ke hastalikhita granthoM kI khoja, 2-cAraNagIta mAlA, 3-rAjasthAna gaurava granthamAlA, 4-rAjasthAnI kahAvata mAlA, 5-rAjasthAnI lokagIta mAlA, 6-sva0 gaurIzaMkara hIrAcanda AmA nivandha saMgraha, 7-mahAkavi sUryamala Asana, 8-zodha-patrikA aura 9-saMgrahAlaya Adi / sarvaprathama hastalikhita granthoM kI khoja kA kArya prAraMbha kiyA gayA thaa| usa samaya vidvAno kA rAjakIya athavA vyaktigata pustakabhaNDAroM meM praveza pA sakanA aura vahAM ke hastalikhita granthoM kA vivaraNa taiyAra karanA Aja se kahIM adhika kaThina thaa| kintu isa kArya meM saphalatA milI aura zrIyut, paM0 motIlAla menAriyA ema0 e0 dvArA prastuta khoja kA prathama vivaraNa-grantha prakAzita kara diyA gayA / isa grantha ke rUpa me dvitIya vivaraNa-grantha bhI prakAzita kiyA jA rahA hai / Age ke tRtIya aura caturtha bhAga bhI-eka zrIyut , udayasiha bhaTanAgara ema0 e0 kA, dUsarA zrIyut , agaracanda nAhaTA kA presa ke liye prastuta haiM / AzA hai zodha-saMsthAna zIghra hI inako bhI prakAzita karane me samartha hogA / taba taka kaI navIna bhAga taiyAra ho jaayeNge| cAraNagItamAlA ke liye lagabhaga 1050 gIta aba taka ekatrita kiye jA cuke haiM / aura prathama-dvitIya bhAga kA sampAdana-kArya bhI samAptaprAyaH hai| rAjasthAna-gaurava-granthamAlA ke antargata mahAkavi canda kRta pRthvIrAja rAso kA prAmANika saMskaraNa prastuta kiyA jA rahA hai / zrIyut, kavirAva mohanasiMha ke sampAdakatva aura zrIyut, bhagavatIlAla bhaTTa ke saMyojana me pRthvIrAja rAso-kAryAlaya dvArA isake 33 prastAvoM kA kArya samApta ho gayA hai / rAjasthAnI kahAvata mAlA kI prathama 'pustaka mevAr3a kI kahAvateM' bhAga 1. sampAdaka zrIyut, paM0 lakSmIlAla jozI ema0 e0 ela0 ela0 vI0 prakAzita ho cukI hai| dvitIya pustaka 'pratApagar3ha kI kahAvateM' sampAdaka zrIyut, ratnalAla mahatA, bI0 e0, ela0 ela0 bI0 aura tRtIya pustaka 'rAjasthAnI bhIla kahAvateM' sampAdaka-zrIyut , puruSottama menAriyA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 'sAhityaratna' presa ke liye taiyAra hai / caturtha pustaka 'mevAr3a kI kahAvate' bhAga-2, sampAdaka zrIyut, paM0 lakSmIlAla jozI ema0 e0 ela0 ela0 bI0 kA kArya bhI cala rahA hai / mevAr3a ke vibhinna vibhAgo se lagabhaga 600 lokagIto kA saMgraha kArya kiyA jA cukA hai / iname bhIla gIta mukhya haiM / sva0 DaoN0 gaurIzaMkara hIrAcanda ojhA ke nibandha cAra bhAgo me prakAzita kiye jaaveNge| navIna khoja ke anusAra TippaNiyAM jor3ane kA mahat kArya kRpA kara zrIyut , DaoN0 raghubIrasiha ema0 e0, DI0 liTa, ela ela0 bI0, mahArAjakumAra sItAmaU ne prAraMbha kara diyA hai aura prathama bhAga zIghra hI presa me diyA jAne vAlA hai / mahAkavi sUryamala Asana ke tRtIya abhibhASaka zrIyut , DaoN. sunItikumAra cATuA ema0 e0, DI0 lida, adhyakSa bhASAtattvavibhAga kalakattA vizvavidyAlaya ke 'rAjasthAnI bhASA' viSayaka bhASaNa presa me haiM / zodha-pUrNa nibandho ke prakAzanArtha aura zodha-kArya ko pragati dene ke uddezya se traimAsika 'zodha-patrikA' kA prakAzana bhI caitra saM0 2004 vi0 se prAraMbha kiyA gayA hai| saMsthAna kA saMgraha-kArya bhI pragati para hai / prApta jamIna para saMgrahAlaya kA bhavana nirmita hote hI saMgrahAlaya kI upayogitA aura pragati kaI gunI bar3ha jaaygii| kaI kaThinAiyo ko sahate hue bhI isa prakAra zodha-saMsthAna apane dhyeya kI aura agrasara ho rahA hai| rAjasthAna me hindI ke hastalikhita grantho kI khoja kA kArya sarvathA navIna aura mahattvapUrNa hai / yaha bahuta Avazyaka hai ki samasta rAjasthAna me khoja kA yaha prArambhika kArya zIghrAtizIghra samApta ho jAya / rAjasthAna ke vidvAno, dhanI-mAnI sajjano aura riyAsatI sarakAro kI pUrI pUrI sahAyatA isake liye pUrNatayA apekSita hai isI se yaha saMbhava hai| AzA hai rASTranirmANa ke isa mahatvapUrNa kArya me zodha-saMsthAna ko avazya hI pUrNa sahayoga milegaa| udayapura vidyApITha sarasvatI mandira, ) prAcIna sAhitya zodha-saMsthAna, kArtika kRSNA 7, 2004 vi0 puruSottama menAriyA saJcAlaka
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bhAratIya vAGmaya bahuta hI vizAla evaM vividhatApUrNa hai / adhyAtmapradhAna bhArata meM bhautika vijJAna ne bhI jo Azcaryajanaka unnati kI thI usakI gavAhI upalabdha prAcIna sAhitya bhalI prakAra se de rahA hai / yahA~ ke manISiyo ne jIvanopayogI pratyeka viSaya para gaMbhIratA se vicAra evaM anveSaNa kiyA aura ve bhAvI janatA ke liye usakA nicor3a grantho ke rUpa me surakSita kara gaye / usa amara vAGmaya kA guNagAna karake gauravAnubhUti karane mAtra kA aba samaya nahIM hai| samaya kA takAjA hai-use bhalI bhA~ti anveSaNa kara zIghra hI prakAza meM lAyA jAya / para kheda ke sAtha likhanA par3atA hai ki hamAre guNI pUrvajoM kI anupama evaM anamola dharohara ke hama sacce adhikArI nahIM bana sake / hamAre usa amRtopama vAGamaya kA anveSaNa evaM anuzIlana pAzcAtya vidvAno ne gata zatAbdI me jitanI tatparatA evaM utsAha ke sAtha kiyA hamane usake ekAdhikArI-ThekedAra kahalAne para bhI usake zatAMza meM bhI nahIM kiyA, isase adhika paritApa kA viSaya ho hI kyA sakatA hai ? jina anamola granthoM ko hamAre pUrvaja bar3I zrAzA evaM utsAha ke sAtha, hama unake jJAnadhana se lAbhAnvita hote rahe-isI pavitra uddezya se bar3e kaThina parizrama se raca evaM likhakara hameM sauMpa gaye the, hamane una ratnoM ko pahicAnA nahIM / ve naSTa hote gaye va hote jA rahe haiM to bhI usakI bhI sudhi taka nahIM lI ! kisI mAI ke lAla ne usakI ora najara kI to vaha use vyartha kA bhAra pratIta huA aura kaur3iyoM ke maula parAye hAthoM sauMpa diyA / sudhi nahIM lene ke kAraNa jala evaM udeI ne usakA vinAza kara DAlA / kaI vyaktiyo ne una grantho ko phADaphAr3a kara pur3iyAM bAMdha kara lekhe lagA diyA / kahanA hogA ki inase to ve acche rahe jinhoMne alpa mUlya me hI sahI beca DAlA, jisase adhikArI vyakti Aja bhI unase lAbha uThA rahe haiN| jinhoMne paisA dekara kharIdA hai ve use saMbhAleMge to sahI / hameM to pUrvajoM ke zrama kA mUlya nahI, paise kA mUlya hai, ataH vinA paise prApta cIja ko kadara bhI kaise karate ? bhAratIya sAhitya kI vizeSatA evaM upayogitA ko dhyAna meM rakhate hue lAhora nivAsI paM0 rAdhAkRSNa ke prastAva ko saM0 1898 me svIkAra kara bhArata sarakAra ne
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ usake anveSaNa evaM saMgraha kI ora dhyAna diyA / phalataH hajAroM granthoM kI lakSAdhika pratiyo kA patA laga cukA hai / DaoN0 kIlahAna, bUlara, pITarsana, bhAMDArakara, barnela, rAjendralAla mitra, haraprasAda zAstrI Adi kI khoja riporToM evaM sUcIpatroM ko dekhane se hamAre pUrvajo kI medhA para Azcarya hue binA nahIM rahatA / DA0 AphekTa ne 'kaiTelogasa kaiTelogarama' ke tIna bhAgoM ko taiyAra kara bhAratIya sAhitya kI anamola sevA kI hai / usake pazcAt aura bhI aneka khoja ripoTeM evaM sUcIpatra prakAzita ho cuke hai jinake AdhAra se madrAsa yunivarsiTI ne nayA 'kaiTelogasa kaiTelogarama' prakAzita karane kI AyojanA kI hai / khoja kA kAma aba dinoMdina pragati para hai ataH nikaTa bhaviSya meM hamArI jAnakArI vahuta bar3ha jAyagI, yaha nirvivAda hai| hindI bhASA kA vikAsa evaM usakA sAhitya prakRti ke aTala niyamAnusAra saba samaya bhASA ekasI nahIM rahatI, usame parivartana hotA hI rahatA hai| vedo kI ArSa bhASA se pichalI saMskRta kA hI milAna kIjiye yahI satya sanmukha aaaygaa| isI prakAra prAkRta apabhraMza meM pariNata huI aura Age calakara vaha kaI dhArAoM meM pravAhita ho calI / vi0 saM0 835 me jainAcArya dAkSiNyacinhasUri ne jAlora meM racita 'kuvalayamAlA' me aisI hI 18 bhASAoM kA nirdeza karate hue 16 prAnto kI bhApAoM ke udAharaNa upasthita kiye haiM / mere namramatAnusAra hindI Adi prAntIya bhASAoM ke vikAsa ko jAnane ke liye yaha sarvaprathama mahatvapUrNa nirdeza hai / hindI bhASA kI utpatti para vicAra karate hue kuvalayamAlA meM nirdiSTa madhyadeza kI bhApA se usakA udgama huA jJAta hotA hai / 9 vI zatAbdI me madhya deza meM bole jAne vAle 'tere mere Au" zabda 1170 varpa hojAne para bhI Aja hindI meM usI rUpa me vyavahRta pAye jAte haiN| 14 vI zatAbdI ke suprasiddha vidvAn zrI ninaprabhasUri yA unake samaya ke racita gurjarI, mAlavI, pUrvI aura marahaThI bhASA kI vAlI nAmaka kRti upalabdha hai usase hindI kA sambandha pUrvI ke hI adhika nikaTa jJAta hotA hai / anUpa saMskRta pustakAlaya me "nava volI chaMda' nAmaka racanA prApta hai -purAtatvAnvepaNa kA AraMbha san 1774 ke 14 janavarI ko sara vilIyama jonsa ke eziyATika sosAyaTI kI sthApanA se zuru hotA hai| - isake sambandha meM suni jinavijayajI kA "purAtatva saMzodhana no pUrva itihAsa" niyaMgha draSTavya hai jo AyavidyAvyAkhyAnamAlA meM prakAzita hai| 2-dekheM apanaza kAvyatrayI 50 91 se 94 / 3- rAjasthAnI, varpa 3 maMka 3 meM prakAzita /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ usase bhI hindI kA sambandha dillI evaM pUrva kI bolI se hI siddha hotA hai arthAt hindI mUlataH madhyadeza evaM pUrva ke ora kI bhASA hai| __ madhyapradeza bhArata kA hRdaya sthAnIya hone se sAdhu santo ne yahA~ kI bhASA meM apanI vANiyA~ pracArita kI / ve loga sarvatra ghUmate rahate hai ataH unake dvArA hindI kA sarvatra pracAra hone lagA / isake pazcAt musalamAnI zAsako ne dillI ko bhAratavarSa kI rAjadhAnI banAyA ataH usakI AsapAsa kI bolI ko protsAhana milanA svAbhAvika hI thaa| idhara brajamaMDala jo ki bhagavAna kRSNa kI lIlAbhUmi hone ke kAraNa, hinduo kA tIrthadhAma hone se evaM rAjapUtAnA usakA nikaTavartI pradeza hone ke kAraNa brajabhASA kA pracAra rAjasthAna meM dinoMdina bar3hane lgaa| mahAkavi sUradAsa Adi kA sAhitya aura vallabhasampradAya ke rAjasthAna me phaila jAne se bhI brajabhASA ke pracAra meM bahuta kucha madada milii| rAjapUta narezoM ne hindI ke kaviyo ko bahuta protsAhana diyaa| braja ke aneka kaviyo ko rAjasthAna ke rAjadaravAro meM Azraya milaa| phalataH saikaDoM kaviyo ke hajAro hindI grantha rAjasthAna me race gye| anyatra racita upayogI evaM mahattvapUrNa grantho kI pratilipiyeM karAkara bhI rAjasthAna meM vizAla saMkhyA meM saMgraha kI gaI jisakA AbhAsa rAjasthAna ke vividha rAjakIya saMgrahAlayoM evaM jainajJAna bhaMDAroM Adi me prApta vizAla hindI sAhitya se mila jAtA hai| vaise to hindI kA vikAsa 8 vIM zatAbdI se mAnA jAtA hai aura nAthapaMthIyogiyoM aura jaina vidvAno ke vipula apabhraMza kAvyoM se usakA ghaniSTa sambandha hai para hindI bhASA kA nikharA huA rUpa khusaro kI kavitA meM najara AtA hai / yadyapi unakI racanAo kI prAcIna prati prApta hue binA unakI bhASA kA rUpa ThIka kyA thA, nahI kahA jAsakatA / usake pazcAt sabase adhika preraNA kabIra ke vizAla sAhitya se milI hai| nUraka caMdA-mRgAvatI, padmAvata Adi katipaya premAkhyAno se 15 vI 16 vIM zatAbdI ke hindI bhASA ke rUpa kA patA calatA hai para isakA unnatakAla 17 vIM zatAbdI hai / samrATa akabara ke zAntipUrNa zAsana kA hindI ke pracAra me bahuta bar3A hAtha rahA hai / vAstava me isI samaya hindI kI jar3a sudRr3ha rUpa se jama gaI aura Age calakara yaha paudhA bahuta phalA phUlA / hindI ne apanI anya saba bhASAo ko pIche chor3a kara jo abhyudaya lAbha kiyA vaha sacamuca Azcaryajanaka evaM gauravAspada hai| 1-sarahappA, kaNhapA, gaurakSapA, Adi nAthapaMthI yogI evaM jaina kaviyoM ke racanA ke udAharaNa dekhane ke liye 'hindI kAvya dhArA' grantha kA avalokana karanA cAhiye /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 vIM aura 18 vI zatAbdI meM hindI ke aneka sukaviyoM kA prAdurbhAva huzrA jinake lalita kAnyoM ne isakI sukhyAti sarvatra pracArita krdii| idhara rAjasabhAoM meM ina kaviyoM dvArA hindI kI pratiSThA bar3hI udhara kabIra, sUra ke padoM evaM tulasIdAsajI kI rAmAyaNa ne janasAdhAraNa me hindI kI dhUma sI macAdI phalataH isakA sAhitya itanA samRddha, vizAla evaM vividhatApUrNa pAyA jAtA hai ki anya koI bhI bhASA isakI tulanA meM nahI khar3I ho sktii| hindI sAhitya kI zodha ___prAcIna hindI sAhitya kI vizAlatA kI ora dhyAna dete hue nAgarIpracAriNI sabhA ne sarvaprathama hindI grantho ke vivaraNa saMgraha karane kI upayogitA para dhyAna diyA / sabhA ne san 1898 taka to eziyATika sosAyaTI evaM saMyukta pradeza kI sarakAra kA dhyAna isa ora AkarSita kiyA para vaha vizeSa phalaprada nahI hone se 1899 me prAntIya sarakAra kA dhyAna AkRSTa kiyA / usane 400) ru0 vArpika sahAyatA denA va riporTa apane kharca se prakAzita karanA svIkAra kiyaa| yaha sahAyatA bar3hata-bar3hate do hajAra taka jA pahuMcI / isa prakAra san 1900 se lagAkara 47 varSa hogaye / nirantara khoja hote rahane para bhI hindI bhASA kA abhI AdhA sAhitya bhI hamArI jAnakArI me nahI AyA / aneka sthAna to abhI aise raha gaye hai jahA~ abhItaka vilakula anveSaNa nahIM ho pAyA / rAjapUtAne ko hI lIjiye isame aneka riyAsateM hai aura bahutase rAjyo meM kaI rAjA bar3e vidyApremI ho gaye haiM / unake Azraya evaM protsAhana se bahuta bar3e hindI sAhitya kA nirmANa huA hai para uname se jodhapura Adi ke rAjya-pustakAlayoM ke kucha granthoM ko chor3a prAyaH sabhI grantha abhItaka anveSaka kI bATa jo rahe haiM / jahaoNtaka mujhe jJAta hai isakI ora sarvaprathama lakSya dene vAle anveSaka muMzI devIprasAdajI haiN| Apane 'rAja rasanAmRta', 'kaviratnamAlA', mahilAmRduvANI' Adi me rAjasthAna ke hindI 1-kheda hai ki sarakAra ne kucha riporTa prakAzita karane ke pazcAt kaI varSoM se prakAzana baMda kara diyA hai| prakAzita saba riporTa aba prApta bhI nhiiN| ataH Ajataka kI khoja se prApta hindI graMthA ke vivaraNo kI saMgrahasUcI prakAzita honI atyAvazyaka hai| nAgarI pracAriNI sabhA ke hastalikhita hindI pustakoM kA saMkSipta vivaraNa (1943 taka kA ) prakAzana prAraMbha kiyA thA vaha bhI adhUrA hI par3A hai| sabhA ko Tase zIdhra hI prakAza meM lAnA cAhiye tAki bhAvI anveSakoM ko kauna-kaunase kaviyoM evaM graMthoM kA patA Ajataka laga cukA hai jAnane meM sugamatA upasthita ho| 'hindI pustaka sAhitya' grantha se jisa prakAra mudita 'hindI pustako' kI Avazyaka jAnakArI prApta hotI hai usI DhaMga se prAcIna granyoM ke sambandha meM bhI eka grantha prakAzita honA caahiye|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaviyoM ko prakAza meM lAne kA mahatvapUrNa kArya kiyaa| saM0 1968 meM dvitIya hindI sAhitya sammelana ke kArya-vivaraNa (dUsare bhAga ) meM ApakA 'rAjapUtAne meM hindI pustakoM kI khoja' zIrSaka lekha prakAzita huA hai jisameM 338 hindI grantho kI akSarAdi krama-sUcI dI gaI hai| usameM Apane yaha bhI likhA hai-sUciyo kI kaI jildeM bana gaI hai| zrI motIlAlajI menAriyA ne bhI Apake 800 kaviyo kI sUcI mizrabandhuoM ko bhejane evaM uname 200 navIna kaviyoM ke nirdeza hone kA ullekha kiyA hai ata: una jildo ko unake vaMzajo se prApta kara prakAzita karanA paramAvazyaka hai / usase bahutasI navIna jAnakArI prakAza me Ane kI saMbhAvanA hai / rAjasthAna ne apanI svataMtra bhASA hone para bhI evaM usame vipula sAhitya kI racanA karane para bhI hindI bhASA kI jo mahAna sevA kI hai vaha vizeSa rUpa se ullekhanIya hai| sva0 sUryanArAyaNajI pArIka ne 1. rAjasthAna kI hindI sevA, 2. rAjasthAna ke rAjAo kI hindI sevA, 3. rAjasthAna kI hindI kavi-kavayitrIyeM Adi vistRta lekho dvArA isa para prakAza DAlA thA' para rAjasthAna meM hindI grantho kI hajAro pratiye haiM ataH aise prayatna nirantara hote rahane vAMchanIya haiM / chuTakara prayatno se vizeSa saphalatA nahIM mila sakatI / yahAM to varSoM taka niraMtara khoja cAlU rakhane kA prayatna karanA hogaa| nAgarI pracAriNI sabhA kI bhAMti do tIna vetanabhogI vyakti rakhakara rAjakIya prasiddha saMgrahAlayoM, purAne khAnadAno, vidyApremI gharAno, jaina upAsako, sAdhu santo ke maTho me aura gAMva-gAMva me, ghara-ghara me ghUma phira kara talAza karanI hogii| kyoki bahuta se grantha aise haiM jinakI anya pratilipiye nahI ho pAyI unakI prApti kavi ke AzrayadAtA yA vaMzajoM ke pAsa hI ho sakatI hai / kaI vyakti Aja bahuta hIna dazA me hai para unake pUrvaja bar3e vidvAn va vidyApremI ho gye| unake pAsa pUrvajo ke saMgrahIta aneko durlabhagrantha prApta ho skeNge| bIkAnera, jodhapura, jayapura, alavara, bUMdI Adi aneko rAjakIya saMgrahAlayoM ke atirikta do mahatvapUrNa saMgraha bhI rAjasthAna me hai ve hai-vidyAvibhAga kAMkarolI aura purohita harInArAyaNajI jayapura ke saMgrahAlaya / ina sava saMgrahAlayo kI khoja riporTa ati zIghra prakAzita honI caahiye| prastuta graMtha kA saMkalana udayapura vidyApITha ne rAjasthAna me hindI grantho kI zodha kA paramAvazyaka kArya 1-rAjasthAna ke Adhunika hindI vidvAno ke sambandha meM rAjasthAna ke hindI sAhityakAra' nAmaka grantha dekhanA cAhiye jo ki hindI pariSad, jayapura se prakAzita hai|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAtha meM lekara bahuta hI sarAhanIya kArya kiyA hai| isakI ora se zrI motIlAlajI menAriyA ema0 e0 ke .saMgrahIta evaM sampAdita "rAjasthAna me hindI ke hastalikhita granthoM kI khoja kA prathama bhAga san 1942 meM prakAzita ho cukA hai / udayapura vidyApITha ke zodha-saMsthAna dvArA yaha kArya mujhe bhI sopA gayA aura maiM apanA kArya zIghratA se sampanna kara sakU isake lie sahAyatArtha zrI puruSottamajI menAriyA sAhityaratna bhI kucha samaya bAda bIkAnera A gaye / vahutase granthoM ke noTsa maiMne pahale le hI rakhe the| unake Ane se vaha kArya pUre vega se calAyA gayA aura dasa bAraha dinoM meM hI kula milAkara eka bhAga kI jagaha do bhAgoM ke yogya vivaraNa saMgrahIta hogaye ataH unakA viSaya-vargIkaraNa karake karIba Adhe vivaraNa prastuta grantha me dUsare bhAga ke rUpa me prakAzita karane kA nizcaya kara liyA tadanusAra yaha grantha pAThakoM kI sevA me upasthita hai| vivaraNa lete samaya pahale to sabhI hindI granthoM kA vivaraNa liyA jAnA socA gayA thA, para jaba maine apane saMgraha ko hI TaTolA to choTe bar3e 500 ke karIba hindI grantha upalabdha hue ataH maiMne yahI ucita samajhA ki abhItaka hindI jagat meM ajJAta grantha hI saikar3oM upalabdha haiM aura uname se bahutase vividha dRSTiyo se mahatvapUrNa haiM ata: unakA vivaraNa hI pahale prakAza me AnA cAhiye anyathA pUrva jJAta granthoM kA paricaya prakAzita karane se vyartha hI samaya zakti evaM dravya artha kA apavyaya hogA aura saMbhava hai ajJAta granthoM ke prakAza me lAne kA maukA hI nahIM mile jo bahuta anyAya hogaa| vIkAnera meM anUpa saMskRta lAibrerI nAmaka rAjakIya saMgrahAlaya bhI bahuta hI mahattvapUrNa hai / usameM vividha viSayoM ke mahatvapUrNa grantho kI 12 hajAra pratiyeM haiM jiname hindI grantho kI pratiye bhI 1 hajAra ke lagabhaga haiM / ata: adyAvadhi ajJAta granthoM ke hI vivaraNa saMgrahIta karane para kaI bhAga hojAne saMbhava haiM / ina saba bAto para vicAra karake do bhAga ke upayukta vivaraNa le liye jAne para usa kArya ko sthagita kara diyA gayA evaM kAzI nAgarI pracAriNI sabhA dvArA prakAzita hastalikhita hindI pustako kA saMnita vivaraNa se ceka kara jinakA vivaraNa usame AgayA thA unheM alaga nikAlakara 350-400 ajJAta grantho ke vivaraNa' hindI vidyApITha zodha-saMsthAna ke saJcAlaka zrI 1-jinameM se 186 grantho ke vivaraNa prastuta grandha meM prakAzita ho rahe haiM / avaziSTa vivaraNoM meM : purANa upanipar3ha, 2 saMta sAhitya, 3 kRSNa kAnya, 4 vedAnta, 5 nIti, 6 jaina sAhitya, 7 zataka, 8 bAvanI, 9 phuTakara ina vipayo ke grantho ke vivaraNa cauthe bhAga meM prakAzita hoNge|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSottamajI menAriyA ke suparda kara diye| merI hastalipi bar3I duSpAThya hai aura menAriyAjI ne jo vivaraNa liye ve bhI bar3I utAvalI me liye the ataH presa kApI karane karavAne kA zrama bhI menAriyAjI ne hI utthaayaa| vivaraNa likhane kI paddhati-- prastuta grantha meM vivaraNa saMgraha kI paddhati me Apako kaI navInatAeM pratIta hoMgI ataH unake sambandha meM spaSTIkaraNa karadenA Avazyaka hai / prAcIna hastalikhita pratiyo ke avalokana evaM sUcI banAne meM merI atyadhika abhiruci rahI hai| mere sAhitya sAdhanA ke 18 varSa bahuta kucha isI kArya meM bIte haiN| pAzcAtya evaM bhAratIya aneka vidvAnoM ke sampAdita pacAsoM sUcIpatro (jitane bhI adhika mujhe jJAta hue va mila sake) ko dekhA evaM 40 hajAra ke lagabhaga pratiyo kI sUcI to maine svayaM banAI hai ataH usake yankicit anubhava ke bala para mujhe pracalita paddhati meM kucha sudhAra karanA Avazyaka pratIta huaa| mere namra matAnusAra vivaraNa me apanI ora se kama se kama likhakara granthakAra, grantha evaM prati ke sambandha me prApta prati se hI Avazyaka uddharaNa adhika rUpa meM liyA jAnA jyAdA acchA hai / pAThako ko batalAne yogya jo kucha samajhA jAtA hai vaha granthakAra ke zabdo hI meM rakhA jAya to usakI pramANikatA bahuta bar3ha jaaygii| vivaraNa likhane vAloM kI jarAsI asAvadhAnI yA bhUla-bhrAnti se paravartI pacAso grantha usa bhUla ke zikAra ho jAte maine svayaM dekhA hai kyoMki usako pramANa mAne binA kAma calatA nahIM aura usake anukaraNa me jitane bhI vyakti likheMge sabhI usI bhrAnti ko duharAte jaayeNge| maulika anveSaNa va jA~ca kara likhane vAle haiM kitane ? ataH maiMne grantha ke uddharaNa adhika pramANa meM liye haiM aura apanI. ora se kucha bhI nahIM yA kama se kama likhane kI nIti baratI hai| grantha kA nAma, andhakAra unakA jitanA bhI paricaya grantha meM hai, grantha kA racanAkAla, grantha racane kA AdhAra Adi jJAtavya jisa grantha meM saMkSepa yA vistAra se jitanA milA vivaraNa meM le liyA hai jisase pratyeka vyakti Upara nirdiSTa mere likhatasAra ko svayaM jAMcakara nirNaya kara sake / jahA~taka ho sakA hai grantha ke padyoM kI saMkhyA kA bhI nirdeza kara diyA hai| apanI nirdhAritanIti ko maiM sarvatra nahIM barata sakA, isakA kAraNa hai vivaraNa taiyAra karate samaya saba pratiyoM kA sAmane na honA / kaI saMgrahAlayo ke varSoM pahale evaM utAvala me noTsa kara liye gaye the aura vivaraNa taiyAra karate samaya pratiye sAmane na thii| ataH pUrvakAlIna noTsa kA hI upayoga kara saMtoSa karanA pdd'aa| prati ke lekhanakAla ke sambandha
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM bhI maiMne apane anubhava kA upayoga kiyA hai| jina pratiyoM meM lekhana saMvat nahIM thA unakA kAgaja evaM likhAvaTa Adi ke AdhAra se anumAnita zatAbdI likhadI gaI hai jisase prati kI prAcInatA evaM granthakAra ke anirdiSTa samaya kA bhI kucha anumAna lagAyA jA ske| vivaraNa lene kI prastuta paddhati meM jaina sAhitya mahArathI sva0 mohanalAla dezAI . ke jainagurjara kavio se bhI maiM bahuta prabhAvita huuN| prastuta grantha kI katipaya vizeSatAeM-- prastuta grantha kI do vizeSatAoM (ajJAta granthoM kA hI vivaraNa lenA evaM Avazyaka jJAtavya ko granthakAra ke zabdoM meM hI adhika se adhika rakhanA) kA Upara nirdeza kiyA jA cukA hai| inake atirikta tIna vizeSatAyeM aura bhI haiM jo pUrva prakAzita vivaraNa grantho se tulanA karane para mahatva kI pratIta hogI unakA bhI saMkSepa me ullekha kara denA Avazyaka samajhatA huuN| (1) anya sava hindI granthoM ke vivaraNagranthoM se bhinna isameM eka-eka viSaya ke adhika se adhika annAta grantho kA vivaraNa saMgrahIta kiyA gayA hai aura unakA viSaya vargIkaraNa kara diyA gayA hai / isameM merA pradhAna lakSya yaha rahA hai ki abhI taka hamAre hiMdI sAhitya kA anuzIlana viSayavargIkaraNa kI dRSTi se nahIM kiyA gyaa| isake binA hamAre sAhitya kI samRddhatA evaM upayogitA kA ucita mUlyAGkana nahIM ho sktaa| zrIyuta DaoN0 rAmakumAra varmA ke hindI sAhitya ke AlocanAtmaka itihAsa ke prAraMbha meM katipaya viSayoM ke hindIgrantho kI tAlikA dI gaI hai para vaha bahuta hI sImita evaM apUrNa hai / merI rAya me jisa prakAra vividha dhArAo kI AlocanA kI jA rahI hai usI prakAra pratyeka viSaya ke jitane bhI grantha, hindI sAhitya me haiM una saba kA adhyayana kara kisa kavi meM kyA vizeSatA thI ? kina-kina navIna vAto ko kavi ne apanI anubhUti ke balapara navIna rUpa meM yA navIna zailI se pratipAdita kiyA, kisane kinakina grantho se preraNA lI, anukaraNa kiyA, kina-kina viSayo para vartamAna jagata Age bar3ha cukA hai yA pIche raha gayA hai, usa sAhitya kA vikAsa kavase va kaise huA ? ityAdi uma vipaya sambandhI jitane bhI tathyoM para vicAra kiyA jA sake karake prakAza DAlA jAya, isase mahatvapUrNa grantho kA patA calegA, ve prakAzita kiye jAkara hamArI jJAnavRddhi kreNge| hamAre vidvAnoM kA dhyAna Akarpita karane ke liye maiMne chaMda', phopa, ratnaparIkSA, saMgIta, vaidyaka zrAdi viSayo evaM zataka, vAvanI, gajala Adi
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAroM ke hindI sAhitya ke sambandha meM kaI lekha prakAzita kiye haiN| unase spaSTa hai ki kina-kina viSayoM ke kitane grantho kA abhI taka patA cala cukA thA aura usa viSaya ke mujhe prApta ajJAta grantha kitane haiN| mere una lekho se pAThaka svayaM samajha sakeMge ki prastuta vivaraNI dvArA kisa-kisa viSaya ke navIna grantha kisa parimANa me prakAza me Aye haiN| (2) prastuta vivaraNa me katipaya aise viSaya evaM granthoM ke vivaraNa hai jo hindI sAhitya ke itihAsa me eka navIna jAnakArI upasthita karate haiM jaise nagara-varNanAtmaka gajala-sAhitya / aisI eka bhI racanA abhI taka kisI vivaraNa meM prApta nahIMhuI evaM ye sabhI gajaleM jainakaviyo kI racita hai ( eka AbUgajala jainetara-racita hai| vaha bhI jaina gajalo kI preraNA pAkara hI racI gayI jJAta hotI hai ) / evaM hindI grantho kI TIkAe~ vibhAga me hindI grantho para tIna saMskRta TIkAe~ evaM eka rAjasthAnI TIkA kA vivaraNa AyA hai| abhI taka hindI grantho para saMskRta me TIkAyeM racI jAne kI jAnakArI zAyada yahA~ pahalI hI bAra dI gaI hai| (3) anya vivaraNa-grantho meM rAjasthAnI lokabhASA va sAhityika bhASA Digala aura gujarAtI Adi ke grantho ko bhI hindI ke aMtargata mAnakara unakA sammilita vivaraNa diyA gayA hai| merI rAya me rAjasthAnI bhASA eka svataMtra bhASA hai| bhASAvijJAna kI dRSTi se usakA mela hindI kI apekSA gujarAtI se jyAdA hai| ataH maiMne rAjasthAnI bola-cAla kI bhASA (jisame jaina kaviyoM ne bahuta vizAla sAhitya nirmANa kiyA evaM vArtA khyAta Adi gadya racanAo me tathA loka sAhitya meM jo adhika rUpa se vyavahRta huI hai ) evaM sAhityika (cAraNa-bArahaTha prabhRti racita gIta Adi ) Digala bhASA ke grantho ke vivaraNa svataMtra grantha me lene kI yojanA banAI hai aura prastuta vivaraNa me hindIpradhAna ( mizrita rAjasthAnI granthoM ko sammilita [pRSTha 8 kI antima lAina ke-chanda', saMgIta2, vaidyaka, bAvanI4 kA phuTanoTa yahA~ dekheM ] 1. dekheM, sammelanapatrikA, mAgha-caina kA aMka / vividha viSayaka jaina granthoM ke sambandha meM isI patrikA ke varSa 28 aMka 11 meM lekha prakAzita hai| 2. koSa-nAmamAlA, ratnaparIkSA aura saMgItaviSayaka granthoM kI sUcI rAjasthAna sAhitya varSa 1 aMka 1-2-4 meM prakAzita kI gayI hai jo ki rAjasthAna hindI sAhitya sammelana se prakAzita hai| 3. hindustAnI varSa 11 aMka 2 / 4. zataka aura bAvanI ke sambandha me madhukara varSa 5 aMka 15.19 meM prakAza DAlA gayA hai| gajalasAhitya muni kAntisAgarajI zIghra hI prakAzita kara rahe haiN|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ karane ke kAraNa ) granthoM ke hI vivaraNa liye gaye haiN| prAraMbhika khoja ke samaya hindI granthoM kI itanI adhika upalabdhi nahIM huI thI ataH anya prAntIya bhASAoM ke vivaraNa bhI unheM hindI kI zAkhA mAnakara sAtha le liye gaye, vaha anucita nahIM thaa| para aba java hindI ke hI hajAro granthoM kA patA cala cukA va cala rahA hai, anya bhASA ke sAhitya ko bhI sAtha meM nibhAye jAnA bhArI par3a jAtA hai| rAjasthAnI grantho kA vivaraNa-grantha svataMtra rUpa se prakAzita kiyA jAyagA evaM usake sAhitya kA itihAsa bhI prakAzita karane kA merA vicAra hai / kavi-paricaya meM bhI samasta kaviyoM kA yathAjJAta saMkSipta paricaya diyA gayA hai evaM pariziSTatraya meM ajJAtakartRka grantha evaM granthakAra aura apUrNa prApta granthoM kI sUcI dedI gaI hai| aba isa grantha kI kucha anya Avazyaka bAtoM kA paricaya bhI karA diyA jAtA hai jisase sarasarI taura se grantha ke sambandha meM jAnakArI ho jAya (1) prastuta grantha 12 vibhAgoM meM vibhakta hai jinake nAma evaM vivaraNa liye gaye grantho kI saMkhyA isa prakAra hai viSaya . pRSTha grantha 1. (ka) nAmamAlA (koSa) pR0 1 se 8 10 2. (kha) chaMda pR09 se 14 (ga) alaMkAra - pR0 15 se 37 4. (gha) vaidyaka pR0 38 se 54 (Da) ratnaparIkSA pR0 55 se 60 6. (ca) saMgIta pR061 se 68 7. (cha) nATaka pR0 69 se 70 8. (ja) kathA pR071 se 91 9. (ma) ai0 kAvya pR0 92 se 98 10. (ba) nagara-varNana pR0 99 se 116 32 11. () zakuna sAmudrika' jyotipa, svarodaya, ramala, indrajAlapR0 117 se 134 28 12. (Da) hindI granthoM kI TIkAyeM pR0 135 se 140 4 grantha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ / inameM se mizra-bandhu-vinoda' dekhane para 1, khvAlekavArI 2 lakhapata jasa sadhu aura 3, campUsamudra tIna grantho kA ullekha usameM prApta hotA mahA avazeSaraTa3 grantha usameM anirdiSTa hai| (2) jaisA ki kavinAmAnukramaNikA se spaSTa hai isameM 102 kaviyoM kI 138 racanAoM kA vivaraNa hai| inakA paricaya kaviparicaya me diyA gayA hai| isameM se mizra-bandhu-vinoda' meM 20 kaviyoM kA ullekha hai| kaI anya kaviyoM ke bhI nAma vahA~ milate hai para ve vivaraNokta hI hai yA samanAma vAle bhinna kavi haiM, yaha nizcaya karane kA sAdhana nahIM hai / menAriyAjI ke grantha meM jAna evaM gaNezadAsa do kaviyoM kA ullekha A cukA hai| prAyaH 80 kavi isa grantha dvArA hI sarva prathama prakAza meM A rahe haiN| 48 racanAyeM ajJAtakartRka hai jinakI sUcI pariziSTa meM de dI gayI hai| . (3) isa vivaraNI meM jina-jina pustakAlayo kI pratiyoM kA upayoga kiyA gayA hai unakA bhI ullekha kara denA yahA~ Avazyaka hai| inameM se sabase adhika vivaraNa (1) abhaya jaina granthAlaya ( jo ki hamArA nijI saMgraha hai ) tatpazcAt anUpa saMskRta lAyabrerI (bIkAnera kA rAjakIya pustakAlaya ) ke haiN| inake atirikta (3) bRhat jJAna bhaMDAra ( kharataragacchIya bar3A upAsare me sthita ) jisake aMtargata mahimA bhakti bhaMDAra, dAnasAgara bhaMDAra, varddhamAna bhaMDAra, jinaharSasUri bhaMDAra Adi bhI AjAte haiM (4) zrI jina cAritra sUri jJAna bhaMDAra (5) jayacandrajI jJAna bhaMDAra (6) AcArya zAkhA bhaMDAra (7) pannIbAi upAsarA kA saMgraha (8) govinda pustakAlaya (9) lachIrAmayati saMgraha (10) rAva gopAla sihajI vaida kA saMgraha (11) kavirAja sukhadAnajI kA saMgraha (12) vinaya sAgarajIkA saMgraha (hamAre yahI hai) (13) navala nAthajI bagIcI / ye to bIkAnera meM hI haiM / bAhara ke saMgrahAlayo meM (14) zrIcaMdrajI gadhaiyA saMgraha, saradAra zahara (15) sItArAma zarmA rAjagar3ha (16) yativayaM Rddhi karaNajI kA saMgraha, curu, ye bIkAnera riyAsata meM hai| (17) yati viSNudayAlajI kA saMgraha phatepura, jayapura riyAsata meM hai / (18) jinabhadra sUri ___-mizra-bandhu-vinoda me saikar3oM bhUla-bhrAntiye haiM jisakA parimArjana prastuta grantha ke kavi-paricaya meM kiyA gayA hai| maiMne apane "mizra-bandhu-vinoda kI bhahI bhUle" zIrpaka lekha meM isa sambandha meM vizeSa rUpa se prakAza DAlA hai jo ki nAgarI pracAriNI patrikA meM zIghra hI prakAzita hogaa| 2-naM0 1 se 9 aura 14 - 16 saMgrahAlayoM ke, sambandha meM merA "yIkAnera ke jaina jJAnabhaMDAra" zIrSaka nibaMdha dekhanA cAhiye jo ki 'gharadA' meM prakAzita ho cukA hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMDAra (19) vRddhicaMdrajI yati saMgraha (20) cunnI saMgraha, ye tIna jaisalamera meM haiN| (21)hari sAgara sUri bhaMDAra, lohAvaTa jodhapura riyAsata meM hai / ina ikkIsa saMgrahAlayoM kI pratiyoM kA vivaraNa hai / prasaMgavaza vivaraNa liye gaye granthoM kI anya pratiyA~ jo rAjasthAna ke bAhara ke saMgrahAlayoM meM bhI jJAta haiM una pAMca saMgrahAlayoM (1) di0 jaina mandira dehalI, seTha kuJcevAlI galI meM avasthita (2) bhAMDArakara risarca insTITyUTa, pUnA (3) nakodara jaina-jJAnabhaMDAra paMjAba (4) gulAba kumArI lAyabrerI kalakattA (5) sAhityAlaMkAra muni kAnti sAgarajI saMgraha kA bhI ullekha kiyA gayA hai / prAbhAra ___ koI bhI sAhityika kArya prAyaH aneka vyaktiyoM ke sahayoga se hI sampanna hotA hai| ataH jina-jina mahAnubhAvoM kA sahAya prApta ho unake prati kRtajJatA prakAza karanA Avazyaka ho jAtA hai| prastuta grantha ke prakAza meM Ane ke nimittabhUta evaM suvidhA dekara kArya meM sugamatA evaM zIghratA karane ke liye zrIjanArdanarAyajI nAgara, bIkAnera padhAra kara kaI dina lagAtAra mere sAtha zrama uThAkara vivaraNa-saMgrahameM sahAyatA evaM presakopI taiyAra karane-karavAne ke liye zrIpuruSottamajI menAriyA aura viSaya-vargIkaraNa Adi kAryoM meM satparAmarza dene evaM prapha saMzodhana meM sahAyatA karane ke liye mAnanIya svAmI narottamadAsajI kA maiM bar3A abhArI huuN| sabase adhika AbhAra to jina saMgrahAlayoM kI pratiyoM kA vivaraNa liyA gayA hai unake saMcAlakoM kA mAnanA Avazyaka hai jinakI kRpA ke vinA yaha grantha saMkalita ho hI nahIM sakatA thaa| una saMcAlakoM meM se zrI anUpa saMskRta lAyabrerI kI pratiyoM ke yathAvazyaka noTsa lene kI AjJA evaM suvidhA dene ke liye DAyarekTara zikSAvibhAga rAja zrI bIkAnera, evaM kyUreTara mahodaya kA vizeSa rUpa se kRtajJa huuN| prastAvanA meM kucha adhika likhane kA vicAra thA / jina-jina viSayo ke granthoM kA vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai una sabhI viSayoM ke adyAvadhi prApta samasta grantho kI sUcI evaM unake vikAsa aura hindI sAhitya para anya prAsaMgika vicAra prakaTa karane kA vicAra thA para grantha ko roke rahanA ucita nahIM samajha atyaMta saMkSepa meM samApta kI jA rahI hai| samaya ne sAtha diyA to mere sampAdita AgAmI bhAgoM ke prakAzana ke samaya vistAra se prakAza DAlane kI bhAvanA hai| vIkAnera -agaracanda nAhaTA (1)-jaisalamera ke jJAna bhaMDAroM evaM vahA~ ke ajJAta granthoM ke sambandha meM mere nimnokta do lekha prakAzita haiM :-( ka ) jaisalamera: ke bhaMDAroM kI kucha tAr3apatrIya ajJAta pratiya (pra. anekAnta gharpa 8 aMka 1), (kha ) jaisalamera ke bhaMDAroM ke anyatra aprApta grantha (pra. jaina sAhitya prakAdha varSa 11 aMka 4) /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavi nAmAnukramaNikA 1. abhayarAma sanADhya 16 27. jagajIvana 70 2. AnandarAma kAyastha 14 28. jagannAtha 26 3. udaicaMda 15,109 29. jaTamala 76,105,113 4. udairAja 35 30. jayatarAma 128 5. ustata 61 31. jayadharma 123 6. karNanRpati 19 32. jarnAdana bhaTTa 22 7. kalyANa 102,114 33. jAna 18,27,33,49,55,71,79, 8. kalha 96 84,90,94,97 9. kisanadAsa 97 34. jogIdAsa 50 10. kuMvara kuzala 34 35. TIkama 73 11 kRSNadatta 119 36. tatvakumAra 57 12. kRSNadAsa 56 37. dayAladAsa 98 13. kRSNAnaMda 43 38. daraveza hakIma 45 14. kezarI ( kavi ) 33 39. dalapati mizra 95 15. khetala 100,103 40 dIpacaMda 45 16. khusaro 4 41. dIpavijaya 109,115 17. ganapati 88 42. durgAdAsa 112 18. gulAbavijaya 101,103 . 43. dUlaha 23 19. gulAbasiMha 36 44. devaharpa 105,107 20. gopAla lAhorI 29 45. dharmasI 43 21. ghanasyAma 23 46. nagarAja 125 22. caturadAsa 20 47. nihAla 110 23. cidAnaMda 129 48. naMdarAma 17 24. cetanavijaya 3,13,73 49. paramAnaMda 136 25. celo 99 50. prema 25 26. cainasukha 54 51. vagasIrAma lAlasa 19
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52. badrIdAsa 7 53. bhagatadAsa 86 54. bhaktivijaya 110,113 55, bhIkhajana 6 56. bhUdhara mizra 66 57. bhUpa 118 58. manarUpavijaya 102,106,108, 112,116. 59. mayArAma 130 60. malUkacaMda 53 61. mahamadazAhi 67 62, mahAsiha 1 63. mAna 25 64. mAna (2) 37,39,40 65. (muni ) mAla (de0) 85 66. muralIdhara 11 67. megha (rAja) 121 68. raghunAtha 5 69. ratnazekhara 57 70. rasapuMja 11 71. rAmacandra (1) 44,51,124 72. rAmacandra (2) 59 73. rAyacandra 117 74. lachIrAma 21,62 72. lakSmIcandra 99 76. lakSmIvallabha 41,47 77, lAlacaMda 132 78. lAladAsa 34 79, vallabha 130 80. vijayarAma 87. 81. vinayasAgara 2 82. vaikuMThadAsa 131 / 83. zivarAma 75 84. zrIpati 15 85. satIdAsa vyAsa 31 86. samaratha 48,137 87. svarUpadAsa 14 88. sAgara 2,5,62 89. sukhadeva 92 90. subuddhi 3 91. sUrata mizra 10 92. sUradatta 300 93. haridAsa 92 94. harivallabha 69 95. harivaMza 32 96. hRdayarAma 27 97. hIracandra 63 98. hema 104,111 99. hemasAgara 9 100. kSamAkalyANa 71 101. trilokacandra 118 102. jJAnasAra 12,108
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthanAmAnukramaNikA atisAranidAna 38 anuprAsa kathana 15 anUpa rasAla 15 anUpa zRGgAra 16 anekArthanAmamAlA 12 anekArthI 2 amarabatIsI 92 alasamedinI 17 avayadI zukanAvalI 117 AgarA gajala 99 AtmabodhanAmamAlA3 AbUgajala 99 Arambha nAmamAlA 3 zrAMvalAsAra 43 aMbaDa caritra 71 indrajAla 126, 127, 128 indora gajala 100 udayapura gajala 100 kathA mohinI 71 kavivallabha 18 kavivinoda 40 kavivinoda 119 kavipramoda 39 kavIndracaMdrikA 92 kAparar3A gajala 101 kAyama rAso 94 kAlajJAna 41 . kAvyaprabandha 19 kIrtilatA TIkA 135 kutabadIna sAhijAdA vAta 72 kRSNa caritra 19 kezavI bhASA 118 khvAlaka vArI 4 gajazAstra 42 giranAra gajala 102 " jUnAgar3ha gajala 102 citaur3a gajala 103 citravilAsa 20 caMdrahaMsa kathA 73 caMpUsamUdra 118 chaMdamAlikA 9 chaMdasAra 10 chaMdohRdaya-prakAza 11 jyotiSasAra bhASA 119 jasavaMta udota 95 jodhapura gajala 103, 104, 105 jaMbU caritra 73, 74 jhiMgora gajala 105 DIsA gajala 5 DaMbhakriyA 43 turakI zakunAvali 119 dazakumAra prabodha 75
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dillIrAja vaMzAvali 96,97 dIvAna aliphakhA~ kI pair3I 97 durgasiha zRGgAra 22 dUlaha vinoda 23 daMpatiraMga 21 dhanajI nAmamAlA 5 nakhasikha 13, 23, 24 nAgora gajala 106 nAr3I parIkSA 44 nijopAya 44 pATaNa gajala 107 pAlInagara varNana 107 pAsAkevalI 120 pAhana parIkSA 55 pUrvadezavarNana 108 poravaMdaravarNana 108 paMvAravaMzadarpaNa 98 pradIpikA nAmamAlA 5. prabodhacaMdrodaya 69, 70 prastAra-prabhAkara 11 prANasukha vaidyaka 45 premamaMjarI 24 premavilAsa caupaI 76 bar3audA gajala 109 bahilI mAM rI vAta 78 ghAraha bhuvana vicAra 120 ghAlatantra bhApA TIkA 45 bihArI satasai TIkA 136 dhIkAnera gajala 109 ghIravala pAtasAha kI bAta 86 vudhasAgara 79 baMgAla gajala 110 bhAratI nAmamAlA 6 bhAvanagara gajala 110, 111 bhASAkavi rasamaMjarI 25 manohara maMjarI 26 maroTa gajala 112 mAdhavanidAna bhASA 47 mAnamaMjarI 7 mAlakAMginIkalpa 47 mAlA piMgala 12 mUtraparIkSA 47 meghamAla 121 mer3atAvarNana 113 medanIpuravarNana 113 mainAkA sata 81 mojadIna mahatAba kI bAta 82 maMgalora varNana 111 yogapradIpikA 128 ratnaparIkSA 56, 57, 59 ratibhUSaNa 26 ramala prazna 128 ramala zakuna vicAra 122 rasakopa 33 rasataraMginI 27 rasamaMjarI 48 rasarAja 27 rasavilAsa 29 rasika ArAma 31 rasikapriyATIkA 137
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasikamaMjarI 32 zanIsara kathA 87, 89 rasikavilAsa 33 zikhanakhaTIkA 140 rasikahulAsa 30 zIghrabodha vacanikA 123 rAgamAlA 61, 62, 63, 64, 65, 66 / / zrIpAlarAsa 88 rAgamaMjarI 26 sakuna pradIpa 123 rAgavicAra 61 satazlokI bhASA TIkA 54 lakhapati jasasidhu 34 svarodaya 129, 130, 131, 132 laghupigala 13 svarodayavicAra 133 lAhora gajala 113 sAmudrika 124, 125 lailA majanU 84, 85 sAhitya mahodadhi 36 vacanavinoda 14 sAMDerA chaMda 114 vikrama paMcadaMDakathA 85 siddhAcala gajala 114 vikramavilAsa 34 sUrata gajala 115 vRttibodha 14 sojata gajala 116 vedaka mati 49 saMgItamAlikA 67 'vaidyaka sAra 50 saMyoga dvAtrizikA 37 vaidya vinoda 51 hanumAna nATaka 70 vaidyavirahiNI prabandha 35 hariprakAza 54 vaidyahulAsa 53 hiya hulAsa 68 vaitAlapacIsI 86 jJAnadIpa 90
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna meM hindI ke hastalikhita granthoM kI rakoja (dvitIya bhAga) (ka) koSa-grantha (1) anekArtha nAmamAlA / padya 120 / racayitA-mahAsiha / racanAsaMvata 1760 bhAdiprAraMbha kA eka patra kho jAne se 7 // padya nahIM haiM / 9 vA~ padya isa prakAra hai agni dhanaMjaya kahate kavi, pavana dhanaMjaya mAhi / bharjuna bahuryo dhanaMjaya, kRSNa sArathI jAhi // 9 // aMta-- jo iha bhanekArya ko, paDhe sune nara koi / tAke anekA artha iha, puni paramAratha hoi / mo manu nisu dinu tuma vaso, sadA bhikhArIdAsa / mahAsiMha tuma jIya jIyata, mo mana kro nivAsa // 20 // lekhana-saM0 1760 jyeSTha mAse kRSNapakSe 12 shnau| pAtasAhi zrI manivinodAt avaraMgajeba rAjye li0 pAMDe mahAsiha / amara Adi kosa ju dhana, tini kosa tu ihAM lIna / mahAsiMha kavi yoM bhaneM, anekArtha yaha kIna // prati-guTakAkAra patra 14 / paMkti 14-15 / prati paMkti akSara 12-16 / sAija 5||481-1 (abhaya jaina granthAlaya)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] (2) anekArtha nAmamAlA / padya 169 / vinayasAgara / saM0 1702 kArtika pUrNimA, guruvAra / mAdidUho dhana dIragha 3, laghu 42 akSara 45 sadaya hRdaya guna gana bharana, bhabharana RSabha jinaMda / bhava bhaya duha duhaga harahi, sukhavara karana dinaMda // 1 // x anekAratha aneka vidhi, prabala buddhi prakAza / zAstra samUha sodhi kaI, viracita vinaya vilAsa // 4 // aMta. dharma pATi kalyAna gura, aMcalagaNa siNagAra / vinayasAgara iyUM vade, bhanekArtha adhikAra / / 18 / / satarasahi biDotare, kArtika mAsa nidhAna / pUnami dina guruvAsare, pUraNa ehi pradhAna // 19 // iti zrI vinayasAgaropAdhyAya viracitAyAM dUhA baddhAnekArthanAmamAlAyAM tRtIyAdhikAra sNpuurnnH| lekhanakAla-18 vIM zatAbdI / prati-patra 12 / paMkti 11 / akSara 35 / (prati-bhaMDArakara risarca insTITyaTa pUnA, pratilipi abhaya jaina granthAlaya) (3) anekArthI / padya 60 / sAgara mAdisAraMga sanda nAma kamala kuraMga marAla sasi, pAvasa kusumanNg| cAtika kehara dIpa pika, hema rAga sAraMga // 1 // aMta pitA suputra hita gyAMna mana, rati kotaka hita kAma / rasanA paTa-rasa mvAda hita, paMca suno rasa nAma // 60 // iti anekArthI mAgara kRta / legvana kAla-29 vIM shtaabdii| prati-guTakAkAra vaDA sAija / (anupa saMskRta pustakAlaya)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) Atamabodha nAmamAlA / padya 273 / cetanavijaya / saM0 1847 mAgha zuklA 10 // bhAdiatha nAmamAlA likhyate / * dohAsiddha sarabha(sarva)cita dhAri ke, praNamuM sArada pAya / mujha Upara kIjai kRpA, medhA dIjai mAya // 1 // guru upagArI jagata me, jAneM saba saMsAra / carana kmala saMsAra ke, vaMdo bAramavAra // 2 // bhASA Atama bodha kI, racanA racau sudAma / bahuta vastu hai jagata meM, tinako kahU~ vakhAna // 3 // aMta iha zuddha bhAtamabodhamAlA, kiye racanA nAma ko / subha kusuma medhA sarasa guMthyau, hiya dhara iha dAma ko / / ati mahaka Avai, gyAna pAvai, caturatA upaje shii| cita ceta cetana samajha lIja, nAma jaga sobhA nahI / / 271 / / ika aSTa cAra aru sAta dhariye, mAgha suda dasamI rcii| iha sAkha vikramarAja kA hai, citta dhAra lIje kacI / / iha nAsamAlA bhati visAlA, kaTha dhAre je narA / bahu buddhi pajai hiya mAhi, jJAna jaga meM hai kharA / / 73 // iti zrI Atamabodha nAmamAlA samAptaM / lekhanakAla-lipikA R. bhajjU saM0 1923 / prati - patra 18 / paMkti 22 / akSara 50 / sAija 1044 / / (abhaya jaina granthAlaya) (5) AraMbha nAmamAlA / subuddhi / Adi Adi guruna guru ziSa kara, jiyadAtA jagapAla / pAvana patita udhAra aru, dInAnAtha dayAla // 1 // X X amara grantha maiM je kahe, sune lahe kari zuddha / kachu upajAye artha soM, nae nAMu nija buddha // 5 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] sApA sahimA adhika hai, dina 2 guna adhikAhi / mRtaka jIvata saMnna soM, tuho to bhApA mAhi / / 9 / / je kavitta bhASA par3heM, jorata bhASA zuddha / tinake samuzana ko ite, varane vividha subuddha / / 13 / / x aMta sUrajasuta jama jagataari, jiyanipAta kara jAna / ziSTabhakhI nirdaI ayuni, ravitana jopari bAna / / padya 67 ke bAda padyAMka nahIM diye / lekhanakAla-18 vI zatAbdI prati-patra 14 / paMkti 11 se 14 / akSara 36 se 48 / vizeSa-prati para kartA kA nAma * subuddhi diyA gayA hai jisa kA AdhAra ajJAta hai, kevala chaMda 11-13 meM subuddhi nAma AtA hai, para vahAM racayitA ke artha me nahIM pratIta hotA / Adi aMta dono hI bhAga nAmamaya hai (Adi kA karatAra nAma, aMta kA jama nAma) kavikA paricaya, racanA-samaya Adi kA koI patA nahI cltaa| (jayacandrajI bhaNDAra) (6 ) svAlakabArI / padya 154 / Adi khAlivArI sirajanahAra / cAhad eka bar3A karatAra // 1 // isma allAhu khudAyakA nAMu / garamA dhUpa sAyaha hai chAMu // 2 // rasUla par3agaMvara jAni vasITha | yAra dosta gholIjai ITha // 3 // rAha tarIka sabIla pahichoni / aratha nihu~ kA mAraga jAni // 4 // sasiyara maha diNayara khuraseda / kAlA ujalA syAha sapheda // 5 // nIlA pIlA jarda kavRTa / tAMnA cAMnA tanistaha pada / / 6 / / saMta rakhoham gupta kahU~gA I, svAham karada karUMgA huuN| evAham Amada bhAUMgA hai, mvAham jiha mArUMgA huuN| pAham gimna vaThaTha kAhu~, svAham zasta cahaThaTha kaatuuN| cAramanI no sirajaMna merA, jAnamanI to jIdharA merA // 83 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 tama tabhAmabhu / khvAlakabArI / / lekhana-paM0 abhayasomenAlekhi / / prati-patra 2 / paMkti 17 / akSara 60 / sAija 9 // +4 / vizeSa-prati me grantha do vibhAgo me likhA huA hai jiname kramazaH 71 aura 83 padya haiM / prathama vibhAga kA antima padya isa prakAra hai tamannA vaham ArajU cAha kahIyai / ido dasta hAthoM kadama pAu gahiyai / / 7 / / (abhayajaina granthAlaya) (7) dhanajI nAmamAlA / padya 145 / sAgara kavi Adi dohA paThyA (pazu) pati siva suta IsvarI, kavalAsana aru saMbhu / kari praNAna(ma) subha deva ko, sAgara karahu araMbhu // 1 // viznunAma-viznu nA(na)rAyaNa narAMpati vaMnavAlI hari sthAMma / madhusUdana aru daitya ripu, rAvaNa- ari zrIrAma / / 2 // aMtaataradhyAMna nAsa-gupta tirohita aMtarita, gRDa durUhanilIya / lokAjana mai luki sakhI Iha bidhi tIya / / 45 // iti zrI dhanajI nAmamAlA sAgara kRti smaaNpuurnn| lekhanakAla-19 vIM zatAbdI / prati-guTakAkAra bar3A sAija / vividha kRtiyo ke sAtha me yaha kRti hai| (anUpa saskRta lAyabrerI) (8) pradIpikA nAmamAlA / padya 355 / raghunAtha / Adi avirala mada rekhA dipa, ganapati lalita kapola / gaMdha lubdha manu magana hai, paTapaDa karata kalola // 1 // haMsa jAna zrI sAradA, karata madhura dhuni bIna / saMta sakala suragana sadA, caraNa kamala AdhIna // 2 // pAnI gharana sakeM nahI, mana pahuMce nahi tAhi / nirAkAra niraguNa ju hai, so sura ce sura Ahi // 3 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ava hau varanoM zabda nidhi, pAra hona kI Asa / cita vilAsa gghunAtha kavi, nAnA ukati prakAsa // 4 // aMta vividha nAma ratnAvalI, sunata hara dukha daMda / kRta raghunAtha pradIpikA, viSNudatta ke naMda // 355 // iti raghunAtha viracitA ratnAdipradIpikA nAmamAlA sampUrNam / prati-patra 23 / paMkti 9 se 12 / akSara 27 se 32 / ____ (zrI jina cAritrasUri saMgraha) (9) bhAratI nAmamAlA / padya 526 / bhIkhajana saM0 1685 Azvina zuklA pUrNimA, zukravAra / phatehapura / Adi prathama niraMjana baMdi hau, jagavaMdana sukhakaMda / dina china dochina china jape, anadina hota anaMda / / 1 / / rAja tAhi rAjata avani, kayoM anya puna cAhi / / 8 / / x bAgara sadhi guna AgarI, subasa phatehapura gAMva / cakravarti cahuvAMna nirapa, rAna karata tihAM ThAMva / / 10 / / rAja karata rasa so bhayoM, jyoM jagatIpati iNd| aliphakhAna naMdana navala, dolatikhAna nariMda / / 11 // dAna kripAna sujAna pana, sakala kalA saMpUra / ravi viraMci aisau racyo, vacana racana sati sUra / / / 12 / / tA naMdana baMdana jagata, guna chaMdanaha nidhAna / kavi paMchI chAyA rahe, taravara tAharakhAna / / 13 // ajA sigha nita ekaThAM, dharma gati AnaMda / sakala loka chAyA rahe, ghinairAja haricaMda // 14 / / tahAM mubhaga sobhA sarasa, basai barana chattIsa / tahAM bhIkhajanu jAnike, iha mani bhaI jattIsa // 15 // nAmamAla guna sahasakriti, dugama lakhI jIya jAMni / iha TapajI janu bhIkha jIya, raci ju bhApA AMni / / 16 // madhyo pranya guna sAradI, yAni leu naga siMdhu / pachuka aura suni Ana te, racau ju dohA baMdha / / 17 / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ teraha mattA prathama pada, gyAraha dutiya karaMti / teraha gyAraha sAji ke, dohA nAma dharaMti / / 18 // sarasa kalA rasa so bharI, karo bhIkhajanu jAMni / dhoM nAva tiha bhArathI, bhAkhyo grantha pradhAni // 19 // solaha sai paJcAsie, saMvata ihe vicAra / seta pAkhi rAkA tithU, kavi dina mAsa kuvAra // 20 // aMta kathI bhArathI bhIkhajanu, hita cita kari nija lehu~ / jahAM nAma pada pUranA, tahAM samazi ke lehuM // 25 // saMkhyA saba guna doharA, krita janu bhIkha sucena / satraha upari pAMcasai, bhAThoM kavitta saheta // 26 // iti bhAratI nAmamAlA samAptA / lekhanakAla - saM0 1691 / kAtI sudI 13 / zrI muMjhuNa madhye / vA0 jJAna meru ziSya muni vimalA li ci0 raMgasoma paThanArtha / prati-patra 20 / paMkti 14 / akSara 48 / (zrI jinacAritra sUri saMgraha) (10) mAnamaMjarI nAmamAlA / padya 113 / badrIdAsa / Adiatha mAnamaMjI likhyate kavitta amala kamala pada pranati, prathama guruja (na) subha suMdara, darasa sarasa chavi kRSNa, sarada rAkesa badana vara / karuNA sAgara subhaga jagati, kAraNa lIlA raci, tina ke gokula greha lalita, gopina tana saga naci / sahasakrita nahiM kachu, sakati binA ko paci mare, yathA sumati bagI sukhada, nAma dAma pragaTeM kareM // 1 // soraThA bahu vidhi nAma nihAri, bharatha amara ju kopa ke / saraba sabhAu vicAri, mAna chadAvati rAdhikA // 2 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] mAna ke nAma dappaMka mada badIdAsa ahaMkAra, mAna garbha mati choha bhari / adhAra, mAnani ko abhimAna subha / / 3 / / aMta, jugala ke nAma hai juga dahU~ jamala bIya, mithuna aru biva ubhai / nitahI kIsora jugala, samarana badrIdAsa ke / / 113 // iti zrImAnamaMjarI saMpUrNa // le0-saMvat 1725 varSa vaizAkha vadi 12 dine zrI jayatAriNI madhye li0 paM0 zrI yazolAbha gaNinA vAcyamAnA cira naMdyAt / prati-patra 10 / paMkti 15 / akSara 40 / sAija 9 // +4 / / akSara sundara haiN| kinAre se patra udaI dvArA bhakSita hone se kucha pATha khaMDita ho gayA hai| (abhaya jaina granthAlaya) man
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kha ) chaMda grantha (1) chaMda mAlikA / padya 194 / hemasAgara / saM0 1706 haMsapurI / Adi alakha lakhyau kAhu' na parai, saba vidhi karana prabIna / hema sumati vaMdita carana, ghaTa ghaTa atara lIna // 1 // x kalyANasAgara guru munirAja vaMdo / nAme karIhu bhavasAgara mAna phaMdo / gacchAdhigaja vidhipakSa sarUpa dhArI / soheM sadA vividha mArga parUpakArI / / / / dohA surata viMdara ke nikaTa, nagara haMsapura eka / laghu sAjane tahAM vamai, zrAvaka vaha suviveka // 5 // rAkhe pUji caumAsa tahi, sUrIzvara kalyANa / satarase chIDhottarai, pragaTyo sujaza mahAna // 6 // hema suphavi comAsa meM, chaMda mAlikA kIna / bhAdoM vadi naumI sarasa, bhASA kavi hita lIna // 7 // aMta savata sattarase hI varapa, paTa Upari jaano| haMsapurI comAsi, sUri kalyANa bakhAno / zAMtinAtha supasAya karI, chaMdana kI mAlA / sukabi kaTa ati sobha, sugana subha vAna vizAlA / chaMda jU isI muni kaheM, hema sukavi AnaMda dharI / sAha kUA paravodha kuM, chaMdamAlikA meM karI // 5 // iti uppaya 1.-pAThAnnara-parata na kahUM /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] iti zrI satyAsI chaMda smaapt| pUjya puraMdara yuga pradhAna zrI zrI kalyANasAgara sUrIzvara vijayarAjye ziSya kavi zrI hemasAgara gaNi kRte chadamAlikA saMpUrNa / lekhanakAla-18 vIM zatAbdI / prani-1. chatIbAI upAzraya ke saMgraha meM, (pratilipi, abhayajana granthAlayame ) / 2. harisAgara sUri bhaMDAra / patra 13, saMvat 1707 li0 chaMda 85-207 3. jaisalamera bhaMDAra (2) chaMdasAra / padya 267 / sRrata mizra / Adi atha chaMdasAra likhyate-- soraThA kRSNa carana cita Ana, kahU~ sumata pigala kachu / jihi ta chaMda hi jAna, prabhu guna tAmaiM varaniye // 5 // ___ caupAI prathamahi saMkhyA kama batAya, prastArahi sUcI citalAtha / puna vahiSTa naSTa suvakhAna, mera patAkA sarkaTi jAna // 2 // dohA aSTa karma e matta ke, punavartana ke jAna / ihi vidhi SoDaza kama e, kahai sukavi sukhadAna / / 3 / / aMta-- rasIle rUpa Agara vilAsI sukha sAgara, sunyo jU syAma nAgara itai hU~ nai Tariye / muvaMsI ke bajAvata chabIlI ke rijhAvana, suvaii citta bhAvana suvega pari hriy| zrI vRndAvana nAika samasta ichadAyaka, sunai ho zravalAyaka bake sai dhIra dhriye| abhaMgI maina mUrata na dekhiya maharata, pukAre dvAra sUrata kRpA kI dRSTi kariye // 23 // chaMda baMdha jo varahi to, chaMda baMdha citalAya / chada baMdhi saba chAr3a ke, naMda naMda guna gAya / / 22 / / (1) prati-(1) hamAre saMgraha kI prati apUrNa (patra 19 se 21 ) hai ataH zrAMta kA padma bRhata jJAna bhaMDAra kI prati se likhA gayA hai| (2) patra 3 / paMkti 5 / akSara 24 / mAija 7||4|| (3) patra 12 / paMni 12 / akSara 50 / sAija 10x4|| ( mahimAbhakti-bhaMDAra )
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 11 ] (3) chando hRdayaprakAza / muralIdhara / saM0 1723 kArtika zu0 15 / Adi zrI vinatI sukomili jo, likhIkai gana bheda dharA bharikai / chanda bhujaMgaprayAta bakhAni, go matta mahodadhi ko tarike / naha udini meru patAkani, makkaTi jAlani kI dharikai / bhUSaNa soI jagai jaga meM, phuni pigalu magala ko karike // 1 // aMta-- gahavara guna paMDita kavi maDita rAmakRSNa kazzapa kula pUSana / rAmesara tA tanaya sukavi jA jahina nirakheDa neku dUpana / muralIdharu tAsuanu supaMcama devIsiMgha kiyau kavi bhUSana / 'chandohRdayaprakAsu' racau tina jagamagAtu jimi mIharU mayakhana / / 8 / / samata sattaraha saya varSa teIsa kAtika mAsa / pUniva ko pUrana bhayo, chando hRdaya prakAsa / / iti zrI paulamtyavaMzavArijavikAsanamArtaNDagaDhAdurgAdhirAjyalakSmIrakSaNavicakSaNadordaNDa catuHSaSTikalAvilAsinI bhujaMgamahAvIrAdhivIra rAjAdhirAja zrI mahArAja hRdayanArAyaNadeva protsAhita tripAThI rAmezvarAtmaja muralIdhara kavi bhUSaNa viracita chando hRdayaprakAze gadyavivaraNanAma trayodazo'dhyAyaH // 12 // lekhana--likhitamidaM pustakaM tripAThI saMbhunAthena saM0 1730 mAgha sudI 11 haridhavalapura grAme smaapt| prati-patra 47 / paMkti 12 / akSara 32 / sAiz2a 9 / 45 // (anUpa saMskRta pustakAlaya) (4) prastAra prabhAkara / padya 89 / rasapuJja / sa0 1871 caitra kRSNA 5 guruvAra / Adi dohA kSAsohaM yaha mata purA, prabhu se hutI suhAra / hara lojo dAkAra tina, gopI ambara hAra / / bhaMta saMmata sasi' muni vasu mahI', cana kRSNa pacha sAra / paMcamI guru pUraNa bhayo, prabhAkara su prastAra / / prti-guttkaakaar| (kavirAja sukhadAnajI cAraNa ke saMgraha meM)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 12 ] (5) mAlA piMgala / padya 153 / nAnasAra / saM0 1876, phA0 su09 / Adi zrI arihaMta su siddha pada, AcAraja uvajhAya / sarava loka ke sAdhu kuM, praNamUM zrI gurupAya // 1 // prAkRta te bhASA karUM, sAlApiMgala nAma / surkhe bodha bAlaka lahai, parasama ko nahi kAma / / 2 / / aMta jaMvUdI meru sasa, bhavara na ko utuMga / syuM zarIra maya gacha sakala, kharatara gaccha ThatamaMga / / 147 / / gIrvAg vANI sAradA, mukha te bhaI pragaTTa / yAta kharatara gaccha meM, vidyA ko ArbhaTTa / / 158 // tAkai zikhA samAna vibhu, zrI jinalAbha suriis| jJAnasAra bhASA racI, ratnarAja gaNi sIsa / / 149 / / caupAI saMvata kAya phira bhaya deya / pravacanamA 8 sidhasila' leya / phAguNa navamI ujala pakSa / kInau rakSaNa lakSa vipakSa / / 150 // rupadIpa te bAvana kie / vRtaratna te kete lie / cintAmaNi te keI dekha / racanA bInI kavi mati pekha / / 151 / / nahi prastAra na kara uddiSTa, merU maTI na kiyau naSTa / AdhunakAlo paMDita loka, graMtha kaThina lakhi dehai dhoka // 153 / / dohA hakso aTha no sera ke, vRtti kie matimaMda / yAta yA bhAkhiyo, nAmeM mAlA chaMda / / 152 // iti zrI mAlA pigala chaMda saMpUrNam / lekhanakAla-19 vI shtaabdii| prati-patra 13 / paMni 13 / akSara 27 se 32 / sAija 9||4|| vigepa-prasnuna chaMda-grantha me 110 chaMdA kA varNana hai / isakI do apUrNa pratiyAM bho hamAre saMgraha meM haiN| (abhaya jaina granthAlaya)
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 13 ] (6) laghu piMgala / padya 111 / cetanavijaya / saM0 1847 pauSa zuklA 2 guruvAra / bNgdesh| Adiatha laghu piMgala bhASA likhyate dohA carana kamala gurudeva ke, baMdI zIza navAya / laghupiMgala bhASA karUM, sArada dehu batAya / / 1 / / chAyA bina nahI kara sake, piMgala chada apAra / rUpadIpa ciMtAmaNi, e piMgala mana dhAra / / 2 / / cetana laghupigala kahe, suniyo vacana pramAna / kavitta chaMda kei jAtake, jAneM catura sujAna / / 3 / / laghu dIragha gaNa gaNa hai, akSara matta samAna / cetana baranai gyAna suM, laghupigala guna khAna / / 4 / / ata rUpadIpaka citAmaNi, ina pigala ko dekha / bhASA laghupiMgala racI, kInhA sugama vizeSa / / 105 / / chada vyAlise jAta ke, laghu pigala moM jAna / bhaNe guNe kaThe karai, upajai budvi nidhAna // 106 / Rdvi vijaya pAcaka gurU, bahu Agama ke jAna / tasa ziSya laghu cetana bhaye, janameM baga suthAna // 109 / / dikSA le yAtrA kiye, phiri Ae nija deza / saMgata pAyeM sAdha kI, meTe sakala kaleza // 11 // caTa' siddhapa vedA muni, mAsa popa gunakhAna / sveta bIja guruvAra ko, pUre grantha sujAna / / 111 / / iti laghu pigala bhASA saMpUrNa / lekhanakAla-saMvata 1923 mitI zrAvana bada 7 mI / likhate bhajjUlAla / prati-patra 11 / paM0 22 / akSara 50 / sAiz2a 10x4|| (abhaya jaina granthAlaya)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 14 ] (7) vacanavinAda / padma 125 / AnandarAma kAyastha / saM0 1679 lekhana | Adipigala bhUpaNa dRSaNa kavina kI jAti varNan / rAma sumiri guru sumiri karI, sumiri savada abhirAma / rucira vacana racanA racau, kavi jana pUraNa kAma // 1 // guru nuti dohAyugma / namo kamala dala jamala paga, zrI tulasI guru nAma / pragaTa jagata jAnata sakala, jahAM tulasI tahAM rAma / / 2 / / kAsI vAsI jagataguru, avinAsI nasalIna / hari dAsana darasata sadA, jala samIpa jyo mIna / / 3 / / adbhuta varanani varanikA, kari karanani cittu lAi / varana varana ke bheda saba, varano pragaTa banAi / / 4 / / kavi kavitta varanata sakala, samujhati viralA loi / / bhUpana gana dUpana lakhe, nidU pana taba hoi / / 5 // aMta e bhUpana dUpana samuni, racai ju kavijana chaMda / tAhi par3hata ati sukha bar3hata, zravana sunata AnaMda / / 124 / / jaba slaga svara vasudhA sudhA, udadhi saMgapati caMda / nava lagi avicala hra raho, vacanavinoda anaMda / / 125 / / iti AnaMdarAya kAyastha bhaTanAgara himAri kRta vacana-vinoda samApta / lekhana-saM0 1679 varpa Asu sudi 4 sanI likhataM nAgora madhye tejAkena svAdhItya / prati-patra 6 / paMkti 13 se 15 / akSara 4 / sAiz2a 1145 udAharaNa me kai dohe zAhamahamada ke racita hai (anUpa saMskRta pustakAlaya) (8) vRttibodha / svarUpadAsa / saM0 1898 mAgha kRSNA 1 / sivApura / Adi vRtti sabda kI chanda kI, tAlavRtti juna lona / sumagi jaka kRna racata hu, sugama anya navIna / / 1 / / nRtti samujha vo kaThina hai, sajana dekhahu sodha / mvarUpadAsa viracata sugama, vAla par3he huya bodha / / 2 / / oNna saMmata aSTAdasa zataka, aura aThANa mAna / mAgha kRSNa paDiyA bhayo, anya mivApura thAna / / prni-guttkaakaar| * ( kavirAja mukhatAnajI cAraNa ke saMgraha meM )
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ga) alaMkAra graMtha (1) anuprAsa kathana / padya 30 / zrIpati / Adiatha anuprAsa kathanaM likhyate anuprAsa so jAniye, barana sAmya jahaM hoi / cheka lATa mizrita kahe, tIna bhAMti kavi loha // 1 // sAmya varNa jahaM Adi me, vahai cheka pahicAni / eka slaMDa pada dUsaro, aru samasta anumAni // 2 // aMta - dAmanI nacata tama jAmanI sacata vrajapati bina kAminI tacata paMca bAMna sauM / sIpati rasika mana Dolata bayAni sIrI bolati hai kkela dhIrI parama sayAMna sauN| dhUmi dhUmi dhAvai, cUMmi jhUmi jhuki bhAvai, aMmi mi jhari lAvai chavi dhuravAMna sauM / nesuka nihAre sikhi hota hai sukhAre bhAre virahI dukhAre hota kAre badarAMna sauM // 30 // iti anuprAsa kathanaM saMpRNe / prati-patra 3 / paMkti 12 / akSara 36, / sAija 124 6. (anUpa saMrakRta pustakAlaya) (2) anUpa ramAla / udaicada / sa0 1728 Asoja zuklA 10 / bIkAnera / Adi jagamaNi jagasiri jagamagata, jagata joti jagavaMda / jagata caccha jaga jaya tilaka, vaMde cada amada // 1 // x vikramapura pani karNasuta, zrI anUpa bhUpAla / rAje gAje bAjata, rasika siromani mAla // 3 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] jJAna anUpa anUpa guNa, bhAga anUpa sarUpa / dAma anUpa anUpa khaga, rAje rAja anUpa // 4 // tA hita cita kariphai racyo, anya anUpa rasAla / kavi kokika kula sukha sadana, sarasa madhura suvizAla // 5 // aMta-- saMvata sattaraile aThaise Asu sudI dasami kuja dIseM / zrI bIkApura nagara suhAvA / tahAM grantha pUraNatA pAvA // 35 // iti zrImanmahArAjA zrIanUpasiha viracite zrIanUparasAle tRtIyaH stavakaH sNpuurnnH| legvanakAla-18 vIM shtaabdii| prati-guTakAkAra / patra 13 / paMkti 17 / akSara 11 / sAija 6+9 / / vizeSa -prathama stavaka padya 61, nAyikA varNana; dvitIya stavaka padya 20, nAyaka varNana; tRtIya stavaka padya 35, alaMkAra varNana / prati kI prAraMbhika sUcI me isakA kartA 'mathena udaicanda kRta' likhA hai / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (3) anUpa zrRMgAra / abhayarAma sanADhya / saM0 1754 agahane zuklA 2 rvivaar| Adi girajAsuta ko samarile, eka radana mukha soi / pragaTa buddhi kavi ko daI, bhASA kRta guNa hoi // 1 // x brahmA te pragaTita bhaye, bhAradvAja riparAja / jinake kavi-kula meM tahAM, kovida ke siratAja / / 42 / / khAMbha padAratha caMda ye, jina ke kesavadAsa / merasAhi saba vidhi bhanTe, bhASA catura nivAsa / / 43 // abhairAma jinakai bhaye, saba kavi tAke dAsa / raNathaMbhora gar3ha kI tanI, gAMva vaiharanA vAsa // 45 // jAti sanAvaDha goti karaiyA, abhainAma hari diinoN| jAso kRpA kari mahArAjA, jaba giratha yaha kono // 45 // suno kAna bAce yathA, dukha ko kATaNahAra / nAMva dhoM yA anya ko, yaha anRpa zRGgAra / / 46 // kapA kari mahArAja ne, bakasyo bahuta banAya / roga harai saba dugna gayo, nAmu diyo kavirAya / / 47 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 17 ] saMvata sataresai caupanA, grantha janma jaga jAni / agahina sudi kA dvaija yaha, AditavAra bakhAni / / 47 / / yaha anUpa sigAra rasa, suniyo kahU~ sunAi / achira cUkyo hoi jo, lIjo sukavi banAi // iti zrI mahArAjAdhirAja mahArAja zrImadanUpasiMha devasthAjJA pAMDe abhairAma viracite anUpa zRMgAre nAyakAvarNanam / lekhanakAla-18 vIM shtaabdii| prati-guTakAkAra / patra 95 / paMkti 21 / akSara 15 / sAija 6410 (anUpa saMskRta pustakAlaya) (4) alasa medanI / padya / 115, naMdarAma / anUpasiMha kArita / Adi vandana kari ura dhyAna dhari, dhAma jalada abhirAma / alasamedinI sarasa rasa, karata sukavi naMdarAma // 1 // vikkamapura nAyaka bhaye, rAyasiha nara rAja / eka moja aganita daye, jina mAte gajarAja // 2 // sUrasiha tinake bhaye; mano dUsare sUra / jinake tIchana teja te, durayo timira sava dUra // 3 // bAke vAMke arina ke, gar3ha tore vara jori / karNasiMgha tinake tanaya, naya kovida siramori // 4 // dAna dayA aru juddha yaha, tIna bhAMti rasa vIra / so jAnyo nRpa karNa aru, bhaye bhakti rasa dhIra / / 5 // cAri putra nRpa kaNa ke, jeThe rAva anUpa / tega tyAga jIte jinahu, saba desana ke bhUpa // 6 // vikamapura baiThe takhata, kari jana mana AnaMda / suthira rAja to lauM karauM, jauM lagi dharanI caMda / / 7 // mojani soM dArida harata, phojani ripu kula mUla / nandarAma jAke sadA, hara dharinI anukUla // 8 // nRpa anUpa guNa ratana ko, jalanidhi jyoM AdhAra / tatra gunI saba desa ke, sevata haiM daravAra // 9 // nRpa anUpa ke hukama te, kovida kavi nandarAma / rasa manthana ko sAra le, karata grandha abhirAma / / 10 / /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] aMta bar3e grantha dekhana kareM, je Arasa sukumAra / tinako hita naMdarAma kavi, racyo nayo parakAra // 33 // iti zrImanmahArAjAdhirAja anUpasiha viracitAyAmalasamodinyAmalaMkAra nirUpae nAma tRtIya pramoda saMpUrNa / lekhanakAla-18 vI shtaabdii| prati-guTakAkAra / patra 11 / paMkti 18 / akSara 12 / sAiz2a 649 / / vizeSa-nAyikAvarNana prathamagramoda padya 64, nAyakavarNana dvitIya pramoda padya 18, alaMkAra varNana tRtIya pramoda padya 33, kula padya 115 / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (5) kavi vallabha / kavi jAna / sAhajahAM rAjye / saM0 1704 mAdi agama agocara niraMjana, nirAkAra kartAra / avigata avinAsI alakha, nizcaya aparaMpAra / / 1 / / ravi sasi dhU AkAsa dhara, pAnI pavana pahAra / to lau avicala jAna kahi, sAhijahAM saMsAra / / 8 / / jau rau yA saMsAra meM, nisi dina Ave jAMhi / tI lau avicala rAja soM, cagatA jagatI mAMhi / / 9 / / kahata jAna kavitAna hitu, grantha karI uccAru / alaMkAra samujhAihauM, apanI mati anusAra // 10 // kavita karana kI iccha jihi, tAke Avata kAma / yAte rAkhyo samujhi ke, kavi vallabha yaha nAma // 11 // aMta sAhijahAM jagapatiha dAika, caina kI maina sarUpa suhAvai / vaMsa akcara satti hai lAyaka, vaina ko aina su sUra kahAvai / mohana murati ati hai mohata, mAnani mAna gumAni miTAvai / jAna anupama gatti hai sohana, kAmani prAna Dhaisi lagAvai / isake bAda kaI citra-kAvya haiN| lagbanakAla-18 vI zatAbdI / prani-guTakAkAra / patra 96 / paMni 18 / akSara 22 / sAiz2a 649 // (anUpa saMskRta pustakAlaya)
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] aMta bar3e grantha dekhana kareM, je Arasa sukumAra / tinako hita naMdarAma kavi, racyo nayo parakAra // 33 // iti zrImanmahArAjAdhirAja anUpasiha viracitAyAmalasamodinyAmalaMkAra nirUpaNa nAma tRtIya pramoda sNpuurnn| lekhanakAla-18 vI shtaabdii| prati-guTakAkAra / patra 11 / paMkti 18 / akSara 12 / sAiz2a 649 // vizepa-nAyikAvarNana prathamapramoda padya 64, nAyakavarNana dvitIya pramoda padya 18, alaMkAra varNana tRtIya pramoda padya 33, kula padya 115 / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (5) kavi vallabha / kavi jAna / sAhajahAM rAjye / saM0 1704 Adi agama agocara niraMjana, nirAkAra kAra / avigata avinAsI alakha, nizcaya aparaMpAra // 1 // x ravi sasi dhU AkAsa dhara, pAnI pavana pahAra / to lo avicala jAna kahi, sAhijahAM saMsAra / / 8 // jo lo yA saMsAra meM, nisi dina Ave jAMhi / to lo avicala rAja soM, cagatA jagatI mAMhi // 9 // kahata jAna kavitAna hitu, grantha karI uccAru / alaMkAra samujhAihauM, apanI mati anusAra // 10 // kavita karana kI iccha jidi, tAke Avata kAma / yAtaM rAjyoM samujhi ke, kavi vallabha yaha nAma || 11 // aMta sAhijahAM jagapaniha dAika, caina kI maina sarUpa suhAvai / yaMsa akbara satti hai lAyaka, vaina ko aina su sUra kahAvai / mohana mUrati atti hai mohata, mAnani mAna gumAni mittaavai| jAna anupama gatti hai sohana, kAmani prAna Dhaisi lagAvai / isake bAda kaI citra-kAvya haiN| lanyanakAla-18 vI zatAbdI / prati-guTakAkAra / patra 96 / pakti 18 / akSara 22 / sAiz2a 649 / / (anUpa saMskRta pustakAlaya)
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhanakAla-18 vI shtaabdii| prati-patra 71 / paMkti 9 se 10 / akSara 24 se 28 / sAiz2a 10+5 vizeSa-karNa bhUpati racita kRSNacaritra para gadya me TIkA hai / grantha me ahaM. kAro kA varNana hai| (anUpa saMskRta-pustakAlaya) (8) citravilAsa / padya 131 / amRtarAi bhaTTa ziSya caturbhudAsajI / saM0 1736 kA0 zuklA 9 / lAhora / Adi chApaya chaMda suMDA daMDa bhasUDha maMDa, siMdUra bhUravara / kesara guDa ali jhuMDa lasai, zazi khaMDa bhAla para / mukaTa caMDa sucaMDa gaMDa, mada jharana calataccai / kuMDala karala akhaMDa car3he, janu mArataMDa dvai| bhuja daMDana nura vala kaMDa ati, navo khaMDa caMdata carana / kaTaka vihaMDa sata khaMDa kara, laMbodara saMkaTa harana / / 1 / / vAnI pe vara pAi ke, puna bhASA guru saba vidha catura, jai badau siranAi / zrI amRtarAi // 3 // baiThe haiM vahu mitra mila, kavi amRta ke dhAma / tina sabahina mila yoM kahayo, racyo grantha abhirAma // 5 // kuMDaliyA paMDita bar3e lAhora meM, aMta gunana ko nAhi / kachu aisI vidha kIjiye, jyoM saba mohe jAhi / jyoM saba mohe jAhi, grantha raciye ati rucakara / Age bhayo na hoi, aura bhASA meM saravara / ho tuma catura sujAna, sabai vidyA gunamaMDita / kI vahai upAya, jAhi suna rojhata paMDita / / 6 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 ] tina kI AjJA se bhayo, kavi ke citta hulAsa / caturadAsa chatrI vahala, varanyo citra vilAsa / / 7 / / saMvat satrahase varaSa, bIte bhadhika chtiis|| kArtika sudi navamI su titha, vAra cAru dinaIsa // 8 // caugattA ko rAja / rAjata Adi jugAdijaga,..... / tinake kula siratAja, avaraMga sAha mahAbalI // 9 // tinake sahara bar3e bar3e, apanI apanI Thaura / tina saba meM savavidha adhika, nAgara nagara lAhora // 10 // citra prakAra anaMta gati, kahi bhae kavirAi / kaSi amRta dve vidha racai, sabharana bharana banAi / / 15 / / ata citrajAta abharana bhare citra kI vRtta kachu, varanI aba, kahi amRtarAi / caturaMga banAi // 131 // iti zrI citravilAsa grantha abharana, amRtarAya bhaTTa kRta saMpUrNam / lekhanakAla-18 vIM zatAbdI / prati-patra 6 / paMkti 17 / akSara 45 se 50 / vizeSa-isake Age citra bhare vRtta hone cAhie the para vaha khaMDa isame nahI hai| kartA amRtarAi bhaTTa prati me likhA hai para prAraMbha se caturdAsa kSatrI kartA jJAta hotA hai| __(jayacandrajI bhaMDAra) (9) daMpatiraMga / padya 73 / lachIrAma / saM0 1709 se pUrva / Adi atha daMpatiraMga likhyate / dohA kari pranAma mana vacana krama, gahi kavitA ko vyohAru / prakRti puriSa dharanana karUM, bhadhamocana sukha sAru / / 1 / / rasika bhagata kArana sadA, dharata alakha avatAra / kAmhakuMdhara va nIra vana, pragaTa bhaye saMsAra // 2 // jihiM vidhi nAika nAikA, varanai ripini banAi / chIrAma tihi vidhi kahata, so kaviyana kI sikha pAi / / 3 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22 ] aMta savaiyA jA tiya nisi dyausu rahe pati, so tiya kAhe kauM neha kame / ghana bAra chuTe ga aMjana hI, natamora vinA mukha lAla hase / sakhi syAMma mahAvaru pAi dayo, su viloki viloki vicAri ramai / mana Ane nahIM vanitAji banI, saba hI ke siMgArani dekhi hase // 73 // iti saundaryagarvitA aru prema garvitA kahI // iti zrI daMpatiraMga zRMgAra aSTanAikA bheda sNpuurnn| lekhana-saMvat 1709 kA vaizAkha sudi 3 dine zrI jagatAriNI madhye paM0 cAritra vijaya likhata vAcanArtha dIrghAyu sakta / bhaMDArI zrI kapUracaMdrajI rI pothI upari likhi AkhyA tIja hai dina zukravAra / shriirstu| prati-guTakAkAra / patra 6 (142 se 147) / paMkti 19 / akSara 38 / sAija 7||45 (abhaya jaina granthAlaya) (10) durgasiMha zRMgAra / janArdana bhaTTa / saM0 1735 / jyeSTha zuklA 9 ravivAra / Adi-~prathama ke 23 patra nahIM hai| aMta tiya taravani jAvaka lase, saba sobhA AgAra / nava pallava pakaja manoM, dayo hAri nija sAra / / 343 / / satsarese paitIsa sam, jeTha zukka ravivAra / tithi naumi pUrNa bhayo, durgasiha zRGgAra // 344 // chanda artha akSara kahU~, bhayo hoi jo hIna / lIjyo sakala sudhArikai, so yA mAMjha pravIna / / 345 / / iti zrI gosvAmI janArdana kRtaH zrI durgAsiMha zRGgAra saMpUrNa / zrI zubhamastu / zrIrastu saMkhyA 900 / lekhanakAla-18 vIM zatAbdI / prati-patra 24 se 46 / paMkti 9 / akSara 38 / sAija 1045 vizeSa-prArambhika aMza milane para saMbhava hai durgasiha ke bAre meM naI jAnakArI prApta ho| (anUpa saMskRta pustakAlaya)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 23 ] (11) dUlaha vinoda / dUlaha ? Adiatha dUlaha vinoda likhyate doharA alakha amUrati agama gati, kahata na jIbha samAya / adbhuta avagati jAha kI, so kyoM baranI jAhi // 1 // Adi janma saba eka hai, aru phuni aMtahu eka / baureM te jaga kahatu hai, hidU turaka viveka // 6 // mohana rUpa anupa si mUrati, bhupa bali vidhi rUpa sudhaaro| tega balI aru tyAga bali, aru bhAgya bali siratAja sNvaaro| sAhi sujAna vihAna ko bhAMna, jihAMna jAna o nainani tAro / sAhiba Alama sAhina sAhi, mahammada sAhi sujA jagi pyAro // 1 // aMta-aprApta kevala prathama patra hI prApta hai| prati-paMkti 12 / akSara 32 / sAiz2a 9x4 (abhaya jaina granthAlaya) (12) nakhasikha / padya 63 / ghanazyAma / saM0 1805 kAtI sudI budhavAra Adiatha rAdhAjI ko nakhasikha varNanaM likhyate / purohita ghanazyAma kRta / kavitta chappaya zrI vallabha nita samara, karata mati niramala lAyaka / viTTalesa prabhu samara, sarana gata sadA sahAyaka / govaddhana dhura sumira, sakala braja juvatI nAyaka / nija guru giridhara sumira, sadA maMgala budhadAyaka / ina caranana ko anusarahu, haradAsana kI huvai sarana / rAdhA adabhut rUpa tihAM, ghanazyAma nakhasikha varana // 1 // aMta aSTAdaza zata . paMcae, saMvat kAtika mAsa / sukala pachi pada budha divasa, nakha sikha bhayo prakAsa // 61 / /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 24 ] vinuhi samajha varNana karayo, laghu dIradha sama sAdha / zrI vallabhakula ko dAsa gani, chamahu su kavi aparAdha // 62 // zrI vallabha prabhu sarana hai, jJAna kayo saca pAya / ghanasyAma acchara sabai, pIno bhava jadurAya // 63 / / iti nakhasikha varNana sNpuurnn| lekhanakAla-saM0 1828 mAvavadI 14 dine vA0 kuzalabhakti gaNI likhatana socabhadrAmadhye / prati-guTakAkAra / patra 6 / kti 19 / atara 38 / mAija 945 / / (abhaya jaina granthAlaya) (13) nkhsikh| Adiatha nakhasikha varNanam rasadAyinI dAyinI sarasa, parasa samoha sayAna / vimala vadana vANI vinaya, namana niraMtara dAna // 1 // rasikani hetu siMgAra rasa, nakha sikha aMga vicAra / / nirupama ruci nava nAgarI, tAke kahata siMgAra || 2 // athAMtrivarNanam kamala kulIna kidhu kUrama sulIna jara jora gati nIra nidhi kAma kari Thae hi / gati ke karIza kidhu mohana mRNAla dala sAyaka kaha pAMcau punya purana ke nae hi / padamA ke pIna navanIta suM sudhAre DhAre amala amola chavi chAhera rasa dae hi / kidhupada yuga nava tarunI ke rAjatahi vAjane nUpura gaja gAha dhari laehi / / 1 // aMtapatra 3 ke bAda patra nahIM milane se grantha adhUrA raha gayA hai| lekhanakAla-18 vI zatAbdI kA pUrvArddha prati-patra 3 / paMkti 13 se 14 / akSara 50 se 57 / sAija 10 // 44 // (abhaya jaina granthAlaya) (14) nakhazikha / savaiye 30 / AdijIvana sarovara ke komala sivAla sUla, kAma taMtu nUla makhanUla kaipe tAra haiM / paMca sara midhura ke syAha aura kidhau maura kivA siri sahaja siMgAra rasa sAra haiM /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ [25] mAtheM mAra marakata mani ke mapUkha, kidhoM dherai caMda kau timira, paravAra haiN| lAmai lAmaiM jAmaiM joti latA ke vitAna kidhauM, kidhauM syAmavarana chavIle chUTe vAra haiM // 1 // ' , bhaMta-. . vIjurI tAka, kidhauM ratana salAka kidhauM, komala parama kidhauM prItilatA pI ko hai| rUpa rasa maMjarI ki maMjula capaka dAma, kidhauM kAmadeva ke amara mUri jI kI hai| candrakalA sakalaka mAlina kamala mAla, jAke Age lAgati pradIpa joti phIkI hai| dUjI sura nara nAga purana biracI racI, jaisI nakhasikha aga rAdhikAjU nIkI hai // 30 // lekhanakAla-18 vIM zatAbdI / prati-patra 3 / paMkti 16 se 18 / akSara 66 se 40 / sAija 944 (zrI jina cAritra sUri saMgraha) (15) premamaMjarI / padya 97 / prema / saM0 1740 caitra sudI 10 somavAra Adi- . ___mana vaca karUM praNAma, prathamahi guru govinda kuN| pUjai mana kI kAma, jinakI kRpA sudRSTi se / / 1 / / bhaMta . sataraise , cAlotarA, caitra mAsa ujiyAra / aTakani aTakahi likha cuke, tithi dasamI , zivavAra / / lekhana-saMvata 1754 anupasiha rAjye kuMvara sarupasiMha.ciraMjIyAt mahArAja kuMvara ANaMdasihajI bhANeja jorAvarasiha sIsodiyA hajUra, matheNa rAkhecA li0 AdaNI gddhe| prati-patra 14 OM (kharatara AcArya zAkhA cunnI-bhaDAra, jaisalamera) (16) bhASA kavi rasa maMjarI / padya / 107 / mAna Adi - ' sakala kalAnidhi vAdi gaja, paMcAnana paradhAna / , , -, zrI zivanidhAna pAThaka caraNa, praNami vade muni mAna // 1 // nava aMkura jovana bhaI, lAla manohara hoi / kopi sarala bhUpaNa grahai, ceSTA mugdhA soi // 2 // aMta nAri nAri sabako kahai, kiDaM nAikAsu hoi / nija guNa mani mati rIti (dha) ri, mAna grantha avaloi // 117 // iti bhASA kavi rasaM maMjarI nAyakA 8, nAyaka 4 dUta 4 dUtI 17 bhedAH samAptAH /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ f26 / lekhanakAla-18 vI zatAbdI prati-patra 4 / paMkti 19 / 20 / akSara 56 se 60 / sAija 10 x 4 // (abhaya jaina granthAlaya) (17) manohara maMjarI / padya 148 / saM 1691 / mthuraa| Adi atha manohara maMjarI likhyate eka daMta guNavaMta mahA balavaMta virAja, laMbodara bahu vighana harata, sumirana sukha rAjai / bhujA cAri gaja vadana adana modaka mada gAjai, gavarinaMda AnaMda kaMda jagadaMba sadA nai // 5 // dohA kachu anubhava kachu loka te, kachu vi rIti vakhAni / ' karata manoharamaMjarI, rasika lehu pahicAni // 2 // aMta-- "varana yeka nava rasa mahI, madhu pUrana dinarAta / karI manohara maMjarI, rasanA kahi na aghAta // 47 // mathurA ko ho madhupurI, vasata mahaulI paura / karI manoharamaMjarI, bhati anupa rasa saura // 48 / iti manohara maMjarI saMpUrNa zubhamastu / lekhanakAla-20 vI zatAbdI prati patra 5 / paMkti 23 / akSara 56 / sAija 104 5 vizeSa- nAyikA bheda Adi kA varNana hai| (abhaya jaina granthAlaya) ( 18) ratibhUpaNa | jagannAtha / saM0 1714 je0 zu0 10 caMdravAra / jaisalamera Adi pahile karo praNAma, gaNapati sarasati suguruko / yo mohe mati abhirAma, tiya piya keli su gharaNavoM // 1 // bhaMta prIta prabhATha ke darzana cAra prakAra / jori kari jagannAtha kavi, aisI bhAMti vicAra / / 15 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 27 ] lekhanakAla-18 vIM zatAbdI vizeSa-jaisalamera ke rAvala sabalasiha ke putra amarasiMha ke liye racita / grantha . meM 6 adhyAya haiN| (jinabhadrasUri bhaMDAra, jaisalamera ) (19) rasa taraginI bhASA / kavi jAMna / saM0 1711 mAgha Adi alakha agocara simariye, hita sauM AThauM yAma / to nihacai kavi jAna kahi, pUjai manasA kAma // 1 // dIna dayAla kRpAla ati, nirAkAra karatAra / sana ko poSaNa bharaNa hai, mana icchA dAtAra // 2 // navI mahammada samariyai, jina saryoM karatAra / ghArApAra jihAja bina, kaise kIjai pAra // 4 // sAhijahAM juga juga jio, sulatAnani sulatAna / jAna kaheM niha rAja me, karata anaMda jahAMna // 4 // rasutaraMgiNI saMskRta, kRte kovida bhAna / tAkI maiM TIkA karI, bhASA kahi kavi jAna // 5 // saba koi samajhata nahIM, saMskRta dugama bakhAna / tAtai maiM kInI sugama, rasakani hita kahi jAna // 6 // maMta san hajAra ju paisaTho, raviula avvala mAsa / rasutaraMgiNI jAna kavi, bhASA karI prakAza // 326 // saMvata satarahasai bhayo, igyAraha tApara aura / mAha mAsa pUraNa bhaI sAhijahA~ ke daura // 320 / / lekhanakAla-saM0 1724 prathama ASADha zukla 9 candravAsare likhitam prati-patra 28 gra0 1054 (AcArya zAkhA bhaMDAra, bIkAnera) / (20) rasa ratnAkara / mizra hRdayarAma / saM0 1731 vai0 zu0 5. Ariziva(ra!), para sarasa siMgAra so sahita sauhai, sArasa meM jaitavAra sakhI meM sahAsa hai| ora devatAni ke badana mAMha ninda maya, mahAnadI mAMha mahA rosa ko prakAsa hai /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 28 ] phukarata lakhi phaNapati meM sabhaya hari, locana carita mAMha vismaya vilAsa hai| jayati jayaMtI jUkI dIThi bhAva rasamaya, karuNa sahita zubha jahAM zivadAsa hai| * kavi vaMza varNanam ' . brahmA kInI sRSTi sava, pahile kari saptarSi / tini sAtani ke vaMza soM, upajai bahu brahmarpi // 1 // paMca gaur3a dvija jagata meM, paMca drAvir3a jAMni / jahaM jahaM desa vape tahAM, nAma vizeSa vakhAni // 2 // janamejaya ke yajJa maiM, hari Ane je vipra / . indraprastha ke nikaTa' tina, grAma daye nRpa kSipra / / 3 / / gaur3a desa te Ani ke, base sabai kuru kheta / vipra gaur3a hari AniyAM, kahai jagata ihi haita / / 4 / / tinamaiM eka bhaTAniyA, jozI jaga ihi khyAti / yajurveda mAdhyadinI. zAkhA sahita sujAti // 5 // gota kalita kozalye, ganau gharoMDA prAma / upajai nija kula kamala ravi, viSNudatta ihiM nAma // 6 // viSNudatta ko suta bhayo, nArAyaNa vikhyAta / tAko dAmodara bhayo, jaga meM jasa avadAta / / 7 // bhASya sahita phaiyaTa sakala, paThyo par3hAyo dhIra / paTa darzana sAhitya meM, jAko jJAna gaMbhIra // 8 // svAstha paramAratha pradA, vidyA bhAgubaMdu / zrI dAmodara mizra saba, tAko jAnai bheda // 9 // harivaMdana ke nAma jina, graMtha ko vistAra / karmavipAka nizAna nat, aura cikitsAsAra / / 10 // karI cAkarI bahuta-dina, bairama suta ke pAsa / bahuri vRddha tAke bhaye, kIno kAsI vAsa / / 1 // rAmakRSNa tAko tanaya, vidyA vividha vilAsa / vipra nagara ke siSya saba, kiyo jaunapura vAsa / / 12 / / isake pazcAt bhuvaneza mizra ke 2 saMskRta padya Adi haiN| . . . AsaphakhAM jU ko anuja, yAtikAdakhAM viir| . tAko kari kRga mahA, jAni guNani gaMbhIra // rAmakRSNa ke tanaya traya, jeThe tulasIrAma / majhile mAdhavarAma budha, lahure gaMgArAma / / *
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 29 ] rAmakRSNa ko pautra hai, hRdayarAma kavi mitra / uddhava putra prayAga dvija, dIkSita ko dauhitra / / 15 / / rAmakRSNa ko putra maNi, mAdhavarAma sujAna / sAhi sujA kI cAkarI, karI bahuta dina mAna / / 16 // naMdana mAdhavarAma ko, hRdayarAma abhirAma / navarasa ko varNana kare, yathA sumati saMdAma // 17 / / saMmata sattaraise varasa, bIte aru ekatIsa / mAdhava sudi tithi paMcami, vAra barani vAgIsa // 21 // bhAnudatta kRna saMskRta, rasataragiNI bhAi / rasika ghRda ke padana kauM, pothI karI banAi // 22 / / aMta jyoM samudra mathi devatani, pAye ratana amola / tyoMhI navarasa ratana lahI, mathi teraha kallola // 27 // rasaratnAkara grantha yaha, par3he ju nara mana lAi / tAko hve haiM hRdaya maiM, nava rasa jJAna banAi // 28 // kari pranAma kachu karata hoM, vinatI budha sauM lekhi| jahe asuddha taha zodhiyo, sahRdaya buddhi vizekhi // 21 / / iti zrI mizra mAdhavarAmAtmaja zrI mizra hRdayarAma viracite rasa ratnAkare, rasAlaMkAre, rasAbhivyakti varNanam nAma dvAdaza kallolaH samAptaH / lekhana-saM0 1748 varSe kuMvAra zukla pakSe 5. zubhamastu grantha saMkhyA 1880 prati-guTakAkAra / patra 75 / paMkti 20 / akSara 18 / sAija 7 x 9 (anUpa saMskRta pustakAlaya) (21) rasa vilAsa / gopAla (lAhorI ) saM0 1644 vaizAkha zuklA 3 / mirajAkhAMna ke liye| Adiprastuta grantha kA kevala aMtima padya hI prApta hai ata. Adi ke padya nahI diye jA ske| aMta rukumanI lachani rUpa gunahI, ko kavi kahe nivAhi / me jAna tehI kahe, govida rAnI Adi // 41 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] saMvata sorahasai varasa, bIte cotAlIsa / somatIja vaizAkha ko, karI kamadhvaja Isa // 42 / / varani seni vaikuMTha kI, sacI veli saMsAra / sune sunAvai jina nasanu, prema utArai pAra / / 43 / / AjJA mirajAMkhAMna kI, bhaI karI gopAla / vela kahe ko guna yahai, kRSNa karo pratipAsa // 44 / / marubhApA nirajala tajI, kari brajabhApA coja / aba gupAla yAteM lahaiM, sarasa anopama moja // 45 / / kapi gupAla yaha grantha raci, lAyo mirajAM pAsa / rasa vilAsa de nA uni, kavi kI pUrI Asa / 46 / / iti zrIman ti(ni!)khila khAMna ziroratna zrImAn musAhiba khAMna tanuja zrImannabApa siradArakhAMnAtmaja zrImanmirajAMkhAMna manovinodArtha paMDita lAhorI kRtaM / rasavilAsa samApta / lekhana-saMvat 1749 varSe paM0 premarAjena lipI kRtA zrI bhuja nagare / prati-aMta kA AThavAM patrAMka prApta / sAija 10 x 4||| (abhaya jaina granthAlaya) (22) sika hulAsa sUradatta saM0 1716 phAguna zuklA 5 amarasara / AdiAnada ke kaMda. jagavaMda, dajuta cada soheM, pAravatI ke nada harai vipati kumati kauN| budhi ke sadana gajavadana radana subha, dukha ke kadana sukha deta dai sapatti kauN| vighana harana saba ke bharana poSana ho, asarana sarana so sumati ko| zrIpati sivApati sikarAya surapati, karata pranAma aise mahA ganapati ko / / 1 / / nagara amarasara amarapura, kIno bhuva / kartAra / / vasaiM jahAM cAroM varana, dAtA vanika apAra // 3 rAya manohara nRpati taha, racyo eka kAra / sekhAuta kchavAha mani, pAratha ko avatAra // 6 // mirajAI tiha ko daI, akavara sAhi sujAna / suta sama bahu Adara kare, jAnai sakala jahAna // 7 // tAko suta jaga me vidita kahiye prathivIcaMda / / sumirata jAke nAma ko, miTe sakala dukha daMda / / 8 // kRSNacandra tAko tanaya, manasija sau abhirAma / sAhi samAna prasiddha jaga, sura taravara ko dhAma || 9 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 31 ] rasikarAya so tina kayo, karike bahuta sanehu / / hamako rasika hulAsa kari, rasataragini dehu / / 10 / / dohA saMvata sataraipe varasa, soraha Upara jAni / phAguna sudi tithi paMcami, su mahUrata so mAni // 1 / / / tA dina te AraMbha yaha, kInhoM rasika hulAsa / samujhi parai jAke padeM, (ra)sake sabai vilAsa / / 12 / / par3heM jo rasikahulAsa vaha, nara nara vara ma koi / jAne gati rasa bhAva kI, majilisa maMDana hoi|| 13 // sUradatta kavi alapa mati, kAsI jAko vAsa / ati pravIna tina sarasa yaha, kIno rasikahulAsa // 14 // aMta budha vArida varaSahuM sadA, tAteM naha navIna / jAte rasikahulAsa kI, vRddhi hohi paravIna / / jAvata sUra sutA rahai, dharatI mai sukha pAi / tAvata sUradatta kRta, rasikahulAsa suhAi // iti zrI sUradatta viracite rasika hulAse dRSTi Adi nirUpaNaM nAma aSTamo hul| samAptaM / lekhanakAla-saM 1749 / mitI kArtika vadI saptamI / prati-patra 45 / paMkti / 22 / akSara 17 / rasa ratnAkara vAle guTake me hai| (anUpa saMskRta pustakAlaya ) (23) rasika ArAma paMdya 100 / satIdAsa vyAsa / saM0 1733 mAgha zuklA : bIkAnera Adi namana kari halavIra kuM, nava jaladhara vara syAma / satIdAsa saMchepa suM, racati rasikaArAma // 5 // zubha saMvata se saptadaza, varasa varana tetIsa / mAsa mAgha sita pacha tithi, dUja bha cAra dina Iza // 2 / / bIkAnera suhAvanoM, sukha saMpati guna rUpa / suthira rAja mahi merU loM, adhipati bhUpa anUpa // 3 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 32 ] aMta-- devIdAsa viyAsa mani, gunanidhi vidyA dhAma / tinake suta ke suta racyo, pUrana rasikArAma // 2 // bIkAnera pure zriyA sukha kare nRpasya bhUmIpateH / devIdAsa iti triloka vidito vyAsAnvayosti pradhI tatputra kila devarjIti vidito statsUnunAyaM kRtaM zRGgArAtmaka akarUpa rasikA rAmaH subodhyo budhaiH / / 11 // legvana-saMvata 1752 varSa mAghamAse zuklapakSa tithau 11 ekAdazyAM somavAsare likhate brA0 vadarA dAhivAM ojhA, vAMce tine rAma rAma / prati-guTakAkAra / patra 28 se 64 / paMkti 16 / akSara 18 / sAija 646 vizepa-prathama adhyAya-nAyikA nirUpaNa padya 43 dvitIya adhyAya-nAyaka nirUpaNa padya 16, tRtIya adhyAya alaMkAra nirUpaNa padya 31 / (abhaya jaina granthAlaya) (24) rasika maMjarI bhASA / harivaMsa / Adi kala kapola mada lobha rasa, kala gujata rolaMya / kavi kadaMba AnaMda kahi, laMbodara avalaMba // 1 // ati punIta, kali kalupa vihaMDana, sAhi sabhA sabahini sira maMDana / khulita khagga khattiya sira khaDana, jagamagAta hakku ikkula taMTana // 2 // . ., , paddharI chaMda : - - - . , . tiha. vaMsa kiya udyota, tihi kitti surasadi sota / chajamala sua AnaMda, masanaMda paramAnaMda // 3 / / kula kamala mAnasa haMsa, jasu kitti jagata prasaMsa / masanaMda subha avataMsa, jayavasa mani harivaMsa // 4 // rasikarAI harivaMsa tini, caMcarIka nija het| bhAnu udita rasamaMjarI, madhura madhura rasa leta // 5 // aMta sAkSAt darzanahA hA taji re cita caMcalatA, jIvarA nija lAjana lolupa haiM / karuNA kari nainani nIra bhaye, tumhakU na parau palake pala hai|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sira sohata moranike caMdUvA, muralI madhurA dhara tai madhu hai| nadha nIrada suMdara syAmala hota, hahA hari locana gocara hai // 27 / / iti zrI rasa maMjarI bhASA, harivaMsa kRta sNpuurnn| zrI zrI zrI shrii| lekhana-18 vIM shtaabdii| prati-1-guTakAkAra / patra 29 / paM0 13 / akSara 25 / sAija 645 / / 2-vinaya sAgarajI saMgraha, (jayacaMdrajI bhaMDAra) (25) rasika vilAsa / kavi kesarI / Adi jAsu lagata sara nikaTa, kanha vRndAvana naMciya / calata juddha jihi kruddha suddha, saMkaru nahiM raMciya // jehi vasa kiyau samagga, amara dAnava kinnara nara / jar3a jaMgama kehari jAhi, sevata nisa vAsara // jina racciya jaga tuana vana vidhi namuni jAnata jimi ratti vara / tehI taji aparU kehi vaMdiyai, parama purusa prabhu paMcasaru // mahA mahAkavi hai gaye, kore dharani aneka / bahu ratanA vasudhA kahI, gunI eka te eka / / nina bhASA meM keharI, kecita bhayo prakAsa / zrI brajarAja sujAna hita, kInoM rasika vilAsa / / aMta keharI mai dhana Asa badhyo, manu dAhai maroda vajyo pramadA ho| rukhyo paryoi rahe sajani, suni nAha soM hI nita nehu nibAhoM / / 1 / / iti zrI kavi kezari kRte zRMgAra rase nAyikA bhede rasikavilAsollAse saptamaH prabhAvaH / saMpUrNoyaM grnthH|| lekhana-18 vI zatAbdI / likhatamidaM pustakaM mahAnaMdAtmaja kRSNadatta vyAsena / prati-guTakAkAra / patra 21 / paMkti 18 se 22 / akSara 20 se 24 / sAija 649 / / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (26) rasakoSa-jAna kavi saM0 1676 / grantha rasa koSa / Adi alakha agocara niraMjana, nirAkAra avinAsa / __ kAhU kI paTaMtara nahI, nA ko paTatara tAsa // 1 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 34 ] nimasakAra tAko karau, nAMu mahaMmada jAhi / asarana sarana abharana bharana, bhai bhaMjana guna tAhi // 2 // javahi bakhAnau nAikA, nAika kahi kavi jAna / mayUM kay rasamaMjarI, suno sabai dhara kAna // 3 // tana mana mai saMtopa hai, miTa cita ko sopa / Arasa dopana nAsa hai, dharyo nAMDa rasakoSa // 4 // x aMta jahA~gIra ke rAjya meM, harana cita ko dop| solahasai paTahutare, kyio jAna rasakopa // 141 // caupAi 50 lekhana-saulahasai caurAsiye, nana phatepura thAna / / hutI ju sAtai jeTha badi, likhyo bhIkhajanu jAna // 1 // (gra0 300) prati-guTakAkAra, jisame pahale AnaMda racita kokasAra (saM0 1682 likhita) hai / (anUpa saMskRta lAyabrerI) (27 ) lakhapati jasa sindhu / tapAgacchIya kanakakuzala ziSya kuMvarakuzala / Adi sakala deva sira seharA, parama karata parakAsa / sivitA kavitA de saphala, icchita pUrai Asa // 1 // ata kavi prathama je je kahe, alaMkAra upjaay| kuMvara - kuzala te te lahe, udAharana sukhadAya // 82 // iti zrI mannamahArAja lakSapati AdezAt sakala bhaTTAraka purandara bha0 zrI kanakakuzala sUri zi0 kuMarakuzala viracite, lakSapati jasasindhu zabdAlaGkArArthalaMkAra trayodaza trNg| prati-guTakAkAra / patra 53 / ( yati RddhikaraNajI bhaMDAra, cUrU) (27) vikrama vilAsa / lAladAsa / Adi jihina sunyau harivaMsa jimi, vikrama sAhi vilAsa / tajahinate rasarAja vara, tanai janama sukha Asa // 1 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 35 ] kathA mAdhavAnala karI, nATaka ukhAhAra / tRpati na mAnI lAla tava, nava rasa kiyo vicAra // 2 // nIrasu gahe na bhAva rasa, rasiku bhaje rasa bhAva / gAr3I cale na salila meM, sUkhi cale na nAva / / 3 // aMta carita rAma sugrIva ke, sori nanda vyavahAra / ityAdika meM jAniyo, priya rasa ke avatAra // 4 // iti zrI lAladAsa viracite vikrama vilAse rasAntaropi samAptaH / lekhana-saMvat 1729 varSe zAke 1594 pravartamAne mahAmAMgalyaprada mAgha mAse, zuklapakSe pUrNamAsyAM tithau somyavAsare zrI nAsika mahAnagare zrI godAvarI mahAtaTe zrI mahArAjAdhirAja zrI mahArAja zrI 4 anUpasiMhajI ciraMjIvI pothI likhAvitaM / zubhaM bhavatu zrI mathena sAMmA likhataM // prati-(1)-patra 31 / paMkti 19 akSara 16 / sAija 649 // (2)-patra 27 / paMkti 8 / akSara 35 vizeSa -prati me prathama alasamedanI, anUparasAla, yogavAziSThabhASA, vikramavilAsa, satavaMtI kathA, bIbI bAMdI jhagar3o, kathA mohinI, jagana battIsI, rasika vilAsa grantha hai / dUsarI prati me vikrama vilAsa kA nimnokta anta padya adhika hai-- vivaraNa bherasa bhIma ke, AraNa pAyo lAla // 310 // jahAM jAna ajAna meM, kiyo kachu avicAri / tahA kRpA kari sodhiyo, sajjana sabai vicAri // 319 / / iti lAla kavi viracita vikrama vilAse rasAntara rasa varNana samApta / zloka 561 (anUpa saMskRta pustakAlaya) (29) vaidya virahiNi prabaMdha / dohA 78 / udairAja / saM0 1772 se pUrva Adi ekana dina vraja vAsinI, dila meM daI uhAra / hoM dukhahArI vaida pai, jAi dikhAUM nAri // 1 // kI virahina jiya soca maiM, dhara apanI jiya Asa / rigata pAna kyoM kara danai, gayo vaida pai pAsa // 2 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ] aMta apane apane kaMta sU, rasa ghasa rahiyA joi / udairAja una nAri kU, jameM duhAgana hoi // 77 // jAM lagi giri sAyara acala, jAma acala dR rAja / tAM lagi raMga rAtA rahai, acala jor3i vrajarAja // 78 // ___ iti zrI vaidya virahiNI saMpUrNA / . lekhanakAla-saMvat 1772 varSe kArtika sudi 14 tithau prati-patra 2 / paMkti 17 / akSara 52 / / sAija 1044 // vizepa-akSara bahuta sundara haiM / virahiNI nArI vaidya ke pAsa jAtI hai aura kAmAtura ho apanA satItva naSTa kara detI hai / isakA zrRMgAra rasamaya varNana hai / (abhaya jaina granthAlaya) (30) sAhitya mahodadhi saTIka / rAvata gulAvasiha / saM0 1930 laga0 / Adi gavarI uvaTaNI karata, guTikA kiya cuni gAda / tAke aMgaja traya bhaye, sutaru tumaru nAda // 1 // artha-eka samaya gavarI kailAsa me uvaTaNo nAma anna vikAra ko mAlasa karAvate hute / tadA vaha ubaTaNA kI gAda parimaNu tikoM bhegI karike tIni guTakA kInI / puruSa rUpa kI vaha guTikA ke tIna putra pragaTa kInhe / var3A putra ko nAma sUtajI, dUjA ko nAma tumulajI, tIjA ko nAma nAdajI, yaha tIna putra gavarI ke bhaye / aMta eka divasa udala nRpa, mama prati kaho yaha kattha / racidau aiso grantha tita, mile kAvya kRta satya / / 10 // tava meM kIno grantha yaha, zizu hita sUdhapaleta / kAvya aMga vedAMta aru, prAkRta rAga sameta // 11 // iti zrI cAraNAnvaya mahaDU kavi rAvata gulAbasiMha viracita sAhityamahA / ' staraNI TIkAyAM nRpavaMza nirupaNe amuka khaMDa // 11 // lekhanakAla-saM 1963 prati-patra 17,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 37 ] vizeSa-sAhitya mahodadhi kA yaha khaMDa kavi vaMza varNana aura pratApagar3ha rAja vaMza varNana ke rUpa me hai| (kavirAja sukhadAnajI ke saMgraha meM) (31 ) saMyoga dvAtriMzikA / padya / 37. mAna, / saM0 1731 caitra zuklA 6. bhAdiatha saMyoga dvAtrizikA likhyate buddhi vacana varadAyinI, siddhi karana subha kAma / sArada soM mAnani sakhara, hiya kI pUre homa // 1 // rAga subhASita ramana rasa, tihuna meM o gUDha / jo jogIsara jaMgalI, na lahai tinako mUDha // 2 // aMta - Adi surAga subhASita suMdara, rUpa agUDha sarUpa chattIsI / paca saMyoga kahe tadanaMtara, prIti kI rIti bakhAna titIsI / saMvata caMdra' samudra zivAkSa, zazI' yuti vAsa vicAra itIsI / caita sitA su chahi girApati, mAna racI susaMyoga cha (?)ttIsI // 2 / dohA amara caMda muni Agrahai, samara bhaTTa sarasatti / saMgama battIsI racI, bhAchI Ani ukatti // 73 / / iti zrI manmAna kavi viracitAyAM saMyoga dvAtriMzikAyAM nAyakA nAyaka paraspara saMyoga nAma caturthonmAdaH // 4 // iti saMgama vattIsI saMpUrNam / lekhana-likhitaM vA0 kuzalabhakti gaNinA paM0 harSacaMdra sahitena paMcabhadarA madhye saM01828 rA mAha vadi 2 budhau likhita ati harSena paM0 haranAtha vAcanArtha likhitaa| prati-patra 5 (abhaya jaina granthAlaya)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ga) vaidyaka-grantha (1) atisAra nidAna Adi-- atha atIsAra ko nidAna kathyate / parihAM-bhajIrNa rasahi vikAra rukha mada paanhiiN| sItala uSNa snigdha gamana jala pAnahI / kRma mithyA bhaya soka kara bahu kheda ho / upajai yu bhatisAra vakhAMnyo vaida hI // 1 // AMbA giTaka aru vilva patIsa, e sabha dArU sama kara pIsa / taMdula jala cUraNahu khAya, rakta sakala atisAra miTAi / / 19 / / . isake bAda madhurA lakSaNa, mukhavAta lakSaNAdi likhe haiN| prati patra 2 kI apUrNa hai / patA nahIM yaha svatantra racina padya hai yA kisI anya bhApA vaidyaka grantha se uddhRta hai / isI prakAra mUtra parIkSA kA 1 Adi (apUrNa) patra upalabdha hai ghaTI cyAri nisi pAchalI, rogI kuMju utthaai| . roga parIkSA kAraNa, tava pesAba karAi // 1 / Adi aMta kI dhAra taji, madhya dhAra tahAM lehu / sevata kAca ke pAca majhi, ekaMta DhAMki dharehu / / 2 // ye padya bhI kisI vaidyaka bhApA grantha se uddhRta hai yA svatantra hai yaha ajJAta hai / (abhaya jaina granthAlaya)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) kavi pramoda / padya 2944 / mAMna / saM0 1746 kArtika zuklA / Adi kavitta prathama maMgala pada, harita durita gada, vijita kamada mada, tAsoM citta lAIyai / jAke nAma kUra karama, chinahI ma hota narama, jagata vikhyAta dharma, tinahI ko gAIyai / azvasena vAmA tAko aMgaja prasiddha jagi, uraMga lachana paga jinamata gAIyai / dharmadhvaja dharma rUpa parama dayAla bhUpa, kahata mumukSa mAMna aise hI ko dhyAIyai // 1 // yugapradhAna jinacaMda prabhu, jagata mAMhi paradhAna / vidyA caudaha pragaTa mukha, dizi cAro madhi AMna // 9 // kharatara gaccha zira para mukuTa, savitA jema prakAza / jAke dekhai bhavika jana, harakhai mana ullAsa // 10 // sumatimera vAcaka prakaTa, pAThaka zrI vinaimera / tAko zivya muni mAnajI, vAsI bIkAnera // 1 // saMvata satara chayAla zubha, kAtika sudi tithi doja / kavi pramoda rasa nAma yaha, sarva graMthani ko khoja // 12 / / saMskRta vAnI kavini kI, mUr3ha na samameM koI / tAtai bhASA sugama kari, rasanA sulalita hoi // 13 // graMtha bahuta aru tuccha mati, tAkI yaha paradhAna / saba granthani ko mathana karI, kIyo eha maI Ana // 14 // vAgbhaTa zuzruta caraka muni, aru nibaMdha Atreya / khAranAda aru bher3a RSi, racyo tahAM sau leya // 9 // mana maiM upajI budhi yaha, bhASA kIje Ana / saba sukha dAyaka graMtha mata, bhASA meM paradhAna // 93 // ghaTi badhi akSara cUka yaha, sujana hoya ke sodha / rasa hI maMhi ju virasa jau, tAhina upaje bodha // 94 / / roga harana saba sukha karana, sabahI ke hita kAja / / aura ju bhASA nAva sama, kInau eha jahAja / / 65 / / kavitta chaMda dohe sarasa, tAM mahi kIne joga / prathama kIe maha Apa kara, bhae prasana saba loga / / 96 / / abhimAMnI aka upajasI, hIna zAstra nara hoya / hAtha na tAke dIjiyo, avaguna kAr3he koya // 97 / /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] kharatara gaccha parasiddha jagi, vAcaka sumatimera / vinayamera pAThaka pragaTa, kIyai duSTa jaga jera / / 18 / / tAko ziSya muni mAnajI, bhayo sabani parasiddha / guru prasAda ke vacana te, bhASA ko nava niddha // 99 / / kavi pramoda e nAma rasa, kIyo pragaTa yaha mukha / jo nara cAhe yAhi koM, sadA hoya mana sukha // 100 / / saba sukha dAyaka grantha yaha, harai pApa saba dUra / je nara rAkhai kaMTha madhi, tAhi maha saba pUra / / 1 // iti zrI kharatara gacchIya vAcaka zrI sumati meru gaNi tadbhAta pAThaka zrI vinaimairu gaNi ziSya mAMnajI viracite bhASA kavipramoda rasa granthe paMca karma sneha vRntAdi jvara cikitsA kavitta baMdha caupaI dodhaka varNano nAma navamodesaH // 9 // lekhana-18 vI zatAbdI prati - patra 180 / paMkti 12 / akSara 32 / padya 2944 / (zrI jinacAritra sUri saMgraha) ( 3 ) kavi vinoda, / mAna / saM0 1745 vaizAkha zuklA 5 somavAra / lAhora / Adiudita udyota, jagimagi rahyau citra bhAnu, aisaha pratApa Adi RSa ko kahata hai / tAko pratibiba dekha, bhagavAna rupa lekha, tAhi namo pAya pekhi maMgala cahata hai / aisI dayA karo mohi, graMtha karau Tohi Tohi, dharo dhyAna tava tohi, umaMga gahatu hai / bIca na vighana kauU, acchara sarala dAu, nara par3he joU soU sukha ko lahatu hai // 1 // X guru prasAda bhASA karUM, samajha saphai saba koI / / opada roga nidAna kachu, kavivinoda yaha hoI / 5 // saMvana satarahasai samai, paitAle vaizAkha / zukla pakSa paMcama dinai, somavAra yaha bhAkha / / 9 / / aura graMtha saba mathana kAra, bhASA kahI bakhAMna / kAr3hA auSadhi cUrNa guTI, karai pragaTa matimAMna / / 10 / / bhaTTAraka jinacada guru, saba gaccha ke siradAra / kharatara gaccha mahimAnilo, saba jana ko sukhakAra / / 11 // jAko gacchavAsI pragaTa, vAcaka sumati sumera / tAko zivya muni mAnajI, vAsI bIkAnera // 12 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 41 ] kIyo graMtha lAhora maI, upajI buddhi kI vRddhi / jo nara rAkhe kaMTha mai, so hovai parasiddha / / 13 // aMta (prathama khaMDa) gunapAnI aru kvAtha krama, kahe ju bhAda ke khaMDa / kharatara gaccha muni mAnajI, kIyo pragaTa raha maDa // 265 // iti zrI kha0 mAnajI, viracitAyAM vaidyaka bhASA kavivinoda nAma prathama khaMDa samAptaM / aMta-(dvitIya khaMDa) dvitIya khaMDa jvara kI kathA, kahI sugama mati mAna / samajha parai saba graMtha kI, par3he su paMDita jAna / / 277 / / kharatara gaccha sAkhA pragaTa, vAcaka sumati sumera / tAko ziSya muni mAnajI, kInI bhASA phera // 278 / / saMskRta zabda na padi sake, aru acchara se hIna / tAke kAraNa sugama e, tAtai bhASA kIna // 276 / / iti kha0 muni mAnajI viracitAyAM jvara nidAna, jvara cikitsA, sannipAta teraha nidAna cikitsA nAma dvitIya khaMDa / lekhana-18 vIM zatAbdI prati 1-patra 14 uparokta do khaMDa mAtra ( jayacandrajI bhaMDAra bastA naM0 41) 2-patra 42 ( bastA naM0 10) 3-patra 45 / paMkti 13 / akSara 38 / sAija 10 // 44 // / (nakodara bhaMDAra paMjAba) (4) kAlajJAna / padya 178 / lakSmIvallabha / saM0 1741 zrAvaNa zukla 15 / Adi sakati zaMbhu zaMbhU-sutana, dhari tInoM ko dhyAna / sudara bhASA baMdha kari, karihuM kAla gyAMna // 1 // bhASita zaMbhunAtha ko, jAnata kAla gyAna / jAne Au cha mAsa the, dhura te vaidya sujAna / / 2 // jaga vaidyaka vidyA jisI, nahIM na vidyA aura / phaladAyaka paratakhi pragaTa, saba vidyA ko maura // 65 // x x
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 42 ] caMdra' veda muni bhU' pramita, saMvatsara nabha mAsa / panima dina guravAra yuta, siddha yoga suvilAsa / / 7 / / zrI jinakuzala sUrIsa guru, bhae kharatara prabhu mukhya / khemakIrti vAcaka bhae, tAsu paraMpara ziSya / / 71 // tA sAkhA meM dopate, bhae adhika parasiddha / / zrI lakSmIkIrti tihAM, upAdhyAya bahu buddhi // 72 // zrI lakSmIvallabha bhae, pAThaka tAke ziSya / / kAlagyAna bhASA racyo, pragaTa aratha paratakSa // 73 // paMDita mosuM kari kRpA, zuddhaH karahu suvicAra / paMDita mAna karai nahIM, karai sabasuM upagAra / / 74 / / aMta aise kAla gyAna ko, kahyau paMcama samuhesa / suguru iSTa suprasAda taiM, likhyo artha lavaleza ||78 / iti kAlagyAne bhApA prabandhe upAdhyAya zrI lakSmIvallabha viracite paMcama samuddesa // 5 // lekhana-saMvata 1760 varSa vaizAkha sudi 8 dine paM0 ANaMdadhIra likhitaa| prati-patra 3 / pakti 17 se 21 / akSara 58 se 68 / sAija 9 // 44| vizeSa-isa grantha kI kaI pratiyA~ hamAre saMgraha meM haiN| (abhaya jaina granthAlaya) (5) gaja zAstra (amara-subodhinI bhASA-TIkA ) saM0 1728 / Adiprathama patra pazcAt 3 patra nahIM milate, pIche kA aMza -inake vaMsa ke tinake bheda / ju pAMDura varNa hoi / bhUre kesa / nakhachavi pUcha hoi / dhIra hoi / risa karAI kre| su erApati ke vaMsa ko| AgI te kAhU te na Dera (Dare?) nhiiN| dAMta seta / Agilo UMco gAtra / meratAI chavi / rAte netra / seta sudhedA / su puMDarIka ke vaMsa ko jAnive / aMtahastI ko yaMtru likhi jo hastI ko jaMtra karI / juddha mAMjha athavA larAI meM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43 ] bAMdhijai to jayu hoi / hAthI bhAge nahIM / gorocana so bhoja patra me likhI hAthI ke dAMta kivA kAMna bAMdhijai / ( isake pazcAt hAthiyo ke 142 nAma likhe gaye haiM) ___iti pAlakApya riSi viracitAyAM tadbhASArtha nAma amara subodhinI nAma bhASArtha prakAzikAyAM samAptA zubhaM bhvtu| lekhana-saM0 1728 varSe jeTha sudI 7 dine mahArAjAdhirAja mahArAjA zrIanUpasihajI pustaka likhApitaH / mathena rAkhecA likhatam / zrI oraMgAbAda madhye / prati-patra 95 / paMkti 9 / akSara 30 / sAija 10||45 / / vizeSa-hAthiyo ke prakAra aura unake rogo kA sundara varNana hai / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (6) gaMdhaka kalpa-AMvalAsAra / dohA 46 / kRSNAnaMda / AdigaMdhaka kalpa AMvalAsAra, dUhA / suna devI aba kahata hai, gaMdhaka vidha samajhAya / ajara amara hoya jagata meM, jo koi esai khAya // 1 // yathA jogya saba kahatu hai, bhinna 2 samajhAya / jaba lU dvanya AkAza hai, taba lU kAla na khAya // 2 // aMta kRSNAnada vicArake, kahyau padAratha sAra / siddha hoya yA yukta (jagata?) meM, amara deva AkAra / 45 // gaMdhaka vidhi e he cUkI, ora kahe upadeza / jarA mota ku jIta ke, jIvata rahai hameza / / 46 / / lekhana-19 vI shtaabdii| prati-patra 2 / paMkti 13 / akSara 40 / sAija 9||44 / / . (abhaya jaina granthAlaya) (7) DaMbha kiyaa| padya 21 / dharmasI / saM0 1740 vijaya dazamI / AdibhAdi kA padya prApta nahIM haiN| bhaMtasatarase cAlIse vijaya dazamo dine, gaccha kharatara jaga jIta sarva vidyA jinai / vijaya harSa vidyamAna ziSya tinake sahI, kavi dharmasI upagAre, ubha kriyA kahI // 21 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 44 / lekhana-18 vIM zatAbdI / prati-patra 98, kavi kI anya kRtiyo ke sAtha (var3A jJAna bhaMDAra) (8) nADI parIkSA, mAna parimANa / padya 45+13 / rAmacaMdra / Adi subha mati sarasati samariye, zuddha citta hita ANa / pragaTa parIkSA jIvanI, lahIyo catura sujANa // 1 // aMtasaumya dRSTi suprasanna sadAI bhAlIya, prakRti citta ihu dukha sahU hI rAlIyai / zIghra zAMti hoi roga sadA sukha saMdahI, nADi parIkSA eha kahI rAmacaMdahI // 45 // Age mAna parimANa ke 13 isa prakAra kula 58 padya hai| hamAre saMgraha me saM0 1761 kI likhita rAmavinoda kI prati patra 47 ke zeSa me hai| vizeSa-rAmavinoda kI kisI kisI prati me mAna parimANa ke ina padyo ko usI me sammilita kara diyA hai| (abhaya jaina granthAlaya) (9) nijopAya / padya 96 / Adi dohA pratha grantha nijopAya likhyate / dohA / Adi sumaru alakha, doma mahaMmada nAma / ThanahI ko kalamAM kahU~, nasadina AI jAMma // 1 // mAnasa rogI kAraNa, oSada racI apAra / sIta garama puni rakta hu~, dIno bheda vicAra // 2 // cAra tasva paidA kiyA, Adama ke tana mAMhi / / khAka agni pANI pavana, saba se maiM parichAMI // 3 // aMtailAja netrAMjana kA eka pIpA ara Avare, dAra cINI se AMni / mahaloThI mizrI ju saMga, saba hI pIsa samAna // 95 // jala sauM golI bAMdhie, guMjA ke pramAna / bhanana kari hai naina kuM, sakala doSa hoi hAni // 6 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 45 ] iti zrI nijopAya chuTakara davA saMpUrNam / prati-guTakAkAra / patra 14 / paMkti 8 / akSara 14 / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (10) prANasukha / padya 187 / daravaMza hkiim| Adi sunire vaida veda kyA bolA, uttamu ihi vidyA par3ho amolA | vAyu pitta kaphu tInoM jAnau, rogAM kA gharu yahI vakhAMnI // 1 // yahi prANasukha pothI ke, oSadha sakala pramAna / kadhi daravesa hakIma kI, sunIyo vaida sujAMna // 80 // iti prANasukha vaidyaka cikitsA sNpuurnn| lekhana-saM0 1886 cai. va. 12 derAsamAila khAMna madhye / prati-patra 11 / paMkti 15 / akSara 48 karIva / (zrI jina cAritra sUri saMgraha) (11) bAlataMtra bhASA vacanikA / dIpacanda / Adi -atha bAlataMtra grantha bhASA vacanikA baMdha likhyate / prathamahi zrI gaNezajI kuM namaskAra karikai / zAstra ke Ada / kese hai gaNezajI / kalyANa nAmA paMDita kahata hai / maiM prathama hI grantha ke dhUra gaNezajI kuM namaskAra karatA huuN| bAlataMtra grantha ko prAraMbha karatA huuN| mUrkha prANI ke tAI jJAna hoNe ke khAtarai inakA prayoga upacAra zAstra ke anusAra karai / kauMNa kauNa se zAstra zruzruta, hArita, carakha, vAgabhaTa, ina zAstrAM kI zAkhA kI anusAra kara sarva ekatra karUM hU~ / isa bAla (taMtra ) grantha viSai bAla cikitsA ko adhikAra kaheM hai| aMta graMdhakartA kahai hai maine jo yaha bAla cikitsA graMtha kIyA hai / nAnA prakAra kA graMtha kU dekha kiyA hai so grantha kauMNa kauMNa se Atreya 1, carakha 2, zruzruta 3, vAgabhaTa 4, hArIta 5, jogasata 6, sanipAta kalikA 7, baMgasena 8, bhAva prakAza 9, bheDa 10, joga
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] ratnAvalI 11, ToDarAnaMda 12, vaidya vinoda 13, vaidyakasArodvAra 14, zruzruta 15 (1) joga cintAmaNi 16 ityAdika granthA ki sAkhA lekara meM yaha saMskRta saloka baMdha kIyA hai| kalyANadAsa paMDita kahatA hai, bAlaka kI cikitsA kA upAya ko dekha kiije| ahichatrA nagara ke viSe bahU paMDitAM ke vipeM siromaNa rAmacaMda nAmA paMDita rAmacandrajI kI pUjA viSe sAvadhAna / so rAmacandra paMDita kaiso hai / sAtAM kahatAM sajanAM nai vi paMDita manuSyAM ne prIya chai / tisake mahidhara nAmA putra bhayauM / so kazo huvauM / paMData manusyAM ke tAi khusyAli ke karaNahAre huye / atyaMta mahApaMDita hota bhaye / sarva paMDita janauM ke vaMdanIka bhaye / phera mahidhara paMDita kese hota bhaye / zrI lakSamIjI ke nRsiMghajI ke carNa kamala sevana ke vipeM ,ga kahatAM bhaMvarA samAna hota bhayo / mAhA vedAMtI bhaye / Atama gyAnI bhaye / sarva zAstra bhAgama artha tisake jAMNaNahAra bhaye / mahA paramAgama zAstra ke bakatA bhaye / tisake putra kalyANadAsa nAmA hota bhaye / mAhA paMDita sarva zAstra ke vakatA jANaNahAra vaidyaka cikitsA viSe mahA praviNa sarva sAstra vaidyaka kA dekha kara paropagAra ke nimitta paMDitAM kA gyAna ke vAsatai yaha vAla cikitsA grantha karaNa vAste kalyANadAsa paMDita nAmA hota bhaye / tIsanai karI saloka baMdha / tisakI bhASA kharatara gaccha mAhi jani vAcaka padavI dhAraka dIpacanda ise nAmaiM, tisanai kahyA yaha saMskRta grantha kaThina hai sauM agyAnI maMda buddhi manuSya samajhe nahI tisa vAstai vAlataMtra grantha bhASA vacanikA kare, maMda buddhi ke vAstai aura yA grantha viSai poDaza prakAra kI bA~jha strI kathana, nAmarda kA upAya, kathana, garbha rakSA vidhAna kathana, baMdhyA stri kA rudra (Rtu) snAna kathana, kaSTi stri kA upAya, bAlaka kI dina mAsa varSa kI cikatsA kathana, vali vidhana kathana; dhAya kA lakSaNa kathana, dudha zruddha karNa kA upAya, aura sarva bAlaka kA rogAM kA upAya kathana, isau jo vAlataMtra grantha sarva jana ko sukhakArI huvau / iti vAlataMtra grantha bhASA vacanikA sarva upAya kathana panaramauM paTala pUro hUvau // 15 // iti zrI bAlataMtra grantha vacanikA baMdha pUrI pUrNamastu / / lekhana-lipIkRtaM pArAzvara brAhmaNa zivanAtha, nIvAja grAma madhye / saMvat 1936 rA varSa 1801 asAr3ha zukla 9 zanI / prati-patra 72, / paMkti 11, / antara 40, / sAIja 1145 vizeSa-~mUla granthakAra ke sambandha me dekheM "aitihAsika saMzodhana grantha / (abhaya jaina granthAlaya)
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ [47 ] (12) mAdhava nidAna bhASA Adiatha roga parIkSA nidAna likhyate / praNameti granthakAra iyu kahei / rogAM kA nizcaya jJAna hoi / jisate so aisA grantha karo / ho kyUM kari karahU / siba ko Adi hI namaskAra kariye / mahAdeva ke nAma bahuta haI / siva nAma jo AnidhA sA prantha kAra / doha nAma mahAdeva kA kiyUM na Ani rAkhyA / isa grantha ko jo par3hAe tathA par3he / tinAde kalyANa padenamiti / aMtaaMta ke patra aprApya haiN| prati--patra 133, / paMkti 9, / antara 30, / sAija 1045 (anUpa saMskRta pustakAlaya) (13) mAla kAMgaNI kalpa (gadya) mAdi atha mAla kAMgaNI kalpa likhyate / mAla kAMgaNI sera 2 / tela tillI kA sera 2 / gaU kA ghRta sera 2 / madhu sera 2 / gaU kA mUtra sera 4 / mATI ke pAtra madhye saba ekatra karake mukha mUMdI karI dIpAgni deNI / pahara / 7 / aMta-dvAdaza aMta paraha (pahara?) joga kArya siddhI hoi / gehU~ ghRta khAya / nizca siddha hoii| khATAkhArA vajanIka / prati-patra 2, paMkti 11, akSara 30, sAija 9 // 45 // (anUpa saMskRta pustakAlaya) 14 mUtra parIkSA / padya 37. lakSmI vallabha / Adi Adi kA padya aprApya hai| aMta mUtra parIkSA yaha kahI, lacchi vallabha kavirAja / bhASA baMdha su ati sugama, bAla bodha ke kAja // 37 // lekhana-saM0 1751 varSe kArtika vadi 6 dine zrI bIkAnera madhye / prati-patra 1, (navalanAthajI kI bagIcI)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ [48 ] (15) rasa maMjarI / samaratha / saM0 1764 phAlguna 5 ravivAra, deza Adi ziva saMkara praNamuM sadA, umA dharai aradhaMga / jaTA-mukuTa jAke pragaTa, vahata ju niramala gaMga // 1 // tAko do kara jori ke, karUM eha aradAsa / / vachita vara mohi dIjiye, harahu vighana parakAsa // 2 // vaidyanAtha brAhmaNa * bhayoM, tAko putra parasiddha / zAlinAtha jasu nAma hai, zuci ruci sadA subuddhi // 5 // zAstra aneka vicAra ke, dekhi vaidya saMketa / tisane karI rasamaMjarI, sukRti jana ke heta // 6 // kovida madhubhRta bUMda ke, hare niraMtara citta / rasa aneka jAmaiM vasaiM, anubhava kIe ju nitta / / 7 // kiye zAlinAtha rasa. maMjarI, saMskRta bhApA maahi| samajhi na sakati mUr3ha kI, vyAkula hota hai Ahi // 8 // tAteM bhApA karata hai, zvetAmbara samarastha / sugama aratha saralatA, mUrakha jana ke aratha // 9 // maMta saMvata saterasaya causaThi samai, 6767 (1) phA (gu) na mAsa saba-jana ko ramai / pAMcami tithi aru AdityavAra, racyo grantha derai majhAri // 11 // zrI matiratana guru parasAda, bhASA sarasa karI ati sAda / tAko ziSya samaratha hai nAma, tisane kari(yaha)bhASA abhirAma // 42 // rasa maMjaro to rasa soM bharI, par3hI sunahu tuma A [ dara karI] vanavAlI ko Agraha pAi, kIyo graMtha mUrakha samajhAI // 13 // rasa vidyA meM nipuNa ju haui, jasa kIrati pAye bahu loi / jahAM tahAM sukha pAvai sahI, so rasa vidyA pragaTAvai kahI // 44 // iti zvetAmvara samartha viracitAyAM rasa maMjarI cikitsA chAyA puruSa lakSaNa kathana dasamodhyAyaH // 10 // samAptoyaM rasamaMjarI bhApA graMtha shubhN| lekhana-18 vI shtaabdii| prati-1-patra 30 / paMkti 13 / akSara 44 / sAIja 10x4|| (abhaya jaina granthAlaya) 1 pAThA0 rasa nANahI /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 49 / 2-apUrNa / mahimA bhakti jJAna bhaMDAra ba0 naM0 87 / vizeSa prastuta grantha ke 10 adhyAyo ke nAma va padya saMsthA isa prakAra hai1-rasa zodhana kathana prathamodhyAyaH padya 37 2-rasa jAraNa mAraNAdi kathana dvitIyodhyAyaH ,, 68 3- uparasa zodhana mAraNa satva niyAta mANikya sodhana mAraNa kathana tRtIyo ___dhyAyaH padya 10 4-viSa lakSaNa, viSa sevA, vipa parihAra, kathana caturthodhyAyaH padya 32 5-svarNAdi dhAtu zodhana mAraNa kathana paMcamodhyAyaH 6--rasamAraNa kathana SaSTodhyAyaH 7-vIrya rodhanAdhikAra saptamodhyAyaH 8- ? nAma aprApya 9-mizrakAdhyAyaH navamaH 10-chAyA purakha lakSaNa kathana dazamodhyAyaH (16) vaidaka mati / dohA 101 / kavi jAna / saM0 1695 Adiatha vaidakamati pada naaNvau| Adi bhalaha ko nAma le, doma mahamada nAma / vaidaka mata kI sIkha ye, kahata jAna abhirAma // 1 // kahata jAna kavi yau likhyo, vaidaka granthana mAhi / anuruci hai tau tIjIya, anaruci lIjai nAhi // 2 / aMta jaubata tathA krodha kari, kAhU kATai Ai / phUla karara donuM sadala, tA Upari ghasalAi // 100 // saurahasai paMcAnavai, grantha kIyo yahu jAna / vaidakamati yaha nAma hai, bhAkhyau buddhi pramAna // 101 / / iti pada nAvAM vaidakamati sNpuurnn|| lekhana-saM0 1801 varSe vaizAkha vadi 3 zrI maroTe li060 bhuvanavizAla muninaa| prati-zikSAsAgara kI prati ke 5 ve patra ke dvitIya pRSTa se isakA prAraMbha huA hai aura 7 ve patra me saMpUrNa huA hai| ataH patra 2 paMkti 16, akSara 50 sAija 1044 /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 50 j vizeSa-prAraMbha me svAsthya sambandhI upayogI zikSAo ke bAda kaI auSadha prayoga __ hai| janasAdhAraNa ke liye prastuta grantha vizeSa upayogI hai| (abhaya jaina granthAlaya) (17 ) vaidyaka sAra / jogIdAsa ( dAsa kavi ) / saM. 1762 Azvina zuklA 10 / biikaaner| Adi vita haraNa saba sukha karana, bhAla virAjata caMda / siddha riddha jAke sadA, jaya jaya gavarI naMda // 1 // prathama gaNezvara pAya laga, apane citta ke cAya / bhASA zubha karikai kahU~, vaidyakasAra banAya // 2 // nava koTi me mukuTa mana, bIkAnera zubha thAna / rAja karai rAjA tahA~, nRpa mana nRpati sujAna // 3 // jA~kai ku~vara prasiddha jaga, saba guNa jAna anUpa / jorAvara siMha nAma jiha, rAja sabhA ko rUpa // 4 // tina mahArAja kuMdhAra kI, upaja lakhI kavirAya / apane mana uchAha soM, bhASA karI banAya // 11 // saMta atha kavi varNana-- dhIkAnera vAsI visada, dharma kathA jiha dhAma / svetAmbara lekhaka sarasa, nosI jinako nAma / / 72 / / adhipati bhUpa anUpa mihi, tinasoM kari subhabhAya / dIya dusAlau kari karai, kahyo ju josIrAya // 73 // jini vaha josIrAya suta, jAnahu jogIdAsa / saMskRta bhASA bhani sunata, bhau bhAratI prakAza // 74 // jahAM mahArAja sujAna jaya, varasalapura liya AMna / chanda pravandha kaSita kari, rAsau kahyo bakhAna // 75 // zrI mahArAja sujAna java, dharama lalaka mana AMna / varSAsana saMkalpa sau,dIya sAMsaNa kari dAna // 76 // vyatIpAta ke parva vica, paravAno puni kIna / chApa ApanI Apa karI, dAsa kavini ko dIna // 77 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMta [51 1 saba guna jana sujAnasiMgha, saba rAyani ke rAya / kavirAja su kari kRpA, bahuri dayo sirapAya // 78 // jina mahArAja sujAMna phai, joroM kuMvara sujAna | kali meM dAtA karNa so, sUraja teja samAMna // 79 // jinake nAmai grantha yahu, karayo dAsa kavi jAna / rAja kuMvara kI rIjha ko, aba kavi karai bakhAna // 80 // nayana 2 khaMDa6 sAgara7 avani 1, Ujala Azvina mAsa dasama dhauMsa kavi dAsa kahi, pUrana bhayo prakAza // iti zrImanmahArAja kuMvAra jorAvarasiha viracitAyAM vaidyaka sAre / prathama purupa mardI strI kaSTI chUTe nAla parAvartti - upAya + + + varnanaM nAma saptamo adhyAya: / 7 zubhaM bhavatu | kalyANa mastu || lekhana --- 19 vIM zatAbdI | prati--patra 39, paMkti 10, akSara 32, sAIja 9x5 ( anUpa saMskRta pustakAlaya ) ( 18 ) vaidya vinoda ( sAraMgadhara bhASA ) / padya 2525, / rAmacandra | saM017 zu0 15 / maroTa 26 vai0 bhAdi paradhAna // 3 // zrI sukhadAyaka salahIye, jyoti rUpa jagadIsa / sakata karI sobhai sadA, zrI bhagavata nizadIsa // 1 // hemAcala oSada karI, jyUM rAjai bhU mAMha | yuM umApati rAja hai, praNamyAM Apada jAMhi // 2 // yugavara zrI jinasiMhajI, kharatara gaccha rAjAMna / ziSya bhae sAke bhale, padamakIrti tAke vinaya ghaNArasI, padamaraMga rAmacanda gura deva koM, nIkai praNayeM sAraMgadhara ati kaThina hai, bAla na pAve tA kAraNa bhASA kahU~, upajai pahilI guru mukha sAMbhalI, bhAva tA pIche bhASA karI, meTana paMDita bhASA dekhi ke, karisyai mokuM hAsi / sAraMgadhara to sugama hai, yoMhi kayauM prakAsa // 7 // jJAna bheda parijJAna / sakala ajJAMna // 6 // guNarAja / Aja // 4 // bheda | umeda // 5 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 52 ] teTa paMDita vacana le, tAko suNi adhikAra / jyoM tAgau maNi ke vipe, chinna kare paisAra // 8 // aisI vidhi mAraga rahyo, merI mati anusAra / kahU~ cikitsA sAMbhalau, dosa na dehu ligAra / / 9 / / vividha cikitsA roga kI, karI sugama hita ANi / vaidyavinoda iNa nAma dhari, yAMmai kIyau bakhANa // 10 // aMta pahilI kInau rAmavinoda, vyAdhi nikaMdana karaNa pramoda / vaidya vinoda iha dUjA kIyA, sajjana dekhi khusI hoi rahIyA / / 60 / / kavikula varNana caupaaii| garuA kharataragachi siNagAra, jANe jAkuM sakala saMsAra jinake sAhiba zrI jinasiMgha, dharA mAMhi hue narasidha // 6 // dillIpati zrI sAhi- salema, jAkuM mAnyo bahu dhari prema / bahu vidyA jinakuM dikhalAya, dayAvAna kIne patisAhi // 65|| ziSya bhale jinake sukhakAra, padamakIrati guNa ke bhaMDAra / / tAke ziSya mahA sukhadAI, sakala loka meM sobha savAI / 66 // vAcanAcArya zrI padamaraMga, bahu vidyA jAne uchrNg| cira jIvau dhU ravi caMda, dekhyAM upajai atihi ANaMda / 67 // rAmacaMda apaNI matisAra, vaidya vinoda kIno sukhakAra / para upagAra kAraNa ke laI, bhASA sugama jo maha kari daI // 68 // rasa6 ga sAgara zazi' bhayo, rita vasaMta vaisAkha / pUraNimA zubha tithi bhalI, prantha samApti iha bhAkha / / 66 // sAhina sAhipati rAjatau, auraMgajeba nriNd| tAsa rAja meM e racyo, bhalo grantha sukhakaMda / / 70 // gaThanAyaka hai dIpatA, zrI jinacaMda rAjAna / sobhAgI sira seharI, vaMde sakala jihAMna // 71 / / maroTa koTa zubha thAna hai, vaze loka sukhakAra / e racanA tihAM kina racI, sabahI kuM hitakAra // 72 // para upagArI graMtha hai, sakala jIva sukhakAra / thira rahijyau jAM lagi sadA, tAM lagi dhU ikatAra // 73 / / iti zrI vaNArasa padmaraMga gaNi ziSya rAmacaMda viracite zrI vaidyavinode netra prasAdana kalpa nAmAdhyAya / iti zrI vaidya vinoda saMpUrNa / grantha saMkhyA 3700 /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 53 ] lekhanakAla-saM0 1810 phAlguNa zuklA 6 sahajahAnAbAda / ratnakalazabhrAtR hitadharma li. prati-patra 98 vizeSa prastuta grantha tIna khaNDoM meM vibhakta hai, jinakI kramazaH padya saMkhyA 456+1292+777-2525 hai| (dAna sAgara bhaMDAra baM0 naM0 25) (19) vaidyahulAsa (tibba sahAvI bhaassaa)| padya 315 / malUkacaMda / Adiatha vaidya hulAsa-tiba sahAvI bhASA likhyate / doharA nikR (kha ? kSa) ta deva citta dharana dhara, riddhi siddhi dAtAra / vimala buddhi deve sadA, kumati vinAsana hAra / / 1 // dUje sarasvatI dhyAiye, aru simaro sArada mAi / sugama cikitsA citta racI, guru caraNe citu lAi // 2 // zravaNe prathame suni laI, tiba sahAbI aahi| pAche bhASA hI racI, gunajana sunibho tAhi // 3 // vaidya hulAsa jo nAma dhari, kIyo grantha amIkaMda / zrAvaka dharma kula pakSa(janma) ko, nA (ma) malUka su (sauM) caMda // 5 // kulAMjaNa kakar3AsiMhI, loMga kuDha su kacUra / bhIDaMgI jala vapata so, mahAkAsa hui dUra // 404 // iti zrI malUkacaMda viracite tibba sahAvI bhASA kRta nAma vaidya hulAsa samAptaM 1 // lekhana-paM0 pra0 zrI 108 zrI cainarUpajI paM0 pra0 zrI 105 zrI zrIcaMdajI to panAlAli likhataM samAptA / saMmata 1871 mitI jyeSTha vadi 4 aditavAra / zrI mojagar3ha mdhye| prati-patra 26 / 'kti 13 / akSara 30 / sAija 1044 / vizeSa-isakI eka apUrNa prati bhI hamAre saMgraha me hai| eka anya pUrNa prati kRpAcaMdrasUri jJAna bhaMDAra me thI jisame isake padya 518 the| (abhaya jaina granthAlaya)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 54 / (20) sata zlokI bhASA TIkA / cainasukha jtii| saM0 1820 bhAdrapada kRSNA 12 zanivAra / Adi-prati abhI pAsa me na hone se nahIM diyA jA sktaa| aMta-saMvata aThAre vIsa ke, mAsa bhAdrapada jANa / kRSNapakSa titha dvAdazI, vAra zanizcara mAna / / 1 / / TIkA karI sudhAri ke, cainasukha kavirAya / AjJA pAya mahesa kI, ratanacanda ke bhAya // 2 // lekhanakAla-19 vIM zatAbdI / vizeSa-TIkA gadya meM hai| (yati viSNudayAlajI, phatahapura ) (21) hari prakAzaAdiatha hari prakAzAbhidhasya vaidyaka granthasya vrajabhASA prasAdi zodhana mAraNa vidhAna / rasa uparasa, viSa upavipahi, sabai dhAtu upadhAtu / kahau ratana, uparatana au, zodhanIka je ghAta / / 1 / / aMta bhallA taru puru rAma bahi, paMca lauMNa aya kSAra / sodhaNa kaheM nighaMTa maiM, guNa mAraNa nahiM dhAra // 11 // kahI rasAdika vidhi savai ... ......... / prati-patra 9 / paMkti 12 / akSara 45 / sAija 1047 aMgu la (zrI jinacAritra sUri saMgraha )
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ (Ga) ratna parIkSA viSayaka grantha (1) pAhana parIkSA / jAna kavi / saM 1691 / Adi karatA sumaraNa kIjiye, niza vAsara yaha tasthu / nistAraNa tAraNa jagata, poSaNa bharaNa samatthu / / nabI mahamada musathakAra, cAheta jihA sIsU / tAkI cAhata Asa sava, dharmI puni pApIsU // pAhana kI parikhyA kahU~, jaise grantha bakhAna / ko muharo kina kAma ko, pragaTa kahata kavi jAMna / hindI turako mati matho, katho khaMDa bakhAni / kahata jAna jAnata nahIM, sou lahata sujAni / / aMta rakhata kapUra ju apane pAsa, kavala bAta dukha deta na tAsa / anda nAriyara koyau Adi, tinako ur3i lAgata hai tAhi / pAhana parikhyA bhAkhi jAna, jesI vidhi granthani paramAni / lekhanakAla-19 vIM zatAbdI / prati-(1) dAnasAgara bhaMDAra / (2) gulAba kumArI lAyabrerI, kalakattA / guTakA naM0 39 (2) pAhana parikSA ( saMga varNana) Adi dAhA kisana deva guru dhyAna kara, ziva suta gauri manAya / saMga jAti dhanana karuM, par3hata jJoga hoya tAya // //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMga kahata kaMcI saMga kuM, jugala milaNa kahai saMga / saMga nAma pApANa ko, tAke adbhuta raMga // 2 // saMga gilolA, nAma hai, avalAkhA raMga tAMhi / jahAM tahAM kahuM hota hai, jAta khAra ke mAMhi // 80 // nAma jarAhi saMga hai, asamAnI phokA tAhi / / pUrava dakhiNa desa meM, bharai ghAva miTa jAya // 81 // pacabhadarA saMga nAma hai, lUNa hota hai taaNh| vizeSa (grantha apUrNa) lekhanakAla-19 vIM zatAbdI / prati-patra 2 / paMkti 16 / akSara 42 / (abhaya jaina granthAlaya) (3) ratna parIkSA / padya 136 / kRSNadAsa / saM0 1904 kArtika kRSNA 2 Adi kRSNadeva guru dhyAna kari, siva suta gaurI manAya / saMga jAti varNana karau, par3hata jJAna hoya tAhi / / 1 / / aMta candra cApa suni veda hI, samvata uraju ju mAsa / ' kRSNa pakSa tithi dUja hI, bhUsura kRSNa ju dAsa // bhUsura kRSNa ju dAsa kI, mana sukha nAma haiM / AyA bIkAnera grAma, tosAma haiM / 132 / / kRtI karI yaha tAhi, mitra suna lIjiye / chaMda bhaMga kahi hoya, sunda kara dIjiye / / 133 // joharI kRSNa ju caMda hI, zrAvaga kula hi nivAsa / vikramapura kA vAsina, puni dillI meM vAsa / / 134 / / jAti botharA nAma hai, suno savana de tAya / tAhI par3hana ke kAraNe, mai bhASA racI banAya / / 135 / / rasna paricchA grantha hI, par3he sune jo koya / rasna parIkSA muni kare, rana sarIkhA hoya / / ratna sarIkhA hoya, mAna naho kIjiye / dayA dharma ke bIca, mIta cita diijiye|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 57 ] kahiye vacana vicAri, kapaTa taji dIjiye / bhaja kamalA-pati caraNa, suraga-sukha lIjiye // 136 / / iti ratnaparIkSA grantha / lekhanakAla-saMmat 1904 kAtika vadi 9 li0 mahAtmA harakhacaMda vikramapura mdhye| prati-guTakAkAra naM0 39 (vRhad jJAnabhaMDAra) (4) ratna-parIkSA / tatva kumAra / saM0 1845 zrAvaNa kRSNA 10 bhAdi Adi purakha AdIsaru, AdirAya Adeya / paramAtama paramesaru, namo namo nAbheya // 1 // aMta zrAvaNa vadi dasamI dina, saMvata aDhAra paiMtAla / somavAra sAco sukhada, grantha racyo suvizAla / kharatara gaccha jANe khalaka, moTima bar3e maMDANa / / 3 / / sAgaracada sUrIsa kI, tA makSi sAkhA bhANa // 4 // tA zAkhA meM dIpate, mahopAdhyAya jagIsa / Agama aratha bhaMDAra hai, padamakuzala gaNiza // 5 // prathama ziSya tinake kahU~, vAcaka ke pada dhAra / dazanalAbha gaNi kaheM, tAhi ziSya suvicAra / / 6 // paM0 saMjJA dhAraka pravara, tatvakumAra sujANa / grantha racyo bahu heta dhara, dina dina adhika bakhANa / / 7 / / lekhanakAla-saM0 1847 vizeSa-baMga deza ke rAjagaMja ke caMDAliyA AsakaraNa ke liye racita / prati-(1) pratilipi-abhayajaina granthAlaya / (2) guTakAkAra-vRddhicaMdrajI yati saMgraha jesalamera / (3) muni kAMtisAgarajI sAhityAlaMkAra / (2) ratna priikssaa| padya 570 / ratnazekhara / saM0 1761 mArgazIrSa zuklA 5 guruvAra / sUrata / zaMkara ke liye| Adi UMkAra aneka guNa, siddha rUpa paragAta / pAMca pada yAmaiM pragaTa, sumina pUrana Asa // 1 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 58 ] alakha rUpa yAmeM vase, anahada nAda anUpa / brahmaraMdhra Asana sajai, racyo anAdi sarUpa // 2 // sumirana yAko sAdhike, racihu grantha mati mAni / ratna parIkSA dekhi phai, bhASA karahu vakhAni / / 3 / / Ana kavIsara ke kie, saMskRtI saba grantha / tAte mo mana meM bhaI, bhASA rasa guna graMtha / / 4 / / soraThA bhASA rasa ko mUla, bhASA saba ko bodha kara / tAteM hama anukUla, bhASA kArana mana karayau // 6 // sUrati guna mUrati jihAM, vasata loga dhana ADha / tAhi viloka kubera kata, mAna dharata mani gADha // 7 // tahA~ vasata dAtAra mani, gunI dhanI sucisIla / / bhAgyavaMta caturana catura, bhIma sAhi lachi lIla // 8 // zaMkara zaMkara tAsa suta, kula maMDana jasa jaas|| tAhi viloka vicachana hI, hovata hIyai prakAsa // 9 // zrI zrIvaMza udyota kara, dharamavaMta dhuri dhIra / sakala sAha siradAra ghara, bhaMjana dArida nIra // 10 // tAkI icchA iha bhaI, ratana sabana te sAra / yA kI bhASA kari par3he, gar3he hIyana diDha hAra // 11 // tAkI ruci suci sAdhake, racihuM citta dhari cupa / mana vaca krama maga pAi vara, mani jina Anahu kopa // 12 // vAcaka rasa prakAsa kara, ratna paricchA bheda / kahata rata vyavahAra iha, manasauM dharayo umeda // 13 // saMvata sataraha se adhika, sAThi eka kari bhauMna / bhagahana sudi paMcama dine, guru mukha lahi guru bhona // 14 // RSi sabai kara jori ke, muni agasti Dhiga Ai / pUchana ratna vicAra saba, vidhi so praNabhI pAya // 15 // aMta chappaya vidyA vinaya viveka vibhau dhAnI vidhi gyAtA / jAnata sakala vicAra sAra zAstrana rasa zrotA / bhImasAhi kulabhAna sAhi zaMkara zuma rachana / paDhata gunata dina rayana vividha guna jAni vicachana / kuladIpaka jIpaka arapi bharIyA lachi bhaMDAra jihi / dohi rasa vyavahAra rasa iha prArathanA kIna tihi // 77 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 59 ] dohA tA kArana kIno alapa grantha ju mo mati mAni / sajjana suni sudha kIjIyau, jahA~ ghaTa mAtrA jAni // 7 // aMcala gachapati zrI bhamara, sAgara sUri sujAna / tAke pachi pAcaka ratana, zekhara imi abhidhAna // 79 // tina kInI bhASA sarasa, par3hata hota bahu mAna / . prathama lekha suMdara likhyau, vibudha kapUra sagyAna // 8 // ravi zazi maMDala meru mahi, jo lauM hubha AkAza / paDhe sau tau laM, thira rahai, lIlA lachi vilAsa // 41 // iti zrI vAcaka ratnazekhara viracite ratnavyavahArasAre zrImacchIzaMkaradAsa priye maNivyavahAro nAmASTamo vrg:|| 8 // iti ratna parIkSA grantha saMpUrNamidaM // pratiparicaya-(1) patra 32 / paMkti 13 / akSara 25 se 45 taka / sAija 1145 / (abhaya jaina granthAlaya) (2) anyaprati-(vRhada jJAna bhaMDAra) vizeSa-varganAma va padyasaMkhyA-1 vana padya 105, mauktika 129, mANikya 90, nIlamaNi 43, marakata maNi 33, uparala 47, nAnoratna 18, mANikya 81, prAraMbhika 14 / kula padya saMkhyA 570 / (6) ratna parIkSA / padya 70 / rAmacandra / Adi prathamahi sumara ganeza ko, jAta bAdhe buddha / tA pIche racanA racau, ratana paricchA sudha // 1 // ratna dIpakA grantha meM, ratana paricchA jAni / rAmacandra sau samajhi ke, bhASA karano Ani // 2 // aMta savaiyA madhukara parIkSA-nisA mukha sasI budha gAihU ko kAcauM leha, tAke bica maniha ko melhi niso ThAniye / bhA (nu u) de dekhata hI duddha lAla raMga hota, * tAtai jAnoM satruna sauM juddha jIta jAniye /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla raMga viSa hare pIle pita vAya nase, vItaDayo so peTa sulaMnilopita dAMniye / nIra paya jaiso ya soI rAja mAna deta, ihai vIdha nani ke gunani pahicAniye / iti ratnaparIkSA sNpuurnn| lekhana kAla-saM0 1937 rA miti Asu vadi 13 zanivAre / zubhaMbhUyAt / prati-patra 11 / paMkti 13 / akSara 25 se 30 / ( dAnasAgara bhaMDAra va0 naM0 25)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ca ) saMgIta-graMtha (1) rAgamAlA / padya 384 / ustata / saM0 1758 magasara sudI 13 / bheharA / Adi bharathanAda graMtha tAkI sAMkha (1) 'nAdagrAma svraapdaa|' Adi shlok| sarva saMgIta vidhi Ada nAda dhyAvai guNagarAma ko marama pAvai sAto sura sagama padhana vRttaMta hai| cita bIca lai lAgai gama kAmai jota jAgai murchanA a ka tAla baraga anaMta hai| AlasyA ughaTa kilaka tAni nirata hamai rAga rAganI sarUpa bUjhamai anaMta hai| iMdrI bheda jAnai so sani pihachAnai joga soI rAga maha jAna soI kalAvaMta hai // 2 // nAda varNaNa dohA eka Apa hara rupa hai, anahada agama bhatola / lakha caurAsI mai banyo, jona anUpama bola // 3 // bolana maiM bharu paThana mai, rAga kalA mai soya / joga sabana mai nAda hai, bitA nAda nahi koi // 4 // aMta jo kachu dekhyo bharatha mai, kIno yoga vicAra / jo kucha cUka parI kahU~, surajana lehU sudhAra // 7 // nagara bheharo vasata hai, nadI sarazvatI kUla / cyAra vaNa cAroM sukhI, dharma karma ko mUla // 77 // uttara disi pachima hitu, amara kuMDa taTa dhanya / paTa rasa bhojana soja jiha, tini kI saiMdhavAranya // 78 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 62 ] auraMga sAha mahA balI, sAhana phai siratAja / karI rAgamAlA sara (sa), tAkai bhavacala rAja // 79 // caurAsI desa hai, aru caurAsI rAga / desa desa meM rAga hai, gAvata gunI subhAga // 8 // caturAsI jo desa hai, suna le tAke nAma / pAtasAha ustata kahai, gunI joga subha kAma // 8 // saMmata vikama jota ko, satarai se paMcAsa / ATha varasa duna aura saMga, kIno anya prakAsa // 82 // buddhavAra tithi trayodazI, sukala pakhya paradhAna / kahi rAga mAlA pragaTa, magasira mAsa pradhAna / / 83 / / rAga kI mAla zrI mAla dhanI cuni ucchara phUla samo sNgvaasii| nAda ko meru dharayo paTa nArana kaMTha kahai'nurAga hulaasii| satsaMga vicAra hajAra hajAra pare suna te rasa mai budha joga prkaasii| rAga saMgIta ke bheda ko dekha kai nAu karayo tiha rAga cauraasii| 84 // iti raagmaalaa| zrIrastu / zubhaM bhavatu / lekhaka pAThakayo / lekhanakAla-18 vIM shtii| prati-(1) patra 11 / paMkti 17 se 19 / akSara 50 se 55 / sAija 1044 / (mahimA bhakti bhaMDAra) (2) patra 4 / apUrNa / (hamAre saMgraha meM) (9) rAga vicAra / padya 98 / lachIrAma / mAdi guru ganeza mana sumari kachu, kahau kAminI kaMsa / rAga tAla miti nAhine, guru kahi gaye ananta // 1 // deva ripini kIne vividha, mata saMgIta vicAra / lachIrAma hanivanta mata, kahai sumati anusAra / / anta dhaivatu praha sura rAganA bharu kAmoda sunATha / lachIrAma e jAni ke tana mana bhANaMda pAu // 17 // prati-(1) patra 5 (anUpa saMskRta lAya brerI) (2) patra 9 saM0 1732 cai0 su07 / li0 janArdana / (10) rAga mAlA / padya 85 / sAgara /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 63 11 bhAdi atha rAgamAlA likhateguru prasAda sAgara sukavi, kRSNa caraNa ridai dhAri / utapaMta jo SaTa rAga kI, tAkA kahai vicAra // 1 // kahAM tAM upaje rAgaSaTa, suta nArI pita mAta / desa samo ruti para tiniha, tinakI varano vAta // 2 // bhaMta rAga rAgiNI pana sapauM, gAvata same ja koi / sakha sidha sAgara sukavi, so phala dAyaka hoi / lekhanakAla-18 vIM shtii| prati-patra 2 / paMkti 11-12 / akSara 25 se 32 / sAija 10x4 / padya 25+11 ke bAda (Age ke patra na hone se ) grantha adhUrA raha gayA hai / ataH anta kA aMza anUpa saMskRta lAyabrerI ke guTake se likhA gayA hai| (abhaya jaina granthAlaya) (2) rAgamAlA-padya 61 / hIracanda / saM0 1691 / mAMDalinagara / bhAdi akala arupa ameya guna, suMdara rai jasu dIna / parama puruSa paya lAgi ke rAgamAla yaha kIna // 5 // brahmAdika harihara sabai ahi nisi saba jaga Ahi / koTi kalpa yuga dhIhi(ti) gae, bheda na pAyo tAhi // 2 / / sura nara munivara gana asura, nAda dhyAna saba chIna / Apa ApanI buddhi teM, hai koI nahIM hIna // 3 // anta asita deha ramaNI kalabha, likhita kusuma pIya hAsa / mugadha dhanAsI locanaha, mRgamada tilaka suvAsa / / 59 / / sapata sole ekAnadhaiM mAMDali nayari majhAri / rAga rAginI bheva kIya, guNI jana lehu vicAra // 6 // saba jana kArana yaha racI, rAgamAla suci megha / hIracanda kavi suci kIya, nAgari jana ke heva // 6 // iti rAgamAlA smaataa| lekhana kAla-18 vIM shtii|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [64 ] prati-(1) patra 3 / paMkti 27 / akSara 18 / sAIja 447 / (2) guTakAkAra prati meM gAthA 56 pIche likhate-likhate chor3a diyA hai| (abhaya jaina granthAlaya) (3) rAga maalaa| padya 90 / saM0 1746 vi0| Adi atha gAna katuhala bhASAyAM rAga saMyogaH / / kAnaraTa / / zuddha kAnarau Adi de, bheda kAnare paMca / kaha tima se saMgIta ke, guna jana mAnasa saMca / / 1 / / prathama kahata hoM gAi phai, zuddha kAnaraTha eka / bheda cAra ke gAIyai, tAkau sunahU vineka // 2 // vAgesarI-kAraTha ihA~ dhanAsarI dou mili abhirAma / / ekai sura kari gAiye cAgesarI sunAma / / 3 / / aMta svara sAdhAraNa kAkalI zruta saMgIti niveda / binu svara mahU na samajhIe vistara tAna subheda // 9 // . sarva gAthA salo (ka) 104 / itirAgamAlA sampUrNa / lekhana-saMvat 1746 varSe mAha vadi kRSNa pakSe tithi igyA (ra ) rasa de (di) na vodhavAre paMDita rAmacanda gaNi lIpIkRtaM bhaTanera madhye zrI rasate sobha bhavato / zrI ch| prati-patrA 2 / paMkti 20 / akSara 50 / sAIja 1044 / / (abhaya jaina granthAlaya) (5)rAgamAlA Adi cale kAmanI kaMta ke, gRha sura aru saba meva / / rahani ! rupa lakSana kahoM karo kRpA guru deva / / 1 / / bhairava rAga lachanaM soraThA dhare rudra ko bhepa, tIni naina mAthe jaTA / bhAlacaMdra kI rekha, bhairava ko lachana sarasa // 2 // antadesakAra lachana nena kamala mustra caMda, kucha kaThora kaMcana varana / harati nAha dukha daMda, desakAra sukumAra tana /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [ 65 ] iti SaTa rAga tIsa rAginI sameta samApataM / lekhanakAla-19 vIM shtii| prati-patra 1 / lambI paMkti 45+43 / akSara 17 / sAIja 4 // x16 / (abhaya jaina granthAlaya) (6) rAgamAlA bhAdi bhairuM ziva mukha ta~ bhayo, dhanI sugati sura soya / sarada prAta hI gAiye, jAti su aDo hoya // 1 // modaka chanda ghauvata sura gRha tAko jAnau, ziva mUrati saMgIta ghakhAnau / kaMkana uraga aura zazi bhAla, sura suri jaTA garai ruMDa mAla / kheta vasana naina phuni tIna, siddhi sarupa aru mahA pravIna / / 2 // soraTho kaho bhairavI nAri, vairADI madhu madhu dhunI / saiMdhavi tehu vicAri, bagAlI hU jAniyau / / 3 // vizeSa-prathama patra hI upalabdha hai / grantha adhUrA hI prApta huA hai| lekhanakAla-19 vIM shtii| prati-patra 1 (eka trph)| paMkti 13 / akSara 48 / sAIja 1044 / / (abhaya jaina granthAlaya) (7) rAgamAlA / dohA 36 / Adi atha rAgamAlA dUhA syAma varana tana dukha harana saba rAgana ko rAi / cavara durai maradana kareM, vanitA bhairoM bhAi // 1 // puhapa mAla gala chAji haiM, rAga karata dai tAla / dhAma phaTaka sarapo taraMga bhAva bhairavI vAla // 2 // anta vainI lAbI syAma bahu, baMgAlA raMga set|| rAga rAganI tIsa paTa, suni rAi kara heta // 36 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhanakAla-18 vI shtii| prati-patra 2 / paMkti 27 / akSara 20 / sAija 4x7 / (abhaya jaina granthAlaya) (7) rAgamAlA | padya 86 / Adi rasanidhi gunanidhi rUpanidhi rAga raMga nidhi zyAma / zrI naTa nArAyaNa pragaTa, tAkI karUM praNAma / / 1 // guNa nidhi gaMgAdAsa, harijana sAha kalyANa suva / harijasa keli nivAsa, rAgamAlA tA hita guhI // 5 // anta madhu mAdhuvA mili gora tanu, dhUmala hAra zrRMgAra / bhasma puNDa ati aruna tanu savu bhUpaNa udAra // 86 // prati-patra 2 / lakSmIprabhu likhita / (zrI sItArAma zarmA, rAjagar3ha) (8) rAga mNjrii-| zAkadvIpI bhUdhara mizra / saM0 1730 mAgha vadi 9 / Adi syAma ghana-syAma sukha Ananda ko dhAma, jAko, rAdhAvara nAma kAma mohana bakhAniai / mana abhirAma muralI ko sura grAma dhareM, yAma yAma yama yama dhyAna ura Aniai / lase vanamAlA dAma vAma pyArI gopIvAma, muni gAyeM jAko sAma kAma rUpa jAniai / bhUdhara nevAjyo rAma vasyo Ae nanda grAma, tihU loka aika dhAma sAcI jia maaniai|| 1 // dohA raMdhra rAma muni candramA, nomI mAgha kI syAma / dachina gar3ha nATeri lagu, upajyo mana yaha kAma // 2 // sUvA nAma vihAra hai, gada mugeri nija dhAma / Ajama sAha payAna meM, dekhyo dantina prAma // 3 // sAkaM dvIpI bhUmisura, mizra bhArgava rAma / tA suta bhUdhara yaho kahI, rAga maMjarI nAma / / 4 / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 67 ] le darpana saMgIta ko, matI kahe kachu bheda / rAga rAginI samaya aru, lachana paMcama veda // 8 // iti somezvara mate rAga rAginI prathama prakAsa / atha hanumanmate / aMta satraha se cAlIsa me, dUja ujarI pAkha / nIrA tIra likhI yahe, kaTaka svAra tahA lAkha // 3 / / Ajama sAha mahAbalI, Ae unhake sAtha / bhUdhara kari yaha pustakI, dInhI giriza ke hAtha / / 4 / / iti zrI mizra bhUdhara vaidya rAja paMDita sakalaM vidyA vinoda zAkadvIpi dvijavara viracita rAgamaMjarI pustaka sNpuurnn| lekhanakAla-201742 kAtI vadI 12budha vIjApura madhye likhitaM pro0 vidyApati tatputra harirAmeNa / prati-patra 27 / paMkti 8 / akSara 32 / (anUpa saMskRta pustakAlaya) (10) saMgIta mAlikA- mahamada sAhi / Adi- prAraMbha ke 10 patra nahIM hone se nahIM diyA jA skaa| madhya eka patAka tripatAka kahi pana kopa puni hoe / ali pana kaha zAstra puni, saMsa pakSa suni loe // 241 / / gadya pahile hI pAuko phirAI svastika vAMdhiyahi haathai| (phirAI svastika bAMdhayahi hAthe) phirAi svastika kIjahi / pIche hAtha ko svAstika aru pAUna kau svastika vilagAI phirAvata vAai dAhinai le jaiye pIche hAtha pAu vera hU~ U~ce nIce kIjahi tihi pIcha uddata aNihA uro maMDara e tIniU~ karaNa kIjahi taba AkSire cita nAma agahAra hoii| aMta. iti kalpanRtyaM / iti zrI peroja sAhyA vaMzAnvaye mAninI manohare kAminI kAma pUrana virahanI viraha bhaMjana sadA vasaMtAnaMda kaMdAri gaja mastakAkuMza zrI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 68 j mattattAra sAhyAtmaja mahamadasAhi viracitAyAM saMgItamAlikAyAM nRttyAdhyAya smaapt| zubhaM bhvtu| lekhana kAla-19 viiN| prati-patra 11 se 53 / paMkti 20 / akSara 16 / (madhya ke bhI kaI patra nahIM) (anUpa saMskRta lAyabrerI) (11) hIya hulAsa / saTIka / padya 67 / Adiatha rAga rUpamAlA likhyate / dohAprathamahi tAko sumiriyai, jiNe dIno guru gyAna / jJAnI guna gAve sadA, dhyAnI dhare ju dhyAna // 1 // aMvara thambI thaMbha vina, dharatI adhara dharAya / manuSya rUpa huya avataryo, dekhata kali ko bhAva // 2 // hIye hulAsa yA anya ko, rAkhyo nAma vicAra / yAmeM sigare rAgana ke, raceya rUpa siMgAra // 3 // aMta mahalAracIna gahe gAvata bahuta, rovata hai jaladhAra / tana durbala viraha dahyo, virahina nAma malhAra / / 66 / / sejha vichAI kamala dala, leTa rahI mana mAra / leta usAsa nisiyari tana, tanaka viyoginI nAra // 67 // iti hiyahulAsa grantha rupamAlA saMpUrNa / atha rAgamAlA kI TIkA likhyate yA ko vicAra yAhI meM yAkI mUrchanA yAhI meM . tIna grAma sapta svara yAhi me grAma 1 grAma 2 grAma 3 / dUhA antarAginI pAMcamI kedArA vakhata gharI 2 bhAralyA 2 bhArajyA 1 mAru vakhata ghaTI 2 iti rAgamAlA rAga 6 rAginI 30 bhArajyA 48 saya mili 84 nAma sNpuurnn|| [ isake bAda rAginI-utpatti divasa-rAginI, rAtri-rAginI Adi ke kaI padya hai|] iti chatIsa rAga rAginI nAma saMpUrNa / lekhana kAla-19 vI zatI / prati-patra 4 / paMkti 17 / akSara 52 / sAIja 10 // 45 / vizeSa-TIkA-TippaNI rUpa ( saMkSipta spaSTIkaraNa mAtra ) hai / (mahimA bhakti bhaMDAra)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ (cha) nATaka grantha (1) prabodhacandrodaya nATaka / hari ballabha / Adi zrI rAdhA vallabha pada kamala madhu ke bhAi / hita hari vaMza bar3o rasika, rahyo tinani lapaTAi / / 1 / / tAke caranani baMdi ke, vana candahi sira nAi / racanA pothI kI karauM, jAte kareM sahAi / / 2 / / kiyo prabodhacandrodaya ju, nATaka dIno tohi / kRSNa mizra raci bahuta vidhi, vahai dikhAu sujohi // 16 // kIrati varmA kI sabhA, tinakai cita yaha caau| so nATaku nAyaka abahi, inakoM saji dikharAu / / 17 // yaha bAta gopAla ju, mosoM kahI banAi / tAteM jaba ghara jAi ke, Ano juvati bulAi / / 10 / / anta hari vallabha bhASAracyo cita meM bhayo nisaMka / zrIprabodha-candrodayahi chaThaoM bItyo aMka / / samAptoyaM granthaH / lekhana kAla-18 vI zatAbdI / prati-patra 14+19+15+13+12+15 / paMkti 11 / akSara 32 / sAIja 1045 / vizeSa-rAjA kIrtivarmA tathA gopAla kA prAraMbha me ullekha mAtra hai| . (anUpa saMskRta lAyabrerI)
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 70 ] (2) prabodhacandrodaya nATaka Adi-atha prabodhacandra nATaka likhyate / kavitta jaise mRga sRSNA vipaM jala kI pratIti hota, rUpai kI pratIti jaise sIpa viSa hota hai| jaise jAke binu jAne jagata sata jAniyata vizva saba tota hai| aiseM jo akhaMDa jJAna pUrNa prakAzavAna, nitta samasatta sudha mAnanda udyota hai| tAhI paramAtamA kI karata upAsanA haiM, nisandeha jAnyo yAkI cetanAhI jota haiM / / 1 / / aise maMgala pATha karI sUtradhAra apanI naTI bulAI yahAM AjJA dIje / / sUtradhAra bolyo| antavizeSa-prati ke kevala tIna patra hone se aMta kA bhAga nahIM milA, tathA kartA kA nAma bhI jJAta nahIM ho skaa| prati--patra 3 / apUrNa / paMkti 24 / akSara 62 / sAIja 9" x 4" / (abhaya jaina granthAlaya) (3) hanumAna nATaka / jagajIvana / AdizrImajjagajIvana kave Atma vinodArtha hanumAnnAmnA nATaka para(?)yatuM samudyataH / kahe priyA kavirAja kahi rAmAyana kI bAta / nATaka zrI hanumAna ko nacau aMka dve sAta / / antasAtaveM aMka kA samApti vAkya ThaThi jAnuki rana sravana de dasaAnana gata joti / duMdabhiri mRbhedaMga dhuni ! aMta sakha dhuni hoti // 29 // iti zrI jagajjIvana kRte mahAnATake rAvananidahano nAma saptama aMkaH / isake bAda AThave aMka ke 54 ve padya taka hai| bAda ke patre nahIM haiN| prati--pRSTa 72 / paMkti 18 / akSara 12 / sAIja 6" x 9 / / " / (anUpa saMskRta lAyabrerI)
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ (ja) kAvya grantha (1) kathA (1) aMbaDa caritra / hindI gadya / kSamAkalyANa / Adi varddhamAna bhagavanta ke pAvana pada araviMda / Atama citta aMtaradharI praNamI navapada vRMda // 1 // abaMDa nAme avanipati cAvo cauthe kAla / - zrAvaka dhIra jineza ko tAko caritra vizAla // 2 // zrI muni rana surinda kRta saMskRta maya saMbaMdha / vartamAna avaloka ke viracaM bhASA bandha // 3 // gadyadharma sai sarva lakSmI saMpajai dharma sai prazaMsanIka rUpa saMpajai, dharma se sobhAga aru vaDau Aukhau jIva pAvai bahuta kyA kahe dharma se saba mano vaMchita milai jaise aMbaDa kSatriya ke dharma ke prasAde sarva saMpadA milI ApadA miTI usa aMbaDa kA dRSTAnta dikhAvai hai| bhanta bAcaka amRtadharma vara sIsa kSamAkalyANa, pAlItAnA puravarai carita racyo yaha jAna / saya aThArA caupana samai sudi ASADha sumAsa / tRtIya tithi kujavAra yuta siddha yoga suprakAsa // AryA uttama dharmaruci putrI sama suvinIta / nAma khuzyAla zrI nimitta, yahI kInau dhari citta // 3 // lekhana kAla-19 vauM shtaabdii| prati--patra 37 / (mahimA bhakti bhaMDAra) (2) kthaamohinii| padya 122 / jAna kavi / saM0 1694 agahana zuklA 4 / Adi Adi agocara alakha prabhu nirAkAra karatAra / denahAra jyau sakala tana, racanahAra sa~sAra // 1 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 72 ] ravi sasi uDina aphAsa saba pala mai karai prakAsa / deta hulAsa udAsa kauM pujavana Asa nirAsa // 2 // nAma mahaMmmada lIjiyeM, tana mana hai AnaMda / pUrje mana kI iccha saba, dUra hoMhi dukha daMda // 3 // avahi bakhAnoM jAMni kAI, sulapa kathA citu lAhi / paDhata na hArai rasana jiha likhata na kara arsaai|| 4 // anta jauM lauM mohana mohanI jIye iha saMsAra / eka aMga saMgahI rahe raMcaka ghaTayo na pyAra // 211 // soraha se corAnave hI agahana suda cAra / pahara tIna meM yaha kathA, kInI jAna vicAra // 122 // iti kathAmohanI kavi jAna kRta saMpUrNa / lekhana kAla-saM0 1630 vi0| prati-guTakAkAra patra 8 / paMkti 18 / akSara 17 / sAIja 649 / / / isa prati meM kavi jAna kRta satavaMtI ( 1678) bhI hai| (anUpa saMskRta pustakAlaya) (3) kutavadIna sAhijAdairI vAratAAdi___ atha kutavadIna sAhijAdairI vAratA likhyate / vaDA eka pAtisyAha / jisakA nAma savala syAha / gaDha mAMDava thAMNA / jisake sAhijAdA dAnA / mauje driyaavtiir| jisakai sahara maiM vasai dAna samaMda phakIra / jisakI aurata kA nAma maujama khAtU / sadAvarata kA nema calAtU / jo hI phakIra Avai / tisakuM khAMNA khulaavai| eka roja ika dIvAna phakIra AyA / dAvala dAna gharAM na paayaa| anta beTe vApa visarAyA, bhAI vIsAreha / sUrA purA gallaDI mAMgaNa cItAreha // 10 // vAta asA kutabadIna sAhijAdA dillI vIca pirosAha pAtasyAha kA sAhajAdA bhayA dAMvaladAna phakora kI lar3akI sAhivA se Asika rahyA bahuta dinAM prIta lgii| dukha pIDa ApadA sahu bhaagii| pIrosAhi kA takhata pAyA sAhajAdA sAha kahAyA / yaha siphata kutavadIna sAhijAde kI paDhe bahuta hI vajata sukha sai va yaha vAta gAha juga se rahi / DhaDhaNI ne joDa kara khii|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 73 ] iti zrI dUtakA DhaDhaNI ke prasaMga kutavadIna sahijAdai kI vAta saMpUrNa / lekhana kAla-19 vIM shtaabdii| prati-guTakAkAra / patra 24 se 30 / paMkti 32 / akSara 24 / sAIja 6 / 48 (abhayajaina granthAlaya) vizeSa-107 padya dohe-soraThe haiM, bAkI gadya hai, isa vArtA kI pracIna prati 17 vIM zatAbdI kI bhI upalabdha hai, para usakA pATha isase bhinna prakAra kA hai| (4) caMda haMsa kthaa| ttiikm| saM0 1708 jeTha badi 8 ravi / bhAdiatha candradaMza kathA likhite / dohA , UMkAra apAra guNa, sabahI Ara bhAdi / sidhi hoya yAkuM jupe, bhakSara eha anAdi // 1 // jiNa bAMNI mukha ucarai, UM sabada sarupa / piMTita hoye mati bIsaro, akhi (kSa)ra eha bhanUpa / / 2 / / aMta aisI jugati khaicIyo bhAra, jANe sAkuM sama saMsAra / saMpata mATha satarA sai varSa, karata copai humA hariSa // 438 / / paMDita hoya haso mati koya, burA bhalA akhira jo hoya / jeTha mAsa ara pakhi adhiyAra, jANo doija ara ravivAra / / 439 / / TIkama taNI vInatI eha, laghu dIragha saMvAri ju laiha / suNata kathA hoya ju pAsi, huM tinakA caraNAM ku dAsa / 440 // mana dhari kathA ehai jo kahai, caMdrahaza jema sukha lahai / roga vijoga na vyApai koya, mana dhIra kathA suNe jo koya / / 441 / / iti zrI caMdrahaMza kathA saMpUrNa / lekhanakAla-likhitaM riSi kesAjI pApar3adA madhye saMvat 1763 varSa mAsa kAti vadi 11 saumavAra dine kalyANamastu / prati-patra 31 / paMkti 14 / akSara 25 / sAija 846 / / vizeSa-bhASA rAjasthAnI mizrita hai| racanA sAdhAraNa hai| . (abhaya jaina granthAlaya ) (5) jambUcaritra / cetanavijaya (Rddhivijaya ziSya ) / saM0 2852 zrAvaNa sudI 3 ravivAra / ajImagaMja /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 74 ] prati prApta na hone se nahIM diyA gayA / mAdibhaMta pAcaka pada dhAraka bhae, Rdivijaya guru deva / tinake ziSa cetanavijaya, nahIM jJAna ko bheda // 17 // zrI guru deva dayA kiyA, upajI mana meM jJAna / bhASA jaMbU dharita kI, racanA racI sujAna / / 1 / / saMvata aThAre bAca (va!) ne, zrAvaNa ko hai mAsa / zukala tIja ravivAra ko, pUro grantha vilAsa // 1 // vaMga deza gaMgA nikaTa, gaMja ajIma pavitra / zrI cintAmaNi pAsako, devala racA vicitra / / 20 // satarai zikhara suhAvanau, gumTI ghyAra sucaMga / zobhai kalaza suvarNa ke, ikai sarupa abhaMga / / 21 // Upara caumukha rAjate, zrI sImaMdhara deva / bhAva bhagati cita lAyake, saba jana karate seva // 22 // (jayacandrajI bhaMDAra) (6) jambU svAmI kI kathA bhAdi atha jaMbUsvAmI kI kathA likhyate eka samai zrI mahAvIra svAmI rAjagRhI nagare samavasaryA / rAjA zreNika vANI surNe chai / etA mahaM eka devatA Ayo mhaaRddhvNt| zrI bhagavaMta se pUcha svAmA merI thiti ketI hai / bhagavaMtajI ne kahA sAta dina AUkhA terA hai / devatA suNa ke ApaNe sthAnaka pahu~cA / tada zraNika pUcha svAmI e devatA kauna hai kahAM upajaigA / tada zrI bhagavAna kahayo e devatA vUsvAmI kA jIva chai halA kevalI hoygaa| aMta he zreNika eha jaMvunA pAMca bhavanA dRSTAMta saMkSepeM jANivA / anerA granthani viSai vistAra pracura ghaNo hosI / ihAM saMkSepa chii| e jaMbunu caritra sAMbhalI ne saddahasI te ArAdhaka jIva kahayA / e jaMvUnA adhyayana ne vipai ekaviMzamo uddesam / iti zrI jaMbUsvAmI kI kathA sampUrNam / lekhanakAla-19 vI zatAbdI / pratiguTakAkAra / patra 57 se 77 / paMkti 11 / akSara 27 / sAIja 845 / / / / (abhaya jaina granthAlaya)
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) dasakumAra prabandha / zivarAma purohita / saM0 1754 mArgazIrSa zukla 13 mNglvaar| Adi zrI manmeghAbhidhAnAya matprazAstre namAmyahaM / gaNezAya sarasvatyai - kathA-bodhaH pradIyatAM // dUhA-nAma liyai nava nidhi sadhai, vaH jJAna guna bheva / khala khaDana maMDana suridhi, vighana vihaDaMna deva / / 1 / / saMkaTa pare sadA maje, harihara brahma suresa / vidhana harana saba sukha karana, caMdU haiM ganesa / / 2 // megha nAma guru ke caraNa, zaraNa gahu~ sukha daina / kavitA dAtA bhajana tai, dhyAna dharai cita caina // 3 // 9 veM pada se 61 padya taka bIkAnera ke rAjAo kI aitihAsika vaMzAvalI evaM varNana hai| unameM se kucha padya jo grantha aura granthakartA ke sambandha me hai, nIce diye jAte hai| atha zrImatAM rAThaurAbhidhAnajAtInAM mahanmahIpAlAnAM vaMzavarNanaM / dharA na bhUpa anUpa sama, saba vidhi jANa sujANa / dInho kavi sivarAma ku~, sadana ghasana dhana dhAna / / 50 // vAsa vasAyo nUpa nRpa, apane de subha dhAma ! ghAsI mahipura nagara ko, prohita kavi sivarAma // 51 / / sani saneha sivarAma sauM, marudharesa mahA bhUpa / dekha nidesa ihai dayo, adbhuta kathA anUpa / / 52 / / budhi bala nIti sahAsa rasa, sunataM sukhada zruti hoi / dasa kumAra bhASA kathA, yathA viruSa ruci hoi / / 53 / gharasa veda sara sAta bhU', sita pakha agahana mAsa / maMgara cAra trayodasI, kathA janama dina jAsa / 61 / / anta iti zrI manmahArAjadhirAja mahArAja] zrImadanUpasiha nRpAnayA prohita siMvarAma viracite dasakumAraprabandhe ekAdasa prabhAva vizrutacaritam sNpuurnn|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ zloka zrImadanUpasiMhAnAmAjJayA zarmaNe kathA / racitA zivarAmeNa zivarAmo vyalIlikhat // 1 // anUpasiMhanRpaH zravaNotsuphaiH pravacanepi tathaiva vicakSaNaH / dazakumArakathA vitathA bhavennahi yathA tathA kriyatAM ciraM // 2 // yapaM madano vanau gata mado dRSTvAbhavat sAmpratam / yaspAdAbjamavekSya kacchapakulaM nIreMgamallajitam / buddhi yasya kuzAgrabhAgasadRzI khecAgamadgIpyatiH soyaM zrImadanUpasiha nRpati rjI vyAciraM bhUtale // 3 // suyazonUpasihAnAm tejo bhUti sukhAni ca / santu bhUpAdhipAnAM ca dAna-vijJAna-sAlinAm // zubhamastu zrImatAM / lekhanakAla-18 vIM zatAbdI / prati-patra 176 / 'kti 10 / akSara 12 / sAIja 1145 / / / vizeSa-dazakumAracArita nAmaka saMskRta graMtha kA bhASA padyAnuvAda / (anUpa saMskRta lAyabrerI) (9) premavilAsa caupii| jaTamala / saM0 1693 bhAdra sudi 5 ravivAra jalAlapura / Adi , dohA prathama praNami sarasatI, gaNapati guNa bhaMDAra / sugura caraNa aMbhoja nami, karUM 'kathA visatAra n. // potanapura nAmA nagara, indrapurI avatAra / koTa nadI uttaMga gRha, vanavArI sukhakAra // 2 // aMta prema vilAsa su premalata, saupa sara (2) navahayo neha / prIta kharI yaha jAnIye, dInoM 'kinUM na cheha. // 7 // caupAI . prema ratA kI varanI prItA, jaTamala jugata sakala rasa riitaa| sumati surasatI sadguru dInI, saba rasa latA 6thA muhi kInI / / 76 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. [77 ] soraThA saba rasa latA sunAuM, madhi siMgAra aru prema rasa / viraha adhika phuni tAma, sunati adhika sukha Upajai // 77 // caupAI saMghata solaha sai zreyAnu bhAdramAta sukala pakha jAnu / paMcami cautha titheM saMlaganA dina ravivAra parama rasa maganA // 79 // dohA siMdha nadI ke kaMTha pai mevAsI co phera / rAnA balI parAkramI koU na sake ghera // 79 // caupAI pUrA koTa kaTaka phuni pUrA, para siradAra gATha kA sUrA / masalata maMtra bahuta su jAne, mile khAMna sulatANa pichAne // 8 // dohA saidA ko sahibAjakhAM yaharI sira kalapatra / jAnata nAhI jehalI, saba acAna ko chatra // 8 // caupAI raIyata bahuta rahata suMrAjI, musalamAna sukhA sani maajii| cora jAra dekhyA na suhAvai, bahuta dilAsA loka vasAvai // 42 // . dohA vasai aDhola jallAlapura, rAjA thiru sahibAja / raIyata sakala vasai sukhI, java lagi thira na rAja // 83 // caupAI yahA~ vasata jaTamala lAhaurI, karanai kathA sumati tasu dorI / nAhara vaMza na kucha so jAne, jo sarasati kahai so Ane / / 84 // soraThA dhatura paDho cita lAya, sabha rasalatA kathA rasika / sunasa parama sukha dAya, zrotA suna iha zravaNa de // 85 / /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 78 ) ___ dohA sunahi kathA durjana sajana durjana bhavaguna leha / sUkara pAyasa chADha kai mukha pRSTA kuM dehi // 86 // iti zrI premavilAsa premalatA kI savarasa latA nAma kathA nAhara jaTamala kRtA sNpuunne| lipikAla -saMvat 1809 rA varSe mitI vaizAkha vadI 7 dine guru vA sare zrI maroTa nagara madhye catarmAsI kRte paM0 pra0 zrI 105 zrI sukhahemajI gaNi ziSya sarUpacandreNa lipicakra zubhaM bhvtu| prati-(1) patra 8 / paM0 16 / akSara 54 / sAIja 10 // 45 // . prati-(2) patra 11 / paMkti 14 se 16 / akSara 35 / sAIja 10x4 // / (abhaya jaina granthAlaya) (9) vahalimAM kI vArtAAdi ho balihArI tAjiyAM jinda jAti khii| turIyA kheTata tATajamaradA saTa mahI / / 1 / / bahalo ma upati jethI kAvila gajanI / pahilI bahilI masari jiye pIche ToTa umatti // vAta pAMca paigambara urasa se utre| vanavAsa ke viSai tapasyA karate the| savA pAMca maNa bhAMga / pacAsa maNa dUdha kA / gaiva kA pelA pakke / cAra paigambara laiTe laiTe do pahare utthe| amta- . ye lakhu asavAra phoja le kari kAvA gajanI gyaa| so vahA~ jAI pAtasyAhI krii| ye dono hI pAtasAhI jabara huI / khUba amala jmaayaa| vahota varasa pAtasyAhI karI / pIche vIsatI kuM gye| jadI pache kahANI tamAma huI / dohA. rANI palA rANI sora dhanI rAhiya bhAI / ghAta ghaNAI khyAtI karI cAraNa ghanI citaraMga // kaur3I gharasa rahasI vAtadI kahasI cita mAMhe umaMga / sAla 1331 kI huA balIma paThANa / dhAraNa ko cita umagIyo kahI bAta vakhANa // itI zrI vahalImAM kI rAhiva sAhiva kI vAtI saMpUrNa huvI /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 79 ] lekhana saMvat-1905 kA mitI jeTha sudI 6 vAra budhavAra likhate nagara sIkarI maahi| rAja mahArAjAdhirAja zrI rAmapratApasighajI kaur3I varasa karau / prati-(1) guTakAkAra / patra 12 se 56 / paMkti 19 / akSara 12 / sAIja 749 / (anUpa saMskRta lAyabrerI) (10) budha sAgara / jAna saM0 1695 bhAdiatha budhasAgara prantha likhyate / caupAI lI bhAdi bhagocara nAma, to saba pUje manasA kAma / abhigati gati sura asura na jAnata, mAnasa vapurau kahA vakhAMnata // 6 // yeka jIbha tAko kchu vasa nAM, hAryo sesa sahasa dvai rasanAM / hai bhabhigati ko jaladhi apAra, tAko koI na pairana hAra / 2 // kAhU vAko bheda na pAyo, nigama agama nigamai meM pAyo / bhaLakha bheda meM mana dorAvai, so Apuna ko nibaMdha pAvai // 3 / ye ju kathA tuma sauM kahI sakala karahu ika ThAMva / tAko graMtha vanAika dhari budhisAgara nAMva ||cau0 455|| jaba anya hI padi tuma sukha pAvahu, taba moko cita te na bhulAvahu / jyoM jyoM lAbha grantha te rahiye, merI surati kiye hi rahiye / ghudhisAgara para jo tuma calihau nIke mAna arani ko malihoM / / budhisAgara meM jo mana dharihai, tAta kabahU cUka na parihaiM / / 2 / / dAva salema tavahi sira nAyo, so karihau jo tuma pharamAyo / vidA hoya apane ghara Aye, kavi paMDita tava nikTa bulAye // 3 // saba mila dInoM grantha banAI, rIjha bahuta dInoM kachu rAI / maga meM upajyo graMtha ujAgara, mAlA ratna nAMva vadhisAgara / / 4 / / calyo grantha upari kari bhAi tavahi bhayo gaina ko rAi / pAche jite bhaye jagu rAi paThyo pratha yaha hitu cita lAi / / 5 / / dohA soraha se paMcyAnuvai saMvata hau dina mAMna / bhagahana sudi terasa hutI gratha kiyo kavi jAna / / iti grantha budhisAgara sapU sampta (maapt)|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [80 ] lekhana kAla-atha saMvat 1716 mitI Asoja sudI 14 vAra somavAra tA0 11 mAsa muharamu saM0 1070 pothI likhAitaM paThanArtha phataMhacanda likhataM bhIkha deveN| zrImAla TAka gotra subhaM bhavata / zrI likhIyA bahu rahai, je rakhi jAne koi / ... . ....... ..."galamala mITI hoi / / prati-patra 183 / paMkti 18 / akSara 21 / sAIja 4 // 48 // / (abhaya jaina pustakAlaya) vizeSa-isa grantha kI anya eka prati dillI ke digaMbara jaina jJAnabhaMDAra meM hai| usameM anta kI prazasti bhinna prakAra kI hai, ataH vaha bhI nIce dI jAtI hai dohA hAMsI aisI Thaura hai, uta jo rovatI jAI / icchA pUje sukhita hai hasata khilata ghara jAI / / caupAI pAtisAha ko karau bakhAMna, sAhijahAM Dhilo sulatAna / duhu jagata meM bhayo kabUla, - gahyau paMtha vijasarA rasUla / / 1 / / aiso dono gyAMna isAha, donoM juga jIte patisAha / ina ke vaDe jite ha gaye, te saba pAtisAha hI bhaye // 2 // cigaMja timara umara baghara, bahuri himAyUM sAhi akabbara / pAche jahAMgIra sulatAna, tAkai upaje sAhijahAMna / / 3 / / jahA~gIra kInI tapa kauna, sAhijahA~ upajai jina bhauna / sAhijahA~ kI saba jaga AMna, sapta dIpa para jyoM tapa bhAna // 4 // thaharata sapta dIpa ke loha, jyoM lagi pavana dIpa kI loI / rAnA meM nara hIrA nAI, rAi nirahIna rAI rAI // 5 / dohA pAtisAha sau neku vara, kAha ko na basAya / ThaMDa para sevA kareM, rAjA rAhA rAha / / 1 / / zAna kiyau nava nava kathana mUla zAstra maryAda / vRddhi vadAI pAiye jugana rahe apavAda / / 2 // kiyau zAstra kavi jAna yaha, sAhajahA~ kI bheTa / desa desa meM visatarayau chAnI rahyau na neTa // 3 // jo lo tArA candra ravi, meru nadI jala rAja / anya yeha to lauM rahe, svahita para hita kAja / / 1 / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [ 81 prabhutAI yA grantha kI, jAnata catura sujAna / khora hoi so dekhi kai, dUri karo sugyAMna // 5 // zrI kyAmakhAnI nyAmata khAM kRta grantha budhisAgara samAptaM / samvata 1804 varSe cetra dvitIya sudi 9 budhivAre pAMDe harinArAyaNa likhApitaM vAca (na) ArthA / kASTA sighe mAthura gache puhukara gaNe hisAra paTTe bhaTTAraka zrI kSemakIrtijI tatpaTTe bhaTTAraka zrI mahasakIrtijI tatpaTTe bhaTTAraka zrI mahIcandajI tatpaTTe bhaTTAraka zrI devendrakIrtijI tatpaTTe bhaTTAraka zrI jagatakIrtijI viraajmaanai| pAMDe harinArAyaNa vAsI phatepura kA vAMsala gotra svAmIjI zrI devendrakIrtijI kA ziSya pothI likhAI zrI jahannAvAda madhye // iti // (11) mainA kA stt| Adi prathamahi vinaUM sirajanahAru / alakha agocara mayA bhaMDAru // Asa torI mama bahuta gosaaii| tore Dara kAMpoM karara kI nAI // zatru mitra sabe kAhU saMbhAre / bhugata deI kAhU na visArai // phUli ja rahI jagata phulavArI / jo rAtA so calA saMbhArI // apane raMga Apu raMga rAtA / bUjhe kauna tumArI bAtA // dohA baMdhana AMkhi hamAriyAM eko carita na sUjhi / sovata sapano dekhiyo koTha kare kachu bUjha // aMta mainA mAlina niyara bulAI / dhari jhAMTA kuTanI nihurAI // muMDa muMDAI kaise dura dIne / kAre pore mukha TIkA kIne // gadaha palAnI ke bhAna cddaaii| hATa hATa saba nagara phirAI // jo jaisA kare su taisA pAve / ini bAtani kA anakhu na bhAve // bhAge diye jo jo rahavAnA / ko do boyeM ki lUniya dhAnA // dohA sata mainA kA sAdhana, thira rAkhA karatAra / kuTani desa nikAri, kInhI gaMgA ke pAra // iti mainA kA satta samApta / lekhanakAla-18 vIM zatAbdI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ prati-guTakAkAra / patra 50 // se 67 / paMkti 13 / akSara 12 / (abhaya jaina granthAlaya vi0 guTakA ) vizeSa--mAlina ne mainA ko sata ( zIla ) se cyuta karane kA prayatna kiyA para vaha aTala rhii| bIca meM 12 mAsa kA varNana hai / (12) mojadIna mahatAva kI vAta / padya 94 / bhAdi sehara irAnI pAtisyA khudAdIna tasu nAma / sAhijAdA sira mojadIna mInaketa ke dhAma / / 1 / / bhayA aThAraha varSa kA lagA izka ke rAha / sahijAdA sira uparai saMka na mAneM sAha // 2 // aMta mojadIna ke khAsa meM hurama tInasau sATha / tA upara mahitAba kA baDA amerA ghATa ||93 // marado kabahu na kIjIye para mahirI se prIta / jo koi karo to kIjIyo monadIna kI rIta // 14 // iti mojadIna mahatAba kI vAta saMpUrNa / lekhana kAla-19 vI zatAbdI / prati-patra 3 / (lacchIrAma yati saMgraha) (pratilipi hamAre saMgraha meM) (13) rAdhA milanaAdizrI rAdhA milana likhyate / zrI kisana liilaa| zrI vRndAvana vihAra jAni ujaini ko vAsa chor3i suvA dIpana rasIsvara kI mAtA zrI pUraNamAsi ju vRndAvana meM vAsa karana kuM AI / poto eka sAtha lai AI / tAko nAma madhu maMgala hai| so zrI kisanajI ko guvAla bhayo hai / so zrI kisanajI ke saMga phire| aMta tava unakI mA (tA) kIrati ne pucakAri chAtI sauM lagAi laI / aru kahana lAgI gheTI tokauM avAra bohata bhaI hai| tu rasoI jImi laiM bhojana sI hoi gayo haiM / taba
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhojana karI vIrI khAI sakhinI mili khelani laagi| aura mukharA apanaiM ghara gii| aru zrI kisanajI vana vihAra karate (karate ) sakhA va gauvana sahita aApane gharakuM sidhaare| __iti zrI vRndAvana mAdhava kI kathA zrI mAdhau zrI rAdhA vilAsa rAsa krIDA vinoda sahita caturtha aMka samAptaM zubhaM / zrI rAdhA kisana prIti se cAri bAri milyaa| prati-guTakAkAra / patra 32 / paMkti 20 / akSara 18 / 6 / 49 / / / vizeSa-isakI cAra pratiyeM haiN| rUpAvatI vAle guTake me bhI yaha grantha hai| usake Adi meM 5 dohe hai va anta bhinna prakAra kA hai / (anUpa saMskRta lAyabrerI) (14) ruupaavtii| saM0 1657 / bhAdi jaMbudIpa dega tahAM vAgara, nagara phatepura nagarAM nAgara / bhAsi pAsi tahAM soraTha mArU bhASA bhallI bhAva phuni ruu| rAjA tahAM bhalaphakhAM janAhu cahavAna haThI kA pahicAnaha / tAkara kaTaka na Avai pArA samada hilorani syoM adhikArA / turaka ta maMki car3he kekAnA nagara gara nagara mU pare bhagAnA / rAjapUta bhasi car3hi kari kaupaha raviratha thakai gimani kauM lopaha // 1 // dohA tA ghari pUta sulachanAM, mana mohana sura jJAna / ciraMjIgha dinapati udo dUlaha daulati khAMna / caupAI bhalapakhAMna cahuvAna kI sarabharI kauM kari sake na dekhyoM kara bharI / iha vidhi kIyo Apa vakhAra karama joti syau dipai lilAra / indra kI sabhA sunI hama kAMni parataki dekhI inha pahacAni / jAsyoM rasa zo no nidhi pAvai jahisyoM rizi so mUla gavAvai / dInadAra dayA asi kIno hajarati kahayo suzira dhari lInu / tA digi serakhAMna nitya sohe dInadAra ara sabhAta vimohai| sAradula bhara saMgha virAjai gujai sAla zivAlI bhAjai / dohA tAhi ujIra sAhivakhAM aura dakhAMna ukIla / eka hI eka samagala vaiThe karaha savIla / / 2 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 84 ] tahikA rAja mahi kathA ThatArI, jahAM lo budhi paraIza hamArI / je hai gaye avaha ke kavijana, tinha guna cura kahai mai saba jana / una syauM kachu adhika nahIM AI, jahAM turai tahA~ lehu banAI / cori cori achara saba jore kATho khora jai save vikhore / zAstra bhakSira veha bhAnI meM dIsata he pAsi lagInI / dohA sana hajAra nivotarai rabIla Akhari mAsa / saMvata solaha satapanai hama kInI budhi parakAsa / aMta kuMDaliyAM jo vaha cAhai so karai zrAdi purasa karatA va dosa nu kisahI dIjiye / kure kahana kahAva kuMDala / / kure kahana kahAva, pAva antara guna jyAnha / lekhana kAla-saM0 1754 varSe phAguNa mAse vRkhya tithau tRtIyA budhavAsare zubhaM bhavatu / padya 195 / prati-panna 52 / paMkti 21 / akSara 16 / sAija 6410 / (anUpa saMskRta lAyabrerI) (15) lailA majanUM kI vAta / padya 659 / kavi jAna / mAdi prathama citta soM lIjiye, alakha agocara nAma / sumirata hI kavi nAMna kahi, pUjai manasA kAma / / 1 // sAhijahAM juga juga jIvo, jiha hajarata sauM het| joI IcchA jIva kI, soi karatA dona // 26 // bhaMta pema nema jAnyauM nahIM, te nihace pasu Ahi / so mAnasa kavi jAna kahi, jiha karatA kI cAhi // 54 // laile majanUM vAMciphai paimu vaDhayo mana jAna / __ thore dina meM grantha yaha, bAMdhyau vadhi paravIna ||56 // iti lele majanUM grantha kavi jAna kRta saMpUrNa / lekhana kAla-18 vIM zatAbdI prati-guTakAkAra / patra 57 / paMkti 21 / akSara 14 / sAIja 6410 / (anUpa saMskRta pustakAlaya)
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ [85 ] (16) lailai majanU rI vAta Adi zrI gaNezAyanamaH / atha lailai majanUrI vAta likhyate / ____ saMvarakanda vilAyata / tahAM sAhi julama pAtasAhI karai / tahAM vilAyata aisI, jisakI kauna tArIpha krai| bahuta hI jo isakI vilAita ye tIsU bima / jo kahAM tAI tArIpha kriye| dekhyA samara suhAvano, adhika suraMgA loga / nArI naiNa suhAvaNI, pAna phUladA bhoga // 1 // aMta-- aisA pyAra donoM kA nivahyA hai / jaimA sabahI kA nivaho / jisakI AsakI lagai / jisakI aisI nibahiyo / tisa bIca bahutahI nivAhIyo / dohA laile majanUM neha thA, taisA saba kA hoya / aMkhiyA kI aMkhiyA lagI, niravarahI nahi koya // 1 // iti lailai-majanUrI vAta smaaptaa| lekhana-saM 1920 mAsAnumAse mAgha mAse kRSNa mAse kRSNa pakSe tithau amAvasyAM suuryvaasre| lipikRtvA AtmArAmeNa / prati-guTakAkAra / patra 46 / paMkti 13 / akSara 16 / sAIja 747 / eka anya prati bhI hai| ' (anUpa saMskRta lAyabrerI) (17) vikrama paMca daNDa caupAI / munimaal| 17 vI zatI / Adi zAnti jinesara pada nabhI, vikrama carita udAra / paMca daNDa chatraha, taNI, kathA kahU~ zubhakAra // 1 // Agati thoDI kharaca bahu, jisa dhari dIse ema / tisa kuTumba kA mAla kahi, mahimA rahasI kema / / 26 / / anta riNa andhAreTha meTi dAMni pragaTa jagi jAyau / tAte vikramAditya, sAMcau nAma kahAyau / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ [86 ] deI sarva AzIsa, jagati jike nrnaarii| zazi ravi lagu thira ta (ra) ho, zrI vikrama upagArI // lekhana kAla-saM 1748 / prati-patra 30 / paMkti 16 / akSara 40 / (govida pustakAlaya) (18) bIravala pAtasAha kI vAta / madhya pAtasAha teMmUra samarakanda kI phataha karI tahAM eka andhI lugAI kaida meM aaii| pAtasAha pUchI terA nAma kyA hai| lugAI kahI merA nAma dhaulati hai / pAtasAha kahI dhaulati bhI AndhI hotI hai / lugAI kahI dhaulati andhI na hotI to tuma sarIkhe laMgar3e kI ghara meM kyUM Avati / prati-guTakAkAra / patra 10 se 45 / paMkti 12 / akSara 20 / sAIja 8146 / (abhaya jaina granthAlaya) (19) vaitAla pacIsI / bhagata dAsa / Adi-- gurU ganeza ke carana mnaayau| devI sarasvatI ke dhyAvau / bhakavara pAtIsAha hota jahi / kathA anusAra kinha maiM tahimA / surA pAnI na sunIe kAnA / parabata amana sIndhu sava mAnA / acala indra sama bhujai rAjA / takhta AgarA mokAma bhala chAjA // 1 // asthala akavarapura vAsA / bahuta santa tAhI karai nivaas|| tehI pura hai kavi jana ke vAsA / hari kI kathA sadA paragAsA / / varana kAhU nAhA rAghau dAsa / tInha ke putra kathA paragAsA / aMta dAzanha ko dAsa bhagata mohI nAuM, harike carana sadA gIta bhAuM / varanA kAhu hai laghutA gotI; hari jasa kathA kInha bahu bhAtI / dunau vIra tava nATa karAhe, devI vIra taba Aha / deI vara nRpa vIkrama kaha, astutI karata puni Aha /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 87 iti vaitAlapacIsI vikramacaritre bhagatadAsa viracite / kathA pacIsa samApta / lekhana kAla-18 vI zatAbdI / prati- patra 48 / paMkti 2 / akSara 42 se 45 / sAIja 1045 / vizeSa-prati bahuta azuddha hai| (anUpa saMskRta lAyanerI ) (20) zanisarajI rI kathA / vijayarAma / Adi zrI guru za(ca)raNa saroja namo, gaNapata guNa nAyaka / namo zAradA sagata vigata, vANI sukha dAyaka // namo rAdhakA racana, namo pAravatI pyArA / namo vIra bajaraMga, lAla laMgoTa vArA // sura guru muni aru saMta jana, saba ke praNasu pAya / racaM kathA raviputra kI, moya sudha khudha deho sahAya // 1 // vyAsa puna zukhadeva namo, sada grantha suNAyo / ghAlamIka muni namo, bar3o hari caritra vaNAyo / namo sUradA saMta, kRSNa kI kIrata gaaii| sulachI jinakuM namo, vanai putrakA vaNAI // kezava narahara aura kavi, jA ghara prabhu kI jota / vijairAma caraNana kiyA, mana budha nirmala hota // 2 // kuMDaliyAAzAyata durgeza ko gAdI baiThaka gAma / lUNI koThe vasata hai, samadarar3I so nAma " syAma ro syAma virAjai / caraNa kamala kI sevA sadA vijairAma sAjai kavijana kirapA karI, sukha sonaga aru vyAsA bAlamIka je deva, sUra tulasI visavAsA savai saMta sirapara vasyA, ureM virAjo zyAma kathA rasaka ravi putra kI varaNa karI vijairAma // 15 // bhAda ata dohu aMka, bAhu para biMdu AI joma ghar3I kuM joDa, samata ke varaSa giNAI ravi caDhayo tularAsa ravi sutavAra virAjai sau podasa usa kalA saMyukta rAkApati Upara rAjai
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 88 ] tiNa divasa kathA tIjai pahura prIta jugata pUraNa karI bAta vikramAdIta kI, vidha vidha kIrata bistarI / / 159 // prati-guTakAkAra ( rAva gopAlasihajI vaida ke saMgraha meM ) (21) zrImAla rAsa / saM0 1924 kAtI vadi 13 bhRgu / bhAdi OM hrIM namaH siddhebhyaH / atha zrIpAla rAso likhyate / zrI jina guru paranAma kari hiya thApi jina vAna sirI pAla mainA tanauM kachuyaka karau vakhAna // 1 // jaMvU bhArata kheta nagara caMpApura mAhi, nRpa bharadamana kumAra nAma zrIpAla kahAhi / ati udAra ati sUra koTa valabhara bhuja saje, bahu guna kalA nivAsa dena ripu bhaya gahi bhajje / aMta veda nayana nidhi caMda rAya vikrama saMvatsara kArtika pakSa aseta trayodaza bhRgu vAsara vara / uttarA phAlguNa nakhata arka tula lagna vRchI ko| madhya samApati kiyau paDhI paDhAvI suno nita bhAvau vAraMvAra nara sura ke sukha bhoga ke chipa hou bhavapAra // 29 // iti zrIpAla rAsau samAptaM / zubha saMmatasara mitI mArgazirSa vadi 12 / lekhana-saMvata 1925 zubhavaMta / likhyataM paDataM kAlIcarana brAhmana kAna (kubja) jainI naikolamadhye mohallA chipaiTI likhAi bharapAi likhavAI lAlA gokalacaMda nai hAtharasa ke vAsI nai paThanArthe zubha bhavatu kalyANa mastu / prati-guTakAkAra / patra 47 / paMkti 7 / akSara 21 / sAIja 7IX4 / / (abhaya jaina granthAlaya) (22) sani kathA / padya 277 / gaNapati / saM0 1826 vasaMta paMcamI budha vAgaura / Adi , atha sani caritra likhyate / dUhA-- zrI vRndAvana caMda ko dhyAna gaNapati dhAra / pIche zrI sanideva kI kahihu kathA vistAra // 1 // ballabha suta vIThala viruddha kare varNana no koya / tiha gaNapati guNa mathana te navagraha sammukha hoya //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMta [ 89 prantha utpata kathana rAdha zrI jasavanta, tAsu subhagAM bhanteghara kalA sindhu karaNota, nAma tihi sarasa kuMvari ghara / / 32 / / vikrama ravi suta bhrAta, divya pustaka likha dInI / tA para kavi gaNapatya, vitti sadmati su cinhI // 33 // graja padhyati bhASA vimala, bhApe chaMda ghara Thakita kii| vividha mAMti seTaNa vyathA, kathA kathI sanI caritra kI / / 34 // chappaya sAMgAvata jasavanta, bhavana bhantevara bhAriya / rAjAvasa kula rUpa, bhopa IsaradA pAriya / / amari kuMvari guNa avadhi, prema mati bhagati parAyaNa | sata guru gaNapati dAsa, pAsa se bharaja subhAyaNa / / bhAMbera nAtha bharadhaMga ghara, kuMdaNa bAI bata khii| tA Upari sani carita kI, bhUri kathA suMdara bhaI // 35 / / dUhA saMghata aSTAdasa ju sata chAvIsA gharasAni / ghasaMta paMcamI pAra vudha, pUraNa graMtha pramANa // 39 // kavitta saMmata sata nava dUna, gharasa chAvIsa pakhAnaM / budhi sudi mAla ghasaMta paMcami tithi paramAnaM / medapATa ghara mAMhi namra vAgora naghe nidhi / maMdira bhI giridharana rIti kula ballabha kI vidhi gujarA gaura suga niti duja, suratAMna deva suta surata kI kavi gaNapati lIlA kathI, kathA subhaga sani caritra kI / / 37 / / dUhA bhamara nagara ghara udayapura bhaTala kRpA igaliMga / pati hindU citrakoTi pati rANa tape bhasiMgha // 18 // kavitta . zravaNa suni hi sani carita, prema dhAriya nija pANI ko / paDhahi kaNTha niti pATha, sarana dukha harahi sadana ko / nRpa dAratha kRti tavana bahuri vikrama ghara dAyaka / dhIra viduza citi dharahi didhya ridhi sidhi ke dAyaka / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 90 ] kahi gaNapati harijasa kathana, pragaTa puNya bala paajkii| hahai tA umara sadI vidhU , kRpA brajarAja kI // 39 // iti zrI sanicarita lIlAyAM vikramAditya avantikA purI praveza nija sthAna prApti rAjya prApti varNanam paMcamo ullAsa saMpUrNam / lekhana kAla-19 vIM shtaabdii| prati-(1) guTakAkAra / patra 26 / paMkti 21 / akSara 13 / sAija 6 // xau cipakane se kucha pATha naSTa ho gayA hai / prati-(2) guTakAkAra / patra 17 / paMkti 16 / akSara 29 / sAija 7llx5|| vizeSa-grantha meM 5 ullAsa haiM padya 46-44-107-41-39%277 haiN| (abhaya jaina granthAlaya) ( 23 ) jJAna dIpa / padya 860 / kavi jAna / saM0 1686 vaizAkha kRSNA 12 / Adi atha jJAna dIpa gratha kavi jAna kRta likhyate prathama japavai nAMva jagadIsa, jyoM pragaTai budhi visathA bIsa / kartA bheda na barane nAhi, nA kachu Avatu hai budhi mAhi // 1 // jo kachu hai dharanI AkAsa, racanahAra sabako avinAsa / mAnasa ApahiM nA paricAnata, karatA kI gati kaise jAnata / / 1 // + sAhijahAM sAhana mana praha, jagapara sAhiba kIyo ilaah| jaMdIpa dIpani meM dIpa, chahu mugatA ralave paTa sIpa // mAnata hai dUrI loM oNna, jasa pragaTyo jaga sAhi jahAMna / sAhimahAM sama bhAja na koha, pAche bhayo na bhAgeM hoh|| jahAMgIra chatrapati hai dAtA, to aisau suta dayau vidhAtA / nAko dAdau sAhi akambara, kona ju jAsoM karai takabara / / khurAsaoNna koM paThave mAla, roma sAMma ke dehi rasAla / mAnata haiM sAMtoM hakalIma, kara jore karihaiM tasalIma // rahI ciraMjIva kahi jAna, koTi barasa lauM sAhijahAMna / kakSa mohi vadhi ko parona, sAhijahAM nasa karoM bakhAna // sunahuM kaoNna de saba sasAra, jJAna dIpa kau karoM vicAra / jAmeM jJAna hoi so mAnata, dIpa jJAna yAkoM pari jAnata / / par3he yAhi bhAvatu hai jJAna, tAta bhAkhyoM dIpaga jJAna / yAmeM to yAna vaha rAma, saSa kAhU ke Avai kAma / suni suni jagata sapAnoM hoi, sIkhyauI janamata nA koi / x
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 91 ] jJAna dIpa kavi nAna kahi, kIne hita cita lAi / sIkhaju graMthana meM hutI, katho sakala sukhadAi / bhaMta saMvata solaha se ju chayAsI, jAna kavI yaha budhi parakAsI / tithi bArasa badihiM baisAkha, dasa dina mAMhi sunAI bhAstra / / budhi paravAna sunAI gAi, khora dUra kari lehu banAi / / sidhi nidhi ghara meM bahu bhaI, bhApa samhAre kAma / rAja kiyau tesaTha barasa, sukha rasa soM baharAma / / sukha rasa sau baharAma, jAma AThoM bItata hai / rUma cIna arU mAralI, bahu viSa bAdI ridhi / Apa saMbhAre te bhaI, ghara meM yoM nau nidha sidhi // 1 // iti zrI kavi jAna kRta jJAnadIpa saMpUrNa / lekhana-kAla-saMvat 1892 miti caitra sudi 13 dine likhitaM pratiriyaM lakSmIcaMda patinA navahara madhya ciraM sakhatasidha paThanArtha na kre| prati-(1) patra 23 / paMkti 15 / akSara 240 / (jina caritra sUrijJAna bhaMDAra ) (2) patra 16 / (jayacandrajI bhaMDAra)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (jha) aitihAsika kAvya grantha (1) amara vatIsI / padya 39 / harIdAsa / saM0 1701 zrAsU sudi 15 / Adiprathama manAi devI sAradA kI saiva karUM, dUsarai gaNesa deva pAi nAi sIsajU / harIdAsa mAna kavirAi phai pAsAi baMdhi, akhira ukati jaisI vadatu kavIsajU / sAhi darabAri mahArAjA gajasAhi tane, kIyau gaja gAhu kamajana ke IsajU / tAko jasa jori kachu merI mati sArU kahuM, amara battIsI ke savaIyA batIsajU / / / aMta satra se ikotarA, AsU pUrana mAsi / sakhI akhI sarasatI, kathA kavi haradAsI / 37 / amara battIsI amara kI, kahI sukavi haradAsa / / kUrina ko na suhAi hai, sUrani ke mana hAsa / 38 / cyArI Dhahatha kavita ika, savaIye prathama vattIsa / amara battIsI ke kahe, kavi rUpaka sa~tIsa / 39 / iti zrI kadhi haradAsa viracite amara battIsI saMpUrNa / lekhana-kAla-ravat 1704 varSe phAguNa vadi 5 dine likhita paM0 mAnaharSamuninA dahIravAsa mdhye| prati-patra 2 / paMkti 1: / akSara 66 / sAIja 10 45 / (abhaya jaina granthAlaya) (2) kavIndra candrikA / sukhadeva Adi aneka kavi / Adi zrI ganapati guru sAradA, tImyauM mAni manAi / manasA vAcA karamaNA, likhauM kavitta vanAi // 1 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 93 ] kAsI aura prayAga kI, kara kI pakara, miTAi / sabahi ko saba sukha diye, zrI kavIndra jaga Ai // 2 // sakala desa ke kavini mili, kInheM kavitta apAra / zrI kavIdra kIrati karana tinameM lIne sAra // 3 // zrI kavIndra dvija rAja kI lakhahu candrikA jyoti / dunI gunI ke dukha dahati dina dina dUnI hoti // 4 // pahile godA tIra nivAsI, pAche bhAi base zrI kAsI / RgvedI asulAyana sAkhA tinako granthu bhayo hai bhASA // 5 // sa viSayani so bhayo udAsa, bAlapanA meM layo sanyAsa // uni saba vidyA paDhI paDhAI, vidyAnidhi sukavIndra gusAI / 6 / / 9 savaiyA tIratha sabai anhAi gAi nasatAI, jAi kInhoM kAju bhaju dekho kaisau surasarI ko / hai sukhadeva sura nara muni dasa nAma dhanya dhanya kahaiM jaita vAra bAjI bharIko / navo khaDaM dasauM disi dIpa dIpa maiM sujasu sorabhayo jaga maiM gardai yAkonu charI ko / kavi indra sarasvatI vidyA buddhi mahAvara karadyau chur3Ayau jyauM chuDAyo kara karIko || aMta jagata sarabhayo dharma, jalapUrI rahyo, tAmeM kamala kavi indra sohe | bhakti patra jJAna bIca kosa jaya kiMjalaka sIla rasa mohe | saba ko baMdhana tIratha meM, tIratha ko badhana kATyo sohU suvAsa upamA ko ko hai / zyAma rAma bAnI vara kaheM nisi dina praphullita yAteM ju hari ravi johe || zubha bhUyAt / zloka saMkhyA 4251 / vizeSa - isame nimnokta kaviyoM kI kavitAoM kA saMgraha hai- sukhadeva racita padya 4, nandalAla 1, bhIkha 2, paMDitarAma 2, rAmacandra 1, kavirAja 4, dharmezvara 2+1, kasyApi 1, hIrArAma 2, raghunAtha kavi 1, vizvaMbhara maithila 1, dharmezvara 1, zaMkaro pAdhyAya 1, raghunAtha kI strI 3, bhairava 2, sItApati tripAThI putra maNikaMTha 2, maMgarAya 1, kasyApi 12, gopAla tripAThI putra maNikaMTha 1, vizvanAtha jIvana 1, nAnA kavi 10, cintAmaNi 17, devarAma 2, kulamaNi 1, tvarita kavirAja 2, govida bhaTTa 2, jayarAma 5, govida 2, vaMzIdhara 1, gopInAtha 1, yAdavarAma 1, jagatarAya 1, rAma kavi kI strI 3 / lekhana - kAla - 18 vIM zatAbdI / prati- patra 19 / paMkti 8 / akSara 45 se 50 | sAIja 1295 // / (anUpa saMskRta lAyabrerI )
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 94 / (2) isakI eka apUrNa prati mahimA bhakti jaina jJAna bhaMDAra meM hai jisakI pratilipi abhaya jaina granthAlaya meM hai| (3) kAyama rAsA ( dIvAna aliphakhAna raasaa)| jAna / Adi rAsA zrI dIvAna aliphakhAM kA dohA / / sirajana hAra vakhAnihai, jina sirajyA saMsAra / khaMbhU giratara jala pavana, nara pasa paMchI apAra / / eka jAta te jAta bahu, kInI hai jaga mAMhi / anaMta gota kavi jAna kari, ganati Avata nAhi / 2 / doma mahamaMda ucarauM, jAke hita ke kAja / kahata jAna karatAra yahu, sAjyo hai saba sAja / / kahata jAna aba gharanihaiM, aliphakhAMna kI jAta / pitA jAna baDhi nA kahoM, bhAkhauM sAcI bAta / 4 / aliphakhAnu dIvAna kauM, bahuta bar3hI hai gota / cAhuvAna kI jor3I koM, aura na jagameM hota / 5 / aliphakhAMna ke dhaMsa meM, bhaye baDe rAjAna / kahata jAna kachu ye kahe, saba ko karauM bakhAna / 6 / aMta pUta pitA ko dekhiphai, vADhata hai anurAga / kahata khAna saradArakhAM, koTa varapa kI Aga / iti rAsA sNpuurnn| lekhana.kAla-18 vIM zatAbdI / prati-patra 70 / paMkti 15 se 17 / akSara 18 / sAija 5 // x / vizepa-grantha kA nAma kavi ne lekhaka ke lekhAnusAra "rAsA divAna aliphakhAM kA" rakhA hogA / isame aliphakhAM kI pUrva paramparA prAsaMgika rUpa se dekara aliphakhAM kA vistAra se varNana hai| aura jaisA ki grantha ke madhya ke nimnokta dohe se spaSTa hai grantha saM0 1691 meM samApta kara diyA gayA thA para kavi usake bAda bhI lambe arase taka jIvita rahA ataH pIche ke vaMzajo kA bhI hAla denA ucita samajha kara usane pIche kA hissA raca kara grantha kI pUrti kii| yathA soraha se ikyAnuvaM, anya kyo ihu jAna / kavita purAtana me sunyo, tiha vidha kayoM vakhAna /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 95 ] pUrti daulatakhAM dIvana kauM, aba hauM karauM ghakhAMna / tega tyAga nikalaMka hai, jAnata sakala jihAna / jAna kavi bahuta bar3A kavi hogayA hai / isake 70 granthoM kA saMgraha hindustAnI ekeDamI, prayAga, ke saMgrahAlaya me pahuMcA hai| (abhaya jaina granthAlaya) (4) jasavanta udyota ( jasavanta vilAsa) padya 720 / dalapati mizra / saM0 1705 ASADha sudI 3 / jahAMnAbAda / Adi atha mahArAjAdhirAja mahArAjA zrI jasavantasiMhajI ko grantha mizra dalapati ko kayau likhyte| dohA prathama maMgalA carana, deva carana citta lAi / ganapati girA girIsa kI, vinatI kahI banAi // 1 // atha kavi vaMsaM varNanaM akabarapura anupama saharu, vase surasarI tIra / cAroM varNa haiM jahAM,. dharma dhuraMdhara dhIra // 5 // dIpa mizra mAthura tihAM, sadA kama yaTa lIna / sAdhu siromaNi zIla nidhi, paMDita parama pradhIna // 6 // tina puni rAma naresa Dhiga, kiyo kachu dina pAsu / pAThe nRpa kauvida dharani, jagamagAtu jasu Asu // 7 // sadAcAra guna gana nipuna, tAsu tanaya sivarAma / / tinake suta tulasI bhae, sakala dharama ke dhAma // 8 // tulasI suta dalapati su kavi, sakala deva dvija dAsu / tina varanyo bala buddhi sauM, zrI jasavanta vilAsu // 9 // pAMca adhika satraha saI, saMbata ko parimAMnu / prIma rIti bhASAr3ha sudi, tIja vAru hima bhAnu / / 10 // nagara jahAMnAbAda jahAM, raccai cakatAM bhUpa / tahAM dalapati jasavanta kI, pothI racI anUpa // 11 // nagara jahAMnAbAda ko, varanana ko banAi / jahAM nRpati jasavanta kaha, milpI kavIsura bhAi // 12 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 96 ] jo asavanta udota kaha, sunai zravana citu lAi / tihi mAnauM harivaMza kI, pothI sunI banAi // 18 // kachuka vaMsa varaNyo pratha (ma) vinnu purAnahi mAMni / karani sAThi narinda kI, varanI loka kathAMni / / 19 / / loka veda budhi jana sakala, kahata ekahI rIti / yaha vicAri yA anya maha~, mAnahu parama pratIti // 20 // iti zrI tulasIrAMma suta dalapati kavi viracate jasavanta udote vaMsAvalI prakarano saMpUrNa / zubhaM bhavatu / shrii| lekhanakAla-saM0 1741 rA mAgisira va0 14 vAra bhoma dine likhaMta mer3atA nagara madhye likhataM cUrA mahIdhara pothI brA0 cUrA mahIdhara chai zuMbha bhavatu / prati-patra 40 / pakti 27 se 29 / akSara 24 / sAIja 749 / / vizeSa-grantha aitihAsika dRSTi se bahuta mahattva kA hai| (anUpa saMskRta lAyabrerI) (5) dillI-rAja vaMzAvali / padya 119 / kalha / (jahAMgIra ke rAjya meM ) bhAvi ikavAra hoi prasUta nArI, kRpA rAkhI Isa / pApa ko nAma na jANIyai, taha punya vizve vIsa / rAjAna brAhmaNa avara koi, karai nAhI rIsa / rAjAna hUvai sUravaMsI, pRthvI mAMhi pRthIsa / tore gagaNa akharata caMda sarasa saMghacchara jAyo / Adita pAra kahaiM kalaha kAtika cadi pratipadA / sadhara dhruva joga jANi dhua paMjAba ko mugara / nagara lAhora koTa thira nRpa jAhagIra sAha akabara sutana / sAha hamAU vaMsa vara jahAMgIra mahamada ko sujasa ANaMda kara / / 19 // iti vaMsAvalI sNpuurnn| lekhana-kAla-paM0 dAnacaMdra likhitaM zrI navalakhI grAme saM0 1739 va0 kArtika vadi 3 dine| (bRhad jJAna bhaNDAra, pratilipi-abhaya jaina granthAlaya )
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 97 ] (6) dillI rAja-vaMzAvalI / kizanadAsa / auraMgajeba ke rAjya meM / Adi aMta - OM nama / atha rAjAvalI likhyate // OMkAra kA dhyAna lagAo, ziva suta carana Ani mana lAvau / samare Adi bhavAnI bhAI, guru kirapA taiyA buddhi pAI / dillI pati jo rAjA bhae, tina bhUpati ke nAmu ginae / prathame kRta yuga hari pragaTIyA, cAri avatAri vapu dhari AyA / / bhanta auraMga jeba sAha AlamagIra sama jaga siratAja / nisa vajyA DaMkA dharma kA, traya loka meM avAja / kavi mahArAjA ju bhanai, kizanadAsa karai AsIsa / tuma rAja suthira karau juga juga lAkha vIsa pacIsa / yathA jugatai buddhi bhAhI, tathA bhachara kIna / jahA~ dIna hoi so savAri pajo doSa mujhe na dIna / vizeSa--- isa grantha me dvApura yuga somavaMza varNana se lagAkara akabara taka kA varNana uparokta kalha racita vaMzAvalI se jyo kA tyo uThAkara rakha diyA gayA hai / (bRhad jJAna bhaMDAra, pratilipi - abhaya jaina granthAlaya ) (7) dIvAna aliphakhAM kI pair3I / jAna kavi / Adi zrI alika khAM' kIpair3I likhate / pahale allAha sumiriye, jinha vaula jilAMvaNa kAraNeM, rakkhai mAnasa de sAre nahIM, so soI jinte jAMna kahi, jisa subhara upAyA / nahIM kAyA / kara voDha subhAyA / khudAyA / solaha se kI ikaIsa maiM janame ujale kyAmakhAM ara saMvata huvA tipAsiyA lekhe vaikuMTha pahuMce bhalipha khAM chaha dIyA jAMNa / paravANa / dIvANA | cauhANA | iti zrI dIvAMna alikhAM jI kI pair3I saMpUrNA / samAptA / 13
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 98 ] lekhana-atha saM (va) ta 1716 mitI kAtika vadi 11 sanIsara vAra tA0 23 mahuraMma saM0 1070 likhiitaM paThanArtha phataihacaMda likhataM bhIkhA / prati-patra 14 / paMkti 15-16 / akSara 15 / sAina 5||lxani (abhaya jaina granthAlaya) (9) paMvAra vaMza darpaNa / padya 30 / dayAladAsa siMDhAya / bhAdi vINA dhArada kara vimala, bhava nArada surabhAya / haMsAruDha dArada haro, zArada karo sahAya // 1 // dhAra ujayanI ke adhipa, jinaha vIra vara jAna / kahU~ sAra AcAra kRta, vaMza paMvAra ghakhAna // 2 // manta bhanala kuMDa utpanna kopa satriya paziSTa kiya / - bharavuda dhAra ujIya deva murathAna rAja diyA piMDa zatruna kiSa pralaya, koma paramAra kahAye / puni ghArAha purANa girA zrati vyAsa ju gAye / jiNa kula ajIta lobhI, sunasa subhara siddha bhavasAro / anakala virada pariyAM hanA khATaNa sujasa khumANa ro / 25 / / lekhana-iti zrI paramAra vaMza darpaNa si (DhA) paca dayAludAsa khetasIyota gAMva kuviye ke nivAsI ne vanAya saMpUrNa huaa| ThAkurA rAja zrI ajItasihajI khumANasiMhota gAMva nArasaira ThAkuroM kI AnA se bnaayaa| paMvAroM kI pIr3iyA eka sau vatIsa kI udAratA vIratA kA varNana kIyA miti poSa kRSNa 3 saMvat 1921 kA (isake bAda vistRta nAmAvali hai) vizeSa--isameM 25 chappaya aura 50 dohe haiN| (bhAMDArakara risarca insTITyaTa, pUnA, pratilipi-abhaya jaina granthAlaya)
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ () nagara-varNana (1) AgarA gajala / padya 94 / lakSmIcaMda / saM0 1780 ASAr3ha zuklA 13 / Adi sarasatI mAta subhASanI ka, deho dAsa kuMjAnI ka / akabarAbAda kI Tuka Aja, utapati kahata hai kavirAja // 1 // akabara sAhajI guNadhAma, ramate nikale iha ThAma / ihAi eka dekhyA khAsA ka, akabara sAha tamAsA ka // 2 / gIdara sera kuM jhIle ka, DhADhe pAtisAha bhAle ka / ijarata loka kuM aisI ka, pUche bAta aise kI ka // 3 // anta - akabarAbAda hai aisA ka, lakhiyai indrapura taisA ka / saba guna sahara hai bharapUra, dekhata jAta hai dukha dUra / / 9 / / jabalaga gagana aru iMdAka, pRthavI sUra gana caMdAka / suvaso taba sagai pura eha, sahara AgarA guna geha // 12 // savata satarai sai asI kyA ka, ASAr3ha mAsa cita vasiyAka / sudi pakha teramI tArIkha, kInI gajala dhue bArIka // 3 // apanI buddhi ke sAruka, kInI gajala e pAka / lakhamI karata hai aradAsa, nita prati kIjiye suvilAsa // 9 // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) (2) AbU zaila rI gajala / padya 65 / panajIsuta celo| saM0 1909 vaisAkha vadI tiij| ___ bhAdi brahma sutA para dhInavu, bhana gaNarAja bhanAya / zobhA bhAvU zaila kI, ghara' uki baNAya || //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMta- (3) indaura varNana | Adi aMta [ 2001 sIdho karaNa nAi sata ugaNIsa nau kI rAjI rahai sArA nilIyo gAma ratanUM aMta sakala guNa kari ati iMdora Taghota sAtha, bhairo jagU donuM bhrAta | sAkha, vadi pakha lAga tau vaisAkha // 63 // rIjha, tApara karI AkhA tIja / jAta, panajI sutana celo pAta / / 63 / / ( pratilipi - abha yajaina granthAlaya ) sohato, sakala deza siradAra | hai, saba nANata chaMda par3I sava sirai sahara iMdaura sAca, varNayuM gunaha tinake juvAca / jiNa nagara mAMhi dhanavAna jANa, vali buddhi suddhi balavaMta vakhANa // 1 // nagara sAMdha varaNyA sahu, citadhara atihI cUMpa aba varNana hAsI karUM mAnava rI sukha dAya || saMsAra || 1 | ( pratilipi~abhaya jaina granthAlaya ) (4) udayapura gajala / padya 80 / yati khetala / saM0 1757 mArgazIrSa Adi- japuM guNa Adi ikaliMgajI, nAtha udayApura gAvAMta saghana aMba girivara saghana, siravara rATha sena suprasana rahI, prathama AMberI umayA ramana, bhuvANa ratana pura haNamaMta ridhu, so duvAre karo ramai namaMtA nAtha / sanAtha // 1 // sura rAya / pAya || 2 || bholAnAtha / suprasanna sanAtha // 3 // khara tara jatI kavi khetAka, bhAkhai mauja suM etAka / rANA amara kAyama rAja, lAyaka suna jasa mukhalAja // 78 // lAyaka jasa mukha lAja, munahu tArIpha sahara kI / guniyana suna ke gajala, nijara kara neka mehara kI /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 101 ] phatai ju garura phajara, ridhu amarasiha jU * rAnA udayApura ju anUpa, ajaba kAyama kamaTAnA vADI talAva gira bAga vana, cakravarti Dhalate camara mana bhaMga jaMga kIrata amara, amarasiMha juga juga amara // 79 // saMvata satarai satAvana, migasara mAsa dhura pakha dhanna / kInhI gajala kautuka kAja, lAyaka suNatasu mukha lAja) 80 // lekhanakAla-18 vI shtaabdii| prati-patra 3 / paMkti 16 / akSara 47 / sAIja 9 // 44 // / (abhaya jaina granthAlaya) (5) kAparar3A gajala- padya 31 / yati gulAbavijaya / saMvata 1872 caitra kRSNA 3 / Adi sarasvatI pAya praNamuM sadA, riddhi siddhi nita deya / dukha vinAzana sukha karaNa, avirala vANI deya // 1 // deza cihu disi dIpato, sadA suraMgo deza / tiha kAparaDoM varNavu , bhairu valI vizeSa // 2 // gajala karuM gorAtaNI, suNatA upajai sneha / bAlaka buddhi vadhArabA, bhakala upajai eha / / 3 / / jJAnI dhyAnI bahu guNI, pAkhaDa rahai na koya / / iNa khaMDe jana pura adhika, raga ralI ghara hoya // 4 // aMta saMvata aThAraha jANuMka, barasa bahuMtara ANuka / canna mAsa hai cagA, vada pakha tIja dina raMgA / / 29 // sapA gaccha yati hai gulAba, kiyA isa gajala kA jAya / jisane kahiye kaisIka, bhAMkhiyo dekhI aisIka / / 30 // nijarI bAvana vIra sadhIra dhAra cAmuMDa mAI, rAja kalI rasa maMda bhATI ghara subha savAI / mAma nRpati mahArAja Aja adhika yaza gAjai, kAparar3e kamavaja khuzAlasiMha nita rAjai // (pratilipi--abhaya jaina granthAlaya)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 102 ] (6) giranAra gajala / yati kalyANa / saM0 1838 mAha vadi 2 / bhAdi dohA ghara de mAta vAgesarI, gajala kahuM guNa khANa / jabara jaMga hai jINa gaDha, vAcA tAsa cakhANa // 1 // mahavata khAna mahIpati, raghu virAjai rAja gaya thaTTa haya thaTTa gAjatA, saba hI sArai sAja // 2 // sakala loka Age khar3A, vAbI ke daravAra / / sata virAjai amara chaca, dina dina de dekAra / / 3 / / // gajala / dina dina hota hai dekAra, giravara gAjate giranAra dAmodara kuMDa hai sukha dAya, karatAM snAna pAtaka jAya // 1 // devala Uca hai dhaja daMDa, nIce khUba khetI kuMDa / bhavesara nAtha sacU deva, sArata loka jAkI seva // 1 // asI nAriyAM alekha, upamA kahI aisI dekha / saMvata aDhAra adatIsaika, mahA vadi bIja ke divasaika / / 51 // kInI yAtrA gaDha giranAra, kahatAga jala ati sukhkaar| ghara ke akhara bheja saudhAra, gaDa puraNa giranAra // 53 / / kharatara jatI hai supramANa, kavi yu kahata hai kalyANa (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (7) giranAra jUnAgaDha varNana / manarUpa vijaya / Adi- ghara bhabahi soraTha cakhAna, rIjhai ju sunahi saba rAva rAna / giranAra jihAM tIratha gajendra, vaMdai ju sUrahi iMdrANI iMdra / / 1 // aMta jUnogaDha jaga yeSTa, zreSTa vAnI tihAM sohai / dala sambala daIvAna, mantra jana dekhata mohai / / zrAvaka jihAM sukhakAra pAra jinakA kuna pAvai / dharama karata dhanavaMta, guNaha Sar3ha bar3e ju gAvai /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 103 ] tiNa deza tortha zatruMja zikhara, bale giranAra bakhANiye / manarUpavijaya kavi kahai marada, avasa soraTha cita ANiye // 1 // ( pratilipi ~bhaya jaina granthAlaya ) ( 8 ) citaur3a gajala / padya 56 / yati khetala / saM0 1748 zrAvaNa vadi 12 / Adi aMta- dohA caraNa caturabhuja dhAri cita, bharu ThIka karo mana Thaura caurAsI gaDha cakka vaha cAvo gajala gaDha citau hai baMkA ki, mAnu samaMda meM vii pUrata halavatI, aru gaMbhIra tIra bhalA daiti allAvadina, baMdhI pula bar3I padavIna gaibI pIra hai gAjI ki, akabara bhavaliyau rAjI ki / / 3 / / citau // 1 // kalaza paMDitAne jinhAM rIta cAvA jihAM caMDikA laMkA ki / rahati ki / / 2 / / kharatara jatI kavi khetAka, Akhai mauja suM etAka / saMvata sataraise bhar3atAla, sAvaNa mAsa Rtu varasATha : di pakha vAkhI terI ki, kInI gajala paDhiyo ThIka / / 55 / / par3ho ThIka bArIka suM cAruM kUTa mAluma cittau jhIlI vAvasai jhIkateM jharaNAre jhIgarI jhITha sagIta kI ThIka pAI pITha cAmuNDa mAI | darakhata joi bhIDaM afa kheta yuM kavitAre gajala cittauDa kI khUba banAI || lekhanakAla -- 18 vI zatAbdI | prati- patra 2 / paMkti 17 / akSara 47 | sAIja 10x8 / (abhaya jaina granthAlaya ) ( 9 ) jodhapura varNana gajala | gulAba vijaya | saM0 1901 pauSa kRSNa 10 / bhAdi--- samarUM mana zuddha zAradA, praNamuM zrI gurU pAya / mahipala meM mahimA nilo, marudhara hai sumpradAya // 1 // tiNa desai jodhANapura, dina dina caDhate va sakala loka sukhiyA vasai, rAja karata hindu rAva // 2 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ [104] gajala jodhahi nagara / kaisAka, mAnu indrapura jaisA / kahiyai soma tina ketIka, apanI budha hai jetIka // // posaha mAsa ghali vadi pakSa, dasamI tithA bhRgu paratakSa / khamajo sukavi citta hi lAya, bAlaka rIta kInI dhAya // 102 // lekhana-saM 1901 rIgajala jodhapurarI hai paM0 nAna vijaya paM0 gulAva vijayajI kRt| (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (10) jodhapura nagara varNana gajala / padya 49 / hema / saM0 1866 kArtika suda 15 / Adi dohA samarUM gaNapata sAradA, dharUM dhyAna citta dhAra / ja' gajala jodhANa kI, nipaTa suNo nara nAra || 1 || x muradhara deza hai moTAka, tihAM nahIM kAhe kA toTAka / / jisameM zahara hai jodhAna, vaNUM tAhi miSTa ho dhAna / 2 // dhalI aThAra chAsaTha varSa, hikamata karI kAtI harSa / nipaTa hI pUrNimA tiya nIka, ThAvI gajala kInI ThIka // 46 // tapa gaccha gaccha meM siratAja, ridhu jiNaMda sUrahI rAja / muni varanema mahI meM mauta, kaI kavi ziSya hema kara jodd'||47|| kavitta yodhanayara jagajANa indrapura hI sama opata / vAjata vanja chattIsa nitya ucchava kara narapati / rAja Rddha bar3ha rIta prIta nara nAra ru pekho / ahI sUra caMda aDiga dunI cADa nara the dekho / ghAha jI vAha bhopama ghaDima manuSya ghaNA sukha mANa rii| kavi die jisar3hI kahI jaga zobhA jodhANa rI // 47 // (pratilipi-abhayajaina granthAlaya)
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 105 ] (11) jodhapura varNana gajala bhAdi sAra, gaNapati zira nagu, nizcai ika vitta hoya / gaDha jodhANo varNavu, moTo buddhi yo moya // 1 // sabahI gaDha ziromaNi, bhatihI U~gho jANa / anada pahAdI Uparai, jAlama gaDha jodhANa // 2 // rAja karai rAThaur3a ghara, zrI mAnasiMha mhaaraaj| adala mANa dharatai bhakhaMDa, isaho bhavara na bhAja // 4 // gaDha jodhANa bhati mArIka, jANaM dharA juga sArIka / jabbara koTha pakA jora, jAke jor3a nAvai aura // 1 // (zruTita prati-abhaya jaina granthAlaya) (12) jhIMgora gajala / jaTamala nAhara / Adi jhogora koTI khUba dekhI nArI eka sunAra kI / mana lAi sAhiba bhApa sirajI pata sirajaNa hAra kI / mukha cada muMha nisANa cATe naina ghAmI sAra kI / bhali masti mAcho nAji.nakharA kalI jAna bhanAra kii| anta - kara bhoTa gUMghaTa ko virAjai, sabala phoja piThAra kI / bahu khUpa khUvA~ khUpa somA khUba chavi gulajAra kii| banI ajaba mahimA, ajaba somA nauMsa siMghAra kii| mukha jaTamala sipata kInI, kAmanI kiratAra kii| (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) (13) DIsA gajala / padya 121 / devp| Adi caraga kamala guru lAya citta, gajala phalaM sukhadAya / ke prati bodhI kiyA, vipula sujJAna vatAya // 1 // bIna ThAdeza kathIra ju, pahira khuzI nahIM hoya / hIrA maNi mANaka sahI, lIlA kavi jana loya // 2 // gha (dha !)ra nIlI pANadhAra meM, guNIyala nara zubha gAma / naga phaNa rasa kasa nIpaje, dhavala navala sukha dhAma // 3 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [106 ] ja' siddha dIsA dhaNI golA sujasa gaDha sUra / dhAnerA gaDha sama zraNa jaithI jAlima nUra / / 4 / / sakala loka sevA kare, pravana vihAra paThANa / rIdhU virAje rAja Rddha, dilI pata dIbANa // 5 / kalaza chappaya kavitta suNatA maMgala mAla deva kuzala guru ghA~chita dAtA / cugalI cora macUra sadA sukha Apai sAtA / candra gaccha siracaMda guru jiNaharSa sUrIsara gaaje| pratapI drUpa jima pura bhavyA saba dAlidra bhaaj| 120 / / puNya sujasa kIdho pragaTa, jihA siddha aMbA mAtA dhaNI kavi devaharSa mukha thI kahe, dIya sujasa lIlA dhaNI / / 1 / / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (14) nAgaura varNana gajala / 83 padya / manarUpa / saM0 1862 / Adi maru dhara deza hai moTA ka, anadhana kA ju nahIM toTA ka / jisa meM zahara ke tai jora, nipaTa hI adhika hai nAgora // 1 // mahIpati mAnasiMha mahArAja, sabahI bhUpa kA siratAja / khaga vala prabala ariyaNa khesa, DaMDa hI bharai dasahI desa / / 2 // aMta: guma hai adhika karo kuna gAya, paMDita paDhe pAra na pAya / mavijana suNa rIjhe bhUpa mahimA kahI kavi manarUpa // 82 // kavitta gajala suNau je guNI bhalI tinake mana bhAvai suNe rAva rAjAna, umaMga tinake citta Avai / paMDita suNe pravINa harakha upaje hiya ulhasa / avara suNaM nara nAra, bar3e citta mAyA pilasai / naga ratana sahara nAgaura hai kaho kIrata ketI kroN| kUDa nahIM jANa tilamAta katha,nirakha dAda dezyo narA / / 83 / / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya)
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 107 ] (15) pATaNa gajala / padya 145 / karttA devaharSa / saM0 1859 phAguna / mAdi sarasa vacana yo sarasatI, pAmI su guru pasAya / vighana vyAdhi bhavabhaya haraNa, vikala jJAna vara dAya // 1 // parama budha paragaTa kavi, arNava jima gaMbhIra / merI budha ati mada hai, jyUM chIlara saranIra // 2 // kharI dharA nava khaMDa meM, satara sahassa gujarAta / saMkhalapura rANIzvarI, moTI vetha mAta // 3 // dhara nIlI maMdira dhavala, akSaya lAchi alakSya / sarva loka sukhiyA basai, khUbI kahai khalakhya // 4 // ratha pAyaka haya gaya ghaNA, dina dina caDhate dAva / gAyaka vAla gAjai guhira, rAja karai hindU rAva // 5 // sakhI mila karata bayaNaM rasAla, ja ghara kena hAya nIhAla saMvata aThAra uNasaTha parasa, phAgaNa vANI su dikhI sarasa / / 144 / / gAi gajala guNamAlAka, kholyA sujasa kA tAlAka dharake bhakSara mana subha dhyAna, sunatA hoSa nita kalyANa // 145 // kalaza kavitta chappaya suNatA nita kalyANa, dare dukha dAlida dUre / praNamo sadguru pAya, sadA mana vAMcchita parai / / kharatara gacca sira tAja, zrI jina harSa sUri gurU rAje / sevai pavana chattIsa, gaccha sagalAM sira gAjai / / pATaNa jasa kIdhau pragaTa, jihA~ paMcAsara tribhuvana dhaNI / kavi devaharSa mukhathI raTai, kuzala raga lIchA ghaNI // 1 // lekhanakAla-19 vIM shtaabdii| prati-patra 6 / paMkti 14 / akSara 45 / sAija 10 / 44 . (abhaya jaina granthAlaya ) (16) pAlI nagara varNana ( kavitta DhAlAdi meM) mAdi pAlI nagara suhAmaNoM, dekhyA~ Avai doya / varNana tAko aba ghadUM, sAmaNa karata sahAya / / 1 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 108 ] * ANa cahai jinanI sadA re, pramudita mana sasaneha / nAma jape zrI pUjyA mo re, jyUM bAvaiyA meha // 2 // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (17) pUraba deza varNana / padya 133 / jJAnasAgara (naarnn)| Adi koI maiM dekhyA deza vizeSA, natire aba kA saba hI meM / jiha rUpa na rekhA nArI purUSA, phira phira dekhyA nagarI meM // jihA~ kANIcucarI adharI vadharI, lagurI paMgurI havai kAI / pUraya mati jAjyo, pacchi jAjyo, dakSiNa uttara he bhAI // 1 // anta dhaNu dhaNuM kyA kahUM, kayau maiM kiMdhita koii| saba dITho saba lahai, deza dITho nahI joI / / jANI jetI bAna, titI maiM pragaTa khaannii| bhUThI katha nahIM kathI, kahI hai sAca kahANI / / piNa rahita hU~ ika vAta rau, tana sukha cAhai dehadhara / nAraNa gharI arU kyA pahara, rahe nahIM so sughar3a nara / / 133 / / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (18) poravandara ( soraTha deza ) varNana / padya 26 / manarUpa Adi tiNa deza purahaviMdara prasiddha, varNa yUM tAhi guna suna vivuddha / kIrati tAhi kI sunahu~ kAna, alakA purI jU opama jhuM bhAna / / / / puravidara hai prasiddha, sArI viMdara meM sira hara / jina prasAda nina vibha, nitya pUjai tihAM vaDa nara // gaccha pati mahimA ghaNI, karai naranArI umaMga kara / suNa sUtra siddhAnta, dharama maga athaga hiya dhara / / zaja bheMTa giranAra saha, rIta dhrama kharacai zu ris / kaba sanarUpa mahimA urai, pura viMdara doThI prasiddha // 26 // (pratilipi-abhaya jainagranthAlaya )
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 1cs i ( 19 ) vIkAnera gajala / udayacandra yati / saM0 1765 1 Adi--- anta anta zAda mana samarUM sadA, praNamuM sadguru mahiyala meM mahimAnilo, sana jana kuM isadhA mAMhe ghIkapura, dina dina sarva loka sukhiyA vasai, rAja kare para dukha bhaMjanaripu dalana, sakala zAstra vidha jANa / abhinava indra anUpasuta, zrI mahArAja dala bAMkI dhara gaDha cAvo pyAre carka Die baMkar3e, ripu meM, nirakhyoM caitra 1 pAya | sukhadAya // 1 // dAva | caDhate hindu rAva | 2 // sujANa // 3 // kInA jera / lekhanakAla -- 19 vIM zatAbdI / prati-patra 6 / paMkti 13 | akSara 25 | sAIja 543 // vIkAnera || 4 || bhUlagA pUrI kInI / saMvata satara paiMsaTha re mAsa, caitra meM gajala mAnA zAradA ke susAi su re, mujhe khUba karaNa kI mati dInI // kAnera sahira ajaba hai vyArUM caka meM tAkI prasiddha donI / udaicanda bhAnanda su yuM kahai re, catura mANasa ke citamAhilInI // cAvo cyAre caka meM navakhaNDa mere, prasiddha badho vIkAnera bAi | chatrapati sujANa sA juga juga jIvo, tAke rAjya meM bAjate naubata thAi // manasuM khUba vaNAI kai re sU sunAi ke loka kavinda ANaMda su yu kahai re gRdhU dhU dhUM dhUM khUba suvAsa pAi / gajala gAi // (abhaya jaina granthAlaya ) (20) bar3odarA gajala | dIpa vijaya / saM0 1852 mArga zIrSa zukla 1 zanivAra sAdi ghaTaprada ( patra ) kSetra hai vIrAka, laTaNI bahata hai nIka / phiratI girada do kozAMka, kyoM raheM zatru kI hauMsaka || AguM rASa dAmAjIka, jaisA vyAya rAmAdika / golA myAla se sandhyAka, killA setanA vaMbhyAka kalaza savaiyA pUraNa kintu majala avala aThAra se bAvana cisa zrAvara vAra mRgazira tithi pratipakSa pakSa ullAseM / rAjAseM //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 110 ] udapo tale thATa udaya sUri pAdaha lakSmI sUri jima bhAna bhaakaasheN| prameya ratna samAna varanana sevaka dIpavijaya ima bhAse // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) (21) vaMgAlA kI gajala / yati nihAla / Adi dohA zrI sadagurU zArada pragamI, gavarI putra manAya / gajala baMgAla deza kI, kahUM sarasa banAya // gajala avala deza vaMgAlA ki, nadiyAM bahuta hai nAlAki / saMkadI galI hai vahAM jora, jaMgala khUba ghire cahuM ora // navalakha kAmarU ika dvAra, dastaka binA nahIM paisAra / bAMe hAtha bahanI gaMga, dakSiNa bhora paravata tuMga // rekhatI yAro deza vaMgAlA khUba hai rai jihAM pahata bhAgIrathI bhApa gaMgA / jihAM sikharasameta para nAtha pArasa prabhu jhAkhaMDI mahAdeva caMgA / / nagara paceTa meM raghunAtha kA bar3A nhANa hai gaMgA sAgara susNgaa| deza 8DhIsA jananAtha arU vA kuMDa ke nhAta sudha hota aMgA // - dohA gajala vaMgAlA deza kI bhASita jatI nihAla / mUrakha ke mana mAM basai, paMDita hota khuzyAla || (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) (22) bhAvanagara varNana gajala / padya 32 / bhakti vijaya / saM0 1866 kArtika pUrNimA / Adi AzvanAtha praNamI karI, dharUM dhyAna zubha dhyAya / bhAvanagara bhedaha bhaNaM, sahu nara nArI suhAya / / 1 / / bhanta gaMjala guJjara dharaha guNa kesAka, jo jyo sakara paya jaisAk / tinakI siphala kavi kA hai tAma, nava khaNDa mahe tina kA nAma ||1 // /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 111 ] anta saMvat bhaThAra chAsaha sAca bali tihA~ mAsa kAtaka vAca / pUnama sakala ko dina dekha, badI hai gajala bhAva vizeSa / / 31 // tapa gaccha dhaNI tAlAta, vijaiji ndrasUri zobhata / / sevaka bhaktivijaya kara seva, paDhI hai gajala puja paMca deva // 32 // (pratilipi abhaya jaina granthAlaya (23) bhAvanagara varNana / padya 25 / hema / saM0 1866 kAtika pUNimA / Adi paMca deva praNamuM prathama, RSama sata vaDa rota / nema pAzvaM barddhamAna nita, parama dharU cita prIta // 1 // guNa gAU~ gujara dharA bhAvanagara bhala maMta / rAje suNa guNa rAjaghI, suNa rIkSe suNa sata // 2 // chanda troTaka gahiro ata deza gujArayaM nijadhrama brahmAMju nArI naraMya / ghaNI Rddhi vRddhi jiye ghara meM, dhare citta suvatta dayA dharame // 1 // parita nema guru ke pasAva, mana ziNya hema jala subhAva / suna ke ju rIkSahai nara sayAna, vAha jU vAha vadaha mahIvAna / / 24 // dohA saMpata bhaThAraha chAsa, pUnama kArtika pekha / bhAvanagara kA guNa bhalA, varaNyA vi vizeSa // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (24) maMgalora ( soraTha) vrnnn| mAdi nAbhi nanda kuM namana kara, saMta nema sukhakAra / pArzvavIra pAya praNamatA, prANI uttarai pAra / / chanda paddharI maMgara sahara moTe maMDANa, jyAta jagaha mAhi kailAsa jANa / pahalo ju koTa atahI pracaMDa, nahIM isI adharana vahI ju khaMDa / / 3 // manta taruNa teja gaccha tape, vijaya jinendra sUrIzvara / jJAnavaMta gambhIra, namai sahU ko nArI nara / /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 112 ] yoga bhaSTha vidha jANa. vANa amRta sata padiyata / saMga sakala mila sadA, nija ucchava karate nita / / deza paradeza mAhe dIpata, jIpata aSTa kamha arI / kIrata sata gaccha pati taNo, kava joddhaNa saiha raha karI / / 14 / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (25) maroTa gajala / yati durgAdAsa / saM0 1765 pauSa kRSNa 5 / Adi-- sammata satarai paisa, poha yadi pAMcamma / mI gura sarasatI sAnidhe gajala karI guNa ramya // 1 // guNIyala prAhaka husI, khalaha husI koI khoTa / durasa kahI duragesa muni, kile koTa maroTa // 2 // jaba jaga bhAga mAhI karI, taba laga koTa nIMgha kharI / mausA koTa baraNAva, cita meM cUpa dharatA cAya / / bhAgraha dIpacanda ulhAsa kahatA natI yU~ durgAdAsa / suNa hai dIjiyo syAvAsa gajala khUba kInI rAsa // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) (26) mer3atA varNana gajala / padya 48 / manarUpa / saM0 1865 kA su0 15 / mAdi marUdhara deza ati moTAka, nita nita phabai nava kottaak| . vinahI deza kI suna tAma, nija hI kIrti nava khaNTa nAma // aMta sambata aThAraha paiMsaTa* sAca, vali suda mAsa kArtika vAca / pakhahI sukala punama pekha, dAkhI gajala kaSi nana dekha // 46 // saba hI gaccha meM siratAja, rAjata bharala tapa gaccha rAja / bhaki hI vijaya guNa bhArIka, nAkuM khabara dhara sArIka // 4 // tinake zizya manarUpa tAha, vadI hai gajala vAha jI cAha / vAMce sunai nara vaharIta, pAmai acala mana bahu prIta / / 48 // anya prati meM saMvata aThAraha tayAsI sAca, dhali kArtika mAsa ho vAca / pakha hI sakaLa pUnama pekha, dAkhI gajala kadhijana dekha // 46 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 113] kavitta saba hI meM sahara ju siraha, puraha medanI pichAnau / imakA guna manapAra, jAhi meM rahasa ma jAnau // bhAva bhakti jina bheDa, jaThe zrAvaka sukhakArI / dayAvaMta dAtAra nipuNa bhrama meM nara nArI // jina dharma marama jANaNa jike, hita kara mAnava herto| surapurI mAMhi indra pura sarasa piNa marUdhara mAhi mer3ato // 1 // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) (27) medanIpura (mer3atA) mahimA chanda / padya 39 / bhakti vijaya / saM0 1866 kA0 zu0 15 / bhAdi nAmi nanda nita nita namuM, zanta nema sukha kAra / pArasa zrI varddhamAna prati, dharUM dhyAna citta dhAra // . chanda paddharI diga diTTha miTTha marudharA deza, vali zahara meDhatA hai vizeSa / bar3a kavi karata tina ke bakhAna, mAnava jU" ta yaha satamAna // 1 // saMghata aThAra chAsaSTa varSa, hada mAsa kArtika bhAna harSa / pUnama ju prathama kumavAra pekha, baDa tapa gagcha dipata vizeSa / / 37 // bijinendrasUri bharapUri rAja, kara teja dharma ke II kAja / kavi kahata bhakta kara pinhu joDha, mer3ato sadA muradharA maur3ha // 38 // (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya) ( 28 ) lAhora gajala / padya 56 / jaTamala nAhara / Adi dekhpA sahira jaba lAhaura, visare sahira sagaLe bhaura / rAdhI nadI nIce bahe, nAvA khuva DAlI rahe // // bole vattakAM baga sIra, niramala ko bhAThA nIra / vasatI sahira hai caurAsa, vAraha koza giradI ghAsa / 2 // hai jihAM jAi gula raMga, lAla gulAba bahuta suraMga / pipala rAiveLa caMyela, marUbhA mogarA gula kela // 55 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 114 ] kitehaka nAgaNI ke phUla, kaNeyara kavala mAlati mUla / zobhAnagara kI aneka, jaTamala kahai ketI eka // 55 // lahAnUra suhAvanA dekhyA hota bhananda kavi jaTamala varNana kari hota sukhakandA55 lekhana-saM0 1765 geharasara madhye padmA / prati-patra 6 (anya kRtiyoM ke sAtha) jisameM pahale pana meM yaha gajala hai / kula paMttiyA~ 34 / akSara prati paMkti 67 / sAija 10 // 44 // vizeSa-anya prati meM padya saMkhyA 60 hai| (abhaya jaina granthAlaya) ( 29 ) sAMDerA chanda / padya 25 / apuurnn| bhAdi: samarata sarasati sAmaNI gaNapati ke gahI pAya / suguNa sugurU ke nAma japa, karata hai sunda ghaNAya // 1 // chanda hATakI sAla deza mAM sira deza, anopama guNavaMta goThANa / pasa hai bhallA sahira avallA -sADerA zuma ThAma // prabala pratApI dinakara sarikho pAle rAja pramANa / esau sArA nagara savAI paragaTa puNya pramANa // 1 // anta: posAThA paragaTa vihu, ati zomita mabhirAma | bahule hola paDhe nihAM, jJAna rasika huI tAma // 3 / / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya ) (30) siddhAcala gajala / padya 69 / yati kalyANa / (saM0 1864 bhA0 su 14) / bhAdiH caraNa namuM cakkesarI, praNamuM sadguru pAya / vimAdhaka guNa varNavU, zrI siddhagiri supa(sa) ya // 1 // gajala chaMda hiraNaphAla . guNayaMta pAhu ke gahagIra, pUrata harata tana kI pIra / bhUSaNa vAva hai bhallIka, para dhana paTA hai pallIka // saMghata aThAra causaka mAda suda caudasI Theka / kInI gajala daulata heta, cita meM pAra bhakhara sameta / / 18 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 115 ) jai bhabhai guNe tasa harSa huSa, sadA sukha hoI sukha lahasa / kharatara jatI hai supramANa, kavi yu kahata / kalyANa / / 66 / / iti zrI siddhAcala gajala saMpuraNa / lekhanakAla-19 vIM shtaabdii| .. prati-TippaNAkAra patra 1 / paMkti 54 / akSara 24 / sAIja 9 / 417 / (abhaya jaina granthAlaya) (31) sUrata gajala / yati dIpavijaya / saM0 1877 mArgazIrSa 2 / bhAdi dohA parasata pada praNAmuM sadA, praNamuM guru ke pAya / gajala sUrata kI gAUMgA, zrI guru deva sahAya / / - gajala sUrata zahara hai suthAnAka, viera dIpatA dAnAka / alakA bhUmi pai AIka, koTa koTa sai par3a khAIka // 1 // pUre loka se pUreka, amara vAsa kuM dhureka zobhA deta hai kamaThANa, bhaTTA pahuMcatI bhasamAna // 2 // karake kRpA tapa gaccha bhAna, AnA zehara apano jAma / jANI saMgha apano Aza, AnA pUjya jI caumAsa // 81 // satotara satavA aThAra, migasara mAsa dvitIthAsAra / paraNyA dIpa zrI kavirAja, surata sehara ko sAmrAja // 2 // kalaza chappayaHbaMdira sUrata sehera, tA baranana iha kIno / saba seharI siratAja, sUrata sehara nagImo // nIko sUrata sehara lakha kozAM lakha cAyo / dekhama kI nasa hosa sauM dekhana maiM bhAvo // zrIgaccha pati mahArAja kuM, cita lekha likhanai lihA dIpavijaya kavirAja ne, iha sUrata sehera gharanana kITha / / 83 / / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya)
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 116 ] (32 ) sojata varNana gajala / padya 63 / manarUpa (saMvata 1863 kAtI suda 15) bhAdi cAla gajala bhuradhara deza dezo maur3a, rAjahi karata hai raatthaudd'| varaNU tAhi kA ghAkhAMna, jaga jana saba sacA jAna / / bhanu jihAM mAnasiMha bhUpatti, rAga chattIsa suNa hai rasa / vAkA teja kA vAkhAna, raTate sadA rAva hI rAna / / saMvata bhaThAra tesaha yAtra, vali suda mAsa kArtika vAca / pUnama titha ke dina pekha, darasa hI jala kInI dekha // 11 // tapa gaccha sadA moTA nAma, paMDita bhaktivijaya hai nAma / sahi tina deva sUraha sAkha, bhala ziSa kavi manarUpa bhAkha // 12 // kavita:gajala kahI guNavaMta bhalA, kavi tiNa mana bhAvai / rIjha rAva hI rANa suNe, nara avara sarAvai // bhAvana vala abahu beda bheda, vAMce su vakhANa / cAraNa bhATa hI catura jike, guNa boholA jANe / sojhAlI nayara karanI sukava, je je Thaur3a hu~tI jiitii| kavi sanarUpa arajaha karai, guna sava rIjhau gahA patI // 63 / / (pratilipi-abhaya jaina granthAlaya)
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ (Ta) zakuna, sAmudrika, jyotiSa, svarodaya, . ramana aura indrNgaal| (1) avayadI shkunaavlii| rAyacanda / saM0 (18) 17 dvitIya jyeSTha vadi 5 naagpur| bhAdi mahAvIra ko dhyAika, praNama sarasati mAta / gaNapati nitaprati jai karai, devai budhi vikhyAta // 1 // guru caraNana ko vaMdaNA, kIjai dIjai dAna / isa vidhi setI jAtAM, pAijai sanamAna // 2 // rIle hAtha na jAiye, guru devoM ke paas|| aru vizeSa pacchA viSai, mudA zrIphala tAsa // 23 // gadya aho pRcchaka suNahu tuma tau guNavanta budhivanta ho paraM terI budhi aru guNa loka rahaNa dete nAhI tumha to saba hI logu setI bhalAI karate ho so (lo) gu tumhArI bhalAI jANate naaNhii| loga bar3e duSTa hai isa vAste sthira citra hui karikai aba eka vArtA karahu jyo apaNe mitra bhAI baMdha hai tisa milijyau sabhahI kArya tere bhalA hoigaa| saMvata satara dutIya jyeSTha vadi paMcamI satI nAgapura vaNika sarama / zrIpATa gajIge pragaTa bhati sujANa sigha guNa geha / atI rAyana likhI sukanotI sasaneha // 2 // ale jatana sauM rAkhiyau yaha aba yAko sArA / kalpa vRkSa yau deta hai vaMchita phala zrI kArA // 3 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 118 ] lekhana-saMvata 1896 rA mitI jyeSTha vadi 5 iti zrI avayadI zuklA (kanA) palI saMpUrNam / kara dukha bigarI neyana dukha, tana dukha samaja samAna / liNyo jAta hai kaThanasuM saTha jAnasa AsAna // 1 // prati-(1) patra 20 / paMkti 10 / akSara 26 se 50 / sAija 1044|| (2) guTakAkAra / patra 11 / paMkti 15 / akSara 341 / sAija 8||4|| saM. 1891 vi. (abhaya jaina granthAlaya) (2) kezavI bhASA / jozI trilokacandra / anta kAlacanda kavetambaro, puna una hI ko jyAna / bhinna bhinna samajhAya ke, diyo bhamaya pada dAna // lekhana-saMvat 1870 mAdhava sudi 3 bhAvaharSIya kastUracanda likhita / prati-patra 4 / vizeSa kezava racita saMskRta jyotiSa grantha kI bhASA TIkA hai| (zrIcandrajI gadhaiyA bhaMDAra, saradArazahara) (3) caMpU samudra ( sAmudrika ) / bhUpa / saM0 1725 vi0| bhAdi pItA dhItA nahina so gaGgA gItA kAya / rotA hohI tAna koI sInAnAtha sahAya // 1 // suMdAra daMDa akhaMDita balae, aligaNa maNDita gaMDa sthale / vara daspati suavara6 amIcaM bande gaNa nAyava bhavaputraM / vAgI . bhUSaNa kaNTha kavi bhUpahi dIne pAni / ana maga lachamana savai kaho samuha bakhAni / pattisa lakSmana purupa ko prathamahi kahau vicAri / bahuri vahI saba ahna ko, jo ghara dei murAri // - anta aGguri madhyA jaba bhanI bhUra bhamUpa / ho hi puruSa te uttama sAmudrI yaha karava / bhUpA parati alaMpaTahi siddhi vadya hai saca // iti bhUpa bhASita caMpU samudre tRtIya sarga zubhamastu /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 119 ] lekhana-saMvat 1725 miti sAvana vadI amasA 15, pothI likhA jaansaahii| prati-patra 43 / paMkti 7 / akSara 24 / sAIja 944 / (anUpa saMskRta pustakAlaya ) (4) jyotiSa sAra bhASA-kavi vinoda / kRSNadatrA / bhadi atha gaNesa stuti riddhi siddhi gaNAdhipati nara maheza suta kA dhara dhyAne / hRdaya kAla meM kitere hRdaya kamala meM de jyAne // Teka / / aruNa kusuma kI mAla kaNTha aura parazu kamala hai minake kara / aruNa mAla meM lAla siMdara didA aruNa adhara / sarva bhaGga hai manudhara kA gaja sIsa virAje ati sundara / mukha mukhadhAhana ki tuma to muSaka vAhana lambodara / bandhu mitra suta dAra geha meM kyoM hotA he agyAnA / kRSNa datta zrI kRSNa bhakti bIna kabhI nahI hotI gujarAne / bhUta bhaviSyata vartamAna jo tina kAla batalAtA hai| jauti zAstra saba zAstraziromaNi, binA bhAgya nahIM AtA hai / / Tera / / anta zikhari syugamA tumha se, pAda maina meM rog| . rAja poDita kRza tanu meM bhayA milA deva saMyoga / / 12 / / / iti ketu phalaM / iti zrI kRSNadatta vipra viracita jotisAra bhApA kavi vinoda navagraha phalaM samAptaM / lekhana kAla-20 vIM zatI / prati-patra 8 se 26 / paMkti 11 / akSara 28 se 32 / sAija 1045 / (abhaya jaina graMthAlaya) (5) turakI suknaavlii| Adi hamala 1 suNi ho pRcchaka iNa kAla ke zrAvaNe pANaMda khuzI, neka vakhata hai dusa aru cADa daphai hoigA, virahA terA mana cityA hoigA, icchA pUjaigI mana ||1||
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ anta- suNa ho pRcchaka yaH phAla yuM kahata hai tujhe sAhiba citAthI chur3AvaigA sarva siddha hoigI acchA phaka hai terA kAma hoigA khudAi kA hukama hai phatai hoigI || 15 | iti turakI sakunAvalI saMpUrNa / lekhana kAla - 19 vIM zatI, pAlI madhye // prati - patra 2 / paMkti 9 / akSara 24 / sAija 8|| 4 | (6) pAsA kevalI - [ 120 ] Adi patra kho gayA hai NXXCO ( Abhaya jaina graMthAlaya ) anta jisa kAraja kI ciMtA tU vAra vAra karatA hai so kAraja dara hAla siddha hogA kisI thAMnaka su lAbha kai vAsatai apaNA putra bhejatA hai athavA tU jANau kI karatA hai so dara hAla lAbha setI AvaigA / jo terI gaI vasata hoigI so bhI AvegI, eka dina meM athavA do dina meM tere hAtha kachu lakha bhI AvaigA // 1 // iti pAsA kevalI samApta // 1 // dUsarI prati meM pATha bhinna prakAra kA hai yathA suni ho pRchaka isa pAse kA nAma vilakSaNa hai jA citta meM vAtA cItavata ho so saphala hoigI / putra dharatI sauM prApti hogA, rAjA ke ghara sauM tathA kisI bar3I jAgA sau prApta huvaigA / iti pAsA kevalI sampUrNam // lekhana-saMvat 1832 rA miti AsU vadI 8 dinai lekhi vikrama madhyai / prati - ( naM0 1 ) patra 2 se 7 / paMkti 4 / akSara 35 | sAija 7 // 44 // ( naM0 2 ) patra 2 se 7 / paMkti 12 / akSara 42 / sAija 10x4 ( abhaya jaina granthAlaya ) (7) bAraha bhuvana (9 graha ) vicAra / sAra (?) / Adi syu vicAra jyotiSa ko, kahata na Avai pAra / bhava phala bAraha bhavana ke, varaNata hai kavi sAra // 1 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 121 ] tana bhuvanai saraja kareM, nara kurUpa bahu kesa vinai rahita krodhI sahaja, sAra vinta savivesa // 2 // aMta ese bAraha bhuvana para jyotisa sAstra vicAra / phala navagRha ko varNa kyo sAra buddhi anusAra // 1 // iti navagnaha phalaM lekhana kAla-19 vIM zatI / 18 vI zatI kI kaI pratiyAM bhI saMgraha me hai / prati-(1) patra 3 / paMkti 15 / akSara 48 se 52 / sAija 1044 // (2) patra 5 / paMkti 11 / akSara 30 / sAija 1044 / (3) patra 2 / paMkti 18 / akSara 48 / sAija 944 (4) patra 4 / paMkti 15 se 18 / akSara 36 se 40 / sAija 9llx4| (5) patra 3 / paMkti 16 / akSara 40 / sAija 9x4 / / apUrNa / (6) tIna pratiyo ke phuTakara patra 3 / saM0 1838 AsU vada / lihimatA lUNasara / (abhaya jaina granthAlaya) (8) meghamAla megha / saM0 18 17 kArtika zuklA 3 guruvAra / phgvaadd'aa| - bhAdi parama puruSa ghaTa-ghaTa ramyau jyoti rUpa bhagavAna / sakala riddha sukha daina prabhu, namati megha ghara dhyAna ||1|| jyotika grantha samudra hai, jAMkI le ika vindu / meghamAla meghe racI, pragaTe jiya jaga candu / / 8 / / megha vicAra prathama e thAI, jaise vakkai kahI bnaaii| kAla sukAla taNI yahi bAta, guru kirapA kara kahyo vikhyAta / / 3 / / daTapaTA chanda zrI jaTumala munisajI saba sAdhana rAnA, paramAnanda susIsa hai grantha viguni sAjA / rivya bhayo sadAnanda tisata upamA bhArI, caudA vidyA yuka soI AjJA guru kArI // 1 // caupAI tAhi ziSya nArAyaNa nAma, guNa sobhA ko dIse ThAma / tAMko ziSya bhayo narottama, vinayavaMta AjJA nabhagottama // 16 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ . [ 122 ] tA sevA maiM mayAju rAma, kRpAvaMta viyA amirAma / tinakI dayA bhaI mujha kAra, upajyo jJAna sahI mohI para // 10 // aDilla taute megha mAla ihu kInI, jo guru ke mukha te suma lInI / isako par3he sau zobhA pAvai, so jaga meM paMDita kahalAvai / / 18 // rasAvala chanda muni zazi ghasu ko jAna mahi, saMvata e khata / kAtika sudi guruvAra mAna patra miti tithi bhAkhata // umrASADha nakSatra divasa, mahI eka vikIjata / jo ghaTa akSara hoi, tAhi kavi sudha kari lIjata // 19 // lIlAvatI chanda eka desa jalaMdhara sobhe sundara nAma dupA thA aura kahyo / zubha dAna punya kI Thaura ihI hai mAnoM sura pura bhAna rahyo / paNDita nara sobhe kaSi te bhArI gIta bajata rsyo| graha graha maGgalacAra ju hove tAme pura ika eha ghasayo // 20 // dohA sakala riddhi kari sobhae, phagavADA zuma thAMma / tahAM megha katA kara, bhAchI vidha mana bhAna / / 21 // cUhaDamalla ju caudharI, phagavAre ko rAu / catura sainakA soma haiM, jiSTa uddhagaNa zazi thaa|| 22 / / gIyA chanda kara sarva chanda milAi ikaThA kahI saMkhyA yAsa kI / dvAtriMza akSara ke hisAba aThasai ancaaskii| ihu chanda sata arU unIsai kahI kavi ihu bhAsa kI / sajAnu saMkhyA dauDa jAne, meghamAla vilAsa kI / / 23 / / lekhanakAla-20 vIM zatAbdI / prati-patra 17 / paMkti 19 / akSara 45 | sAija 10x4 // (zrI jinacaritrasUri saMgraha) (9) ramala zakuna vicAra / phAla phate kii| bhAdiphAla phate kI-are yAra bahuta dina ciMtA kI hai aba terI phikara ciMtA maTeMgI rojI terI phaNaka hogI, ava tU acita rahaNA / jo kahAMI
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 123 ] deza paradeza jANa hoI, atha saudA karaNa hoIM becaNa hoI x sagAI karaNI hoI sau kIrje, vaigI eka AdamI terA vahI karatA hai to radda hogA / anta bhavatu / rAjA prajA sukhI baimAra kuM kusala dara hAla suM chuTegA x sarva bhalA ho // sarva kAMma pramAMNa car3hegA / ramala zakuna vicAra samAptam zubhaM lekhanakAla - 18 vI zatAbdI / paM0 sarUpA likhataM / prati- patra 3 | paMkti 15 / akSara 48 | sAija 10x4 / vizeSa- isa prakAra kI anya kaI zakunAvaliyeM pAI jAtI haiM / (10) zIghrabodha vacanikA bhAdi bighana kadana bArana karahu kRpA girijA lekhanakAla - saM0 1919 / anta badana, siddha sutana, dIjai prati- guTakAkAra vizeSa - zIghrabodha jyotiSa grantha kI bhASA TIkA hai / sadana bAnI zakuna zrI (yati RddhikaraNajI bhaNDAra, cUrU ) (11) sakuna pradIpa | jayadharma / saM0 1762 Azvina 5 | pAnIpata me racita | 1 Adi zAsa jayadharama ( abhaya jaina granthAlaya ) guNa ena / bena // svasti zrI jina rAja mukti mandira vara nAyaka / dAyaka // / guNadhAraka / vidhAraka || sakala jagata sukhakAra sarasa maGgala bahu sajala jalada sama aGga, vimala china china mana kamaTha zaTha mAna, iti bhaya pApa sarpAdi rAja padmAvatI, jAke ghaMchita yuga kara jerI cahuM nati karata, nita pArzvanAtha bhava bhaya haraNa || caraNa / maMjhAra, nirakhe loka ju ati kaThina / vicAra, saMskRta te bhASA karI // / 191 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 124 saMvata satare se bIte, vAsaTha upari jAna / / Azvina mita tithi paMcamI, zazi suta vAra bakhAna / 192 / / zrI pAnIpaMtha nagara maMjhAra, jina dharmI zrAvaka sakhakAra / / puNyavaMta mahA dhanavanta, dayAvanta atihi guNavanta / / 193 // Acarahi nita prati paTa karma, zrI mukha bhAvata pAlahi dharma / nandalAla nandana sabha kAra, zrI govaradhanadAsa udAra / / 164 / / tAke heta racI yaha bhASA, zakuna zruta ke lekara zAkhA / zakuna pradIpa su yAko nAma, mahA nirmala jJAna ko dhAma / / 195 / / paNDita lakSmI canda gurU, tA. prasAda te eha / chanda racyo yaha grantha zubha, govaradhana dAsa saneha // 196 / / par3hata sunata upajai matI, magalIka sakhakAra / sakuna pradIpa tantra yaha, kavijana lehu sudhAra // 19 // prati-(1)jayasalamera bhaMDAra (apuurnn)| (2) paMjAva bhaMDAra (puunn)| (12) sAmudrika / padya 211 / rAmacandra / saM0 1722 mAgha kRSNapakSa 6 / bhehraa| Adi-- atha sAmu (dri) ka bhASA likhyate / doharAsarasati samarUM citta dhari, sarasa pacana dAtAra / naranArI lakSana kahuM, sAmudraka anusAra // 1 // sAmudraka grantha me kahe, agama nigama kI vAta / isaha jAMNa jo nara huvai, te hoI jaga vikhyAta / / 2 // Adi anta nara nAra kI, sukha duHkha vAta sarUpa / / kuhaM aneka prakAra vidha, suNo ekaMta anUpa // 3 // prathama purUpa lakSaNa suNoM, mastaka pada paryaMta / chatra kuMbha sama sIsa jasu, te huvai avanI-kaMta // 4 // vanavArI bahu bAga pradhAna, bahai vitasthA nadI suthAna / cyAra vaNa tihAM catura sujAna, nagara bheharA .zrI guga pradhAna / / par3he bar3e pAti sAha naridA, jAkI seva kara jana kaMdA / pAtisAha zrI orana gAjI, gaye ganIma daso disa bhAjI // 89 / / Ake rAja anya e kIna, saMskRta zAstra sugama kari dInai / saMvat sanara se vAvIsA, mAgha kRSNa pakSa chaThi jagIsa' / 20 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 125 ] giravara mAhe sumera virAjai, jyoti cakra jima sUraja chAjai / gaccha mAhe kharatara gaccha rAjA, jAkai dina dina bhadhika divAjA // 91 // zrI jinasiMha sUri sukhakArI, nAma japai saba sura nara nArI / jAkai ziNya siromaNa kahiye, padmakIrti guru vara jasu lahiyai / / 92 / vidyA cyAra dasa kaMTha bakhANe, veda cyAra ko aratha pichAne / padamarasa munivara sukha dAI, mahimA jAkI kahI na jAI // 93 // rAmacanda muni ina pari bhAkhyau, sAmudrika bhASA kari dAkhyo / jAM lagi rahi jyo sUrijI candA, paDhahu paMDita lahu ANandA // 94 / / prati-19 vI shtaavdii| patra 2 apUrNa / hamAre saMgraha me hai / aMta bhAga bIkAnera ke jinahapasUri bhaNDAra ke baMDala naM0 16 kI prati se likhA gayA hai| yaha prati saM0 1799 kI likhita 13 patro kI hai| vizeSa-grantha me do prakAza hai, prathama me nara lakSaNa me 117 padya evaM dvitIya nArIlakSaNa me 94 padya, kula 211 padya hai / ( jinaharSasUri bhaMDAra) (13) sAmudrika zAstra bhASAbaddha / padya 188 / nagarAja / ajayarAja ke liye racita / atha sAmudrika zAstra bhASAvaddha likhyate / Adi eka bAlaka saba lakSaNa pare, dekhata jAI doSa saba dUre / bhAgama agama Adi muni sAkhI, jyuM sAmudrika prathe bha khI / / 1 // Agama lachana aga jaNAvai, sabe Upadha pUre phala paavai| tAkA aba kahU~ vicArA, samajhata kahata sunata sukhakArA // 2 // anta suguna sulachana samati subha, sajjana ko sukha deta / bhASA sAmudrika racoM, bhajerAja ke haita // 6 // jo jAnai so jAna, dAtA dohi ajAna phuni / jAnavano arU dAna, ajerAja duhu vidhi nieMna // 67 // iti zrI sAmudrika zAstrabhASA baddha puruSa strI subhAzubha lakSaNa sampUrNa / lekhanakAla- saMvat 1774 nA vaizAkha su0 1 dinai / prati-(1) patra 8 / paMkti 13 se 15 / akSara 40 se 48 / sAija 9 // 44 (2) patra 10 / paMkti 11 / akSara 40 / sAija 1044 /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 126 ] (3) patra 2 se 7 / Adi anta ke patra nhiiN| (4) patra 4aa paMkti 21 / akSara 60 / sAija 125 x 5 | saM0 1751 / ____ udeii-bhkssit| vizeSa-62 3 patra kI anta kI paMkti se kartA kA nAma nagarAja jAna par3atA hai| 'nagarAja suguna lachana ajairAja bUjhaI sahI // 62 // prastuta grantha meM nara lakSaNa ke padya 121, nArI lakSaNa ke 67, kula 188 padya hai / prati naM0 2 me Adi ke 2 padya nahIM evaM 3 anya kama hone se 183 padya hI haiN| (abhaya jaina granthAlaya) (14) indrajAla cAturI naattkii| saM0 1911 likhita / Adi atha indrajAla likhyate / cAturI bheda vidhAna meM kaho ju tuma se je suniyo de kAna re / ava cAturI bheda upadesa batAyo, pati rAkho kucha chAne re / / gopya sau gopya cAturI karaNI, jANe nahiM koya / pragaTa karI bAta saba bigar3I, kachu na tamAso hoya / / anta hari saranA jo indrIjIta jo hoya, indrIjIta jo hoya ke reNA / gopya jo soI uDaNa jo jana, 12 ke jANI juga meM je sArA / / iti yukti suM rahike jAMNA ju khi sohI / iti indrajAla cAturI nATakI sampUrNa / lekhana-saMmat 1911 mArgazIpaM kRSNa 7 ravivAsare / prati-patra 24 / paMkti 19 / akSara 20 / sAija 6 // 48 // ( abhaya jaina granthAlaya ) (15) indrajAla ( nATaka ceTaka ) Adiatha tAlaka loha haratAla anukrama likhyate / nAgara baila kA pAna ke madhya kAtho mAso 1 haratAla mAsA 3 chAla cAbIje pIka vAsaNa meM thUkatA jAya nigalai nhiiN|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 127 ! atha nATaka bheda likhyate / karatA karatAra juga sAce sAMI, mUrakha apanI loka jAnata naaii| kahetA hU~ bAta tU sunare pyAre, saba ghaTa vyApika sau tau sabasau nyAre // // mantra yantra tantra taM sanale sAre, nATaka ko bheda bhava kahU~gA re / TUTe bhagyAMna aru khUTe tAre, dila kI jo saMsai saba dUra DhArai / / 2 / / atha ceTake bheda likhyate dohA tuma phU kahi saravana sunI, sarace nATaka bheda / aba ceTaka upadeza kara, miTe jIva ko kheda / / 1 / / mukha suM bolo bAta yaha, jo gahalau huya jAya / taba kapar3A phAData phire, kachu na lAge upAya / / 8 / / atha dIpAvatAra likhyate indrajAla priyoga / lekhana kAla-20 vIM zatAbdI / prati-guTakAkAra | patra 35 / paMkti 10 / akSara 15 / sAija 4 // 43 // (abhaya jaina granthAlaya) (16) indrajAlabhAdiatha indrajAla likhyte| guru vina jJAna nahIM dhyAna nahIM hara vinu nara bina mokSa na mukti re / dharanI karanI sAra sakala meM, isa vidha bhAkhe ukti re / / 1 / / indrajAla mAla iha guna kI, guru gama nahIM pAve re / veda pura na kurAna meM nAhIM, vyAsa na jAnI bAteM re // 2 // prathama bheda veda ko sAro, soha mantra lekhe re / Asana padama sadana mahiM baiThe, sUra candra ghara lyAve re // 3 // bhAsana sayama yatana vidha, sAdha vAda vivAda kahU nadhi vAda / mantara jantara tantara sAre, nATika ceTika kahAyaM re|| vidhi vidhAna cAturI vedaka, koka nirantara kahasyAM re / sAMdA cAMdA taskAra vidyA, joti rUpa ka sAre re // kahata chama tuma suNe mahezvara, yahI gharada tuma pAlo re /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 128 ] anta chaTAMka khasa-khasa, sabA tole khala susa, sAr3he sAta mAse vaMsa locana, pAMca mAse gaU rocana, pAMca mAse suhAgA, cAra mAse nara kacura, cAra mAse nausAdara, cAra mAse zahada svasapI bArIka savaku pIsa milAya sahada milAya pIsa golI caNa pramANa kI kare / masANa kI davA pAnI meM ghAla pyaave| . lekhanakAla-1911 ke AsapAsa / prati-patra 69 / paMkti 19 / akSara 19 / sAija 6 // 48 // vizeSa-isameM maMtra jaMtra taMtra vaidyaka kA samAveza hai| (abhaya jaina granthAlaya) (17) indrajAla-- Adi kautika yA saMsAra ke, varaNi jAya nahi eka / jitane sune na dekhiye dekhe sune aneka // prti-guttkaakaar| ( yati riddhikaraNajI bhaMDAra, cUrU) (18) yoga pradIpikA (svarodaya) / padya 690 / jayatarAma / saM0 1794 Azvina zuklA 10 // anta saMvata satarA se asI adhika caturdaza jAna / Azvina sudI dazamI vijai, pUraNa grantha samAna // 90 // lekhanakAla-saM0 1944 phAguNa sudI 13 / phalodI / prati-patra 28 / (zrIcandajI gadhaiyA saMgraha, saradAra zahara) (19) ramala praznaAdi atha ramala praznasAdhu caMdramA ugai tiNa dina thI dina giNIjai zubha dine ramala kA jAyacA dekhaNA 16 hI ghara meM dekhiye lahIyAna kisai ghara kisI par3I hai usa ghara se vicAra hoya taisI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ [129 ) SAta kahaNI pahalI sakala kuM dekhIye aihI aisI sakala kahAM par3I hai jaisA ghara mai hoya taisI hukma karaNA prathama cora prazna cora kI bAta pUche cora kisa tarapha gayA hai| manya sAtamai ghara meM jaisI sakala hoya taisI aura jaitI jAyagA hoya titare cora, cora sakala 1 cora ghara mai Aya par3I to AdamI lambA khUbasUrata musalamAna hai dAdI bar3hI hai kAna baDai haiM nAka U~cA hai javAM sApha hai muha sira Upara tilasamAM kI sahi. nAMNI hai lAla sapheda raMga hai iti prathama // 1 // nesa khAraja hai to pAchA detI vakhata mAr3A sai daigaa| sAvata dAkhala hai to udhArA deNA nahi diyA to jAvaigA neka munakalavA hoya to ghaNA mAMge to thor3A dIjai // 52 // lekhanakAla-19 vIM zatAbdI / prati-(1) patra 19 / paMkti 12-13 / akSara 29 se 34 / sAija patra 9 1044 / / patra 10 se 19 iMca clix4 // (abhaya jaina graMthAlaya) (20) svarodaya-cidAnanda / saM0 1905 Azvina zuklA 10 zukravAra / bhAdi namo Adi arihaMta, deva devana patirAyA, jAsa caraNa avalamva gaNAdhipa guNa nija paayaa| dhanuSa paMca saMta mAna, sapta kara parimita kAyA, vRSabha Adi aru anta, mRgAdhipa caraNa suhAyA / mAdi anta yuta madhya, jina caudhIza ima dhyAiye, cidAnanda tasa dhyAna thI, avicala lIlA pAie // 1 // kanta kayo eha saMkSepa thI, grantha svarodaya sAra / bhANe guNe je jIva ku~, cidAnanda sukhakAra / / 452 // kRSNa sAr3I dazamI dina, zukravAra sukhakAra / nidhi indu sara paraNatA, cidAnanda cita pAra // 453 // ((pratilipi-abhaya jaina graMthAlaya )
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 13.] (21) svarodaya / padya 130 / mayArAma (bAhU pNthii)| jahAMnAbAda / bhAdi atha graMtha sarodo likhyte| dohA sasa cita Ananda rUpa hai, bhavapa avaghala joya / namasakAra tAkU karU~, kAraja siddha ju hota // 1 // guru dAdUM kuM sumara nita dhanadhArI sira nAya / kava akhyara dhara sAdha saba, hU~ jo sala sihAya // 2 // bhacAraja siva jAnIya, pragaTa kiyA jaga soya / nAma sarodai prantha ko, maiM varanyoM bhaya soya // 3 // dAdU panthI sunddha upAsI, jahAnAbAda jU dilI vAsI / jina jo jugata bhalI yahuM AnI, mayArAma " " jAnI // 30 // lekhanakAla-20 vIM zatAbdI / prati-guTakAkAra / patra 19 / paMkti 10 / akSara 17 / sAija 4 // 43 // (abhaya jaina graMthAlaya) (22)svarodaya- / padya 27 / ballabha / bhAdi:-- buddhi vimala dIjai kavihi, syo suguna subha chanda / kayau~ surodaya jJAna kachu, guru gaNapati paga baMdi / / / X jaise dapi te mAkhana lIjai, chAMDi hala hala amRta pIjai / mathi ke sakala surodaya graMtha, racyo sulabha syoM bhASA panya // 26 // dohAsaMskRta vAnI kaThina, samajhata paMDita rAja / sugama prantha ballama raccI, hRdayarAma ke rAja // 27 // iti surodaya nksstrmaalaa| lekhanakAla-19 vI zatAbdI / prati- patra 1 / paMkti 16 / RkSara 50 / sAija 10x4 (abhaya jaina pranthAlaya)
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 131 ] (23) svarodaya / baikuNThadAsa / bhAdi dohAjyotiSa dIpaka jagata me, jo prApata kiha hoya / jAke par3he manuSya ko, guhya sugama saba loya / / 1 // mUka prazna garbha traya, megha dhamAdhama jAni / lAbhAlAma sukha duHstra jo, baikuMTha sata kare mAni // 2 // bhanta sasi svara sasi budha sukra hai, prAna kare ju koya / bhasuma mAsa subha hoyagI, svara parIcchA saca hoya // 59 // iti svara pricchA baikuNThadAsa kRta svarodaya / lekhanakAla-saM0 1917 mi0 vi0 1 / (vRhad jJAnabhaMDAra) (24 )svarodayaH - / dohA 64 / bhAdi sighadharaNa kari ghandanA, jJAna surokSya deha / prANa pAya ilA pigalA, asubha phala neha // 1 // dAhinI nAr3a jaba hI bahe / kaya tatva bhAginI tasvakahe / / jAme jo cAle bharU Ave / nihAce so nara nAsahI paavai|| 64 / / (vRhad jJAna bhaMDAra) (25) svarodaya bhASA (gadya) bhAdi atha sarodo likhate bhASAkRta dohApauna bIja pusataga tahAM, piTha brahmaMDa bakhAno / tatva jJAna suradasau nivarti pravaratI jAno / piMDe so brahma he prathadhI tatva pheri doTha sUra paMca paMca tasvana ke paMca paMca bheda / madhya so sara jAmato nahIM hoya tau netrama kI kora sau bhArasI maiM jAniye /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 132 j tasya kAna nAka netra muude| aMgurIyA to pAche khAsa maare| maitrana kI kora soli dikhAya / sasva pahicAne maMDala pare so jAniye / bhanta vizvAsI hoya jJAti svamana hoi bAta satya kahe duSTa kI saMgati na kare nindaka kI saMgati na kara tAkuM yaha svarodaya jJAna dIje / iti zrI ziva zAstra svarodaya saMpUrNa / lekhana-kAla-likhita jIvaNa saM0 1957 mI Asoja vadi 11 vAra budhavAsare sahara karolI madhye saMpUrNa // prati-patra 4 / paMkti 16 se 23 / akSara 43 se 55 / sAija 1044 // ( abhaya jaina-pranthAlaya) (26) svarodaya bhASATIkA / mAdi ziva kuM namaskAra kariphai dehastha jJAna kahatu- aura iDA-piMgalA mADI tinake yoga the bhAvI zubhAzubha phala-aiso svarodaya kahata hai| bhansa arthanizcada vaiThi ke aMjali madhye he mora bhAge uMco DAriyo saba . jinako iphala gire so pUrNa maga bUjhivai / bAthe zubhAzubha vicAra karaNA / iti svarodaya vicAra likhitaM // 6 // vizeSa--66 saMskRta zloko kA artha lekhanakAla-18 vIM shtaabdii| prati-patra 11 / paMkti 13 / akSara 26 / sAija 844 // (abhaya jaina-pranthAlaya) (27) svarodaya bhASATIkA / lAlacanda / saM0 1753 bhA0 sudi / akSayarAna ke liye racita mAdi athAnyat saMpravakSyAmi zarIrastha svarokSya / iMsacAra svarUpeNa yena jJAnaM trikAlaja // 1 // .
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 133 ) . TIkAaba maiM svarodaya vicAra kahU~gA Apunai zarIra maiM jo gyApa rakhA hai| svarodaya kA nAma haMsAcAra kahIye jiNa haMsa cAra jANaye te bhUta , bhaviSyAta 2, partamAna 3, trikAla jJAna nANiye // 1 // * anta pIta varNa bindu kI camatkAra dIsai tau sAvera pRthvI tasva ghahai hai| sveta varNa biMdu dIse to pAnI tatva vahai hai, kRSNa bindu dIsai tau pavana tasva vahai hai,rakta viMdu dosai to ami tastra vahai hai / iti svaroSaya zAstrI bhASA smaapt| dohAnAma svarokSya zAstra kI, ....... vicitra / yAkI bharva vicAraNA, nIphai kariyo mitra // 5 // saMvat satarai panai, bhAdava ko pakha sekha / lAlacanda bhASA karI, zrI akhayarAja ke heva / / 2 / / sahaja rUpa sundara sugaNa, kavitta cAsurI shkti| jAkai hiradai nita vasai, deva suguru kI bhakti // 3 // akhagarAjajI ati nipuNa, bahu vidhi vidyAvata / akSayarAja pratApa jasu, sadA karo bhagavanta // 4 // lekhanakAla-19 vI zatAbdI / / prati-patra 6 (aMtima pRSTha khaalii)| paMkti 14 / akSara 50 / sAija 8 // x || (mahimAbhakti bhaMDAra) (29 ) svarodaya vicAra (gadya) Adi atha svarodayaro vicAra likhyate // IzvarauvAcaM // hai pAravatI ! aba maiM sarodaya ko vicAra kahUMgA jisa sarodaya se bhUta bhavakSa (bhaviSya) tathA vartamAna tInoM kAla kI khabara paDe phera ApaNe zarIra me jo kucha vyApAra hove hai, tisa kA nAma haMsAcAra kahiye / / vizeSa prastuta prati 2 patroM kI aMpUrNa hai / 19 vIM zatAbdI kI likhita hai| isI prakAraanya eka apUrNa prati hai, usameM pATha bhinna prakAra kA hai /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [134 ] yathA-zrI mahAdeva pAravatIro sirodho likhyate "mahAdeva pAravatI nai suNAvai chai atha vAratA hai so kahata hu~ / haMsa rUpI deha meM hai so totuM kahuM chU tUM suNa sIkha jyu kAlarUpI hoya jyuM / hepAravatI e gupta vAratA hai gujya vAratA hai taMta sAra hai so to ne kahuM chu / prati-isa prati ke 5 patra haiM, anta ke patra prApta na hone se apUrNa hai| (abhaya jaina-pranthAlaya)
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ (Tha) hindI granthoM kI TIkAeM (1) vidyApati kRta kIrtilatA kI saMskRta ttiikaa| bhAri bhI gopAla girA paMgurapi zailaM pilaMpate / tadArezavazAdeSA kriyate maMgalairasam / / tihumaNetyAdi bhibhuvana kSetre kimiti tasya kIrnivallo prasAritA / bhakSara sabhArastaM yadi maMcena baMdhAmi satohaM bhaNAmi nizritaM / kRtvA yArazaM tAza kAgyam / zrotaJjana padAmyasya kItisiMha mahIpate / karotu kavitaH kAmyaM bhavya vidyApatiH kaSiH // 5 // "zubha muhuH abhepekaH kRtaH bAndhava janema utsAhakRtaH tIrabhuktyA prato rUpaH pAtisAhena ya". kRtaM kIrtisiSo / bhvdbhpH| iti caturmapallavaH iti kIrtilatA samAtA / zrI zrImadgopAlabhaSTAnujena bhI sUrabhaTTana stambhatIrthe likhApitamidam / lekhana-kAla-netra (2) naga (7) raso (6) rabhIbhI (1 ) mitece vikramA dhu" ..."ye asite svaSTadyAM vikhitaM bhrguvaasre| prati-patra 22 / paMkti 12 / akSara 60 / sAija 1446 vizeSa-mUla grantha kA zrAdya pada isa prakAra hai| tihumaNa khettahi kA su, kiti palli psre| / / bhAkhara khambhArama jaTha maMcA ghina deha // 1 // (anUpa saMskRta pustakAlaya)
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 136 ] (2) bihArI satasaI kI saMskRta TIkA / vIracandra ziSya paramAnaMda / 220 1860 mAgha | bIkAnera | bhAdi -- maravA zrIzaM jinAdhIzaM, vakSye zrI pArzva vyAkSA (syAM ) nAgarI pArzvasevitaM / vihArIkRtagranthasya, merI bhava bAdhA harau, rAdhA yA tana kI jhAMI paraI, syAma vyAkhyA sA rAdhA nAmnI nAgarI mama bhava bAdhA haratu yasya rAdhAyAH tanodyutiH patati kRSNA kAye tadA zyAmavarNaH harita dunirbhavati kRSNa zarIra kAnti / kRSNA rAdhAyA gaura varNa tathA mizritA harita dyutirbhavati gauravarNaM / mizritA zyAmavarNoM haridbhavatIti prasiddha dvitIyorthaH -- sa rAdhA nAgariH nAmakaH kRSNo mama bhava bAdhA haratu yasya kRSNasya tanu dadyutiyaMtra nare patati tadA zyAmaM pApaM hari dUrIsthAt taduti tat dyutiH syAt // tRtIyArthastu - vaiyaM prati rogiNa ukti:- he vaidya mama bhavavArdhA rogaM vA haratu tadA vaidyanokaM rAdhAM nAgari soI gadhA zuMThi nAgari motha soI sindhu so ghA yAta nai / kRSNa jhAMI patati sA hari satai bhaiSajaiH dUrI syAt taduti hopa sA sadyuti syAt turyArthastu kRSNazarIra ghutinAzritya harita pUrvoktA zrutiH dhutirUpameva // 1 // bhanta subodhikAM // 1 // soi / hoi // 2 // harita duti o jayapi hai sobhA ghanI muktA hala meM lekha / guhau Thaura kI Thaura teM urameM hota vilekha | 711 // iti vihArIlAla kRta sapta satikA sampUrNam // dekho pyArI kaThakai, vara attho he dvAra / candravadanI suNikai UThI harasana harSa apAra // ityAdakSaraH // byaumaskandhamukhebhakAsya timite saMvatsare ace re mAghe mAsa zukladale dhanaMjayatithau dairayejavAre vare / ' havyUha vibhUSate jita kuverAdhiSThita sthAnake 1 zrImatsUratasiMha bhUpa vihitaizvarye pure vikrame // 1 // zrImanAgapurIya luMpa gaNe rAkAbjavanirmale / zrIlakSmIndra gaNAdhipai suvidite gacche satAM vibhrati / zrImacchImuni rAjasiMha guravaH samnAmanAmAnugAH / taSTisyA guNarazna ratna saraNAH vidvadvATaMtapAH / 1 / zrImatIrtha kara praNIta samaya zraddhAlavaH sUratAH / kAryAkArya, vicAra sAranipuNAH zrI dhIracaMdrAyAH /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 137 ] taspAighumareNu rAptamanuja prAmodakArAya vai / nAnA svAdubhRtAM vyavatta paramAnaMdaH parA modataH / 3 / mAthurIya hikule vihArI brAhmaNo bhavet tadvinirmitama nyasya pathyAM tayA rasAnvitaM / 4 / iti bihArIsaptasatikAvRttiH samAptAH // lekhana kAla-saM0 1887 mitI phAguNa vadi 7 tithau zukravAre zrImadvikramapure zrIkIrtiratnasUrizAM (saM) tAnIya vA zrI mayApramodajid gaNiH tacchiSya paM0 labdhi bilAza likhitaM // zrI // prati-patra 53 / paMkti 17-18 / akSara 50 / sAija 9 // 44 // (varddhamAna bhaMDAra) (3) (kezavadAsa kRta ) rasika priyA kI TIkA / samartha / saM0 1755 zrAvaNa sudi 5 somavAra / jAlipura / mAdi: atha rasikapriyAyAH vartilikhyategIvANanAtha ginatodbhuta maulimAlA, mANikya kAMti suviziSTa nakhAMzujAlA / kalyANakaMdamatulaM navanIradAbhaM staumi prabhu suphalapaddhipurastha pArvam / / ku~denduhAra nikarojvalacAruvarNA vINA su pustakadharA kamalA savarNA / yAstetanIra jabarAsana saMzitA ca jJAnapradA bhavatu mokhalu sAradA sA / / rAdhA sanucchavi bharA palito murAriH saMrAjate haritavarNa tanuhatAriH / dhyAyanmudA lalitakAMti dharAM ca rAdhAM so me prabhuharatu bhUri bhavasya bAdhA / 3 / zrImadguruH sumatiratna gaNi pradhAnaH kAruNyapuNyanilayo mahimA nidhAnAH / taspAdayugma sarasIruhalIna,gaH ziSyaH samartha vibudho paravAk taraGgaH / 4 / guroH prasAdAdadhigamya bhAvaM kurve suvRtti rasikapripAyAH / viziSTa bhAvAmRtaritAyAH pramo danI nAma manaH pramodAt / 5 / so subhASA suvizeSa ramyA brajasya bhASA lalitA suvANI / mukheramukhe minnatarArthaM sAdaha pravakSye khalu saMpradAyAt / 6 / prAyazo brajabhApAyAH kenApi na kRtA purA / / susaMskRta mayI TIkA sugamArtha prayodhinI / 7 / iha khalu graMthAraMbhe kaviH zrI kezavadAsaH ziSTa samaya paripAlanAya svAbhimata phalasiddhyarthaM prAptiripsita grantha pratibaMdhaka vighnavighAtakaM viziSTa ziSTAcArAnumiti ativo. dhAtmakaM samuciteSTadevatA zrI gaNezastuti kathana dvArA maMgalamAcarati / ekaradaneti-tathA ca granthAdau viSayaprayojana sambandhAdhikAra catuSTayamavazyaM vAcyaM tatra zrRMgArAdirasavarA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ [138 ] vipaya prayojanaM ca rasika janamanaHpramodApattiH vAcyavAcakabhAvaHsamvandhaHjijJAsuradhikArI ceti api ca apArasaMsArapArAvAra bahula bhavabhramaNAvarta patita prAptAtarkitepasthitamanuSyAvatArasya labdha ghuNAkSaraprakArasya prANinaH phalaM dvayaM bhogo yogazca tatrAdyaH bhujyate zabdAdibhiriti bhogaH sukhaM yadamaraH bhogaH sukhenayAdi bhRtAvatezca phaNikAyayoriti / anta sura bhApA te adhika hai, vraja bhASA sauM heta / braja bhUSaNa jAkauM sadA, mukha bhUSaNa kari leta // 17 // vyAkhyAsura bhASA saMskRta bhASAyAH sakAzAt brajabhASA adhikAsti vrajabhUSaNaH kRSNasta svamukhaM bhUSayati yasyAH paThanAt mukha zobhA bhavatItyarthaH // 17 // iti zrI sakala vAcaka cUr3AmaNi vAcaka zrImati ratnagaNi ziSya paNDita samarthAhvena viracitAyAM rasikapriyA TIkAyAM anarasa varNano nAma poDazaH prabhAvaH // 16 // samAptoyaM rasikapriyA bhASAgrantha-granthAgrantha 1600 zrI vIra tIrtheza jinAgraNItaH turyAra kAMte gaNavo babhUva / svAmI sudhA kRta sAdhu kA catuSTaya jJAnadharo dharAyA // 1 // tasyaiva sarasAdhu paramparAyAmazIni catva rigaNAH babhUvuH / tepu pradhAnaH khalu candra gacchaH rAkA zazAMkAdadhikohi svaccha // 2 // rAjye zubhaM zrI jinacandrasUreH saubhAgya bhAgyodita ratna mauleH| sadAmudAzaM dadato munInAM mahIkSitAnAmapi pUjitasya // 4 // zvImatsAgaracandra sUriravat tasmin gaNe zuddha dhIH / sphUtiryasya jinAgame ca mahatI ghArAnidhi jyotiSaH / sAdhvAcAra rato vizuddha hRdayo labdha pratiSTo mahAn / yasmai kSetra pati babhUva satataM vIra sahAyI sadA // 5 // tannAma zAkhA prabhRtA gariSTA nyagrodhazAkhe gharaservariSTA / tasyAda rAjIva prakAzanodyat pradyotano nirjita mohamallaH // 6 // bhuvana ratna munIzvara sundaraH pravara sAdhu guNorakara baMdhuraH / sama janiSTa tato muni puMgavo vimala kIrti samujjavala vaibhaH // 7 // . sUri stato bhUppa sudhamarakho vizuddha buddhi kRta dharma ytH| ratnAkaro nirmala sadguNAnAM mahyAM ca mAnyokhila sajAnAnAM // 4 // zrImAnupAdhyAya padAbhirAmo puNyAdimo ballama pUrNa kAmaH / dharma piyo hargha sudhAbhitRptiH saravAnukaMpA zubha citra vRttiH // 9 // tatpAda para ha saMspRhAluH vyAdi dharmo vibudho dyaaluH| tAnchitya mukhyo nila zAstra padmA paryo munInAM svadharma samA // 10 // .
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 139 ] tadIya ziSyo muniratna dhIro guNaiH samudrAdabhi yo gabhIraH / tato babhau vAcaka vayaM dhuryo jJAnapramodo maMtra vIrya // 11 // SaTa taudbhuta bodha yukti kuzalo vAcA guroH sannigaH / gharhiSNu pratimAbhimAna vilasadvAdIbha paMcAnanaH / niSNAto nikhilAgamepu vimalai maMne gaMja staMbhakRt / vikhyAtI bhuvane gariSTa mahimA jJAnapramodado guruH // 12 // teSAM hi ziSyo guNanaMdanArathaH sacchrIla mukto nava nIrajAkSaH / vairAgyatastpakta gRhasthamAra zrIvAcako 'bhUt viditArtha sAraH // 13 // tadIya parakairava pArvaNeduH sadvAkya dhArAmRta tulya viduH / gupta ndriyo yo mahimA gariSTaH zreSTaH sudhI sAdhu gaNe variSTaH // 14 // samaya mUrti gurujita menAthaH sakala nAgara raMjita satkathaH / parama dharmarataH karuNAlayaH supada vAcakatAM jagRhe bhayaH // 15 // tacchisyau dadhataH zreSTo bAcakasya padottamaM / mukhyo hi nemaharSaza matirasno mahAmuniH // 16 // gururmadIyo matirasna nAmA .zItAMzu bibAdapi yoTi saumpaH / svArthasya buddhiH paramArtha sihau guhyendriyo jAgRta hasta sidi // 17 // tadIya zikSagurubhakti dakSa vidvat samarthe viditAgamA / gyadhAyi vRttI rasika priyAyAH dakSo citA sabhya manoramAyAH // 18 // eSA vizeSA dvikarArtha yuktA brajasya bhASA sarasA suramyA / navyArtha bhAvodghaTanAsu zatAH tasmAt vizodhyAH kavibhiH purANaiH / 19 // saMvadvANa zarAbdhi zItagumite mAse zubhe zrAvaNe / paMcamyAM zazivAsare zubha dine pakSe lasatprojvale / zrI majAlipure sadA sukha kare siMdhostare sundare / tatrAlekhi samartha sAdhubhiriyaM vRtti manomodinI // 20 // yAvanmeru dharA pIThe yAvarttiSTati medinI / tAvannaMdatu TIkeyaM . sAdhu zabdArtha suMdarA // 21 // bhadRSTadoSAnmativibhramAdvAyatkiMcidUnaM likhitaM mayAtra / tatsarva mAH parizodhanIyaM saMtoyataH sarva hitaiSiNo vai // 21 // maMgalaM lekhakasyApi pAThakasyApi maMgalaM mahalaM sarva lokAnAM bhUmi bhUpati mahalaM // 23 // tailAdazejalAdrakSet rakSetra zithila baMdhanAt / parahasta gAM rakSedevaM pati pustikA / / 2 / / bhagna dRSTi kaTi prIvA cAdho dRSTi radho mukhaM / kaNTena likhitaM zAstraM yatnena pari pAlayeta // 25 // lekhana kAla-saMvat 1799 varSe Azvina mAse zukla pakSe trayodazI tithau bhRguvAre vAcanAcArya zrI zrI 104 zrI zrI devadhIragaNitat ziSya paM0 pravara zrI harSa hemajI ziSya .
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [140] paM0 caturaharpa likhitaM zrI bIkAnera madhye catummAsI sthitena / shriirstu| ma0 zrI joraavrsihjii| prati-patra 81 / paMkti 16 / akSara 52 / sAila 404 1 // (dAnasAgarabhaMDAra) (4) (kezavadAsa kRta ) zikhanakha kI bhASA TIkA / saMvat 1762 se pUrva / bhAdiatha zikha nakha varNana likhyate / kAvya / gIrvANa vANI pu vizeSa buddhiH tathApi bhASA rasa lolupohaM / yathA surANAmamRteSu sassu svargAGganAmadharAsaghe ruciH / / artha kesavadAsa kahai chai je mAharI mati saMskRta vANI,nai viSai buddhi / vizeSa chai to piNa hu~ bhASA rasa ne viSai lolapI chu te kehamI parai jima devatAM ne deva loka mAhe amRta thakAM piNa devAMganA nA adhara nA rasa nI vAMchA karai adhara rasanI ghaNI icchA timapiNa saMskRta bhASA jANu hu to piNa vraja bhASA nI vAMchA ghaNI haiM mujhneN| atha chUTA keza varNana savaiyA // anta kamalA je lakSmI tehanuM sthAnaka jANIne ke ANIya kAmanA je pAMca vANa tehanA je jotivaMta phala kahatI bhAloi chai te zobhai chai kai hUM jANuM mAhare jANa paNe suMdara suMdarInA nakhaja chai| 28 / iti zrI kezavadAsa viracita zikha nakha saMpUrNaH / zrIrastu / lekhana kAla-saMvata 1762 varSe migasara sudi 8 bhaume likhitaM zrI bhuja madhye paM0 bhAgacaMda muninA / shrii| prati guTakAkAra / patra 8 / paMkti 33 / akSara 22 / sAija 4 / 46 (abhaya jaina granthAlaya)
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1. [granthakAra-paricaya ] (1) abhayarAma sanADhaya (16) -- jaisA ki Apane 'anUpa zRGgAra' graMtha meM ullekha kiyA hai Apa bhAradvAja kula, sanADhya jAti, karaiyA gotrIya kezavadAsa ke putra evaM raNathaMbhora ke samIpavartI vaiharana gA~va ke nivAsI the| bIkAnera nareza anUpasihajI Apa para bar3e prasanna the aura 'kavirAja' nAmase saMbodhita kiyA karate the / mahArAjA anUpasihajI kI AjJAnusAra hI Apane saM0 1754 ke agahana zuklA ravivAra ko 'anUpa zRGgAra' grantha kI racanA kii| (2) AnandarAma kAyastha bhaTanAgara (14)-Apa suprasiddha kavi kAzIvAsI 'tulasIdAsajI ke ziSya the| Apake racita "vacana-vinoda" kI prati saM0 1679 kI likhita hone se usakA nirmANa isase pahale kA hI nizcita hotA hai| pratilekhaka ne ApakA vizeSaNa "hisArI" likhA hai ataH inakA mUla nivAsasthAna hisAra jJAta hotA hai| mizrabandhu vinoda pR. 347 meM kokasAra yA kokamaMjarI ke kartA ko "Ananda kAyastha, koTa hisAra ke' likhA hai| isa grantha kI prati anUpa saMskRta lAibrerI meM saM0 1682 likhita upalabdha hai / samaya nivAsasthAna aura nAma para vicAra karate hue kokasAra-racayitA Ananda vacana-vinoda ke AnandarAma kAyastha hI pratIta hote haiN| (3) udayacaMda ( 15, 109)-ye kharataragacchIya jaina yati yA mathena the| mahArAjA anUpasihajI se ApakA acchA sambandha thaa| unhIM ke liye saM0 1728 ke Azvina zuklA 10 kujavAra ko inhone bIkAnera me 'anUparasAla' grantha banAyA / ApakA pAMDitya darpaNa' nAmaka saMskRta grantha (saM0 1734 ke sAvana sudI meM) pUrvokta mahArAjA kI AjJA se racita upalabdha hai jisakI Avazyaka jAnakArI Adyar Library Bulletin me pAMDitya darpaNa oNpha zvetAmbara udayacandra nAmaka lekha me prakAzita hai| mahArAjA sujAnasiMhajI ke samaya (saM0 1765 caitra) meM Apane 'bIkAnera gajala' bnaayii| . . (4) udayarAja (35)-Apa ke racita 'vaidyavirahiNI prabandha' me kaviparicaya evaM graMntharacanA-kAla kA kucha bhI nirdeza nahIM hai, para vizeSa saMbhava ye udaya. * pRSThAka
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAja ve hI haiM jinake racita hindI evaM rAjasthAnI ke lagabhaga 500 dohaM upalabdha haiN| yadi yaha anumAna ThIka hai to Apa kharataragacchIya (caMdana malayAgirI copaI ke racayitA ) bhadrasAra ke ziSya the| Apa acche kavi the-ApakI nimnokta anya racanAeM hamAre saMgraha meM haiN| (1) guNabAvanI saM0 1676 vai0 su0 15 brii| (2) bhajana chattIsI saM0 1667 phA0 ba0 13 zukravAra, mAMDAvai / bhajana chattIsI meM kavi ne apanA paricaya dete hue likhA hai ki yaha grantha 36 varSa kI umra meM banAyA ataH inakA janma saM0 1631 nizcita hotA hai| Apane apane pitA kA nAma bhadrasAra, mAtA kA nAma haraSA, bhrAtA sUracaMdra, mitra ratnAkara, nivAsasthAna jodhapura, svAmI udayasiha, patnI puravaNi, putra sUdana kA ullekha kiyA hai| ina bAto ko spaSTa karane vAle do kavitta nIce diye jA rahe hai: sAma samape udayasiMha vAsa samape yodhapura / samapi pitA bhadrasAra janma samape haraSA ura / samapi bhrAta sUracaMdra mitra samape rayaNAyara / samapi kalitra pUvaNi samapi putra sudana divaayr| rUpa ane avatAra o mo samape Apaja rahaNa / udairAja iha ladhau itau, bhava bhava samape maha mahaNa // 32 // saulahese satasar3ha, kIdha jana bhajana chattIsI / monuM varasa chatrIsa, huva mani Avai IsI / yadi phAguNa zivarAtri, zravaNa zukravAra samUrata / mAMDAvAi majhAri, prabhu jagamAla pRthI pati / bhadrasAra caraNa praNAma kari, maiM anukrami maMDyA kavita / trailoka chattIsI bAMcatA duHkha jA nAsai durati // 37 // udayarAja yA udayakRta cauvIsajina savaiyAdi kA saMgraha bhI upalabdha hai ve saba hindI me haiN| pramANAbhAva se unake racayitA prastuta udayarAja hI haiM yA usase bhinna anya koI kavi hai, nahIM kahA jA sakatA: mizra bandhu vinoda bhA0 1 pR0 396 meM udayarAja jaina jati bIkAnera racita phuTakara dohe, guNamAsA tathA raMgejadIna mahatAva, racanA 1660 ke lagabhaga, AzrayadAtA mahArAjA rAmasiMhajI ko likhA hai inameM se phuTakara dohe to ThIka inhI ke haiM bAkI .
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 143 ] kI donoM racanAoM ke nAma azuddha pratIta hote haiM / saMbhava hai guNamAsA guNavAvanI ho| rAyasiMhajI ke Azrita hone kI bAta bhI sahI nahIM hai| pUrvokta padyoM se ye yati hokara mathena (gRhastha ) siddha hote haiN| (5) ustata pAtazAha (61)-inhoMne saM0 1758 ke migasara sudI 13 budhavAra ko sindha prAntavartI bheharA nAmaka sthAna meM rAgamAlA ( rAga caurAsI ) bharata ke granthAnusAra aura zAha ke rAjya-kAla meM bnaaii| (6) karNabhUpati ( 19)-inake racita kRSNacaritra saTIka ke atirikta kucha jJAta nahIM / saMbhava hai ye bIkAnera nareza karNasiMhajI hoN| prati apUrNa prApta hai ata: anta kA aMza milane para saMbhava hai isake racayitA ke sambandha meM vizeSa jAnakArI prApta ho| (7) kalyANa (102, 114 )-ye kharataragacchIya yati the| inhone saM0 1838 ke mAgha badI 2 ko giranAra gajala evaM saM0 1864 ke bhAdravA zuklA 14 ko daulata (rAmajI) yati ke liye siddhAcala gajala bnaaii|| (8) kalha (96)-inhone jahA~gIra ke rAjyakAla me lAhaura me dillIrAjya-vaMzAvali bnaaii| isakA racanAkAla "taure gagaNa akharata caMda" kAtika badI 1 ravivAra batalAyA hai / saMvat spaSTa nahIM ho sakA, saMbhava hai pATha azuddha ho / (9) kizanadAsa (97 )-inhoMne auraGgajeba ke rAjyakAla meM uparokta kavi kalhakRta dillI rAjya vaMzAvali ko Adi anta kA kucha bhAga apanI ora se jor3akara apane nAma se prasiddha karadiyA hai madhya kA bhAga kalha kI vaMzAvali se jyoM kA tyo le liyA gayA hai| jo vAstava meM sAhityika corI hai| (10) kuMvara kuzala (34)-ye tapAgacchIya kanakakuzala ke ziSya the| kaccha ke rAjA lakhapata ke Adeza se unhI ke nAma kA lakhapatajasasindhu nAmaka prantha bnaayaa| kaccha ke itihAsa meM lakhapata kA samaya saM0 1798 se 1817 likhA hai ataH kavi evaM grantha kA samaya isI ke madhyavartI hai / kaccha itihAsa ke anusAra kanakakuzalajI ne rAjA lakhapata ko brajabhASA ke granthoM kA abhyAsa karavAyA thA / mahArAjA ne inake tatvAvadhAna meM vahA~ eka vidyAlaya sthApita kiyA thA jisame par3hane vAle videzI vidyArthiyoM ko rAjya kI ora se peTiyA ( bhojana kA samAna ) diye jAne kI vyavasthA kI thii| saM0 1932 meM kanaka kuzalajI kI ziSya paramparA ke bhaTTAraka jIvanaphuzalajI kI adhyakSatA me yaha vidyAlaya calarahA thA, patA nahIM vaha ava cAlU
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 144 ] hai yA nhiiN| kanakakuzalajI ke ziSya kuMvara kuzalajI ke racita lakhapatajasasindhu grantha kA ullekha bhI kaccha ke itihAsa meM pAyA jAtA hai| . mizrabandhu vinoda pR0 667 meM inakA evaM inake racita lakhapatajasasindhu kA ullekha hai para inheM jodhapura nivAsI batAnA sahI nahIM hai| vinoda meM kuMvara kuzala ko kanaka kuzala kA bhAI. batalAyA gayA hai para ye guru-ziSya the, yaha hameM prApta prati kI prazasti se spaSTa hai| (11) kRSNadatta vipra (119)-inhoMne 'jyotiSasAra bhASA' yA kavivinoda grantha banAyA / vizeSa vRtta ajJAta hai| (12) kRSNadAsa (56)-inhoMne bIkAnera nivAsI jaina joharI botharA kRSNacandra jo ki dillI meM rahane lage the, ke liye ratna parIkSA grantha saM0 1904 ke kArtika kRSNA 2 ko bnaayaa| (13) kRSNAnanda (43)-gandhakakalpa A~valAsAra grantha ke atirika vizeSa vRtta jJAta nahIM hai / mizrabandhu vinoda ke pR0 1028 me kRSNAnanda vyAsa kA ullekha hai ve inase bhinna hI sambhava haiN| (14) kezarI kavi (33)-inhoMne sujAna ke liye rasikavilAsa prantha bnaayaa| (15) khetala (100,103)-Apa kharataragacchIya jinarAja sUrijI ke ziSya dayAvallabha ke ziSya the| dIkSAnaMdI sUcI ke anusAra ApakI dIkSA saM0 1741 ke phAguna vadI 7 ravivAra ko jinacandra sUrijI ke pAsa huI thii| Apane apanA nAma padyoM meM khetasI, khetA aura kahIM khetala diyA hai / nandI sUci ke anusAra inakA mUla nApa khetasI aura dIkSita avasthA kA nAma dayAsundara thaa| Apane cittor3agajala saM0 1748 sAvana vadI 2 aura udayapura gajala saM0 1757 migasara vadI meM banAyI thii| inake atirikta ApakI racita bAvanI hamAre saMgraha meM hai jisakI racanA saM0 743 migasara sudI 15 zukravAra daharavAsa gA~va meM huI thii| usakA anta-pada isa prakAra hai: saMvat sattara tyAla, mAsa sudI pakSa magassira / tithi pUnama zukravAra, thayI vAvanI suthira / vArakharI ro bandha, kavitta causaTha kathana gati / daharavAsa caumAsa samaya, tiNi bhayA sukhI ati /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 145 ] zrI jainarAjasarisaghara, dayAvallabha gaNi tAsa sikhi| suprasAda tAsa khetala, sukavi lahi jor3i pustaka likhi // 64 // ApakI udayapuragajala bhAratIya vidyA meM evaM cittaur3agajala phArvasa sabhA traimAsika patrikA meM prakAzita ho cukI hai / mizrabandhuvinoda ke pR0 966 meM khetala kavi kA nAmollekha hai para vahA~ inake racita grantha kA nAma va samaya kA rnideza kucha bhI nahIM hai / ataH ve yahI the, yA inase bhinna, nahIM kahA jA sakatA / (16) khusaro (4)-Apa hindI sAhitya saMsAra meM suprasiddha haiN| mizrabandhu vinoda pR0 266 meM inakA va inake nAmamAlA grantha kA ullekha pAyA jAtA hai| khoja riporToM meM abhI taka inakI khvAlakabArI nAma mAlA kI nAgarI lipi meM likhita prAcIna prati kA kahIM bhI ullekha dekhane meM nahIM AyA / isaliye prastuta vivaraNI meM isakA Adi anta bhAga diyA hai| (17) ganapati (88)-ye gurjara gaur3a suratAna deva ke putra the| inhone sAMgAvata jasavanta kI rAnI amara kaMvarI aura AmberanAtha kI patnI kundana bAI ke liye saM0 1826 basanta paMcamI ko zani kathA kI racanA kI / ye vallabha sampradAya ke giradhArIjI ke mandira ke pujArI the| __ zrIyuta motIlAlajI menAriyA ke sampAdita khoja vivaraNa bhAga 1 meM inake sudAmAcaritra kA vivaraNa diyA gayA hai / vahA~ kavi kA nAma gaNezadAsa likhA hai / 'gaNeza aura ganapati ekArthavAcaka nAma hai ataH ye donoM abhinna hI pratIta hote haiN| (18) gulAbavijaya (101, 103)-Apa tapAgacchIya yati the / inhone 'kAparar3A gajala' kama dhaja khusAlasiha ke zAsana kAla meM (saM0 1872 cai0 ba0 3 ko banAI ) aura jodhapura gajala kI saM0 1901 pauSa badI 10 ko racanA kii| jaina gurjara kaviyo bhA0 3 pR0 175 meM riddhivijaya ziSya gulAbavijaya ke samedazikhara rAsa saM0 1846 meM race jAne kA ullekha hai para ve inase bhinna hI saMbhava haiN| (19) gulAbasiMha (36)-ye pratApagar3ha rAjya ke saMcei gA~va ke adhikArI the| omAjI ke pratApagar3ha ke itihAsa meM vahA~ ke rAjA udayasiha ne mahaDU gulAbasiMha ko paira meM svarNAbhUSaNa kA sanmAna dekara pratiSThA bar3hAI, likhA hai| Apake racita sAhitya mahodadhi kI racanA inhIM udayasiMhajI kI AjJA se huI thI mujhe usakA nRpavaMza
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 146 ] nirUpaNa aura kavivaMza varNana nAmaka aitihAsika aMza hI upalabdha huA hai-sampUrNa grantha kAphI bar3A honA cAhiye aura vaha pratApagar3ha rAjya lAibrerI yA kavi ke vaMzajoM ke pAsa honA saMbhava hai| saMcei gA~va Aja bhI inake vaMzajoM ke adhikAra meM hai| mizra bandhu vinoda pR0 1055 meM bUMdI ke gulAbasiMha kavi ke aneka pranthoM kA ullekha hai jo ki muMzI devIprasAdajI ke 'kaviratnamAlA' se liyA gayA jAna par3atA hai| inakA samaya bhI hamAre kavi gulAbasiMha ke samakAlIna hai para ye donoM bhinna-bhinna kavi pratIta hote haiN| (20) gopAla lAhorI ( 29)-inhoMne musAhibakhAna ke tanuja siradArakhA~ ke putra mirajAkhA~na kI AjJA se 'rasavilAsa' graMtha saM0 1644 ke vaisAkha sudi 3 ko banAyA, isa grantha kA kevala antima patra hI hamAre saMgraha meM hai| ataH sampUrNa prati kahIM upalabdha ho to hameM sUcita karane kA anurodha hai / (21 ) ghanazyAma (23)-prati lekhaka ke anusAra ye purohita the| rAdhAjI ke nakhazikha varNana ke atirikta inakI anya racanA ajJAta hai| ye kavi vallabha kula ke vaiSNava the| saM0 1805 ke kArtika zuklA buddhavAra ko nakhazikha varNana kI racanA huI thii| (22) caturadAsa (20)-Apa amRtarAya bhaTTa ke ziSya va jAti ke kSatriya the| citravilAsa kI racanA apane mitroM ke kathana se saM0 1736 kArtika sudi 9 lAhaura meM Apane guru ke nAma se kI thii| (23) cidAnaMda (129)-ye AtmAnubhavI jaina yogI the| inakA mUla nAma kapUracaMda aura sAdhakAvasthA kA nAma cidAnaMda hai / banArasa vAle kharataragacchIya yati cunnIjI ke ye ziSya the / Apake prApta grantho ke nAma isa prakAra haiN| (1) svarodaya saM0 1907 pAlItAnA (2) pudgala gItA (3) dayA chattIsI saM. 1905 kA.su. 1 bhAvanagara (4) praznottaramAlA (5) savaiyA vAvanI (6) pada bahotarI (7) phuTakara dohe Adi zrApakA svarodaya grantha apane viSaya kA acchA grantha hai| Apake pada bar3e hI sundara evaM bhAvapUrNa haiM / gambhIra bhAvoM ko dRSTAMta dekara saralatA se samajhAne meM Apa
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 147 bar3e siddhahasta the| inake viSaya meM merA eka svatantra lekha zIghra hI prakAzita hone vAlA hai| (24) cetanavijaya (3, 13, 73)-ye tapAgacchIya riddhivijayajI ke ziSya the| laghupigala kI antaprazasti ke anusAra inakA janma baMgAla meM huA thaa| dIkSA lekara tIrthayAtrA karate hue punaH baMgAla me Ane para inhoMne kaI grantho kI racanA kI jinameM se 'Atmabodha nAmamAlA' saM0 1847 mAgha sudI 10 aura laghupiMgala saM0 1847 pauSa badI 2 guruvAra baMgadeza aura jambUrAsa saM0 1852 sAvana sudI 3 ravivAra ajImagaMja meM racita granthoM ke vivaraNa prastuta grantha meM diye gaye haiN| inake atirikta zrIpAla rAsa saM0 1853 phAgana sudI 2 ajImagaMja aura sItA caupAI saM0 1851 vaisAkha su0 13 ajImagaMja, ullekhanIya haiM / svargIya bAbU pUranacandajI nAhara kalakattA ke gulAbakumArI lAibrerI me inake racita aneka phuTakara racanAoM kA eka bar3A guTakA hai| mizrabandhu vinoda pR0 836 meM bhI inakA ullekha AyA hai| (25 ) celo (99) ye ratanu gotrIya panajI ke putra evaM jiliyA gA~va ke nivAsI the saM0 1909 ke vaisAkha badI me unhoMne AyU zaila kI gajala bnaaii| (26 ) cainasukha (54)-Apa kharataragacchIya jinadatta sUri zAkhA ke lAbha nidhAnajI ke ziSya the| inakI paramparA me yati riddhikaraNajI Aja bhI phatahapura me vidyamAna hai| inhI ke saMgraha me ApakI zatazlokI bhASATIkA kI prati upalabdha huI hai jisakI racanA saM0 1820 bhAdravA badI 12 zanivAra ko maheza kI AjJA va ratanacanda ke liye huI hai| aAphkA anya grantha 'vaidya jIvana TavA' bhI upalabdha hai / saM0 1868 me phatahapura me inakI chatarI ziSya cimanIrAmajI ne banAI thii| ApakI paramparA ke sambandha meM vizeSa jAnane ke liye hamAre likhita yuga pradhAna zrI jinadatta sUri grantha dekhanA caahiye| (27 ) jagajIvana (70)-inake hanumAna nATaka kI prati apUrNa milane se ApakA samaya va anya jAnakArI ajJAta hai / (28) jagannAtha (26)-jaisalamera ke rAvala amarasiha ke liye inhone ratibhUSaNa nAmaka grantha saM0 1714 ke jeTha su0 10 somavAra ko bnaayaa| (29) jaTamala (76-105-113)-ye nAharagotrIya jaina zrAvaka the| mUlataH ve lAhaura ke nivAsI the para pIche se jalAlapura meM rahane lage the| hindI sAhitya meM zrApake racita 'gorA-bAdala kI yAta' ne acchI prasiddhi prApta kI, jisakA kAraNa eka
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 148 sAhityika vidvAn dvArA isakI saTIka prati ke gadya ko inakA racita mAna lenA thaa| paravartI vidvAnoM ne isa bhUla ko bahuta varSoM taka calAye rakhA para anta meM svAmI narottamadAsajI', bAbU pUrNacandajI nAhara aura hamane apane lekhoM meM isakA sudhAra kiyaa| hamAre anveSaNa se jaTamala ke anya kaI grantha prApta hue una sabakA paricaya hamane hindustAnI patrikA ke varSa 8 aMka 2 meM 'kavivara jaTamala nAhara aura unake grantha zIrSaka lekha me prakAzita kiyA thaa| prastuta grantha meM 'prema vilAsa caupAI, 'lAhoragajala' aura 'jhigora gajala' ke vivaraNa prakAzita haiN| inameM se premavilAsa caupAI ke sambandha meM svargIya sUryanArAyaNajI pArIka kA eka lekha vINA san 1938 meM prakAzita ho cukA hai aura 'lAhauragajala' 'jainavidyA' nAmaka patrikA meM prakAzita ho cukI hai| miMgora gajala' abhI taka aprakAzita hai| ApakI anya racanAeM, bAvanI, sundarIgajala aura phuTakara savaiye hamAre saMgraha meM hai / jaMTamala-granthAvalI kA hamane saMpAdana kiyA hai aura vaha prakAzana kI pratIkSA meM hai| mizrabandhuvinoda ke pR0407 meM bhI jaTamala kA ullekha hai| (30) jayatarAma ( 128)-inhoMne 'yoga pradIpikA svarodaya' saM0 1794 vijayA dazamI ko bnaayaa| (31) jayadharma (123 )-ye jainayati lakSmIcandajI ke ziSya the / inhone saM0 1762 kAtika badi 5 ko pAnIpata meM nandalAla ke putra govardhanadAsa ke liye 'zakuna pradIpa' nAmaka grantha vnaayaa| (32) jarnAdana gosvAmI (22)-inake racita 'durgasiMha zRMgAra' grantha kA vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai / isakI prati prArambha meM truTita prApta hone se / durgasiha evaM kavi kA vizeSa paricaya jJAta nahIM ho skaa| isa grantha kI racanA saM01735 jyeSTha sudi 9 ravivAra ko huI thI / Apake racita vyavahAra nirNaya saM0 1737 aura lakSmI nArAyaNa pUjAsAra (bIkAnera ke mahArAjA anUpasihajI ke liye racita) kI pratiye anUpa saMskRta lAibrerI meM vidyamAna hai / ___ khoja riporToM ke AdhAra se hastalikhita hindI pustakoM kA saMkSipta vivaraNa bhAga 1 ke pR0 49 meM janArdana bhaTTa ke ( 1 ) bAlaviveka (2) vaidyaratna (3) hAthI kA zAlihotra aura mizravandhuvinoda ke pR0 1078 meM ina granthoM ke atirikta kaviratna nAmakA cauthA grantha bhI inhIM ke dvArA racita hone kA ullekha kiyA hai| 1 pra. nAgarI pracAriNI va. 14 a. 4 / 2 pra0 vizAla bhArata, disambara 1933 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 149 ] iname se vaidyaratna kI pratiyeM mere avalokana meM AyI haiM usameM racanA kAla saM0 1749 mAgha sudi 6 spaSTa likhA huA hai| ataH mizrabandhuvinoda meM inakA kavitA kAla saM0 1900 ke prathama batalAyA hai vaha aura bhI Age bar3hakara saM0 1749 ke lagabhaga kA nizcita hotA hai| patA nahIM inake nAma se jina tIna anya granthoM kA ullekha kiyA gayA hai unameM racanAkAla hai yA nahIM evaM kavi yahI haiM yA samanAma vAle anya koI janArdana bhaTTa haiM ?' janArdana gosvAmI ke saMskRta granthoM evaM vaMzAvali ke sambandha meM DaoN. sI. kunhanarAjA abhinaMdana grantha meM paM0 mAdhava kRSNa zarmA kA 'zivAnanda gosvAmI' lekha dekhanA caahiye| . (33) jAna (18, 27, 33, 49, 55,71,79, 84, 90, 94, 97) Apa phatahapura ke navAba aliphakhA~ ke putra nyAmatakhA~ the / kavitA meM inhoMne apanA upanAma jAna hI likhA hai / saM0 1671 se 1721 taka pacAsa varSa ApakI sAhitya-sAdhanA kA samaya hai / ina varSoM meM Apane 75 hindI kAvya granthoM kA nirmANa kiyA, jisakI pratiyA~ rAjasthAna me hI prApta hone se abhI taka yaha kavi hindI sAhitya saMsAra se ajJAta thA / inakA ( inake 4 granthoM kA ) paricaya sarva prathama hamAre sampAdita rAjasthAnI' aura 'dhUmaketu' patra me prakAzita huA thaa| zrIyuta motIlAlajI menAriyA ke khoja vivaraNa meM ApakI racita rasamaMjarI kA vivaraNa prakAzita huA hai / prastuta grantha me Apake 11 grantho kA vivaraNa diyA gayA hai| inake sambandha meM hamAre nimnokta cAra lekha prakAzita ho cuke haiM ataH yahA~ adhika na likhakara pAThakoM ko una lekhoM ko par3hane kA sUcana kiyA jAtA hai| (1) kavivara jAna aura unake grantha (pra0 rAjasthAna bhAratI va01 aM01) (2) kavivara jAna aura unakA kAyama rAso (pra0 hindustAnI va0 15 aM02) (3) kavivara jAna kA sabase bar3A grantha(buddhisAgara)(pra0, va0 16 aM0 1) (4) kavivara jAna racita aliphakhA~ kI per3I (pra0, va0 16 aM0 4) (34) jogIdAsa (50)-ye bIkAnera ke sAhitya premI nareza anUpasiMhajI ke sammAnita zvetAmbara (jaina ) lekhaka josIrAya mathena ke putra the / mahArAjA sujAna hindI pustaka sAhitya ke anusAra yaha muhammadI presa lakhanaU se chapa bhI cukA hai| isa andha ke pRSTha 63 me san 1882 likhA hai vaha prakAzana kA hai| isI prakAra devIdAsa kI rAjanIti ko bhI 19 vIM zatAbdI kI mAnI hai para vaha 18 vIM kI hai|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 150 ] sihajI ke varasalapura gar3ha vijaya kA varNana inhoMne saMvat 1767-69 ke lagabhaga sujAnasiMha rAso ( padya 68 ) meM kiyA thaa| usase prasanna hokara mahArAjA ne kavi ko varSAzana, sAsaNadAna aura ziropAva dekara sammAnita kiyA thaa| inhIM mahArAjA ke samaya kavi ne unake putra mahArAja kuMvara jorAvarasihajI ke nAma se saM0 1762 ke Azvina zukla 10 ko "vaidyakasAra" nAmaka grantha banAyA jisakA vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai| (35) TIkama (73)-ye jaina kavi the| saM0 1708 jeTha vadi 2 ravivAra ko inhoMne 'candrahaMsa-kathA' bnaaii| (36) tatvakumAra (57)-ye kharataragacchIya sAgaracandrasUri zAkhA ke vAcaka darzanalAbha ke ziSya the / mizrabandhuvinoda ke pR0 975 meM ajJAta kAlika prakaraNa meM inake racita zrIpAlacaritra kA ullekha hai / vaha kalakatte se yati sUryamalajI ne prakAzita bhI kara diyA hai| Apake dvitIya grantha 'ratnaparIkSA kA vivaraNa isa grantha meM diyA gayA hai jisake anusAra isakI racanA saM0 1845 sAvana vadi 10 somavAra ko baMgadezIya rAjagaMja ke caMDAliyA AsakaraNa ke liye huI thii| (37) dayAladAsa (98)-Apa kubiye gA~va ke sir3hAyaca khetasI ke putra the / rAThaur3oM kI khyAta ke sambandha meM Apake tIna grantha (1) AryAkhyAna kalpadruma (2) dezadarpaNa aura (3) rAThaur3oM kI khyAta bahuta hI mahatva ke haiM / bIkAnera rAjya kA itihAsa to Apake ina grantho ke AdhAra se hI likhA gayA hai / inake atirikta jasa-ratnAkara', 'sujasa bAvanI', 'ajasa ikkIsI', phuTakara gIta Adi kI pratiyA~ anUpa saMskRta lAibrerI meM vidyamAna haiM / Apane nArasaira ke ThAkura ajItasihajI kI AjJA se paramAroM ke itihAsa ke sambandha meM 'paMvAravaMzadarpaNa' saM0 1921 meM bnaayaa| (38) daraveza hakIma (45)-Apake racita 'prANasukha' grantha ke atirikta kucha bhI vRtta jJAta nahIM hai / isa grantha kI prati saM0 1806 kI likhI huI hone se kavi kA samaya isase pUrvavartI siddha hI hai| (39) dalapati mizra (95)-'jasavanta udota' me kavi ne apanA paricaya dete hue likhA hai ki akavarapura meM mAthuradvIpa mizra jinhoMne kucha dina rAmanareza ke yahA~ rahakara unheM par3hAyA thA unake putra zivarAma ke putra tulasI kA maiM putra hUM / saM0 1705 asAr3ha sudI 3 ko jahA~nAvAda meM isa grantha kI racanA huI / jodhapura ke mahArAjA jasavantasihajI se inakA acchA sambandha thA / isa grantha kA aitihAsika
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 151 ] sAra maiMne 'hindustAnI' varSa 16 aMka 3 me prakAzita kara diyA hai| 'jasavanta udota' meM kavi ne nAyikAvarNana ke sambandha meM vistAra se jAnane ke liye apanI 'rasa ratnAvalI' grantha kA nirdeza kiyA hai jo adyAvadhi aprApta hai / (40) dIpacanda (45)-ye kharataragacchIya the / inake racita 'laMghana-pathyanirNaya' nAmaka saMskRta grantha kI prati hamAre saMgraha me hai jo ki saM0 1792 mAgha sudi 1 jayapura me racita hai / prastuta grantha me inake bAla tantra bhASA vacanikA kA vivaraNa diyA hai| (41) dIpavijaya ( 109-115 )-ye tapAgacchIya ratnavijaya ke ziSya the| inakA viruda "kavirAja bahAdura" thaa| ApakI nimnokta racanAe~ jJAta huI hai| (1) rohiNI stavana saM0 1859 bhA0 su0 khaMbhAta (2) kesariyAjI lAvaNI-RSabha stavana saM0 1875 (3) sohama kula paTTAvali rAsa (granthAgrantha 2000) saM0 1877 sUrata (4) pAzvanAtha 5 badhAvA saM0 1879 (5) kavi tIrtha stavana, saM0 1886 (6) ar3asaTha Agama aSTa prakAra rI pUjA, saM0 1886 jambUsara (7) nandIzvara mahotsava pUjA saM0 1889 sUrata (8) sUrata gajala (9) khaMbhAta gajala ( 10 ) jambUsara gajala (11) udayapura gajala (12) bar3audA gajala / ye paoNco gajala saM 1877 kI likhita prati me upalabdha hai jo ki Agare ke vijaya dharma sUri jJAna mandira meM hai| (13) mANibhadrachanda (14) candaguNAvalI patra (15) aSTApada pUjA, saM0 1892 phAguna, rAMdera (16) mahAnizItha huMDI (pra0 jaina sAhitya saMzodhaka ) (17) navabola carcA saM0 1876 udayapura (42) durgAdAsa (112)-ye kharataragacchIya yati vinayAnanda (jinacandrasUri zAkhA ) ke ziSya the| inhoMne dIpacanda ke Agraha se saM0 1765 pauSa vadi 5 me 'maroTa gajala' bnaaii| inakA anya grantha jambU caupAI hamAre saMgraha me hai / isakI racanA saM0 1793 zrAvaNasudi 7 somavAra ko bAkaroda meM huI hai| (43) dUlaha (23 )-19 vI zatAbdI ke kavi dUlaha kA 'kavikulakaMThAbharaNa' hindI sAhitya me prasiddha hai / mizrabandhuvinoda pR0 181 meM bhI isakA ullekha hai /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ 152 ] sNbhvtH|ye unase abhinna hI hoNgeN| dUlaha vinoda kI prati kA kevala prathama patra prApta hone se kavi kA paricaya evaM racanAkAla jJAta nahIM ho sakA / isakI pUrNa prati kahIM prApta ho to hameM sUcita karane kA anurodha hai| (44) devaharSa ( 105-107 )-Apa kharataragacchIya jaina yati the| zrI jinaharSasUrijI ke samaya meM racita inakI 'pATaNa gajala' (saM0 1759 phAlguna) 'DIsA gajala' ke atirikta 'siddhAcala chanda' hamAre saMgraha meM hai| (45) dharmasI ( 43 ) ye bhI kharataragacchIya vAcaka vimala harpajI ke ziSya the| inakA dIkSA avasthA kA nAma dharmavaddhana thA / apane samaya ke ye pratiSThita evaM rAjya-mAnya vidvAna the| inake sambandha me merA vistRta lekha rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavarddhana' zIrSaka rAjasthAnI varSa 2 bhAga2 me prakAzita hai| ataH yahA~ vistRta paricaya nahI diyA gayA / (46) nagarAja (125)-saMbhavataH ye kharataragacchIya jaina yati the / 18 vI zatAbdI me ajaya rAjya ke liya Apane "sAmudrika bhASA" nAmaka grantha bnaayaa| (47) nihAla (110)-ye pAvacandrasUri saMtAnIya harSacandrajI ke ziSya the| inakI racita baMgAla kI gajala (saM0 1782-95) ke atirikta nimnokta racanAye jJAta (1) brahmavAvanI, saM0 1801 kArtika sudi 6 murzidAbAda (2) mANakadevI rAsa, saM0 1798 pauSa vadI 13 murzidAbAda(pra0 rAsasaMgraha) (3) jIvavicAra bhASA saM0 1806 caita sudi 2 budha murzidAbAda (4) navatatva bhASA, saM0 1807 mAgha sudi 5 "baMgAla gajala aitihAsika sAra ke sAtha muni jinavijayajI ne bhAratIya vidyA varSa 1 aMka 4 meM prakAzita karadI hai|| (48) naMdarAma (17)-inhoMne bIkAnera nareza anUpasihajI kI AjJA se ". rasa granyA kA sAra lekara "alasamedinI" nAmaka grantha banAyA / . - (49) paramAnaMda (126)-ye nAgapurIya lokAgaccha ke vIracandra ke ziSya the| inhone lakSmIcandra (sUri) evaM bIkAnera nareza sUratasiha ke samaya meM (saM0 1860 mAgha sudi) meM vihArI satasaI kI saMskRta TIkA bnaayii| (50) prema (25)-inhoMne saM0 1740 ke caita sudi 10 ko premamaMjarI pranya bnaayaa|
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 153 (51) bagasIrAma lAlasa (19) Apane saM0 1913 Azvina zuklA 15 ko bIkAnera ke mahArAjA saradArasiha (kAvya meM nAma sAdUla pAtA hai para vaha azuddha pratIta hotA hai) kI chatra chAyA meM "kAnya-prabandha" grantha bnaayaa| (52) badrIdAsa (7)-inakI racita mAnamaMjarI nAmamAlA kI prati saM0 1725 kI likhita prApta hai ataH inakA samaya isake pUrvavartI hI hai| (53) bhagatadAsa (86)-inhoMne samrATa akabara ke samaya meM akabarapura me "baitAla pacIsI" banAI / ye rAghavadAsa ke putra the| (54) bhaktivijaya (110-113)-Apane saM0 1866 kArtika sudi 15 ko bhAvanagara varNana gajala aura medinIpura (mer3atA) mahimA chaMda vijaya jinendra sUri' (tapAgacchIya) ke samaya meM banAyA / Apake ziSya manarUpa kA paricaya Age diyA jaaygaa| (55) bhIkhajana (6)-zrI gopAla dinamaNi racita 'phatahapura paricaya' ke pRSTha 151 me inheM dAdu ziSya saMtadAsa kA ziSya batalAyA hai / ye jAti ke prAcArya brAhmaNa the aura inake pitA kA nAma devI sahAya thA / sanyasta hokara ye bhajana smaraNa 0 evaM adhyayana karane lge| inhone bhAratIya nAmamAlA saM0 1685 Azvina zuklA 15 zukravAra phatahapura (zAsaka daulatakhAM va unake putra tAhara khaoNna ke samaya me ) meM banAI thii| inakI racita anya racanA 'bhIkha bAvanI" hai / Apake likhe hue rasakoSa (kavi jAna kRta) kI prati anUpa saMskRta lAibrerI me hai jo saM0 1684 jeTha vadI 7 phatahapura me likhI gayI hai| mizrabandhuvinoda ke pR0 993 me ApakI bAvanI kA ullekha hai para usakA parimANa 500 zloka kA batalAnA sahI nahI hai| vahA~ inhe ajJAta kAlika prakaraNa me rakhA gayA hai, para bhAratIya nAmamAlA kI prati se ApakA samaya saM0 1685 ke lagabhaga nizcita hotA hai| (56 ) bhUdhara mizra (66)-ye zAkaddhIpI mizra bhArgavarAma ke putra the| saM0 1739 ke mAgha vadI 9 ko dakSiNagar3ha nAderI me "rAgamaMjarI" grantha banAnA prAraMbha kiyA / prantha ke anta meM saM0 1740 kA nirdeza hai aura yaha bhI likhA hai ki AjamazAha ke prayANa ke samaya kavi ne sainya ke sAtha dantina grAma dekhA / kavi ne apanA nivAsasthAna sUbA bihAra, gar3ha muMgera likhA hai / 1 de. jaina gurjara kavio bhA0 2 pR0 730
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 154 (57 ) bhUpa (118)-mizravandhuvinoda pR0 293 meM ajJAta kAlika prakaraNa ke antargata bhUpa kavi evaM unake "caMpU sAmudrika" grantha kA bhI ullekha hai / hameM prApta prati saM0 1725 ko likhita hone se kavi kA samaya isase pUrvavartI nizcita hai / (58) manarUpavijaya (102-106-108-112-116)-ye pUrva ullakhita tapAgacchIya bhaktivijaya ke ziSya the / inake racita (1) giranAra-jUnAgar3ha (2) nAgora (3) porabandara (4) mer3atA (saM0 1865 kArtika sudi 14) aura (5) sojata kI gajaleM (saM0 1863 kArtika sudi 15) kA vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai| saM0 1878 meM vaizAkha zuklA 15 somavAra ke eka lekha se jJAta hotA hai ki jaisalamera daravAra ne inhe lodravA meM upAsarA banA ke diyA thaa| (59) mayArAma (130)-ye dAdUpanthI the| inakA nivAsa sthAna dillIjahAnAbAda thA / ziva-sarodaya grantha ke AdhAra se inhoMne svarodaya grantha bnaayaa| (60) malUkacandra (53)-vaidyahulAsa grantha jo ki tibbasahAvI kA anuvAda hai, me Apane apane zrAvaka kula kA ullekha kiyA hai / ata : ye jaina zrAvaka the| saMbhavataH ye 19 vIM zatAbdI me hI hue haiN| (61) mahamada zAhi (67)-ye pirojazAha ke vaMza meM tattArazAha ke putra the| inakI racita saMgItamAlikA kI prAraMbha-truTita prati prApta huI hai| saMbhava hai kavi ne prArambha meM apanA kucha paricaya evaM samaya diyA ho| (62) mahAsiha (1)-inakI "anekArtha nAmamAlA" kI prati saM0 1760 me svayaMlikhita hamAre saMgraha meM hai / isameM inhoMne apane ko pAMDe batalAyA hai| (63 ) mAna, (prathama ) (25)-Apa kharataragacchIya upAdhyAya zivanidhAna ke ziSya the / inakI racita "bhASA kavirasa maMjarI" kA vivaraNa prastuta grantha me hai| inake atirikta Apake anya grantha isa prakAra haiM: (1) kIrtidhara sukauzala prabandha saM0 1670 dIvAlI, puSkaraNa (2) metArya RSi sambandha saM07 puSkaraNa (3) kSullakakumAra caupAI (4) haMsarAja vaccharAja caupAI saM0 1675 koTar3A (5) uttarAdhyayana gIta saM0 1675 sAvana vadI 8 guru (6) arhadAsa prabandha vijayadazamI jUnapura (7 ) meghadUta vRtti saM0 1693 bhAdavA sudi 11
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 155 ] (8) jIvavicAra TabbA (9) yogabAvanI (10) zikSAchattIsI (64) mAna (dvitIya) (37,39,40)-ye kharataragacchIya sumati meru bhrAtR vinayameru ke ziSya the / kavivinoda aura kavipramoda meM inhoMne apane ko bIkAneravAsI likhA hai| saM0 1745 vaisAkha sudI 5 lAhora meM kavivinoda aura saM0 1746 kArtika sudi 2 meM kavipramoda grantha banAyA / saMyogadvAtriMzikA bhI saMbhavataH inhIM kI racanA hai jisakA nirmANa amaracandra muni ke Agraha se saM0 1731 ke caita sudi 6 ko huA thaa| (65) mAla (deva) (85)-ye bhaTanera kI bar3agacchIya zAkhA ke AcArya bhAvadevasUri ke ziSya the| Apa acche kavi the / ApakI racanAo kI sUcI nIce dI jArahI hai: (1) purandara caupAi (2) bhoja-prabandha (paMcapurI meM racita) (3) aMjaNAsundarI caupAi (4) vikrama paMcadaMDa kathA (5) devadatta caupAi (6) padmaratha caupAI (7) sUrisundarI caupAi (8) vIrAMgada caupAi (9) mAladeva zikSA caupAI (10) sthUlibhadra phAga-dhamAla (11) rAjala nemi dhamAla (12) zIla battIsI (13) kalpAntara vAcya saM0 1614 (14) vIrapaMcakalyANaka stavana Adi mizra bandhu vinoda ke pR0 391 me inakI purandara caupAI kA ullekha hai aura unakA racanAkAla 1652 likhA gayA hai para vAstava meM vaha saMvat pratiyoM kA lekhanakAla hai / inakA samaya saM0 1614 ke lagabhaga hai| (66) muralIdhara (11)-ye tripAThI rAmezvara ke putra the| inhoMne polastyavaMzI mArtaNDagar3ha ke mahArAjA hRdayanArAyaNadeva ke protsAhana se saM0 1723 kArtika vadI 15 ko "chandohRdayaprakAza' grantha banAyA / (67) megha ( 121)-ye utarAdhagaccha ke muni jaTamala ziSya paramAnanda ziSya sadAnanda ziSya narAyaNa ziSya narottama ziSya mayArAma ke ziSya the| saM0 1817 kArtika sudi 3 guruvAra ko caudharI cAhar3amala ke samaya me paMjAba prAnta ke phagavAr3e sthAna meM varSovijJAnasambandhI "meghamAlA grantha bnaayaa| kaI vaSa pUrva hamane isa prantha kA
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 156 ] veMkTezvara presa bambaI se prakAzita dekhA thA / kavi megha kA racita meghavinoda jo ki vaidyaka kA bahuta hI upayogI grantha hai gurumukhI lipi meM prakAzita huA thaa| abhI lAhaura se saMbhavataH isakA hindI gadyAnuvAda prakAzita huA hai / isa grantha kI racanA saM0 1835 phAlguna sudi 13 phagavA nagara meM huI thii| ApakA tIsarA grantha "dAna zIla . sapa bhAva" (saM0 1817 ) paMjAba bhaMDAra meM upalabdha hai| mizrabandhuvinoda ke pR0 997 meM Apake meghavinoda grantha kA ullekha hai para vahA~ inheM ajJAtakAlika prakaraNa meM rakhA gayA hai / jabaki grantha meM saM0 1835 pAyA jAtA hai| (68) raghunAtha (5)-ye viSNudatta ke putra the| pradIpikA nAma-mAlA grantha ke atirikta ApakA vizeSa vRttAnta jJAta nahIM hai| (69) ratnazekhara (57)-ye aMcala gacchIya amarasAgarasUri ke AjJAnuvartI the / saM0 1761 ke migasara sudi 5 guruvAra ko sUrata ke zrIvaMzIya bhImazAhI ke putra zaMkaradAsa kI prArthanA se inhoMne ritnavyavahArasAraNa grantha bnaayaa| (70) rasapuMja (11)-Apane saM0 1871 kI caitra vadI 5 guruvAra ko "prastAra prabhAkara" grantha banAyA / (71) rAmacandra ( 44-51-124 )-Apa kharataragacchIya jinasihasUri ziSya padmakIrti ziSya padmaraMga ke ziSya the / Apake rAmavinoda (saM0 1720 migasara sudi 13 budhavAra sakI nagara ) grantha kI prati pahale bhI mila cukI hai aura ye lakhanaU se chapa bhI cukA hai| Apake vaidyavinoda (saM0 1726 vai0 su0 15 maroTa) evaM sAmudrika bhASA (saM0 1722 mAgha vadi 6 bheharA) kA vivaraNa isa grantha meM prakAzita hai / inake atirikta ApakI nimnokta racanAe~ jJAta huI haiN| (1) daza pacakkhANa stavana, saM0 1721 pauSa sudI 10 (2) mUladeva caupAI, saM0 1711 phAgaNa, navahara (3) samedazikhara stavana, saM0 1750 (4) bIkAnera AdinAthastavana, saM0 1730 jeTha sudI 13 mizrabandhuvinoda ke pR0 466 meM ullakhita rAmacandra ye hI haiM para sAkI banArasa vAle evaM grantha kA nAma rAya vinoda aura guru kA nAma padhmarAga chapA hai, vaha azuddha hai vAstava meM sakInagara sindha prAnta meM hai, ye yati the ataH sarvatra paribhramaNa karate rahate the-kisI eka jagaha ke nivAsI na the / grantha kA nAma rAmavinoda aura guru kA nAma padmaraMga hai / mizravandhuvinoda meM Apake anya eka grantha jambU caupAI kA bhI ullekha hai|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 157 1 (72) rAmacandra (dvitIya) (59)-inakA ratna parIkSA ( dIpikA ) grantha prApta hai / usame kavi ne apanA kucha bhI paricaya nahIM diyA ataH ye uparyukta rAmacandra se bhinna hai yA abhinna, kahA nahIM jaasktaa| / (73) rAyacandra ( 117)-ye kharataragacchIya jainayati the| saM0 (18) / -17 me dvitIya jyeSTha vadI 5 nAgapura meM Apane avayadI zukunAvalI banAI / saMbhava hai kalpasUtra hindI padyAnuvAda ke racayitA rAyacandra ye hI ho jo ki saM0 1838 caita sudI 9 banArasa me banAyA gayA evaM prakAzita ho cukA hai| ' (74) lacchIrAma ( 21,62)-inake racina dampatiraMga aura rAgavicAra anthoM ke vivaraNa prastuta grantha me prakAzita haiN| unameM kavi ne apanA kucha bhI paricaya nahIM diyA para motIlAlajI menAriyA sampAdita khoja vivaraNa ke prathama bhAga meM inake karuNAbharaNa nATaka kA vivaraNa prakAzita huA hai| usake anusAra ye kavIndrAcArya sarasvatI ke ziSya the / bIkAnera kI anUpa saMskRta lAibrerI me kavIndrAcArya ke saMgraha kI aneka pratiyeM haiM aura lacchIrAma ke (1) jJAnAnanda nATaka (2) brahmAnandanIya (3) viveka sAra-jJAna kahAnI aura (4) brahmataraMga kI pratiyeM bhI upalabdha haiN| inameM se jJAnAnanda nATaka meM kavi ne apanA evaM apane mitro kA paricaya nimnokta padyoM me diyA hai: desu bhadAvara ati sukha vAsu, tahA~ joyasI isura dAsu / rAma kRSNa tAke, suta bhayo, dharma samudra kavitA yasu chayo / tinake mitra ziromaNi jAni, mAthura jAti caturaI khAni / mohanu miSa subhaga tAko sutu, vase gaMbhIre sakala kalA yuta // puni avadhAni parama vicitra, dou lacchIrAma so mitra / tIno mitra sane sukha rahe, dhani prIti saba jaga ke khe| atha lacchIrAma vRttAnta kahIyatu hai- . jamunAtIra maI ika gAU~, rAi kalyANa vase tiha ThA~u / lacchIrAma kavitA ko nandu, jA kavitA suni nAse daMdu // rAi puraMdara kare laghu bhAI, tAso mitra bAta calAI / nATaka jJAnAnanda sunAvo, dehuM sukhani aru tuma sukha pAvo / iTalI ke prasiddha rAjasthAnI ke premI vidvAn ela0 pI0 TesITorI ke keTalaoNga meM inake buddhibala kathA ( saM0 1681 racita) kA ullekha hai| 21
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 mizrabandhuvinoda meM isI nAma vAle tIna kaviyoM kA ullekha kiyA gayA hai| inameM se sUdana kavi ke sujAnacaritra meM ullakhita lacchIrAma hI prastuta lacchIrAma ho sakate haiN| anya lacchIrAma 19 vIM zatAbdI ke haiN| (75) lakSmIcanda (99)-ye kharataragacchIya jainayati the / yathA smaraNa ye amaravijaya ke ziSya the / inakA eka vaidyaka grantha inakI paramparA ke upAdhyAya jayacandajI ke bhaMDAra bIkAnera meM upalabdha hai| (76) lakSmIvallabha-(41, 47)-Apa bhI kharataragacchIya' upAdhyAya lakSmIkIrtijI ke ziSya the| apane kaI kAvya granthoM meM inhoMne apanA nAma rAjakavi' diyA hai / 18 vIM zatAbdI ke prasiddha vidvAnoM meM se Apa bhI anyatama the| inake kAlajJAna ( 1741 sAvana sudI 15) aura mUtra parIkSA kA vivaraNa prastuta prantha meM diyA hai / inake atirikta ApakI choTI moTI pacAsoM racanAeM hai jinameM se ullekhanIya pratiyoM kI sUcI nIce dI jArahI hai: 1. abhayaMkara zrImati caupAI, saM0 1725 cai0 su0 15. 2. amarakumAra rAsa 3. vikramAditya paMcadaMDa caupAI, saM0 1728 phA0va05 4. rAtri bhojana caupAI, saM0 1738 vai0 su0 10 bIkAnera 5: ratnahAsa caupAI, saM0 1725 cai0 su0 15 6. bhAvanA vilAsa, saM0 1727 pau0 ba0 10 7. navatatva bhASA, saM0 1747 vai0 su0 13 hiMsAra 8. cauvIsI stavana . 9. dohAvAvanI 10. kavitva bAvanI 11. chappaya bAvanI 12. savaiyA bAvanI 13 bharata bAhubali bhiDAla chaMda 14 mahAvIra gautama chaMda 15 dezAntarI chaMda 16 upadeza vatIsI 17 caitana vatIsI, saM0 1739
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 159 ] 18 bIkAnera caubIsaTA stavana, saM0 1745 mA0 su0 15. 19 zatakatraya TabA (paMjAba bhaMDAra) 20 stavanAdi 40 saMskRta grantha21. kalpasUtra-kalpadrumakalikA vRtti 22. uttarAdhyanavRtti 23. kAlikAcArya kathA 24. paMcakumAra kathA 25. kumArasaMbhavavRtti, saM0 1721 sUrata 26. mAtrikAkSara dharmopadeza svopajJa vRtti, saM0 1745 Apa saMskRta, rAjasthAnI aura hindI tInoM bhASAoM para samAna adhikAra rakhate the| uparokta grantha ina tInoM bhASAoM ke haiN| ApakA vizeSa paricaya svataMtra lekha meM diyA gayA hai jo ki zIghra hI prakAzita hone vAlA hai| (77 ) lAlacanda (132)-ye bhI kharataragacchIya jainayati the / zrI zAnti harSajI ke ziSya evaM kavivara jinaharSa ke gurubhrAtA lAbhavarddhanajI kA dIkSA se pUrvavartI nAma lAlacanda thA / vizeSa saMbhava Apa vahI haiM / inhoMne saM0 1753 ke bhAdavA sudI meM akSayarAja ke liye svarodaya kI bhASA TIkA bnaaii| Apake anya prantha isa prakAra haiM: (1) vikrama navasau kanyA caupAI evaM khAparA cora caupAI, saM0 1723 zrAvaNa su0 13 jetAraNa / (2) lIlAvatI rAsa, saM0 1728 kAtika sudi 14 / (3) lIlAvatI rAsa (gaNita), sa0 1736 asAda badI5, bIkAnera koThArI jaitasI ke liye| (4) dharmabuddhi pApabuddhi rAsa, saM0 1742 srsaa| (5) pAMDavacaritra caupAi, saM0 1767 biilhaavaas| (6) vikrama paMcadaMDa caupAI saM0 1733 phAlguna / (7) zakunadIpikA caupAI saM0 1770 vaisAkha sudI 3 guruvAra / . mizrabandhuvinoda ke pR0 508 meM inake lIlAvatI grantha kA ullekha hai para vahA8 saubhAgya sUri ke ziSya evaM naiNasI ke Azrita likhA hai vaha ThIka nahIM hai / Apake
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 160 ] guru kA nAma zAnti harpa aura naiNasI ke putra jaitasI ke liye prastuta grantha banAyA gayA hai / mizravandhuvinoda ke pR0 1004 meM lAbhavarddhana ke racita upapadI anya kA ullekha hai para mujhe yaha nAma azuddha pratIta hotA hai| (78) lAladAsa (34)- inake "vikramavilAsa" grantha kA vivaraNa isa grantha meM diyA gayA hai usake prAraMbha meM kavi ne apane do anya granthoM kA ullekha kiyA hai jinameM se uSA nATaka (kathA) kI prati san 1909 se 11 kI khoja riporTa meM prApta hai| inakI mAdhavAnalakathA abhI taka kahIM jAnane meM nahIM AI ataH usakI khoja honA Avazyaka hai| nAgarI pracAriNI patrikA ke varSa 51 aMka 4 meM san 1941 se 43 kI khoja kA vivaraNa prApta huA hai usameM likhA hai ki vikramavilAsa kI do pratiyAM prApta huI haiM . jinake anusAra kavi kA nAma lAla yA nevajI lAla dIkSita thA / ye vikrama zAhi rAjA ke Aznita the| jinake bar3e bhAI kA nAma bhUpatazAhi pitA kA nAma khemakaraNa aura pitAmaha kA nAma malakalyANa thA / eka prati meM isa grantha kA racanA kAla 1640 likhA hai| mizravandhuvinoda ke pR0 1071 meM lAladAsa ke uSA kathA aura vAmana caritra kA nirdeza hai kavitAkAla saM0 1896 ke pUrva aura manohara dAsa ke putra likhA hai / hamAre namramatAnusAra uSA kathA uparokta lAladAsa racita hI hogI aura usakA racanA kAla 17 vIM zatAbdI nizcita hI hai / vAmanacaritra ke racayitA lAladAsa prastuta kavi se bhinna hI saMbhava haiN| 17 vIM zatAbdI ke kavi lAladAsa kI itihAsasAra (saM0 1643) prasiddha hI hai evaM anya kaI grantha bhI isI kavi ke nAma se upalabdha haiM para una sabhI kA racayitA eka hI kavi hai yA samanAma vAle bhinna bhinna kavi haiM pramANa bhAva se nahIM kahA jA sktaa| (79) vallabha (130)-Apane hRdayarAma ke samaya meM yA unake liye svarodaya sambaMdhI choTA sA grantha bnaayaa| (80) vijayarAma (87)-zAyata durgeza ke grAma samadarar3I (lUNI ke pAsa) meM Apane zanikathA vanAI / kavi ne racanAkAla kA bhI nirdeza kiyA hai para usase saMvat kA aMka ThIka jJAta nahIM hotaa| (81) vinayasAgara (2)-inhoMne aMcalagacchIya kalyANasAgara sUri ke samaya-saM0 1702 kAtika sudI 15 ko, anekArtha nAmamAlA bnaayii| ...
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 161 ] '. (82) vaikuNThadAsa (131)-inake racita svarodaya grantha ke atirikta kucha bhI jJAta na ho skaa| - . . . . . (83) zivarAma purohita (75)-ye nAgaura ke nivAsI the bIkAnera nareza / anUpasiMhajI ne inheM sammAnita kiyA thaa| kavi ne unhIMkI AjJAnusAra 'dazakumAra prabandha' saM0 1754 ke migasara sudI 13 maMgalavAra ko banAyA / grantha ke prAraMbha meM kavi ne apane guru megha ko namaskAra kiyA hai / patA nahIM ve kauna the| (84) zrIpati (15)-ApakI 'anuprAsakathana' racanA ke atirikta vizeSa vRtta jJAta nahIM hai| - '. (85) satIdAsavyAsa (31)-ye devIdAsa vyAsa ke putra devasI ke putra the| Apane bIkAnera-nareza anUpasiMhajI ke samaya saM0 1733 mAgha sudI 2 ko 'rasikabArAma' grantha bnaayaa| (86) samaratha (48,137 ) kharataragacchIya sAgaracandrasUri santAnIya matiratna ke ziSya the / inakA dIkSitAvasthA kA nAma 'samayamANikya' thaa| inake racita rasamaMjarI vaidyaka (saM0 1764 phAguna 5 ravi, derA) grantha vanamAlI ke Agraha se aura rasikapriya saMskRta TIkA (saM0 1755 sAvana sudI 7 somavAra, sindha prAnta ke jAlipura meM racita ) kA vivaraNa isI grantha me diyA gayA hai| inake atirikta (1) bAvanIgAthA 55 evaM mallinAtha paMcakalyANaka stavana (saM0 1736 bhAdavA sudI 5 bannudeza sakkIgrAma ) upalabdha haiN| (87) svarUpadAsa (.14)-ye pahale cAraNa the phira sanyAsI hogye| pAMDavayazenducaMdrikA (saM0 1892 caita badI 11) inakI prasiddha racanA hai jo prakAzita bhI ho cukI hai / Apake anyagrantha vRttibodha (saM0 1898 mAgha badI 1 sevApura) kA vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai / isameM vivaraNa gadya meM hai| mizra-bandhu-vinoda ke pR0 1008 meM inake pAMDavayazacaMdrikA kA ullekha ajJAtakAlika prakaraNa me kiyA gayA hai para isa grantha meM kavi ne racanAkAla saM0 1892 spaSTa diyA hai| vinoda meM inake AzrayadAtA rAjA balavaMtasiMha ratalAma kA nirdeza hai| (88) sAgara ( 2,5,62)-inake racita anekArthI nAmamAlA, dhanajI nAmamAlA aura rAgamAlA upalabdha huI hai| kavi ne apanA paricaya evaM samaya kucha bhI nahIM diyA hai|
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 162 ] mizra-bandhu - vinAda ke pR0 893 meM guNavilAsa ke racayitA jodhapura ke ThAkura kesarIsiMha ke zrAzrita sAgaradAna cAraNa (saM0 1873 ) kA ullekha hai para ve saMbhavataH bhinna haiM / C (89) sukhadevAdi (92) - 17 vIM zatAbdI ke suprasiddha vidvAn kavIndrAcArya ne kAzI aura prayAga kA kara chur3avAyA thA- isa kArya kI prazaMsA meM tatkAlIna kAzInivAsI kaviyoM ne kucha padya banAye jinakA saMgrahagrantha kavIndracaMdrikA hai / isameM tatkAlIna prasiddhAprasiddha 30 kaviyoM kI kavitAe~ haiM jinameM do strI kavayitriyAM bhI haiM / mizrabandhu-vinoda ke pRSTha 476 meM suprasiddhi kavi sukhadeva mizra kA paricaya dete hue inake kAzI meM eka sanyAsI se taMtra evaM sAhitya par3hane kA ullekha hai / saMbhava hai ve sanyAsI kavIndrAcArya hI hoM / kavIndracandrikA meM jisa sukhadeva kavi ke padya upalabdha haiM vizeSa saMbhava ve vRtavicAra rasArNava Adi granthoM ke racayitA zrAcArya sukhadeva mizra hI haiM / (90) subuddhi (3) - ApakI racita AraMbha nAmamAlA upalabdha hai, mizrabandhu vinoda ke pR0 460 meM subuddhi kA saM0 1712 se pUrva hone kA nirdeza hai para vahA~ unake grantha kA nAma nahIM likhA gayA / patA nahIM uparyukta subuddhi AraMbha nAmamAlA ke karttA hI haiM yA unase bhinna anya koI kavi haiM / ( 91 ) sUratamizra (10 ) - Apa prasiddha TIkAkAra evaM sukavi the / ye Agare ke nivAsI kannojiyA brAhmaNa siMhamanimizra ke putra the / mizra bandhu vinoda pR0 553 meM inake TIkAgranthoM ko prazaMsA karate hue nimnokta granthoM kA nirdeza kiyA hai / Ta ( 1 ) alaMkAramAlA saM0 1766 (2) bihArI satasaI kI amaracandrikA TIkA saM0 1794 ( 3 ) kavipriyA TIkA ( 4 ) nakhazikha (5) rasikapriyA kA tilaka (6) rasasarasa (7) prabodhacaMdrodaya nATaka (8) bhaktivinoda ( 9 ) rAmacaritra
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ : [ 163 ] (10) kRSNacaritra (11) rasagrAhakacaMdrikA ( rasikapriyA kI TIkA ) (12) rasaratnamAlA (13) sarasarasa saM0 1791-94 ( 14 ) bhaktavinoda 1 (15) jorAvara prakAza (16) vaitAla paMcavisati ( mahArAjA jaisiha savAI kI AjJA se racita) ( 17 ) kAvyasiddhAnta saM0 1798 (18) rasaratnAkaramAlA iname se amara caMdrikA kI racanA mahArAjA amara siMha jodhapura ke nAma se huI likhanA galata hai vAstava me ve amarasiha osavAla jaina the / jorAvaraprakAza rasika priyA kI TIkA kA hI nAma hai jo ki bIkAnera ke mahArAjA jorAvarasiMhajI ke liye saM0 1800 meM banAI gaI thI / rasaratnAkaramAlA saMbhavataH rasaratnamAlA hI hogI / rasaratna kI racanA saM0 1768 vaisAkha ravivAra ko huI thI aura usakI TIkA kavi ne svayaM mer3atA ke RSabhagotrIya osavAla sulatAnamala ke liye saM0 thI / rasagrAhakacaMdrikA kI racanA saM0 1791 vaisAkha sudI 8 ko jahA~nAbAda ke nazaka (ru?) llA khAMna ke liye kI gaI thI / rasa sarasa aura sarasarasa donoM grantha eka hI haiN| isakI racanA saM0 1790 ke vaisAkha sudI 6 ko Agare me kavi-maMDalI ke kathana se huI thI / khoja riporTa va menAriyAjI ke vivaraNI bhAga 1 meM isake racayitA kA nAma rAya zivadAsa likhA hai / bhaktavinoda aura bhaktivinoda donoM prantha eka hI haiN| 19800 zrAvaNa meM kI san 1932-33 kI khoja se prApta Apake racita zRMgArasAra ( saM0 1785 aSAr3ha su0 ) se Apake kaI aprApya granthoM kA patA calatA hai / uname se chandasAra kA vivaraNa prastuta grantha meM diyA gayA hai / zRgAMrarasa meM ullekha hone ke kAraNa isakA racanA kAla saM0 1785 se pUrva nizcita hotA hai / Apake anya prApta prantha zrInAthavilAsa, bhaktamAlA, kAmadhenukavitta, kavisiddhAnta kA anveSaNa honA paramAvazyaka hai / anUpa saMskRta lAibrerI meM inake atirikta rAsalIlA yA dAnalIlA nAmaka grantha kI prati prApta hai / gata varSa sarasvatI meM sUratamizra nAmaka eka sundara lekha bhI prakAzita huA dekhane me AyA thA / zrabhAjI ne jodhapura ke itihAsa me inhe mahArAjA jasavantasihajI kA vidyAguru khoja vivaraNa ke anusAra batalAyA hai yaha saMbhava nahIM hai /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 164 ) (92) sUradatta (30)-zekhAvATI-amarasara ke kachavAhA zekhAvata rAya manohara ke putra pRthvIcandra ke putra kRSNacandra ke kahane se inhoMne saM0 1712 ke phAguna sudI 5 ko 'rasikahulAsa' grantha banAyA / Apa kAzI ke nivAsI the| (93) haridAsa (92)-inhoMne amara battIsI meM jodhapura ke rAThaur3a amarasiMha ke vIratApUrvaka salAbatakhAM ko mArane kA varNana kiyA hai / racanA ghaTanA ke samakAlIna racita (20 1701 Asoja sudI 15 ) hone se isakA aitihAsika dRSTi se bhI mahattva hai| ise maiMne anya eka rAjasthAnI vAta ke sAtha bhAratIya vidyA varSa 2 aMka 1 meM prakAzita kara diyA hai| (94) harivallabha-(69) inake prabodhacaMdrodaya nATaka kA vivaraNa isa grantha meM diyA gayA hai| mizra-bandhu-vinoda bhAga 1 pR0 418 meM inakI bhagavadgItA bhASAnuvAda ko prazaMsA karate hue isakA racanAkAla saM0 1701 batalAyA hai| isakI prati anUpa saMskRta lAibrerI meM bhI hai / ApakA saMgItaviSayaka saMgItadarpaNa nAmaka grantha bhI upalabdha hai / isake atirikta kizoraju ke liye racita bhAgavat bhASAnuvAda (patra 482) nAmaka vRhatgrantha kI pratiye curu ke surAnA lAibrerI aura bhaMDArakara oriyanTala risarca insaTITyUTa pUnA meM upalabdha hai| / (95) harivaMza (32)-ye chajamala ke putra masanaMda ke putra the| inhoMne rasikamaMjarI bhASA grantha bnaayaa| mizra-bandhu-vinoda ke pR0 464 meM harivaMza bhaTTa bila grAmI kA ullekha hai ve ina harivaMza se bhinna pratIta hote haiN| (96) hRdayarAma (27) kavi ne apane vaMza kA paricaya dete hue likhA hai ki gaur3a brAhmaNa yajurveda mAdhyaMdinI zAkhA ke charoMDA nivAsI viSNudatta ke putra nArAyaNa ke putra dAmodara bar3e vidvAna the| jinhoMne harivaMdana, karmavipAka (nidAna ke sAtha) aura cikitsAsAra grantha bnaaye| ye berama ke putra ke pAsa rahe the evaM vRddhAvasthA hone para kAzInivAsa kara liyA thaa| inake putra rAmakRSNa ne jaunapUra meM nivAsa kara bahuta se brAhmaNoM ko vidyAdAna diyA / AsaphakhAM ke anuja -etakAdakhAM ne inhe guNI jAna kara sammAnita kiyaa| rAmakRSNa ke tIna putra the 11) tulasIrAma (2) mAdhavarAma aura (3) gaMgArAma / inameM se mAdhavarAma bahuta samaya taka zAha sujA kI sevA meM rahe the| inake putra hRdayarAma hue jo uddhava ke putra prayAga dIkSita ke dohitra the| inhoMne maM0 1731 ke vaisAkha sudI 5 ko bhAnudatta kI rasamaMjarI ke AdhAra se rasaratnAkara anya banAyA / dAmodara ke uparyukta granthatraya anveSaNIya haiN|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 165 ] (97) hIracaMdra (63)-inhoMne saM0 1691 meM mAMDalI nagara meM rAgamAlA bnaaii| (98) hema (vijaya) (104-111) ye tapAgacchIya nemavijaya ke ziSya the| inhoMne saM0 1866 kAtisudI 15 ko jodhapura gajala aura bhAvanagara gajala bnaaii| (99) hemasAgara (9) Apane aMcalagacchIya kalyANasAgara sUri ke samaya (2.0 1706 bhAdavA vadI 9 ko) sUrata ke nikaTavartI haMsapura meM zAha kUA ke liye chaMda mAlikA grantha bnaayaa| (100) kSamAkalyANa (71)-Apa kharataragacchIya vAcaka amRta dharma ke ziSya the / Apa apane samaya ke pratiSThA prApta saiddhAntika vidvAna the| jaina dharma sambandhI pacAsoM stavanAdi aura pacIsoM grantha Apake upalabdha haiN| yahA~ kevala ullekhanIya kRtiyoM kI hI sUcI dI jAtI hai : (1) bhUdhAtuvRtti, saM0 1829 caita vadI 1, rAjanagara / (2) gotamIya kAnyavRtti, saM0 1829, rAjanagara me prArambha saM0 1852 zrAvaNa su0 11 jaisalamera meM pUrNa / (3 ; kharataragaccha paTTAvali, saM0 1830 phAguna sudI 9, jIrNagar3ha / (4) Atmaprabodha, saM0 1833 kAti sudI 5. minarAbandara / (5) caumAsI vyAkhyAna, saM0 1835 sAvana sudI 5, pATodhI / (6) zrAvaka-vidhi-prakAza, saM0 1838 jaisalamera / (7) yazodhara-caritra, saM0 1839 sAvaNa sudI 5 jaisalamera / (8) thAvaccA caupAI, saM0 1847 vijayadazamI, mahimApura / (9) sUkta ratnAvalI vRtti, saM 1847 / (10) jIva-vicAra-vRtti, saM0 1850 sAvaNa sudI 7, bIkAnera / (11) praznottara sArdhazataka (saMskRta), saM0 1851 jeTha vadI 5, jaisalamera / (12) praznottara sArdhazataka bhASA, saM0 1853 vaisAkha vadI 12 budha, bIkAnera / (13) aMbaDacaritra, saM0 1854 asAr3ha sudI 3 pAlItANA, AryA khusyAla zrI ke liye rcitaa| (14) tarkasaMgraha phakikA, saM0 1854 / (15) caityavaMdana caubIsI, saM0 1856 jeTha sudI 13 nAgapura / (16) vijJAnacaMdrikA, saM0 1859 jaisalamera / 22
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 166 ] (17) aSTAnhikA vyAkhyAna, saM0 1860 jaisalamera (18) akSayatRtiyA vyAkhyAna / (19) holikA vyAkhyAna / (20) mestrayodazI vyAkhyAna / (21) zrIpAlacaritra-vRtti, saM0 1869 vijayadazamI bIkAnera / (22) samarAditya-caritra, saM0 1873 / (23) caturvizati caityavaMdana / (24) prtikrmnnhetvH| (25) sAdhupratikramaNa vidhi, vAlucara / mizrabandhu-vinoda ke pR0 832 meM inakI cAra kRtiyoM kA ullekha hai| (101) trilokacandra (118)-ye jozI brAhmaNa evaM jyotiSI the / lAlacanda zvetAmbara yati ke liye inhoMne kezavI bhASA TIkA banAI / / (102) jJAnasAra (12-108)-Apa kharataragacchIya ratnarAjagaNi ke ziSya evaM masta yogI evaM rAjya-mAnya vidvAn the| kavi hone ke sAtha-sAtha ye saphala Alocaka bhI the| Apake sambandha meM hamArA zrImada jJAnasAra aura unakA sAhitya zIrSaka lekha hindustAnI varSa 9 aMka 2 meM prakAzita ho cukA hai| vistAra se jAnane ke liye ukta lekha dekhanA cAhiye / yahA~ kevala Apake hindI granthoM kI hI sUcI dI jA rahI hai / (1) pUrvadeza varNana (2) kAmoddIpana saM0 1856 vai0 su0 3 jayapura ke mahArAjA pratApasihajI kI prazaMsA meM racita (3) mAlA piMgala saM0 1876 phA0 va0 9 (4) canda caupAI samAlocanA dohA (5) prastAvika aSTotarI (6) nihAla vAvanI saM0 1881 mi0va0 13 (7) bhAvachattIsI saM0 1865 kAti su0 1 kRSNagar3ha (8) cAritra chattIsI (9) Atmaprabodha chattIsI (10) matipravodha chattIsI (11) bahuttarI Adi ke pada haiN|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 167 ] pariziSTa naM. 2 [ajJAta-kartRka grnth-suucii|] 1 atisAranidAna 38 25 mAlakAMgiNI kalpa 47 2 se 5 iMdrajAla 126. 126. 127.128 26 manosata 80 6 indoragajala 100 27 mojadIna mahatAba kI vAta 82 7 kIrtilatA TIkA 135 28 maMgaloragajala 111 8 kutabadIna vAta 72 29 ramala prazna 128 9 gajazAstra 42 30 ramala zakuna vicAra 122 10 jodhapuragajala 105 31 se 35 rAgamAlA 64. 64. 65, 11 jambUkathA 74 12 turakI zukanAvalI 119 36 rAdhAmilana 82 13, 14 nakhazikha 24, 24 37 rupAvatI 83 15 nijopAya 44 38 lailAmajanU rI bAta 85 16 prabodhacaMdrodaya 70 39 zikhanakha TIkA 140 17 pAlIgajala 107 40 zIghrabodha bhASA 123 18 pAsA kevalI 120 41 zrIpAlarAsa 88 19 pAhana parIkSA 55 ' - 42 se 44 svarodaya 131. 131. 132 20 bahilI mArI bAta 78 - 45 , vicAra 133 21 bAraha bhuvana vicAra 120 -46 sAMDerA chaMda 114 22 bIravala pAtasAha kA bAta 86 47 hariprakAza 54 23 manoharamaMjarI 26 48 hiya hulAsa 68 24 mAdhavanidAna bhASA 47 . 1. - inameM se naM. 1, 10, 13-16, 18, 19, 22, 24, 33, 45, 46 kI pratiyaM naTita hone se racayitA kA nAma vidita nahIM haa| kisI sajjana kA prApta ho to sUcita kreN| naM. 23 ke racayitA manohara, naM0 21 kA racayitA sAra saMbhava hai|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 168 ] pariziSTa naM03 [pUrvajJAta granthakAra] (mizravandhuvinoda meM jinakA nirdeza hai) 19 sUratamizra 1. AnaMdarAma 20 harivallabha 2. udayarAja 21 kSamAkalyANa 3. kuMvara kuzala (jinakA ullekha saMdigdha hai) 4. khusaro kRSNAnaMda 5. cetanavijaya khetala 6. jaTamala gulAbasiha 7. janAdena bhaTTa sAgara 8. tatvakumAra subuddhi 9. dUlaha harivaMza 10 bhIkhajana (menAriyAjI ke khoja grantha bhAga 1 meM) 11 bhUpa gaNeza 12 mAladeva jAna 13 megharAja [ pUrvajJAta grantha ] 14 rAmacaMdra 15 lAlacaMda (mizravandhuvinoda meM jinakA ullekha hai) 16 lAladAsa 1. khvAlaka vArI ( khusaro) 17 svarUpadAsa 2. caMpU samudra (bhUpa) 18 sukhadeva 3. lakhapatajasasindhu (kuMvara kuzala ) parizaSTa naM04 [apUrNaprApta grantha ] 1 atisAranidAna 38 (aMta truTita) 10 vIravala pAtasAha kI bAta 86 (Adi 2 kRSNacarita 19 (aMta truTita) aMta truTita) 11 mUtra parIkSA 39 (anta truTita) 3 jodhapuragajala 105 ( " ) 12 mAdhavanidAna bhASA 47(,. 4 dargasiha zRMgAra 22 (Adi truTita) 13 rasavilAsa 29 (Adi / ) 5 dalahavinoda 23 (anta truTita) 14 rAgamAlA 65 (anta , ) 6 nakhazikha 24 (7 ) 15 svarodayavicAra 133 ( ) 7 prabodhacaMdrodaya 70 ( 16 sAhityamahodadhi 36(anya khaMDa aprApta) __ 17 sAMDerA chaMda 114 (anta0 truTita) pAsA kevalI 120 ( Adi ") 18 saMgItamAlikA 67 (Adi ") 9 pAhanaparIkSA 55 (anta ) 19 hanumAna nATaka 70 (anta , )* va inakI kahIM pUrNa prati prApta ho to sUcita karane kA anurodha hai|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 2 Do 4 5 0 0 0 2 of 10 10 10 14 19 21 22 24 pannI 1787 padya kAvya 20 6 caturbhudAsa caturadAsa 30 34 34 88 a x x x 2 2 2 3 3 * * + 3 3 + 2 * * 2 V * ~ 2 2 2 9 38 47 paMkti 4 49 16 50 13 2 4 1 59 61 5 45 25 11 30 9 padma 14 kAnya 22 26 48 18 1 48 22 17 2 57 31 azuddha 58 27 dhana chatI saM0 1707 62 sthAMma 63 chadamAlikA chaMdamAlikA 64 64 64 65 66 The kidha kapi zrImanna 57 27 (2) 27 (ga) graMdha nizva satere par3hI saMsthA [169] zuddhAzuddhi- patraka zuddha paMkti ghana khusaro syAma sumina nAnAM 1762 1792 aka kidhauM kavi zrIman 28 (gha) (5) sumirana praNabhI praNamI graMtha nicai satare par3ho saMkhyA pRSTha nAnA aneka 62 66 66 66 azuddha (9) (10) (2) (3) 4 vi0 20 31 14 Do 30 28 4 15 s w z w 2 26 15 kucha lAbI (7) (2)o radhra0 caMdramA7 (10) (11) 5 74 23 behalA 76 10 77 14 83 13 84 22 84 27 85 23 85 25 87 16 88 4 88 20 67 68 6 70 27 dudabhirimRbhadaMga dudabhimRdaMga 73 7 73 23 (<) dhIra (9) vaharI ru dIna paravIna zuddha (10) (2) nabhI dhari (4) li0 kuca lAMbI (c) (9) 9 raMdhra9 caMdramA 1 (11) (12) (2) dhari chahalA (8) vaharI sAru deta paravAna namI ghara suradAsAMta sUradAsaMta zrImAla zrIpAla paDataM paMData
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ * . koI * k.. * pratha meM 97 * pRSTha paMkti azuddha zuddha pRSTha ..paMkti azuddha zuddha 89 24 suga nIti suganIti 108 5 jJAnasAgara jJAnasA 14 patinA yatinA 108 91 24. saravatasiMdha sakhatasighA 108 16 rahita / rahisa 91 15 caritra cAritra 109 3 zAda zArada kavIdra kavIndra 109 17 bhere mere 93 21 zubha zubhaM 110 8 bNgaal| baMgAlA Aga Au 110 .13 bahanI bahatI baTa SaT 110 19 janannAtha jagannAtha prathamai 110 22 mAM, 7 pragaTIyA pragaTAyA 110 26 ArzvanAtha pArzvanAtha 97 14 pajo par3hajo 111 4 vijaijandra vijaijinendra 15 dvApura dvApara 111 14 gujjArayaM gunjarayaM alika alipha 112 4 saiharaha sairaha 98 5 (9) (8) 112 9 shrii| 5 siThAya siThAyaca 112 27 zizya ziSya 8 jhIle - jhAle 113 12 zanta zAnta hajarata 115 1 bhamai saMvata 115 2 kahata hai 98 18 patra yatra 115 10 praNAmuM praNamuM bhanAya manAya 115 21 paraNyAM varaNyAM 17 vAkhI vArasI 116 9 tehrasaha tesaThaha 103 29 mahipala mahiyala 117 2 indragAla indrajAla 104 7 nAnavijaya mAnavijaya 117 15 citra citta 105 27 prahar3havodhI dRr3haprativodhI117 19 sarama / sarasa 106 12 dhaNI ghaNI 118 16 vi0 lika 106 12 guma-par3he guNa, par3he 118 21 nAyava / 107 21 gacgha gaccha 118 23 samud 107 23 ghaNI dhaNI 118 24 lacmana lacchana . cac -- zrI '30 - * A bhaNe ijarata savata kahata * * 103 * nAyaka samudra * *
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaibhaH vaibhavAH pRSTha paMkti azuddha 118 28 puhaSa 119 4 adi 119 16 zAsna 20 jotisAra 120 7 Abhaya __120 12 jAau~ 121 2 kronI 122 28 caritra 122 32 acita 123 6 samAptama 123 24 iti 124 9 paDita 124 14 (pUNa) 125 8 sUrijI 20 bharavI 127 22 purana 130 1 dAhU 130 21 halahala 130 25 rAja 17 vidyAvata 133 22 (29) 134 1 sirAgho 135 6 mibhuvana [ 171 ] . zuddha pRSTha paMkti bhazuddha zuddha puruSa 135 9 kIttisiha kIrtisiMha Adi 135 17 vikhitaM likhita zAstra 136 4 pAircasevitaM pArzvasevitaM jotiSasAra 137 4 granthasya granthasya abhaya 137 14 varti vRtti jANe 137 23 pripAyAH priyAyAH krodhI 138 12 hvena hvena cAritra 138 20 zvI zrI acita 138 20 ravat rabhavat samAptam 138 27 Iti 138 29 sajjAnAnAM sajjanonAM paMDita 138 31 / citra citta (pUrNa) 138 33 tAcchisya tacchiSya sUraja 139 6 jJAnapramodado jJAnapramodo bhAravI 139 8 tastpakta tastyakta purAna 139 15 saumpaH saumyaH dAdU 139 17 zikSa ziSya halAhala 139 25 yAvartiSThati yAvatiSThati kAja 139 31 draze vidyAvaMta 139 33 dRSTi pRSTi (28) 139 34 zAsnaM zAstraM sirAdho 140 3 sAila sAija tribhuvana 140 13 tibhajaMpiNa timapiNa kAja drakSe
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahatvapUrNa sAhitya rAjasthAna meM hindI ke hastalikhita granthoM kI khoja bhAga - 1 mevAr3a ke sarasvatI-bhaNDAra meM sthita 175 mahatvapUrNa hastalikhita granthoM kI 201 pratiyoM ke vivaraNa isame diye gaye haiM / isa grantha se prasiddha sAhityakAroM ke 26 navIna granthoM, 44 navIna granthakAroM tathA unake 50 granthoM kI khoja huI hai| DaoN0 hIrAnanda zAstrI, DaoN. zyAmasundaradAsa, DaoN0 rAmakumAra varmA, paM0 amaranAtha jhA, DaoN0 gaurIzaMkara hIrAcanda ojhA, paM0 kSitimohana sena, dI0 ba0 haravilAsa zAradA, vizvezvara nAtha reDa Adi dvArA prazaMsita / - lekhaka - zrIyuta paM0 motIlAla menAriyA ema0 e0| 4+6+4+20+ 182 pRSTa | mUlya tIna rupayA / mevAr3a kI kahAvateM bhAga - 1 rAjasthAnI kahAvata mAlA kI yaha pahalI pustaka hai / isameM 1039 rAjasthAnI kahAvateM sampAdita kI gaI haiN| bhUmikA lekhaka DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla ema0 e0 / sampAdaka -zrIyuta paM0 lakSmIlAla jozI ema0 e0, ela- ela0 bI0 / 10+ 16+200+8 pRSTha / mUlya do rupayA / mevAr3a-paricaya mevAr3a ke bhUgola, itihAsa, zAsana-paddhati, saMskRti, bhASA, sAhitya tathA mevAr3a kI pragati ke liye kiye gaye vividha prayatna aura mevAr3a ke ramaNIya evaM darzanIya sthAnoM kI jAnakArI ke liye yaha pustaka parama upayogI hai / lekhaka - zrIyuta vipina vihArI vAjapeyI, ema. e., sA0 20 / 6+68 pRSTha mUlya ATha AnA / * zodha-patrikA 1 - apane viSaya ke mAnya vidvAno ke sampAdana meM prakAzita hotI hai / 2 - zodha-patrikA ko bhAratavarSa ke kaI pramukha zodhakartAoM kA sahayoga prApta hai / 3-zodha-patrikA kA pratyeka nibandha eka zodhapUrNa pustaka kA mahatva rakhatA hai / 4-pratyeka saMsthA, vidyAlaya, vAcanAlaya, pustakAlaya aura ghara meM sthAna pAne yogya hai| 5- vArSika mUlya chaH rupaye / eka aMka kA Der3ha rupayA / pRthvIrAja rAso kA prAmANika saMskaraNa 1 - vistRta khojapUrNa bhUmikA, zabdArtha, padyArtha aura Avazyaka mAnacitroM sahita prakAzita hogA / 2-22+29 / 8 AkAra ke lagabhaga 2500 pRSThoM meM khaNDazaH prakAzita hogA / 3 - sampUrNa rAso kA mUlya 40) ru0 hogA; kintu 5) ru0 agrima bheja kara grAhakazreNI meM apanA nAma likhavA lene se 30) ru0 me mila jAyagI / 4- DhAka athavA relavyaya grAhakoM ke jimme hogA / 5- sampAdaka - zrIyukta kavirAva mohanasiha, prasiddha rAso - tatvajJa | 6 - vizeSa jJAtavya ke liye prApta kIjiye -- rAso - vijJapti | prAcIna sAhitya zodha-saMsthAna udayapura vidyApITha, udayapura [rAjapUtAnA ]
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
_