Book Title: Dharm Pariksha Part 01 Author(s): Yashovijay Maharaj, Abhayshekharsuri Publisher: Divyadarshan Trust Catalog link: https://jainqq.org/explore/022192/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maho. yazovijayajI kRta parIkSA bhAga -1 dvivecaka AcArya vijaya abhayazekharasUri Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrIzaGkhazvarapArzvanAthAya namaH / / / / zrImahAvIraparamAtmane namaH / / / / zrI ahaM namaH / / // zrI prema-bhuvanabhAnu - jayaghoSa - dharmajit-jayazekharasUrIzvarebhyo namaH // / / e~ namaH / / nyAyavizArada - nyAyAcArya mahopAdhyAyazrImadyazovijayapravinirmitA dharmaparIkSA bhAga - 1 vivecaka AcArya vijaya abhayazekharasUri ma.sA. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. AvRtti:- bIjI nakala :- 700 prakAzaka divyadarzana TrasTa prakAzana varSa :- vi. saM.- 2071 mUlya H- 250/ -: prakAzaka : - - 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, atulabhAI je. vaDecA 806, ratana pArka, aDAjaNa pATIyA, surata - - 395009 ji. amadAvAda- 387810. praptisthAna 3. 4. jagatabhAI parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phattehapurA basa sTenDanI pAse, pAlaDI, amadAvAda- 380 007. phona :- 079-2663 0006 navInabhAI bI. kubaDIyA Ithosa IlAITa gAramenTsa prA. li. 107, kosamosa pleTInama, gokhale roDa, dAdara (pazcima), muMbaI- 400028 mo.- 09769329932 A pustaka jJAnanidhimAMthI prakAzita thayuM hovAthI gRhasthe jo enI mAlikI karavI hoya to enI kiMmata jJAnakhAte jamA karAvavI jarUrI che. - li. prakAzako mudraka H- navaraMga prinTarsa, amadAvAda- mo.- 09428 500 401. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthanA prakAzanano lAbha zrI sarvodaya pArzvanAtha ceriTebala TrasTa ane zrI sarvodaya pAnAtha che. mU. pU.jena saMgha, | sarvodayanagara, muluMDa potAnA jJAnanidhimAMthI lIdho che. temane dhanyavAda ane AbhAra. - li. prakAzako Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRO bIjI AvRttinA prakAzanaveLAe A A pustaka pharIthI prakAzita thAya e ghaNuM jarUrI hatuM, kAraNake prathama AvRttinI nakalo ghaNAM varSothI anupalabdha thayelI. paNa anyAne vyastatAnA kAraNe meM thoDI upekSA sevelI. paraMtu munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajIe e mATe svayaMbhU ullAsa darzAvyo. ane tethI teonI mahenatathI A bIjI AvRtti prakAzita thaI rahI che. eka mupha munirAjazrI jagatazekharavijayajIe tathA munirAjazrI tattvarucivijayajIe paNa joyeluM che. badhA mahAtmAone dhanyavAda. vairAgyadezanAdakSapa.pU. A. bha. zrImavijaya hemacaMdrasUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI jinazAsana ArAdhanA TrasTanA saMgrahamAMthI 1. hemacaMdrAcAryajJAnamaMdira, pATaNa - graMtha naM. 1459 2. hemacaMdrAcArya jJAnamaMdira, pATaNa - graMtha naM. 15253 3. hemacaMdrAcAryajJAnamaMdira, pATaNa - graMtha naM. 7363 4. ela.DI. InsTiTyUTa, amadAvAda. 5. saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, amadAvAda khAte rahelI hastalikhita pratonI nakalo amane prApta thaI che, je keTalAka sthaLoe zaMkita pAThonI zuddhimAM upayogI thaI che. tethI te sahuno paNa khUba AbhAra. prathama AvRttimAM pariziSTa tarIke lIdhela vicArabiMdu tathA 108 bolasaMgraha vistAraye bIjI AvRttimAM lIdhA nathI, e jANavuM. - A. vi. abhayazekharasUri dharmaparIkSA graMthanuM saMskRta meTara gItArthagaMgA' saMsthA pAsethI kaMpojha kareluM taiyAra maLyuM che, jemAM sudhArA - zuddhikaraNa karAvIne chApyuM che, te badala saMsthAno AbhAra mAnIe chIe. - li. prakAzako Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prAstAvikama ) upAdhyAyajI mahArAjAnI sUkSmatIpUrNa ane ajoDa AgamAnusArI kalame ApaNane saMkhyAbaMdha graMthonI bheTa ApI che. e dareka graMtha viziSTa prakAranI aneka viziSTatAothI haryobharyo che temaja svapratipAdya padArthonI spaSTa oLakha karAvavAnI anupama kSamatA dharAvanAro che. eTale e dareka graMtha samaju vAcakone AkarSI le che, jakaDI rAkhe che. temAM paNa teo zrImaddano prastuta ledharmaparIkSA graMtha che te to koI ajaba koTino ja che. je saMpUrNa takapUrNa hoya ane tema chatAM paripUrNatayA Agama aviruddha hoya tevo graMtha racavA mATe koIpaNa graMthakAramAM je je pratibhAzaktio joIe, tevI badhI pratibhAzaktiono upAdhyAya mahArAjamAM kASThA prApta subhaga saMgama thayo che enI A graMthamAM vAcakane spaSTa anubhUti thayA vinA rahetI nathI. prakAMDa medhA, tIvra dhAraNA, apUrvatarkazakti, nirUpama sUkSmakSikA, zAstrapAThonuM pUrvApara jabarajasta anusaMdhAna, daMparthanA UMDANa sudhI pahoMcavAnI gajabanAka pahoca, padArthane ArapAra vIMdhIne cakAsavAnI anupama vedhakaSTi, ajoDa samIkSA, zAstrIya padArtho aMge pUrvapakSIe bAMdhelI ghelI kuvAsinA nirAkaraNa mATe aphATa zrutasamudramAMthI te kuvyAminAM vyabhicAra sthAno zodhI kADhavAnI ajaba phUrti, pUrvapakSIe ApelA anumAnomAM rahelA bAdha vagere doSone pakaDI pADavAnI anerI kuzaLatA, pUrvapakSIe pote ja anyAnya graMthamAM kahelA zabdothI tene ja bAMdhI devAnI bhejAbAja kuneha, pUrvapakSInI mAnyatAne kSaNabhara svIkArIne paNa temAM AvI paDatA doSone rajU karI dekhADavAnI jArI kalA, anyonyAzraya, vadato vyAghAta, pUrvApara virodha vagere doSone prakAzita karavAnI hathoTI vagere rUpa je asAdhAraNa pratibhAzaktio upAya mahAva mAM rahelI che. tenuM A graMthamAM Dagale ne pagale darzana thayA vinA rahetuM nathI. je je adhikAromAM A zakti spaSTa rIte upasI Ave che te te adhikArone TUMkamAM TAMkavAmAM Ave to paNa jANe ke eka graMtha racAI jAya. ane to paNa te zaktionI thayelA anubhUtinA varNanathI saMtoSa na thAya. e to emaja kahevuM paDe ke "jina hI pAyA tina hI chIpAyA..." svaryA rasiyA banIne ja eno AsvAda mANavo rahyo. upAmahAva nA dareka graMthamAM teo zrImadranI pratibhA zAnadAra rIte jhaLake ja che. tema chatAM anya graMthomAM moTe bhAge pratipAdya padArthonuM mULabhUta sTrakTara, pUrvapakSanA nirAkaraNa mATenI pAyAbhUta dalIlo vagere pUrvAcAryonA "zrI sammati taka prakaraNa", "zrI vizeSAvazyaka bhASya', zrI hAribhadrIya graMtho, "syAdvAda ratnAkara," "ratnAkara avatArikA vagere graMthomAMthI prApta che. jyAre A dharmaparIkSA graMthamAM pUrvapakSanAM je je nirAkaraNo che te te lagabhaga badhAM ja upATha mahAva nI potAnI AgavI pratibhAnAM sUcaka che. A nirAkaraNo mATe upATha mahAne koI hinTasa (Hints) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAvIo pUrvAcAryanA graMthomAMthI maLI nathI, paNa upA. mahArAje jAte zrutaparizIlana vagere dvArA potAnA phaLadrupa bhejAmAM utpanna karelA phaLo che. AvuM hovA chatAM, teo zrImanI dalIlo svaabhiprAyane raju karavAmAM ane enuM samarthana karavAmAM kyAMya kacAzavALI nathI rahI. kyAMya pUvaparavirodha-vadatovyAghAta-anyonyAzraya vagere doSone avakAza nathI rahyo, jyAM tevI saMbhAvanA hoya tyAM teo zrImade ja yogya rIte tenuM vAraNa karyuM che. teozrIe je anumAno ApyAM che temAM paNa vyabhicAra-bAdha vagere doSo na Ave enI kALajI rAkhavAmAM teozrI saphaLa rahyA che. "sAmAnI dalIlane toDavI che, paNa yogya taka ke Agamavacana nathI maLatuM to ene ekavAra asatya jAhera karI do, pachI e asatyatAnI siddhi karavAmAM game tevuM gADuM gabaDAvI dyo.." AvI vRttinuM kyAMya darzana thatuM nathI, pUrva prApta vAtone vizada karavI e eka judI vAta che, ane paraMparAmAM aprApta gUDha rahasyamaya siddhAMtone, pAchaLathI paNa emAM koI doSa na nIkaLe e rIte rajU karavA e eka judI vAta che. ghaNA mAMdhAtA vaijJAnikoe jIvanabhara prayogazALAomAM prayogo karIne navA siddhAMto ghaDI ApyA, paNa pachI thayelA vaijJAnikoe prayogothI ja temanA ghaNA siddhAMtone asatyarUpe ke mAtra AMzika satyarUpe siddha karI dekhADyA che e suprasiddha vAta che. paNa ahIM koI prayogazALAmAM jaDa padArtho para prayogo nahotA karavAnA, kintu magaja rUpI prayogazALAmAM zAstravacano para tarkanAM rasAyaNothI prayoga karavAnA hatA. ATaluM hovA chatAMya je keLavavI atyaMta kaThina hovAnA kAraNe ja teozrImadda para atyaMta ahobhAva jagADI ApanArI che, tevI upA0 mahAnI eka atyaMta sanmAnanIya viziSTatA e rahI che ke game eTalI take pUrNa rIte svaabhiprAyanuM teozrIe samarthana karyuM hoya, to paNa enuM zAstrathI samarthana karavAnuM teozrI cUkatA nathI. jayAM jyAM svaabhiprAyanuM, potAne jarAya paNa asaMtoSa na rahe, jarAya asvarasa jevuM na rahe, e rIte zAstravacanothI samarthana thatuM na lAgyuM tyAM tyAM teozrIe "A bAbatamAM sUtrono bIjo koI suMdara abhiprAya paNa hoI zake.." evuM ke "athavA A bAbatamAM bahuzruto jema kahe tema pramANa karavuM..." evuM vagere kahIne potAnI pApabhIrutA pradarzita karI che. upATha mahAnA graMtho mukhya be prakAranA che. (1) prarUpaNA pradhAnaAmAM padArthonI prarUpaNA mukhya hoya che. ane emAM prasaMge prasaMge carcAo lIdhI che. jema ke, SoDazaka-dvAtrizaddhAtrizikA.(2) carcA pradhAna- AmAM pUrvapakSa uttarapakSanI carcAo ja mukhya hoya che, kvacita saprasaMga padArtha prarUpaNA hoya che; jema ke "adhyAtmamata parIkSA." AmAMnA bIjA prakAranA je graMtho che emAM moTe bhAge potAne amAnya anyadarzanI zAstronAM vacanone AgaLa karIne UbhA thaelA pUrvapakSonuM nirAkaraNa che. jyAre A dharmaparIkSA' graMtha evo che ke je bIjA prakArano hovA chatAM svamAnya zAstronA vacanone tANI-tusIne-maraDIne ubhA thayelA pUrvapakSanAM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , nirAkaraNathI ja bharelo che. eTale ke potAnA zAstrakAro Apta puruSa tarIke mAnya che, potAne je zAstro 'pramANabhUta'tarIke mAnya che te zAstrakAronAM ja te te zAstronA vacano pakaDI je azAstrIya vAto UbhI thaI che tenuM khaMDana karavAnuM che. tethI AmAM sAvadhAnI keTalI rAkhI haze teno khyAla Avavo to saraLa che. vaLI upAdhyAyajI mahArAjAe 'mAtra eka eka pUrvapakSa TAMkIne enuM nirAkaraNa karyuM che ' eTaluM ja nathI karyuM, paNa enI dhArAbaddha saMkalanA karIne graMtharUpe gUMthaNI karI che. emAMya kevaLIne 'dravyahiMsA paNa na ja hoya' evI mAnyatAvALA dIrghapUrvapakSanI eka eka svataMtra carcAspada adhikAro banI jAya evI judI judI aneka dalIlonuM dhArAvAhI je nirAkaraNa karyuM che ane temAMya jenuM khaMDana karavuM ucita lAgyuM hoya tevI koI nAnI dalIla paNa khUNe khAMcare nirAkaraNa vagaranI na rahI jAya evI je enI goThavaNI karI che te teo zrImadnI saMkalanAzaktino joradAra paraco dekhADavA paripUrNa che. 66 pUrvapakSIe paNa zAstravacano TAMkIne, ane tenA para tarko laDAvI laDAvIne svamAnyatA rajU karI che. upAdhyAya mahArAje tenuM khaMDana karyuM che. eTale e to sahaja che ke pUrvapakSIe te te zAstra vacanonA tarkapUrvaka je artha karyA che te artha yathArtha nathI evuM upA. mahArAje vadhu sacoTa tarkapUrvaka rajU karavuM paDe. e mATe teo zrImade zAstravacano para pUrvApara aviruddha, tarkapUrNa prakAza pheMkyo che, ane zAstravacanono yathArtha rahasyArtha prakaTa karI dekhADyo che, emAM kyAMka teo zrImade evuM paNa kahyuM che ke " AvuM kahevAmAM zAstrakArano Avo abhiprAya haze ema kalpavuM yogya lAge che. ItyAdi. '' AvuM kahIne teo zrImade je kalpanAo dekhADI che, te te paNa satya hovAnI pratIti thayA vagara rahetI nathI. enI eka sAbitI paNa TAMkuM. zAstromAM eka ThekANe evI vAta Ave che ke 'kriyAvAdIno saMsAra dezona pudgala parAvarta hoya che. ane te niyamA zuklapAkSika hoya che.' anyatra zAstromAM evI vAta Ave che ke 'zuklapAkSikano kALa dezona apudgala parA. hoya che.' eTale A bAbatomAM asaMgati jevuM lAgavuM sahaja che. tethI pUrvapakSIe eka vAtane svIkArI anya vAtane khoTI TheravavA prayAsa karyo. upAdhyAya mahArAje banne zAstravacanone saMgata TheravavA mATe kalpanA karI dekhADI ke 'kriyAvAdI niyamA zuklapAkSika hoya che.' evI je vAta che emAM 'kriyArUci (alyupagama) hovI te zuklapakSa' evI vyAkhyA hovI joIe. teo zrImade A kalpanA karI dekhADI tyAre AvI vyAkhyA jaNAvanAra zAstravacana teozrI pAse upasthita nahi hoya, eTale, 'athavA' kahIne bIjI kalpanAthI paNa saMgati karI dekhADI che. paNa pAchaLathI zAstrapATha (ThANAMga a. 2.u 2.sU.79) maLatA te pATha teo zrImade hastalikhita pratanA 43 mAM pRSTha para hAMsiyAmAM umeryA che. ane emAM jaNAvyuM che ke prathama kalpanAmAM je vyAkhyA karI dekhADI che te zAstrathI aviruddha che, eTale e ja yogya che. ('dharmaparIkSA' nI pUrvaprata ane pustakamAM A pATha nathI, paNa pagathiyAno Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAzraya, amadAvAdanI hastalikhita pratanA 43 mAM pRSThanAM hAMsiyAmAM te che.) Ama zAstravacana vagara paNa teozrIe karelI kalpanA ke je zAstrasaMmata hovI jaNAya che te, teo zrImaddnI prajJA mArgAnusArI hatI ene jaNAvavAno sacoTa purAvo che. teo zrImanI A mArgAnusArI prajJAnA prabhAve prastuta graMthamAM mukhyatayA nIcenI bAbatonuM vizada prarUpaNa thayeluM che. (graMthAntargata mukhya carcAo) dharmanI parIkSAmAM mukhya bhAga bhajavanAra jo koI hoya to e mAdhyasthya che. jo ke caDhiyAtI cIjanA caDhiyAtApaNAne siddha karavA yuktio na lagAvavA denAra 'ApaNe mana badhI vastuo samAna che.' evA bhAva rUpa mAdhyasthya parIkSAne pratikULa che, paNa 'pote svIkArela mAnyatA uDI jaze to ?' Avo bhaya pedA karanArA dRSTirAgano abhAva hovA rUpa je mAdhyasthya che te to parIkSA mATe Avazyaka che ja. AvA mAdhyasthyavALA parIkSaka svapakSa-parapakSarUpa bhedane AgaLa karIne jUduM jUThThuM vacana bolatA nathI, eTale ke utsUtrabhASaNarUpa doSa samAna hovA chatAM 'svapakSagata yathAvRMdAdino niyamA anaMta saMsAra nahi ane 525kSagata digaMbarAdino niyamA anaMta saMsAra hoya che.' evo bheda pADatA nathI. (utsUtra bhASaNa vicAra pR. 6-31) pU.0pa2pakSagata digaMbarAdi tIrthocchedanA abhiprAyavALA hoI mArganAzaka hoya che, jyAre yathAchaMdAdi tevA hotA nathI, mATe Avo bheda paDe che. u.0 colapaTTo vagerenA pratipAdaka sUtrano uccheda karavAno abhiprAya yathAchaMdAdimAM hoya che... tIrthocchedanI jema sUtroccheda paNa unmArga che. eTale sUtrocchedano abhiprAya paNa sanmArganAzaka che ja. tema chatAM eno saMsArakALa adhyavasAyabhede jema saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMta hoya che tema parapakSagata utsUtrabhASI mATe paNa jANavuM . pU.0 koI cokkasa (niyata) utsUtra bolanAra hoya teno saMsAra niyamA anaMta hoya che. yathAchaMdAdi to judI judI vakhate judu juduM utsUtra bolatA hoI koI eka utsUtrane eNe dRDha karyuM hotuM nathI. u.0 Avo niyama koI zAstramAM kahyo nathI. 'suttamAsAnuM vodiLAso magaMtasaMsAro' ItyAdi vacano sAmAnya kAryakAraNabhAvane jaNAve che. evA vacanothI ATaluM ja nakkI karI zakAya che ke 'utsUtra bhASaNa bahulatAe anaMta saMsAranuM kAraNa bane che. athavA anaMta saMsAranuM svarUpayogya kAraNa che,' bAkI pAsasthA, yathAchaMda vageremAM paNa 'ughatavihArI sAdhuonI niMdA karyA karavI' evuM niyata utsUtra to hoya ja che. avicchinna tIvra saMklezavALo jIva azubha anubaMdhanA kAraNe anaMta saMsArI bane che. utsUtra bhASaNanuM je jIva e bhavamAM ke parabhavamAM prAyazcitta kare che teno Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anubaMdha tUTI javAthI anaMta saMsAra thato nathI. paNa jeNe anaMtabhavavedya nirupakrama karmabaMdha(anubaMdha) karyo hoya te anaMtabhava sudhImAM prAyazcitta ja karI zakato nathI. pU.dazavaikAlikamAM nidvava mATe kahyuM che ke "kilbiSikapaNuM pAmIne paNa e jANI zakato nathI ke mArA kayA karmanuM A phaLa che? tyAMthI nIkaLIne paNa e mUMgA bobaDApaNuM-narakapaNuM vagere pAme che." AnA parathI jaNAya che ke nivavAdi utsutrabhASIne parabhavamAM svapApanuM jJAna ja hotuM nathI. to enuM prAyazcitta kyAMthI saMbhave? mATe anubaMdha tUTavA vagerenI vAta ayogya che. - u.va tyAM to tapocora vagereno paNa adhikAra che jenA mATe tame paNa kilbiSikapaNA vagereno Avo niyama mAnatA nathI. eTale 'tapasvainya vagerenuM A mAtra utkRSTa phaLa dekhADyuM che..." evuM jema mAnavuM paDe che tema usUtrabhASI mATe paNa mAnavuM joIe. (pAMca mithyAtvo pR.32-48) azubha anubaMdhanuM mULa kAraNa mithyAtva che jenA Abhigrahika vagere pAMca bhedo che. (1) tattvonA ajANa jIvanI svaabhyagata padArthonI evI zraddhA ke je tene aprajJApanIya banAve te Abhigrahika mithyAtva che' (2) sva-paramAnya tattvonI samAna rIte zraddhA karavI e anAbhigrahika mithyAtva che. (3) bhagavatraNIta zAstramAM bAdhita arthanI vidvAnane paNa je svarasavAhI zraddhA hoya che te Abhinivezika mithyAtva che.(4) "bhagavAnanuM A vacana pramANabhUta haze ke nahi? evA saMzayanA kAraNe zAstrArtha aMge paDelo saMzaya e sAMzayika mithyAtva che.(5) sAkSAta ke paraMparAe tattvonI jANakArI na hovI e anAbhogikamithyAtvache. abhavyomAM Abhigrahika ke anAbhogika mithyAtva hoya che. Abhigrahika mithyAtvanA "AtmA nathI' vagere mAnyatA rUpa je cha bhedo che te abhavyomAM paNa hovA spaSTa ja che, tethI Abhigrahika mithyAtva paNa teomAM saMbhavita che. pU.) anAbhoga mithyAtva ja avyakta che. abhavyone avyakta mithyAtva ja hoI mAtra anAbhoga mithyAtva ja hoya che. u.0 guNasthAnaka kramArohamAM abhavyone vyakta mithyAtva hovAnuM paNa jaNAvyuM che. ThANAMga sUtra parathI paNa abhavyomAM Abhigrahika mithyAtvanI vidyamAnatAnuM samarthana thAya che, vaLI pAlaka-saMgama vagerene vyakta mithyAtvajanya aneka kuvikalpo hatA evuM saMbhaLAya che. pU.0caramAvartamAM ja kriyArUcinimittabhUta vyaktamithyAtva hoya che. abhavyone caramAvata na hoI vyaktamithyAtva paNa hotuM nathI. u.0 to zuM acaramAvartI bhavyomAM paNa tame vyaktamithyAtva nathI mAnatA? | (vyavahArarAzi vicAra pR48-70) pU.0 vyavahArI jIvono saMsArakALa asaMkhya pudgalaparAvarta kahyo che. abhavyo anaMtAnaMta Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagalaparAvarta saMsAramAM rahe che. mATe abhavyo avyavahArI ja hoya che. ane tethI teone avyaktamithyAtva ja hoya che. u.0 asaMkhya pudgalaparAvarta vanaspatimAM rahI pachI anya bhavamAM jaI pAcho vanaspatimAM eTalo kALa pasAra thaI zake che. AvuM vAraMvAra thavA dvArA anaMtA pudgalaparAvarta paNa saMsArakALa saMbhavI zake che. A vAta bhuvanabhAnukevalI caritra, yogabindu (47) vagere zAstromAM siddha che. vaLI abhavyomAM paNa vyAvahArikatvanuM lakSaNa to jAya ja che. pU.0 jeTalA jIvo siddha thAya che eTalA jIvo avyavahAramAMthI vyavahAramAM Ave che. AvA vacana parathI jaNAya che ke vyavahArarAzi karatAM siddho anaMtaguNa che. bAdaranigodanA jIvo siddha karatA anaMtaguNa che." evuM prajJApanAmAM kahyuM che. eTale jaNAya che ke bAdaranigoda avyavahArarAzi che. u.2 pannavaNAnI vRttimAM anAdi vanaspatine ja avyavahAra kahyA che, vaLI vRttikAre AgaLa anAdi vanaspati sivAya saghaLA jIvone spaSTa rIte vyavahArika kahyA che. upamiti bhavaprapaMcA,samayasAra, bhavabhAvanA, zrAvakadinakRtyavRtti vagere aneka graMthomAM anAdi vanaspati evI sUkSmanigodane ja avyavahArarAzi kahI che. "miti nattiyA ri'.... ItyAdi vacanothI siddho siddhi avacchinna vyavahArarAzithI ja anaMtaguNa hovA siddha thAya che, vyavahArarAzi sAmAnyathI anaMtaguNa nahi. eTale enA baLe bAdaranigodane avyavahArI mAnavAnuM Avazyaka banatuM nathI... zAstromAM vyavahArika jIvonI utkRSTa sthiti je AvalikAnA asaMkhyAtamAM bhAga jeTalA pudgalaparAvarta kahI che. te vyavahArika jIvavizeSone lakSamAM rAkhIne kahI che evuM kalpavuM joIe, eTale "vyavahArika tarIke siddha thayela evA paNa abhavyAdine avyavahArika mAnavAnI ke "badhA vyavahArika jIvo siddha thaze ja evuM paNa mAnavAnI Apatti nahi Ave. mATe abhavyo paNa vyavahArika hoya che. ane tethI teomAM paNa vyakta evuM Abhigrahika mithyAtva saMbhave che. (pAMca mithyAtvomAM gurulaghubhAva-pR. 71-104) mithyAtvanA pAMca bhedomAMthI Abhigrahika ane Abhinivezika e be, phaLane AzrIne vadhu bhayaMkara che, zeSa 3 prajJApanIyatA-gurupAratatya vagere phaLane AzrIne maMda-kaMIka ochA bhayaMkara che. mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe jeomAM madhyasthatA Ave che. teonI sadanyAye tevI joradAra asatyavRtti nahIM, paNa satyavRtti ja thayA kare che. eTale ja yoganI pUrvasevAmAM sarvadevapUjA vagere rUpa anAbhigrahika mithyAtvane hitakara kahyuM che. sarvadevAdinI pUjA karatAM teo cArisaMjIvanIcAracAye viziSTa mArga pAmI jAya che. samyakatvI vagere mATe doSarUpa evI paNa A savadivAdinI pUjA maMdamithyAtvI mATe guNakara banI jAya che, kAraNa ke guNa-doSanI vyavasthA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ @ avasthAbhede bhedavALI che. jema ke sAdhu mATe doSarUpa evI jinapUjA zrAvakane guNakara che. anAbhigrahika mithyAtva guNakara hovAthI ja mitrAdi dRSTi pAmelA jIvone yathArthapaNe guNasthAnaka hovuM kahyuM che. e jIvo aveghasaMvedyapadasthita hovA chatAM kadAgrahazUnya hoI sarvajJanA sevakapaNAnA kAraNe bhAvathI jainapaNuM pAme che. Itaradarzanastha AvA jIvo paNa mukhya sarvajJanA sevaka che enI prarUpaNA yogadRSTi samuccaya (104) mAM che. anyadarzanokta anuSThAna karanArA AvA jIvomAM dravyaAjJA vidyamAna hoya che. kAraNake apunabaMdhakamAM anekavidha anuSThAna hovuM kahyuM che. pU.0-zrIjina vize kuzaLacitta, zAstralekhana vagere dharmanA bIjo che. bIjAdhAna e apunabaMdhakatAnuM liMga che. ItaramArgasthamAM A bIjo ja na hoI apunabaMdhakatA ja hotI nathI, to dravyaAjJA zI rIte hoya ? u.0-AdidhArmika jIvo mATe zrI jinavize kuzaLacitta vagere je je kahyuM che te badhuM badhA apunabaMdhaka mATe Avazyaka che evuM nathI, e vinA paNa svabhUmikAne ucita anya anuSThAnothI apunabaMdhakatA saMbhavita che. A vAta * apunabaMdhaka aneka prakAranA hoya che.' evA zAstravacana parathI jaNAya che. (mArgAnusAritA vicAra pR 104-129) mArgAnusArIbhAva e AjJAnuM lakSaNa che. 'svazAstrokta kriyA ja e bhAvano hetu che.' evuM kahI zakAtuM nathI. kema ke meghakumAranA jIva hAthI vageremAM e kriyA vagara paNa e bhAva hato. bhavAbhinaMdIomAM kSudratA vagere je doSa hoya che tenAthI pratipakSIbhUta guNo ja mArgAnusAritAnA niyata heturUpa che je kadAgrahazUnya Itara mArgasthapataMjali vagere jIvamAM vidyamAna hatA. caramAvartamAM A mArganusAritA, kSudratA vagereno nAza thaye pedA thAya che. mATe vacanauSadhaprayogakALa paNa vyavahArathI caramAvarta kahyo che. ane nizcayathI graMthibhedakALa kahyo che. emAM paNa graMthibhedakALane mukhya karavAmAM Avyo che. pU.0 upadezapadanI 432mI gAthAnI vRttimAM caramayathApravRttikaraNavibhAge rahelA apunabaMdhakAdine ja vacanauSadhaprayoganA adhikArI kahyA che. A vibhAga pachI jIva aMtarmuhUrtamAM apUrvakaraNAdi krame graMthibheda dvArA samyaktva pAme che. eTale jaNAya che ke jeono saMsAra dezona ardhapudgalaparAvarta karatA adhika hoto nathI teo ja vacanauSadhaprayoganA adhikArI che. eTale mArgAnusAritAno kAla paNa caramAvarta nahi, kintu dezona ardha pudgalaraparAvarta che. tethI ja upadeza padanI 446mI gAthAmAM mithyAtvIonI badhI pravRttione asuMdara kahIne tenA apavAda tarIke yathApravRttakaraNacaramavibhAge rahelA, saMnihitagraMthibhedavALA (graMthibhedanI najIka rahelA) ane atyaMtajIrNa mithyAtvajvaravALA mithyAtvIone ja jaNAvyA che. A traNe vizeSaNo parathI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNAya che ke je mithyAtvIonI pravRttio asuMdara na hoya paNa suMdara hoya tevA mithyAtvI tarIke graMthakArane aMtamuhUrtamAM ja jeo samyakatva pAmavAnA che tevA mithyAtvIo abhipreta che. mAganusAritAno kAla jo caramAvatuM hoya to dezona adhapugalaparAvarta karatAM adhika saMsAravALA mAganusAra jIvonI pravRttine paNa asuMdara mAnavI paDe. A Apatti na Ave e mATe mAganusAritAno kAla paNa dezona adhapugalaparAvarta ja mAnavo yogya che. u.0 jo te kAla ATalo mAnIe to vacanauSadha prayoganA adhikArI tarIke paNa eTalA saMsAravALA ja apunabaMdhakAdine mAnavA paDe. ane to pachI apunabaMdhakakALa karatAM graMthibhedakALanI je pradhAnatA dekhADI che te ghaTe nahi, kAraNa ke banne kALa samAna ja thaI gayA che. vaLI, caramAvartavartI apunabaMdhakAdinI pravRtti asuMdara banI javAnI paNa Apatti Ave che. A Apattio na Ave e mATe "yathApravRttakaraNacaramavibhAga' zabdano "apUrvakaraNAdi pamADanAra yathApravRttakaraNa' evo artha na karatAM "caramAvatamAM thayela yathApravRttakaraNa" evo artha karavo yogya lAge che. vaLI, saMnihitagraMthibheda evuM vizeSaNa "aMtamuhUrtamAM ja graMthibheda karanAra' evA ja arthamAM prayukta hoya evuM nathI, kema ke yogabiMdumAM (176) "caramAvata' jIvone Asannasiddhika kahyA che, eTale ke tyAM "Asanna" zabdathI jema "aMtamuhUrta nI vAta nathI kintu yAvata caramAvatanI vAta che tema prastutamAM "saMnihita" zabda mATe jANavuM. vaLI caramAvatamAM ja (dazonaadhapudagalAvatamAM ja ema nahi) mAganusAritA ane dravyaAjJAnI prApti thatI hovAthI caramAvartabhAvI anuSThAnone anyaAvartabhAvI anuSThAno karatAM vilakSaNa hovA yogabiMdu mAM (152) kahyA che, paNa "carama ardhapugalaparAvartabhAvI anuSThAnone ja vilakSaNa kahyA che AvuM nahi, vaLI bIjAdinI prApti caramAvartamAM hoya che, tenA pachI utkRSTathI eka pudgalaparAvarta ja saMsAra zeSa hoya che, temaja te bIja aMkura vagerenI prApti kAlanA AMtarA sAthe ke te vinA paNa thAya che. AvA badhA pratipAdano paNa jaNAve che ke mAganusAritAno kAla caramAvarta che. temaja caramAvartI mithyAtvInI pravRtti suMdara saMbhave che. pU. 0je apunabaMdhakAdine zuddha vaMdanA hoya che, teono saMsArakAla dezona adhapulaparAvarta karatAM vadhu hoto nathI' evuM paMcAzakamAM kahyuM che. u.0e je kahyuM che te vizuddhajainakriyAnA ArAdhaka apunabaMdhaka mATe kahyuM che, sarvaapunabaMdhako mATe nahi. (ArAdhakavirAdhaka caturbhagI-pR129-154) bhagavatIjI mAM dezaArAdhaka, dezavirAdhaka, sarvaArAdhaka ane sarvavirAdhakanI caturbhagI prarUpAyelI che. enI vRttimAM jJAna-darzanazUnya ane kriyAtatpara evA dezaArAdhaka tarIke bALa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapasvIo jaNAvyA che. pU.0-jenI virAdhanAthI virAdhaka banAya che. tenI ja ArAdhanAthI ArAdhaka banAya che. anya darzanastha bALatapasvImAM (daza) ArAdhakapaNuM zI rIte Ave? mATe e deza ArAdhaka nathI, paNa jinoH sAdhukiyAone ArAdhanAra vyaliMgI ja dezaArAdhaka che. A ArAdhanAnA baLe ja e navamA kaiveyaka sudhI jAya che. u.0- "jJAna ane kriyAno samudAya ja mokSanuM kAraNa che, te bemAMthI koI paNa eka nahi? enI spaSTatA mATe bhagavatIjImAM prastuta prarUpaNA che. AnA parathI jaNAya che ke je jJAna(zvata) ane kriyA (zIla) mokSa pratye aMze paNa kAraNabhUta hoya teno ja ahIM adhikAra che. dravyaliMgIthI paLAtI jinokta kriyAo AMzika rIte paNa mokSanA kAraNabhUta nathI to enI apekSAe prastutamAM ArAdhanA zI rIte lavAya? vaLI apradhAna dravyarUpa cAritrAcArapAlanathI zIla mAnavuM hoya to dravyaliMgI abhavyAdine sarva ArAdhaka mAnavA paDaze, kema ke paMcAcAragata jJAnAcAra ane darzanAcAranuM paNa teomAM apradhAna dravyarUpa pAlana to hoya ja che. vaLI nitavamAM paNa dezaArAdhakatA mAnavI paDaze, kema ke enA zratano ja bhaMga thayo hoya che, cAritrAcAronuM to e barAbara pAlana karato hoya che. vaLI mAganusArI jIva anyadarzanokta je dayA vagere kriyAo kare che te asadUgraha dUra thayo hovAthI bhAvathI jinokta ja hoya che to e zIlarUpa zA mATe na Thare? "anya (pataMjali vagere) kahelI kriyA karuM chuM' evuM jJAna te kriyAne ArAdhanArUpa banatI ke pUrNa phaLa ApatI aTakAvI zakatuM nathI, paNa te anyavaktA paranA daSTirogayukta tevuM jJAna ja aTakAvI zake che. mAganusArI jIva madhyastha hoI tene Avo daSTirAga hoto nathI. vaLI anyazAstrokta samAnArthaka vAto jainazrutamUlaka ja che. tethI teno dvAdazAMgImAM samavatAra hovo paNa kahyo che. eTale e rIte paNa ubhayasaMmata kriyAo jinokta hoI ArAdhanArUpa zA mATe na bane? ("savvapnavAyamUtra' gAthArtha vicAraNA-pR. 155-196) pU. -ItaromAM akaraNaniyama vagerenuM dhuNAkSaranyAya thayeluM varNanamAtra ja hoya che, vAstavika pAlana nahi, to zIla kyAMthI hoya? u.-mAganusArI jIve kareluM varNana paNa zubhabhAva sApekSa hoI zubhabhAvanI vidyamAnatAne sAbita karI Ape che. e sivAyanA jIvonuM kareluM tathAvidha varNana ghuNAkSaranyAye hoI mAganusAritAnuM sAdhaka hotuM nathI. pU.- "jIvane haNavo joIe" ItyAdi vAkyo paNa paravAdarUpa che. e pravAdo jinavacanamUlaka hovA zI rIte saMbhave? vaLI enI avajJA karavAmAM zrI jinanI avajJA thAya evuM pApa zI rIte manAya? mATe upadezapadanIsabraNavAyamUna' gAthAnI vRttikAre karelI vyAkhyA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogya che. yogya vyAkhyA AvI jANavI ke kevalajJAnanI jema dvAdazAMga paNa samyaktvI ke mithyAtvI dareka jIvomAM sattArUpe rahela che. sAmAnyathI A dvAdazAMga ja dareka pravAdonuM mULa che, paNa zrI sudharmAsvAmI viracita dvAdazAMga nahi eTale enI avajJA karavAmAM jinAvajJA thatI nathI." u.-niSedha karavA rUpe ke "AvA vAkyo anya darzanIo bole che ItyAdi ane anuvAda rUpe ke "jIvane haNavo joIe evA vAkyo jinavacanamAM kahelA hoya to koI asaMgati na hoI navI vyAkhyA karavI ayogya che. vaLI anyadarzananA paNa suMdara pravAdonI avajJA karavAmAM ja zrIjinanI avajJA che. asuMdara pravAdonI avajJA karavAmAM nahi. vaLI anya darzanIonA suMdara pravAdonI avajJAno parihAra karavA e gAthA upasthita thaI che, jyAre tamArI A navI vyAkhyA pramANe to "anyadarzanIonA pravAdo mithyAtvI jIvone sattAmAM rahelA dvAdazAMgImAMthI prAdurbhata thAya che, mATe e svarUpataH suMdara hoya to paNa phaLataH asuMdara hoI enI avajJA ja karavI joIe evuM siddha thAya che. eTale tamArI kalpelI vyAkhyA ayogya che. sUyagaDAMgamAM mithyAtvIonI saghaLI kriyAone jeniphaLa kahI che te paNa bhavAbhinaMdI mithyAtvIonI jANavI, mAganusArInI nahi, kemake enI kriyAo azubhabhAvathI haNAyelI hotI nathI. mATe "anyamArgastha mAganusArI bAbatapasvI deza ArAdhaka che e vAta yogya che, anya AcAryonA mate anabhiniviSTa cittavALo, ekAtta sUtrarUci, agItArtha dezaArAdhaka che. yathApravRttakaraNanI avasthAvizeSanA kAraNe graMthinI samIpe rahelA sAdhu ane zrAvaka paNa naigamanayAnusAre dezaArAdhaka che. mokSamArganA dezarUpa cAritrane nahi pAmelo ke pAmyA pachI nahi pAlanAra samyaktvI jIva deza virAdhaka che. pU.-cAritrane nahi pAmelA jIvane paNa vRttikAre je virAdhaka kahyA che te yogya nathI, kema ke, to to pachI cAritra na pAmelA caraka-parivrAjakAdi jyotiSathI upara jaI ja zake nahi, kAraNa ke cAritranA virAdhUkanI enAthI UcI gati kahI nathI. vaLI kevalIne paNa aprApta jinakalpanA virAdhaka mAnavA paDaze. u.- aprAptivALA jIvane paNa cAritranA aMzanA je virAdhaka kahyA che te pAribhASika virAdhanAnA tAtparyo, paNa "jene jenI aprApti hoya teno te virAdhaka" evI vAstavika tarIke kalpelI vyAptinA tAtparyo nahi. virAdhakane jayotiSathI upara je gati nathI kahI te vAstavika virAdhakane, A pAribhASika virAdhakane nahi. A eka paribhASA hovAthI ja e avirata samyakatvI rUpa dezavirAdhakamAM cAritra sivAyanA anya be aMza "zrata ane darzananI hAjarI jaNAvI dezaArAdhaka karatAM zreSThatA jaNAve che. zIlavAna ane zrutavAne evA sAdhu sarvaArAdhaka bhAMgAmAM Ave che. dezaviratirUpa AMzika zIlano upacAra karI zrAvakono paNa A ja bhAMgAmAM samAveza jANavo. bhavAbhinaMdI jIvo sarvavirAdhakarUpa cothA bhAMgAmAM Ave che. e jIvo dravyacAritranuM pAlana karatA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya to paNa teono bhAva lezathI paNa zuddha na hoI A bhAMgAmAM ja jANavA, kemake sarvajJanA zAsanamAM leza paNa zubhabhAvane ja bodhibIja kahyo che. (anumodanA-prazaMsA vicAra pR 196-218) A cAramAMthI pahelA 3 bhAMgA anumodanIya che, chello nahi. zubha bhAva sAkSAt anumodanIya che, zubha kriyAo tenA kAraNa tarIke anumodanIya che ane sAdhu vagere tenA saMbaMdhI tarIke anumodanIya che, traNe yogono pramoda mUlaka vyApAra e anumodanA che. vaLI prazaMsA vAcika hoya che. eTale dravya ane pRthvI vacce jevo sAmAnya-vizeSarUpa hovAno bheda che evo ja anumodanA-prazaMsA vacce paNa bheda che, paNa bannenA viSayo judA che mATe bheda che evuM nathI. pU.-je cIja potAne aniSTa hoya tenI paNa kyAreka "sAmA pAsethI kAma kaDhAvI levuM vagere kAraNe prazaMsA karavAmAM Ave che, kintu e aniSTanI anumodanA to kyAreya karAtI nathI. eTale bannenA viSayo judA che. u.- aniSTa viSayanI svArasika prazaMsA hotI nathI. puSTa kAraNe aniSTanI je prazaMsA karavAmAM Ave che te ISTanI prazaMsAnI jema svaISTa sAdhaka hoI pariNAme to ISTaprazaMsApa ja hoya che. tethI pariNAmataH vicArIe to koI vastu ekAnta ISTa ke aniSTa hotI ja nathI. eTale anumodanA-prazaMsAnA viSayamAM koI bheda nathI. svarUpazuddha dareka anuSThAna jAtithI anumodanIya hoya che. zubhabhAvayukta ane anuSThAna paNa anumodanIya che. viSayazuddhAditraNa prakAranuM anuSThAna prazasta che. anyadarzanI apunarbhadhakAdimAM rahela mokSAzayabhAva paNa tattvataH bhagavad bahumAnarUpa che. eTale teonA dayA-dAnAdi paNa anumodanIya che ja. pU.- anyadarzanInA dayAdAnAdinI anumodanA karavAmAM Ave to enAmAM rahelA mithyAtvanI paNa anumodanA zuM nahi thaI jAya? u.- avirata samyaktanI anumodanA karavAmAM zuM enI aviratinI anumodanA thaI jAya che? pU.- enI avirati skUTadoSarUpa na hoI tenI anumodanA thatI nathI, u.-mAganusArInuM mithyAtva paNa chuTadoSarUpa nathI. sudevAdinI niMdAdithI yukta mithyAtva ja chUTadoSarUpa che. mATe " mithyAtvInA guNone nahi ja prazaMsIe" evuM vacana e durvacana che. ko'kanA, cAritrAdinI tatkALa prAptina karAvI ApanAra evA anuSThAno paNa samyaktanA lakSaNonuM sAhacarya joI jema anumodanIya che tema ko'kanA samyaktvanI tatkALa prApti na karAvI ApanAra evA anuSThAno paNa 'tIvabhAve pApanuM akaraNa" vagere rUpa apunabaMdhakapaNAnA lakSaNonuM sAhacarya joI anumodanIya bane ja che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zuklapAkSika-kRSNapAkSika vicAra pR 218 thI 226) pU.- samyakatvIo ja kriyAvAdI ane zuklapAkSika che eTale mithyAtvInuM to koI anuSThAna anumodanIya nathI. u.- dazAzrutaskaMdhanI cUrNimAM mithyAtvIne paNa kriyAvAdI temaja zuklapAkSika kahyo che, temaja eno saMsArakALa utkRSTathI eka pugalaparAvarta kahyo che. pU.-zrAvaka prajJaptimAM adhapudgalAvartathI nyUna saMsAravALA jIvone ja zuklapAkSika kahyA che. eTale 'kriyAvAdI zuklAsika ja hoya evo niyama paNa tAravI zakAto nathI. eTale ja bhagavatIjImAM salezya jIvono atideza karIne zuklapAkSikamAM akriyAvAdano saMbhava paNa kahyo u.- bhagavatIjI vageremAM vizeSa prakAranA kiyAvAdInI vAta che. jyAre dazA. cUrNimAM kiyAvAdI sAmAnyanI vAta che. eTale koI virodha raheto nathI. bhagavatIjInI vRttimAM kahyuM ja che ke "samyagu astitvavAdI evA samyakatvIo ja ahIMdiyAvAdI tarIke levAnA che. vaLI 'kriyAvAdI zuklapAkSika ja hoya' evA niyamamAM je asaMgati dekhAya che te 'kriyAruci hovI te zuklapakSa" evI vyAkhyA karIne dUra karavI. ane AvI vyAkhyA ThANAMga vRttigraMthamAM jovA paNa maLe ja che. (sakAma-akAma nirjarA vicAra-pR226-239) pU.- samyakatvIo ja kriyAvAdI ane zuklapAkSika che eTale mithyAtvanuM to koI anuSThAna anumodanIya nathI. u.-bhadrakaprakRtivALA mithyAtvInA paNa "mAre karmakSaya thAva' evI IcchAthI thayelA svayogya sadanuSThAnamAM sakAmanirjarAnuM lakSaNa jatuM hoI e sakAmanirjarAnuM ja kAraNa bane che, ane tethI anumodanIya hoya che. pU. yogazAstramAM to kahyuM che ne ke "sakAmanirjarA yatione (sAdhuone) ja hoya che." u. - e kathana prauDhivAda che. eTale ke "utkRSTa sakAmanirjarA sAdhuone ja hoya evuM jaNAvavAnA tAtparyamAM che. nahitara to dezavirata ane avirata samyaktrIne paNa akAma nirjarA ja mAnavAnI Apatti Ave. pU. - mithyAtvIone tapa nathI hoto, to sakAmanirjarA zI rIte hoya? u.- "mAganusArI mithyAtvIone cAndrAyaNa tapa vagere hoya che evuMyogabindu (131) mAM kahyuM che, vaLI mAtra tapa ja nahi, paNa mAganusArInuM koIpaNa anuSThAna sakAmanirjarAnuM kAraNa che. je koI ucita anuSThAna hoya che te akAmanirjarAnuM kAraNa banatuM nathI ane je koI anucita anuSThAna hoya che tene phaLataH bALatapa kaho ke akAmanirjarAnuM aMga kaho emAM koI phera nathI. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mArgAnusA2I mithyAtvInI buddhino abuddhi tarIke apalApa karI zakAto nathI. mATe ene paNa buddhipUrvaka nirjarA saMbhave che. pU.- mithyAtvInA guNanI anumodanA karavAmAM parapAkhaMDInI prazaMsArUpa samyaktvano aticAra lAgaze. u.- mAtra itarone mAnya je agnihotra vagere anuSThAno (guNo) che tene jinapraNIta anuSThAnane tulya mAnavArUpa je moha (ajJAna) tenA kAraNe athavA mithyAmArganI anavasthA cAle tenA kAraNe ja e aticAra lAge che, anyathA nahi. jema pramAdIo pramAditAvacchedaka dharmathI aprazaMsanIya che, samyaktvAdi dharmathI nahi, tema mithyAtvIo pAkhaMDatAvacchedaka dharmathI aprazaMsanIya che. mArgAnusArI kSamAdi guNothI nahi. (marIcinA vacananI vicAraNA pR 240 thI 258) pU.- dezaviratinA abhiprAyathI 'manA'zabda vAparyo hovAthI e vacana marIcinI apekSAe sUtra hatuM. kapilane parivrAjaka darzanamAM dharmanI buddhi thaI, mATe enI apekSAe e utsUtra hatuM. tethI, temaja marIcino saMsAra asaMkhya ja hato tethI nakkI thAya che ke e vacana utsUtramizra hatuM. u.- mAyAnizrita asatyarUpa hoI e vacana utsUtra ja hatuM. sUtra-utsUtranI vyavasthA zrutabhAvabhASAnI apekSAe che. dravyathI satyatva ke asatyatva akiMcitkara che. tathAvidha saMklezathI aspaSTa bolavuM e paNa utsUtra che. pU.-durantaduHkhe karIne jeno aMta Ave te, eTale te asaMkhyakALa; anaMta=aMta vinAnuM eTale ke anaMtakALa, tethI marIcinA vacanane duraMta anaMta saMsAranuM kAraNa mAnavuM zI rIte saMgata Thare? u.- duranta-anaMta zabdo asaMkhya-anaMtane nathI jaNAvatAM, kintu atizayita anaMtane jaNAve che. mATe koI asaMgati nathI. pU.-zrAddhapratikramaNasUtra cUrNimAM viparIta prarUpaNAnA adhikAramAM marIcinuM dRSTAMta ApyuM che, sAvaghAcArya vagerenuM dRSTAnta nathI ApyuM. tenA 52thI, temaja jeone moTI sabhA vageremAM bolavAnuM na hovAthI tevA saMklezAdi hotA nathI tevA zrAvakonA adhikAramAM e dRSTAnta ApyuM che tenA parathI, jaNAya che ke anaMta saMsAranA hetubhUta utsUtrathI vilakSaNa prakAranI, asaMkhya saMsAranA hetubhUta viparIta prarUpaNAno (eTale ke utsUtraMmizrano) tyAM adhikAra che. mATe emAM dRSTAMta tarIke kahevAyela marIcivacana paNa utsUtramizra che. u.- zrAvakone paNa gurupadezAdhIna rahIne sabhAmAM dharmakathanano adhikAra hoya che. vaLI tyAM 'turattAnAsaMsArahetu' evuM je kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke anaMta saMsAranA hetubhUta utsUtrano Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ < ja tyAM adhikAra che. pU.- to pachI asaMkhya saMsArI marIcinuM dRSTAMta asaMgata banI jaze. u.- upalakSaNa vyAkhyAthI enI saMgati karavI yogya che. (jamAlinA saMsAra bhramaNAnI vicAraNA pR258 thI pR287) pU.- 'AcArya paraMparAthI prApta thayela arthanI anyathA vyAkhyA karanAra vyakti jamAlinI jema araghaTTaghaTIyantanyAye saMsAramAM bhamaze' AvuM sUyagaDAMganiyuktivRttimAM kahyuM che. A nyAya anaMtasaMsArane jaNAve che. mATe nakkI thAya che ke jamAlinA bhavo 15 nathI, paNa anaMta che. u.- emAM jamAlinuM je dRSTAMta ApyuM che tenI paNa upalakSaNa vyAkhyAthI saMgati jANavI. nahitara to araghaTTaghaTIyaMtranyAya cAre gatinA bhramaNane sUcavato hovAthI jamAlinuM paNa cAre gatimAM bhramaNa mAnavAnI Apatti Ave. (jyAre e narake to javAno nathI) mATe e nyAya hovA chatAM gatimAM jema bheda mAnya che, tema adhyavasAyabhede saMsArakALano bheda mAnavo joIe. vaLI e nyAya dekhADyo hovA mAtrathI anaMta saMsAra mAnavAno hoya to to kAmAsakta jIvone paNa niyamA anaMtasaMsAra mAnavo paDe, kemake AcArAMgavRttimAM e jIvo mATe paNa A nyAya dekhADyo che. pU.-bhagavatIjImAM jamAlinA sUtramAM je 'cattari paMca tiviSNunoLiyamanuavevamavahArUM' zabdo che temAM cAra eTale beIndriyAdi cAra ane pAMca eTale pRthvIkAyAdi pAMca ekendriya, Ama 'nava prakAranA tiryaMcabhavo temaja deva manuSya bhavomAM bhamaze' evo artha hovAthI anaMtabhavo siddha thaI jaze, kema ke ekendriya prakAranA bhavomAM anaMtabhava paNa thaI zake che. u.-vibhaktyanta catuSTra-paMca zabda samAsagata mAtra tiryaMca yonika zabdanA ja vizeSaNa banI zakatA nathI. mATe, temaja cAra-pAMca zabdo 4-5 bhavone jaNAvI zake, 4-5 prakAranA bhavone nahi. mATe paNa, pUrvapakSIe jaNAvelo artha ayogya che. ema triSaSTimAM je 'paMcatRtvaH' zabda che teno mAtra 'tiryaMca' zabdamAM anvaya karavo e dvandva samAsanI maryAdAthI viruddha che. mATe AvI badhI kliSTa kalpanAothI anaMtabhavanI siddhi thaI zakatI nathI. pU.- sUtramAM 'yAvat' zabda vizeSaNarUpe vaparAya che. vizeSyabhUta yAvat zabda pUrvokta gaNanA Adya ane aMtima zabdo sahita vaparAya che ane madhyavartI padono saMgrAhaka hoya che. vizeSaNabhUta yAvat zabda dezaniyAmaka ke kALaniyAmaka hoya che. pratyanIko aMgenA sAmAnyasUtramAM te vizeSaNabhUta hoI kALaniyAmaka che. eTale jamAli mATenA vizeSasUtramAM paNa vizeSaNabhUta yAvat zabdano adhyAhAra samajavAno che. tethI e sUtra parathI ja anaMtakALanuM niyamana siddha thaI jAya che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 u.-"vAtmAdhvanovyatI' e sUtrAnusAre dvitIyA vibhaktithI ja kALaniyamana thaI jatuM hovAthI te mATe "yAvata' zabdanA prayoga nathI. e to pUrvaprastuta padasamudAyanI upasthiti mATe ja che. prastutamAM paNa te vAkyAno ja dyotaka hoya to paNa koI asaMgati nathI e vicAravuM. vaLI vAva vattari paM.' ItyAdi sutra paNa parimitabhavavALA jamAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaka hoya, devakilbiSikasAmAnyaviSayakanahIM, evuM saMbhave che, nahitara AgaLanuM sthAphA.' ItyAdi sUtrakathana asaMgata banI jAya. pU.0"dattAripaMa' sUtra jo anaMtabhavaviSayaka na hoya to nirviSayaka ja banI jAya, kema ke enAthI koI cokkasa saMkhyA to jaNAtI ja nathI. u.-jema 7-8bhavo, 7-8DagalA' vagere zabdomAM saMketavizeSavazAta eka saMkhyAvAcakatva che tema prastutamAM paNa jANavuM. vaLI koIka pratamAM to vaoNpiMgha' nahi paNa paM' zabda ja maLe che. dvandrasamAsa sarva pada pradhAna hoI A pAMca saMkhyAno tiryaMca manuSya ane deva e traNeyamAM anvaya karavAno che. eTale 15 bhavo siddha thAya che. pU.7 jinAjJA ArAdhaka subAhukumArane 16 bhavo che. jamAlinA jo 15 bhavo hoya to phalita e thAya ke ArAdhanA karatAM virAdhanA sArI. u.0 AvuM kahevuM e aviveka che. nahitara daDhapraharI taddabhave mukti ane AnaMda vagere zrAvako deva-manuSyabhavakrame mukti pAme che. eTale 'hatyAdi pApo sArA' evuM kahevuM paDe. pU.sadigdha utsutrabhASI marIcine asaMkhyabhava ne jamAline paMdara ja | u.0 A badhuM tathAbhavyatvavizeSanA kAraNe ja aparyanuyo che. nahitara to "marIcine narakabhava ane jamAline nahi? Ano tame paNa zuM javAba Apazo? ' pU.0 upadezamAlAnI siddharSIya TIkAmAM spaSTa lakhyuM che ke "kilbiSika devapaNuM ane anaMtasaMsAra upAryo." u.0 e TIkAnI judI judI (ha. li.) pratomAM judA judA pATha maLe che. ko'kamAM mAtra kilbiSikatvanI ja vAta che. eTale jemAM banne vAto che enA parathI anaMtabhavo ane bhagavatIsUtra parathI paMdara bhavo jaNAya che. vAstavikatA tattvavigamya che. pU.bhagavatI parathI paNa anaMta bhavonI siddhi ja siddharSine mAnya che, nahitara to pote devakilbiSikapaNuM ane anaMtabhava upAjya' ema kahI sAkSI tarIke bhagavatIno e ja pATha zA mATe Ape? u.0 tattvArtha sUtranI vRttimAM IndriyanA saMsthAna ane parimANa e benA adhikAramAM pannavaNAnI sAkSI mAtra saMsthAna aMge ja ApI che. ema prastutamAM paNa bhagavatInI sAkSI mAtra Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kilbiSikapaNAM aMge ja hoya, anaMta bhava aMge nahi, (kema ke AgaLa kahI gayA te mujaba bhagavatI parathI anaMtabhava siddha thaI zakatAM nathI.) evuM mAnavuM amane yogya lAge che. athavA tyAM bIjo ja koI suMdara abhiprAya haze, paNa kuvikalponI paraMparA calAvI graMthakarthanA karavI e yogya nathI. | (kevalImAM dravyahiMsA vicAra bhAga-2, pR. 1thI4). kevalIyoganimittaka hiMsAne anukUla je hiMsya jIvanuM karma tenA vipAkaprayukta hiMsA kevalIyogathI thatI hoya to ene koNa aTakAvI zake ? mATe kevalIne paNa azakyaparihArarUpa dravyahiMsA hoya che. pU. A rIte to badhAnA yogathI thatI hiMsAne azakya parihArarUpa kahevI paDaze. u.anAbhoga-pramAdAdi-kAraNa ghaTita sAmagrIjanya hiMsAne AbhogAdithI aTakAvI zakAya che, mATe e zakyaparihAra che. yogamAtrajanya hiMsAne yoganirodha vagara aTakAvI zakAtI nathI. mATe sayogIne azakyaparihAra che. (kevalI prayatnavicAra pR.-4-15) pU.0 e hiMsA vakhate kevalI jIvarakSAno prayatna kare ke nahi? jo na kare to asaMyata banI jAya. jo kare che to e prayatnane niSphaLa mAnavo paDe, paNa e saMbhavatuM nathI, kAraNa ke vIryantarAya kSINa thaI gayuM che. u.0 sarva jIvonA hitanA uddezathI thayela vApha prayatna bhArekarmInuM hita karI zakato nathI, eTalA mAtrathI zuM ene niSphaLa kahevAya? pU.0 e prayatna adhikRta laghukarmI jIvo aMge saphaLa che, jyAre azakyaparihAravALo jIvo aMgeno rakSAprayatna to sarvathA niSphaLa ja hoya che. u.7 sudhApariSahavijayano prayatna hovA chatAM sudhA lAge che, tema chatAM mAgacyavanAdirUpe e saphaLa kahevAya che, tema prastutamAM jANavuM. pU.0 sAdhunA yogathI, saMsArajananarUpa hiMsAphaLathI zUnya je dravyahiMsA thaI jAya che. tene jaNAvanAra oghaniryuktinA adhikAramAM vRttikAre kahyuM che ke " ra prayatna survatAra kSatuM pAritaH' jIvarakSAnA upAyano anAbhoga hoya to ja chate prayatna jIvarakSA thatI nathI. eTale jaNAya che ke anAbhoga kevalIno ahIM adhikAra nathI, temaja teonA yogathI AvI hiMsA thatI nathI. u.0jIvarakSA mATe kevalI paNa je ullaMghanAdi kare che te ja jIvarakSAnA upAyabhUta che ane teno to gItArthane anAbhoga hoto nathI. te hiMsA thavAmAM anAbhoga javAbadAra che je kevalIne Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hoI kevalIne tevI hiMsA hotI nathI.' ema kahevuM yogya nathI. 'na = prayar...' ItyAdi paNa anAbhogane jaNAvavA mATe nahIM, paNa 'yogamAM rahela hiMsAnimittaka karmabaMdhajanaka je zakti tenuM jayaNA pariNAmathI vighaTana thAya che.' evuM jaNAvavA mATe kahyuM che. pU.0 jayaNA pariNAma eTale hiMsAdine vavAno abhiprAya. 'AnAthI durgatihetubhUta karmabaMdha thaze' evuM jenA mATe jaNAya teno varjanAbhiprAya hoya. kevalIne sadA sAmayika karmabaMdhano nizcaya hoI kazAno varjanAbhiprAya hoto ja nathI. to jo tenAthI hiMsA thAya to karmabaMdha thavo ja joIe. u.0 ucita pravRttinI pradhAnatAvALA sAmAyikanA prabhAve kevalIne paNa varjanIya cIjo aMge varjanAbhiprAya hoya ja che, anyathA aneSaNIya parihAranA abhiprAyano paNa abhAva mAnavo paDe jerevatInA koLApAka dRSTAMtamAM bAdhita che. (garhaNIyakRtya vicAra pR 15-25) pU.8- 'kSINamoha vagere vItarAga jIvo koIpaNa garhaNIya kRtya karatA nathI' e rIte upadezapadamAM (731) kevalIne jIvahiMsA vagere gahaNIyano spaSTa niSedha karyo che. u.8-e niSedha bhAvahiMsA vagereno che. mAtra dravyahiMsAno nahi, kema ke e azakyaparihArarUpa hoI ziSTone agahaNIya hoya che. jo e paNa garhaNIya hoya to tenAthI upazAntamohajIvanA yathAkhyAta cAritrano vilopa ja thaI jAya. vaLI upadezapadamAM AgaLa pAchaLano saMdarbha joIe to jaNAya che ke cothA vagere guNaThANe jeno uttarottara apakarSa thato hoya teno vItarAgamAM niSedha karavAno tyAM abhiprAya che. A apakarSa to Abhyantara pApano ja hoya che, nahi ke dravyahiMsA vagereno paNa. mATe upadezapadamAM akaraNaniyamanI apekSAe kahevAyelA e vacanothI jinamAM aprativitvanI siddhi thAya che, paNa dravyahiMsAnA abhAvanI nahi. pU.8- e adhikAramAM 'vItarAga' padanI vyAkhyAmAM vRttikAre upazAntamohIne kema na lIdhA? u.8- tyAM parinihita akaraNaniyamanI vivakSA che. upazAntamohI avazya paDavAno hoI teno akaraNaniyama pariniSThita hoto nathI. vaLI A pariniSThita akaraNaniyamanA phaLa tarIke dravyAzravano ja vItarAgamAM abhAva mAnavAno hoya to arthApattithI bhAvAzravanI hAjarI mAnavAnI Apatti Ave e paNa khyAlamAM rAkhavuM. pU.- chate Abhoge hiMsA thavI apavAdapade ja saMbhavita che. jJAnAdirakSAbhiprAyanA kAraNe saMyamapariNAma TakI raheto hovAthI A hiMsA dravyAzravarUpa hoya che. anya avasthAmAM thatA hiMsAdi jo anAbhogajanya hoya to ja saMyama Take. eTale e hiMsAdi anAbhoganA kAraNe dravyAzravarUpa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya che. apramattane apavAdapada hotuM nathI. eTale teothI thatI hiMsAmAM Abhoga mAnI zakAto nathI. vaLI teomAM pramAda to hoto nathI. eTale teothI thanAra hiMsA vagere rUpa dravyAzrava pratye anAbhogasahakRta mohanIyakarmaja kAraNa bane che. eTale jeomAM anAbhoga ane mohanathI evA kevaLIne to dravyAzrava hoya ja zI rIte? u.0-dravyahiMsA vagere rUpa dravyAzravanI pariNati nodana saMyogAdi yogavyApArarUpa svasvakAraNajanya hoya che. ene jo mohanIyakarmajanya mAnavAnI hoya to jinane mohayukta mAnavA paDe, kema ke teomAM paNa vasa, pAtra-rajoharaNAdi dravyaparigrahasvarUpa dravyAzrava hoya che. (yoga aMge vicAraNA pR35-53) 5.0- chadmasthasaMyatonA yogo anAbhogasahakRta mohanIyakarmarUpa sahakArI kAraNavazAta jIvaghAtahetu bane che. kevalIne anAbhoga ke mohanIya hotA nathI. eTale tenA yogo jo jIvaghAtahetu banatA hoya to pArizeSAta kevalajJAnarUpa sahakArI kAraNavazAta ja tevA bane. ane to pachI e haMmezA ghAtaka ja rahe. vaLI jayAM sudhI carama hantavya jIva haNAya nahi tyAM sudhI "amuka kSetrAdimAM mAre ATalA ATalA jIvo avazya haNavAnA che. AvuM kevalajJAnIne jaNAyA ja karatuM hovAthI hiMsAnubaMdhI raudradhyAna mAnavuM paDaze. u.)- AvI kukalpanAthI dravyahiMsAne uDADatA tame zuM dravya parigrahane paNa uDADazo ke? A rIte to dravyaparigraha aMge paNa tame kahI zako cho ke jyAM sudhI caramadhamapakaraNanuM dhAraNa nahi thAya tyAM sudhI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna mAnavuM paDaze. pU.0- vastrAdidhAraNa sAdhuone ApavAdika hoya che. eTale dhamarthamatithI upagRhIta hoI dravyaparigraha kevalIne doSarUpa nathI banato. u.0-A rIte kevalIne apavAda mAnazo to "saMyatomAM apavAdasevana pramattone ja hoya che." evI tamArI pratijJA haNAI jaze. vaLI apavAdapade dravyaparigraha mAnavAmAM tamArA mate kevalInA yogo azubha banI javAnI paNa Apatti Avaze; kema ke "je yogo AbhogapUrvaka dravyAzravanA phaLopadhAyaka hetu bane te azubha' evo tamAro mata che. pU.0-jJAnAdinI hAninA bhaye sAdhuo apavAda seve che. kevalIne te bhaya na hovAthI apavAda sevana hotuM nathI. eTale dhamapakaraNa paNa apavAdapade nathI hotA, paNa vyavahAranayanA prAmANya mATe hoya che. A mATe ja RtavyavahArazuddha anekaNIyane paNa teo Aroge che. A zrutavyavahArazuddhinA prabhAve ja dharmopakAraNa ke aSaNIyapiMDa sAvadya paNa rahetA nathI. u.0-A to mugdhapratAraNa ja che, kema ke RtavyavahArazuddhirUpa upAdhinA kAraNe niravadya baneluM hoI A badhuM ApavAdika ja banI jAya che. tethI jJAnAdihAnino bhaya vagere na hovAnA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNe unnatanimna daSTAMtapradarzita utsarga-apavAdano abhAva kevalImAM hovA chatAM, kevalImAM sAdhusamAnadharmatA je kahI che tenA parathI jaNAya che ke sUtramAM kahela kriyAvizeSarUpa utsargaapavAda hovA saMbhavita che, evuM amane yogya lAge che. eTale dhamapakaraNa vagere paNa ApavAdika hoI tamArA mate kevalInA yogo azubha banaze ja. vAstavikatA to e che ke sUtrokta ItikartavyatAnA upayogapUrvakano vyApAra e zubhayoga che. ane tenA upayoga vagarano vyApAra e azubha yoga che. saMyatone chaThe guNaThANe paNa zubhayoga je hoya che te saMyamanA svabhAve ja hoya che. ane azubhayoga pramAdanA kAraNe hoya che. tethI jANavA chatAM dhamapakaraNane dhAravAmAM avajInIya dravyaparigraha lAgavA chatAM apramattanA kAraNe kevalInA yogo jema azubha banatA nathI tema gamanAdi karavAmAM thatI avarjanIya dravyahiMsA aMge paNa jANavuM. (kAyikI vagere kriyAno vicAra pR.54-60). pU.8- kevalImAM A rIte dravyahiMsAnI siddhi karazo to temane hiMsaka mAnavA paDaze. u.- kevalImAM dravyaparigrahane svIkAratAM tame zuM kevalIne parigrahI mAno cho? vaLI apramatta ane vItarAgamAM dravyahiMsA thavA chatAM AraMbhikI ane prANAtipAtikI kriyAno abhAva hovo bhagavatImAM kahyo che. e adhikAra parathI jaNAya che ke AraMbhikI kriyA pramAda sudhI ja hoya che. ane prANAtipAtikI kriyA pradveSapUrvaka hiMsAkALe ja hoya che. eTale chatI hiMsAe paNa vItarAga prANAtipAtakartA banatA nathI. vaLI avazyabhAvinI hiMsAkALe Abhoga hovA mAtrathI jinane ghAtaka mAnazo to naghuttArAdi kALe sAdhune paNa ghAtaka mAnavA paDaze. (jaLajIvavirAdhanAvicAra pR. 61-71) pU.sAdhuone to jaLajIvono Abhoga na hoI tenI hiMsAno paNa Abhoga hoto nathI. eTale e hiMsA anAbhogajanya azakyaparihArarUpe thatI hoI sAdhuone ghAtaka mAnavA paDatA nathI. u.0- "ahIM jIvo ochA che, ahIM jIvo vadhAre che evuM jANIne jayaNA pAlatA sAdhuone jIvono anAbhoga zI rIte kahevAya? e jayaNAnI saMgati mATe jaLajIvono vyavahArasacittarUpe Abhoga mAnavo ja paDe. vaLI teone nizcayathI Abhoga na hovA chatAM tyAM rahela panakAdino to nizcayathI sacittarUpe Abhoga hoya ja che. tethI sAdhune enA ghAtaka mAnavAnI Apatti to Avaze ja, vaLI pRthvIkAyAdi jIvono Abhoga to kevalajJAnasAdhya ja che evuM mAnavuM paNa yogya nathI, kema ke e rIte to kIDI vagerenA jIvano Abhoga paNa tevo ja mAnavo paDe. pU.- ceSTArUpa liMgathI teno Abhoga abhivyakta hoya che. u.0- jinoktaliMgathI pRthvIkAya Abhoga paNa zuM abhivyakta nathI hoto? bAkI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaadarzana(cAkSuSaadarzana) mAtranA kAraNe anAbhoga mAnavAno hoya to, "A cAdara nIce kIDIo che. evuM Aptajane kahyA pachI paNa enA para cAle to paNa e hiMsAne anAbhogajanya mAnavI paDe. mATe jaLajIvono Abhoga to mAnavo ja paDe che. eTale naghuttArAdimAM thatI virAdhanA AbhogamUlaka to hoya ja che. tema chatAM e AjJAzuddha hoI duSTa nathI... pU.7- jayaNAthI pravartatA sAdhuthI anAbhogajanya azakyaparihArarUpe je virAdhanA thAya che. tene "nA nayanAnsa' ItyAdi gAthA dvArA nirjarAphalaka kahI che. AnA para vicAra karIe to jaNAya che ke varjanAbhiprAyanA prabhAve e virAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe nirjarAnuM kAraNa bane che. ane saMyama pariNAmane akSata rahevA de che. kevalIne anAbhoga na hoI A badhuM zI rIte saMbhave? u.0-e gAthAnI vRttimAM te virAdhanA tarIke kahI che. ane ApavAdika virAdhanA to anAbhoga janya ke varjanAbhiprAyavALI hotI nathI. eTale tame kahelI rIte nirjarAnI hetu nathI. kintu RjusUtramate sAva vilakSaNa hovAnA kAraNe ane vyavahAranaye vilakSaNa sahakArIothI sahakRta hovAnA kAraNe baMdhahetubhUta evI paNa virAdhanA nirjarA hetu bane che. vaLI nizcayathI to AjJAzuddhabhAva ja nirjarAno hetu che. nizcayanA aMgabhUta vyavahArathI e virAdhanAne nirjarAno hetu kahevAmAM koI bAdhaka nathI, kema ke "je mAsavA te sivA' ItyAdi kahyuM che. nadImAM utaravAmAM paNa zuddha bhAvanA kAraNe ja sAdhu nidoMSa rahe che. nahi ke jaLajIvanA anAbhoganA kAraNe, bAkI jaLajIvono anAbhoga ja jo hoya to, nadInuM pANI pIvAmAM paNa mUla prAyazcitta na AvavuM joIe, vaLI jIvathI khIcokhIca lokamAM dravyahiMsA thavA chatAM paNa sAdhu je nirdoSa rahe che, tenI saMgati vizeSAvazyaka bhASyamAM zuddha pariNAmanA kAraNe ja karI che, nahi ke anAbhoganA kAraNe ja. bAkI Abhoga hovA mAtrathI virAdhanA samyaktAdinI nAzaka banI jatI hoya to autsargika evI vihArAdi kriyAo paNa choDI devI paDe. pU.0- chate Abhoge virAdhanA karavAmAM Ave to e virAdhanAthI aTakavAno pariNAma na rahevAnA kAraNe sarvavirati Take nahi, ane dezavirati ja AvI jaze. u.0- AvI Apatti nathI, kAraNa ke virAdhanAmAM paNa 18000 zIlAMganA svIkArarUpa pratipatti ane sUtrAjJA paripUrNa rahe che. nizcayanaye ekapaNa zIlAMga suparizuddha hoya to zeSa paNa suparizuddha hoya ja che, vyavahAranaye ekAdi zIlAMga bhAMgavA chatAM avaziSTa cAritra vidyamAna hoya che. tethI dezavirati AvI javAnI Apatti nathI. zIlAMganI paripUrNatA bhAvaviratinI apekSAe hoya che, bAhya pravRttinI apekSAe nahi. usUtra (sUtrabAhya) pravRtti viratipariNAmano bAdha kare che. naghuttArAdi pravRtti jinAjJAthI thayelI hoI sAticAra paNa hotI nathI, to tenAthI dezavirati kyAMthI AvI jAya? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (apavAdaviSayaka upadezavicAra pR. 106-138) pU.--jinopadeza vidhiniSedhamukhe to jayaNA-ajayaNA viSayaka ja hoya che. enAthI vastunuM anAdisiddha kalpyatva svarUpa jaNAya che. e jANIne pachI pravRtti-nivRtti to svataH ja thAya che. eTale nathuttArAdinI ke temAM thatI virAdhanAnI sAkSAt jinAjJA hotI ja nathI, to e pravRttine jinAjJAthI thayelI kevI rIte kahevAya ? u.8-jinopadeza vyavahArathI 'bahu lAbha-alpa nukasAna' e nyAye dravya hiMsAnuM paNa naimittika vidhAna kare che. utsargathI niSiddha cIjanuM ja ko'ka nimitte vidhAna hoya che. nizcayathI to bAhya koI cIjanI ekAnte anujJA ke niSedha nathI, mAtra zubhabhAvanuM vidhAna ane azubha bhAvano niSedha che. vaLI jayaNAno ja upadeza hoya to 'navaM ghare' vageremAM caraNAdi aMzanuM zuM karazo ? vaLI vidhya pratyayanuM je ISTasAdhanatAbodhakatva hoya che e ja enuM pravartakatva che. eTale 'te pratyayayukta jinopadezathI ja ApavAdika pravRtti paNa thAya che. svataH nahi' e svIkAravuM joIe. parapIDAno apavAdarUpe vidhimukhe upadeza hovo paNa bhagavatIjI vageremAM Thera Thera jovA maLe che. (kalpabhASyano adhikAra pR. 138-153) jema chate Abhoge dravyaparigrahathI kevalInA kevalajJAna ke cAritramAM koI doSa Ubho thato nathI tema dravyahiMsA mATe jANavuM. hiMsAnI caturbhUgInA ' no dravya-no bhAva' rUpa cothA bhAMgAthI jema hiMsAno doSa nathI tema dravyamAtra hiMsA rUpa bIjA bhAMgAthI paNa koI doSa lAgato nathI. sayogI kevalIne A caturbhUgImAMthI jo mAtra cotho bhAMgo ja mAnavAno hoya to kalpabhASyamAM vastrachedana adhikAramAM apramattathI mAMDIne sayogIkevalI sudhInA jIvomAM chatI dravyahiMsAe ja samAna rIte nirdoSatA kahI che te ghaTe nahi. 'jIva jyAM sudhI ejanAdi kriyAyukta hoya che tyAM sudhI AraMbhAdino saMbhava hoya che' evuM jaNAvanAra bhagavatIsUtranI sAkSIpUrvaka e vasachedana adhikAramAM evo pUrvapakSa UThAvavAmAM Avyo che ke 'vastrAdinuM chedana karavAmAM AraMbha thavAthI sAdhumAM hiMsakatva AvI jAya. mATe e chedanAdi na karavA' A pUrvapakSanuM 'upayukta apramattAdimAM hiMsAnvita yoga ja hoto nathI' ItyAdirUpe nirAkaraNa na karatAM tevo yoga svIkArIne ja pratibaMdIthI nirAkaraNa karyuM che, temaja 'bhAvathI upayukta hovAnA kAraNe ja apramattAdimAM ahiMsakatva che' ItyAdi rUpe nirAkaraNa karyuM che. vaLI bhagavatIjInA te sUtra parathI paNa sayogI kevalImAM dravyahiMsAnI siddhi thaI ja jAya che. kema ke sayogIne ejanAdi kriyA hoya che. pU-bhagavatIjInA e sUtramAM 'je jyAM sudhI ejanAdiyukta hoya te tyAM sudhI AraMbhAdimAn hoya' Avo niyama jaNAvavAnuM tAtparya che. eTale AraMbha ejanAdino vyApaka banavAthI vatinI jema 'kAraNa' hovo jaNAya che. ane e 'AraMbha' zabdano artha 'yoga' che. tethI e sUtra 52thI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayogI kevalImAM paNa "ejanAdi hovAthI jIvaghAta rUpa AraMbha hoya che. evuM siddha thatuM nathI, paNa "yogarUpa AraMbha hovAthI ejanAdi hoya che. evuM siddha thAya che. u.0-AraMbhAdi 3 zabdo yogane jaNAve che e vAta durghaTa che. vaLI, ejanAdi kriyA e ja kAyAdisApekSa yogarUpa che. tethI e be vacceno vyApyavyApakabhAva jaNAvavAnuM e sUtranuM tAtparya che. evuM zI rIte manAya? vAstavikatA e che ke AraMbhAdi zaktiyukta kriyAo AraMbhAdine niyata che. temaja e zaktiyukta yoga ja aMtakriyA pratibaMdhaka che. vaLI AvI kriyAthI pudgalapreraNA dvArA je AraMbha thAya che te sAdhuone zasTika (kheDUtanA) daSTAMta mujaba nirdoSa hoya che. Avo AraMbha kevalIne paNa hoya che, kema ke calopakaraNatva hoya che. skUlakriyArUpe phalita thatA A AraMbhane nimittakAraNa tarIke AzrIne AcArAMgavRttimAM karmabaMdhanI vicAraNA karI che. emAM je kahyuM che ke 'upazAMtamoha, kSINamoha ane sayogI kevalIne kaSAyAbhAva hoI sAmayika karmabaMdha thAya che. tenAthI paNa siddha thAya che ke "upazAMtamohanI jema kSINamohI ane yogImAM paNa nimittakAraNarUpe AraMbha to hoya ja che." (kAyasparzajanyavirAdhanAvicAra pR. 170-198) pU.0-vRttikAre emAM kevalIno samAveza karyo che te asaMgata che, kema ke guvadizavidhAyI sAdhunI te sUtramAM vAta cAle che. kevalIoe gurunA Adezane anusaravAnuM hotuM nathI. u.0-kevalimAM paNa phalataH vidhAyitva hoI AvI koI asaMgati nathI. pU.0- sUtramAM avazyabhAvinI virAdhanAnimittaka karmabaMdhanI vAta che. avazyabhAvinI virAdhanA te hoya che, je anAbhogavazAta kAdAcitnI hoya. kevalImAM anAbhoga na hoI tevI virAdhanA ja hotI nathI. mATe tyAM kevalInI vAta ayogya che. u.0-anAbhoganI jema viSayanuM asaMnidhAna vagerenA kAraNe paNa kadAcikatva saMbhavita hoI kevalImAM paNa tevI virAdhanA saMbhavita che ja. anabhimata hovA sAthe avarjanIya sAmagrIvALuM je hoya te avayaMbhAvI kahevAya che. vastutaH to sarva kAryo puruSArtha ane bhavitavyatA ubhayajanya hovA chatAM bemAMthI je utkaTa ke bahu hoya tene AgaLa karIne puruSArthajanyatvake bhavitavyatAjanyatva (avazyabhAvitva) no vyavahAra thAya che. pU.0-ayogInA zarIra para thatI virAdhanA, maranArA mazakAdinA yoganA anvayavyatireka dharAvatI hoI mazakAdikaka hoya che. sayogInA zarIrathI paNa jo e thatI hoya to to e sayogInA yoga sAthe anvaya-vyatireka dharAvatI hoI tatkatRka ja kahevI paDe, je zAstraviruddha che. u.0- adhikaraNAdi rUpa kAraka saMbaMdhathI je virAdhanA thAya che tagnimittaka karmabaMdhanI tyAM AcArAMgavRttimAM vicAraNA che je sayogImAM paNa saMbhave che. kattanI apekSAe ja jo e vicAraNA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya to apramattAdinI vicAraNA paNa ayogya TharI jAya, kema ke hiMsAdino kartA to pramatta ja hoya pU.0- AcArAMgavRttino A adhikAra prAsaMgika ja che. upazAMtamohI vagere traNene sthitinimittabhUta kaSAyodaya na hoI sAmayika karmabaMdha hoya che. evI samAnatA jaNAvavA mATe e traNanI samuccayathI vAta karI che. eTale enA parathI "sayogImAM paNa vicAryamANa karmabaMdhanA nimittakAraNarUpe jIvavAtAdinI siddhi thAya che evuM kahI zakAtuM nathI. u.2-anna varmavanveti vicitratA' evA vRttivacanamAM "tra' e nimittasaptamI hoI virAdhanArUpa nimitte thatA karmabaMdha pratye vicitratA" evo artha phalita thAya che. mATe e adhikAra prAsaMgika nathI. vaLI "sayogImAM paNa jIvAtAdine nimitta tarIke laIne thatAM karmabaMdhanI e vAta che evuM jo na mAnIe to upazAMtamohanI sAthe eno ja samuccaya karyo che. teno nirvAha nahi thAya, kAraNake samuccita padArthomAMthI ekamAM paNa je rIte prastuta dhamaniviSTa kriyAno anvaya hoya e rIte ja anya saghaLA padAthomAM te hoya to ja te nirvAha thAya che. (jIvarakSA atizayalibdhi vicAra pR. 199-216) pU.0- yogajanyajIvavAtAbhAvarUpa jIvarakSAguNa cAritrAvaraNakSayajanya hoya che. je sarva kevalImAM samAna rIte hoya che. tethI kevalIomAM ahiMsAno atizaya hoya che. eTale to mAnavo vovanI TA' kahyuM che. u.- to paNa mazakAdinA yogathI ayogInA zarIrasparzathI jema hiMsA thAya che tema sayogInA zarIrathI kema na thAya? vaLI anAzravane je kevalInuM sthAna kahyuM che, te bhAvAzravanA abhAvanA abhiprAya ja, nahi ke hiMsAnA sarvathA abhAvanA abhiprAya. vaLI, dravyahiMsAne doSarUpa mAnI sayogImAM teno niSedha karanArA tamArA mate sayogI karatAM ayogI hIna hovA siddha thaze, kema ke tenA zarIre dravyahiMsA hovI tame paNa svIkAro cho. vaLI kevalInA yogone svarUpe ja jo jIvarakSA hetu mAnavAnA hoya to temanI paDilehaNa vagere kriyA nirarthaka banI jAya, ane niyata vyApAra dvArA jo tevA mAnavAnA hoya to azakya parihArarUpe hiMsA siddha thaI ja jAya, kema ke bAdara vAyukAya vagere je jIvo te vyApAranA viSaya na bane tenI hiMsAno parihAra azakya banI jAya che. pU.- kevalInA yogathI maravuM nahi evo jIvono aghAtapariNAma hoya che. eTale ja puSpacUlAnuM paNa acittajaLamAMthI gamana thayuM. A dRSTAMta parathI kalpanA karIe chIe ke kevalI jayAMthI vihArAdi kare che tyAM pRthvI-jaLa vagere acitta ja hoya che." u.0- anaMtajIvo samudrAdimAM nirvANa pAmyA che, te te kALe te sarvasthAnomAM pANI vagere Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ecitta ja hatA evuM mAnavAmAM pramANa nathI. vaLI sacittavAyusparza to mAnavo ja paDe che. pU.0- abhayadAtA kevalIono atizaya mAnIe chIe ke sacittano sparza ja na thAya. u.)- araNikAputra, gajasumAla vageremAM e mAnyatA bAdhita che. vaLI jIvomAM aghAta pariNAma hoya to kevalI je ullaMghanAdi kare che te niSphaLa banI jAya. A ja kAraNe "jIvo tyAMthI svataH khasI jAya che evuM paNa mAnI zakAtuM natI. pU.0- jema ghAtI karmakSayopazamathI thayela jaLacAraNAdilabdhinA prabhAve labdhidhara sAdhuo jaLa vageremAMthI gamanAdi kare to paNa jaLajIvAdinI virAdhanA thatI nathI, to kSAyika labdhinA prabhAve kevaLIthI to jIvavirAdhanA zI rIte thAya? uM.8- AvuM mAnavAmAM paNa ullaMghanAdi niSphaLa banavAnI Apatti che. vaLI e labdhino prayoga jo karavAno hoya to kevalI pramAdavAnuM banI jAya. ane prayoga vagara ja jo jIvarakSA thaI jatI hoya to ayogInA zarIre paNa virAdhanA na thavI joIe. (kevalI-chaghasthaliMga vicAra pR. 224-262) - pU.0- ThANAMgajImAM (sU.0550) chadmasthanA liMga tarIke prANAtipAta, mRSAvAda vagere kahyA che. ane prANAtipAtanA abhAva vagerene kevalInA liMga tarIke kahyA che. enI vRttimAM kahyuM che ke "cAritrAvaraNa kSINa thayuM hovAthI, niraticAra saMyama hovAthI temaja apratisevI hovAthI kevalI kyAreya prANAtipAtaka banatA nathI."AmAM apramattasayatane chaghasthanA pakSa tarIke levAnA che. ane liMga tarIke dravyahiMsA vagere levAnA che, kAraNa ke bhAvahiMsA vagere chadmasthanA aviSaya hoI anumAna karAvI Ape evA hetubhUta liMgarUpa banI zakatA nathI. vaLI A liMgo agyAramA guNaThANA sudhI hoya che, AnI upara mohasattA na hoI te liMgo paNa hotA nathI. kSINamohImAM anAbhoga hoI mAtra enI saMbhAvanA hoya che. AvA saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNanI apekSAe ja karmagraMthamAM kSINamoha sudhI cAreya bhASAo kahI che. vaLI A sAtamAMthI prathama pAMca kAdAcitka hoya che, carama be sarvakAlIna hoya che. kSINamohamAM mRSAvAdanA hetubhUta krodhAdina hoI liMgabhUta dravyamRSAvAda hotuM nathI. eTale enI ahIM chapastha tarIke gaNatarI nathI, paNa aMtamuhUrtamAM kevalajJAna pAmanAra hoI kevalI tarIke gaNatarI che. vaLI ThANAMganA TIkAkAre chadmasthaliMgomAM vArit evuM ja vizeSaNa mUkyuM che te svarUpa asiddhinA' vAraNa mATe che ane kevalInA liMgomAM ripi' evuM ja vizeSaNa mUkyuM che te chadmastha sAdhumAM AvatA vyabhicAranA vAraNa mATe che. u.0- chabasthaliMgonA pakSa tarIke apramattane levAmAM svarUpa asiddhi doSa Ave che. jema apramatta guNaThANe nidrA hovA chatAM pramattattA nathI kahevAtI, tema dravyahiMsA hovA chatAM apramattane prANAtipAtaka kahevAtA nathI. vaLI dravyahiMsA vagere ahIM liMgabhUta nathI, kema ke jo evuM hoya Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to yogImAM AraMbha kahyo hoI temAM paNa e liMga javAthI vyabhicAra Ave. mATe bhAvahiMsA vagere ja prastutamAM chadmastha liMgabhUta che, ane tethI pramatta ja ahIM "pakSa' rUpe che. pramattattAthI ja chadmasthatA jJAta thatI hovA chatAM vyAmUDha jIvono vyAmoha dUra karavA AvA liMgothI anumAna saMbhavita che. upazama vagere bhAvo jema samyaktvanA liMga tarIke kahevAya che tema prastutamAM bhAvabhUta hiMsA vagerene liMga tarIke kahevAmAM koI asaMgati nathI. cit e svarUpa vizeSaNa che. athavA pramatta-apramatta sAdhAraNa pakSa levo hoya to 'vAva' zabdathI sAdhyAdhikaraNakiMcitkAlAvacchinnatva' artha pakaDavo ane kevalinA liMgamAM rahelAvat zabdathI sAdhyAdhikaraNa yAvatkAlAvacchinnatva artha levo. "kSINamohamAM dravyamRSAvAda ja hoya che, e vAta paMcAzakavRtti vageremAM kahI che. dravyamRSAvAda hovAthI ja temAM thatA sUkSmapramAda nimittaka virAdhanAnuM AlocanA prAyazcitta kahyuM che. vaLI dravya ane bhAvathI bhinna hoya evuM saMbhAvanArUDha mRSAbhASaNa vagere to koI zAstramAM kahyuM nathI. eTale kSINamohe paNa anAbhogahetuka je mRSAvAda hoya che te dravyamRSAvAda ja hoya che, vaLI kSINamohInI kevalI tarIke vivakSA koIe karI nathI. AgamamAM enI chaghastha vItarAgamAM ja gaNatarI che. ThANAMganA cha vAparuM chamaLe.' ityAdi sUtrono yathAzvata artha karavAmAM je asaMgati UbhI thAya che te, jene aMtarmuhUrtamAM kevalajJAna utpanna thavAnuM che tevA paramAvadhivALA jIvanI kevalI tarIke (jo thatI hoya to) vivakSA karI dUra karI zakAtI hovA chatAM evI vivakSA TIkAkAre batAvI nathI, paNa "chaghastha' padano ja vizeSa artha karyo che. vaLI chAsthanA chaThThA-sAtamA liMgane sulabha je kahyA che te paNa pramatta chadmasthamAM ja pratiSavaNa dazAmAM jANavA, apramattamAM to e sattAmAtrarUpe jANavA. amane to A sUtramAM Avo abhiprAya hovo lAge che ke AlocanA yogya virAdhanA vagere chadmastha mAtranA liMga che ane teno abhAva kevalIomAM liMgabhUta che. "vArit ane ra vAripi' vRttigata A be zabdothI Avo ja artha dhvanita thAya che. mATe "prastuta sUtramAM dravyahiMsA vagerenA abhAvone kevalInA liMga tarIke kahyA che' ItyAdi kalpanA karI enA parathI kevalImAM dravyahiMsAno abhAvasiddha karavo e ayogya che. tIvra abhinivezathI thatA AvA vikalpone choDIne munie jinAjJAmAM rahevuM joIe. eTale "je palAdana kare che te samyaktvI na ja hoya evo kuvikalpa paNa tyAjya che. anaMta jIvothI dUSita hoI jo te samyakatvanAzaka hoya to "kaMdamULabhakSI paNa samyakatvI na ja hoya evuM paNa mAnavuM paDe. atininda hoIpalAInane jo niyamA samyaktvanAzaka mAnavAnuM hoya to parastrIgamana vagerene paNa tevA mAnavA paDe. vaLI palAdanathI samyaktvano mULathI uccheda ja thaI jato hoya to temAM tapa prAyazcitta na dekhADyuM hota (paNa mULa prAyazcitta dekhADyuM hota.) jJAtAdharmakathAmAM kSAyika samyakatvI zrI kRSNa vageree palAdana karyAnI vAta Ave che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama Agamavacano para kutarko doDAvIne phelAvAyelI aneka kukalpanAonuM nirAkaraNa karIne aMte graMthakAre jaNAvyuM che ke samyaka parIkSA karIne prApta thayela jinAjJA ekAMta sukhAvahA hoya che. enI parIkSA kaSa-cheda-tAparUpa che. A traNa parIkSAthI zuddha dharmamAM pariNata thayela guNasamudra guru paNa suvarNanI jema vizuddha hoya che, ane tethI viSaghAtAdi ATha guNovALA hoya che. AvA gurune choDavA nahi, paNa emanI AjJAmAM rahevuM. temAM rahela ane bAhya anuSThAnathI zuddha cittavALA thayela sAdhune adhyAtma dhyAnamAM paNa ekAgratA ullase che, jenAthI pachI pariNAme kramazaH avikalpasamAdhi prApta thAya che. chevaTe graMthakAre kahyuM che ke adhyAtmane bAdhA na pahoMce e rIte dharmavAda karavo ja yogya che, zuSkavAda ke vivAda nahi. vaLI sarvasva upadeza evo pharamAvyo che ke vadhu zuM kahevuM? je je rIte rAga-dveSa zIdhra vilaya pAmatA jAya che te rIte pravartavuM A zrI jinezvaradevonI AjJA che." Ama A graMthAdhikAro parathI spaSTa jaNAya che ke A Akho graMtha zAstrIya padArthonI vicAraNAno ja che. emAM pUrvapakSo ane uttarapakSo zAstravacanone laIne ja UbhA thAya che. eTale zAstravacanonA yathArtha rahasyo A graMthamAM khullAM thayAM hovAmAM koI zaMkA rahetI nathI, eTale A graMthanA adhyayanathI zAstronAM rahasyo jANavA maLe che. e to amUlya lAbha che ja, paNa kALajIpUrvaka abhyAsa karanArane bIjo eka evo joradAra lAbha thaI jAya che ke e paNa zAstravacanonA rahasyone pakaDavAnI thoDI ghaNI zakti pAmyA vinA raheto nathI. pUrvapakSIe zAstravacananI svakalpita arthanI karelI rajUAta game eTalI joradAra hoya, koIkane e game eTalI takapUrNa ane nirdoSa lAgatI hoya, tema chatAM jo e ayogya hoya to emAM rahelI koI ne koI nabaLI kaDI graMthakAranI sUkSmadraSTimAM caDyA vinA rahetI nathI. ane pachI pUrvapakSIne khudane khyAla na hoya evI enI e nabaLI kaDIne AgaLa karIne enI mAnyatAo para khaDakAyelI ApattionI vaNajhAranuM graMthakAre je darzana karAvyuM che te joIne to, kharekhara e pUrvapakSI jo kadAgrahazUnya hoya to kSaNavAramAM potAnI mithyAmAnyatA niHzaMka banIne mUkI de evuM lAgyA vinA rahetuM nathI. A prastuta graMthamAM evA DhagalAbaMdha adhikAro che jyAM pUrvapakSanI prarUpaNA vAMcIne vAcakane kSaNabhara to emaja thaI jAya ke "have Ano to zuM uttarapakSa hoI zake ? Ano paNa uttarapakSa karavAno jo prayAsa thAya to e sAva pokaLa ane buddo ja hoya ne ! " AvuM lAgavAnuM eka kAraNa e che ke A graMthano mukhya pUrvapakSI khuda paNa tarko laDAvavAmAM khUba kAbela che temaja zAstrapATho sahita dalIlo raju karavAnI kunehavALo che. AvA paNa pUrvapakSanI samAlocanA vakhate upAchamahArAje je rajUAta karI che te pUrvapakSanA tarko e kutarka che, ane zAstrapAThonI rajUAta tAtparyane samajyA vagaranI che evuM sAbita karI ApavA mATe sakSama che. AnA dvArA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbhita rIte graMthakAre e paNa sUcana karI dIdhuM che ke "koI vyAkhyAtA vAre-tahevAre zAstrane ja AgaLa karIne vAta karato hoya to paNa eTalA mAtrathI prAjJa puruSe emAM aMjAI javAnI ke vAtane bedhaDaka sAcI mAnI levAnI jarUra nathI. zAstrane AgaLa karanArAo paNa potAnA kutakanA jore azAstrIya bAbatone zAstrIya bAbato tarIke phelAvI zake che." jaDabAtoDa takanA ane pracaMDa buddhipratibhAnA svAmI hovA chatAM zAstro pratye ane zAstrakAronI praNAlikA pratye graMthakAranI je vaphAdArI che te jANIne temaja haiyA sosaravI UtarI jAya evI dalIlothI svAbhipreta vAtonuM samarthana karI zakatA hovA chatAM teo zrImaddanI je pApabhIrutA che te jANIne haiyuM gadgad thaI jAya che. "paraMtu sakaLa gItArtha bhagavaMtone anya vyAkhyA saMmata hoya to amAro Agraha nathI." "AmAM bahuzruto kahe e ja pramANe che " izu yavanavInA : "amArI mAnyatAmAM amAre abhiniveza nathI. tema chatAM ema kahIe chIe ke zrI jinamatane anyathA siddha karI zakAtuM nathI" "AmAM bIjo ja koI suMdara abhiprAya haze" AvA badhA vacano graMthakAranI pApabhIrutAnuM sUcana kare che. ane e jaNAve che ke graMthakAre zAstranA nAme abhinivezanuM poSaNa lezamAtra karyuM nathI. prastuta dharmaparIkSA graMtha pUrve pustakAkAre temaja pratAkAre mudrita thayela che. paNa e bannemAM ghaNI azuddhio rahI javA pAmela che. pratane anusarIne bhAvAnuvAda karyo che. jyAM jyAM artha besato na lAgyo tevA sthaLe saMvegI upAzrayanI(hAjA paTelanI poLa, amadAvAda) hastalikhita pratamAMthI zuddhapATha meLavavA prayAsa karyo che. ghaNe sthaLe evo zuddha pATha maLyo che. kyAMka kyAMka nathI maLyo, tyAM jeno artha saMgata lAgyo tevA pAThanI kalpanA karI kausamAM evo pATha sUcavyo che, ane ene anusarIne artha karyo che. saMvegI upAzrayanI e hastalikhita pratamAM be sthAne hAMsiyAmAM upA. mahArAje pAchaLathI umeryA hoya evA be pATho maLI AvyA che je pATho anya prApta thayela traNa hastalikhita pratomAM ke pUrvamudrita pustaka/pratamAM jovA maLyA nathI. prastuta pustakamAM e be pAThono paNa samAveza karI dIdho che. saMvegI upAzrayanI e hastalikhita pratamAMthI upadezapadano paNa susaMgata arthavALo zuddha pATha maLI Avyo che jeno TIppaNamAM ullekha karyo che (juo pR. 85, bhAga-2). emapaMcAzaka(2-44) nI vRttimAM paNa patAvanAtrasAdhya' evo je pATha maLe che enA sthAne vadhu susaMgata evo "patAvanAmAtrADasAdhya' evo zuddha pATha e ha. li. pratamAMthI maLyo che(juo pR. 184, bhAga-1). nyAyavizArada mahAmahopAdhyAya zrImadda yazovijayajI mahArAjAnA vacano mahArtha ane sUkSmabuddhigamya hoya che. gurukRpAnA baLe svakSayopazamAnusAre meM eno bhAvAnuvAda karavAno prayAsa karyo che. saMbhava che ke anAbhoga, matimaMdatA vagerenA kAraNe teo zrImaddanA vacanone Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paripUrNa nyAya apAyo na paNa hoya, kyAMka pUrepUrI spaSTatA thayelI na hoya, kyAMka kadAca teo zrImaddanA abhiprAya karatAM ko'ka viparIta bhAva ja lakhAI gayo hoya to paramapavitra zrIjinAjJA viruddha ke teo zrImaddanA Azaya viruddha kAMI lakhAI gayuM hoya tenuM trividhe trividha micchAmi dukkaDam dauM chuM, temaja prAjJa sajjanone tenuM parimArjana karavA namra araja karuM chuM. saccAritra cUDAmaNi, siddhAMtamahodadhi suvizuddha brahmacArI sva. A. bhaga, zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnI divyakRpA niraMtara varasatI rahI che. vardhamAna taponidhi nyAyavizArada ArAdhdhapAda AcAryadineza zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnI amIdraSTie prastuta kAryanA ullAsane niraMtara jIvaMta rAkhyo che. karmasAhitya nipuNamati, adhyAtmarasika pU. AcArya bhagavaMta zrI dharmajisUrIzvarajI mahArAjAno anugraha satata gatizIla rahyo che. prabhubhaktirasika udAradila pU. paMnyAsapravara (hAla sva. pU. A. zrI vi.jayazekharasU. ma. sA.nI) hUMphALI huMpha prApta thatI rahI che. A badhA pUjya upakArI gurubhagavaMto, uparAMta siddhAMtadivAkara, paramopakArI pU. A. bhaga. zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA paNa A avasare Artavya che. prAraMbhanA lagabhaga 17 phamAM jeTaluM meTara ane pachInA chapAyelA pharyA tapAsI ApIne teo zrImade upakAronI zRMkhalAmAM vadhAro karyo che. kuzAgrI pUjyapAda jayasuMdara vi. mahArAjAnI tArkika buddhino keTalAMka viSamasthaLoe smaraNIya sahakAra sAMpaDyo che. prastuta kAryadaramyAna sahavartI pratyeka munibhagavaMtonI anekavidha sahAya prApta thaI che. zrI aMdherI gujarAtI jainasaMgha, IlabriIja (muMbaI) e potAne tyAM thayela jJAnakhAtAnI upajamAMthI A graMthanI prathama AvRtti prakAzita karela hatI. emane dhanyavAda. AkhA graMthanA adhyayana bAda A prastAvanA punaH vAMcI javAnI huM pratyeka vAMcakone namra prArthanA karuM chuM. A graMthono bhAvAnuvAda-saMpAdana vagere karavAthI je puNyaprAgabhAranuM upArjana thayuM hoya tenA prabhAve bhavyajIvo dharmanI parIkSA karIne saddharmano nirNaya karI, asaddharmanI pakkaDamAMthI mukta bane ane sva paranuM kalyANa sAdhe e ja zubhecchA. gurupadakajakiMkara muni abhayazekhara vijaya (hAla A.vi. abhayazekharasUri) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakAra viSe kaMIka pATaNathI najIka kanoDuM gAmanA jaina vaNik zreSThI nArAyaNanI dharma parAyaNa dharmapatnI saubhAgyadevInI ratnakukSie avatarelAjasavaMtakumAra e ja prastutagraMthanA granthakAra mahAmahopAdhyAya yazovijayajI che. mogalasamrATa akabara pratibodhaka jagadguru zrI hIrasUrIzvarajI mahArAjAnI paraMparAmAM thayelA zrI nayavijaya ma.sA. pAse svabandhupadmasiMha sAthe vi. saM. 1688 mAM cAritrano svIkAra karIne banne bhAIo anukrame yazovijaya ane padmavijaya banyA. A padmasiMha teo zrImA laghubhAtA che evI sarvasAmAnya mAnyatA pracalita che. eTale meM paNa pUrvanA pustakomAM e rIte ja ullekha paNa karyo che. kintu vidrarya paMnyAsa pravara zrI pradyumna vi. ma. sA. taraphathI evuM sUcana maLyuM che ke padmasiMha teonA jyeSThabaMdhu hatA. A mATe teozrIe nIcenA ullekho pAThavyA che. 'laghu paNa buddhe AgaLojI nAme kuMvara jasavaMta' - sujasavelIbhAsa tatpAdAmbujabhRGgapadmavijayaprAjJAnujanmA bdha stattvaM kiJcididaM yazovijayaityAkhyAbhRdAkhyAtavAn // - kammapayaDi bR. vRtti prazastau zrIpadmavijJayAnuna: - anekAnta vyavasthA prazasti aMtima. granthakAra zrImad yazovijayajInI prakAMDa vidvattA, apUrva tejasvitA temaja paripUrNa suyogyatAthI Avarjita thayelA zreSThI dhanajIsurAnI vinaMti ane vyavasthAne anusarIne kAzImAM prakAMDa vidvAn bhaTTAcArya pAse SagdarzananuM talasparzI adhyayana thayuM. kAzImAM 3 varSa ane AgrAmAM 4 varSa adhyayana thayuM. prakhara pratibhA ane vAdavijayathI prabhAvita thayelA kAzInA paMDitoe teo zrImadna nyAyavizArada ane nyAyAcAryanI mAnavaMtI padavIothI vibhUSita karyA hatA. gaMgAkinAre '|' kAranA jApamAM ekAkAra banelA teo zrImad 52 sarasvatIdevI prasanna thayA hatA. teo zrImade saMskRta-prAkRta girAmAM svatantra grantho, svopajJavRttigrantho temaja anyakartRkagrantho paranA vizada vRttigrantho racIne paMDitabhogya sAhityane samRddha banAvyuM che. ema gurjaragirAmAM stavana-sajjhAya-DhALa-Tabo vagere racIne lokabhogya sAhi~tyane paNa samRddha karyuM che. satyarAhane cIMdhanAra zAstrono amUlya khajAno ApIne ApaNane svAdhyAyano amUlya khorAka pUro pADyo che. zrI saMghanI AgrahabharI vinaMtithI ane AcArya zrI devasUrIjI mahArAjAnI anujJAthI teo zrImad saMvata 1718 mAM upAdhyAya padavIthI alaMkRta banyA hatA. svAdhyAyanI dhakhelI dhUNIthI haryo bharyo evo lagabhaga 55 varSano sudIrdha cAritra paryAya pALI, 1743 nuM cAturmAsa DabhoImAM karI pachI tyAM ja anazana karIne paMDitamaraNa sAdhyuM hatuM. Aje paNa tyAM teo zrImadbhu samAdhi maMdira bhAvikone zAstrasvAdhyAyanI pavitra preraNA pAI rahyuM che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8hiSaya sthaLa dazakA ja ................. ...... 6 TAyA ************* 9 -31 9 * * * * * * * *******,,,,,,,,,,,,..... * * ***************,,,,,,,,,,,,,, TIkAgranthanuM maMgala............... parIkSAnuM mULa mAdhyazma................................................................. ******* madhyastha kevo hoya?............... abhiniviSTanA vacano agrAhya........................... anaMta saMsAraniyamavicAra... sUtroccheda paNa unmArga.............. yathAIdanI prarUpaNA.............. anaMtasaMsAraniyamanamAM tIrthoccheda abhiprAya aprayojaka.. ............ .............. niyata usUtra paNa aniyAmaka.................... ................................. anaMtasaMsArano anugata niyAmaka............................... .................. yathAzRMdAdimAM paNa niyata utsutra vidyamAna... ............... anaMtasaMsAra anubaMdha dvArA................................ ........ anaMtasaMsArathI bacAva............... ............. ....... parabhave paNa prAyazcitta saMbhavita................. utsutrabhASaNanuM prAyazcitta paNa parabhave saMbhavita.... .......... ...... 30 mithyAtvanA bhedo..... Abhigrahika mithyAtva............. ............... anAbhigrahika mithyAtva................... .................... Abhinivezaka mithyAtva...................................... sAMzayika mithyAtva............................. anAbhoga mithyAtva................................. abhavyone Abhigrahika mithyAtva paNa hoya.............. ThANAMgasUtrathI tenuM samarthana............................ ................. acaramAvatamAM paNa vyaktamithyAtva saMbhavita.................... abhavyo avyavahArI che-pUrvapakSa.......... .............****** anaMta pudgalAvarta saMsAra mAtrathI avya na kahevAya - 10............ *********** vyavahArIpaNAnI sthiti anaMtAva hovAmAM zAstrasaMmatio..................... 32-48 ,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,.. 3 ............. . 46 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *********** 48-7) ...... 48 ..................... 51 ........... YO 54 54 ... 57 *******....... bAdaranigoda vyavahAritvavicAra... pannavaNAvRttvanusAre te asaMkhya AvartA - pU.0.... avyavahArarAzinI siddhi... bAdaranigoda avyavahArI che-pUrva).................... tenI siddhi karatAM anumAno-pUrva)........... sUkSmapRthvIkAyAdi paNa avyavahArI-pUrva)..... .......... abhavyomAM vyavahAritvanI sthApanA.................................... ............................ ..... 56 bAdaranigodamAM vyavahArikatvanI sthApanA....... tenuM pannavaNAvRttvanusAre samarthana............... bA.nigoda vyavahArI hovAmAM granthasAkSIo.... pUrvapakSIya anumAnonuM nirAkaraNa............... kAyasthiti pratipAdaka sUtro vizeSaviSayaka.... parapakSInI mAnyatAo.............. te mAnyatAonuM nirAkaraNa............... maMdamithyAtvanI suMdaratAno vicAra ... .........71-104 pAMca mithyAtvomAM gurulaghubhAva............ ..................... mithyAtvInAM saMzayo-anadhyavasAya asatyavRttinA anubaMdhI.. ...................... zubha pariNAma paNa mohanA prabhAve azubha........................ maMda mithyAtvIne tevI asatyavRtti na hoya.......................... ********** anAbhigrahika mithyAtva paNa suMdara.......... ..... kaI avasthAmAM badhA devo mAnanIya?............. cArisaMjIvanIcAra nyAya........ viziSTa devapUja kaI avasthAmAM?............. avasthAbhede guNa-doSa bheda....... pRthyAdinI hiMsA karatAM anya devapUjA azubha?....... guNAntara AdhAyaka hovAthI paNa anAbhigrahika mithyAtva hitAvaha............ mitrAdi cAra daSTio................... ......................... 4 daSTiomAM vaMdanAdi anuSThAna... ......................................... yogadaSTiprApta mithyAtvIo bhAvathI jaina..................... 3 93 78 80 83 .... 84 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * .............. ,,, 87 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadarzanIo mukhya sarvajJanA bhakta zI rIte ?. devo aMge ekavidha-anekavidha bhakti.. dezanAmAM vicitratA zA mATe ?... jainetaromAM tevuM mAdhyasthya saMbhavita... anyadarzanI bhAvajainamAM paNa dravyaAjJA saMbhavita.. jinoktakriyAzUnya anyadarzanImAM apunabaMdhakatva asaMbhavita-pU. yogabIjo.... anyamArgoktakriyAthI paNa apunarbaMdhakapaNuM saMbhave-u. AjJAnuM lakSaNa : mArgAnusArIbhAva... ItaramAnyakriyA paNa mArgAnusAritAno hetu zI rIte ?. mArgAnusAritAno anugata hetu... mArgAnusAripaNAnA kALanI vicAraNA.... mArgAnusAritAno kALa : caramAvatta...... nizcayanaye vacanauSadhaprayogakALa.... mArgAnusAritAno kALa dezona ardha pu.hovAnI mAnyatA. te mAnyatAmAM asaMgati-u... te mAnyatAno bhrama Ubho thavAnuM kAraNa mithyAtvInI suMdara-asuMdara pravRttinI vyavasthA.. svabhrAnta mAnyatA aMge pUrvapakSInI vicAraNA. 'caramayathApravRttakaraNavibhAgabhAja' mAM 'carama' no artha.. dravyaAjJA ane bhAvaAjJAmAM keTaluM aMtara saMbhave ?. dravyaAjJA ane dravyastavamAM sAmya.. caramAvavartI anuSThAnomAM vilakSaNatA.. viSAdi pAMca anuSThAno... akaraNaniyama ane manuSyatvamAM vaiSamya.. apunabaMdhakAdimAM samyag anuSThAnavALA ja hoya.. apunabaMdhakAdimAM paNa dharmanA adhikArI.... anyathA jainaprakriyAvilopanI Apatti.. bIjAdi krame bhAvadharmanI prApti... 89 . 90 92 94 95 96 97 ......99 100 101 102 104-129 104 106 108 108 108 109 110 111 112 113 114 114 116 117 118 119 121 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... 1 2 2 , , , , , , , , , , , , , , , 13ra 132 yh by by , , , , , , , , , , ...... 137 , , s , , bIjAdinI prAptino kALa.... te caramAvarta hovAnuM samarthana .... 123 vidhizaddha jainakriyAno kALa : dezone ardhapud.......... .... 125 apuna.nA apud.kALanA kathananuM tAtparya. ..... 126 mAganusArI mithyAtvImAM paNa guNazreNino saMbhava............ 127 ArAdhaka-virAdhakacaturbhagI. 154 caturbhagI aMge bhagavatIjInuM sUtra ane vRtti.... ......................... 130 sAdhukiyAnAdravyapAlanathI dezaArAdhakatA Ave-pU0.................................. dravyaliMgI dezaArAdhaka che.-pU0............. ................. sarvathA bhAvazUnyakriyAno ahIM adhikAra nathI..................... ............ caturbhagImAM mukhya ArAdhakatvano adhikAra................. ........... .. 135 anyathA caturbhagInI prarUpaNAnuM prayojana na saravAnI Apatti......... ... 135 abhavyAdi dravyaliMgImAM sarvaArAdhakatvanI Apatti....... saMpUrNa sAdhusAmAcArI paMcAcArarUpa che............. .......................................... nikUvomAM dezaArAdhakatA jaLavAI rahevAnI Apatti... ............... raiveyakAdimAM paNa abhavyAdine vipula sukha na hoya.. .............. 140 vacanauSadhaprayogathI abhavyAdine thatuM sukha........... ............. 140 dravyaliMgIne bALatapasvI tarIke levAmAM saMdarbhavirodha....... vyavahAranA be bhedaH nizcayaprApaka ane aprApaka. .............. 143 mAganusArInI anyamArgoktakriyAo paNa bhAvathI jainakriyA ja che...................... jinopadezanI citrarUpatA....... ..................... ...146 anyazAstrokta samAnArthaka vAto jainazrutamUlaka ja che.............. 146 anyazAstrokta suMdara vAtono dvAdazAMgImAM samAvatAra......... 148 sabUuvAyamUla' gAthA ane vRttino artha............... ......................... 148 ItaromAM akaraNaniyamanuM mAtra varNana che, pAlana nahIM- pUrvapakSa....................... 149 ItaromAM akaraNaniyamanuM varNana paNa zubhabhAva sApekSa che ane mAganusAritAnuM sAdhaka che...150 Itarokta akaraNaniyamavarNanamAM vidhya........... ............... 151 ItaradarzanamAM ya sAmAnya dharmanI hAjarI................... ............. 153 ItaradarzanamAM ekAntamithyAtvanI vyavasthA.. .......... 154 138 142 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'savvuppavAyamUla' zlokanI vicAraNA . pUrvapakSIkalpita asaMgati... dvAdazAMgI aMge pUrvapakSInI kalpanA.. zAkyAdi pravAdone jainAgamasamudranA binduo mAnavA e bhrAMti-pUrva... 'savvappavAyamUla' zlokanI pUrvapakSIkRta vyAkhyA... samyaktvI-mithyAtvInA akaraNaniyamamAM phaLataH zubhAzubhatA.. ukta gAthAmAM asaMgatino ja abhAva-u0.. pUrvapakSavyAkhyA graMthasaMdarbhathI viparIta.. dvAdazAMgImAM sarvapravAdamUlatva... zAkyAdi pravAdo jainAgamasamudranA bindu A rIte.. bauddhadidarzano jinAgamamUlaka che. 'udadhAviva sarvasindhavaH'nI pUrvapakSavyAkhyA.. prAcIna vyAkhyAthI viparIta vyAkhyA saMgata. anyadarzano paNa jainAgamabodhathI puSTa thAya. 'udadhAviva' zlokanI pUrvapakSavyAkhyAmAM asaMgati.. pakSapAtazUnya jainetaramAM paNa dharmabIja saMbhavita.. dharmapakSa - adharmapakSa.. mithyAtvInI dravyaviratimAM pradhAnatA-apradhAnatA.. kayA mithyAtvInI sarvakriyAo niSphaLa?. akAraNatAnA be prakAra..... ekAkIne cAritrano asaMbhava. kevo ekAkI dezaArAdhaka saMbhave ?. viziSTanirjarA pratye pratibaMdhaka ane uttejaka.. karmabaMdhanA be bheda-mahAbaMdha, alpabaMdha.. bhinnagranthikano abhinnagranthika jevo azubhapariNAma na ja hoya.. avyutpannadazAnAM anuSThAno........... vRttikArakRta vikalpavyAkhyA ayogya-pU.. 'aprApte'i vyAkhyAmAM asaMgati-pU.. 'aprAptervA'vyAkhyAnuM tAtparya-pU.... 155-196 155 156 157 159 159 160 191 1963 163 164 16 18 179 170 171 172 172 174 175 176 178 179 180 181 183 186 187 187 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjo ane cotho bhAMgo.. kayo vyavahAra baLavAn ?. bhAvazUnyavyavahAra arkiMcitkara. anumodanA-prazaMsAvicAra. anumodanIya zuM ?. anumodanA-prazaMsA sAmAnya-vizeSa rUpa.. kAraNe aniSTanI paNa prazaMsA hoya-pU.. e ISTaprazaMsArUpe ja pariName-u0.. aniSTanI paNa zAstramAnya prazaMsA aticArarUpa nathI. svarUpazuddha dareka anuSThAna jAtithI anumodanIya viSayazuddhAdi anuSThAna... mokSAzayano bhAva e tattvathI bhagavadbahumAnarUpa.. mithyAtvInA guNo paNa sAmAnyarUpe anumodanIya... doSasahacaritaguNanI anumodanA doSanI anumodanAmAM pariName ?. mArgAnusArIguNonI anumodanA mithyAtvanI anumodanAmAM na pariName.. 'mithyAtvInA guNone nahi anumodIe' e durvacana... bhAvi phaLanA nizcayane pravartaka mAnavAmAM doSa. sukRta anumodanA.. saghaLAM kuzaLavyApAro sAmAnyathI anumodanIya.. anumodanIya zuM ? pUrvapakSa kRta vikalpo.... 189 190 193 .196-218 196 197 198 199 200 201 204 205 207 208 209 211 213 214 216 217 218 anumodanIyanA be vibhAga, svarUpataH ane phaLataH -u. zuklapAkSikatvAdi vicAra... 218-226 kriyAvAdI niyamA bhavya, zuklapAkSika ane nyUna pudgalAvarttasaMsArI ja hoya -dazAcUrNimata...218 kriyAvAdInuM zuklapAkSikapaNuM bhajanAe - zrA.pa.no phalitArtha.. zrI bhagavatIsUtrano abhiprAya... ubhayazAstrano samanvaya karavo e ja nyAyapUrNa -u.. zrAvakaprajJapti ane dazAzruta.nA pratipAdanonI saMgati.. zukla-kRSNapakSanI be vivakSAo zAsrasiddha.... akAma-sakAmanirjarA vicAra 220 222 223 224 225 226-239 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , .................. 240 mithyAtvIomAM paNa sakAma nirjarA saMbhavita... reyA sAma minAm nuM tAtparya............ ....... 2 27 temAM samayasArasUtra ane vRttinI sAkSI............. ....... 2 29 mAnusArI anuSThAnamAtra sakAmanirjarAnuM bIja............ .............. akAmanirjarA ane bALatapa e be zuM judA che?....... .... 232 mAganusArInI buddhino abuddhi tarIke apalApa na karAya............................... dayAdi pariNAmanI hAjarImAM kuzaLabuddhi paNa prAya: pragaTe ja. 234 ItaranI anumodanAmAM aticAra lAgavAnuM eka kAraNa moha (mithyAjJAna)............ 236 tenuM bIjuM kAraNa : anavasthA........... ............... 237 svApekSAe hIna evA paNa kSamAdimAM anumodanIyatva akSata. ....................... 238 marIciusUtravacanavicAra........... ........... 240-258 marIcinuM vacana utsutramizra hatuM-pUrvapakSa............... *************..... 240 mAyAnizcita asatya evuM te utsutra ja-u0............. 241 viparIta evA dravya-bhAva bhAMgA bhaLavA mAtrathI mizratvana Ave........................ 242 dareka jJAna vizeSyaaMzamAM abhrAnta hoya......... 243 sUtra-utsutra vibhAga zrutabhAvabhASAne sApekSa... ............ . 244 saMklezaprayukta aspaSTa prarUpaNA e paNa utsutraprarUpaNA...... ................ marIcivacanamAM rahelA pha6 zabdanA arthanI vicAraNA..... ************................ .... 246 duSita' aTale paNa usUtra.......... ............... marIcinA vacanano utsutra'tarIke ullekha karanArA zAstrapATho.... ..... 249 'leza" zabda mizrapaNAne jaNAvato nathI.................. ............. 251 utsutraprarUpaNAnuM svarUpa........................................... ..... 25 durata ane anaMta e be vizeSaNo viruddha nathI........ ............... 254 zrAvakanI viparIta prarUpaNAmAM asaMkhyasaMsArano ja adhikAra-pU0............ .... 255 temAM paNa anaMtasaMsArano ja adhikAra-u0................... ................ 256 jamAlinA saMsAranI vicAraNA.... ........... .................. 258-287 jamAlinA dRSTAMtanuM samarthana paNa upalakSaNa vyAkhyAthI................. ...... 258 araghaTTaghaTIyaMtranyAya ekendriyAdimAM punaH punaH bhramaNano sUcaka-pUo.................... 259 prastutamAM e nyAya caturgatibhramaNano sUcaka- u0..... .............. ra60 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............. >> paw 268 *.................... , , ra0 adhyavasAyabhede gati-saMsArakALa vagereno bheda....... ******. 262 anyathA anya bAbatomAM ya anaMtasaMsArano niyama mAnavAnI Apatti.. ............... ..... 263 jamAlinA saMsArane jaNAvatuM bhagavatIjInuM sUtra............... ..... 264 te sUtra parathI anaMtabhavasiddhi mATe pUrvapakSIya kalpanAo ane tenA samAdhAno........... triSaSTinA zlokanA artha aMge pUrvapakSakalpanA............................................ 267 e kalpanAnI ayogyatA................... ....................... ..... 267 anya pratyenIkono paNa samAnasaMsAra ja mAnavAnI Apatti........... sUtragata "yAvata' zabda vizeSya ke vizeSaNa rUpe hoya-pU0...... ... 269 vizeSyarUpa "yAvata'no artha -pU0......................... ... 269 vizeSaNabhUta "yAvata'no artha-pU4.... kAlaniyamana mATe yAvata-tAvatano adhyAhAra-pU0.......... 271 kAlaniyamana dvitIyA vibhaktithI thaI gayuM che.-u0................................. .. 272 pUrvaprastuta padasamudAyano je artha e ja prastutamAM "yAvata'no artha.. .................. dyotakaracanArUpe "yAvata' zabda paNa prasiddha................ .......................... 274 "jAva cattAri sUtra kilbiSikavizeSaviSayaka hovuM saMbhave............ sAmAnyanuM kathana paNa kyAreka vizeSaparaka hoya. 276 mokSagamananI vAta na hovA mAtrathI sUtra abhavyaviSayaka na banI jAya.................. cAra pAMca' zabdamAM paNa saMketavizeSathI ekasaMkhyAvAcaka.... 278 pAMca zabda aMge anya prazno ane uttaro.... .............. "paMdara bhavo to mAtra skUla bhavo ja che e vAta ayogya............................ ochAvattA bhavo mAtra para ArAdhanA-virAdhanAnuM sArA-narasApaNuM nathI............. .... 281 jamAli aMgenA vRttinA pATho............. .... 282 vRttipATho aMge gItArthonuM pratipAdana............. ... 284 be prastuta vAtomAMthI zAstrasaMmatipradarzana mAtra ekanuM paNa saMbhave. 284 tiryaMcayonika zabda aMge vicAraNA.......... ... 286 sutrAnusAre bolanArane thato lAbha.................................. ..... 287 273 275 277 279 280 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 17. 23. pU. A. zrI abhayazekharasUri ma. sA.nuM saMpAdita-anuvAditalikhita ayopayogI sAhitya adhyAtmamata parIkSA dharmaparIkSA sAmAcArI prakaraNa, ArAdhaka virAdhaka caturbhagI, kUpadaSTAntavizadIkaraNa prakaraNa samyakatva jasthAnanI caupaI 5.-6. dvAtrizad dvAtrizikA bhAga-1-2 7-9, karmaprakRti padArtho bhAga-1-2-3 10-11, nyAya siddhAntamuktAvalI bhAga-1-2 satyadAdi prarUpaNA 13. hAribhadrayogabhAratI 14. yogaviMzikA 15. siddhinAM sopAna 16. tattvAvalokana samIkSA tattva nirNaya 18-22. navAMgI gurupUjana praznottarI vagere zataka nAme pAMcamA kamagranthanA padArtho-TIppaNo 24-26. dazavidha sAmAcArI bhAga-1-2-3 27-28. tithi aMge satya ane samAdhAna bhAga-1-2 29. saptabhaMgIviMzikA 30. dravya-guNa-paryAyano rAsa bhAga-1 nikSepaviMzikA 3ra. kyA jinapUjA karanA pApa hai? 33. anuyogadvAra-saTIppaNa 34. nayarvizikA 35-40. batrIzInA sathavAre-kalyANanI pagathAre bhAga-1 thI 7 pU. A. zrI abhayarIkharasUri ma. sA.nuM saMpAti-anuvAditalikhita upadezAtmaka sAhitya 1. haMsA ! tuM jhIla maitrI sarovaramAM... 6. huM chuM sevaka tAro re (guja.+hindI=0,000nakala) 7. hA ! pastAvo vipula jharaNuM 2. haiyu mAruM nRtya kare micchAmi dukkaDa 3. huM karuM huM karuM e ja ajJAnatA TALiye doSa saMtApa re... (20,000nakala) 10. jelara (guja.+hindI+marAThI=1,30,000nakala) kira paDikkamaNuM bhAvazuM aviMA aNAzaMde 31. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrIzaddhezvarapArzvanAthAya namaH / / / / zrImahAvIraparamAtmane namaH / / / / aha~ namaH / / / / zrIprema-bhuvanabhAnu-dharmajit-jayazekharasUrisadgurubhyo namaH / / ||ai namaH / / nyAyavizArada-nyAyAcArya-mahopAdhyAya zrImadyazovijayapravinirmitA dharmaparIkSA prathamo bhAgaH aindrazreNikirITakoTiranizaM yatpAdapadmadvaye, haMsAlizriyamAdadhAti na ca yo doSaiH kadApIkSitaH / yadgIH kalpalatA zubhAzayabhuvaH sarvapravAdasthiteniM yasya ca nirmalaM sa jayati trailokyanAtho jinaH // 1 // yannAmamAtrasmaraNAjjanAnAM pratyUhakoTiH pralayaM prayAti / acintyacintAmaNikalpamenaM zarkezvarasvAminamAzrayAmaH / / 2 / / jeonA be caraNakamalamAM paMktibaddha indronA mukuTonA agrabhAga haMsanI hAramALAnI zobhAne haMmezA dhAraNa kare che. (AnAthI pUjAtizaya jaNAvyo) jeo rAgAdidoSothI kyAre ya jovAyA nathI tethI kharaDAvAnI vAta to dUra ja rahI, (AnAthI apAyApagamAtizaya kahyo) zubha Azaya che bhUmi=utpatti sthAna jenuM evA sarva pravAdo(nayo)nI sthiti mATe jeonI vANI kalpalatA samAna che. (AnAthI vacanAtizaya dekhADyo) temaja jeonuM jJAna AvaraNamalarahita hoI nirmaLa che (AnAthI jJAnAtizaya sUcavyo) te gailokyanAtha jina jaya pAme che. III jeonA nAmamAtranA smaraNathI jIvonA kroDa vighno paNa nAza pAme che evA acijya cintAmaNi samAna A zrI zaMkhezvara pArzvanAtha prabhuno ame Azraya svIkArIe chIe. (tethI amArA vizno paNa 62 tha6 4.) // 2 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-1 natvA jinAn gaNadharAn giraM jainI gurUnapi / svopajJAM vidhivad dharmaparIkSAM vivRNomyaham / / 3 / / iha hi sarvajJopajJe pravacane pravitatanayabhaGgapramANagambhIre paramamAdhyasthyapavitritaiH zrIsiddhasenaharibhadra-prabhRtisUribhirvizadIkRte'pi duHSamAdoSAnubhAvAt keSAJcid durvidagdhopadezavipratAritAnAM bhUyaH zaGkodayaH prAdurbhavatIti tannirAsena tanmanonairmalyamAdhAtuM dharmaparIkSAnAmAyaM granthaH praarbhyte| tasya ceyamAdigAthA - paNamiya pAsajiNiMdaM dhammaparikkhAvihiM pavakkhAmi / guruparivADIsuddhaM AgamajuttIhiM aviruddhaM / / 1 / / praNamya pArzvajinendraM dharmaparIkSAvidhiM pravakSye / guruparipATIzuddham AgamayuktibhyAmaviruddham / / 1 / / 'paNamiya' tti / praNamya-prakarSeNa bhaktizraddhA'tizayalakSaNena natvA, paarshvjinendrm| anena prAripsitapratibandhakaduritanirAsArthaM ziSTAcAraparipAlanArthaM ca mngglmaacritm| dharmasya= dharmatvenAbhyupagatasya, parIkSAvidhi-ayamitthaMbhUto'nitthaMbhUto veti vizeSanirdhAraNaprakAra, pravakSye / zrI jinezvarone, gaNadharone, jinavANIne ane guruone namIne vanirmita dharmaparIkSA granthanuM vidhipUrvaka huM vivaraNa karuM chuM. 3 suvistRta naya-bhAMgA ane pramANothI gaMbhIra temaja paramamAdhyazmathI pavitra evA zrI siddhasenasUri - zrI haribhadrasUri vagere AcAryothI spaSTa karAyelA evA paNa sarvajJadezita A pravacana aMge (pravacananA siddhAMto aMge) duHSamakAlanA doSanA prabhAve keTalAka doDhaDAhyAonA upadezathI ThagAI gayelA keTalAka jIvone punaH zaMkA jAge che tethI te zaMkAone dUra karavA dvArA teonuM citta nirmaLa karavA dharmaparIkSA nAmano A grantha zarU karAya che. tenI A prathama gAthA che - gAthArthaH zrI pArzvajinezvarane praNAma karIne, guruparaMparAthI zuddha ane Agama temaja yuktine aviruddha evI dharmaparIkSAvidhine kahIza. ahIM zrI pArzvajinendrane praNAma karIne eTale atyaMta uchALA mAratI bhaktirUpa ane zraddhArUpa prakarSathI bhagavAnane namIne. AnAthI prAraMbha karavAne icchAyela granthanA pratibaMdhaka duritone dUra karavA temaja ziSTAcAranuM paripAlana karavA maMgala karyuM. "dharmanI parIkSAvidhi kahIza' evuM je kahyuM che temAM (1) dharma eTale dharma tarIke abhyAgata svIkArela siddhAntAdi, nahi ke dharma tarIke nizcita (siddha) thaI gayela siddhAntAdi, kemake enI to parIkSA ja karavAnI hotI nathI. ane (2) parIkSAvidhi eTale "A dharma Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSakanuM svarUpa < prekSAvatpravRttyupayogiviSayAbhidhAnapratijJeyam / prayojanAdayastu sAmarthyagamyAH, dharmapratipAdaka granthasya dharmazAstraprayojanAdibhireva prayojanAdimattvAditi / kiMbhUtaM dharmaparIkSAvidhim ? guruparipATIzuddham=avicchinnapUrvAcAryaparamparAvacanAnusaraNapavitram, tathA AgamayuktibhyAM-siddhAntatarkAbhyAmaviruddhaM=abAdhitArtham / etenAbhinivezamUlakasvakapolakalpanA''zaGkA parihRtA bhava / iyaM hi jJAnAMzadurvidagdhAnAmaihikArthamAtralubdhAnAM mahate'narthAya / yAvAneva hyarthaH suvinizcitastAvAnevAnena nirUpaNIyaH, na tu kalpanAmAtreNa yattadasaMbaddhapralApo vidheya iti madhyasthAH, ata eva ciraprarUDhamapyarthaM kalpanAdoSabhIravo nAhatya dUSayanti gItArthAH / taduktaM dharmaratnaprakaraNe (99) jaM caNa sutte vihiyaM Na ya paDisiddhaM jaNaMmi cirarUDhaM / samaivigappiadosA taM pi Na dUsaMti gIyatthA / / tatazca mAdhyasthyameva dharmaparIkSAyAM prakRSTaM kAraNamiti phalitam / / 1 / / - kharekhara Avo (jevo svIkArAyo che tevo ) che ke nahIM? evo vizeSa nirNaya karavAnI rIta (tene kahIza). AnAthI buddhimAna puruSonI pravRtti thavAmAM upayogI evI viSayakathanarUpa pratijJA sUcavI. prayojana-saMbaMdha-adhikArI vagere sAmarthyagamya che. arthAt AgamAdi dharmazAstranA je ziSyAnugrahapadArthabodha-mokSa vagere prayojanAdi hoya te ja AnA paNa jANI levA, kema ke te zAstranA viSayabhUta dharmanuM ja A grantha paNa pratipAdana kare che. vaLI A dharmaparIkSAvidhi pUrvAcAryonI avicchinna paraMparAne anusaranArI hoI pavitra che temaja Agama ane yuktiothI bAdhita na thAya tevA arthone kahenAra che. tethI Ane vize koIe "A mAtra kadAgrahamUlaka svakalpanAnA taraMgarUpa hoI anAdaraNIya che." evI zaMkA karavI nahi. AvI svakapolakalpanA jJAnanA aMzamAtrathI jAtane paMDita mAnanArA ane yaza vagere mAtra aihika cIjomAM lubdha evA jIvone mahA anartha karanAra bane che. tethI jeTalA padArtho suvinizcita hoya teTalAnI ja A parIkSAvidhithI nirNayAtmaka prarUpaNA karavI joIe, kalpanAmAtrathI je te asaMbaddha vAto ka2vI joIe nahi evuM madhyastho kahe che (temaja Acare che). tethI ja lAMbA kALathI cAlI AvatA 'kaivalIne dravyahiMsAno saMbhava' vagere rUpa arthone kalpanAprayukta anarthothI Da2nA2A gItArtho jANIne doSita TheravatAM nathI. dharmaratna prakaraNa (99)mAM kahyuM che ke- "jenuM sUtramAM vidhAna nathI temaja niSedha paNa nathI temaja gItArthajanomAM je ci2rUDha che te arthone paNa svamatithI kAlpanika doSonuM udbhAvana karIne gItArtho doSita kahetAM nathI.'' zlokamAM rahela api = paNa zabdathI zAstravihita vAtono saMgraha jANavo; arthAt tene ane uktavizeSaNayukta evI zAstraavihita vAtone paNa gItArtho doSita kahetA nathI. Ama abhinivezamUlaka kalpanA dharmaparIkSAne unmArge ghasaDI janArI hoI mAdhyasthya ja dharmaparIkSAnuM mukhya kAraNa hovAnuM phalita thAya che. // 1 // 1. yacca na sUtre vihitaM na ca pratiSiddhaM jane cirarUDham / svamativikalpitadoSAstadapi na dUSayanti gItArthAH // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 0 etadevAha - dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-2 so dhammo jo jIvaM dhArei bhavaNNave nivaDamANaM / tassa parikkhAmUlaM majjhatthattaM ciya jittaM / / 2 / / sa dharmo yo jIvaM dhArayati bhavArNave nipatantam / tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam / / 2 / / 'so thammo'tti / bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacAritralakSaNaH / tasya parIkSAmUlaM madhyasthatvameva jinoktam, ajJAtaviSaye mAdhyasthyAdeva hi galitakutarkagrahANAM dharmavAdena tattvopalambhaprasiddheH / nanu sadasadviSayaM mAdhyasthyaM pratikUlameva / taduktaM - sunizcitaM matsariNo janasya na nAtha ! mudrAmatizerate te / mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca samAnubandhAH / / (ayogavya. dvA. 27) iti kathaM tad bhavadbhiH parIkSA'nukUlamucyata ? iti cet ? satyaM pratIyamAnasphuTAtizayazAli A ja vAtane granthakAra jaNAve che : (parIkSAnuM mULa mAdhyasthya) gAthArtha : bhavasamudramAM paDatA jIvane je dhArI rAkhe che te dharma che. madhyasthatAne ja tenI parIkSAnuM mukhya kAraNa zrIjinezvaroe kahI che. ja bhavasamudramAM paDatA jIvane je kSamAdi guNa rUpa Teko ApIne bacAve che te bhagavatpraNIta zrutacAritra svarUpa dharma che. zrI jinezvaroe madhyasthatvane ja tenI parIkSAnuM kAraNa kahyuM che. arthAt parIkSAnA parIkSaka rUpa mukhya kAraNa te ja bane che, jenAmAM mAdhyasthyarUpa yogyatA rahI hoya. mAdhyasthyathI ja jeonA ajJAta viSaya aMgenA kRtarko dUra thaI gayA che teo ja jalpa ane vitaMDAthI bhinna ane tattvajijJAsuonI carcAsvarUpa evA dharmavAdathI tattvane jANI zake che. (jyAM sudhI kutarka-kadAgraha pakaDAelA hoya che tyAM sudhI tattvanI siddhinI icchA karatAM svaabhyapagatasiddhinI icchAnuM ja jo2 vadhu hovAthI carcA dharmavAdarUpa banatI nathI ane tethI tattva hAthamAM AvI zakatuM nathI.) zaMkA : sArI ane narasI baMne cIja aMge samAnabhAva rAkhavA rUpa mAdhyasthya to parIkSA mATe pratikUla ja che. kemake UMcI cIjane paNa nIcI cIja samAna ja gaNavAno Agraha e paNa eka jAtano kadAgraha ja hoI UMcI cIjanI vAstavikatA UMcatAne jANavA deto nathI to tame kema ene parIkSAnukUla kaho cho ? ayogavyavaccheda dvAtriMzikA (27)mAM kahyuM paNa che ke "he nAtha ! e vAta sunizcita che ke je parIkSako mAdhyasthyanI dhajA pakaDIne maNisamAna jainadharma ane kAcasamAna itaradharma aMge "badhA dharmo Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSakanuM svarUpa paravipratiprattiviSayapakSadvayAnyataranirdhAraNAnukUlavyApArAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya parIkSApratikUlatve'pi svAbhyupagamahAnibhayaprayojakadRSTirAgAbhAvalakSaNasya mAdhyasthyasya tadanukUlatvAt / / 2 / / atha madhyasthaH kIdRgbhavati? iti tallakSaNamAha - majjhattho a aNissiyavavahArI tassa hoi guNapakkho / - No kulagaNAiNissA iya vavahAraMmi supasiddhaM / / 3 / / ___ madhyasthazcAnizritavyavahArI tasya bhavati guNapakSaH / no kulagaNAdinizrA iti vyavahAre suprasiddham / / 3 / / madhyasthazcAnizritavyavahArI syAt, upalakSaNatvAdanupazritavyavahArI c| tatra nizrA rAgaH, upazrA ca dveSa iti raagdvessrhitshaastrprsiddhaabhaavyaanaabhaavysaadhutvaasaadhutvaadipriikssaaruupvyvhaarkaariityrthH| ata eva tasya madhyasthasya, guNapakSo='guNA evAdaraNIyAH' ityabhyupagamo bhavati, na tu kulsarakhA che" ityAdi samAnabhAvane dhAre che teo kharekhara saddharma para ke tArA para mAtsarya rAkhanArA lokothI judA nathI." samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. paNa sAme evI be vastuo rahelI hoya ke emAMnI eka caDhiyAtI hovI ane bIjI UtaratI hovI spaSTa che. temAM e vize koIne vivAda Ubho thayo. e vakhate "ApaNe to samabhAvavALA chIe" "ApaNe mana badhI vastuo sarakhI che' AvA abhiprAyanA kAraNe caDhiyAtI vastunA caDhiyAtApaNAne siddha karI ApanAra yuktio na lagAvavA rUpa mAdhyacya to parIkSAne pratikUla che ja. tema chatAM pote je pakSa=siddhAnta, svIkArela hoya te UDI jaze to? evo bhaya pedA karanAra dRSTirAga na hovA rUpa je mAdhyacya hoya che te to parIkSAne anukUla ja che. khoTI pakaDa rUpa A dRSTirAga jo hAjara hoya to e abhyAgata ayukta pakSanI bAdhaka sAcI paNa dalIlone magajamAM jacavA ja na deto hoI satya nirNaya thavA deto nathI. erA madhyastha parIkSaka kevo hoya? tenuM have lakSaNa kahe che - (madhyastha kevo hoya?) gAthArtha ane madhyastha anizrita vyavahArI hoya che, tene guNapakSapAta hoya che temaja kula-gaNa vagerenA pakSapAtarUpa nizrA hotI nathI evuM vyavahArasUtramAM kahyuM che. ahIM anizcitavyavahArInA upalakSaNathI anupazrita vyavahArI paNa jANI levo. temAM nizrA eTale rAga, ane upazrA eTale Sa. tethI phalita e thayuM ke madhyastha, rAga-dveSa rahitapaNe zAstramAM kahyA mujaba AbhAvya-anAbhAvya (prApta thayela upadhi-ziSya vagerenA koNa adhikArI (hakadAra) ane koNa anadhikArI), sAdhutva-asAdhutva vagerenI parIkSArUpa vyavahAra karanAra hoya che. Ama zAstramujaba vyavahAra karanAro hovAthI ja ene "guNo ja AdaraNIya che.' ityAdi rUpa guNapakSapAta hoya che. temaja potAnA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-4 gaNAdinizrA nijakulagaNAdinA tulyasya sadbhUtadoSAcchAdanayA'sadbhUtaguNodbhAvanayA ca pksspaatruupaa| tathA kulagaNAdinA visadRzasyAsadbhUtadoSodbhAvanayA sadbhUtaguNAcchAdanayA'pi copazrA'pi na bhavati ityapi drssttvym| iti etad vyavahAragranthe suprasiddham, nizritopazritavyavahArakAriNaH sUtre mahAprAyazcittopadezAt / / 3 / / itthaM ca madhyasthasyAnizritavyavahAritvAd yatkasyacidabhiniviSTasya pakSapAtavacanaM tanmadhyasthernAGgIkaraNIyamityAha - tullevi teNa dose pakkhaviseseNa jA visesutti / sA Nissiyatti suttuttiNNaM taM biMti majjhatthA / / 4 / / tulye'pi tena doSe pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH / sA nizriteti sUtrottIrNAM tAM bruvate madhyasthAH / / 4 / / tullevitti / tena madhyasthasya kulAdipakSapAtAbhAvena, tulye'pi utsUtrabhASaNAdike doSe sati pakSavizeSeNa yA vizeSoktiH 'svapakSapatitasya yathAchandasyApyaparamArgAzrayaNAbhAvAna tathAvidhadoSaH, kula-gaNa vagerenA sAdhumAM hAjara doSono DhAMkapichoDo karIne ane gerahAjara evA paNa guNonI hAjarI mAnIne karAtA pakSapAta rUpa nizrA hotI nathI. ema potAnA kula-gaNa vagereno na hoya tevA sAdhumAM hAjara guNone dabAvI daIne ane gerahAjara doSonI kalpanA karIne UbhI thatI upazrA paNa hotI nathI. A vAta vyavahArasUtramAM prasiddha che. kemake temAM nizrita-upazrita vyavahAra karanArane bahu moTuM prAyazcitta batAvyuM che. tethI pApabhIru madhyastha zA mATe nizrita-upazrita vyavahAra kare ? Ill (abhiniviSTanA vacano agrAhya) Ama madhyastha rAgadveSa rahitapaNe nirNaya ApanArA hoya che. mATe ja teNe ApelA nirNayo ziSTapuruSone svIkArya bane che. tethI koI bahuzruta tarIke prasiddha evI paNa vyakti jo abhiniviSTa banIne pakSapAtI vacano kahe to e nirNayAtmaka vacano rAgadveSa rahitapaNe kahevAyelA na hovAthI madhyastha sajjanoe svIkAravA yogya hotA nathI. evuM jaNAvatAM granthakAra kahe che gAthArtha : tethI doSa eka sarakho hovA chatAM svapakSa ane parAkSarUpa pakSabhedane AzrayIne je vizeSa=judA judA prakAranuM vacana kahevAya che te nizcita hoya che ane tethI tene madhyastho sUtrottIrNa (usUtro kahe che. yathAvRMdAdimAM ane digaMbarAdimAM usUtrabhASaNAdhirUpa doSa sarakho hovA chatAM "yathAzRMdAdi svapakSamAM rahelA che jyAre digaMbarAdi anya pakSamAM rahelA che. mAtra ATalA bhedane AgaLa karIne je evuM kahevAya che ke "svapakSamAM rahela yathAvRMde anya mArgano Azraya karyo na hovAthI tene niyamA anaMta Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra parapakSapatitasya tUnmArgAzrayaNAnniyamenAnantasaMsAritva'miti, sA=vizeSoktiH nizritA=pakSapAtagarbhA, iti tAM sUtrottIrNAM = AgamabAdhitAM bruvate madhyasthAH / Agame hyavizeSeNaivAnyathAvAdinAmanyathAkAriNAM ca mahAdoSaH pradarzitastatko'yaM vizeSo yatparapakSapatitasyaivotsUtrabhASiNo'nantasaMsAritvaniyamo na svapakSapatitasya yathAchandAderiti / / 4 / / -- nanu ~ astyayaM vizeSo yatparapakSagatasyotsUtrabhASiNo 'vayameva jainA anye tu jainAbhAsA' ityevaM tIrthocchedAbhiprAyeNa pravarttamAnasya sanmArganAzakatvAnniyamenAnantasaMsAritvam, svapakSagatasya tu vyavahArato mArgapatitasya nAyamabhiprAyaH saMbhavati, tatkAraNasya jainapravacanapratipakSabhUtAparamArgasyAGgIkArasyAbhAvAd ~ ityata Aha titthuccheo vva mao sutnuccheovi haMdi ummaggo / saMsAro a aNato bhayaNijjo tattha bhAvavasA / / 5 / / - saMsAra hovAno doSa lAgato nathI. jyAre parapakSamAM rahelAM digaMbarAdine to teoe unmArgano Azraya karyo hovAthI niyamA anaMta saMsArarUpa doSa thAya che." te kathana nizrita=pakSapAta garbhita vacanarUpa banI jAya che, kema ke madhyasthapaNe bolanAra madhyastho to kula vagerenA pakSapAtAdithI zUnya hoya che, jyAre A to pakSavizeSano Azraya karIne bolAyeluM che. Ama A vacana nizrita hoI madhyastho tene sUtrottIrNa= AgamabAdhita kahe che. kemake AgamamAM to anyathAvAdI ane anyathAkArIone ekasarakhI rIte mahAnukasAna dekhADyuM che. tethI te kadAgrahI svapakSa-parapakSamAM rahelA A jIvomAM kayo bheda jue che ke jethI '525kSapatita utsUtrabhASI ja niyamA anaMtasaMsArI hoya, svapakSapatita yathAchaMdAdi nahi" evuM kahevA te prerAya che ? // 4 // "are ! evo bheda to che ja ke digaMbarAdi para5kSagata utsUtrabhASIo 'ame ja kharA jaina chIe, zeSa zvetAMbarAdi to jainAbhAsa che' ityAdi kahIne sthavikalpa mArgarUpa tIrthano uccheda karI nAkhavAnA abhiprAyathI pravartatA hovAthI sanmArganAzaka hoya che. jyAre svapakSagata yathAchaMdAdi tevA hotA nathI kAraNa ke tIrtharUpa zvetAMbara mArgamAM vyavahArathI rahelA teone ukta abhiprAya ja saMbhavato nathI. te paNa eTalA mATe saMbhavato nathI ke jaina pravacananA pratipakSabhUta apara mArgano svIkAra ke je tenA kAraNabhUta che te teoe karyo hoto nathI. mATe 525kSagatane ja niyamA anaMta saMsAra hoya che, yathAchaMdAdine nahi. TUMkamAM tIrthocchedano abhiprAya hovA na hovA rUpa bheda teomAM hoya ja che. tethI 'evo kayo bheda jue che ?...' ityAdi tame kema kaho cho ? " evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che (sUtroccheda paNa unmArga) gAthArtha : tIrthocchedanI jema sUtroccheda paNa unmArga tarIke ja madhyasthone mAnya che. te baMnemAM bhAvane anusarIne anaMta saMsAra bhajanAe (vikalpe) hoya che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 tIrthoccheda iva mataH sUtrocchedo'pi haMdi unmArgaH / saMsArazcAnanto bhajanIyastatra bhAvavazAt / / 5 / / titthuccheotti / tIrthoccheda iva sUtrocchedo'pi, haMdi ityupadarzane, unmArga eva mataH, tathA conmArgapatitAnAmutsUtrabhASaNaM yadi tIrthocchedAbhiprAyeNaiveti bhavato mataM tadotsUtrAcaraNaprarUpaNapravaNAnAM vyavahArato mArgapatitAnAM yathAchandAdInAmutsUtrabhASaNamapi sUtrocchedAbhiprAyeNaiva syAd, viruddhamArgAzrayaNasyeva sUtraviruddhAzrayaNasyApi maargocchedkaarnnsyaavishessaat| tathA ca dvayorapyunmArgaH samAna ev| saMsArastvanantastatra bhAvavizeSAd bhajanIyaH, adhyavasAyavizeSaM pratItya saMkhyAtAsaMkhyAtAnantabhedabhinnasya tasyAhaMdAdyAzAtanAkRtAmapyabhidhAnAt / tathA ca mahAnizIthasUtraM-je NaM titthakarAdINaM mahatiM AsAyaNaM kujjA, se NaM ajjhavasAyaM paDucca jAva NaM aNaMtasaMsAriattaNaM labhijjatti / / itthaM cotsUtrabhASiNAM niyamAdanantaH saMsAra iti niyamaH parAstaH / kiJca kAlIdevIpramukhANAM SaSThAGge-'ahAchaMdA ahAchaMdavihAriNI(u)tti' pAThena yathAchandatvabhaNanAdutsUtrabhASitvaM siddham, tIrthocchedanI jema sUtroccheda paNa unmArga ja manAyo che. tethI unmArgapatitanuM usUtrabhASaNa tIrthocchedanA abhiprAyathI ja hoya che evuM jo tame mAnatA ho to tamAre A paNa mAnavuM paDaze ke usUtranuM AcaraNa temaja prarUpaNa karavAmAM tatpara ane vyavahArathI mArgapatita evA yathAvRMdAdinuM usUtrabhASaNa paNa sUtrocchedanA abhiprAyathI ja thAya che. kemake viruddha mArgano Azraya jema mArgocchedanA kAraNabhUta hoI tIrthoccheda abhiprAya karAve che tema sUtraviruddhano Azraya paNa mArgocchedanA kAraNabhUta hoI sUtroccheda abhiprAyane Ubho kare ja che. tethI svapakSagata-parapakSagata bannene unmArga ekasarakho hovAthI tame te bemAM dekhADela bheda ayukta che. "yathAvRMdAdi paNa A rIte jo parapakSagata usUtrabhASIne samAna ja che to teono paNa niyamA anaMta saMsAra siddha thaI jaze" ityAdi bhrama koIne thaI ja na jAya e mATe granthakAra kahe che ke teone svapakSagata-parapakSagata baMne prakAranA usUtrabhASI jIvone saMsAra anaMta ja hoya evo niyama nathI; kintu adhyavasAyane AzrIne temAM bhajanA che. kemake zrI arihaMta vagerenI AzAtanA karanArA virodhakone paNa adhyavasAya vizeSane AzrIne saMsAra saMkhyAta-asaMkhyAta ke anaMtakALa hovAno kahyo che. jema ke zrI mahAnizIthasUtramAM kahyuM che ke "je tIrthakarAdinI moTI AzAtanA kare che te adhyavasAyane AzrayIne saMkhyAta-asaMkhyAta ke yAvat anaMtakALa mATe saMsArikapaNuM pAme che." Ama usUtrabhASIone niyamo anaMta saMsAra hovAno niyama nirasta thayo. vaLI chaThThA jJAtadharmakathA aMgamAM kAlIdevI vagerene te yathANaMda viharanArI hoI - yathAzRMdA hovI je kahI che enAthI 1. yastIrthakarAdInAM mahatImAzAtanAM kuryAt, sa adhyavasAyaM pratItya yAvadanantasaMsArikatvaM labhet // 2. thAintA yathAivihAriLI ta [jJAtAdharmathIja 2-2-1] Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra ussuttamAyaraMto ussuttaM ceva paNNavemANo / eso u ahAchaMdo icchAchaMdutti egaTThA / / ityAvazyakaniyuktivacanAt () / tAsAM caikAvatAritvaM prasiddhamiti nAyaM niyamo yuktaH / yattu unmArgamAzritAnAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA niyamenAnantaH saMsAraH, pratisamayaM tIrthocchedAbhiprAyeNa sAmyAt; yathAchandastu kvacidaMze'nAbhogAdevotsUtrabhASI syAt, tasyAnAbhogo'pi prAyaH samyagAgamasvarUpApariNateH, na ca tasya tadutsUtrabhASaNamanantasaMsArahetuH, tIrthocchedAbhiprAyahetukasyaiva tasyAnantasaMsArahetutvAd iti, tadasaMbaddhaM, etAdRzaniyamAbhAvAt / na hyunmArgapatitAH sarve'pi tIrthocchedapariNAmavanta eva, saralapariNAmAnAmapi kessaanyciddrshnaat| na ca yathAchandAdayo'nAbhogAdevotsUtrabhASiNaH, jAnatAmapi teSAM bahUnAM suvihitasAdhusamAcArapradveSadarzanAt / yastvAhayathAchandatvabhavanahetUnAM pArzvasthabhavanahetUnAmiva nAnAtvenAgame bhaNitatvAd ythaachndmaatrsyoja e usUtrabhASaka hovI paNa siddha thaI jAya che; kemake zrI Avazyaka niryuktimAM kahyuM che ke "usUtrane Acarato ane utsutrane ja prarUpato A yathAchaMda che, chaMda ane icchA ekAWka zabdo che." Ama kAlIdevI vagere yathAvRMda hovI ane tethI utsutrabhASI hovI paNa siddha che ane chatAM teo ekAvatArI hovI paNa zrI jJAtAdharmakathAmAM kahI che. tethI usUtrabhASI niyamA anaMta saMsArI hovAno niyama yukta nathI. "unmArgamAM rahelA utsutrabhASI jIvo Abhogayukta hoya ke anAbhogavALA hoya to paNa samaye samaye tIrthocchedano abhiprAya to te badhAne eka sarakho ja hovAthI teone to darekane niyamo anaMta saMsAra hoya che, jyAre yathAchaMda to koIka aMzamAM anAbhogathI ja utsutrabhASI hoya che. ane teno e anAbhoga paNa prAyaH Agama vacano samyapha pariNamyA (samajAyA) na hovAnA kAraNe ja hoya che. tethI teonuM te usUtrabhASaNa anaMtasaMsAranuM kAraNa banatuM nathI. kema ke tIrthocchedanA abhiprAyathI thayeluM ja te anaMtasaMsArano hetu hoya che" AvuM koInuM je kathana che te asaMbaddha jANavuM, kema ke "tIrthocchedaabhiprAya hetuka usUtrabhASaNa ja anaMtasaMsAra hetu bane che" evo koI niyama nathI. ema unmArgapatita badhA jIvo tIrthoccheda pariNAmavALA ja hoya evuM paNa nathI; kema ke keTalAka saraLa pariNAmI paNa jovA maLe che. temaja yathAzRMdAdi anAbhogathI ja utsutra bole che evuM paNa nathI, kema ke teomAMnA ghaNA sAdhusAmAcArInA jANakAromAM paNa suvihita sAdhuonI sAmAcArI mATe uchaLato dveSa jovA maLe che. vaLI koIke je kahyuM che ke "yathAchaMda banavAnA hetuo pArthasthAdi banavAnA hetuonI jema vividha hovA - - - - - - - - - - - - - 1. utsUtramAcarannutsUtraM caiva prajJApayan / eSa tu yathAcchanda icchAchanda ityekArthau // 2. kAlI NaM bhaMte ! devI tAo devalogAo aNaMtaraM uvaTTitA kahiM gacchihiti kahiM uvavajjihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti tti| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA mAga-1 / 2||thaa-5 sUtrabhASitvaniyamo'prAmANikaH iti, tadaramaNIyaM, Agama eva yathAchandasyotsUtraprarUpaNAyA niytvyvsthaaprdrshnaat| taduktaM vyavahArabhASye ahachaMdassa parUvaNa ussuttA duviha hoi NAyavvA / caraNesu gaiMsu jA tattha caraNe imA hoi / / 1 / / paDilehaNi muhapottiya rayaharaNa nisijja pAyamattae paTTe / paDalAi cola uNNAdasiA paDilehaNApottaM / / 2 / / daMtacchinnamalittaM hariyaTThiya pamajjaNA ya Nitassa / aNuvAi aNaNuvAI parUvaNaM caraNe gatIsupi / / 3 / / aNuvAitti najjai juttIpaDiyaM khu bhAsae eso / jaM puNa suttAveyaM taM hoi aNaNuvAitti / / 4 / / sAgAriAipaliyaMka-NisijjAsevaNA ya gihimatte / NiggaMthiciTThaNAI paDiseho mAsakappassa / / 5 / / cAre verajje vA paDhamasamosaraNa taha Nitiesu / suNNe akappie a aNAuMche ya saMbhoge / / 6 / / kiMvA akappieNaM gahiyaM phAsupi hoi u abhojjaM / annAu~chaM ko vA hoi guNo kappie gahie / / 7 / / paMcamahavvayadhArI samaNA savve vi kiM Na bhuMjaMti / iya caraNavitathavAdI itto vucchaM gaIsuM tu / / 8 / / khettaM gao aDaviM ikko saMcikkhae tahiM ceva / titthayaro puNa piyaro khettaM puNa bhAvao siddhitti / / 9 / / etAsAM gAthAnAmayaM saMkSepArthaH-ahachaMdassatti / yathAchandasya prarUpaNotsUtrA-sUtrAduttIrNA dvividhA AgamamAM kahyA che. tethI koI jIva usUtrabhASaNa vinA paNa anya hetuthI yathAchaMda banI gayo hovo saMbhavita hoI "badhA yathAchaMdo usUtrabhASI ja hoya evo niyama apramANika che" te paNa manane ruce evuM nathI, kema ke AgamamAM ja yathAchaMdanI utsutraprarUpaNAnI niyata vyavasthA dekhADI che. arthAtu aneka rIte yathAchaMda banAya che, paNa te darekamAM koIne koI usUtra to niyamAM saMkaLAyeluM hoya ja che. eTale ke, dareka yathAchaMda usUtrabhASI hoya ja evo niyama che, e AgamamAM dekhADeluM ja che. zrI vyavahAra bhASyamAM kahyuM che ke (yathArchanI 5359) A gAthAono saMkSepArtha A che - yathAchaMdanI prarUpaNA usUtra hoya che. ane te be prakAre hoya che ? - - - - - - 1. yathAchandasya prarUpaNA utsUtrA dvividhA bhavati jJAtavyA / caraNeSu gatiSu yA tatra caraNe iyaM bhavati // pratilekhanI mukhapotikA-rajoharaNa-niSadyA, pAtramAtrake paTTake / paTalAni cola(paTTaH) UrNAdazikA pratilekhanApotam // dantacchinnamaliptaM haritasthitaM pramArjanA ca chatrasya / anupAtyananupAti prarUpaNaM caraNe gatiSvapi // anupAtIti jJAyate yuktipatitaM khalu bhASate eSaH / yatpunaH sUtrApetaM tad bhavati ananupAtIti // sAgArikAdiparyaGkaniSadyAsevanA ca gRhipAtre | nirgranthIsthAnAdi pratiSedho mAsakalpasya // cAre vairAjye vA prathamasamavasaraNe tathA nityeSu / zUnye'kalpike cAjJAtoJche ca sambhoge // kiM vA'kalpikena gRhItaM prAsukamapi bhavati tvabhojyam / ajJAtoJchaM ko vA bhavati guNo kalpikena gRhIte // paMcamahAvratadhAriNaH zramaNAH sarve'pi kiM na bhuJjate ? / iti caraNavitathavAdI ito vakSye gatiSu tu // kSetraM gato'TavImekaH saMtiSThate tatraiva / tIrthakaraH punaH pitA kSetraM punaH bhAvataH siddhiriti / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 11 bhavati jJAtavyA / tadyathA-caraNeSu-caraNaviSayA, gatiSu gativiSayA / tatra yA caraNe caraNaviSayA sA iyaM vakSyamANA bhavati // 1 // tAmevAha-paDilehaNitti, mukhapotikA-mukhavastrikA saiva pratilekhanI-pAtrapratyupekSikA pAtrakesarikA, kiM dvayoH parigraheNa? atiriktopadhigrahaNadoSAdekayaiva mukhapotikayA kAyabhAjanobhayapratyupekSaNakAryanirvAheNAparavaiphalyAt / tathA rayaharaNaNisijjatti, kiM rajoharaNasya dvAbhyAM niSadyAbhyAM karttavyam ? ekaiva niSadyA'stu / pAyamattaetti, yadeva pAtraM tadeva mAtrakaM kriyatAM, mAtrakaM vA pAtraM kriyatAM, kiM dvayoH parigraheNa? ekenaivAnyakAryaniSpatteH / bhaNitaM ca-'yo bhikSustaruNo balavAn sa ekaM pAtraM gRhNIyAd' AcArAGga iti / tathA paTTaetti, ya eva colapaTTakaH sa eva rAtrau saMstArakasyottarapaTTaH kriyatAM kiM pRthaguttarapaTTagraheNa? tathA paDalAiM colatti, paTalAni kimiti pRthaga dhriyante? colapaTTaka eva bhikSArthaM hiNDamAnena dviguNastriguNo vA kRtvA paTalasthAne nivezyatAm / uNNAdasiya tti, rajoharaNasya dazAH kimityUrNamayyaH kriyante, kSaumikAH kriyantAm, tA ghUrNamayIbhyo mRdutarA bhavanti / paDilehaNApottaMti, pratilekhanAvelAyAmekaM potaM prastArya tasyopari samastavastrapratyupekSaNAM kRtvA tadanantaramupAzrayAd bahiH pratyupekSaNIyam, evaM hi mahatI jIvadayA kRtA bhvtIti rAA cAritra vize ane gati vize. temAM cAritra vizenI utsutraprarUpaNA AvI jANavI. (1) te ja kahe che - muhapattine pAtrAnuM paDilehaNa karanAra pUMjaNI tarIke vAparavI, banne rAkhavAnI zI jarUra che? muhapattithI kAyA ane pAtra bannenA paDilehaNanuM kArya thaI zakatuM hovAthI judI pUMjaNI rAkhavI nirarthaka che. tethI tenuM grahaNa karavAmAM vadhArAnI upadhi grahaNa karavAno doSa lAge che. tathA rajoharaNanI paNa oghAriyA ane nizIthIyA rUpa be niSadyAnuM zuM kAma che? eka ja rAkho. ema je pAtra che tene ja mAtraka banAvavuM athavA mAtrakane pAtra tarIke vAparavuM joIe. bannenA grahaNathI saryuM, kema ke ekathI ja bIjAnuM paNa kArya thaI jAya che. kahyuM paNa che ke "je bhikSu taruNa ane balavAnuM hoya teNe eka pAtranuM grahaNa karavuM" tathA colapaTTAne ja rAtre uttarapaTTo banAvI devo joIe. judA uttarapaTTAnI koI jarUra nathI. ema judA pallA rAkhavAnI jarUra nathI, bhikSAe jatI vakhate colapaTTAnA ja be-traNa paDa vALI pallAnA sthAne vAparavA joIe. vaLI rajoharaNanI dazIo paNa UnanI nahi kintu sUtaranI rAkhavI joIe kema ke e ja UnanI dazIo karatAM vadhu mRdu hoya che. paDilehaNa vakhate eka kapaDuM pAtharI tenI upara badhA vastronuM paDilehaNa karI pachI enuM upAzrayanI bahAra paDilehaNa karavuM joIe. Ama karavAthI ja vipula jIvadayA thAya che. (2) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 daMtacchinnamiti, hastagatAH pAdagatA vA nakhAH pravRddhA dantaizchettavyA na nakharadanena, nakharadanaM hi dhriyamANamadhikaraNaM bhavati / tathA alittaMti, pAtramaliptaM karttavyaM, lepe bahudoSasaMbhavAnna pAtraM lepanIyamiti bhAvaH / hariyaTThiyatti, haritapratiSThitaM bhaktapAnAdi DagalAdi ca grAhyam, tadgrahaNe hi teSAM haritakAyajIvAnAM bhArApahAraH kRto bhavati / pamajjaNA ya Nitassatti, yadi channe jIvadayAnimittaM pramArjanA kriyate tato bahiracchanne kriyatAM, dayApariNAmAvizeSAt / IdRzI yathAchandasya prarUpaNA caraNeSu gatiSu cAnupAtinyananupAtinI ca bhavati / / 3 / / anupAtinyananupAtinyoH svarUpamAha-aNuvAitti / yad bhASamANaH sa yathAchando jJAyate, yathAkhu-nizcitaM yuktipatitaM yuktisaMgatameva bhASate tadanupAtiprarUpaNam yathA-yaiva mukhapotikA saiva pratilekhaniketyAdi / yatpunarbhASyamANaM sUtrApetaM pratibhAsate tad bhavatyananupAti, yathA colapaTTaH paTalAni kriyantAmiti, SaTpadikApatanasaMbhavena sUtrayuktibAdhAt / athavA sarvANyeva padAnyagItArthapratibhAsApekSayA'nupAtIni, gItArthapratibhAsApekSayA tvananupAtInIti // 4 // idaM cAnyattatprarUpaNam-sAgAriyAitti, sAgArikaH zayyAtarastadviSaye brUte-zayyAtarapiNDagrahaNe hAthanA ke paganA vadhelA nakho dAMtathI kApavA joIe, nakharadanathI nahi, kAraNa ke e rAkhavAmAM adhikaraNa thAya che. vaLI pAtrane paNa lepa na karavo joIe, kemake emAM jIvAta coMTI javI vagere ghaNA doSo saMbhave che. bhojana-pANI ke Dagala vagere ghAsa para rahelo hoya te pahelAM naMbare grahaNa karavA joIe, kema ke ema karavAthI e jIvo parano bhAra dUra thavAthI dayA thAya che. jayAM gRhasthAdi jotAM na hoya tevA pracchanna sthAnamAM trasakAya jIvonI rakSA mATe jo pramArjanA karo cho; to bahAra apracchanna sthAnamAM paNa jamIna pUMjavI joIe, kAraNa ke emAM paNa dayA pariNAma to e ja rIte jaLavAI rahe che. arthAtu pracchanna ane apracchanna baMne sthAnamAM dayAnI jALavaNI eka sarakhI che to kriyAbheda zA mATe? cAritra aMge yathANaMdanI AvI prarUpaNA hoya che. gati aMge paNa AgaLa batAvAze evI jANavI. vaLI A prarUpaNA anupAtinI tathA ananupAtinI hoya che. (3) e benuM svarUpa kahe che - te yathAvRMda je bolatI vakhate "kharekhara, A to yuktisaMgata bole che." evuM lAge te anupAtI prarUpaNA jANavI, jema ke muhapattine ja pUMjaNI tarIke vAparavI joIe vagere... temaja jenuM kathana sUtraviruddha lAge te ananupAtI jANavI, jema ke "colapaTTo ja pallA tarIke vAparavo." AvuM karavAmAM Ave to jU vagere bhikSAmAM paDavAno saMbhava hoI A kathana sUtra ane yuktithI bAdhita hovuM jaNAI jAya che. athavA yathAchaMdanI A sarva vAto agItArthanI apekSAe anupAtI ane gItArthanI apekSAe ananupAtI jANavI. (4) vaLI yathAchaMdanI A paNa bIjI prarUpaNA hoya che - sAgArika eTale zayyAtara. tene aMge kahe che Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 13 nAsti doSa:, pratyuta zayyAtarasya mahAlAbha iti / AdizabdAtsthApanAkuleSvapi pravizato nAsti doSaH, pratyuta bhikSAzuddhirityAdi grAhyam / paliaMkatti, paryaGkAdiSu matkuNAdirahiteSu paribhujyamAneSu na ko'pi doSa:, pratyuta bhUmAvupavizato lAghavAdayo doSAH / nisejjAsevaNatti gRhiniSadyAyAM na doSaH, pratyuta dharmakathAzravaNena lAbha iti / gihimattetti, gRhimAtrake bhojanaM kasmAnna kriyate ? na hyatra doSaH, pratyuta sundarapAtropabhogAt pravacanAnupaghAtalakSaNo'nyapAtrabhArAvahanalakSaNazca guNa iti / niggaMthiceTTaNAitti, nirgranthInAmupAzraye'vasthAnAdau ko doSaH ? yatra tatra sthitena zubhaM manaH pravarttitavyaM, tacca svAyattamiti / tathA mAsakalpasya pratiSedhastena kriyate, yadi doSo na vidyate tadA parato'pi tatra stheyamiti / / 5 / / cAretti, cArazca caraNaM gamanamityarthastadviSaye brUte - vRSTyabhAve cAturmAsakamadhye'pi gacchatAM ko roSaH? kRti) tathA verannatti, vairAgyeDapi bhUte-sAdhavo vijJAAM rvantu, parityaruM hi teH zarIra, soDhavyAH khalu sAdhubhirupasargA iti / paDhamasamosaraNaM - varSAkAlastatra brUte - kimiti prathamasamavasaraNe zuddhaM vastrAdi na grAhyam ? dvitIyasamavasaraNe'pi hyudgamAdidoSazuddhamiti gRhyate, tatko'yaM vizeSa: ? iti / taha Niiesutti, tathA nityeSu = nityavAsiSu prarUpayati-nityavAse na doSaH, pratyuta ke- "zayyAtarapiMDa levAmAM koI doSa nathI, UlaTo zayyAtarane bhAvollAsavRddhi vagere mahAlAbha che." 'Adi' zabdathI - ''sthApanAkulomAM javAmAM paNa doSa nahi, kintu bhikSAzuddhi vagere guNo che." ityAdi prarUpaNA jANavI. mAMkaDa vagerethI rahita palaMgAdi vAparavAmAM koI doSa nathI, UlTuM bhUmi para besavAmAM ja laghutA thavI vagere doSo che. gRhasthanA AsanAdi para besavAmAM paNa doSa nahi, kintu dharmakathA saMbhaLAvavA dvArA lAbha ja che. gRhasthanA bhAjanamAM bhojana zA mATe na karavuM ? emAM koI doSa to nathI, paNa suMdarapAtrano upabhoga joI itaro taraphathI pravacanano upaghAta na thavAno tathA bIjA pAtranuM bhAravahana na karavAno guNalAbha che. sAdhvIonA upAzrayamAM avasthAnAdi karavAmAM koI doSa nathI, jyAM tyAM paNa manane zubha rAkhavAnuM hoya che, ane e to svAdhIna ja hoI game tyAM rAkhI zakAya che. tathA tenA vaDe (yathAchaMdavaDe) 'jo nukazAna na hoya to mahinA karatAM vadhu paNa rahevuM joIe' ityAdi rUpe mAsakalpano niSedha karAya che. (5) cAra=gamana, comAsAmAM varasAda na hoya to gamana vihAra karavAmAM zuM vAMdho che ? vairAjya=viruddharAjyo, temAM paNa sAdhuoe vihAra karavo joIe. kadAca jAsUsa vagerenI zaMkAthI pakaDAI jAya ane mArapITa thAya to paNa koI doSa nathI, kemake teoe zarIrano to tyAga karyo che temaja sAdhuoe upasargo to sahana karavAnA hoya ja che. prathama samavasaraNa eTale comAsuM, temAM zuddha vastrAdi zA mATe na levA ? zeSakALamAM paNa jo udgamAdidoSathI zuddha hoI vastragrahaNa thAya che to comAsAmAM zo bheda che ke udgamAdizuddha vastra na levAya ? ema nityavAsamAM doSa nathI, UlaTuM vihArAdino samaya Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-pa prabhUtasUtrArthagrahaNAdilakSaNo guNa iti / tathA sutratti, yadhupakaraNaM na kenApi hiyate tataH zUnyAyAM vasatau ko doSaH? akappiye atti, akalpika: agItArthastadviSaye brUte-akalpikenAnItamajJAtoJchaM kiM na bhujyate? tasyAjJAtoJchatayA vizeSataH paribhogArhatvAt / saMbhoetti, saMbhoge brUte-sarve'pi paJcamahAvratadhAritvena sAdhavaH sAMbhogikA iti / / 6 / / akappie atti viziSya vivRNoti / kiM vatti, kiMvat kena prakAreNAkalpikena=agItArthena gRhItaM prAsukamajJAtoJchamapi abhojyaM aparibhoktavyaM bhavati? ko vA kalpikena, atra gAthAyAM saptamI tRtIyArthe, gRhIte guNo bhavati? naiva kazcid, ubhayatrApi zuddhyavizeSAt / / 7 / / saMbhoetti vyAcaSTe-paMcamahavvayadhAritti, paJcamahAvratadhAriNaH sarve zramaNAH kiM naikatra bhuJjate? yadeke sAMbhogikA apare cAsAMbhogikAH kriyante iti / ityevamupadarzitaprakAreNAnAlocitaguNadoSo yathAchandazcaraNe-caraNaviSaye vitathavAdI / ata urdhvaM tu gatiSu vitathavAdinaM vakSyAmi / / 8 / / khettaM gao yatti / sa yathAchando gatiSvevaM prarUpaNAM karoti-'ego gAhAvaI tassa tiNNi puttaa| te savvevi khittakammovajIviNo piyareNa khittakamme nnioiyaa| tatthego khittakammaM jahANattaM bacavAthI ghaNA sUtrArthanuM grahaNa vagere lAbha che, jo upadhi corAvAno bhaya na hoya to vasatine zUnya karavAmAM zuM vAMdho che? akalpika eTale agItArtha, akalpikathI levAyela ajJAta bhikSA zA mATe na vAparavI? te ajJAtocha hoI vizeSathI vAparavA yogya che. badhA sAdhuo pAMca mahAvratadhArI hoI saimo icha. (6) akalpika aMgenuM vizeSa vivaraNa-akalpika eTale bhikSA vagere aMgenA sUtrArthano ajANa=te te vidhimaryAdAno ajANakAra ane tethI te te kArya karavA mATe ayogya evo agItArtha. teNe grahaNa karela prAsuka ajJAtoMcha paNa bhikSA zA mATe abhojya che? ane gItArthe tenuM grahaNa kareluM hoya to temAM kyo guNa pedA thaI gayo hoya ke jethI e kathya banI jAya? bannemAM prAsukatvAdirUpa zuddhi samAna ja hoI vo 5 sAla nathI. (7) saMbhoganI vyAkhyA-pAMca mahAvratadhArI badhA sAdhuo sAthe kema gocarI karatAM nathI ? keTalAMka sAMbhogika ane keTalAMka asAMbhogika kema karAya che? A rIte lAbha-geralAbhano sUkSmavicAra na karanAra yathAchaMda cAritra aMge vitathavAdI hoya che. have gati aMgenA vitathavAdInI prarUpaNA kahuM chuM. (8) eka gRhasthane traNa putro hatA. te traNe khetI para jIvana gujAranArA hoI pitA vaDe khetImAM lagADAyA. temAMthI eka pitRAjJA mujaba khetI kare che. aTavImAM gayelo bIjo dezadezAntaramAM bhaTake 1. eko gAthApatiH, tasya trayaH putrAH, te sarve'pi kSetrakarmopajIvinaH, pitrA kSetrakarmaNi niyojitAH / tatraikaH kSetrakarma yathA''jJaptaM Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 anaMtasaMsArivaniyamavicAra karei, ego aDaviM gao desaM deseNa hiMDai ityarthaH, ego jimiuM devakulAdisu acchti| kAlaMtareNa tesiM piyA mo| tehiM savvaMpi pitisaMtiyaM ti kAuM samaM vibhttN| tesiM jaM ekkeNaM uvajjitaM savvesiM sAmanaM jaayN| evaM amhaM piyA titthyro| tassaMtiovadeseNaM savve samaNA kAyakilesaM kuvvaMti, amhe Na kremo| jaM tubbhehiM kayaM taM amhaM sAmannaM, jahA tunbhe devalogaM sukulapaccAyAtiM vA siddhiM vA gacchaha tahA amhe vi gacchissAmotti / ' eSa gAthAbhAvArthaH / akSarayojanikA tviyaMekaH putraH kSetraMgataH, eko'TavI dezAntareSu paribhramatItyarthaH, apara ekastatraiva sNtisstthte| pitari ca mRte dhanaM sarveSAmapi smaanm| evamatrApi mAtApitRsthAnIyastIrthakaraH kSetraM kSetraphalaM dhanaM punarbhAvataH=paramArthataH siddhistAM yUyamiva yuSmadupArjanena vayamapi gamiSyAma iti / / 9 / / tadevaM yathAchandasyApyutsUtraprarUpaNAvyavasthAdarzanAt kathamevamarvAgdRzA nirNIyate yaduta-'mArgapatitasya yathAchandasya kasyacidanAbhogAdevotsUtrabhASaNaM, tacca naanntsNsaarkaarnnN| unmArgapatitAnAM tu sarveSAmAbhogavatAmanAbhogavatAM vA tadanantasaMsArakAraNameva, tIrthocchedAbhiprAyamUlatvAditi', sAdhvAcArocchedAbhiprAyasya yathAchande'pyavizeSAt / che ane trIjo khAI-pIne devakulAdimAM paDyo rahe che. kAlAntare teono pitA maryo. A badhuM pitAnuM che. ema vicArI sarakhA bhAga karI samAna rIte teoe vibhAga karyA. tethI je eke meLavyuM te badhAne eka sarakhuM maLyuM. ema tIrthakara ApaNA pitA che, temanA upadezathI badhA sAdhuo kAyakleza kare che, ame karatAM nathI. paNa tame je karo cho te badhuM tamAruM-amAruM sAdhAraNa ja che. tethI jema tame devaloka-sukulamAM punarjanma ke siddhi pAmazo tema amo paNa pAmIzuM. A pramANe bhAvArtha kahyo. gAthAno akSarArtha A pramANe-eka putra khetaramAM gayo. bIjo jaMgalamAM ane trIjo tyAM ja devakulAdimAM rahe che. pitA marye chate dhana badhAnuM sAdhAraNa thayuM. ema prastutamAM paNa mAtA-pitA samAna tIrthakara che ane khetara-khetaranA phaLa rUpa dhana paramArthathI siddhi che tene tamArI mahenatanA kAraNe tamArI jema ame paNa pAmIzuM. (9) Ama yathAchaMdanI utsutraprarUpaNAnI vyavasthA paNa zAstromAM dekhAtI hoI koI chadmastha evo nirNaya zI rIte karI zake ke "mArgapatita koIka yathAchaMdane anAbhogathI ja usUtrabhASaNa hoya che je anaMtasaMsAranuM kAraNa hotuM nathI (tethI yathAvRMdAdi niyama anaMtasaMsArI hoya evuM nathI, jayAre unmArgapatita to AbhogavALA ke anAbhogavALA sarvenuM usUtrabhASaNa anaMtasaMsAranuM kAraNa hoya ja cha, ma taachin| samipAyathI. bolAyuM Doya che. (tathI tamo niyama anaMtasaMsArI Doya che.)" kemake teonA nirUpaNamAM rahelA tIrthoraccheda-abhiprAyanI jema yathANaMdanA nirUpaNamAM paNa sAdhvAcAra 1. karoti, eko'TavIM gato dezadezAntareSu bhramati, eko jimitvA devakulAdiSu tiSThati / kAlAntareNa teSAM pitA mRtaH, taiH sarvamapi pitRsatkamiti kRtvA samaM vibhaktam / teSAM yadekenopArjitaM tatsarveSAM samAnaM jAtam / evamasmAkaM pitA tIrthaMkaraH, tatsatkopadezena sarve zramaNAH kAyaklezaM kurvanti, vayaM na kurmaH / yadyuSmAbhiH kRtaM tadasmAkaM sAmAnyam / yathA yUyaM devalokaM sukulapratyAyAti siddhi vA gacchatha tathA vayamapi gamiSyAma iti / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5 atha ummaggamaggasaMpaAiNa sAhUNa goamA nUNaM / saMsAro a aNaMto hoi ya sammaggaNAsINaM / / 31 / / iti gacchAcAraprakIrNaka(gAthA 31)vacanabalAdunmArgapatitAnAM nihnavAnAmananta eva saMsAro jJAyate, na tu yathAchandAnAmapi, aparamArgAzrayaNAbhAvAditi cet ? unmArgapatito nihnava eveti kathamudezyanirNayaH? sAdhupadena zAkyAdivyavacchede'pi yathAchandAdivyavacchedasya kartumazakyatvAt, guNabhedAdineva kriyAdiviparyAsamUlakadAlambanaprarUpaNayA'pyunmArgabhavanAvizeSAd / na hi 'mArgapatita' ityetAvatA ziSTAcAranAzako yathAchandAdirapi nonmArgagAmI / atha yathAchandAdInAmapyunmArgagAmitvamiSyata eva, na tvanantasaMsAraniyamaH, taniyamAbhidhAyakavacane unmArgamArgasaMprasthitapadena tIrthocchedAbhiprAyavata eva grahaNAditi ced ? aho kiMcidapUrvaM ucchedano abhiprAya to rahyo ja hoya che, je yathAchaMdane unmArgapatitanI kakSAmAM mUkI zake che. zaMkAH ame amArA chAghasthikajJAnathI uktanirNaya nathI karatAM, paNa sarvajJavacana parathI nirNaya karIe chIe. jemake "he gautama! unmArgabhUta mArgamAM rahelA sanmArganAzaka sAdhuono saMsAra kharekhara anaMta hoya che" evA gacchAcAraprakIrNakanA vacanathI jaNAya che ke unmArgapatita nitavo ja anaMtasaMsArI hoya che, yathAvRMdo nahi, kemake teoe bIjo mArga svIkAryo hoto nathI. samAdhAna : tamArI vAta ayukta che, kemake gacchAcAra prakIrNakanA ukta vacanamAM uddezya tarIke ullekhAyela unmArgapatita jIva tarIke nidbhava ja levAnA che, yathAvRMdAdi nahi evo nirNaya zI rIte karyo? "sAdhuono" zabdathI zAkyAdino vyavaccheda karI zakAto hovA chatAM yathAvRMdAdino to vyavaccheda karI zakato nathI ja.... kemake samyaktvAdi guNano bheda (nAza) thaI jato hovAnA kAraNe jema nidvavanuM AcaraNa unmArgarUpa banI jAya che tema kriyAdino viparyAsa karavAnA kAraNa tarIke khoTA AlaMbanonI prarUpaNA karavA dvArA yathAvRMdAdinuM AcaraNa paNa unmArgarUpa banI jAya che. mATe teo paNa unmArgamArgasaMpasthita to che ja. ziSTAcAranA nAzaka te yathAzRMdAdi "mArgapatita hovA mAtrathI teo unmArgagAmI nathI evuM kaMI kahI zakAtuM nathI. zaMkA : yathAvRMdAdine paNa ame unmArgagAmI to mAnIe chIe, paNa niyamA anaMtasaMsArI mAnatA nathI. kAraNa ke gacchAcAraprakIrNakanA anaMta saMsArano niyama jaNAvanAra vacanamAM unmArgamArgasaMprasthita' padathI tIrthocchedaabhiprAyavALA jIvonuM ja grahaNa karavAnuM tAtparya che. (sAdhvAcArocchedanA abhiprAyavALA jIvonuM paNa grahaNa karavAnuM nahi.) samAdhAnaH aho ! yuktio laDAvavAnI tamArI A kuzaLatA koI navI ja che ke jethI tame AvI 1. unmArgamArgasaMprasthitAnAM sAdhUnAM gautama ! nUnam / saMsArazcAnanto bhavati sanmArganAzinAm // - - - - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 7 anaMtasaMsAritvaniyamavicAra yuktikauzalam ! yaduktavacanabalAttIrthocchedAbhiprAyavatAM nihnavAnAmanantasaMsAraniyamasiddhau padavizeSatAtparyagrahaH, tasmiMzca sati tatsiddhirityanyonyAzrayadoSamApatantaM na vIkSase / saMpradAyAdIdRzo'rtho gRhIta iti na doSa iti ced? na, saMpradAyAdadhyavasAyaM pratItya nihnavAnAmapi saMkhyAtAdibhedabhinnasyaiva saMsArasya siddhatvAd, unmArgamArgasaMprasthitAnAM tIvrAdhyavasAyAnAmeva grahaNe bAhulyAbhiprAyeNa vA vyAkhyAne doSAbhAvAd / na cedevaM tadA 'vayameva sRSTisthityAdikAriNaH' ityaadhupaDatA anyonyAzraya doSane joI zakatA nathI. te doSa A rIte Ave che - tIrthoccheda abhiprAyavALA nidvavone ja anaMta saMsAra hovAno niyama jaNAvanAra bIjuM to koI zAstravacana maLatuM na hovAthI uktavacana parathI ja te niyama tAravavo paDe che. evo niyama tAravAya to e vacanamAM "unmArga....' padathI "tIrthoccheda abhiprAyavALA ja jIvo levAnA che evuM tAtparya pakaDI zakAya che. vaLI jyAM sudhI AvuM tAtparya pakaDAtuM nathI tyAM sudhI 'unmArga...' padathI tIrthocchedAbhiprAyavALA jIvonuM ja grahaNa karavAnuM che evuM jANI zakAtuM na hovAthI evo niyama tAravI zakAto nathI. Ama niyama siddha thAya to tAtparya pakaDAya ane tAtparya pakaDAya to niyama siddha thAya mATe anyonyAzraya doSa che. zaMkAH ame kaMI niyama siddha karyA pachI tenA parathI ja evuM tAtparya pakaDIe chIe evuM nathI, kintu saMpradAya-guruparaMparAthI ja AvuM tAtparya to pakaDI lIdhuM che ke ahIM "unmArga...'padano tIrthocchedAbhiprAyavALA jIvo evo ja artha levAno che ane e artha laIne pachI uparokta niyama tAravIe chIe. tethI anyonyAzraya doSa nathI. samAdhAnaH A paNa ayukta che, kema ke saMpradAyathI to nidvavone paNa adhyavasAyane anusarIne saMkhyAta-asaMkhyAta vagere saMsAra hovo ja jaNAya che. arthAt tame kaho cho evuM tAtparya jo saMpradAyathI jaNAtuM hoya to to badhA nitavone anaMtasaMsAra ja hovo paNa phalita thaI ja jAya je bAdhita che, kema ke teone saMkhyAtAdi saMsAra hovo paNa saMpradAya ja kahe che. -"gacchAcAra prakIrNakanA ukta vacananA uktapadanuM ukta tAtparya laI ukta niyama jo tAravavAno na hoya ane "unmArga..' padano sIdhesIdho ja artha laI e vacananI vyAkhyA karI unmArgagAmI sanmArganAzaka sAdhu anaMtasaMsArI hoya che evo niyama ja tAravavAno hoya to e paNa yukta to nathI ja, kemake e niyama paNa nidvavAdine saMkhyAtAdisaMsAra paNa hovAnA saMpradAyathI bAdhita ja che. tethI tame e vacananI kaI vyAkhyA karazo? ke jethI koI doSa na Ave" -evA praznane manamAM rAkhIne vRttikAra javAba Ape che ke uktavacanamAM tIvra adhyavasAyavALA ja unmArgamArgaprasthitajIvonuM grahaNa che jeone saMpradAya paNa anaMta saMsAra ja hovAnuM kahe che athavA to e vacana bahulatAe jANavuM, arthAt unmArgamArgasaMprasthita sanmArganAzaka moTAbhAganA jIvo anaMta saMsArI hoya che, koIka nathI paNa hotA, A rItanI vyAkhyA karavAthI koI doSa nathI. vaLI jo vastutaH paNa AvuM na ja hoya to "ame ja sarjana-sthiti vagere karanArA chIe" ityAdi utsutra bolanAra ane Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-5, 6 tsUtrabhASiNo'navacchinnamithyAtvasantAnaparamahetostIrthocchedAbhiprAyavato balabhadrajIvasyApyanantasaMsArotpattiH prasajyeta, na caitadazAstrIyaM vacanam, triSaSTIyanemicaritre'pyevamuktatvAt / tathA hi (8-22-83) - 'pratipadya tathA rAmo jagAma bharatAvanau / tathaiva kRtvA te rUpe darzayAmAsa sarvataH / / evamUce ca bho lokAH ! kRtvA nau pratimAH zubhAH / prakRSTadevatAbuddhyA yUyaM pUjayatAdarAt / / vayameva yataH sRSTisthitisaMhArakAriNaH / vayaM diva ihAyAmo yAmazca svecchayA divam / / nirmitA dvArakA'smAbhiH saMhatA ca yiyAsubhiH / kartA hartA ca nAnyo'sti svargadA vayameva ca / / evaM tasya girA lokaH sarvo grAmapurAdiSu / pratimAH kRSNahalinoH kAraMkAramapUjayan / / pratimA'rcanakartRNAM mahAntamudayaM dadau / sa surastena sarvatra tadbhakto'bhUjjano'khilaH / / ' iti / / 5 / / nanu balabhadrasyotsUtravacanamidaM na svArasikamato na niyataM, niyatotsUtraM ca nihnvtvkaarnnN| avyavacchinna rIte cAlela mithyA paraMparAnA mukhya kAraNabhUta ane tethI ja tIrthocchedanA abhiprAyavALA evA baLabhadranA jIvane paNa anaMtasaMsAra hovAnI Apatti Ave. baLabhadrajIve AvI mithyAkalpanAo phelAvI che evI amArI A vAta azAstrIya paNa nathI, kemake triSaSTizalAkApuruSacaritra aMtargata zrInemicaritramAM paNa AvuM kahyuM ja che-"(kRSNanI te vAta) svIkArIne baLarAmadeva bharatakSetramAM gayA ane kRSNa kahyA mujaba ja te be rUpo karIne badhe dekhADyA. ane kahyuM ke "he loko ! amArI suMdara pratimAo karIne prakRSTa devatAnI buddhithI AdarapUrvaka pUjo. kema ke ame ja vizvanA sarjana-sthiti ane saMhAra karanArA chIe. ame devalokamAMthI ahIM AvIe chIe. ame ja dvArikA banAvI, ane pAchA javAnI icchAvALA ame ja ene saMharI lIdhI. tethI sRSTino kartA hartA (nAzaka) bIjo koI nathI. vaLI ame ja svarga ApanArA chIe." tenA AvA vacanathI badhA lokoe gAmanagarAdimAM kRSNa-baLarAmanI pratimAo banAvI banAvIne pUjI. te baLadeve pratimAnI pUjA karanArAono mahAna abhyadaya karyo. tethI sarvatra saMpUrNaloka teono bhakta banyo." pI. baLabhadranuM A vacana svArasika nahotuM arthAt potAnI tevI tIvra icchAthI(mAnyatAthI) bolAyeluM nahotuM ane tethI niyata nahotuM. jeno rasa pedA thaI gayo hoya te ja haMmezAM mukhyatayA bolAya ane tethI niyata hoya. vaLI nihnava ane yathAchaMda baMne usUtra bolanArA hovA chatAM baMnene pRthagu pRthar jaNAvyA che tethI khyAla Ave che ke emAM koIka vizeSa bheda hovo joIe. AgamomAM Apela nitavaprarUpaNAnuM ane yathANaMdaprarUpaNAnuM parizIlana karavAthI jaNAya che ke je koI nikUvo thayA teo koI koI eka ke be cokkasa (niyata) vAta aMge usUtraprarUpaNA karI che jyAre yathAchaMdoe aneka bAbatomAM svakalpanA mujaba usUtraprarUpaNA karI che. arthAt kyAreka "muhapattino ja pUMjaNI tarIke upayoga karavo' evI usUtraprarUpaNA karI che to kyAreka pAtrakano ja mAtraka tarIke upayoga karavo' ityAdi usUtraprarUpaNA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 19 ata evAparAparotsUtrabhASiNAM yathAchandatvameva, niyatotsUtrabhASiNAM ca nihnavatvameva / taduktamutsUtrakandakuddAlakRtA - tasmAdaniyatotsUtraM yathAchandatvameSu na / tadavasthitakotsUtraM nihnavatvamupasthitam / / iti / etadeva ca niyamato'nantasaMsArakAraNam / ata eva 'yaH kazcid mArgapatito'pyutsUtraM bhaNitvA'bhimAnAdivazena svoktavacanaM sthirIkartuM kuyuktimudbhAvayati na punarutsUtrabhayena tyajati, sa hyunmArgapatita ivAvasAtavyaH, niyatotsUtrabhASitvAt, tasyAparamArgAzrayaNAbhAve'pi nihnavasyevAsadAgrahavattvAd' ityasmanmatam / ityAzaGkAyAmAha - NiyaussuttaNimittA saMsArANatayA Na suttuttA / ajjhavasAyo'Nugao bhinno cciya kAraNaM tIse / / 6 / / niyatotsUtranimittA saMsArAnantatA na sUtroktA / - adhyavasAyonu to mitra va >>Arapa tA: TddA Niyaussuttati / niyatotsUtraM nimittaM yasyAM sA tathA, saMsArAnantatA na sUtroktA, niyatotsUtraM karI che. (ane tethI tene koI paNa eka usUtranI pakaDa joradAra banatI nathI. jyAre nihnavoe to sarvadA pote pakaDela ekAdi ja niyata vAtanI vAre vAre usUtraprarUpaNA karI hovAthI enI pakaDa ekadama gADha banelI hoya che.) tethI A be vacce bheda evo jaNAya che ke niyata usUtranuM bhASaNa e nidvavatvanuM kAraNa che jyAre judA judA usUtranuM bhASaNa e yathAchaMdatvanuM kAraNa che. arthAt bhinnabhinna usUtrabhASIo yathAchaMda bane che jyAre niyatosUtrabhASI ninava bane che. usUtrakaMdakuddAlanA granthakAre kahyuM che ke "tethI A lokomAM aniyatosUtrarUpa yathAchaMda- AvyuM nahi paNa avasthitautsutrarUpa nidvavatva AvI gayuM." gADha pakaDa karAvI ApanAra A niyatautsutra ja niyamA anaMtasaMsAra thavAnuM kAraNa che. tethI ja je koI mArgapatita jIva paNa utsutra bolIne abhimAnAdinA kAraNe svavacanane prAmANika TheravavA kuyuktionI kalpanA kare che ane tenAthI potAnI mAnyatAne daDha banAve che), paNa usUtranA bhayathI te vacanano tyAga karato nathI; tene paNa unmArgapatita jevo ja jANavo kema ke aparamArga svIkAryo na hovA chatAM niyatasUtrabhASI hovAthI te paNa nitavanI jema kadAgrahI hoya che. - AvI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - gAthArtha saMsAranI anaMtatA niyatasUtranimittaka hoya che evuM sUtramAM kahyuM nathI. te saMsAranI anaMtatAnuM kAraNa to tenAthI judo ane tIvratArUpe anugata evo adhyavasAya ja kahyo che. "saMsArAnantatA niyatasUtra che nimitta jemAM evI che e vAta sUtrokta nathI, kemake niyatosUtra Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 vinA'pi maithunapratisevAdyunmArgasamAcaraNa-tadvandanAdinA'pyanantasaMsArArjanena vyabhicArAt / na cotsUtrabhASaNajanye'nantasaMsArArjane niyatotsUtrabhASaNasyaiva hetutvAnna doSaH, tAdRzakAryakAraNabhAvabodhakaniyatasUtrAnupalambhAd, 'ussuttabhAsagANaM bohINAso aNaMtasaMsAro' ityAdivacanAnAM sAmAnyata eva kAryakAraNabhAvagrAhakatvAd, uttarakAlaM tatra niyatatvAkhyo vizeSaH kalpyate iti ced ? naitadevam, tathA sati yathAchandasya kasyApyanantasaMsArAnupapattiprasakteH, tasya tvadabhiprAyeNAparAparabhAvena gRhItamuktotsUtrasya niyatotsUtrabhASitvAbhAvAt / tathA ca - savvappavayaNasAraM mUlaM saMsAraduHkhamukkhassa / saMmattaM mailittA te duggaivaDhayA huMti / / ityAdibhASyavacanavirodhaH / atha yathAchandasyApi yasyAnantasaMsArArjanaM tasya kliSTAdhyavasAyavizeSAdeva, unmArgapatitasya nihnavasya tu niyatotsUtrabhASaNAdeveti na doSa iti ced ? na, evaM vinA paNa maithunapratisevA vagere rUpa unmArga samAcaraNa vaDe ane tevuM karanArAone vaMdanAdi karavA vaDe paNa anaMtasaMsAra vadhato hoI vyatireka vyabhicAra che. - "ame sAmAnyathI anaMta saMsAra pratye niyatosUtrabhASaNane kAraNa nathI kahetAM paNa tRNAraNimaNinyAya mujaba usUtrabhASaNajanya anaMtasaMsAra pratye ja kahIe chIe. tethI vyatireka vyabhicAra doSa raheto nathI, kema ke tyAM to niyatasUtrabhASaNarUpa kAraNa jema nathI tema usUtrabhASaNajanya anaMtasaMsArarUpa kArya paNa nathI ja." - evuM kahevuM nahi, kAraNa ke evo vizeSa kArya-kAraNa bhAva jaNAvanAra koI niyata sUtra dekhAtuM nathI. "usUtrabhASakone bodhinAza ane anaMtasaMsAra thAya che." ityAdi vacano to sAmAnya kArya-kAraNabhAvane ja jaNAve che. zaMkAH pahelAM to evA sAmAnya kAryakAraNabhAvanuM grahaNa thAya che. paNa pachI "koIka usUtrabhASIno saMsAra saMkhyAtAdi ja hoya che." evA zAstravacanathI je anvayavyabhicAra doSa jaNAya che tenuM vAraNa karavA "usUtrabhASakanuM niyata" evuM vizeSaNa kalpavAmAM Ave che jenAthI tAdaza kAryakAraNabhAva nizcita thAya che. samAdhAnaH e kalpavuM yukta nathI, kAraNa ke to pachI koI paNa yathAchaMdane anaMtasaMsAra thavo asaMgata ja thaI jaze, kema ke tamArA abhiprAya pramANe judA judA usUtranuM grahaNa karI karIne choDI denAro te niyatosUtrabhASI hoto nathI. ane tethI "sarvapravacananA sArabhUta ane saMsAraduHkhamAMthI chUTakArAnA kAraNabhUta samyakatvane malina karIne teo durgativardhaka thAya che" evA bhASyavacanano virodha thaze. zaMkAH je koI yathAchaMdane anaMtasaMsAraprApti thaI hoya te (usUtrabhASaNathI thayelI hotI nathI kinta) kliSTa adhyavasAyavizeSathI ja thayelI hoya che, jayAre unmArgapatita nivane to niyata 1. utsUtrabhASakAnAM bodhinAzo'nantasaMsAraH / 2. sarvapravacanasAraM mUlaM saMsAraduHkhamokSasya / samyaktvaM malinayitvA te durgativarddhakA bhavanti / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 21 satyaniyatahetukatvaprasaGgAd, 'aniyatahetukatvaM ahetukatvaM nAma' iti vyaktamAkare (syaadvaadrtnaakre)| tathA ca 'vipratipanna unmArgastho'nantasaMsArI, niyatotsUtrabhASitvAd' ityatrAprayojakatvam / kiM tarhi anantasaMsAratAyAmanugataM niyAmakamityAha-tasyAH saMsArAnantatAyAH kAraNaM bhinna evAnugato'dhyavasAyastIvratvasaMjJitaH kevalinA nizcIyamAno'stIti gamyam / yasya saMgrahAdezAt svAtaMtryeNaiva tasyAmanugataM hetutvam, vyavahArAdezAcca kriyAvizeSe sahakAritvaM ghaTakatvaM vA, zabdamAtrAnugatatIvrAdhyavasAyasahakRtAyAstatpUrvikAyA vA pApakriyAyA anntsNsaarhetutvvyvhaaraat| sa ca tIvrAdhyavasAya AbhogavatAmanAbhogavatAM vA zAsanamAlinyanimittapravRttimatAM raudrAnubandhAnAM syAd, anAbhogenApi zAsanamAlinyapravRttau mahAmithyAtvArjanopadezAt / taduktamaSTakaprakaraNe(23-12) yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi varttate / sa tanmithyAtvahetutvAdanyeSAM prANinAM dhruvam / / banAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnarthanibandhanam / / usUtrabhASaNathI ja thayelI hoya che. AvuM mAnavAmAM koI doSa raheto nathI. samAdhAnaH AvuM mAnavAmAM anaMtasaMsAraprApti aniyatahetuka banI javAnI Apatti Avaze. ane je aniyatahetuka hoya che, te vastutaH ahetuka ja hoya che evuM zrI syAdvAda ratnAkaramAM spaSTa rIte cacyuM che. ane tethI "vipratipanna unmArgastha anaMtasaMsArI hoya che kemake niyatosUtrabhASI hoya che" evA tamArA anumAnamAM aprayojakatva doSa che. arthAt niyatosUtrabhASaNa hovA chatAM anaMtasaMsAra na hoya to zuM vAMdho? evI anvaye vyabhicAra zaMkAnuM vAraNa karanAra kAryakAraNabhAva bhaMganI Apatti rUpa anukUla tarka nathI, kemake anaMtasaMsAraprApti ahetuka hoI koI kAryakAraNa bhAva ja che nahi. (anaMtasaMsArano anugata niyAmaka) to anaMta saMsAra thavAmAM anugata niyAmaka koNa che? evA praznane uddezIne granthakAra kahe che ke kevalIbhagavaMtathI nizcita thayelo ane anugata evo tIvra adhyavasAya ja tenuM kAraNa che. te svataMtra rIte anugata hetu bane che evuM saMgrahanaya mAne che, jayAre vyavahAranaya, te vizeSa prakAranI kriyAno sahakArI banavA dvArA ke tevI kriyA UbhI karI ApavAmAM ghaTaka banavA dvArA hetu bane che evuM mAne che. kema ke "tIvra adhyavasAya' evA zabdamAtra rUpe anugata evA A tIvra adhyavasAyathI sahakRta pApakriyA anaMtasaMsArano hetu bane che evo vyavahAra pracalita che. A tIvra adhyavasAya, pravacanahIlanAmAM nimitta bane tevI pravRttivALA raudra anubaMdhI jIvone hoya che, pachI e jIvo cAhe AbhogavALA hoya ke anAbhogavALA... kAraNa ke anAbhogathI paNa zAsananI malinatA thAya tevI pravRtti karavAmAM mahAmithyAtva lAge che evuM zrI aSTaka prakaraNamAM kahyuM che. je anAbhogathI paNa zAsananI malinatAmAM nimitta bane che te bIjA jIvone mithyAtva pamADavAmAM hetubhUta banato hoI pote paNa te saMsAranA mukhya kAraNarUpa, dAruNa vipAkavALuM ghora ane sarva anarthonuM mULa evuM mithyAtva bAMdhe che." vaLI nidvavonI jema yathAvRMdo paNa Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-6 zAsanamAlinyanimittapravRttizca nihnavAnAmiva yathAchandAdInAmapyaviziSTeti ko'yaM pakSapAtaH yaduta nihnavAnAmanantasaMsAraniyama eva, yathAchandAdInAM tvaniyama? iti, anAbhogenApi viSayavizeSadrohasya viSamavipAkahetutvAd, aniyatotsUtrabhASaNasya niHzaGkatA'bhivyaJjakatayA sutarAM tathAbhAvAt / yathA hyAbhogenotsUtrabhASiNAM rAgadveSotkarSAdatisaMklezastathA'nAbhogenotsUtrabhASiNAmapyaprajJApanIyAnAM mohotkarSAdayaM bhavannanivArita eva / ata eva teSAM bhAvazuddhirapyapramANam, maargaananusArivAt, tevu maSTa pras5-(22/2-2-3) bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyA'tyarthaM na punaH svAgrahAtmikA / / rAgo dveSazca mohazca bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo hantotkarSo'sya tattvataH / / tathotkRSTe ca satyasmin zuddhirvai zabdamAtrakam / svabuddhikalpanAzilpanirmitaM nArthavad bhavet / / iti / / kiJca - pArzvasthAdInAM niyatotsUtramapyudyuktavihAriNAmapavAdalakSaNaM dvitIyabAlatAniyAmakama 22 - zAsana mAlinyanuM nimitta bananAra pravRtti to karyA ja kare che. to A kevo pakSapAta ke 'nihnavo niyamA anaMtasaMsArI ja hoya ane yathAchaMdo nahi !' Avo pakSapAta yogya nathI, kema ke zAsanarUpa viSayavizeSa aMgeno anAbhogathI thayela paNa malinatArUpa droha jo anaMtasaMsArAdi rUpa viSamavipAkano hetu bane che to sAmAcArI Adi aMgenAM vidhAno pratye Dagale ne pagale sAmA paDI vAtavAtamAM judAM judAM utsUtro bAphe rAkhavAM e to tevuM bolanArane utsUtrabhASaNanI koI sUga=bhaya che ja nahi enuM sUcaka hoI avazya viSamavipAkano hetu bane ja ne ! jema jANI joIne utsUtra bolanArane rAgadveSanA utkarSanA kAraNe atisaMkleza hoya che tema anAbhogathI utsUtra bolanAra aprajJApanIya (pakaDeluM tUta game eTaluM samajAvavA chatAM na choDe evA jakkI) jIvane paNa moha (mUDhatA)nA utkarSanA kAraNe atisaMkleza thAya ja che. te koInA aTakAvyo aTakato nathI. mATe teone paNa anaMta saMsAra thAya che. tethI teonI bahArathI dekhAtI bhAvazuddhi paNa mArgane anusaranArI na hoI apramANa hoya che. aSTakaprakaraNamAM kahyuM che ke - "e zuddhi ja bhAvazuddhi che je mArgAnusArI hoya ane Agamokta padArthane svIkAravAnI taiyArIvALI hoya, nahi ke je svakIya AgrahavALI hoya.rAga, dveSa ane moha bhAvanI malinatAnA hetu che. A traNanA utkarSathI svaAgraha vagere rUpa bhAvamAlinyano utkarSa thAya che. e rIte bhAvamAlinyano utkarSa hote chate zuddhi to mAtra kahevAnI ja rahe che, kema ke pramANane nahi anusaranArI svabuddhithI mAlinyanI hAjarImAM paNa zuddhi mAnavAnI karelI kalpanA rUpa zilpathI racela 'ame paNa zuddhivALA chIe' evA vacano arthayuktayathArtha banatA nathI." Ama aniyatautsUtra paNa anaMtasaMsAranuM kAraNa banatuM hoI 'niyata utsUtra'ne tenuM anugata kAraNa mAnavuM yogya nathI. (yathAchaMdAdimAM paNa niyata utsUtra vidyamAna) vaLI pAsasthA, yathAchaMda vageremAM paNa niyata utsUtra to hoya ja che. teo ughuktavihArI suvihita Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 23 - styeva / yadAcArasUtre-sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa bitiyA mandassa bAlayA / Ni aTTamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti nANabhaTTho daMsaNalUsiNotti / / etadvRttiryathAM zIlamaSTAdazazIlAGgasahasrasaMkhyaM, yadi vA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM vidyate yeSAM te zIlavantaH / tathopazAntAH kaSAyopazamAd atra zIlavadgrahaNenaiva gatArthatvAt 'upazAntAH' ityetadvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArtham / samyak khyApyate = prakAzyate'nayeti saMkhyA=prajJA, tayA rIyamANAH saMyamAnuSThAnena parAkramamANAH, kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA 'azIlA ete' ityevamanuvadato anu = pazcAd vadataH pRSThato'pavadataH anyena vA mithyAdRSTyAdinA kuzIlAH ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAderdvitIyaiSA mandasya = ajJasya bAlatA = mUrkhatA / ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH punaraparAnudyuktavihAriNo'pavadatItyeSA dvitIyA bAlatA / yadi vA 'zIlavanta ete, upazAntA vA' ityevamanyenAbhihite 'kvaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntatA vA' ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAtsvato' sAdhuonI je niMdA kare che ke jene zAstromAM teonI dvitIya bAlatAnuM niyAmaka kahyuM che te ja teonuM niyata utsUtra che. kemake nihnave jema khoTuM bolavAnI cokkasa vAta pakaDelI hoya che tema dvitIya bAlatAvALA pAsasthA vageree paNa suvihitasAdhuonI khoTI niMdA karyA karavAnI cokkasa vAta pakaDelI ja hoya che. zrI AcArAMgasUtramAM kahyuM che ke - 'zIlavAn, upazAnta, prajJAthI parAkrama karatAM evA sAdhuonI pAchaLa 'A loko kuzIla che' evuM bolatAM pArzvasthAdinI A bIjI bAlatA che. saMyamathI nivRtta thatA keTalAka yathAsthita AcArone jaNAve che. paNa jeo e jaNAvatA nathI teo jJAnabhraSTa ane sva-paranA darzananA lopaka bane che" A sUtranI vyAkhyA AvI che-aDhAra hajAra zIlAMgarUpa ke mahAvratapAlana-pAMca indriyono jaya-kaSAyanigraha ane triguptiyuktatArUpa zIlavALA sAdhuo te zIlavAn. teo ja, kaSAyono upazama karyo hovAthI 'upazAnta' che. Ama to 'zIlavA' zabdathI ja upazAntatA jaNAI jAya che, chatAM kaSAyanigrahanI mukhyatA jaNAvavA A vizeSaNa pRthak mUkyuM che. jenAthI padArtho sArI rIte vikhyAta=prakAzita thAya -jaNAvAya te saMkhyA eTale ke prajJA. A prajJAthI rIyamANa=saMyama anuSThAnomAM parAkrama phoravanAra sAdhuone uddezIne; bhAgya phUTI gayuM hovAnA kAraNe, 'A loko azIla che' A rIte pITha pAchaLa niMdA karanAra athavA koIka mithyAdaSTi vageree 'A loko kuzIla che' ityAdi bolye chate teno ja anuvAda thAya evuM bolanAra maMda=ajJa pArzvasthAdinI A bIjI bAlatA=mUrkhatA che. pote cAritrathI bhraSTa thAya che e to eka mUrkhatA che ja ane uparathI bIjA ughuktavihArI sAdhuonI niMdA kare che tethI e teonI bIjI mUrkhatA che. athavA suvihitasAdhuo aMge "A sAdhuo zIlavAn che athavA upazAnta che'" ityAdi koI kahe tyAre "ATalI badhI upadhi rAkhanAra A sAdhuomAM zIlavattA ke upazAntatA kyAMthI hoya ?'' ema bolanAra hInaAcAravALA pArzvasthAdinI A bIjI mUrkhatA che. jyAre bIjA keTalAka hInaAcAravALA jIvo vIryAntarAyakarmodayanA kAraNe pote Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-6 vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAragocaramAvedayeyurityetaddarzayitumAha - NiaTTamANA ityaadi| eke karmodayAtsaMyamAnnivartamAnA liGgAdvA 'vA' zabdAdanivartamAnA vA yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate - 'vayaM tu kartumasahiSNavaH AcArastvevambhUta' ityevaM vadatAM teSAM dvitIyabAlatA na bhavatyeva / na punarvadanti evaMbhUta eva AcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duHSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyamabhUtaiva vartinI zreyasI notsargAvasaraH' rUti 3 di - 'nAtyAyataM na zithilaM yathA yujIta sArathiH / tathA bhadraM vahantyazvA yogaH sarvatra pUjitaH / / ' api ca -'jo jattha hoi bhaggo ogAsaM so paraM aviMdaMto / gaMtuM tattha'cayaMto imaM pahANaM ti ghosei / / ' (mA.ni.-274) rUryAdi ! kiMbhUtAH punaH etadeva samarthayeyuH? ityAha - nANabhaTThA / sadasadviveko jJAnaM, tasmAd bhraSTA jJAnabhraSTAH / tathA daMsaNalUsiNotti / samyagdarzanavidhvaMsino'sadanuSThAnena svato vinaSTAH aparAnapi zaGkotpAdanena sanmArgAccyAvayantIti / / tathA ca saMvignapAkSikAtiriktasya pArzvasthAderapi dvitIyabAlatAniyAmakaniyatotsUtrasadbhAvAt, saMyamAnuSThAnomAM sadAtA hovA chatAM bIjA suviditasAdhuonI prazaMsAvALA hoya che ane yathAsthita AcArone jaNAve che evuM jaNAvavA sUtramAM "NiaTTamANA...'ItyAdi kahyuM che. keTalAka jIvo karyodayanA kAraNe saMyamathI bhraSTa thavA chatAM ke sAdhuvezathI bhraSTa thavA chatAM athavA "vA' zabdathI bhraSTa na thavA chatAM (hInAcAravALA banelA) yathAvasthita AcArone jaNAve che ane kahe che ke "ame e karavA mATe samartha nathI bAkI AcAra to A ja che." AvuM bolanAra te jIvone bIjA prakAranI mUrkhAI to thatI ja nathI. teo AvuM to bolatAM ja nathI ke "AcAra to evo ja che jevo ame AcarIe chIe kemake atyAre duHSamakALanAM prabhAve baLa-vRti vagere hIna thayA hoI madhyamArga ja hitakara che, utsargane sthAna nathI. kahyuM paNa che ke "jema sArathi lagAmane atyaMta majabUta ke atyaMta DhIlo rAkhato nathI paNa madhyama rAkhe che to azvo tenA hita mATe thAya che. (iSTa sthAne pahoMcADe che) ema atyaMta utkRSTa nahi ke atyaMta jaghanya nahi paNa baMnenA yogathI thayela madhyama mArga ja sarvatra pUjita che (iSTaphaLaprada bane che)" vaLI anyatra A paNa kahyuM che ke "je ughuktamArgamAMthI bhagna=udvigna thayo hoya, bIjo avakAza=sthAna= avalaMbanane na meLavato ane tethI tyAM javA mATe asamartha evo te svayaM kalpelA mArgane AzrIne "A amAro mArga ja A kALamAM mukhya che' ityAdi bole che." paNa AvuM badhuM bolanArA sadasanA vivekarUpa jJAnathI bhraSTa che temaja asahmanuSThAnothI pote to samyagadarzanathI bhraSTa che paNa bIjAone paNa zaMkA pADavA dvArA sanmArgathI bhraSTa kare che." - Ama zrI AcArAMgasUtra ane tenI A vyAkhyA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1. yo yatra bhavati bhagno'vakAzaM sa paramavindamAnaH / gantuM tatra azaknuvan idaM pradhAnamiti ghoSayati // - - - - - - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 anaMtasaMsAritvaniyamavicAra tasyAnantasaMsArA'niyamAnihnavasyApi tadaniyama eva, bhavabhedasya bhAvabhedaniyatatvAd iti prtipattavyam TdA nanu karma tAvadutkarSato'pyasaMkhyeyakAlasthitikameva badhyate, tatkathaM tIvrAdhyavasAyavatAmapyutsUtrabhASiNAmanantasaMsAritvaM syAd ? ityAzaMkAyAmAha - kammaM bandhai pAvaM jo khalu aNuvarayativvapariNAmo / asuhANubandhajogA aNaMtasaMsAriA tassa / / 7 / / karma badhnAti pApaM yaH khalvanuparatatIvrapariNAmaH / azubhAnubandhayogAdanantasaMsAritA tasya / / 7 / / kammati / karma badhnAti pApaM yaH khalvanuparatatIvrapariNAmaH=avicchinnatathAvidhasaMkliSTAdhyavasAyaH svecchAnurodhAniyatAsravapravRtto vA'niyatAsravapravRtto vA niyatotsUtrabhASI vA'niyatotsUtrabhASI vaa'praaptaanushyH| tasyAzubhAnAM-jJAnAvaraNIyAdipApaprakRtInAM, anubandhasya uttarottaravRddhi parathI jaNAya che ke saMvignapAkSika sivAyanA pArthasthAdione paNa dvitIyabAlatAnuM niyAmaka banatuM evuM niyatosUtra hoya ja che. tema chatAM teono saMsAra anaMta ja hoya evo jo niyama nathI to e niyatasUtranimitte nitavane paNa anaMtasaMsAra hovAno niyama mAnavo yogya nathI e svIkAravuM joIe, kema ke saMsAra saMkhyAto-asaMkhyAto ke anaMta hovAno bheda niyatasUtrAdi sAthe vyApti saMbaMdha dharAvato nathI paNa bhAva(adhyavasAya)nA bheda sAthe ja niyata saMbaMdha dharAve che. ll ll koIpaNa kriyAnA kAryabhUta ane saMsAranA kAraNabhUta evuM koIpaNa karma vadhumAM vadhu asaMkhya kAlanI sthitivALuM ja hoya che. to tIvra adhyavasAyavALA paNa usUtrabhASakane te usUtrabhASaNanimitte asaMkhyakALasthitika ja karma baMdhAya che. to tene bhASaNa nimitte anaMtasaMsAra thayo ema zI rIte kahevAya? evI zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che - (anaMtasaMsAra anubaMdhadvArA) gAthArtha jenAM tIvra azubha pariNAmo aTakyA nathI evo je jIva pApakarma bAMdhe che te jIva karmanA azubhAnubaMdhanA kAraNe anaMtasaMsArI bane che. jeno tevA prakArano saMkliSTa adhyavasAya tevA AbhogavizeSapUrvaka aTakyo nathI tema ja jene pAchaLathI paNa anuzaya=pazcAttApa thayo nathI tevo jIva, potAnI icchAne anusarIne koI cokkasa AzravamAM pravRtta thAya ke game te AzravamAM pravRtta thAya, niyatausUtrabhASaNa kare ke aniyata, to paNa baMdhAtI te jJAnAvaraNAdi pApaprakRtio, uttarottara e pApamAM vRddhi thatI rahevA rUpa anubaMdhanA ke navI Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 rUpasya badhyamAnaprakRtiSu tajjananazaktirUpasya vA, yogAt-saMbandhAdanantasaMsAritA bhavati, granthibhedAt prAgapyanantasaMsArArjane'zubhAnubandhasyaiva hetutvAt, prAptasamyagdarzanAnAmapi pratipAtena tata evaanntsNsaarsNbhvaat| taduktaM upadezapade - "gaMThIi Arao vi hu asaIbaMdho Na annahA hoi / tA eso vi hu evaM Neo asuhANubaMdhotti" / / 386 / / tatazca bandhamAtrAnAnantasaMsAritA kintvanubandhAditi sthitam / ata evAbhogAdanAbhogAdvotsUtrabhASiNAmapIha janmani janmAntare vA''locitapratikrAntatatpAtakAnAmanubandhavicchedAnAnantasaMsAritA, kevalamanantabhavavedyanirupakramakarmabandhe taniHzeSatAM yAvat prAyazcittapratipattireva na syAd, adhyavasAyavizeSAd niyatopakramaNIyasvabhAvakarmabandhe ceha janmani janmAntare vA prAyazcittapratipattiH syaat| ata eva jamAliziSyAdInAM bhagavatsamIpamupagatAnAM tadbhava evotsUtrabhASaNaprAyazcittapratipattiH / kAlIprabhRtInAM ca tassa ThANassa aNAloia apaDikkaMtA baMdhAtI prakRtiomAM svodayakALa punaH pApa baMdhAvI zake tevI zakti rUpa anubaMdhanA saMbaMdhavALI hoI (te jIva) anaMtasaMsArI bane che. prasthibheda pUrve paNa anaMtasaMsAra hovAmAM azubhAnubaMdho ja hetubhUta hoI samyagdarzana prApta jIvo paNa paDyA pachI e azubhaanubandhanA kAraNe ja anaMtasaMsAra saMbhave che. upadezapadamAM kahyuM che ke "pranthibheda pUrve paNa azubhakarmono anaMtavAra baMdha karavA rUpa asakRbaMdha azubhAnubaMdha vinA thato nathI. tethI e asakRbaMdha paNa kArya-kAraNanA kathaMciabhedanA kAraNe azubhAnubaMdha ja che."+ tethI karmabaMdha mAtranA kAraNe jIva anaMta saMsArI banato nathI kintu anubaMdhanA kAraNe bane che e vAta nizcita thaI. (anaMtasaMsArathI bacAva) tethI ja AbhogathI ke anAbhogathI utsutra bolanAra paNa jo A janmamAM ke janmAntaramAM te pApanuM AlocanApratikramaNa karI de to anubaMdha tUTI javAthI anaMtasaMsArI banato nathI. vizeSatA mAtra eTalI ja hoya che ke anaMtasaMsAra (ke bhavo)mAM ja bhogavI zakAya tevo jo tIvra saMklezAdinA kAraNe nirupakrama karmabaMdha (anubaMdha) thayo hoya to te saMpUrNa kSINa thAya nahi tyAM sudhI tevA adhyavasAyavizeSanA kAraNe jIva prAyazcitta ja svIkArI zakato nathI ke jenA dvArA anubaMdha toDIne e potAno saMsAra TUMkAvI zake. jamAlinA bhagavAna pAse gayelA ziSyo vagerene tevA tIvrasaMkleza vagere na hovAnA kAraNe usUtrabhASaNanA pApanA prAyazcittano te ja bhavamAM svIkAra thayo ane kAlIdevI vagerene pUrvabhavamAM pArthasthatyAdinA kAraNe baMdhAyelA ane AlocanA vagaranA rahI gayelAM pAponA prAyazcittano bhavAntaramAM - - - -- - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - 1. grantherArato'pi khalvasakRdbandho nAnyathA bhavati / tadeSo'pi khalvevaM jJeyo'zubhAnubandha iti / / 2. tasya sthAnasyAnAlocitApratikrAntA kAlamAse kAlaM kRtvA / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra kAlamAse kAlaM kiccA0' ityAdi vacanAt tadbhAvAnAlocitapArzvasthatvAdinimittapApAnAM bhavAntara eva prAyazcittapratipattiH / 'kAlI NaM bhaMte / devI tAo devalogAo aNaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchihiti? kahiM uvavajjihiti? goyamA / mahAvidehavAse sijjhihiti' (2.1.1) ityAdivacanAttAsAM bhavAntara eva pUrvabhavAcIrNapArzvasthatvAdijAtapApakarmaprAyazcittabhaNanAt / 'savvA vi hu pavvajjA pAyacchittaM bhavaMtarakaDANaM pAvANaM kammANaM / ' (paJcAzaka 792) ityAdipUrvAcAryavacanAtpravrajyAyA eva bhavAntarakRtakarmaprAyazcittarUpatvAd / etena 'kRtasya pApasya prAyazcittapratipattistasminneva bhave bhavati na punaH janmAntare'pi' iti vadaMstatra 'jAvAu sAvasesaM0' (upadezamAlA 258) ityAdi sammatimudbhAvayan vyaktAmasaMlagnakatAmanavagacchanirasto bodhyaH / svIkAra thayo. A vAta AgamamAM je nIce mujabanI be vAto Ave che tenA parathI jaNAya cheH + (1) "te pApasthAnanI AlocanA-pratikramaNa na karanAra (kAlIdevI) kAlamAse kAla karIne.. ityAdi" (2) "he bhagavan! kAladevI te devalokamAMthI nIkaLIne tarata kaI gatimAM jaze ? kyAM utpanna thaze ? gautama ! mahAvideha kSetramAM siddha thaze." + tenA uktapApanuM prAyazcitta bhavAntaramAM ja thavAnuM che e vAta A be vAto parathI A rIte jaNAya che. alpakALamAM mokSa thavAno che e anubaMdhanAzane jaNAve che ane anubaMdhanAza e prAyazcittanA svIkArane jaNAve che. vaLI prAyazcittano svIkAra pUrvabhavamAM to thayo nathI. tethI jaNAya che ke e bhavAntaramAM ja thavAno che. vaLI, + "AkhI dIkSA ja bhavAntarakRta pApakarmonA prAyazcittarUpa che" + evA pUrvAcAryanA (haribhadrasUrinA) vacanathI pravrayA pote ja bhavAntarakRta pApakarmanA prAyazcittarUpa che te jaNAya che tethI kAlI vagerenuM paNa te prAyazcitta bhavAntaramAM thayuM hovuM niHzaMkapaNe siddha thAya che. "A pravrajyA pote ja bhavAntarakatakarmanA prAyazcittarUpa che AvuM ja kahyuM tenAthI ja pUrvapakSInI nIcenI vAtanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che. pUrvapakSInI e vAta A che-"karelA pApanuM prAyazcitta te ja bhavamAM thaI zake che, bhavAntaramAM nahi." ATaluM kahIne pachI pUrvapakSI emAM upadezamAlAnI nIcenI gAthAnI sAkSI Ape che + "jyAM sudhI AyuSya bAkI che temaja thoDo paNa puruSArtha karavAnI zakyatA che tyAM sudhImAM Atmahita karI lyo, ke jethI zazirAjAnI jema pAchaLathI pastAvAno vAro na Ave." + pUrvapakSInI A sAkSIvALI ukta vAtanuM eTalA mATe nirAkaraNa thaI jAya che ke upadezamAlAnI prastuta gAthAmAM saMyama-tapa-tyAga vagere rUpa AtmahitanI vAta hovAthI A vAta sAthe ene koI levAdevA nathI e spaSTa che. tethI upadezamAlAnA e vacanathI "prAyazcitta janmAntaramAM thaI zakatuM nathI" e vAtanI siddhi ke puSTi thatI nathI. 1. kAlI bhagavan ! devI tasmAddevalokAdanantaramudavatya kasyAM (gatau) gamiSyati? 2. kasyAmutpatsyate ? gautama ! mahAvidehavarSe setsyatIti // 3. sarvA'pi khala pravrajyA prAyazcittaM bhavAntarakatAnAM pApAnAM karmaNAma // 4. jAvAu sAvasesaM jAva ya thovo vi atthi vvsaao| tAva karijja'ppahiyaM mA sasirAyA va soihisi // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-7 - atha pUrvabhavakRtapApaparijJAnA'bhAvAtkutastadAlocanam ? kutastarAM ca tatprAyazcittam ? iti cet ?, na, etadbhavakRtAnAmapi vismRtAnAmiva pUrvabhavakRtAnAmapi pApAnAM sAmAnyajJAnenAlocanaprAyazcittasambhavAt / ata eva mithyAtvahiMsAdeH pArabhavikasyApi nindAgarhAdikam - 28 ihabhaviyamannabhaviyaM micchattapavattaNaM jamahigaraNaM / jiNapavayaNapaDikuTTaM duTTaM garihAmi taM pAvaM / / (catu0 prakI0 50) 'Iha bhave annesu vA bhavaggahaNesu pANAivAo kao vA kArAvio vA kIraMto vA parehiM samaguNNAo taM niMdAmi garihAmi' ityAdi catuHzaraNaprakIrNaka-pAkSikasUtrAdAvuktam / pApapratighAtaguNabIjAdhAnasUtre haribhadrasUribhirapyetadbhavasambandhi bhavAntarasambandhi vA pApaM yattatpadAbhyAM parAmRzya mithyAduSkRtaprAyazcittena vizodhanIyamityuktam / tathAhi - 'saraNamuvagao a eesiM garihAmi dukkaDaM / jaNNaM arahaMtesu vA siddhesu vA Ayariesu vA uvajjhAesu vA sAhUsu vA sAhuNIsu vA annesu vA dhammaTThANesu mANaNijjesu pUaNijjesu tahA mAIsu vA piIsu vA bandhUsu vA mittesu vA uvayArisu vA oheNa zaMkA H pUrvabhavamAM karelA pAponI bhavAntaramAM jANakArI na hovAthI tene AlocanA zI rIte thAya ? (parabhave paNa prAyazcitta saMbhavita) samAdhAna H jema A bhavamAM karelAM paNa bhUlAI gayelAM pAponuM sAmAnya jJAna hovAthI prAyazcitta thAya che tema pUrvabhavakRta pAponuM paNa thaI zake che. tethI parabhavamAM karelAM paNa mithyAtva-hiMsAdi pAponI nindA-garhA vagere karavAnAM kahyAM che, mAtra A bhavanA mithyAtvAdi pAponI nahi. jemake causaraNapayannAmAM kahyuM che ke + "A bhavamAM ke anyabhavamAM je mithyAtvapravartana, adhikaraNa ke jinapravacana viruddha kArya karyuM hoya te duSTa pApane gahuM chuM." + pAkSika sUtramAM kahyuM che ke + "A bhavamAM ke anya bhavamAM prANAtipAta (hiMsA) mArAthI karAyo hoya, bIjA pAse karAvAyo hoya ke bIjAo vaDe karAtA tenI anumodanA karAI hoya tenI huM niMdA-garhA karuM chuM." + zrIpaMcasUtranA pApapratighAtaguNabIjAdhAnasUtranI vRttimAM zrI haribhadrasUri mahArAje paNa 'yat (je) tat (te) padathI A bhavanAM ke parabhavanAM pApono parAmarza (ullekha) karI 'micchAmidukkaDam' rUpa prAyazcittathI tenI zuddhi karavAnuM kahyuM che. te enI vyAkhyAne anusarIne A rIte + "zrI arihaMtAdinA zaraNe gayelo huM nIcenA viSayomAM thayelA duSkRtane gahuM chuM. arihaMto, siddho, AcAryo, upAdhyAyo, sAdhuo, sAdhvIo, anya mAnanIyapUjanIya dharmasthAno, tathA mAtA, pitA, baMdhuo, mitro, upakArIo, athavA sAmAnyathI mArgasthita= 1. ihabhavikamanyabhavikaM mithyAtvapravarttanaM yadadhikaraNam / jinapravacanapratikruSTaM duSTaM garhe tatpApam // 2. ihabhave'nyeSu vA bhavagrahaNeSu prANAtipAtaH kRto vA kArito vA kriyamANo vA paraiH samanujJAtastaM nindAmi garhe // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra 29 vA jIvesu maggaTThiesu vA amaggaTThiesu vA maggasAhaNesu vA amaggasAhaNesu vA jaM kiMci vitahamAyariaM aNAyariavvaM aNicchiavvaM pAvaM pAvANubaMdhi suhumaM vA bAyaraM vA maNeNaM vA vAyAe vA kAeNaM vA kayaM vA kArAviaM vA aNumoiaM vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA itthaM vA jamme jammaMtaresu vA garahiyameyaM dukkaDameyaM ujjhiyavvameaM viyANiaM mae kallANamittagurubhagavaMtavayaNAo evameaMti roiaM saddhAe arahaMtasiddhasamakkhaM garahAmi ahamiNaM dukkaDameaM ujjhiyavvameaM ittha micchAmi dukkaDaM 3 / / ' etadvyAkhyA yathA-catuHzaraNagamanAnantaraM duSkRtagoktA, tAmAha - zaraNamupagatazca san eteSAM arhadAdInAM, garhe dusskRtN| kiMviziSTam? ityAha-jaNNaM arahaMtesu vA ityaadi| arhadAdiviSayaM, oghena vA jIveSu mArgasthiteSu= samyagdarzanAdiyukteSu, amArgasthiteSu etadviparIteSu, mArgasAdhaneSu pustakAdiSu, amArgasAdhaneSu khaDgAdiSu, yatkiMcid vitathamAcaritaM avidhiparibhogAdi, anAcaritavyaM kriyayA, aneSTavyaM manasA, pApaM pApakAraNatvena, pApAnubandhi tathAvipAkabhAvena, garhitametad kutsA''spadaM, duSkRtametad dharmabAhyatvena, ujjhitavyametad heyatayA, vijJAtaM mayA kalyANamitragurubhagavadvacanAd, evametad iti rocitaM zraddhayA tathAvidhakSayopazamajayA, arhatsiddhasamakSaM garhe, kathaM? ityAha-duSkRtametad ujjhitavyametad / atra vyatikare 'micchAmi dukkaDaM' vAratrayaM pAThaH / / atha-hiMsAdikasya pApasya pArabhavikasyApi prAyazcittapratipattiH syAt, na tUtsUtrabhASaNajanitasya, utsUtrabhASiNo nihnavasya kriyAbalAdevakilbiSikatvaprAptAvapi tatra nijakRtapApaparijJAnAbhAvena durlabhabodhitvabhaNanAd / yadAgamaH (dazavai0 5/2/47-48) - samyagdarzanAdithI yukta jIvo ke te vagaranA amArgasthita jIvo tathA pustakAdirUpa mArga-sAdhano aMge ke khagAdirUpa amArgasAdhano aMge je kaMI avidhithI paribhoga vagere rUpa AzAtanA, kriyAthI AcaravA yogya nahi evuM ane manathI anicchanIya evuM sUkSma ke bAdara, manathI-vacanathI ke kAyAthI, rAgathIdveSathI ke mohathI, karaNa-karAvaNa ke anumodanarUpa pApAnubaMdhI pApa (pApakarmakAraNabhUta hoI upacArathI te paNa pApa che.) karyuM hoya te kutsA yogya hoI gahita che, dharmabAhya hoI duSkata che, heya hoI ujijhatavya che evuM meM kalyANamitra evA gurubhagavaMtonA vacanathI jANyuM che temaja tathavidhakSayopazamathI prakaTa thayelI zraddhA vaDe e vAtanI ruci UbhI thaI che. tethI have huM zrIarihaMta ane siddha bhagavaMta samakSa A duSkatanI gaha karuM chuM. mAruM AvuM AcaraNa duSkata che, ujijhatavya che. huM enuM micchAmi dukkaDam micchAmi 6577 bhijAmi 377 67 I." zaMkA parabhavamAM karelA hiMsAdi pApanuM prAyazcitta bhavAntaramAM thaI zake che paNa usUtrabhASaNajanya pApanuM nahi, kemake usUtrabhASI nihnava sAdhukriyAnA prabhAve kilbiSikadeva thavA chatAM tyAM potAnA e pApanuM jJAna na hovAthI durlabhabodhi bane che evuM AgamamAM kahyuM che. zrI dazavaikAlikasUtramAM kahyuM che Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-7 lebhrUNa vi devattaM uvavanno devakidivase / tattha vi se na yANAi kiM me kiccA imaM phalaM / / tatto vi se caittANaM labbhihI elamUagaM / NaragaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudullahA / / etavRttiryathA-'labhrUNa vitti| labdhvApi devatvaM tathAvidhakriyApAlanavazenopapanno devkilbissnikaaye| tatrApyasau na jAnAti vizuddhAvadhyabhAvAt, 'kiM mama kRtvedaM phalaM kilbiSikadevatvamiti' / asya doSAntaramAha tatto vitti, tato'pi devalokAdasau cyutvA lapsyate eddmuuktaaN=ajbhvaanukaarimnussytvN| tathA narakaM tiryagyoni vA pAramparyeNa lapsyate, bodhiryatra sudurlabhA sakalasampattinibandhanA yatra jinadharmaprAptirdurApA / iha 'prApnotyeDamUkatAm' iti vAcye asakRdbhavaprAptikhyApanArthaM 'lapsyate' iti bhvissytkaalnirdeshH'| iti cet? maivam, na hi tatra nihnava evAdhikRtaH kintu tapaHstenAdiH 'tavateNe vayateNe' (dazavai0 5-2-49) ityaadipuurvgaathaikvaakytvaat| tasyApyutkRSTaphalapradarzanametat, na tu sarvatra sAdRzyaniyamaH, adhyavasAyavaicitryAt / kiMcaivaM-'iya se parassa aTThAe kUrAI kammAI bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei' iti ke "tevA prakAranI kriyAvazAt devakilbiSanikAyamAM utpanna thayelo paNa te tyAM vizuddha avadhijJAna na hovAthI e jANI zakato nathI ke "mArA kayA kAryanuM A kilbiSikapaNA rUpe phaLa maLyuM che?" vaLI Ane bIjuM nukazAna e thAya che ke e tyAMthI cyavIne paNa bakarAnAM avAja jevA avAjavALuM (spaSTa bolI na zake tevuM) manuSyapaNuM tathA narakagati ke tiryaMcayonine paraMparAe meLavaze jyAM sakala saMpattionA kAraNabhUta bodhi=jinadharmaprApti atyaMta durlabha hoya che. ahIM eDamUkatA meLave che ema kahevAne badale meLavaze ema kahI bhaviSyatkAlanirdeza karyo che te e jaNAvavA mATe ke e jIva vAraMvAra AvA eDamUkatAvALA bhAvonI prApti karavAno che." - Ama bhavAntaramAM jainadharmanI prApti ja durlabha hoI usUtrabhASaNanuM prAyazcitta to kyAMthI saMbhave? (usUtrabhASaNanuM prAyazcitta paNa parabhave paNa saMbhavita) samAdhAnaH tamArI vAta yukta nathI. kema ke temAM mAtra nidvavano ja adhikAra nathI. tapastana vagereno paNa che, kema ke A be gAthAo AgaLanI "tavateNe ItyAdi gAthAno saMbaMdha dharAve che. vaLI tapacora vagerene maLatuM paNa A to utkRSTa phaLa dekhADyuM che. badhAne AvuM ja phaLa maLe evo kaMI niyama nathI. kema ke karmabaMdhAdirUpa phaLanA mukhya kAraNabhUta adhyavasAyo vicitra hoya che. vaLI AvA utkRSTaphaLapradarzaka vAkyothI te te kriyA karanAra badhA jIvone e ja phaLa maLe evo niyama ja jo bAMdhI devAno hoya to nIcenI Apatti Avaze.+ "Ama bIjA mATe krUra karma karato te bALa (ajJa) jIva te 1. labdhvA'pi devatvamupapanno devakilbiSe / tatrApyasau na jAnAti kiM mama kRtvedaM phalam // tato'pi asau cyutvA lapsyata eDamUkatAm / narakaM tiryagyoni vA bodhiryatra sudurlabhA / 2. tavateNe vayateNe rUvateNe a je nare / AyArabhAvateNe a kuvvai devakivvisaM // 3. ityevaM sa parasyArthAya krUrANi karmANi bAlaH / prakurvANaH tena duHkhena saMmUDhaH viparyAsamupaiti // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anaMtasaMsAritvaniyamavicAra AcArAGgavacanAt (dvitIyAdhya0 tRtIyoddezaka) krUrANi karmANi parasyArthAya kurvato hitAhitabuddhyAdiviparyAsavato hiMsAdidoSasyApi bhavAntare prAyazcittAnupapattireva syAt / atha sarvasyaiva pApasya pramAdena kRtasya viparyAsAdhAyakatvAdviparyAsajalasicyamAnAnAM klezapAdapAnAM cAnubandhaphalatvAd bhavAntare'pi tathAbhavyatAvizeSAtkasyacidviparyAsanivRttyaivAnubandhanivRttehiMsAdiprAyazcittopapattiriti cet ? tadidamutsUtraprAyazcitte'pi tulyam / na caivamutsUtrabhASiNAmanantasaMsArAniyamanAttato bhayAnupapattiriti zaGkanIyam, ekAntAbhAve'pi bAhulyoktaphalApekSayA hiMsAderivotsUtrAdAstikasya bhayopapatteH, AstikyaM hyasatpravRttibhayanimittamiti dig / / 7 / / anantasaMsAritA'zubhAnubandhayogAdityuktaM, athAzubhAnubandhasya kiM mUlam? ke ca tadbhedAH? ityAha - duHkhathI saMmUDha thaIne hita-ahitano viparyAsa (viparIta bodha) pAme che." + evuM AcArAMga sUtramAM vacana Ave che. A vacana parathI tamArA abhiprAya pramANe evo niyama nakkI thaI jAya che ke "bIjA (svajanAdi) mATe hiMsA vagere krUra kAryo karanAra dareka jIva hita-ahitabuddhino viparyAsa pAme." ane to pachI koI paNa jIva tevo hiMsAdi pApanuM paNa bhavAntaramAM prAyazcitta karI zakaze nahi evI Apatti Avaze. kema ke ukta viparyAsanA kAraNe tene prAyazcitta ahitarUpa ja lAgavAnuM che. zaMkA pramAdathI levAyeluM dareka pApa buddhimAM hita-ahitano viparyAsa Ubho kare che. A viparyAsarUpa jaLathI sIMcAtA rAgAdi klezavRkSo anubaMdhaphalaka hoI anubaMdha pADe che. tema chatAM bhavAntaramAM paNa tevA vizeSa prakAranA tathAbhavyatvanAM kAraNe viparyAsa dUra thavA dvArA ja ko'ka jIvanA paDelA te anubaMdho tUTe che. ane tethI pachI hiMsAdi pAponuM prAyazcitta thaI zake che. Ama hiMsAdi pAponuM prAyazcitta sarvathA asaMbhavita nathI. samAdhAna A vAta utsatranA prAyazcitta mATe paNa samAna ja hoI bhavAMtaramAM tenuM prAyazcitta paNa asaMbhavita nathI. ane tethI ja "usUtrabhASI niyamA anaMtasaMsArI hoya' evo niyama paNa raheto nathI. zaMkAH jo evo niyama nahi hoya to pachI koIne utsutra bolavAno bhaya ja nahi rahe. samAdhAnaH avazya anaMtasaMsAra ja thAya evo niyama na hovA chatAM bahulatAe to e phaLa maLe ja che. mATe hiMsAdinI jema usUtrathI paNa AstikajIvane to bhaya raheze ja, kemake tenuM e Astikya ja asapravRttithI bhaya pedA karavAnuM prabaLa nimitta kAraNa che. lNA anaMtasaMsArIpaNuM azubhAnubaMdhathI thAya che te kahyuM. have te azubhAnubaMdhanuM mUlakAraNa zuM che? e, tathA tenA kayA kayA bhedo che? e jaNAvavA granthakAra kahe che - Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-8 tammUlaM micchattaM AbhiggahiAi taM ca paMcavihaM / bhavvANamabhavvANaM AbhiggahiaM vaNAbhogo / / 8 / / tanmUlaM mithyAtvamAbhigrahikAdi tacca paJcavidham / bhavyAnAmabhavyAnAmAbhigrahikaM vA'nAbhogaH ||8 / / tammUlaMti / tasya=anantasaMsArahetvazubhAnubandhasya mUlaM mithyAtvaM, utkaTahiMsAdidoSAnAmapi mithyAtvasahakRtAnAmeva taddhetutvAd, anyathA doSavyAmUDhatA'nupapatteH / taccAbhigrahikAdikaM paJcavidhaM=AbhigrahikamanAbhigrahikamAbhinivezikaM sAMzayikamanAbhogaM ceti paJcaprakAram / yadyapi jIvAdipadArtheSu tattvamiti nizcayAtmakasya samyaktvasya pratipakSabhUtaM mithyAtvaM dvividhameva paryavasyati - (1) jIvAdayo na tattvamiti viparyAsAtmakaM, (2) jIvAdayastattvamiti nizcayAbhAvarUpAnadhigamAtmakaM ca / tadAha vAcakamukhyaH-'anadhigamaviparyayau ca mithyAtvaM' () iti, tathApi 'dharme'dharmasaMjJA' ityevamAdayo daza bhedA ivopAdhibhedAtpaJcaite bhedAH zAstraprasiddhAH / tatrAbhigrahikam-anAkalitatattvasyAprajJApanIyatAprayojakasvasvAbhyupagatArthazraddhAnam, yathA gAthArtha : te azubhAnubaMdhanuM mULa mithyAtva che. te bhavyone AbhigrahikAdi pAMce prakAranuM hoya che. jyAre abhavyone Abhigrahika ke anAbhogika ema be prakAranuM hoya che. anaMtasaMsAranA hetabhUta te azubhAnubaMdhanuM mUla mithyAtva che. kemake utkaTahiMsAdidoSo paNa mithyAtvasakRta hoya to ja azubhAnubaMdhanA hetu bane che. nahIMtara to (mithyAtvasahaSkRta na hoya to) hiMsAdi hovA chatAM doSavyAmUDhatA (doSane guNakara mAnavAno viparyAsa) na hovAthI azubhAnubaMdha zI rIte paDe ? te mithyAtva AbhigrahikAdi pAMca prakAre che. (1) Abhigrahika (2) anAbhigrahika (3) Abhinivezika (4) sAMzayika ane (5) anAbhoga. jo ke jIva vagere padArtho aMge A tattva che evo nizcaya hovA rUpa je samyaktva che tenA pratipakSabhUta mithyAtva be prakAranuM ja hovuM phalita thAya che. - "jIvAdi padArtho tattva nathI" evA viparyAsAtmaka ane jIvAdi padArtho tattva che." evo nizcaya na hovA rUpa anadhigamAtmaka. zrIumAsvAtimahArAje paNa kahyuM che ke '(tattvono) anadhigama ane viparyaya e mithyAtva che." chatAM paNa mithyAtvanA "dharmamAM adharmasaMjJA vagere rUpa daza bhedo jema upAdhinA bhedathI kahevAya che tema A pAMca bhedo paNa upAdhinA bhedathI hovA zAstraprasiddha che. temAM Abhigrahika mithyAtva H- tattvonA ajANa jIvanI pote mAnelA padArthonI evI zraddhA hoya ke je te jIvane aprajJApanIya banAve te zraddhA e A prakAranuM mithyAtva che. eTale ke yathAsthita tattvone yathArthapaNe je jANato nathI, temaja pote je tattvone jevA mAnelA che te tattvo vAstavamAM tevA ja che enI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvanA bhedo bauddhasAGkhyAdInAM svsvdrshnprkriyaavaadinaam| yadyapi vaitaNDiko na kimapi darzanamabhyupagacchati tathA'pi tasya svAbhyupagatavitaNDAvAdArthameva nibiDAgrahavattvAdAbhigrahikatvamiti naavyaaptiH| 'anAkalitatattvasya' iti vizeSaNAd yo jaina eva dharmavAdena parIkSApUrvaM tattvamAkalayya svAbhyupagatArthaM zraddhatte tatra nAtivyAptiH, yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNaivAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, smygdRsho'priikssitpksspaatitvaayogaat| taduktaM haribhadrasUribhiH (lokatattvanirNaya 132) - pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / / iti / yazcAgItArtho gItArthanizrito mASatuSAdikalpaH prajJApATavAbhAvAdanAkalitatattva eva svAbhimatArthaM jainakriyAkadambakarUpaM zraddhatte tasya svAbhyupagatArthazraddhAnaM nA'prajJApanIyatAprayojakaM, asdevI dRDha mAnyatA dharAve che ke jenA kAraNe sAcA tattvo tene game eTalA samajAvavA chatAM te svIkArato nathI mAnato nathI ane potAnI mAnyatA choDato nathI. to tenI A mAnyatA e AbhigrahikamithyAtva che. jema ke svadarzananI prakriyAne kahenArA bauddha-sAMkhya vagerenuM mithyAtva. eka paNa darzanane na mAnanArA ane badhAne UDAvavAnI ja vAta karanAra vaitaMDike jo ke eke darzana svIkAryuM hotuM nathI. chatAM sarvatra vitaMDA karavI e ja eno abhyAgatArtha che. jenI gADha pakaDanA kAraNe e paNa aprajJApanIya banyo hoya che. tethI lakSaNa tenA mithyAtvamAM paNa jatuM hovAthI avyApti nathI. vaLI je jaina dharmavAdathI parIkSA karI tattvane jANI "zrIjinezvarabhagavaMtoe kahelA ja tattvo yathArtha che." ityAdi nizcaya karI e tattvone svIkAre ane evI joradAra zraddhA kare ke bIjA koI darzanavALo game eTalI kayuktiothI samajAvavAno prayatna kare to paNa enA tattvone svIkAre nahIM to emAM paNa aprajJApanIyatAprayojaka svAbhupagatArtha zraddhA rahelI kahevAya. chatAM e jIva "anAkalitatattva' na hovAthI emAM A lakSaNa jatuM nathI. tethI A vizeSaNanA kAraNe evA jIvamAM AvanAra ativyApti doSanuM vAraNa thayeluM jANavuM. vaLI je nAmathI jaina hovA chatAM svakulanA AcArothI AgamaparIkSAno bAdha kare che arthAt "amArI kulaparaMparAmAM A AcAro AvyA che mATe ame paNa karavAnA" eTalo mAtra vicAra hovAnA kAraNe kharekhara A AcAro hitakara che ke nahi? ene jaNAvanAra zAstra pramANabhUta che ke nahi? hitakara hoya to kaI dRSTie? kayA vidhithI? ItyAdi parIkSA (vicAra) karavAnI zakti - sAmagrI hovA chatAM kare nahi to ene paNa Abhigrahika mithyAtva ja jANavuM. kema ke samyagdaSTi jIva parIkSA karyA vagara kazAno pakSapAta karato nathI. zrIharibhadrasUri mahArAje (lokatattvanirNaya 132) kahyuM che ke "mane vIramAM pakSapAta nathI ke kapilAdi para dveSa nathI. paNa jenuM vacana yuktiyukta hoya teno svIkAra karavo yogya hoI huM svIkAra karuM chuM." vaLI mApatuSAdi vagere jevA ke gItArthanizrita agItArtha buddhipaTutA na hovAnA kAraNe tattvonA ajANa hoya che. temaja jainakriyA kadaMbakarUpa svAsthUpagata arthanI te zraddhA paNa kare che. tema chatAM tenI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 grahazaktyabhAvAt, kintu guNavadAjJAprAmANyamUlatvena guNavatpAratantryaprayojakamityaprajJApanIyatAprayojakatvavizeSaNAna ttraativyaaptiH| 1 / / svaparAbhyupagatArthayoravizeSeNa zraddhAnamanAbhigrahikam , yathA sarvANi darzanAni zobhanAni iti pratijJAvatAM mugdhalokAnAm / yadyapi paramopekSAvatAM nizcayaparikarmitamatInAM samyagdRSTInAM svasvasthAne sarvanayazraddhAnamasti, ziSyamativisphAraNarUpakAraNaM vinaiktrnyaarthnirdhaarnnsyaashaastraarthvAt aa tada sakhata siddhasenaH (2-28)nniyyvynnijjsccaa savvaNayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na diThThasamayo vibhayai sacceva alie vA / / tathA'pi svasvasthAnaviniyogalakSaNena vizeSeNa teSAM sarvanayazraddhAnamastIti nAtivyAptiH 2 / / te zraddhA aprajJApanIyatAnI prayojaka hotI nathI, kemake kadAgraha pakaDAvI ApavAnI temAM tAkAta hotI nathI. kintu "guNavAnI AjJA pramANabhUta che." evA nizcayamUlaka hoI guNavAnuM evA gurunA pAratanyanI ja prayojaka hoya che. ane tethI svAbhupagatAWzraddhAnuM aprajJApanIyatAprayojaka evuM je vizeSaNa lagADyuM che tenA kAraNe tevA agItArthanI zraddhAmAM ativyApti thatI nathI. anAbhigrahika mithyAtvaH pote ane bIjAoe mAnelAM tattvonI samAna rIte zraddhA karavI e anAbhigrahika mithyAtva che - jema ke mugdha jIvo "sarva darzano suMdara che" ityAdi mAne che te. jo ke dareka darzano eka eka naya jevA che ne parama upekSAvALA temaja nizcayanayathI parikarmita buddhivALA samyagdaSTi jIvo dareka nayonI potapotAnA sthAnamAM zraddhA kare che. arthAt dareka nayone potapotAnI apekSAe sAcA mAne che. tema chatAM teomAM ativyApti nathI te AgaLa dekhADIzuM. ~ pUrvAcAryoe te te zAstramAM kyAreka kyAreka koI eka nayasaMmata arthanuM paNa nirdhAraNa karyuM che. phalita tarIke anya nayane mAnya arthanuM khaMDana paNa karyuM che to samyagdaSTi evA teone dareka naya mAnya che evuM kyAM rahyuM? ~ AvI zaMkA karavI nahi, kemake te sthAnomAM evuM je nirdhAraNa karyuM che te to ziSyanI buddhi vikasAvavA mATe ja karyuM che, potAne abhimata che te mATe nahi. ziSyanI buddhi vikasAvavA vagere rUpa AvA prayojana vinA paNa jo svarasathI ja tenuM nirdhAraNa karyuM hoya to to enAthI pratipAdita artha zAstrArtha rUpa ja na rahevAthI apramANa TharI jAya. sammati tarka granthamAM zrI siddhasena divAkarasUri mahArAje paNa kahyuM che ke "badhA nayo potapotAnI vakatavyatAmAM satya che ane bIjAnI vicAraNA karavAmAM mUDha (jaDa-khoTA) che. tethI siddhAntanI jANakAra vyakti teono "A sAcA che ane A khoTA che evo vibhAga karatI nathI." Ama A samyagdaSTi jIvo sarvadarzanone sAcA (suMdara) mAne che. tema chatAM potapotAnA sthAnamAM ja te te nayono viniyoga - -- -- -- -- -- -- -- -- -- - - - 1. nijakavacanIyasatyAH sarvanayAH paravicAraNe mohAH / tAn punarna dRSTasamayo vibhajati satyAn vA alIkAn vA / / - - - Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 mithyAtvanA bhedo viduSo'pi svrsvaahibhgvtprnniitshaastrbaadhitaarthshrddhaanmaabhiniveshikm| svasvazAstrabAdhitArthazraddhAnaM viparyastazAkyAderapIti tatrAtivyAptivAraNAya bhagavatpraNItatvaM shaastrvishessnnm| bhagavatpraNItazAstre bAdhitArthazraddhAnamiti sptmiigrbhsmaasaanaativyaaptitaadvsthym| tathApyanAbhogAt prajJApakadoSAdvA vitathazraddhAnavati samyagdRSTAvativyAptiH, anAbhogAd guruniyogAdvA samyagdRSTerapi vitathazraddhAnabhaNanAt / tathA coktamuttarAdhyayananiryuktau (163) - sammaddiTThI jIvo uvaiTuM pavayaNaM tu saddahai / saddahai asabbhAvaM aNAbhogA guruNiogA vA / / iti / / tadvAraNAya svarasavAhIti, samyagvaktRvacanA'nivarttanIyatvaM tadarthaH, anAbhogAdijanitaM mugdhazrAddhA karAyo hoya to ja te badhAne sAcA mAne che, badhA darzano (nayo) badhI daSTie sAcA che evI kaMI zraddhA rAkhatA nathI. Ama teonI sarvanaya zraddhA svasvasthAnaviniyoga rUpa vizeSatAvALI hoI avizeSaNa hotI nathI, ane tethI teomAM ativyApti nathI. Abhinivezika mithyAtva : vidvAnane paNa bhagavatpaNItazAstrabAdhita arthanI svarasavAhI zraddhA hoya te Abhinivezika mithyAtva che. pote mAnelA zAstramAM prarUpAyelA tattvono paNa vipasa pAmelA zAkyAdine svasvazAstrabAdhita koI padArthanI je zraddhA hoya che, temAM ativyApti na thAya e mATe zAstranuM bhagava-NItatva evuM vizeSaNa mUkyuM che - "chatAM zAkyAdine bhagavatpaNItazAstrathI bAdhita ane svazAstrone anukUla (ke pratikula paNa) tattvonI je zraddhA hoya che temAM lakSaNa cAlyuM jAya che ane tethI ativyApti UbhI ja rahe che kemake zAkyAdine to Abhigrahika mithyAtva hoya che, Abhinivezika nahi" - evA doSonuM vAraNa karavA "zAstrabAdhita" zabdano "zAstrathI bAdhita" evo tRtIyAtapuruSa samAsa na karavo, paNa "zAstramAM bAdhita" evo saptamItapuruSa samAsa karavo. arthAta jinokta zAstramAM japrarUpelA padArthano abhinivezAdinA kAraNe bAdhita evo viparIta bodha pakaDAI jAya e Abhinivezika mithyAtva che. (arthAtu zAstranA tAtparya mujaba artha samajavA chatAM te arthane khoTo mAnIne tenI jagyAe potAne beThela artha ja sAco che ane zAstramAM eTalI bhUla che evo viparIta bodhano abhiniveza pakaDAI javo e Abhinivezika mithyAtva che.) zAkyAdine Avo viparIta bodha na hoI ativyApti nathI. tema chatAM, anAbhoganA kAraNe ke guruniyoganA (gurue Apela tevI samajaNanA) kAraNe samyagdaSTine paNa vitathazraddhA hovI uttarAdhyayananiyuktimAM je kahI che, jemake + "samyagdaSTi jIva upadiSTa pravacananI zraddhA kare che. temaja koI samyatvI kyAreka anAbhogathI ke guruniyogathI asabhUta arthanI paNa zraddhA kare che." + te vitathizraddhAvALA samyagdaSTijIvamAM ativyApti na Ave e mATe "zraddhA'nuM "svarasavAhI' evuM vizeSaNa mUkyuM che. samya vaktA samajAvavA prayatna kare to paNa 1. samyagdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddhatte / zraddhatte'sadbhAvamanAbhogAd guruniyogAdvA // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8 dInAM vitathazraddhAnaM tu samyagvaktRvacananivarttanIyamiti na dossH| tathApi jinabhadrasiddhasenAdiprAvacanikapradhAnavipratipattiviSayapakSadvayAnyatarasya vastutaH zAstrabAdhitatvAttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitvaprasaGga iti tadvAraNArthaM viduSo'pIti-zAstratAtparyabAdhapratisandhAnavata ityrthH| siddhasenAdayazca svasvAbhyupagatamarthaM zAstratAtparyabAdhaM pratisandhAyApi pakSapAtena na pratipannavantaH, kintvavicchinnaprAvacanikaparamparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatArthAnukUlatvena pratisandhAyeti na te'bhinivezinaH, goSThAmAhilAdayastu zAstratAtparyabAdhaM pratisandhAyaivAnyathA zraddhate iti na doSaH 3 / / bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktaH zAstrArthasaMzayaH sAMzayikam, yathA 'sarvANi darzanAni pramANaM kAnicidvA', 'idaM bhagavadvacanaM pramANaM na vA' ityAdi sNshyaanaanaam| mithyAtvapradezodayaniSpannAnAM sAdhUnAmapi sUkSmArthasaMzayAnAM mithyAtvabhAvo mA prAsAGkSIditi bhagavadvacanaprAmANyasaMzayaprayuktatvaM je vitatha zraddhA chUTI na zake evI hoya te "svarasavAhI' kahevAya. mugdha zrAvakone anAbhogAdinA kAraNe thayela vitathazraddhA samyagu vaktAnA vacanathI chUTI jAya tevI hoya che tethI emAM ativyApti thatI nathI. te chatAM, zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNa temaja zrI siddhasena divAkarasUri vagerene pravacananA mukhya viSaya aMge thayela vivAdanA be pakSomAMthI eka to vastutaH zAstrabAdhita ja che. tethI bemAMthI ekanI (zAstrabAdhitanI) zraddhAvALAne Abhinivezika mithyAtva hovAnI ativyApti UbhI ja rahe che. tethI ene dUra karavA "viduSoDapi" ema kahyuM che. enAthI phalita e thayuM ke "A mArI mAnyatA zAstratAtparyathI bAdhita che" evuM jANanAranI vitatha zraddhA A mithyAtvarUpa che. siddhasenadivAkarasUri Adie "potapote karela artha zAstratAtparyathI bAdhita che evuM jANavA chatAM pakSapAtathI potAnI pakaDa choDI nahotI" evuM nathI, kema ke e zAstratAtparyathI bAdhita che evuM ja teo jANatA nahotA, kintu "zAstranuM tAtparya pote svIkArela arthane anukUla ja che" evuM potapotAne pravacanag guruonI avicchinna maLelI paraMparAthI jANIne potAno mata choDyo nahoto. tethI teo Abhinivezika mithyAtvavALA siddha thatA nathI. goSThAmAhila vageree to pote mAnelo artha zAstratAtparyabAdhita che evuM jANavA chatAM potAno mata choDyo nahoto, tethI teonA mithyAtvamAM AvyApti doSa nathI. sAMzayika mithyAtvaH bhagavAnanuM vacana pramANabhUta haze ke nahi? evA saMzayanA kAraNe zAstrArtha aMge paDelo saMzaya e sAMzayika mithyAtva che. jemake samyagdaSTi hovA chatAM jene koIkavAra bhagavAnanA vacanamAM zaMkA paDI jAya tenA manamAM evo saMzaya Ubho thAya ke "badhA ja darzano pramANabhUta haze ke pachI amuka ja?" A saMzaya e sAMzayika mithyAtva che. koIne sIdhesIdhI evI zaMkA paDe ke bhagavAnanuM amuka vacana pramANabhUta haze ke nahi?' to e saMzaya paNa sAMzayika mithyAtva rUpa che. sAdhuone paNa mithyAtvanA pradezodayathI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvanA bhedo o 37 vizeSaNam, te ca naivaMbhUtAH, kintu bhagavadvacanaprAmANyajJAnanivarttanIyAH, sUkSmArthAdisaMzaye sati 'tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM' ityAdyAgamoditabhagavadvacanaprAmANyapuraskAreNa taduddhArasyaiva sAdhvAcAratvAtM / yA tu zaGkA sAdhUnAmapi svarasavAhitayA na nivarttate sA sAMzayikamithyAtvarUpA satyanAcArApAdikaiva, ata eva kAGkSAmohodayAdAkarSaprasiddhiH / 4 / / sAkSAtparamparayA ca tattvA'pratipattiranAbhogam, yathaikendriyAdInAM tattvAtattvAnadhyavasAyavatAM mugdhalokAnAM ca / yadyapi mASatuSAdikalpAnAM sAdhUnAmapi sAkSAttattvA'pratipattirasti, tathApi teSAM gItArthanizritatvAttadgatatattvapratipatteH paraMparayA teSvapi sattvAnna ttraativyaaptiH| tattvApratipattizcAtra saMzayanizcayasAdhAraNatattvajJAnasAmAnyAbhAva iti na sAMzayike'tivyAptiriti dik / 5 / / etacca paJcaprakAramapi mithyAtvaM bhavyAnAM bhavati / abhavyAnAM tvAbhigrahikamanAbhogo veti dve eva mithyAtve syAtAm, na tvanAbhigrahikAdIni trINi, anAbhigrahikasya vicchinnapakSapAtatayA malAlpatA sUkSma padArtho aMge thatA saMzayamAM ativyApti na thAya e mATe bhagavacanaprAmANyasaMzayaprayuktatva evuM vizeSaNa kahyuM che. sAdhuone thatA e saMzaya AvA hotA nathI. kintu bhagavacana aMgenA prAmANyajJAnathI dUra thaI janArA hoya che. kemake sUkSmArthAdi aMge saMzaya thaye chate "te ja niHzaMkapaNe satya che je jinezvaroe kaheluM che" ityAdi Agamokta vacanothI bhagavacananA prAmANyane AgaLa karIne e saMzayone ukheDI nAkhavA e ja sAdhvAcAra che. sAdhuone paNa paDela je zaMkA sva2sasavAhI hoI dUra thatI nathI te sAMzayika mithyAtvarUpa hovAthI anAcAra lAvanAra bane ja che. tethI ja kAMkSAmohanIyanA udayathI ane sAvadhAnIthI samyaktva javA-AvavA rUpa AkarSonI zAstramAM vAta karI che. anAbhoga mithyAtva H sAkSAt ke paraMparAe tattvonI jANakArI na hovI e anAbhoga mithyAtva che. jema ke ekendriya jIvone temaja tattva-atattvanA adhyavasAyazUnya mugdhalokone. jo ke mASatuSAdi jevA sAdhuone paNa sAkSAt to tattvanI ajANakArI ja hoya che, chatAM paNa teo gItArthanizrita hoI gItArthamAM rahela tattvapratipatti paraMparAe teomAM paNa che, mATe ativyApti nathI. vaLI saMzayanizcayaubhayasAdhAraNarUpa tattvajJAnano sAmAnyaabhAva (saMzayAtmaka ke nizcayAtmaka koIpaNa tattvajJAna na hovuM te) ahIM tattvanI apratipatti tarIke abhipreta hoI tattvanA saMzayavALA jIvanA sAMzayika mithyAtvamAM ativyApti nathI. bhavyone A pAMce prakAranuM mithyAtva saMbhave che, jyAre abhavyone to Abhigrahika ke anAbhoga e be ja mithyAtva hovA saMbhavita che, anAbhigrahikAdi kyAreya saMbhavatA nathI. kemake (1) kudarzanonA pakSapAtathI mukta evuM anAbhigrahika mithyAtva karmamalanI alpatA nimitte Ave che je alpatA abhavyone 1. mannai tameva saccaM nissaMkaM jaM jiNehiM pannattaM / suhapariNAmA savvaM kaMkhAi visuttiyArahio || Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-8, 9 nimittakatvAd, Abhinivezikasya ca vyApanadarzananiyatatvAd, sAMzayikasya ca sakampapravRttinibandhanatvAd, abhavyAnAM ca bAdhitArthe niSkampameva pravRtteH, ata eva bhavyAbhavyatvazaGkApi teSAM niSiddhA / taduktamAcAraTIkAyAM 'abhavyasya bhavyAbhavyatvazaGkAyA abhAvAd' iti / / 8 / / nanvabhavyAnAmantastattvazUnyAnAmanAbhogaH sArvadiko bhavatu, AbhigrahikaM tu kathaM syAd ? iti bhrAntasyAzaGkAmapAkartumAbhigrahikabhedAnupadarzayati - Natthi Na Nicco Na kuNai kayaM Na veei Natthi NivvANaM / Natthi ya mokkhovAo Abhiggahiassa cha viappA / / 9 / / nAsti na nityo na karoti kRtaM na vedayati nAsti nirvANam / nAsti ca mokSopAya Abhigrahikasya SaD vikalpAH / / 9 / / Natthitti / nAstyevAtmA, na nitya AtmA, na kartA, kRtaM na vedayati, nAsti nirvANaM, nAsti mokSopAyaH, ityAbhigrahikasya cArvAkAdidarzanapravartakasya prpkssniraakrnnprvRttdrvyaanuyogsaarkyAreya saMbhavatI nathI. (2) Abhinivezika mithyAtva to samyakatvabhraSTa jIvone saMbhave che, abhavyone to kyAreya samyakatvaprApti ja hotI nathI. bhraSTa thavAnuM kyAMthI saMbhave? ane (3) sAMzayika mithyAtva sakaMpapravRtti karAvanAra hoya che jyAre abhavyo to bAdhitArthamAM niSkapa pravRtti karanAra hoya che. tethI ja to teone "huM bhavya hoIza ke abhavya ?" evI zaMkAno paNa zAstramAM niSedha karyo che. zrI AcArAMganI TIkAmAM kahyuM che ke "abhavyane bhavyAbhavyatvanI zaMkAno abhAva hovAthI..."tethI niSkapa pravRtti karanAra abhavyomAM sAMzayika mithyAtva paNa hotuM nathI. mATe abhavyone anAbhigrahakAdi traNa mithyAtva hotA nathI e nizcita jANavuM. 8 anta tattvazUnya abhavyono haMmezAM anAbhoga ja hovo joIe, Abhigrahika zI rIte saMbhave ? evI bhrAnta jIvanI zaMkAne dUra karavA Abhigrahika mithyAtvanA bhedone jaNAvatAM granthakArazrI kahe gAthArtha: "AtmA nathI", "nitya nathI", "kartA nathI", "karelA karmane bhogavato nathI," "mokSa jevI koI cIja nathI,' "mokSa apAvI zake evA koI upAya nathI." (A) AbhigrahikamithyAtvanA cha vikalpo che. "AtmA nathI', nitya nathI', "kartA nathI', "karelA karmane bhogavato nathI,' "mokSa jevI koI cIja nathI," "mokSa apAvI zake evA koI upAya nathI." cArvAkAdi nAstika vagere darzanone pravartAvanAra Abhigrahika mithyAtvanA A cha bhedo parapakSanuM nirAkaraNa karavA mATe racAyelA ane dravyAnuyoganA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 abhavyanA mithyAtvano vicAra sammatyAdigranthaprasiddhAH ssddviklpaaH| te ca sadA nAstikyamayAnAmabhavyAnAM vyaktA eveti kasteSAmAbhigrahikasattve saMzaya iti bhAvaH / rUtyaM 2 - loiamicchattaM puNa sarUvabheeNa hujja caubheaM / abhigahiamaNabhigahiaM saMsaiaM taha aNAbhogaM / / tattha vi jamaNAbhogaM avvattaM sesagANi vattANi / cattAri vi jaM NiyamA sannINaM huMti bhavvANaM / / iti navInakalpanAM kurvanabhavyAnAM vyaktaM mithyAtvaM na bhavatyeveti vadan paryanuyojyaH - nanu bhoH ! kathamabhavyAnAM vyaktamithyAtvaM na bhavati? nAstyAtmetyAdimithyAtvavikalpA hi vyaktA eva teSAM abhavyAzritamithyAtve'nAdyanantA sthitirbhavet / sA bhavyAzritamithyAtve'nAdisAntA punarmatA / / 9 / / etavRttiryathA-abhavyAnAzritya mithyAtve sAmAnyena vyaktAvyaktamithyAtvaviSaye'nAdyanantA sthitirbhavati / tathA saiva sthitibhavyajIvAn punarAzrityA'nAdisAntA matA / yadAha micchattamabhavvANaM tamaNAimaNaMtayaM muNeyavvaM / bhavvANaM tu aNAisapajjavasiyaM tu sammatte / / sArabhUta evA sammati vagere granthamAM kahyA che. haMmezAM nAstikatAthI bharelA evA abhavyone paNa A bhedo hovA vyakta ja che. tethI "teone Abhigrahika mithyAtva hoya ja nahi" evo nizcaya to dUra rahyo paNa "teone Abhigrahika mithyAtva saMbhave ke nahi?" evo saMzaya paNa zI rIte paDe? + "laukika mithyAtva svarUpabhede cAra bhedavALuM che Abhigrahika-anAbhigrahika-sAMzayika tathA anAbhoga. (AbhinivezikamithyAtva lokottara hovAthI). temAM paNa je anAbhoga mithyAtva che te avyakta hoya che. bAkInA vyakta hoya che, kema ke bAkInA cAreya (Abhigrahika, anAbhigrahika, sAMzayika ane Abhinivezika) niyamA saMjJI bhavyone hoya che" + evI navI kalpanA karatA ane "abhavyone vyaktamithyAtva hoya ja nahi evuM bolatA bhrAnta jIvane paNa A rIte ja cha vikalponI vAta karI Avo prazna pUchavo ke "bhAI! abhavyone vyakta mithyAtva zA mATe na hoya? kemake mithyAtvanA "AtmA nathI" vagere vikalpo teone spaSTa rIte hovA zAstromAM saMbhaLAya ja che." tathA "abhavyomAM vyakta ke avyakta rUpe rahela sAmAnya mithyAtvanI sthiti anAdi anaMta hoya che. jyAre bhavyomAM rahelA tenI sthiti anAdi sAnta hoya che. kahyuM che ke abhavyonuM te mithyAtva anAdi anaMta jANavuM, jyAre samyakatvaprAptikALe bhavyone anAdi sAnta jANavuM." guNasthAna kramAroha sUtra (9) = = = = = 1. laukikamithyAtvaM punaH svarUpabhedena bhaveccaturbhedam / AbhigrahikamanAbhigrahikaM sAMzayikaM tathA'nAbhogam // ___ tatrApi yadanAbhogamavyaktaM zeSakANi vyaktAni / catvAryapi yaniyamAt saMjJinAM bhavanti bhavyAnAm // 2. mithyAtvamabhavyAnAM tadanAdyanantakaM jnyaatvym| bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM tu smyktve|| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 iti guNasthAnakramArohasUtravRttyanusAreNAbhavyAnAM vyaktamapi mithyAtvaM bhavatItyApAtadRzApi vyaktameva pratIya aa. - kiJca sthAnAGgAnusAreNApyabhavyAnAmAbhigrahikamithyAtvaM vyaktaM pratIyate / taduktaM tatra dvitIyasthAnake prathamoddezake-'AbhiggahiyamicchadaMsaNe duvihe paNNatte, taMjahA-sapajjavasie ceva apjjvasi veva tti', I etavRttiryathA-'Abhiggahie ityAdi, AbhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM saparyavasAnaM samyaktvaprAptau, aparyavasitaM abhavyasya, samyaktvA'prApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanayAnuvRttyA''bhigrahikamiti vypvite ' ti ane tenI vRttinA A vacanone anusAre "abhavyone vyakta mithyAtva paNa saMbhave che e vAta uparachallI dRSTie vicAranArane paNa spaSTa rIte jaNAya che. (ThANAMgasUtrathI Abhigrahika mithyAtvanuM samarthana) vaLI ThANAMga sUtra parathI paNa "abhavyone Abhigrahika mithyAtva hoya che e vAta spaSTa rIte jaNAya che. (tethI teone vyakta mithyAtva hotuM ja nathI. evI je kukalpanA teomAM Abhigrahika mithyAtvano niSedha karavA mATe tame karo cho te sAva ayogya ja che.) ThANAMga sUtranA dvitIya sthAnakanA prathama uddezAmAM kahyuM che ke "Abhigrahika mithyAdarzana be prakAre kahevAyuM che. te A pramANe - saparyavasita (sAnta) ane aparyavasita (anaMta) + enI vRttimAM kahyuM che ke + "Abhigrahika mithyAdarzana saparyavasita aMta sahitanuM hoya che. samyakatvanI prAptikALe teno aMta thAya che. temaja abhavyone aparyavasita (=aMta vinAnuM) hoya che, kemake teone samyaktvanI prApti ja thatI nathI. jo ke abhavyane AveluM A mithyAtva paNa pachInA anaMtakALa mATe, samyaktvanI prApti na hovAnA kAraNe mithyAtva sAmAnya tarIke rahe ja che, to paNa te Abhigrahika mithyAtva tarIke to rahetuM nathI ja, kema ke ekendriyAdi bhavomAM avazya janArA tene anAbhogika mithyAtva hoya che. ane tethI tenA paNa Abhigrahika mithyAtvane aparyavasita kahI zakAtuM nathI. tema chatAM, pachIthI ekendriyAdimAM gayelA tenuM mithyAtva atItakALamAM AvelA Abhigrahika mithyAtvane AzrayIne atItakAlayanA abhiprAye "vRtaghaTa' vagere ullekhanI jema "Abhigrahika mithyAtva' tarIkeno ullekha pAme che. ane tethI e aparyavasita kahevAyuM che.'+ 1. - AvA cihnanI vacamAM rahelo pATha 5. upAdhyAyajI mahArAje pachIthI umeryo hoya evuM lAge che. anya hastalikhita pratomAM ke mudrita pratamAM te jovA maLyo nathI. paNa saMvegIjaina upAzrayanI (hAjA paTelanI poLa, amadAvAda) hastalikhita pratamAM tenA pR. naM. 8 paranAM hAMsiyAmAM A pATha umerelo che. mATe ame paNa eno granthamAM samAveza karI dIdho che, e rIte ha.li. pratanA 32mAM pRSTha para paNa hAMsiyAmAM pATha umerelo che. teno paNa AgaLa zloka naM. 37nI TIkAmAM ame cihna vacce samAveza karyo che e jANavuM. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra 41 nanvevaM 'evaM aNabhiggahiyamicchAdasaNevi' ityatidezAdanAbhigrahikamithyAtvamapyabhavyAnAM prApnotIti 'abhavyAnAmAbhigrahikA'nAbhogalakSaNe dve eva mithyAtve' iti bhavatAM pratijJA vilupyeteti cet ? na, micchAdasaNe duvihe paNNatte-AbhiggahiyamicchAdasaNe ceva aNabhiggahiyamicchAdasaNe ceva' tti prathamasUtre sakalabhedasaMgrahArthamanAbhigrahikapadenAbhigrahikAtiriktasyaiva grahaNAt, taduktaM tavRttau-'abhigrahaH kumataparigrahaH, sa yatrAsti tadAbhigrahikaM, tadviparItamanAbhigrahikamiti' / kiJca yadanAbhigrahikamabhavyAnAM pratiSidhyate tadAdidharmabhUmikArUpameveti svarucikalpitAnAbhigrahikasyAbhavyeSu sattve'pi na kSatiH, evamAbhi zaMkAH A rIte ThANAMga sUtranA vacana parathI teno yathAzruta artha karIne jo abhavyomAM Abhigrahika mithyAtvanI hAjarI mAnazo to enA parathI ja teomAM anAbhigrahika mithyAtvanI hAjarI paNa mAnavI paDaze, kema ke Abhigrahika mithyAtvanI bhavya-abhavyamAM sAnta-ananta tarIkenI prarUpaNA karIne pachI "e ja pramANe anAbhigrahika mithyAdarzana aMge paNa jANavuM' evo je atideza karyo che tenA parathI abhavyamAM anAbhigrahika mithyAtva hovAnI paNa siddhi thAya che. ane to pachI "abhavyone Abhigrahika ane anAbhoga e be ja mithyAtva hoya che.' evI tamArI pratijJA UDI jaze. tethI ukta ThANAMga sUtrano yathAzruta artha na karatAM koI vizeSa artha karavo joIe. ane tethI e vizeSa artha pramANe e sUtra parathI paNa abhavyamAM Abhigrahika mithyAtvanI hAjarInI siddhi thaze nahi. samAdhAnaH amArI pratijJA UDI javA vagerenI tamArI A vAto khoTI che, kemake ThANAMganA ukta sUtramAM je anAbhigrahika mithyAtvano atideza che te ane ame je anAbhigrahika mithyAtvanI hAjarIno abhavyamAM niSedha karIe chIe (ke je prastuta pAMca mithyAtvamAMnuM eka che) te e baMne judA che. A vAta ThANAMganA uktasUtranI pUrvanA mithyAdarzana be prakAre kahevAyeluM che - Abhigrahika mithyAdarzana ane anAbhigrahika mithyAdarzana' A sUtra parathI jaNAya che. A sUtramAM, mithyAtvanA badhA bhedono be bhedamAM saMgraha karavAno che. mATe "anAbhigrahika' zabdathI pAMca bhedamAMnA eka bhedarUpa anAbhigrahika mithyAtvano ullekha mAnavAno nathI. (kema ke to pachI anAbhogika vigere bheda asaMgRhIta rahe) kintu Abhigrahikabhinna evA ja arthano ullekha mAnavAno che. te sUtranI vRttimAM kahyuM che ke "abhigraha=kumatano svIkAra. te je mithyAtvamAM hoya te Abhigrahika. enAthI viparIta =kumatanA svIkAra vagaranuM (anya badhuM) mithyAtva e anAbhigrahika." tethI A "anAbhigrahika' zabdathI to "anAbhogika'no paNa ullekha che. tethI ThANAMganA uktasUtra parathI abhavyomAM anAbhigrahika mithyAtva hovuM paNa siddha thatuM hovA chatAM, e prastuta pAMca bhedamAMthI to anAbhogika mithyAtvabhedamAM phalita thAya che. tethI be ja mithyAtva mAnavAnI amArI pratijJA UDI jatI nathI. ane tethI te sUtrano yathAzruta artha choDI vizeSa artha karavo anAvazyaka hoI te sUtra parathI abhavyomAM Abhigrahika mithyAtvanI hAjarI siddha thAya ja che. yathAzruta arthamAM koI bAdhaka na hoya to kaMI vizeSa arthanI kalpanA karavI nyAya Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 30 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-9 nivezikamapi teSu samyaktvapUrvakameva pratiSidhyate, ityAbhigrahikamapi dravyaliMgavatAM teSAmAbhinivezikatvena kvaciducyamAnaM na doSAyeti sudhIbhirbhAvanIyam - / api ca pAlakasaMgamakAdInAM pravacanArhatpratyanIkAnAmudIrNavyaktataramithyAtvamohanIyodayAnAmeva samudbhUtA nAnAvidhAH kuvikalpAH zrUyante / kiJca - mokSakAraNe dharma ekAntabhavakAraNatvenAdharmazraddhAnarUpaM mithyAtvamapi teSAM labdhyAdyarthaM gRhItapravrajyAnAM vyaktameva / yatpunarucyate- 'teSAM kadAcitkulAcAravazena vyavahArato vyaktamithyAtve samyaktve vA satyapi nizcayataH sarvakAlamanAbhogamithyAtvameva bhavati' iti tadabhinivezavijRmbhitaM, zuddhipratipattyabhAvApekSayA nizcayenAnAbhogAbhyupagame Abhi banatI nathI. vaLI abhavyomAM je anAbhigrahika mithyAtvano ame niSedha karIe chIe te paNa Adidharma bhUmikA rUpa anAbhigrahika mithyAtvano ja (ke jene, te uttarottara dharmaprApti karAvanAra hoI ame AgaLa zobhana=suMdara kahevAnA chIe teno) niSedha jANavo. tethI svarucikalpita anAbhiprahika mithyAtva (ke je ame kahela anAbhigrahikamithyAtva karatAM juduM che te) abhavyomAM hoya to paNa koI vAMdho nathI. e ja rIte teomAM Abhinivezika mithyAtvano je niSedha karAya che te paNa samyaktvapUrvaka (samyaktvathI paDelAne) AvatAM Abhinivezika mithyAtvano jANavo. tethI dravyaliMga svIkArela koI abhavya zAstrokta koI eka siddhAntanI sAme prakaTa rIte paDyo hoya ane tethI tenA Abhigrahika paNa mithyAtvano Abhinivezika mithyAtva tarIke ullekha thayo hoya to paNa tenA niSedhanI prarUpaNA UDI javA rUpa koI doSa thato nathI e buddhimAna puruSoe vicAravuM, kema ke tenuM e mithyAtva samyaktvapUrvakanuM na hoI prastuta niSedhano viSaya ja nathI. vaLI pravacananA ane zrI arihaMtanA duzmana evA pAlaka-saMgamadeva vagere abhavyone teo udIrNa thayelA vyaktatara mithyAtva mohanIyanA udayavALA hovAthI ja aneka prakAranA kuvikalpo thayA hatA evuM saMbhaLAya che. temaja pAMca mahAvrata pAlanAdirUpa dharma ke je mokSanA kAraNabhUta che tene paNa abhavya to labdhi-svarga-vaibhavAdinuM ja kAraNa mAne che, mokSane mAnato ja na hovAthI dharmane tenA kAraNa tarIke paNa mAnato nathI. tethI mokSanA kAraNa dharmane e ekAnte saMsAranuM ja kAraNa mAne che e phalita thAya che. mATe labdhi vagere mATe dIkSA lenArAne 'dharmamAM adharmazraddhA' rUpa mithyAtva vyakta ja hoya che e vAta spaSTa che. ~ 'abhavyone kyAreka tevA kulAcArAdinA kAraNe vyavahArathI vyakta mithyAtva (yajJa vagere karatA hoya to) ke samyaktva (jinapUjAdi karatA hoya to) hovA chatAM nizcayathI to haMmezAM anAbhoga mithyAtva ja hoya che.' ~ evuM je kahevAya che te pakaDAyelA kadAgrahano ja nAca jANavo, kemake "abhavyone to kyAreya paNa itaradarzananA AcAronI zuddha pratipatti ke samyaktvano paNa zuddha svIkAra hoto nathI. tethI mAnavuM joIe ke teone nizcayathI to anAbhoga mithyAtva ja hoya che." evI tamArI pAyAnI mAnyatA paNa bhUla bharelI ja che, kAraNa ke to to zuddha pratipatti na karanAra AbhigrahikAdi Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra - grahikAdisthale'pi tatprasaGgAd, bahirantarvyaktAvyaktopayogadvayAbhyupagamasya cApasiddhAntakalaGka dUSitatvAd / atha yadekapudgalAvazeSasaMsArasya kriyAvAditvAbhivyaJjakaM dharmadhiyA kriyArucinimittaM tanmithyAtvaM vyaktam / yaduktaM- (vyAkhyAnavidhizatakaM 8) tesuvi ego puggalapariaTTo jesiM hujja saMsAro / tahabhavvattA tesiM kesiMci hoi kiriyaruI / / tIe kiriyAkaraNaM liMgaM puNa hoi dhammabuddhIe / kiriyAruINimittaM jaM vRttaM vattamicchati / / tato'nyaccAvyaktaM mithyAtvam / na cAbhavyasya kadApyekapudgalaparAvarttAvazeSaH saMsAra iti sadaiva tasyAvyaktaM mithyAtvamavasthitamiti ced ? maivaM, evaM sati caramapudgalaparAvarttAtiriktapudgalaparAvarttavarttinAM bhavyAnAmapyavyaktAnAbhogamithyAtvavyavasthitAvAbhigrahikamithyAtvocchedaprasaGgAt / kiJca, mithyAtvIne paNa tamAre anAbhogika mithyAtva ja mAnavAnI Apatti Ave. ~yajJAdi karanAra abhavyane bAhyadRSTie mithyAtvano vyakta upayoga hovA chatAM AMtarika rIte to avyakta upayoga ja hoya che. - evI mAnyatA paNa ayukta che, kema ke evA vyakta-avyakta be upayoga mAnavA e siddhAntaviruddha hoI apasiddhAnta kalaMkathI dUSita che. ~ 43 (caramAvartta pUrve paNa vyaktamithyAtva saMbhavita) zaMkA : jeno saMsAra eka pudgalaparAvartta ja bAkI hoya tevA jIvanuM dharmabuddhithI kriyAruci pedA karAvanAra ane kriyAvAditvanuM abhivyaMjaka evuM je mithyAtva hoya che te vyakta hoya che. kahyuM che ke "teomAM paNa jeono saMsAra eka pudgalaparAvartta hoya che tevA keTalAka jIvone tathAbhavyatvanA kAraNe kriyAruci pedA thAya che. te kriyArucinuM dharmabuddhithI kriyA karavI e liMga (=zApaka hetu) che. kemake vyakta mithyAtvane kriyArucinuM nimitta kAraNa kahyuM che." AnAthI je juduM hoya te mithyAtva avyakta hoya che. paNa abhavyane kyAreya paNa saMsAra eka pudgala parAvarta ja avazeSa rahe evuM banatuM nathI. tethI tene to haMmezAM avyaktamithyAtva ja hoya che, evuM nakkI thAya che. samAdhAnaH A rIte to acarama pudgala parAvarttamAM rahelA bhavyone paNa avyakta evuM anAbhogamithyAtva ja hovuM nakkI thaI jatuM hovAthI acaramAvarttavartI bhavyomAMthI paNa AbhigrahikamithyAtvano uccheda (abhAva) ja thaI jaze, kemake e mithyAtva to vyakta che. Avo doSa Avato hovAthI 'caramapudgala parAvarttamAM ja vyakta mithyAtva hoya' tevI mAnyatA ayogya che. vaLI tamArI kalpelI eka 1. teSvapi ekaH pudgalaparAvartto yeSAM bhavetsaMsAraH / tathAbhavyatvAtteSAM keSAMcid bhavetkriyAruciH // tasyAH kriyAkaraNaM liGgaM punarbhavati dharmabuddhayA / kriyArucinimittaM yaduktaM vyaktamithyAtvamiti // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 evaM-'anAbhogamithyAtve vartamAnA jIvA na mArgagAmino na vonmArgagAmino bhavanti, anAbhogamithyAtvasyAnAdimattvena sarveSAmapi jIvAnAM nijagRhakalpatvAt / loko'pi nijagRhe bhUyaHkAlaM vasannapi na mArgagAmI na vonmArgagAmIti vypdishyte| kintu gRhAnirgataH samIhitanagarAbhimukhaM gacchan mArgagAmI, anyathA tUnmArgagAmIti vypdishyte| evaM tathAbhavyatvayogenAnAdimithyAtvAnirgato yadi jainamArgamAzrayate tadA mArgagAmI, jainamArgasyaiva mokSamArgatvAd, yadi ca zAkyAdidarzanaM jamAlyAdidarzanaM vA''zrayate tadonmArgagAmIti vyapadizyate, tadIyadarzanasya saMsAramArgatvena mokSaM pratyunmArgabhUtatvAditi svakalpitaprakriyApekSayA'caramapudgalaparAvarttavartinaH zAkyAdayo'pi nonmArgagAminaH syuriti 'kuppavayaNapAsaMDI savve ummaggapaTThiyA' (uttarAdhyayanasUtraM 23-63) ityAdipravacanavirodhaH / kiJca, evaM dharmadhiyA viruddhakriyAkaraNAdunmArgagAmitvaM yathA vyaktamithyAtvopaSTambhAccaramapudgalaparAvarta eva tathA dharmadhiyA hiMsAkaraNAddhiMsakatvamapi tadaivetyacaramapudgalaparAvarteSu hiMsakatvAdikamapi na syAditi sarvatra trairAzikamatAnusaraNe jainaprakriyAyA mUlata eva vilopaapttermhdprakriyA A che ke - "anAbhoga mithyAtvamAM rahelA jIvo mArgagAmI ke unmArgagAmI hotA nathI, kema ke e mithyAtva anAdikAlathI hovAthI dareka jIvone potAnA ghara jevuM banI gayuM hoya che. svagRhamAM lAMbo vakhata raheto mANasa jema mArgagAmI ke unmArgagAmI kahevAto nathI, paNa gharamAMthI nIkaLyA pachI icchita nagara tarapha jato hoya to mArgagAmI kahevAya che, viparIta dizAmAM jato hoya to unmArgagAmI kahevAya che, tema anAdi mithyAtvamAMthI tathAbhavyatvano sahakAra maLavAthI nIkaLelo jIva jo jainamArgane svIkAre to mArgagAmI kahevAya che, kema ke jainamArga ja mokSamArga che, ane jo zAkyAdi darzana ke jamAli vagerenuM darzana svIkAre to unmArgagAmI kahevAya che, kemake e darzana saMsAranA mArgabhUta hoI mokSa pratye to unmArgabhUta ja che." tamArI kalpelI A prakriyAnI apekSAe, acarama pugala parAvartamAM rahelA zAkyAdine paNa unmArgagAmI kahI zakAze nahi kema ke tamArI pUrvokta mAnyatAnA hisAbe te vakhate nijagRhasamAna avyakta anAbhoga mithyAtva ja hoya che.) ane to pachI "badhA kupAvacanika pAkhaMDIo unmArgagAmI che" ityAdi jaNAvanAra pravacanano virodha thavAnI Apatti Avaze. vaLI A rIte to "dharmabuddhipUrvaka viruddha kriyA karavAthI AvatuM unmArgagAmitva jema vyaktamithyAtvanA sahakAranI apekSAvALuM hoI carama pudgala parAvarnamAM ja saMbhave che." tema dharmabuddhipUrvaka hiMsA karavAthI AvatuM hiMsakatva paNa vyakta mithyAtvanA sahakAranI apekSA rAkhatuM hoI carama pudgala parAvarnamAM ja saMbhavaze. ane tethI acarama pudgala parAvartavartI jIvone hiMsaka vagere mAnI zakAze nahi. vaLI hiMsAdi karanAra teo ahiMsaka vagere to che ja nahi, tethI teone nohiMsaka vagere mAnavA 2. pravRttanapAikunaH sarve sanmAsthitA | (3tta. 23-63) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra 45 smnyjsm| tasmAdabhavyAnAmapi dUrabhavyAnAmiva yogyatA'nusAreNAbhigrahikavyaktamithyAtvopagame na doSa iti mantavyam / atha 'abhavyA avyaktamithyAtvavantaH, avyavahAritvAt, saMpratipannanigodajIvavad' itynumaanaatessaamvyktmithyaatvsiddhiH| avyavahAritvaM ca teSAmanantapudgalaparAvarttakAlasthAyitvAtsidhyati, vyAvahArikANAmutkRSTasaMsArasyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttamAnatvAt / taduktaM kaaysthitistotra - avvavahAriyamajhe bhamiUNa aNaMtapuggalaparaTTe / kahavi vavahArarAsi saMpatto nAha tattha vi ya / / ukkosaM tiriyagaIasaNNiegiMdivaNaNapuMsesu / bhamio AvaliaasaMkhabhAgasamapuggalaparaTTo / / ata evotkRSTo vanaspatikAlo'pi pravacane vyAvahArikApekSayaivoktaH / tathAhi (prajJApanA 18 pa) - paDaze. Ama jIva, ajIva ane nojIvanI jema hiMsaka-ahiMsaka nohiMsaka, mRSAvAda-amRSAvAdI nAmRSAvAdI ityAdi sarvatra traNa rAzio mAnavA rUpa airAzika matane anusaravAmAM jaina prakriyAno mULathI ja lopa thaI javAthI moTuM asamaMjasa thaze. tethI vyakta mithyAtva carama pudgala parAvartamAM ja hoya e mAnyatA ayukta jANavI. ane tethI ja dUrabhavyonI jema abhavyone paNa yogyatAnusAra Abhigrahika-vyakta mithyAtva mAnavAmAM koI doSa nathI e svIkAravuM joIe. (abhavyo avyavahArI che-pUrvapakSa) pUrvapakSa: "abhavyo avyakta mithyAtvavALA hoya che, kema ke avyavahArI hoya che, jemake nigodamAMthI bahAra na nIkaLelo vivakSita nigoda jIva." AvA anumAnaprayogathI abhavyomAM avyakta mithyAtva hovuM siddha thAya che. A anumAnamAM svarUpAsiddhi doSa nathI, kema ke- abhavyo anaMta pudgala parAvarta kAla sudhI saMsAramAM rahenAra hoI avyavahArI hoya che. te paNa eTalA mATe ke vyavahArI jIvono to utkRSTa saMsArakALa paNa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA mugala parAvarta jeTalo ja kahyo che. zrI kAyasthiti stotramAM kahyuM che ke "he nAtha ! avyavahArarAzimAM anaMta pudgala parAvarta sudhI bhamIne koIka rIte vyavahAra rAzimAM Avyo. ane temAM paNa utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudgala parAvarta kALa sudhI tiryaMcagati-asaMjJI-ekendriya-vanaspati-napuMsaka bhavomAM bhamyo." tethI ja zAstramAM utkRSTa vanaspatikALa paNa vyAvahArika jIvonI apekSAe ja kahyo che. jema - 1. avyavahArikamadhye bhrAntvA'nantapudgalaparAvartAn / kathamapi vyavahArarAzi saMprApto nAtha ! tatrApi ca // utkRSTaM tiryaggatyasaMzyekendriyavananapuMsakeSu / bhrAnta AvalikA'saMkhyeyabhAgasamapudgalaparAvartAn // - - - - - - - - - - - - - - - - - Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-9 - 'vaNassaikAiANaM pucchA, jahaNaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM anaMtakAlaM -aNaMtA ussappiNiosappiNIo kAlao, khittao aNaMtA logA = asaMkhejjA puggalapariaTTA' iti / idameva cAbhipretyAsmAbhiruktaM . vavahArINaM NiyamA saMsAro jesiM hujja ukkoso / tesiM AvaliaasaMkhabhAgasamapoggalapaTTA / / ityasmanmatamaduSTamiti cet? nAyamapyekAntaH, anantapudgalaparAvarttakAlasthAyitvenAvyavahAritvA 46 -> siddheH, vyAvahArikANAmapyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttAntaritabhUyobhavabhramaNenAnantapudgalaparAvarttAvasthAnasyApi saMbhavAt / taduktaM saMgrahaNIvRttau 'ete ca nigode varttamAnA jIvA dvidhA - sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzca / tatra ye sAMvyavahArikAste nigodebhya udvRtya zeSajIvarAzimadhye samutpadyante, tebhya udvRtya kecid bhUyo'pi nigodamadhye samAgacchanti, tatrApyutkarSata AvalikA saMkhyeyabhAgagatasamayapramANAn pudgalaparAvarttAn sthitvA bhUyo'pi zeSajIveSu madhye samAgacchanti / evaM bhUyo bhUyaH sAMvyavahArikajIvA gatyAgatIH - ke kahyuM che ke "vanaspatikAya jIvonA jaghanya-utkRSTakALanI pRcchA-(arthAt keTalo kALa hoya che ?) uttara-jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI anaMtakALa-kAlane AzrayIne anaMta avasarpiNI-utsarpiNI jeTalo, kSetrane AzrIne anaMta lokAkAza jeTalo (TUMkamAM) asaMkhya pudgalaparAvartta jeTalo." A abhiprAyathI ja ame kahyuM che ke "vyavahArarAzinA je jIvono saMsAra utkRSTa hoya che teono te niyamA AvalikAnA asaMkhyabhAganA samayo jeTalA pudgalaparAvartta jeTalo hoya che. mATe abhavyo avyavahArI ja hoya che ane tethI ja teone avyakta evuM anAbhoga mithyAtva ja hoya che evo amAro mata nirdoSa che. (anaMta pudgalaparAvarttamAtrathI avyavahArI na kahevAya - uttarapakSa) : uttarapakSa H abhavyo avyavahArI ja hoya che evo paNa ekAnta nathI, kema ke anaMta-pudgala parAvartta kAlasthAyitva rUpa tame Apela hetu vyabhicArI hoI avyavahArIpaNAnI siddhi karI zakato nathI. e vyabhicArI eTalA mATe che ke vyAvahArika jIvo paNa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAganA samaya jeTalA pudgalaparAvarto rahI pachI vacamAM thoDA bIjA bhavo karI punaH punaH eTalo dIrgha kAla vanaspatikAyamAM pasAra karI zake che. ane e rIte anaMta pudgala parAvartta paNa saMsAramAM bhamI zake che. saMgrahaNIvRttimAM kahyuM che ke 'A nigodamAM rahelA jIvo be prakAre hoya che. - sAMvyAvahArika ane asAMvyAvahArika. temAM jeo sAMvyavahArika che teo nigodamAMthI nIkaLIne zeSa jIvarAziomAM utpanna thAya che.tyAMthI nIkaLIne keTalAka pAchA nigodamAM bharAI jAya che, ane tyAM paNa utkRSTathI AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAgamAM rahela samaya jeTalA pudgalaparAvarto rahIne pAchA zeSa jIvomAM utpanna thAya che. 1. vanaspatikAyikAnAM praznaH, jaghanyenAntarmuhUrtamutkRSTenAnantaM kAlaM, anantA utsarpiNyaH kAlataH, kSetrata anantA lokA asaMkhyeyAH pudgalaparAvarttA iti / 2. vyavahAriNAM niyamAtsaMsAro yeSAM bhavedutkRSTaH / teSAmAvalikA'saMkhyabhAgasamapudgalaparAvarttAH // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhavyanA mithyAtvano vicAra kurvanti / ' iti / yatpunaratra - 'bhUyobhUyaH paribhramaNe'pyuktAsaMkhyeyapudgalaparAvartAnatikrama eva, AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvartAnAmasaMkhyAtaguNAnAmapyasaMkhyAtatvameveti pratItau kuto 'bhUyobhUyaH' zabdAbhyAmAnantyakalpanAyA gandho'pi, tena bhUyobhUyaH paribhramaNe'pyasaMkhyAtatvaM tadavasthameva / ata eva tAvatA kAlena vyAvahArikANAM sarveSAmapi siddhirbhaNitA' iti pareNa svamataM samAhitaM, tadapi naikAntaramaNIyaM, 'evaM vikalendriyaikendriyeSu gatAgatairanantAn pudgalaparAvartAn niruddho'tiduHkhitaH' ityAdinA 'anyadA ca kathamapi nIto'sAvAryadezodbhavamAtaGgeSu, tebhyo'pyabhakSyabhakSaNAdibhirnarakapAtAdikrameNa rasagRGkhyakAryapravarttanAbhyAmeva lIlayaiva vyAvRttya vidhRto'nantapudgalaparAvartAn' ityAdinA ca mahatA granthena bhuvanabhAnukevalicaritrAdau vyAvahArikatvamupeyuSA'pi saMsArijIvasya vicitrabhavAntaritatayA'nantapudgalaparAvarttabhramaNasya nigadasiddhatvAt / tathA yogabindusUtravRttAvapi naranArakAdibhAvenAnAdau saMsAre'nantapudgalaparAvarttabhramaNasvAbhAvyamuktam / tathAhi (yogabindu-74) - Ama sAMvyAvahArika jIvo nigodamAM vAraMvAra gati-Agati (gamana-Agamana) kare che." vaLI vRttinA A vacana aMge - "ahIM vAraMvAra-paribhramaNa karavA chatAM saravALe teno saMsArakAla ukta asaMkhya pugala parAvartakAlane to oLaMgato ja nathI, kemake AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga samAna asaMkhya pudgala parAvarta jeTalo vanaspatikAla vAraMvAra (yAvat asaMkhyavAra) pasAra thaI jAya to paNa asaMkhyAta guNa thayela te kula kAla paNa e mULa asaMkhya pudgalaparAvarta karatAM asaMkhyaguNa ja hovo pratIta che, (anaMtaguNa nahi) tethI vAraMvAra (bhayobhUya:) zabda parathI anaMta pugalaparAvartanI kalpanA karavAnI gaMdha suddhA saMbhavita nathI to kalpanA to zI rIte karI zakAya? tethI vAraMvAra paribhramaNa karavA chatAM pudgalaparAvarte to asaMkhyAta ja pasAra thavA nizcita ja che. tethI ja dareka vyavahArI jIvo eTalA kAlamAM mukta thaI jAya che evuM zAstramAM kahyuM che" - AvuM kahIne sAmAe svamatanuM je samAdhAna karyuM che te paNa ekAnta ramaNIya nathI. kemake (vyavahArIpaNAnA anaMta AvartanI siddhimAM zAstrasaMmatio). "vikalendriya ekendriya bhavomAM gamanAgamana karavA dvArA atiduHkhI saMsArIjIva anaMta pugala parAvarta kAla sudhI ruMdhAyo." ItyAdi jaNAvanAra vacanothI temaja ""eka vAra game te rIte e AryadizamAM thayelA mAtaMgakulamAM laI javAyo. tyAMthI paNa abhakSyabhakSaNa vagerenA kAraNe narakapAtAdi krame rasagRddhi ane akAryapravRtti vaDe sahelAIthI pAcho nigodamAM laI javAyo ane anaMta pudgalaparAvarta mATe tyAM ja dhArI rakhAyo." ityAdi ghaNAM vacanothI bhuvanabhAnukevalicaritrAdi granthamAM vyavahArIpaNuM pAmelo paNa saMsArIjIva vicitrabhavonA AMtarAthI yukta anaMta pudgalaparAvarta kAla bhame che e vAta spaSTa kahevApUrvaka siddha che. temaja yogabindusUtravRttimAM paNa anAdi saMsAramAM nara-nArakAdirUpe anaMta Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 anAdireSa saMsAro nAnAgatisamAzrayaH / pudgalAnAM parAvartA atrAnantAstathA gatAH / / tavRtti - anAdri = vidyamAnamUnAraMga:, =pratyakSato dRzyamAnaH saMsAro va: zIza ? tyAdanaanaagtismaashryH naranArakAdivicitraparyAyapAtraM varttate / tatazca pudgalAnAmaudArikAdivargaNArUpANAM sarveSAM parAvartA grahaNamokSAtmakAH, atra saMsAre anantAH anantavArasvabhAvAH, tathA tena samayaprasiddhaprakAreNa, gatAH= atItA: I'. keSAm ? ityAha - sarveSAmeva sattvAnAM tatsvAbhAvyaniyogataH / nAnyathA saMvideteSAM sUkSmabuddhyA vibhAvyatAm / / etavRttiH-'sarveSAmeva sattvAnAM prANinAM, tatsvAbhAvyaM anantapudgalaparAvarttaparibhramaNasvabhAvatA, tasya niyogo vyApArastasmAd / atraiva vyatirekamAha - na-naiva anyathA tatsvAbhAvyaniyogamantareNa saMvi=avabodho ghaTate eteSAm anantapudgalaparAvartAnAM sUkSmabuddhyA-nipuNAbhogena vibhAvyatAM anuvicintyatAmetad / ' iti vyAvahArikatve'pyanantapudgalaparAvarttabhramaNasaMbhavAt, tenAbhavyAnAmavyAvahArikatvasAdhanamasaGgatamiti draSTavyam / / nanu prajJApanAvRttau vyAvahArikANAmutkarSato'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttasthitiH, tata UrdhvaM cAvazyaM siddhiriti sphuTaM pratIyate / tathA ca tadgranthaH - 'nanu yadi vanaspatikAlapramANama0saMkhyeyAH pudgalaparAvarta bhamavAno jIvano svabhAva hovo kahyo che. "vividha gationA AdhAra bhUta A saMsAra anAdi che. ahIM pudgalonA anaMta parAvarte pasAra thaI gayA." AnuM vivaraNa A pramANe-A=pratyakSa dekhAto, nAnAgati samAzraya=vividha-gationA AdhArabhUta, saMsAra anAdi=jeno koI mUlaAraMbha nathI tevo che. tethI ahIM audArika vagere vargaNArUpa pugalonA grahaNa-mocanArUpa parAvarto anaMtavAra siddhAntamAM kahela rIte pasAra thaI gayA. A parAvartA konA pasAra thayA? e jaNAvavA AgaLa kahe che - "badhA jIvonA, anaMta jugalaparAvarta-bhamavAnA svasvabhAvanA vyApAra (svabhAva amalI banavA rUpa)nA kAraNe anaMtA pudgala parAvarte pasAra thaI gayA. anyathA = AvA svabhAvanA vyApAra vinA e jIvano anaMta pudgalaparAvartono avabodha ghaTato nathI. A vAta sUkSmabuddhithI vicAravI." Ama A grantho parathI jaNAya che ke vyAvahArikapaNAmAM paNa anaMta pudgalaparAvartabhramaNa saMbhavita che. tethI anaMta pulaparAvartabhramaNa (sthAyitva) hetuthI abhavyone avyavahArI siddha karavA ayukta che e vicAravuM. (pannavaNAvRtyunusAra vyavahArIpaNAnI sthiti asaMkhya Avarto - pUrvapakSa) pUrvapakSa - prajJApanA sUtranI vRttimAM vyAvahArika jIvonI utkRSTathI paNa AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudgalaparAvarta (kAlapramANa) sthiti kahI che. tethI e pachI teonI avazya mukti thAya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra 49 < pudgalaparAvarttAstato yad gIyate siddhAnte 'marudevAjIvo yAvajjIvabhAvaM vanaspatirAsId' iti tatkathaM syAt ? kathaM vA vanaspatInAmanAditvam ? pratiniyatakAlapramANatayA vanaspatibhAvasyAnAditvavirodhAt / tathAhi asaMkhyeyAH pudgalaparAvarttAsteSAmavasthAnamAnaM; tata etAvati kAle'tikrAnte niyamAtsarve'pi kAyaparAvarttaM kurvate, yathA svsthitijAne surAya:| 3 4 (vizeSaLavRti-46/47/48) - jai puggalapari aTTA saMkhAIA vaNassaikAlo / to accaMtavaNassai jIvo kaha nAma marudevI ? / / hujja va vaNassaINaM aNAiattamata eva heUo / jamasaMkhejjA poggalapariaTTA tatthavatthANaM / / kAleNevaieNaM tamhA kuvvaMti kAyapallaTTaM / savvevi vaNassaiNo ThiikAlaMte jaha surAI / / kiJca, evaM yadvanaspatInAM nirlepanamAgame pratiSiddhaM tadapIdAnIM prasaktaM / katham ? iti cet, ucyate-iha che e vAta spaSTa rIte jaNAya che. kema ke vyAvahArikamAMthI koI jIva pAcho avyAvahArika to banato ja nathI. te prajJApanAvRttigrantha A pramANe che - (prajJApanAvRttigranthamAM uThAvelI) zaMkA - jo vanaspatikAyanuM kAlapramANa (kAyasthiti) asaMkhya pudgalaparArDo che to siddhAntamAM je kahevAya che ke "marUdevA mAtAno jIva saMpUrNa saMsArakAla yAvat (e chellA bhava sivAya) vanaspati tarIke ja rahyo hato'' te zI rIte saMgata thAya ? temaja vanaspatikAyapaNuM anAdi paNa zI rIte saMbhave ? kema ke teno kAla pratiniyata pramANavALo hoI anAditAno virodha kare che. te A rIte - teonA avasthAnano kAla asaMkhya pudgalaparAvarto che. tethI dareka jIvo eTalo kAla pasAra thaI gaye chate kAyanuM parAvartana avazya karaze ja. jemake svasthitikAla pUrNa thatAM deva vagere jIvo kAyaparAvartana kare che. jyAre atIta kALa to anaMtapudgalaparAvartta pasAra thaI gayo che tethI jIva, eTalA atIta kALamAM to vanaspatipaNuM choDI anyagatimAM avazya gayo ja hovo joIe. tethI vanaspatipaNuM anAdi zI rIte saMbhave ? vizeSaNavati granthamAM kahyuM che ke "jo vanaspatikAla asaMkhya pudgalaparAvartta jeTalo ja che to marUdevIno jIva mAtra vanaspati ja rahyo hato evuM zI rIte kahevAya ? (1) athavA vanaspatinuM anAditva ahetuka thaI jaze, kema ke vanaspatimAM to asaMkhya pudgalaparAvartta ja avasthAna hoya che. (2) eTalA kAlamAM badhA vanaspati jIvo avazya kAyaparivartana kare che. jemake potAnA sthitikAlanA aMte deva vagere. (3) vaLI vanaspatikALa ATalo ja mAnavAmAM e paNa Apatti Avaze ke vanaspatijIvonuM nirlepana ke je AgamamAM pratiSiddha 1. yadi pudgalaparAvarttAH saMkhyAtItA vanaspatikAlaH / tato'tyantavanaspatijIvaH kathaM nAma marudevI ? // bhavedvA vanaspatInAmAnAdikatvamata eva hetutaH / yadasaMkhyeyAH pudgalaparAvarttAstatrAvasthAnam // kAlenaitAvatA tasmAt kurvanti kAyaparAvarttam / sarve'pi vanaspatayaH sthitikAlAnte yathA surAdayaH // 2. vivakSita samaye vivakSitasthAnamAM rahelA jIvomAMthI samaye samaye kalpanAthI eka eka jIvane te sthAnamAMthI bahAra kADhatAM badhA jIvo bahAra nIkaLI jAya e te sthAnanuM nirlepana kahevAya che. koI paNa samaye vanaspitakAyamAM eTalA badhA jIvo rahyA hoya che ke atIta-vartamAna-anAgata saMpUrNakAla pasAra thaI jAya to paNa e jIvo khAlI thatA nathI, tethI AgamamAM "vanaspatinuM saMpUrNa nirlepana thatuM nathI' ema niSedha karyo che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 pratisamayamasaMkhyeyA vanaspatibhyo jIvA udvarttante, vanaspatInAM ca kAyasthitiparimANamasaMkhyeyAH pudglpraavrtaaH| tato yAvanto'saMkhyeyeSu pudgalaparAvarteSu samayAstairabhyastA ekasamayovRttA jIvA yAvanto bhavanti tAvatparimANamAgataM vanaspatInAm / tataH pratiniyataparimANatayA siddhaM nirlepanaM, prtiniytprimaanntvaat| evaM ca gacchatA kAlena siddhirapi sarveSAM bhavyAnAM prsktaa| tatprasaktau ca mokSapathavyavacchedo'pi prasaktaH, sarvabhavyasiddhigamanAnantaramanyasya siddhigamanAyogAt / Aha ca (vizeSaNavati-50/49) - kAyaThiikAleNaM tesimasaMkhijjayAvahAreNaM / NillevaNamAvaNNaM siddhIvi ya savvabhavvANaM / / paisamayamasaMkhijjA jeNuvvaTuMti to tadabbhatthA / kAyaThiIe samayA vaNassaiNaM ca parimANaM / / na caitadasti, vanaspatInAmanAditvasya-nirlepanapratiSedhasya-sarvabhavyAsiddheH-mokSapathA'vyavacchedasya ca tatra tatra pradeze siddhAnte'bhidhAnAt / che te paNa have zakya banI jaze. zI rIte? A rIte - A vartamAna samaye rahelA badhA jIvo vadhumAM vadhu ukta kAlamAM to kAyaparAvarta karI ja deze. vaLI samaye samaye asaMkhya jIvo vanaspatikAyamAMthI bahAra nIkaLe che. tethI vartamAna samaye vanaspatikAyamAM vadhumAM vadhu keTalA jIvI rahyA hoya ? eno javAba A rIte maLe - eka samayamAM asaMkhya bahAra nIkaLe che to asaMkhya pudgalaparAvarsamAM bahAra nIkaLI janAra badhA jIvonI saMkhyA=eka samayamAM nIkaLatA jIvo (asaMkhya) x asaMkhya pudgalaparAvartanA samayo. A saMkhyA (kaMIka moTA) asaMkhya pudgalaparAvartanA samayo jeTalI thaze je pratiniyata parimANavALI hoI vanaspatinA sarva jIvonI saMkhyA paNa pratiniyata parimANavALI thaze tethI teonuM kalpanAthI saMpUrNa nirlepana paNa e moTA) asaMkhya pudgala parAvarta kAlamAM zakya banI jaze. vaLI A rIte vanaspati jIvo ja parimita haze to bhavyo to nirvivAda parimita parimANavALA ja hovAthI eka kAla evo Avaze ke badhA bhavyono mokSa thaI jaze. ane to pachI mokSamArga paNa vyavacchinna thaI jaze, kemake sarva bhavyono mokSa thaI gayA pachI koI mokSamAM javAnuM ja nathI. vizeSaNavatimAM kahyuM che ke "samaye samaye asaMkhya jIvone bahAra kADhatAM kADhatAM kAyasthiti jeTalA kALamAM teonuM saMpUrNa nirlepana thaI jaze. ema sarva bhavyonI mukti paNa thaI jaze, kema ke dareka samaye nIkaLatA jIvonI saMkhyAne kAyasthitinA samayonI saMkhyA vaDe guNatAM vanaspatinA kula jIvonI saMkhyA Ave che." paNa AvuM che nahi. kema ke vanaspatinI anAditAno - nirlepananA niSedhano - sarva bhavonI siddhinA abhAvano ane mokSamArganA avyavacchedano siddhAntamAM sthaLe sthaLe ullekha karyo che. 1. kAyasthitikAlena teSAmasaMkhyeyatAkApahAreNa / nirlepanamApannaM siddhirapi ca sarvabhavyAnAm // pratisamayamasaMkhyeyAH yenodvarttante ttstdbhystaaH| kAyasthityAH samayA vanaspatInAM ca primaannm|| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra 51 ucyate- iha dvividhA jIvAH-sAMvyAvahArikA asaaNvyaavhaarikaashc| tatra ye nigodAvasthAta udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu varttante te lokeSu dRSTipathamAgatAH santaH pRthivIkAyikAdivyavahAramanupatantIti sAMvyAvahArikA ucynte| te ca yadyapi bhUyo'pi nigodAvasthAmupayAnti tathA'pi te sAMvyAvahArikA eva, saMvyavahAre ptittvaat| ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikAH / kathametadavasIyate dvividhA jIvAH sAMvyavahArikA asAMvyavahArikAzceti ? ucyate - yuktivazAt / iha pratyutpannavanaspatInAmapi nirlepanamAgame pratiSiddhaM, kiM punaH sakalavanaspatInAM tathA bhavyAnAmapi? tacca yadyasAMvyavahArikarAzinipatitA atyantavanaspatayo na syustataH kathamupapadyate ? tasmAdavasIyate astyasAMvyavahArikarAziriti yadgatAnAM vanaspatInAmanAditA / kiJca, iyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA samaye prasiddhA (vizeSaNavati 53) - atthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / tevi aNaMtANaMtA NigoavAsaM aNuhavaMti / / tata ito'pyasAMvyavahArikarAzisiddhiH / uktaM ca (vizeSaNavati 51/52) - (avyavahArarAzinI siddhi) (prajJApanAvRttigranthamAM te zaMkAnuM ApeluM) samAdhAna - jIvo be prakAre che; sAMvyAvahArika ane asAMvyAvahArika, jeo nigoda avasthAmAMthI bahAra nIkaLIne pRthvIkAyAdi bhedomAM Ave che teo lokonI najaramAM AvIne "A pRthvIkAya che." ityAdi vyavahArano viSaya bane che ane tethI sAMvyAvahArika ja kahevAya che, kema ke vyavahAramAM AvI gayA che. jeo anAdikALathI mAMDIne nigodAvasthAmAM ja rahe che teo lokavyavahArano viSaya banatA na hovAthI asAMvyAvahArika kahevAya che. jIvo AvA be prakAranA che evuM zI rIte jANyuM? evA praznano uttara e che ke yuktivazAt. te A rIte - pratyutpanna=vartamAna samaye utpanna thayelAM vanaspati jIvonAM nirlepanano paNa AgamamAM niSedha karyo che to badhA vanaspati jIvonA ane bhavyonA nirlepananI to vAta ja zI karavI? A niSedha, asAMvyavahArika rAzimAM rahelA anAdi vanaspatikAyika jIvo jevo jo koI prakAra na hoya to zI rIte saMgata thAya? "kAraNa ke nirlepana thavAnuM nathI" eno artha e ke A badhA jIvo vanaspatikAyapaNuM choDI deze evuM kyAreya banavAnuM nathI. arthAt keTalAya jIvo evA ja che ke jeo haMmezA vanaspatikAyamAM ja rahevAnA che. anaMtAnaMta pugalaparAvarta pUrvanA paNa koI paNa samayanA pratyutpanna vanaspatikAyanA keTalAye (anaMtA) jIvo evA hatA ke jeo kyAreya vanaspatikAyapaNuM choDanArA nahotA. tethI jaNAya che ke asAMvyavahArika rAzi jevo koI prakAra che jemAM rahelA jIvonuM vanaspatikAyapaNuM anAdi hoya che. vaLI A paNa eka siddhAntaprasiddha gAthA guruparaMparAthI jANavA maLe che, je jaNAve che ke - "evA anaMtA jIvo che jeoe trasapaNuM vagere pariNAma kyAreya prApta karyo nathI. te paNa anaMtAnaMta jIvo che jeo haMmezA nigodavAsane anubhave che." A gAthA parathI asAMvyAvahArikarAzi siddha thAya che. kahyuM 1. santyanantA jIvA yairna prAptastrasAdipariNAmaH / te'pyanantAnantA nigodavAsamanubhavanti // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52. dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 Na ya paccuppannavaNassaINaM pillevaNaM na bhavvANaM / juttaM hoi Na taM jai actavaNassaI natthi / / evaM cANAivaNassaINamatthittamatthao siddhaM / bhaNNai imAvi gAhA gurUvaesAgayA samae / / atthi aNaMtA jIvA ityAdi' 18 pade / tato'bhavyA avyAvahArikA eva, anyathA'saMkhyeyapudgalaparAvartakAlAtikrame teSAM siddhigamanasyAvyavahAritvabhavanasya vA prasaGgAt / ata eva bAdaranigodajIvA apyavyAvahArikarAzAvabhyupagantavyAH, anyathA bAdaranigodajIvebhyaH siddhAnAmanantaguNatvaprasaGgAt / yAvanto hi sAMvyAvahArikarAzitaH sidhyanti, tAvanta eva jIvA asAMvyavahArikarAzervinirgatya sAMvyAvahArikarAzAvAgacchanti / yata uktaM (vizeSaNavati-60) - sijhaMti jattiyA kira iha saMvavahArajIvarAsIo / iMti aNAivaNassaimajjhAo tattiyA ceva / / evaM ca vyavahArarAzitaH siddhA anaMtaguNA evoktaaH| tatra yadi bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaM che ke "pratyutpanna vanaspati-jIvonuM temaja bhavyonuM anirlepana yukta na bane jo atyaMtavanaspati jIvo hoya nahi. Ama anAdi vanaspati jIvonuM astitva athapattithI siddha thAya che. - vaLI guruparaMparAthI siddhAntanI A gAthA paNa jANavA maLe che... arthIiasaMtA jIvo...~" prajJApanAsUtranA 18mAM padanA vRttigrasthamAM Apela A zaMkA-samAdhAna parathI jaNAya che ke jIvo be prakAre che - vyAvahArika ane avyAvahArika. emAMthI vyAvahArikapaNAno to asaMkhya pudgala parAvarta jeTalo ja kALa kahyo hoI nizcita thAya che ke abhavyo avyavahArI ja hoya che, nahIMtara to (eTale ke teo vyavahArI paNa hoya to) ukta kALa pUro thaye chate teono mokSa thaI javAnI athavA punaH avyavahArI banI javAnI Apatti Ave. (bAdaranigoda avyavahArI che - pUrvapakSa) Ama AgamavirodhanI Apatti na Ave e mATe ja bAdara nigodanA jIvone paNa avyAvahArika rAzimAM ja rahelA jANavA, kema ke nahIMtarato (jo teo paNa vyAvahArikarAzimAM hoya to) bAdaranigodanA jIvo karatAM siddho anaMtaguNA hovAnI Apatti Ave. te A rIte sAMvyAvahArikarAzimAMthI jeTalA jIvo mokSamAM jAya che teTalA ja jIvo asAMvyAvahArikarAzimAMthI nIkaLIne sAMvyAvahArikarAzimAM Ave che. kema ke vizeSaNavatimAM kahyuM che ke "ahIM sAMvyAvahArarAzimAMthI jeTalA jIvo siddha thAya che teTalA ja anAdi vanaspatimAMthI sAMvyAvahArika rAzimAM Ave che." vaLI siddha thayA pachI e jIva 1. na ca pratyutpannavanaspatInAM nirlepanaM na bhavyAnAm / yuktaM bhavati na tad yadi atyaMtavanaspatirnAsti / / evaM cAnAdivanaspatInAmastitvamarthataH siddhm| bhaNyate iyamapi gAthA gurUpadezAdAgatA smye|| astyanantA jIvAH / 2. sidhyanti yAvantaH kila iha sNvyvhaarjiivraashitH| yAnti anAdivanaspatimadhyAttAvanta eva // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 bAdaranigodavyavahAritva vicAra bhavati (?bhavet) tarhi bAdaranigodajIvebhyaH siddhA anaMtaguNAH saMpadyeran, santi ca siddhebhyo bAdaranigodajIvA anaMtaguNAH, tebhyaH sUkSmajIvA asaMkhyeyaguNAH / yadAgamaH (panavaNA 3 pade) - 'eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM suhumANaM bAyarANaM NosuhumANaM NobAyarANaM kayare kayarehito appA vA bahuA vA tullA vA visesAhiA vA? goyamA ! savvathovA jIvA NosuhumA NobAyarA, bAyarA aNaMtaguNA, suhumA asaMkhejjaguNA / ' iti / etavRttiryathA - 'eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM suhumANa'mityAdi / sarvastokA jIvA NosuhumA NobAyarA siddhA ityarthaH, teSAM sUkSmajIvarAzerbAdarajIvarAzezcAnantatamabhAgakalpatvAt / tebhyo bAdarA anaMtaguNAH, bAdaranigodajIvAnAM siddhebhyo'naMtaguNatvAt / tebhyazca sUkSmA asaMkhyeyaguNAH, bAdaranigodajIvebhyaH sUkSmanigodajIvAnAmasaMkhyeyaguNatvAd' iti / tata evamAgamabAdhAparihArArthaM bAdaranigodajIvA avyAvahArikAH svIkartavyAH / prayogAzcAtra (1) bAdaranigodajIvA na vyavahAriNaH, teSAM siddhebhyo'nantaguNatvAt, yathA sAMvyAvahArika raheto nathI. temaja koI sAMvyAvahArika jIva asAMvyAvahArika paNa banato nathI. tethI jaNAya che ke sAMvyavahArikarAzimAM rahelA jIvonI saMkhyA eka nizcita AMka che. jemAM koI pheraphAra koIpaNa kAle thato nathI. arthAt anaMtAnaMta kAlapUrve paNa vyavahArarAzimAM jeTalA jIvo hatA eTalA ja Aje paNa che. jyAre siddhanA jIvomAM to uttarottara vadhAro ja thato jAya che. vaLI e paNa eka bAbata che ke siddho jeTalA jIvo avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM to AvyA, paNa emAMthI ja ghaNA kharA pAchA kALakrame siddha thaI javA rUpe vyavahArarAzimAMthI nIkaLI paNa gayA. tethI e vAta nizcita thAya che ke vyavahArarAzinA jIvo karatAM siddhanA jIvo anaMtaguNa che. have jo bAdaranigodanA jIvo paNa vyavahArarAzinA hoya to siddho teo karatAM paNa anaMtaguNA hovA nirvivAda mAnavA ja paDe je aniSTa che. kemake siddho karatAM bAdaranigodajIvo anaMtaguNa ane tenA karatAM paNa sUkSmajIvo asaMkhyaguNa che. Agama (pannavaNA mahAdaMDaka kAyadvAra)mAM kahyuM che ke "he bhagavan! A sUkSma - bAdara-no sUkSma no bAdara jIvomAM koNa konA karatAM alpa, ghaNA, tulya ke vizeSAdhika hoya che ? gautama ! nosUkSma-nobAira jIvo (siddho) sahuthI alpa hoya che, kema ke teo sUkSma jIvo karatAM anaMtamA bhAge ja hoya che. teo karatAM bAdara jIvo anaMtaguNa che, kemake bAdaranigoda jIvo siddho karatAM anaMtaguNa hoya che. ane teo karatAM sUkSma jIvo asaMkhya guNa hoya che, kema ke bAdaranigoda jIvo karatAM sUkSmanigoda jIvo asaMkhya guNa hoya che." Ama AvA Agamano virodha na thAya e mATe bAdaranigoda jIvone avyavahArarAzimAM mAnavA joIe. vaLI teo avyavahArarAzimAM ja che e A anumAna prayogothI paNa siddha thAya che. - - - - 1. eteSAM bhagavan ! jIvAnAM sUkSmANAM bAdarANAM nosUkSmANAM nobAdarANAM katare katarebhyo'lpA vA bahavo vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama ! sarvastokA jIvA nosUkSmA nobAdarA bAdarA anantaguNAH, sUkSmA asaMkhyeyaguNAH / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-9 sUkSmanigodajIvAH; tathA (2) anAdimantaH sUkSmA bAdarAzca nigodajIvA avyavahAriNa eva, anyathA vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvAnupapatteH / aparyavasitatvaM ca 'sijjhati jattiyA kira.....' ityAdinA siddham / tathA (3) sAMvyavahArikA jIvAH sidhyantyeva AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttasamayaparimANatvena parimitatvAd / vyatireke siddhA nigodajIvAzca dRSTAntatayA vAcyA kRti / nanu 'sarve jIvA vyavahAryavyavahAritayA dvidhA, sUkSmA nigodA evAntyAH, tebhyo'nye vyavahAriNaH' iti yogazAstravRttivacanAd bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasiddheH kathamavyavahAritvamiti cet ? na, tatra 'sUkSmanigodA evAntyAH' iti pAThasyApi darzanAt tatra sUkSmAzca nigodAzcetItaretaradvandvakaraNe' 54 - (bAdaranigodamAM avyavahAritvanI siddhi karatAM anumAno-pUrvapakSa) (1) bAdara nigoda jIvo vyavahA22Azigata nathI, kema ke siddhothI anaMtaguNA che, jema ke sUkSmanigoda jIvo. (2) anAdi evA sUkSma ane bAdaranigoda jIvo avyavahArI ja hoya che, kema ke nahIMtara jIvonAM vyavahArI banavApaNAno ane mokSamAM gamanano je kyAreya aMta nathI AvavAno te anupapanna (asaMgata) thaI jAya. mokSamArgano kyAreya viccheda thavAno nathI. enA parathI mokSagamanano aMta thavAno nathI te vAta siddha che ane jeTalA mokSamAM jAya eTalA avyavahA2ImAMthI vyavahArI bane" ityAdi zAstrokta vAtathI vyavahArI banavApaNAno paNa aMta AvavAno nathI e vAta siddha che e jANavuM. (3) badhA sAMvyAvahArikajIvo niyamA siddha thAya ja che, kemake teono saMsA2 AvalikAnA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA pudgalaparAvarttanA samaya jeTalo parimita hoya che. jeono jyAM rahevAno kALa parimita hoya teo tyAMthI khAlI thAya ja che. jeo jyAMthI khAlI thatA nathI teono tyAM rahevAno kAla parimita paNa hoto nathI. jemake siddhanA jIvo temaja nigodanA jIvo. vyAvahArikajIvono vyavahArarAzimAM rahevAno kALa parimita che. tethI teo tyAMthI avazya nIkaLaze ja. eTale ke siddha thaze ja. zaMkA : "badhA jIvo vyavahArI-avyavahArI tarIke be prakAre che. temAM sUkSma nigoda ja aMtya (=avyavahA2I) che, e sivAyanA vyavahArI hoya che" AvA yogazAstranI vRttinA vacanathI bAdaranigodajIvo vyavahArI hovA siddha che, to tema chatAM tame teone avyavahArI kema kaho cho ? (sUkSma pRthvIkAyAdi paNa avyavahArI- pUrvapakSa) samAdhAna H tamArI vAta barAbara nathI. e vRttino "sUkSmaniovAH vAntyA" evo pATha paNa maLe Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra <0 saMgatigandhasyApyabhAvAt sUkSmapRthivyAdijIvAnAM cAvyavahAritvaM prajJApanAvRttyabhiprAyeNa sphuTameva pratIyate, lokadRSTipathamAgatAnAmeva pRthivyAdijIvAnAM vyavahAritvabhaNanAd, anyathA 'pratyekazarIriNo vyAvahArikAH' ityaiva vRttikRdavakSyat / yacca kevalaM nigodebhya udvRttya pRthivIkAyikAdibhaveSu varttanta ityAdi bhaNitaM, tatsUkSmapRthivyAdijIvAnAmasaMkhyeyatvenAlpatvAd, avazyabhAvivyavahAritvAdvA'vivakSaNAditi sambhAvyate, samyagnizcayastu bahuzrutagamya iti / evaM cAsAMvyavahArikA jIvAH sUkSmapRthivyAdiSu nigodeSu ca sarvakAlaM gatyAgatIH kurvantIti sampannam, itthaM ca tatra ye'nAdisUkSmanigodebhya uddvRttya zeSajIveSUtpadyante (te) pRthivyAdivividhavyavahArayogAtsAMvyavahArikAH, ye punaranAdikAlAdArabhya sUkSmanigodeSvevAvatiSThante (te) tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA 55 che. e pAThane anusarIne 'sUkSma ane nigoda' evo itaretaradvandvasamAsa karavAthI Avo koI prazna raheto nathI. arthAt 'sUkSmajIvo ane nigoda avyavahA2I che.' e vAta e vRttigranthathI paNa siddha thaI ja jAya che. "are, A rIte samAsavigraha karI bAdaranigodane paNa avyavahArI siddha karavA jatAM to sUkSmapRthvIkAyAdi paNa avyavahA2I hovA siddha thaI jaze je AgamamAM ke paraMparAmAM na joelI ne na jANelI ja vAta che." AvI zaMkA karavI nahi, kemake sUkSmapRthvIkAya vagere jIvo paNa avyavahArI che e prajJApanA sUtranI vRttinA abhiprAya mujaba spaSTa rIte jaNAya ja che, kemake emAM, lokadRSTimAM AvatA pRthvIkAyAdijIvone ja vyavahArI kahyA che, jyAre sUkSmapRthvIkAyAdi jIvo to AMkha vagere koI indriyano viSaya banatA na hovAthI chedana-bhedana-upabhogAdi lokavyavahAramAM AvatA ja nathI e ubhaya saMmata che. bAkI e sUkSmapRthvIkAyAdine vyavahA2I ja mAnavA hota to vRttikAra 'lokadRSTimAM AvatA..." ityAdi na kahetAM 'pratyeka zarIrI jIvo vyavahArI che.' ema ja na kaheta ? zaMkA H 'sUkSmapRthvIkAyAdi jIvo paNa avyavahArI che.' Avo tamAro abhiprAya che. zAstrakAronAM manamAM paNa jo Avo ja abhiprAya hota to teoe avyavahArImAMthI vyavahArI banatA jIvane aMge "e nigodamAMthI nIkaLIne pRthvIkAyAdi bhavomAM jAya che" ityAdi je kahyuM tenA badale "e sUkSmapRthvIkAyAdimAMthI ane nigodamAMthI nIkaLIne..." ityAdi ja na kaheta ? samAdhAna H mAtra 'nigodamAMthI nIkaLIne' ityAdi je kahyuM che emAM "sUkSmapRthvIkAyAdi jIvo badhA maLIne paNa asaMkhya ja hoya che je nigodanA anaMtajIvonI apekSA e atyaMta alpa che" e kAraNe athavA to "e jIvo bhaviSyamAM avazya vyavahArI thavAnA hovAnA'' kAraNe ahIM vivakSAyA nathI evI saMbhAvanA lAge che. eno yathArtha nizcaya to bahuzruto ja karI zake che. Ama asAMvyavahArika jIvo sUkSmapRthvIkAyAdimAM ane nigodomAM haMmezAM gamanAgamana karyA kare che e vAta nakkI thaI. mATe niSkarSa e Avyo ke jeo anAdi sUkSma-nigodamAMthI nIkaLIne zeSajIvomAM utpanna thAya che teo pRthvIkAya vagere vividha vyavahArano viSaya banavAthI sAMvyavahArika che jyAre jeo anAdikALathI sUkSmanigodamAM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-9 iti / pravacanasAroddhAravRttAvapi 'anAdisUkSmanigodajIvA avyavahAriNaH' ityatra sUkSmA pRthivyAdayazcatvAro, nigodAzca (? sUkSma) bAdarasAdhAraNavanaspatayaH, na vidyate AdiryeSAM te'nAdayaH aprAptavyavahArarAzaya ityarthaH / tathA ca sUkSmAzca nigodajIvAzceti dvandvaH, anAdayazca te sUkSmanigodajIvAzceti karmadhAraya iti samAsavidhirdraSTavyaH, sarvatrApi karmadhArayakaraNe bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvasampattAvuktAgamabAdhaprasaGgAditi cet ? 56 ucyate-yadevaM prajJApanAvRttyabhiprAyamanusRtyAbhavyAnAmavyAvahArikatvaM vyavasthApyate tatkiM vyAvahArikalakSaNAyogAduta paribhASAntarAzrayaNAt ? nAdyo, lokavyavahAraviSayapratyekazarIravattvAditallakSaNasyAbhavyeSvapi sattvAt, anantadravyakriyAgrahaNaparityAgavatAM teSAmavyAvahArikarAzivinirgatatvena vyAvahArikatvasyopadezapadaprasiddhatvAcca / tathA ca tadgranthaH - (233) jaM davvaliMgakiriyANaMtAtIyA bhavaMmi sagalAvi / savvesiM pAeNaM Na ya tatthavi jAyameaMti / / etadvRttiH- 'jamityAdi / yad=yasmAd dravyaliGgakriyA = pUjAdyabhilASeNAvyAvRttamithyAtvAdimohamalatayA ja rahe che teo tevA 'pRthvIkAya' vagere vyavahArathI para hoI asAMvyavAhArika kahevAya che. pravacana sAroddhAranI vRttimAM paNa "anAdisUkSmanigodajIvo avyavahArI che" evuM je kahyuM che temAM paNa Avo abhiprAya jANavo ke - sUkSma=sUkSmapRthvIkAyAdi cAra ane nigoda=sUkSma bAdara sAdhAraNavanaspati, anAdi=Adi vinAnA arthAt vyavahA2rAzine nahi pAmelA, - tethI 'sUkSma ane nigodajIvo' ema dvandva karI pachI "anAdi evA sUkSmanigodajIvo te anAdisUkSmanigodajIvo" evo karmadhArayasamAsa ka2vo, kemake evo vrunda na karI badhe (anAdi, sUkSma ane nigoda e traNe padano) karmadhArayasamAsa karavAmAM mAtra sUkSmanigodajIvo ja avyavahArinizcita thatA hoI bAdaranigodajIvone vyavahA2I mAnavA paDaze je mAnavAmAM siddho bAdaranigoda karatAM anaMtamA bhAge ja hoya che evuM jaNAvanAra Agamano pUrvokta rItie virodha thAya che... (pR. naM. 48mAM cAlu thayelo pUrvapakSa pUrNa.) (abhavyamAM vyavahAritvanI sthApanA) uttarapakSa :- prajJApanAvRttinA abhiprAyane anusarIne abhavyomAM je avyavahArIpaNAno nirNaya karo cho te zuM temAM vyAvahArikatvanuM zAstrIya lakSaNa jatuM na hovAnA kAraNe ke bIjI koI paribhASAne AzrIne ? paheluM kAraNa barAbara nathI, kema ke 'lokavyavahArano viSaya banI zake evuM pratyeka zarIravALApaNuM' ityAdirUpa tenuM zAstrIyalakSaNa abhavyomAM paNa raheluM ja che. temaja anaMtIvAra dravyakriyAnuM grahaNa ane tyAga karelA teo avyAvahArikarAzimAMthI paNa nIkaLI gayA che evuM upadezapadamAM paNa jaNAvI dIdhuM che. te A rIte - "zuddha sAdhupaNAmAM jevI paDilehaNa-pramArjanAdi kriyAo hoya che 9. yaddravyaliGgakriyA anaMtA atItA bhave sakalA api / sarveSAM prAyeNa na ca tatrApi jAtametaditi // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra dravyaliGgapradhAnAH zuddhazramaNabhAvayogyAH pratyupekSaNApramArjanAdikAzceSTAH, kim? ityAha-anantA: anaMtanAmakasaMkhyAvizeSAnugatAH, atItAH=vyatikrAntAH, bhave-saMsAre, sakalA api tathAvidhasAmagrIvazAtparipUrNA api, sarveSAM bhavabhAjAM prAyeNa avyAvahArikarAzigatAnalpakAlatannirgatAMzca muktvetyarthaH / tato'pi kim? ityAha-na ca naiva tatrApi=tAsvapi sakalAsu dravyaliGgakriyAsu jAtametad dharmabIjamityAdi / ' atha 'pRthivyAdivyavahArayogena teSAM vyAvahArikatve'pyAvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttAdhikasaMsAravattvena na vyAvahArikatvamiti paribhASAntaramAzrIyate' iti dvitIyaH pakSaH parigRhyate iti cet ? parigRhyatAM yadi bahuzrutAH prmaannynti| naivamasmAkaM kApi kSatiH, mukhyavyAvahArikalakSaNaparityAgena teSAmavyaktamithyAtvaniyamAbhyupagamAdiviruddhaprakriyAyA asiddheH| na hi paribhASA vastusvarUpaM tyAjayatIti / etena bAdaranigodajIvAnAM vyAvahArikatvaniSedho'pi pratyuktaH, paribhASAmAtreNa lakSaNasiddhasya tevI mithyAtvAdimoharUpa mala dUra thayo na hovAnA kAraNe pUjA vagerenI abhilASAthI thatI hoI dravyaliMgapradhAna evI e kriyAo saMsAramAM avyavahArika rAzimAM rahelA temaja temAMthI alpakALapUrva ja nIkaLelA jIvone choDIne bAkInA badhA jIvoe anaMtIvAra karI che. AvI dravyaliMgakriyAo hovA chatAM A dharmabIja prApta thayuM nathI." zaMkAH "pRthvI" vagereno vyavahAra thato hovAnA kAraNe abhavyomAM vyAvahArikatva hovA chatAM pannavaNAsUtramAM vyavahArijIvonI je utkRSTa sthiti AvalikAnA asaMkhyAtamAbhAga jeTalA pudgalaparAvartA kahI che te saMgata karavA uktakAlathI vadhu saMsAra na hovA rUpa eka bIjuM pAribhASika vyavahArikatva paNa mAnavuM joIe je abhavyomAM na hovAthI teo avyavahArika siddha thAya che. Ama abhavyone avyavahArI siddha karavA anya paribhASA svIkAravA rUpa bIjo vikalpa ame laIe chIe. samAdhAna - tame e laI zako cho, jo bahuzruto evA vikalpane pramANa mAne. emAM amAre koI nukazAna paNa nathI. kema ke Ama mukhya vyAvahArikatva choDIne temaja pAribhASika vyAvahArikatva navuM kalpIne e paribhASAnusAra teone avyavahArI mAnavA ane pachI e pAribhASika avyavahArIpaNAne AgaLa karIne teomAM paNa, mukhya avyavahArikapaNA sAthe saMbaMdha dharAvanAra "jeo avyavahArI hoya teo niyamA avyaktamithyAtvI hoya e niyama ThokI besADavo e viruddha prakriyA rUpa hovAthI asiddha rahe che. kemake paribhASA kaMI vastusvarUpano tyAga karAvI detI nathI. arthAt abhavyomAM AveluM e pAribhASika avyavahArikapaNuM paNa kaMI teomAM rahelA vAstavika vyavahArikapaNAne kADhI mUkatuM nathI ke jethI teo avyaktamithyAtvI ja hovAno niyama siddha thAya. (bAdaranigodamAM vyavahArikatvanI sthApanA) Ama paribhASA vastasvarUpane choDAvatI nathI evuM je kahyuM tenAthI ja "bAdaranigoda jIvo Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-9 vyAvahArikatvasya niSeddhumazakyatvAt pRthivyAdivividhavyavahArayogitvalakSaNasya tasya prAptasUkSmanigodetaratvaparyavasitasyAnugatasyAnAdisUkSmanigodetarasarvajIvavRttitvAt / cakSurgrAhyazarIratvaM tUpalakSaNaM na tu lakSaNamityAvayoH samAnaM, anyathA'smAkaM sUkSmapRthivIkAyikAdiSvavyApteriva tava mate bAdaranigode'tivyApterapi prasaGgAt / kiM ca prajJApanAvRttyabhiprAyeNApi bAdaranigodajIvAnAM vyavahAritvameva pratIyate, 'ye punaranAdikAlAdArabhya nigodAvasthAmupagatA evAvatiSThante te vyavahArapathAtItatvAdasAMvyavahArikA' iti vacanAdanAdivanaspatInAmevAvyAvahArikatvAbhidhAnAt, 'tatredaM sUtraM sAMvyAvahArikAnadhikRtyAvaseyaM, na cAsAMvyavahArikAn, vizeSaviSayatvAtsUtrasya / na caitatsvamanI - SikAvijRmbhitaM, yata AhurjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAH (vizeSaNavati 59 ) - 1 taha kAryAThiIkAlAdaovi sese paDucca kira jIve / nANAivaNassaiNo je saMvavahArabAhiriyA / / 58 tang vyAvahArika nathI, kema ke evuM hovAmAM Agama virodha thAya" ityAdi je niSedha karyo teno paNa nirAsa thaI gayelo jANavo, kAraNa ke zAstrIya lakSaNa jatuM hovAne kAraNe siddha thayela vyAvahArikatvano paribhASAmAtrathI niSedha karI zakAto nathI. vyavahAritvanuM zAstrokta svarUpa 'pRthvI' vagere vividha vyavahAranA viSaya banavuM e che je anugata evI sUkSma nigodathI bhinnapaNAnI prAptimAM paryavasita thAya che ane anAdisUkSmanigodajIvo sivAyanA dareka jIvomAM rahyuM che. bAkI "jenuM zarIra cakSugrAhya hoya te vyAvahArika' evI vyAkhyA to 'upalakSaNarUpa che, lakSaNarUpa nahIM' e vAta ApaNe bannene mATe samAna che, kema ke jo e lakSaNarUpa ja hoya to amAre vyavahArI tarIke saMmata evA sUkSmapRthvIkAyAdimAM avyApti doSanI jema tamAre avyavahArI tarIke saMmata bAdaranigodamAM ativyAptidoSanI Apatti Ave. (bAdaranigodamAM vyavahAritvanuM pannavaNAvRttvanusAre samarthana) vaLI prajJApanAvRttinA abhiprAya mujaba paNa 'bAdaranigodajIvo to vyavahArI ja che' e vAta nIcenI be yuktiothI jaNAya che. (1) "jeo anAdikAlathI mAMDIne nigoda avasthAmAM ja rahe che teo vyavahA2thI 52 hoI asAMvyavahArika che" evuM tenuM (prajJApanAvRttinuM) vacana anAdivanaspatine ja avyAvahArika jaNAve che. temaja (2) pannAvaNAnA vRttikA2e ja anAdi vanaspati sivAyanA bIjA badhA jIvone pannAvaNAnI vRttimAM ja AgaLa spaSTa rIte vyAvahArika kahyA che. te A rIte "temAM A sUtra sAMvyAvahArikajIvone uddezIne che, asAMvyAvahArikajIvone uddezIne nahi, kema ke te (sUtra) vizeSaviSayaka che. A vAta ame amArI kalpanAthI upajAvI kADhelI nathI, kema ke pUjyapAdazrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe paNa vizeSaNavati granthamAM kahyuM che ke 'tathA kAyasthitino kAla vagere paNa je 1. tathA kAyasthitikAlAdayo'pi zeSAn pratItya kila jIvAn / nAnAdivanaspatIn ye saMvyavahArabAhyAH // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra pa9 atrAdizabdAtsarvairapi jIvaiH zrutamanantazaH spRSTamityAdi, yadasyAmeva-prajJApanAyAmeva vakSyate prAguktaM ca tatparigrahastato na kazciddoSaH' ityagre vyaktamevAnAdivanaspatyatiriktAnAM vyAvahArikatvAbhidhAnAcca anAdivanaspataya iti ca sUkSmanigodAnAmevAbhidhAnaM, na tu bAdaranigodAnAmiti / granthAntare'pyayamevAbhiprAyo jJAyate / uktaM ca laghUpamitabhavaprapaJcagranthe zrIcandrasUriziSyazrIdevendrasUribhiH (67-74) - astyatra loke vikhyAtamanantajanasaMkulam / yathArthanAmakamasaMvyavahArAbhidhaM puram / / tatrAnAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH / vasanti ca tatra karmapariNAmamahIbhujA / / niyuktau tIvramohodayAtyantAbodhanAmako / mahattamabalAdhyakSau tiSThataH sthAyinau sadA / / tAbhyAM karmapariNAmamahArAjasya zAsanAt / nigodAkhyApavarakeSvasaMkhyeyeSu divAnizam / / kSiptvA saMpiNDya dhAryante sarve'pi kulaputrakAH / prasuptavanmUrchitavanmattavanmRtavacca te / / yugmam / / te spaSTaceSTAcaitanyabhASAdiguNavarjitAH / chedabhedapratighAtadAhAdInApnuvanti ca / / kahyA che te zeSajIvone uddezIne samajavA, anAdi vanaspatijIvone uddezIne nahi ke jeo saMvyavahArabAhya che." ahIM "Adi zabdathI badhA jIvoe zruta anaMtI vAra meLavyuM che ityAdi je A prajJApanA sUtramAM ja AgaLa kahevAze temaja pUrve kahI gayA te badhAno samAveza che. tethI koI doSa raheto nathI." Ama prajJApanAnA vRttikAre paNa anAdi vanaspatine saMvyavahArabAhya tarIke mAnya rAkhavA dvArA anAdi vanaspatine avyAvahArika kahyA che ane AgaLa tabhinna jIvone vyAvahArika kahyA che. vaLI "anAdi vanaspati to sUkSmanigodanuM ja nAma che, bAdara nigodanuM nahi. mATe sUkSmanigoda ja avyavahArarAzi che. tabhinna evI bAdaranigoda to vyavahArarAzi ja che. tethI prajJApanAvRttinA abhiprAya mujaba paNa bAdaranigodajIvo vyavahArarAzimAM hovA ja jaNAya che. bIjA granthomAM paNa A ja abhiprAya hovo jaNAya che. (bA. nigodavyavahAritvasiddhimAM granthasAkSIo) laghupamitabhavaprapaMcagranthamAM zrI candrasUrinA ziSyazrI devendrasUrie kahyuM che ke "A lokamAM prasiddha, anaMtajanathI vyApta yathArthanAmavALuM asaMvyavahAra nAmanuM nagara che. temAM anAdivanaspati nAmanA kulaputro rahe che. ane tyAM karmapariNAma rAjA vaDe niyukta karAyelA tIvramohodaya ane atyantaabodha nAmanA mahattama ane balAdhyakSa haMmezA rahe che. karmapariNAma rAjAnI AjJAthI te be jaNA te badhA kulaputrakone nigoda nAmanA asaMkhya oraDAomAM nAMkhIne ane ekadama jakaDIne bhegA karIne sUtelA, mUcchita, matta ke mRta mANasanI jema pakaDI rAkhe che. spaSTa ceSTA-caitanya-bhASA vagere guNothI zUnya Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 aparasthAnagamanapramukho nApi kazcana / kriyate'nyo'pi tairlokavyavahAraH kadAcana / / saMsArijIvasaMjJena vAstavyena kuTuMbinA / kAlo nirgamitaH pUrvaM tatrAnanto mayApi hi / / tathA atraiva kiyadantare-(26-33) tatraikAkSanivAsAkhye nagare prathamaM khalu / amIbhirasti gantavyamarthanaM yuvayozca tat / / tAbhyAmapi tathetyukte te sarve tatpuraM yayuH / tasmiMzca nagare santi mahAntaH paJcapATakAH / / ekaM pATakamagulyA darzayannagrataH sthitam / mAmevamatha tanvaGgI tIvramohodayo'bravIt / / tvamatra pATake tiSTha bhadra ! vizvastamAnasaH / pAzcAtyapuratulyatvAd bhAvyeSa dhRtidastava / / yathAhi tatra prAsAdagarbhAgArasthitA janAH / santyanantAH piNDitAGgAstathaivAtrApi pATake / / varttante kintu te lokavyavahAraparAGmukhAH / manISibhiH samAmnAtAstenA'sAMvyavahArikAH / / gamAgamAdikaM lokavyavahAramamI punaH / kurvanti sarvadA tena proktAH sAMvyavahArikAH / / anAdivanaspataya iti teSAM samAbhidhA / eSAM tu vanaspataya iti bhedo yathAparaH / / / vRddhopamitabhavaprapaJcagranthepyevamevoktamasti, tathAhi - 'astIha loke AkAlapratiSThamanantajanasaMkulamasaMvyavahAraM nAma ngrm| tatra sarvasminnagare'nAdivanaspatinAmAnaH kulaputrakAH prativasanti' ityAdi / 'uktau ca teo chedana-bhedana-pratighAta - dAha vagere pAmatA nathI. bIjI jagAe javA vagere rUpa bIjo paNa koI lokavyavahAra teo vaDe karAto nathI. saMsArijIva nAmanA ane tyAMnA rahevAsI kuTumbI evA mArA vaDe tyAM paNa pahelAM anaMtakAla pasAra karAyo che." vaLI A granthamAM ja thoDuM AgaLa kahyuM che ke "tyAM pahelAM ekAkSanivAsa nAmanA nagaramAM A lokoe javAnuM che ane tamane bene te vAta ISTaja che."tIvramohodaya ane atyaMta abodhane Ama kahevAe chate te be jaNAe e vAta svIkAravAthI badhA te ekAkSanivAsa nagaramAM gayA je nagaramAM pAMca moTA pADA hatAM. AgaLa rahelA eka pADAne AMgaLIthI cIMdhato tIvramohodaya Ama bolyo : he bhadra! tuM ahIM vizvAsapUrvaka rahe. pUrvanA nagara jevuM ja A paNa hovAthI ahIM tane dhIraja vaLaze. jema tArA pUrvanA nagaramAM prAsAdanA bhoyarAmAM anaMtA loko jakaDAIne ekameka zarIravALA thaIne rahyA hatA temaja ahIM paNa rahyA che phera eTalo ja che ke e nagaranA loko lokavyavahArathI parAkSukha hatA tethI paMDito vaDe asAMvyAvahArika kahevAtA hatA jyAre A nagaranA loko gamanAgamana vagere lokavyavahAra haMmezAM kare che ane tethI sAMvyAvahArika kahevAya che. vaLI e pUrvanagaranA lokonuM nAma anAdivanaspati hatuM jayAre A lokonuM nAma vanaspati che e paNa eka bIjo pheraphAra jANavo." moTA upamitabhavaprapaMcagranthamAM paNa AvuM ja kahyuM che. te A rIte "A lokamAM haMmeza mATenuM raheluM ane anaMtalokothI bhareluM asaMvyavahAra nAmanuM nagara che. te AkhA nagaramAM anAdivanaspati Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 bhavitavyatayA mahattamabalAdhikRtau yaduta- 'mayA yuvAbhyAM cAmIbhiH saha yAtavyaM yato bhartRdevatA nArIti na moktavyo mayA saMsArI jIvaH, yaccAsti yuvayorapi pratijAgaraNIyamekAkSanivAsaM nAma nagaraM, tatrAmIbhirlokaiH prathamaM gantavyam, tato yujyate yuvAbhyAM saha cAmISAM tatrAsituM naanythaa'| tato yadbhavatI jAnAtItyabhidhAya pratipannaM tadvacanaM mahattamabalAdhikRtAbhyAm, pravRttAH sarve'pi, samAgatAstadekAkSanivAsaM nagaram / tatra nagare mahAntaH paJca pATakA vidyante, tato'hamekaM pATakaM karAgreNa darzayatA tIvramohodayenA'bhihitaH-'bhadra ! saMsArijIva! tiSTha tvamatra pATake, yato'yaM pATako'saMvyavahAranagareNa bahutaraM tulyo varttate / bhaviSyatyatra tiSThato dhRtirityAdi / ' tato'haM yadA tatrAsaMvyavahAranagare'bhUvaM, tadA mama jIrNAyAM jIrNAyAmaparAM guTikAM dattavatI, kevalaM sUkSmameva me rUpamekAkAraM sarvadA tatprayogeNa vihitavatI / tatra punarekAkSanivAsanagare samAgatA tIvramohAtyantAbodhayoH kutUhalamiva darzayantI tena guTikAprayogeNa mamAnekAkAraM svarUpaM prakaTayati smetyAdi / ' samayasArasUtravRttyorapyuktaM-'ahavA saMvavahAriyA ya asaMvavahAriyA ya / ' tavRttiH-athaveti dvaividhyasyaiva prakArAntarodyotane / etadeva spaSTayannAha-'tattha je aNAikAlAo Arabbha nAmanA kulaputro vase che." vagere... ane bhavitavyatA vaDe mahattara ane balAdhikRta kahevAyA ke "mAre ane tamAre be jaNAe A badhAnI sAthe javAnuM che, kema ke nArIne pati ja devatA hoya che e nyAye mAre saMsArIjIvane choDavAno nathI, ane tamAre paNa je ekAkSanivAsa nAmanA nagaranI saMbhALa rAkhavAnI che tyAM ja A lokoe pahelAM javAnuM che. tethI tamArA benI sAthe A lokoe tyAM rahevuM yogya che, bIjI rIte nahi (arthAt tethI tamAre be e paNa A badhAnI sAthe javAnuM che)' pachI mahattama ane balAdhikRta vaDe "jema tame jANo (kaho) tema' ema kahI teNInuM vacana svIkArAyuM. pachI badhA upaDyA. ekAkSanivAsa nagaramAM AvyA. te nagaramAM pAMca moTA pADAo che. temAMthI eka pADAne hastanA agrabhAgathI dekhADatAM tIvramohodaya vaDe huM kahevAyo - "he bhadra ! saMsArIjIva ! tuM A pADAmAM rahe, kemake A pADo asaMvyavahAranagarane ghaNo maLato che. tethI ahIM rahetAM tane kaLa vaLaze. pachI jyAre huM te asaMvyavahAra nagaramAM hato tyAre to bhavitavyatA ane pUrvapUrvanI goLI jIrNa thaI gaye chate bIjI ApatI, paNa e goLI vaDe haMmezA mAruM eka ja AkAravALuM sUkSmarUpa ja karatI. tyAre te ekAkSanivAsanagaramAM AvelI te bhavitavyatA jANe ke tIvramoha-atyantaabodhane kutUhala dekhADatI na hoya tema te goLI ApIne mArA aneka AkAravALA svarUpane prakaTa karatI hatI vagere..." samayasArasUtra ane tenI vRttimAM paNa kahyuM che ke "athavA sAMvyavahArika ane asAMvyavahArika" AnI vRtti -"athavA" zabda, vaividhya dekhADavAnI A bIjI rIta che evuM jaNAvavA vaparAyo che. A - 1. athavA sAMvyavahArikAzcAsAMvyavahArikAzca / 2. tatra ye anaadikaalaadaarbhy| - - - - - - - - -- - - - - - - - Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 suhumaNigoesu ciTThati na kayAi tasAibhAvaM pattA te asNvvhaariyaa| je puNa suhamaNigoehito niggayA sesajIvesu uppannA te saMvavahAriA / te a puNovi suhumaNigoattaM pattAvi saMvavahAriacciya bhaNNaMti / / ' idamatra hRdayam-sarvasaMsAriNAM prathamamanAdikAlAdArabhya suukssmnigodessvevaavsthaanN| tebhyazca nirgatAH zeSajIveSUtpannAH pRthivyaadivyvhaaryogaatsaaNvyvhaarikaaH| te ca yadyapi kadAcid bhUyo'pi teSveva nigodeSu gacchanti, paraM tatrApi sAMvyavahArikA eva, vyvhaarptittvaat| ye na kadAcittebhyo nirgatAH, atthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasAipariNAmo / tevi aNaMtANaMtA NigoavAsaM aNuhavaMti / / iti (vizeSaNavati) vacanAttatraivotpattivyayabhAjaste tathAvidhavyavahArAtItatvAdasAMvyavahArikA iti / tatraivAgre'pyuktaM - terasavihA jIvA jahA ege suhumaNigoarUve asaMvavahArabhee / bArasa saMvavahAriA te a imepuDhavI-AU-teu-vAu-NigoA, suhumabAyaratteNa dudu bheA patteavaNassaI tasA ya / / ' sAMvyavahArikA'sAMvyavahArikatvena jIvAnAM vaividhyaM prAg darzitam / tatrA'sAMvyavahAriko rAzireka eva, suukssmnigodaanaabIjI rItane ja spaSTa karatAM kahe che - "temAM jeo anAdikALathI mAMDIne sUkSmanigodamAM rahe che, kyAreya trasAdipaNuM pAmyA nathI teo asAMvyavahArika che. ane jeo sUkSmanigodamAMthI nIkaLIne zeSajIvomAM utpanna thayA che. teo sAMvyavahArika che. e pachI teo punaHsUkSmanigodapaNuM pAme to paNa sAMvyavahArika ja kahevAya che." ahIM A tAtparya che-sarvasaMsArIjIvo pahelAM anAdikAlathI mAMDIne to sUkSmanigodamAM ja rahe che. tyAMthI ekavAra nIkaLIne bIjA jIvomAM utpanna thAya che tyArathI mAMDIne pRthvI vagere vyavahArano yoga thavAthI teo sAMvyavahArika kahevAya che. joke teo e pachI kyAreka punaH nigodamAM jAya che chatAM tyAM paNa teo sAMvyavahArika ja kahevAya che. kema ke vyavahAramAM AvI gayA che. "anaMtAjIvo evA che jeo trasAdipariNAma pAmyA nathI. tevA paNa anaMtAnaMtajIvo nigodavAsane anubhave che." evA vizeSaNavatinA vacana mujaba jeo e sUkSmanigodamAMthI kyAreya bahAra nIkaLyA ja nathI ane tyAM ja janma-maraNa anubhavyA kare che teo "pRthvI" vagerenA vyavahArathI para hoI asAMvyavahArika kahevAya che. e samayasAra granthamAM ja AgaLa paNa kahyuM che ke "jIvo tera prakAre che - sUkSmanigodarUpa asaMvyavahArabheda ane bAra sAMvyavahArikabhedo. te A - pRthvI-apa-tela-vAyu-nigoda A pAMcenA sUkSma-bAbara ema babbe bheda, tethI kula 10 bheda. pratyeka vanaspati agyAramo ane traNa bAramo bheda. AnI vRtti-sAMvyavahArika ane asAMvyavahArikarUpe jIvonuM vaividhya pahelAM dekhADyuM. 1. sUkSmanigodeSu tiSThanti, na kadAcitrasAdibhAvaM prAptAste asAMvyAvahArikAH / ye punaH sUkSmanigodebhyo nirgatAH zeSajIveSUtpannAste ___ sAMvyAvahArikAH / te ca punarapi sUkSmanigodatvaM prAptA api sAMvyavahArikA eva bhnnynte| 2. santyanantA jIvA yaiH na prAptastrasAdipariNAmaH / te'pyanantAnantA nigodavAsamanubhavanti // 3. trayodazavidhA jIvA yathA ekaH sUkSmanigodarUpo'saMvyavahArabhedaH dvAdaza sAMvyavahArikAH te ceme-pRthivyaptejovAyunigodAH sUkSmabAdaratvena dvau dvau bhedau, pratyekavanaspatayaH sAzca // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra mevA'sAMvyavahArikatvAt, sAMvyavahArikabhedAstu dvAdaza, te ca ime pRthivyAdayaH paJca, sUkSmabAdaratayA dvibhedAH, pratyekavanaspatayaH trasAzceti / / tathA bhavabhAvanAvRttAvapyuktaM-'aNAimaM esa bhave, aNAimaM ca jIve, aNAI a sAmaneNa tassa nANAvaraNAikammasaMjogo, apajjavasio abhavvANaM, sapajjavasio uNa bhvvaannN| visesao uNa micchattAviraipamAyakasAyajogehi kammasaMjogo jAyaitti savvesipi jIvANaM sAIo cev| eso jAo akAmaNijjarAbAlatavokammasammattanANaviraiguNehi avassameva vihaDaitti savvesiM sapajjavasio cev| teNa ya kammapoggalasaMjoaNANubhAveNaM vasaMti savvevi pANiNo puTviM tAva aNaMtANaMtapoggalapariaTTe aNAivaNassaiNigoesu, pIDijjati tatthegaNigoasarIre aNaMtA, pariNamaMti asaMkhaNigoasamudayaNipphaNNagolayabhAveNaM, samagamaNaMtA jIvA UsasaMti, samagaM NIsasaMti, samagaM AhAreMti, samagaM pariNAmayaMti, samagaM uppajjati, samagaM vipajjanti, thINaddhImahANiddAgADhanANAvaraNAikammapoggalodaeNaM na veaMti appANaM, na muNaMti paraM, na suNaMti sadaM, na pecchaMti sarUvaM, na agghAyaMti gaMdhaM, emAM asAMvyavahArikano bheda eka ja che, kema ke sUkSmanigodajIvo ja asAMvyavahArika hoya che. sAMvyavahArikanA bhedo bAra che - A pRthvI vagere pAMcanA sUkSma-bAdara babbe bhedo, pratyeka vanaspati bhane trasa." tathA bhavabhAvanAvRttimAM paNa kahyuM che ke - "anAdimAn A saMsAra che, ane anAdimAnuM jIva che ane sAmAnyataH jJAnAvaraNAdikarmasaMyoga paNa teno anAdi ja che je saMyoga abhavyono kyAreya aMta pAmato nathI jyAre bhavyono aMta pAme che. vizeSa rIte vicArIe to mithyAtva - avirati-pramAdakaSAya ane yogothI karmasaMyoga thAya che. ane A vizeSa karmasaMyoga badhAne sAdi ja hoya che temaja utpanna thayela A saMyoga akAmanirjarA-bALapa-kriyA-samyakatva-jJAna-virati vagere guNothI avazya nAza pAme che. tethI badhAne sAjo ja hoya che. vaLI A karmapudgalasaMyoganA vipAkathI sarve jIvo pahelAM anaMtAnaMta pudgalaparAvargo sudhI anAdivanaspatinigodomAM rahe che. asaMkhya nigodazarIranA samudAyathI thayela golA tarIke pariName che. eka eka nigodazarIramAM anaMtA jIvo pIDAya che. te anaMtA jIvo eka sAthe ucchavAsa le che. eka sAthe niHzvAsa mUke che, eka sAthe AhAra le che, eka sAthe utpanna thAya che, eka sAthe nAza pAme che, thANaddhimahAnidrA gADha jJAnAvaraNa vagere karmapudgalonA udayanA kAraNe potAne 1. anAdimAneSa bhavaH, anAdimAMzcajIvaH, anAdizca sAmAnyena tasya jJAnAvaraNAdikarmasaMyogaH, aparyavasito'bhavyAnAM, saparyavasitazca punrbhvyaanaam| vizeSataH punarmithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH karmasaMyogo jAyate, iti sarveSAmapi jIvAnAM sAdika eva, eSa jAtaHakAmanirjarAbAlatapaHkarmasamyaktvajJAnaviratiguNairavazyameva vighaTate iti sarveSAM saparyavasita ev| tena ca karmapudgalasaMyojanAnubhAvena vasanti sarve'pi prANinaH pUrvaM tAvadanantAnantapudgalaparAvartAnanAdivanaspatinigodeSu, pIDyante, tatraikanigodazarIre'nantAH, pariNamanti asaMkhyanigodasamudayaniSpannagolakabhAvena / samakamanantA jIvA ucchvasanti, samakaM niHzvasanti, samakamAhArayanti, samakaM pariNAmayanti, samakamutpadyante, samakaM vipadyante, styAnaddhimahAnidrAgADhajJAnAvaraNAdikarmapudgalodayena na vedayantyAtmAnaM, na jAnanti paraM, na zRNvanti zabdaM, na pazyanti svarUpaM, nAjighranti gandhaM, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 < dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-9 na bujjhaMti rasaM, na viMdaMti phAsaM, na saraMti kayAkayaM, maipuvvaM na calaMti, na phaMdaMti, Na sIyamaNusaraMti, nAyava - muvagacchaMti, kevalaM tivvavisayaveyaNAbhibhUamajjapANamattamucchiyapurisavva jahuttarakAlaM tesu vasiUNa kahamavi tahAbhavvattabhaviavvayANiogeNaM kiMpi tahAvihaDiakammapoggalasaMjogA tehiMto NiggaMtumuvavajjaMti kei sAhAraNavaNassaisu allaya-sUraNa- gajjara- vajjakaMdAirUveNa ityAdi / tathA tatraiva pradezAntare proktaM - tato balinarendreNoktaM 'svAmin! tarhIdameva zrotumicchAmi, prasAdaM vidhAya nivedayantu bhagavantaH / ' tataH kevalinA proktaM mahArAja! sarvAyuSA'pyetatkathayituM na zakyate, kevalaM yadi bhavatAM kutUhalaM tarhi samAkarNayata, saMkSipya kiMcitkathyate - ito'nantakAlAtparato bhavAn kila cAritrasainyasahAyo bhUtvA mohAribalakSayaM kariSyatIti karmapariNAmenAsaMvyavahArapurAnniSkAzya samAnIto vyavahAranigodeSu / tato vijJAtatadvyatikarairmohAribhiH prakupitairvidhRtasteSveva tvamanantaM kAlam / tataH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuSpaJcendriyatiryakSu narakeSvanAryamanuSyeSu cAnItastvaM karmapariNAmena, punaH punaranantavArAH kupitairmohAdibhirvyAvartya oLakhatA nathI, bIjAne jANatA nathI, zabda sAMbhaLatA nathI, potAnA rUpane jotA nathI, gaMdhane sUMghatA nathI, svAdane oLakhatA nathI, sparzane anubhavatA nathI, zuM karyuM ane zuM nathI karyuM ? ene yAda karatAM nathI, buddhipUrvaka cAlatA nathI ke halatAM nathI, ThaMDI pAmatAM nathI ke garamI anubhavatAM nathI. (ThaMDI garamI bAdarapudgalonI hoya che ane bAdarajIvone tenI asara hoya che. mATe sUkSmajIvone te hotA nathI.) mAtra tIvraviSayavedanAthI parAbhava pAmelA madyapAnathI matta-mUrchita thayelA puruSanI jema yathoktakAla sudhI tyAM rahIne pachI game te rIte tathAbhavyatvarUpa bhavitavyatAnA niyoganA kAraNe koIka tevA prakAre karmapudgalasaMyoganAza thavAthI temAMthI nIkaLIne keTalAka jIvo (bAda2) sAdhAraNa vanaspatikAyamAM AdusUraNa-gAjara-vajakaMda vagere rUpe utpanna thAya che. tathA e ja granthamAM bIje ThekANe kahyuM che ke - "pachI balinarendre kahyuM ke - svAmin ! to huM A ja sAMbhaLavAne icchuM chuM. kRpA karIne Apa mane kaho." pachI kevalI bhagavaMte kahyuM- "mahArAja ! saMpUrNa AyuSya pUruM thAya to paNa e kahI zakAya evuM nathI. chatAM jo tamane kutUhala hoya to sAMbhaLo, saMkSepathI kaMIka kahuM chuM. 'have pachI anaMtakALa pachI tame cAritra sainyanI sahAyavALA banI moharUpazatrunA sainyano nAza karazo' evuM vicArIne karma pariNAma vaDe asaMvyavavahAranagaramAMthI bahAra kheMcIne tame vyavahAranigodamAM lavAyA. pachI A vAta jANIne gusse thayelA mohazatruo vaDe tame tyAM ja anaMtakALa mATe jakaDI rakhAyA. e pachI karma pariNAma vaDe tame pRthvI-ap-teu-vAyu-vanaspatikAya-beindriyateIndriya-caurindriya-paMcendriyatiryaMcabhavomAM - narakomAM ane anArya manuSyomAM lavAyA. paNa gusse 2. na buntyo rasa, 1 veyanti sparza, na smRti dhRtAkRta, matipUrva na catanti, na svane, na zItamamanusmaratti, nAtapamupaghdhatti / kevalaM tIvra viSayavedanAbhibhUtamadyapAnamattamUcchitapuruSavad yathottarakAlaM teSUSitvA kathamapi tathAbhavyatvabhavitavyatAniyogena kimapi tathAvighaTitakarmapudgalasaMyogAstebhyo nirgatyotpadyante kecitsAdhAraNavanaspatiSu Ardraka - sUraNa-garjara-vajrakandAdirUpeNa // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 bAdaranigodavyavahAritva vicAra pazcAnmukho nigodaadissu| evaM tAvad yAvad bhAvito'tiduHkhitastairanantAnantapudgalaparAvartAn / tatazcAryakSetre'pi labdhaM manuSyatvamanantavArAH, kintu hAritaM kvacit kujAtibhAvena, kvApi kuladoSeNa, kvacijjAtyandhabadhirakhaJjatvAdivairUpyeNa, kvApi kuSThAdirogaiH, kvacidalpAyuSkatvena, evamanantavArAH(ram), kintu dharmasya nAmApyajJAtvA bhrAntastathaiva(steSveva) parAGmukho vyaavRttyaanntpudglpraavrttaanekendriyaadissu| tato'nyadA zrInilayanagare dhanatilakazreSThino jAtastvaM vaizramaNanAmA putrH| tatra ca 'svajanadhanabhavanayauvanavanitAtattvAdyanityamidamakhilaM jJAtvA''pattrANasahaM dharmaM zaraNaM bhajata lokAH' iti vacanazravaNAjjAtA dhrmkrnnbuddhiH| kevalaM sA'pi kudRSTisaMbhavA mahApApabuddhireva paramArthataH snyjaataa| tadvazIkRtena ca svayaMbhUnAmnastridaNDinaH ziSyatvaM prtipnnm| tatastadapi mAnuSatvaM hArayitvA vyAvartito bhrAmitaH saMsAre'nantapudgalaparAvartAniti / tato'nantakAlAtpunarapyantarA'ntarA labdhaM mAnuSatvaM, paraM na nivRttA'sau kudharmabuddhiH, shuddhdhrmshrvnnaabhaavaat| tadabhAvo'pi kvApi sadguruyogAbhAvAtkvacidAlasyamohAdihetukalApAt, kvacicchuddhadharmazravaNe'pi na nivRttA'sau, zUnyatayA tadarthAnavadhAraNAt, kvcittttvaashrddhaanen| tataH kudharmabuddhyupadezAddharmacchalena pazuvadhAdimahApApAni kRtvA bhrAntastathaivA(steSvevA)nantapudgalaparAvartAniti / / ' thayelA moha vagere vaDe tame pharI pharI anaMtavAra pAchA nigodamAM dhakelAyA. AvuM anaMtAnaMta pudgalaparAvarta kALa mATe tyAM sudhI cAlyA karyuM jyAM sudhImAM atiduHkhita tame te mohazatruothI barAbara bhAvita thaI gayA. pachI to AryakSetramAM paNa anaMtavAra manuSyapaNuM meLavyuM, paNa kyAreka kujAtinA kAraNe, kyAreka kulanA doSe karIne, kyAreka janmathI maLela aMdhatva-baherAza-laMgaDApaNuM vagere virUpatAnA kAraNe, kyAreka kuSTha vagere rogonA nimitte, kyAreka alpa AyuSyanA kAraNe e manuSyapaNuM hArI gayA. AvuM anaMtIvAra banyuM paNa dharmanuM to nAma paNa jANyA vinA ja bhamyA ane nigodamAM pAchA pharIne anaMta pudgala parAvarta sudhI ekendriyAdimAM bhaTakyA te pachI ekavAra zrInilayanagaramAM tame dhanatilaka zreSThInA vaizramaNanAme putra thayA. ane tyAM "svajana-dhana-bhavana-yauvana-strI vagere A badhA tattvo anitya che evuM jANIne te loko ! ApamAMthI rakSaNa karavAmAM samartha evA dharmanuM zaraNa svIkAro" evuM vacana sAMbhaLIne dharma karavAnI buddhi (icchA) thaI. paNa e paNa kudaSTimAM utpanna thayela hoI paramArthathI to mahApApabuddhirUpe ja pariNamI. te buddhine vaza thaI tame svayaMbhU nAmanA tridaMDI pAse ziSya banyA. tethI te manuSyabhavane paNa hArIne nigodamAM pAchA pharelA tame saMsAramAM anaMta pudgalaparAvarta bhamyA. e anaMtakAla pachI pharI vacce vacce manuSyapaNuM maLyuM. paNa pelI kudharmabuddhi dUra na thaI, kema ke zuddhadharma sAMbhaLavA na maLyo. te paNa eTalA mATe na maLyo ke kyAreka saddaguruno yoga na thayo to kyAreka ALasamoha vagere ghaNA hatA. kyAreka zuddha dharma sAMbhaLavA chatAM e kudharmabuddhi dUra thaI nahi, kema ke zUnyamanaska rIte e dharma sAMbhaLyo hoI teno artha samajAyo nahi, athavA kyAreka samajAyo to paNa evI zraddhA thaI nahi. tethI kudharmabuddhinI salAha mujaba dharmanA bahAne pazuvadha vagere mahApApo karIne pharIthI pUrva mujaba ja anaMta pugalaparAvarta mATe saMsAramAM bhaTakyA." Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FE dharmaparIkSA mAga-1 | ||thaa-8 tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktaM-'iha hi sadaiva lokAkAzapratiSThitAnAdyaparyavasitabhavacakrAkhyapurodaraviparivartI janturanAdivanaspatiSu sUkSmanigodAparaparyAyeSvanantAnantapudgalaparAvartAnsamakAhArocchvAsaniHzvAso'ntarmuhUrtAntarjanmamaraNAdivedanAvrAtamanubhavati' ityAdi / tathA 'evaM ca tathAvidhabhavyajanturapyanantakAlamavyavahArarAzau sthitvA karmapariNAmanRpAdezAttathAvidhabhavitavyatAniyogena vyavahArarAzipravezata utkarSaNa bAdaranigodapRthivyaptejovAyuSu pratyekaM saptati(koTA)koTisAgaropamANi tiSThanti / eSA ca kriyA sarvatra yojyaa| eteSveva sUkSmeSvasaMkhyalokAkAzapradezasamA utsarpiNyavasarpiNyaH' ityAdi / puSpamAlAbRhavRttAvapyuktaM-'nanu kathamitthaM manuSyajanma durlabhaM pratipAdyate? ucyate-samAkarNaya kAraNam - avvavahAranigoesu tAva ciTuMti jaMtuNo savve / paDhamaM aNaMtapoggalapariaTTe thAvaratteNaM / / tatto viNiggayA vi hu vavahAravaNassaiMmi NivasaMti / kAlamaNaMtapamANaM aNaMtakAyAibhAveNaM / / tattovi samuvvaTTA puDhavijalAnalasamIramajjhaMmi / assaMkhosappiNisappiNIo NivasaMti patteyaM / / saMkhejjaM puNa kAlaM vasaMti vigaliMdiesu patteyaM / evaM puNo puNo vi ya bhamaMti vavahArarAsiMmi / / tathA zrAvakadinakRtyanI vRttimAM paNa kahyuM che ke "ahIM haMmezAM lokAkAzamAM pratiSThita ane anAdi anaMta evA bhavacakra nAmanA nagaranA madhyabhAgamAM rahela jIva sUkSmanigoda evA paryAyavAcI nAmavALI anAdivanaspatimAM anaMtAnaMta pudgalaparAvartakALa sudhI bIjA anaMtAnaMta jIvo sAthe eka sAthe AhAra ucchavAsa-niHzvAsa karato aMtarmuhUrtanI paNa aMdara janma-maraNAdinI vedanAnA samUhane anubhave che." vagere... tathA "ema tevA prakArano bhavyajIva paNa anaMtakAla sudhI avyavahArarAzimAM rahIne karmapariNAma rAjAnI AjJAthI tevA prakAranI bhavitavyatA amalI banavAnA kAraNe vyavahArarAzimAM praveza karIne tyArathI mAMDIne bAdaranigoda-pRthvI-apa-tela-vAyukAmAM darekamAM utkRSTathI 70 koDAkoDI sAgaropama rahe che. A utkRSTathI rahe che eTaluM kriyApada sarvatra jANavuM. A ja nigoda-pRthvIkAya vagerenA sUkSmabhedomAM te asaMkhyalokAkAzanA pradeza jeTalI utsarpiNI-avasarpiNI sudhI utkRSTathI rahe cha. 3..." puSpamALAnI bRhadvRttimAM paNa kahyuM che ke "prazna-manuSyabhavane Ama atyaMta durlabha kema kaho cho? uttara-sAMbhaLo kAraNa, "pahelAM badhA jIvo anaMta pudgalaparAvarta sudhI sthAvara tarIke avyavahAra nigodomAM rahe che. tyAMthI nIkaLIne paNa anaMtakAla sudhI anaMtakAya vagere rUpe vyavahAra-vanaspatimAM rahe che. tyAMthI nIkaLIne paNa pRthvI-apUtela-vAyukAyAmAM darekamAM asaMkhya avasarpiNI-utsarpiNI rahe 1. avyavahAranigodeSu tAvattiSThanti jantavaH sarve / prathamamanantapudgalaparAvartAn sthAvaratvena // tato vinirgatA api ca vyavahAravanaspatau nivasanti / kAlamanantapramANamanantakAyAdibhAvena // tato'pi samudvRttAH pRthiviijlaanlsmiirmdhye| asaMkhyotsarpiNyavarpiNInivasanti pratyekam // saMkhyeyaM punaH kAlaM vasanti vikalendriyeSu pratyekam / evaM punaH punarapi ca bhramanti vyavahArarAzau // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAra tallaghuvRttAvapyuktam - Adau sUkSmanigode jIvasyAnantapudgalavivartAn / tasmAtkAlamanantaM vyavahAravanaspatau vAsaH / / utsarpiNIrasaMkhyAH pratyekaM bhUjalAgnipavaneSu / vikaleSu ca saMkhyeyaM kAlaM bhUyo bhramaNameva / / tiryakpaJcendriyatAM kathamapi mAnuSyakaM tato'pIha / kSetrakulArogyAyurbuddhyAdi yathottaraM tu duravApam / / dharmaratnaprakaraNavRttAvapyuktam - ibhyastannamanArthaM prayayau natvA gurUn samayavidhinA / niSasAda yathAsthAnakamatha sUrirdezanAM cakre / / avyavahArikarAzau bhramayitvA'nantapudgalavivartAn / vyavahatirAzau kathamapi jIvo'yaM vizati tatrApi / / bAdaranigodapRthivIjaladahanasamIraNeSu jaladhInAm / saptatikoTAkoTyaH kAyasthitikAla utkRSTaH / / sUkSmeSvamISu paJcasvavasarpiNyo hyasaMkhyalokasamAH / sAmAnyabAdare'GgulagaNanAtItAMzamAnAstAH / / ityAdi / saMskRtanavatattvasUtre'pyuktam - nigodA eva gaditA jinairavyavahAriNaH / sUkSmAstaditare jIvAste'nye'pi vyavahAriNaH / / tadevaMvidhavacanairanAdisUkSmanigodasyaivAsAMvyavarahArikatvaM, anyeSAM ca vyAvahArikatvamiti sthitI che. e pachI dareka vikalendriyabhedamAM saMkhyAtAkAla rahe che. Ama pharI pharI vyavahArarAzimAM bhame che." tenI ja laghuvRttimAM paNa kahyuM che ke "jIvano sau prathama sUkSmanigodamAM anaMta pugalaparAvarta sudhI vAsa thAya che. pachI vyavahAravanaspatimAM anaMtakAla vAsa thAya che. e pachI bhU-jala-agnivAyumAM pratyekamAM asaMkhya utsarpiNI vAsa thAya che ane pachI saMkhyAta kAla vikasendriyamAM A rIte punaH punaH paNa bhramaNa thAya che. emAM paMcendriyatiryacapaNuM maLavuM muzkela che. ane enA karatAM manuSyapaNuMAryakSetra-Aryakula-Arogya-dIrghaAyuSya-buddhi vagere maLavA to uttarottara atyanta durlabha che. " dharmaratnaprakaraNanI vRttimAM paNa kahyuM che ke "zeTha temane namavA mATe gayA. zAstrokta vidhipUrvaka gurune namIne yogya sthAne beThA. AcAryabhagavaMte dezanA zarU karI. avyavahArarAzimAM anaMta pudgalaparAvarto bhamIne jIva game te rIte paNa vyavahArarAzimAM praveza kare che. tyAM paNa bAdara evA nigodapRthvI-pANI- agni-pavanamAM pratyeka 70 koDAkoDI sAgaropama utkRSTa kAyasthitikAla sudhI rahe che ane A ja pAMcenA sUkSmabhedomAM darekamAM asaMkhyaloka pramANa kALacakra sudhI rahe che. sAmAnyathI bAdaramAM aMgulanA asaMkhyatamA bhAga jeTalA kALacakra rahe che." saMskRta navatattvasUtramAM paNa kahyuM che ke "jinezvaroe sUkSmanigodane ja avyavahArI kahyA che e sivAyanA badhA jIvo vyavahArI che." (pUrvapakSIya anumAnonuM nirAkaraNa) Ama vividhazAstronA AvAM vacanothI "anAdisUkSmanigoda ja avyAvahArika che, bIjA badhA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68. dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 paroktA yuktirekAvatiSThate, tatra 'sijhaMti jattiyA kira' ityAdinA vyavahArarAzitaH siddhAnAmanantaguNatvaM vyavasthApya tadanantaguNatvena bAdaranigodajIvAnAmavyAvahArikatvaM ca vyavasthApitam, tadasat, tataH siddhyavacchinnavyavahArarAzyapekSayA siddhAnAmanantaguNasiddhAvapi sAmAnyApekSayA tadasiddheH, vyavahAritvabhavanasiddhigamanayoraparyavasitatvaM cAnAdisUkSmanigodAniyatavyavahAritvAbhimukhajIvAnAM nirgamAnAnupanam / AvalikA'saMkhyeyabhAgapudgalaparAvarttamAnatvena vyAvahArikANAM sarveSAM siddhyApatti jIvo vyAvahArika che." evuM nizcita thavAthI have pUrvapakSanI eka ja yukti nirAkaraNa karyA vagaranI bAkI rahe che. emAM pUrvapakSIe traNa anumAno ApyAM che. tenA prathama anumAnamAM "sinheti nattiyA ri.' ityAdi gAthAnA baLa para pUrvapakSIe evo nirNaya karyo ke "vyavahArarAzi karatAM siddhanA jIvo anaMtaguNA che." A nirNayane pAyA tarIke laIne teNe evI dalIla karI ke "vaLI siddhanA jIvo karatAM bAdaranigodanA jIvo to anaMta guNA che ja, tethI nakkI thAya che ke bAdaranigodanA jIvo vyAvahArika nathI, arthAt avyAvahArika che paraMtu tenI A mAnyatA barAbara nathI. alabatta ukta gAthAnA baLe tema jarUra kahI zakAya che ke siddhayavacchinnavyavahArarAzi (jeTalA jIvo siddha thayA che teTalA ja je jIvo avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvelAM che, ane temAMthI vivakSitakALe paNa siddhAvasthA pAmyA vinA jeo haju vyavahArarAzimAM ja che te jIvono rAzi) karatAM siddho anaMtaguNA che." tema chatAM vyavahArarAzisAmAnyanI apekSAe kAMI tevuM siddha thatuM nathI. tethI uktagAthAnA baLe pUrvapakSIe tAravelo pAyAbhUta nirNaya ja khoTo hoI e anumAna paNa khoTuM kare che. vaLI pUrvapakSIe bIjA anumAnaprayogamAM vyavahAritvabhavana ane siddhigamana kyAreya aTakavAnA nathI e Agamasiddha hakIkatanI anyathA anupapatti dekhADIne bAdaranigodane paNa avyavahArarAzimAM hovI je siddha karI te paNa barAbara nathI. kema ke bAdaranigoda vyavahAra rAzimAM hoya to paNa A benuM nahi aTakavApaNuM saMgata rahe ja che, kemake anAdisUkSmanigodamAMthI (avyavahArarAzimAMthI) vyavahArI banavAne abhimukha thayelAM niyata pramANavALA ja jIvo nIkaLyA kare che. A niyata pramANa eTalI badhI nAnI saMkhyA che ke jethI anaMtakALe e niyata saMkhyA pramANe bahAra nIkaLelA ane nIkaLanArAM anaMtA jIvo paNa anAdisUkSmanigodarAzinI apekSAe sAva nagaNya (gaNatarImAM na levAya eTalA) hoya che. ane tethI mAtra anAdisUkSmanigoda rUpa avyavahArarAzi kyAreya khAlI to nathI ja thavAnI, paNa temAM noMdhapAtra ghaTADo paNa thavAno nathI. tethI bAdaranigoda vyavahArarAzimAM hovA chatAM vyavahAritvabhavana aTakavAnuM nathI e bAbata asaMgata rahetI nathI. ane tethI ja navA navA jIvo siddha paNa thayA karavAnA hovAthI "siddhigamana aTakavAnuM nathI" e vAta paNa asaMgata rahetI nathI. have rahI pUrvapakSInA bIjA anumAnanI (pR. naM.54) vAta-zAstramAM vyAvahArika jIvanI utkRSTa - - - - - - - - - 1. 'sijhaMti jattiyA kira.' ityaadishaastrvcnaadityrthH| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdaranigodavyavahAritva vicAraPage #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-9 tathA 'abhavyA na vyavahAriNo nApyavyavahAriNaH, kintu vyavahAritvAdivyapadezabAhyA iti te vyAvahArikamadhye na vivakSitAsteSAM samyaktvapratipatitAnAmanantabhAgavarttitvenAlpatvAdi ti tadatisAhasavijRmbhitam, abhiprAyamajJAtvA prAcInaprakaraNavilope mahA''zAtanAprasaGgAt / abhavyAnAmapi vyAvahArikabahirbhAve niyatakAyasthitirUpasaMsAraparibhramaNAnupapatteryAdRcchikakalpanayA'samaJjasatvaprasaMgAt, novyava hAritvanoavyavahAritvaparibhASAmAtrasya cAbhavyeSvivoktAdhikasaMsArijIveSvapi kalpayituM vA zakyatvAcca na kiMcidetaditi dig / / 9 / / 70 te vacano ja vastutaH apramANa che ane tethI ene saMgata karavA koI navI kalpanA ke gUDha sUtrAbhiprAya zodhavAnI jarUra nathI. teo vaDe AvA apramANabhUta vacano je kahevAyAM che e kadAgrahathI nahi paNa anAbhogathI ja kahevAyAM che e dhyAnamAM rAkhavuM. tathA (2) abhavyo vyavahArI paNa nathI, avyavahArI paNa nathI, kintu A banne ullekhathI para che. tethI teonI vyAvahArika jIvomAM vivakSA karI nathI. tAtparya e che ke teo trasAdipaNuM pAmatA hoI avyavahA2I to nathI. vaLI vyavahA2I jIvono paNa je bahu nAno bhAga samyaktva pAmIne bhraSTa thayo che tenA karatAM paNa abhavyo anaMtamA bhAge ja hoI vyavahA2IjIvo karatAM to bahu ja alpa saMkhyAmAM che. tethI teonI vyAvahArikajIvomAM paNa vivakSA karI nathI. tethI teonI gaNatarI kADhI nAkhIne ja pannavaNA vageremAM vyavahArIjIvonI uktasthiti kahI che. mATe ja abhavyo e sthiti karatAM paNa vadhu kALa saMsAramAM rahevA chatAM e Agamavacana aMge koI navI kalpanA karavAnI ke abhiprAya zodhavAnI jarUra nathI. (te mAnyatAonuM nirAkaraNa) parapakSInI A banne vAto anaMtasaMsAravRddhi vagere bhayanI upekSA karavAnA tenA sAhasane ja jaNAve che. te A rIte - sUtrano gUDha abhiprAya jANavo nahi ane bhavabhAvanAvRtti vagere jevA prAcIna prakaraNane apramANa jAhera karI devA, emAM je mahAbhayaMkara AzAtanA thAya che tenI paheluM vAkya kahe to te upekSA kare che. bIjuM vAkya paNa A rIte ja upekSAthI bolI zakAya tevuM che e nIcenA kAraNothI jaNAya che : (a) abhavyo paNa A rIte jo vyAvahArika na hoya to anAdisUkSmanigodanI jema teo paNa anaMtAnaMta pudgalaparAvartta sudhI sUkSmanigodamAM ja rahevA joIe. ane to teo te te niyatakAyasthiti jeTalo kALa je je sUkSmanigoda-bAdaranigoda-pRthvIkAya vagere rUpe saMsAramAM paribhramaNa kare che, te anupapanna thaI jAya. ane tethI pachI karavI paDatI yAdaicchika kalpanAthI moTuM asamaMjasa thaI jAya. ane (ba) novyavahArI-noavyavahA2InI paribhASA jema abhavyomAM kalpo cho tema ukta saMsAra karatAM adhika saMsAravALA bIjA bhavyajIvo vize paNa kalpI zakAtI hoI teono paNa adhika saMsAra hovo saMgata thaI jAya che. Ama parapakSIe kahelI A be vAtomAM koI mAla nathI e jANavuM. Ieii Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvomAM gurulaghubhAva tadevamabhavyasyApyAbhigrahikaM mithyAtvaM bhavatIti pradarzayitumAbhigrahikasya SaDbhedA uktAH, athAnAbhigrahikAdInAmapi sAmAnyena bahuprakAratvaM nirdizatreteSu gurulaghubhAvaM vivecayati - aNabhiggahiAINavi AsayabheeNa huMti bahubheA / lahuAI tiNNi phalao eesuM duni garuAI / / 10 / / anAbhigrahikAdInAmapyAzayabhedena bhavanti bahubhedAH / / laghUni trINi phalataH eteSu dve guruNI / / 10 / / aNabhiggahiAINavitti / anAbhigrahikAdInAmapi mithyAtvAnAM Azayabhedena pariNAmavizeSeNa bahavo bhedA bhvnti| tathAhi-anAbhigrahikaM kiMcitsarvadarzanaviSayaM yathA 'sarvANi darzanAni zobhanAni' iti / kiMciddezaviSayaM yathA 'sarva eva zvetAmbaradigambarAdipakSAH zobhanAH' ityAdi / Abhinivezikamapi matibhedAbhinivezAdimUlabhedAdanekavidhaM jamAligoSThAmAhilAdInAm, uktaM ca vyavahArabhASye - maibheeNa jamAlI puvviM vuggAhieNa goviMdo / saMsaggIe bhikkhU goTThAmAhila ahiNivesA / / tti / sAMzayikamapi sarvadarzanajainadarzanatadekadezapadavAkyAdisaMzayabhedena bahuvidham / anAbhogo'pi (pAMya mithyAtvomA guru-madhumAva) Ama abhavyone paNa Abhigrahika mithyAtva hoya che evuM dekhADavA Abhigrahika mithyAtvanA cha bhedo kahyA. have anAbhigrahika vagere mithyAtvanA paNa sAmAnyathI ghaNA prakAro hoya che evuM dekhADatAM granthakAra sAthe sAthe teomAM rahela moTA-nAnApaNAnuM vivecana kare che. gAthArtha anAbhigrahikAdi mithyAtvanA paNa AzayabhedathI ghaNA bheda paDe che. A pAMcamAMthI traNa mithyAtvo phaLane apekSIne laghu che jyAre be guru che. anAbhigrahikAdi mithyAtvonA paNa pariNAmabhede ghaNA bhedo hoya che. te A rIte - koIka anAbhigrahika mithyAtva sarva darzana aMge hoya che. jema ke "badhA darzano sArAM che" koIka sarvadarzanonA mezi35 abhu zanI aMge hoya che. ma "zvetAMna2- hinAhibA pakSo. saa||ch" vagere... Abhinivezika mithyAtva paNa matibheda-abhinivezAdirUpa mUla-kAraNanA bhede aneka prakAranuM hoya che ma 4mAli-goSThAmAjida vagairene... vyavahAramAdhyama yuM che "maali-mtimehn| 24, goviMda pahelethI vyagrAhita hovAthI, bhikSu-saMsarganA kAraNe ane goSThAmAhila-abhinivezathI (mithyAtvI banya)..." sazayi mithyAt 59 sarvazana-hainazana-3nazananA meM mArA- me. - - - - - - - 1. matibhedena jamAliH pUrvaM vyudgrAhitena govindH| saMsargAdbhikSurgoSThAmAhila abhinivezAditi // - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-10 sarvAMzaviSayAvyaktabodhasvarUpo vivakSitakiMcidaMzAvyaktabodhasvarUpazcetyanekavidhaH / na khalu mahAmohazailUSasyaiko nartanaprakAro'stIti / eteSvAbhigrahikAdiSu mithyAtveSu madhye trINyanAbhigrahikasAMzayikAnAbhogarUpANi phalataH prajJApanIyatArUpaM gurupAratantryarUpaM ca phalamapekSya laghUni, viparItAvadhAraNarUpaviparyAsavyAvRttatvenaiteSAM krUrAnubandhaphalakatvAbhAvAt / dve AbhigrahikAbhinivezalakSaNe mithyAtve gurU (guruNI) viparyAsarUpatvena sAnubandhaklezamUlatvAt / uktaM copadezapade (198) eso a ettha guruo NA'NajjhavasAyasaMsayA evaM / jamhA asappavittI etto savvatthaNatthaphalA / / duSpratIkAro'satpravRttihetutvenaiva viparyAso'tra garIyAn doSaH, na tvanadhyavasAyasaMzayAvevaMbhUtau, atattvAbhinivezAbhAvena tayoH supratIkAratvenAtyantAnarthasaMpAdakatvAbhAvAdityetattAtparyArthaH / / 10 / / pada-eka vAkya vagere aMgenA judA judA saMzayathI thatuM hoI anekavidha che. anAbhoga paNa sarva aMzo aMgenA avyaktabodha svarUpa ane vivalita koI aMza aMgenA avyakta bodhasvarUpa hoI anAbhogika mithyAtva paNa anekavidha che. kharekhara ! mahAmoharUpI naTane nAcavAnI rIta eka ja nathI, kintu ghaNI badhI che. AbhigrahikAdi A pAMca mithyAtvomAMthI anAbhigrahika, sAMzayika ane anAbhogarUpa traNa mithyAtvo prajJApanIyatArUpa ane gurupAratanyarUpa phaLane AzrIne laghu kaMIka ochA bhayaMkara che, kemake viparIta nizcayarUpa viparyAsa vinAnA hoI krUra anubaMdha pADanArA nathI. arthAt A mithyAtvavALA jIvone jo koI satya tattva samajAvanAra maLe to samajI zake evA hoya che ane sadgurunuM pAtatya svIkArI Atmahita sAdhI zake tevA hoya che. A mithyAtvavALA jIvone A phaLa saMbhavita hoI A mithyAtvo laghu che. Abhigrahika ane AbhinivezikarUpa zeSa be mithyAtvo phaLane AzrIne guru vadhu bhayaMkara che, kema ke e viparyAsarUpa hoI anubaMdhayukta klezanA kAraNabhUta che. A mithyAtvavALA jIvo game eTalo sAro samajAvanAra maLe to paNa pakaDeluM tUta choDavA taiyAra hotA nathI. tethI prajJApanIyatA ke gurupAratanyarUpa phaLa meLavatA nathI. upadezapadamAM kahyuM che ke - "ahIM (viparyAsa, anadhyavasAya ane saMzaya e traNamAM) A viparyAsa ja moTo doSa che, kema ke emAMthI sarvatra anartha phelAvanAra asatuMpravRtti thAya che. anadhyavasAya ane saMzaya AvA nathI." AnuM tAtparya A ja che ke asapravRttino hetubhUta hoI viparyAsa ja duSpatikAra evo moTo doSa che. saMzaya ane anadhyavasAya atattvanA abhinivezathI zUnya hoI supratikAra hovAthI atyaMta anartha karanAra nathI. mATe e be tevA moTA doSa rUpa nathI. 10 1. eSa cAtra guruko nAnadhyavasAyasaMzayAvevam / yasmAdasatpravRttiritaH srvtraanrthphlaa|| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvomAM gurulaghubhAva 73 nanvatra mASatuSAdInAM cAritriNAmeva saMzayAnadhyavasAyayorasatpravRttyananubandhitvamuktaM, tacca yuktaM, teSAM mithyAtvamohanIyAnantAnubandhinAM prabalabodhaviparyAsakAriNAM prabalakriyAviparyAsakAriNAM ca tRtiiykssaayaadiinaambhaavaat| mithyAdRzAM saMzayAnadhyavasAyayozca na tathAtvaM yuktaM, vipryaasshktiyukttvaattessaam| ataH zubhapariNAmo'pi teSAM phalato'zubha evoktaH zrIharibhadrasUribhiH, tathAhi - rgalamacchabhavavimoagavisannabhoINa jAriso eso mohA suhovi asuho tapphalao evamesotti / / (upa pada. 188) 'galetyAdi-galo nAma prAntanyastAmiSo lohamayaH kaNTako matsyagrahArthaM jalamadhye saMcAritaH, tadgrasanapravRtto matsyastu pratIta eva, tato galenopalakSito matsyo galamatsyaH / bhavAd duHkhabahulakuyonilakSaNAd duHkhitajIvAn kAkazRgAlapipIlikAdIn tathAvidhakutsitavacanasaMskArAtprANavyaparopaNena mocayatyuttArayatIti bhavavimocakaH (mithyAtvInA saMzaya-anadhyavasAya asatpravRttinA anubaMdhI) ~ upadezapadanI tame Apela sAkSIgAthAmAM to mASatuSa vagere munionA ja saMzaya- anadhyavasAyane asatpravRttinA ananubaMdhI kahyA che. arthAt tANIne asatpravRtti na karAve evA kahyA che. te yukta paNa che, kema ke teone bodhamAM joradAra viparyAsa Ubho karanAra mithyAtvamohanIya ane anantAnubaMdhIkaSAyo temaja kriyAmAM joradAra viparyAsa Ubho karanAra trIjA kaSAya vagere hotA nathI. paNa mithyAtvIonA saMzaya-anadhyavasAyane paNa asatpravRtti na lAvI ApanAra tarIke mAnavA to yukta nathI, kemake te mithyAtvI jIvo viparyAsanI zakti (yogyatA) dharAvatA hoya che. arthAt mithyAtvamohanIya vagereno tIvra udaya na hovAnA kAraNe teone viparyAsa vyakta rUpe na hovA chatAM, kSayopazamAdi bhAvane na pAmelA mithyAtvamohanIya vagere karmano je maMda paNa udaya hoya che tenA kAraNe teomAM viparyAsa thavAnI zakyatA to paDelI ja hoya che. tethI ja to teonA zubha pariNAmane paNa zrIharibhadrasUri mahArAje phalataH=pariNAme azubha kahyo che. jemake zrI upadezapada-188mAM kahyuM che. "galamatsya, bhavavimocaka, viSAnnabhojIno A zubha paNa pariNAma mohanA kAraNe, azubhaphalaka hoI azubha che. tema A paNa jANavo.' A zlokanI vRtti - "gala eTale mAchalI pakaDavA mATe pANImAM naMkhAto lokhaMDano kAMTo jenA cheDe mAMsa bheraveluM hoya che. AvA galathI upalakSita (oLakhAyelA) mAchalo te galamastya. "pIDAmaya jIvana jIvatA jIvone mArI nAMkhavAthI teo duHkhamAMthI mukta thAya che. ane tethI temAM teonI dayA che." kutIrthikonAM AvAM vacanonAM saMskAra hovAnA kAraNe jeo duHkhapracura janmarUpa bhavamAMthI kAgaDoziyALa-kIDI vagere duHkhI jIvone mArI nAkhIne choDAve che te pAkhaMDIo bhavimocaka kahevAya che. 1. galamatsyabhavavimocakaviSAnnabhojinAM yAdRza eSaH / mohAcchubho'pi azubhastatphalata evameSa iti // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthApaakhnnddvishessH / viSeNa mizramannaM tad bhuGkte tacchIlazca yaH sa tathAvidhaH, tato galamatsyazca bhavavimocakazca viSAnnabhojI ceti dvandvaH, teSAM yAdRza eSa = pariNAmaH pratyapAyaphala eva / kutaH ? mohAdajJAnAtparyantadAruNatayA zubho'pi svakalpanayA svarucimantareNa teSAM tathA pravRtterayogAtsundaro'pi san azubhaH = saMkliSTaH eva / kutaH ? ityAha-tatphalataH=bhAvapradhAnatvAnnirdezasya tatphalatvAd = azubhapariNAmaphalatvAd / atha prakRte yojayannAha evaM=galamatsyAdipariNAmavat, eSo'pi = jinAjJollaGghanena dharmacAripariNAmaH tatphalatvAdazubha eva, AjJApariNAmazUnyatayobhayatrApi samAnatvena tulyameva kila phalam" ityetadAzaGkAyAmAha 74 majjhatthattaM jAyai jesiM micchattamaMdayA vi / Na tahA asappavittI sadaMdhaNAeNa tesiMpi / / 11 / / - madhyasthatvaM jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi / na tathA'satpravRttiH sadandhajJAtena teSAmapi / / 11 / / majjhatthattaMti / madhyasthatvaM = rAgadveSarahitatvaM, jAyate yeSAM mithyAtvamandatayA'pi, kiMpunastatkSayopazamAdityapizabdArthaH, teSAmapi = mandamithyAtvavatAmapi kiM punaH samyagdRSTyAdInAm, na tathA = viSabhaLeluM anna je khAya athavA khAvAnA svabhAvavALo hoya te viSAntabhojI. pachI galamatsya vagere A traNe padono dvandva samAsa karavo. mAchalA vagere 'A mAMsathI mane suMdara AsvAda maLaze ane tRpti thaze' vagerenI kalpanA karIne potAnI rucithI ja A mAMsa-khAvA vagerenI pravRtti kare che. tethI teoe zubha=suMdara mAnelo evo paNa A mAMsa khAvA vagereno pariNAma moha=ajJAnanA kAraNe pariNAme phaLarUpe to, jAte tIkSNa kAMTA vageremAM bhoMkAvA vagere rUpa azubha=asuMdara pariNAmanuM je bhayaMkara duHkha vagere phaLa maLe te ja dAruNa phaLa denAra hoI azubha=saMkliSTa ja che. ema galamastyAdinA A pariNAmanI jema jinAjJAnuM ullaMghana karIne dharma AcaravAno A pariNAma paNa pariNAme azubhaphaLa ApanAra hoI azubha ja che. A pariNAma paNa AjJApAlananA pariNAmathI zUnya hoI hiMsA vagere pApa karavAnA pariNAma jevo ja hovAnA kAraNe te pariNAma jevuM ja azubha phaLa ApanAra che." AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che - (maMdamithyAtvIne tevI asatpravRtti na hoya) gAthArtha : mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe paNa jeomAM madhyasthatA Ave che teone paNa sadandhanA dRSTAnta mujaba tevI asatpravRtti hotI nathI. madhyasthapaNuM eTale rAgadveSarahitapaNuM. te jeone mithyAtvanI maMdatAnA kAraNe paNa utpanna thAya che. (tethI mithyAtvanA kSayopazamanA kAraNe thAya to to vAta ja zI karavI ?) te maMdamithyAtvI jIvomAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvomAM gurulaghubhAva 75 dRDhaviparyAsaniyataprakAreNa asatpravRttiH syaat| kena? sdndhjnyaaten=smiiciinaandhdRssttaanten| yathA hi sadandhaH sAtavedyodayAdanAbhogenApi mArga eva gacchati, tathA nirbIjatvena nirbIjabhAvAbhimukhatvena vA mohApakarSajanitamandarAgadveSabhAvo'nAbhogavAnmithyAdRSTirapi jijJAsAdiguNayogAnmArgamevAnusaratItyuktaM ca lalitavistarAyAm-'anAbhogato'pi mArgagamanameva sadandhanyAyena itydhyaatmcintkaaH'| idamatra hRdayaM-yaH khalu mithyAdRzAmapi keSAJcitsvapakSanibaddhoddharAnubandhAnAmapi prabalamohatve satyapi kAraNAntarAdupajAyamAno rAgadveSamandatAlakSaNa upazamo bhUyAnapi dRzyate, sa pApAnubandhipuNyabandhahetutvAtparyantadAruNa eva, tatphalasukhavyAmUDhAnAM teSAM puNyAbhAsakarmoparame nrkaadipaataavshybhaavaaditystprvRttiheturevaaym| yazca guNavatpuruSaprajJApanA'rhatvena jijJAsAdiguNayogAnmohApakarSaprayuktarAgadveSazaktipratighAtalakSaNa upazamaH, sa tu satpravRttihetureva, AgrahavinivRtteH sdrthpksspaatsAratvaliti ArA paNa (tethI samyakatvInI to vAta ja zI ?), daDhaviparyAsavALA jIvomAM jevI asatyavRtti hoya che tevI asatyavRtti sadabdhadaSTAnna mujaba hotI nathI. zAtAvedanIyanA udayavALo AMdhaLo te sadabdha. Avo sadanya "A mArga che. A mArganathI' ityAdi Abhoga=jANakArI na hovA chatAM paNa jema sAtavedanIyano udaya hovAnA kAraNe anAbhogathI ja mArga para ja cAle che tema mohanA ghaTADAthI maMda rAgadveSavALo thayelo mithyAtvI paNa AbhogazUnya hovA chatAM nirbeja thayo hovAnA kAraNe ke nirbhuja thavAnI taiyArIvALo hovAnA kAraNe jijJAsA vagere guNovALo hoI mArga mokSamArga) ne ja anusare che. lalitavistarAmAM paNa kahyuM che ke anAbhogathI paNa A sadabdhadaSTAnna mujaba mArgagamana ja che evuM adhyAtmacintako kahe che." A bAbatamAM A rahasya che : svapakSanI gADha pakaDavALA paNa keTalAka mithyAtvIomAM prabaLa mohodaya hovA chatAM bIjA koI kAraNe thayela rAgadveSanI maMdatArUpa upazama joradAra jovA maLe che. teono te upazama pApAnubaMdhI puNyano hetu hoI pariNAme bhayaMkara ja hoya che, kema ke te puNyanA phaLabhUta sukhamAM vyAmUDha thayelA teo puNyAbhAsa jevuM te karma pUruM thatAM narakAdi durgatimAM avazya dhakelAI jAya che. tethI teonuM te mAdhyastha (upazama) asatyavRttino ja hetu che e nizcita che. jyAre guNavAn puruSa (guru vagere)nI samajAvaTane yogya hoI jijJAsA vagere guNano yoga thavAthI mohamAM je noMdhapAtra ghaTADo thAya che te ghaTADAnA kAraNe rAgadveSanI zakti haNAvA rUpa upazama thAya che. A upazama satyavRttino ja hetu bane che, kema ke temAMthI asad Agraha nIkaLI gayo hoI te sAcI vastunA ja pakSapAtavALo hoya che. //11/ Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 yata eva mithyAtvamandatAkRtaM mAdhyasthyaM nAsatpravRttyAdhAyakamata eva tadupaSTambhakamanAbhigrahikamithyAtvamapi zobhanamityAha - itto aNabhiggahiyaM bhaNi hiyakAri puvvasevAe / aNNAyavisesANaM paDhamillayadhammamahigicca / / 12 / / ito'nAbhigrahikaM bhaNitaM hitakAri pUrvasevAyAm / ajJAtavizeSANAM prathamadharmamadhikRtya / / 12 / / ittotti / itaH pUrvoktakAraNAta, ajJAtavizeSANAM devagarvAdivizeSaparijJAnAbhAvavatAM, prAthamika dharmamadhikRtya-prathamArabdhasthUladharmamAzritya, pUrvasevAyAM yogaprAsAdaprathamabhUmikocitAcArarUpAyAM anAbhigrahikaM sarvadevagurvAdizraddhAnalakSaNaM mithyAtvaM, hitakAri bhaNitaM, anuSaGgataH sadviSayabhaktihetutvAdavizeSazraddhAnasyApi dazAbhedena guNatvAt / taduktaM yogabindau - atha devapUjAvidhimAha - puSpaizca balinA caiva vastraiH stotraizca zobhanaiH / devAnAM pUjanaM jJeyaM zaucazraddhAsamanvitam / / 116 / / puSpaiH jAtizatapatrakAdisaMbhavaiH, balinA pakvAnnaphalAdyupahArarUpeNa, vastraiH vasanaiH, stotraizca zobhanaiH stavanaiH, cazabdau caivazabdazca samuccayArthAH / zobhana: Adaropahitatvena sundaraiH, devAnAM ArAdhyatamAnAM (anAbhigrahika mithyAtva paNa suMdara) Ama mithyAtvanI maMdatAthI thayela mAdhyacya asatyavRtti karAvatuM nathI. tethI ja te mAdhyazmanA AdhArabhUta anAbhigrahikamithyAtva paNa sAruM che evuM jaNAvatAM prathakAra kahe che - gAthArtha A kAraNe ja, deva vagerenI vizeSatAne nahi jANanArAonA prAthamika dharmane uddezIne pUrvasevAmAM anAbhigrahikamithyAtva paNa hitakara kahevAyuM che. Ama uktamAdhya satmavRttinuM hetu banatuM hovAthI ja, jeoe deva-guru vagerenI vizeSa mAhitI meLavI nathI teonA prAraMbhika pUla dharmane AzrIne pUrvasevAmAM anAbhigrahika mithyAtvane hitakara kahyuM che. ahIM "yogarUpa mahelamAM ArohaNa karavA mATenI prathama bhUmikA (pahelo mALa) ne ucita AcAro e "pUrvasevA" che ane sarvadava-guru vagerenI zraddhA karavI e anAbhigrahikamithyAtva che. e hitakara eTalA mATe che ke sudeva - suguru vagere rUpa saviSayanI bhaktimAM gauNapaNe hetubhUta banatI hoI ekasarakhI rIte badhAnI zraddhA karavI e paNa te avasthAmAM lAbhadAyaka bane che. yogabiMdu (zloka 116 vagere)mAM kahyuM che ke "have devapUjAvidhi kahe che - paramaArAdhyadevonuM viziSTa prakAranA kamala vagere puSpo vaDe, pakvAnna-phaLa vagere bheTarUpa balithI, suMdara vastrothI ane Adarayukta hoI suMdara evA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 mithyAtvomAM gurulaghubhAva pUjanaM jJeyam / kIdRzaM? ityAha-zaucazraddhAsamanvitam, zaucena zarIravastradravyavyavahArazuddhirUpeNa, zraddhayA =humAnena, samanvitaMtrayumiti bhAraddA avizeSeNa sarveSAmadhimuktivazena vA / gRhiNAM mAnanIyA yatsarve devA mahAtmanAm / / 117 / / * avizeSeNa sAdhAraNavRttyA sarveSAM pAragata-sugata-hara-hari-hiraNyagarbhAdInAM, pakSAntaramAha-adhimuktivazena vA=athavA yasya yatra devatAyAmatizayena zraddhA tadvazena, kutaH? ityAha-gRhiNAM adyApi kuto'pi matimohAdanirNItadevatAvizeSANAM, mAnanIyAH gauravArhAH, yadyasmAt sarve devA uktarUpAH, mahAtmanAM paralokapradhAnatayA prazastAtmanAmati pAra7A. etadapi katham? ityAha - sarvAndevAnnamasyanti naikaM devaM samAzritAH / jitendriyA jitakrodhA durgANyatitaranti te / / 118 / / sarvAn devAn namasyanti=namaskurvate, vyatirekamAha-naikaM-kaMcana devaM samAzritAH pratipannA vartante, yena te jitendriyAH nigRhItahaSIkAH jitakrodhAH abhibhUtakopAH, durgANi narakapAtAdIni vyasanAni, atitaranti= vyatiAmatti, te sarvavana svastaraH 228. nanu naiva te loke vyavahriyamANAH sarve'pi devA muktipathaprasthitAnAmanukUlAcaraNA bhavantIti kathamavizeSaNa namaskaraNIyAH ? ityAzaGkyAha stavano vaDe zarIra-vastra-dravya temaja vyavahAranI zuddhirUpa zaucathI ane bahumAnarUpa zraddhAthI yukta evuM pUjana karavuM." (kaI avasthAmAM badhA devo mAnanIya) e pUjana eka sarakhI rIte zrIjinezvaradeva-buddha-zaMkara-viSNu-brahmA vagere badhA devonuM karavuM athavA adhimukti=jene je deva para vadhu zraddhA hoya tene anusarIne te devanuM karavuM, kema ke paralokane pradhAna karanArA hoI prazasta AtmAvALA evA gRhasthone ke jeo "A sudeva che ane A kudeva che' ityAdi bheda matimUDhatAne lIdhe pakaDI zakyA nathI teone mATe badhA devo gaurava karavA yogya hoya che. evuM paNa zA mATe? evA praznano javAba ApatAM yogabindukAra AgaLa kahe che - "sarva devone teo name che, koI eka devane ja pakaDI rAkhatA nathI. AvA jitendriya ane krodhano nigraha karanArA te sarvadavane namanArA gRhastho narakapAta vagere saMkaTorUpa durgone tarI jAya che." ~"lokamAM deva tarIkeno vyavahAra pAmelA A badhA devo mokSamArga para prayANa karelA jIvone kaMI anukUla to hotA nathI. to e badhAne ekasarakhI rIte namaskaraNIya kema kaho cho?" - evI zaMkAne manamAM rAkhIne yogabindukAra AgaLa kahe che - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-12 cArisaJjIvanIcAranyAya eSa satAM mata / nAnyathA'treSTasiddhiH syAdvizeSeNAdikarmaNAm / / 119 / / cAreH pratItarUpAyA madhye saJjIvanI auSadhivizeSazcArisaJjIvanI, tasyAzcAraH=caraNaM, sa eva nyAyo dRSTAntazcArisaJjIvanIcAranyAyaH, eSo'vizeSeNa devatAnamaskaraNIyatopadezaH, satAM ziSTAnAM mato'bhipretaH / / bhAvArthastu kathAgamyaH sA ceyamabhidhIyate / asti svastimatI nAma nagarI nAgarAkulA / / tasyAmAsItsutA kAcid brAhmaNasya tathA sakhI / tasyA eva paraM pAtraM sadA premNo gatAvadheH / / tayovivAhavazato bhinnasthAnanivAsitA / jajJe'nyadA dvijasutA jAtA (sthitA) cintAparAyaNA / / kathamAste sakhItyevaM tataH prAghUrNikA gatA / dRSTA viSAdajaladhau nimagnA sA tayA tataH / / papraccha kiM tvamatyantavicchAyavadanA sakhi! / tayoce pApasadmA'haM patyurdurbhagatAM gatA / / mA viSIda viSAdo'yaM nirvizeSo viSAtsakhi! / karomyanaDvAhamahaM patiM te mUlikAbalAt / / tasyAH sA mUlikAM dattvA saMnivezaM nijaM yayau / aprItamAnasA tasya prAyacchattAmasau tataH / / abhUdgauruddharaskandho jhagityeva ca sA hadi / vidrANAtha(NaiSa) kathaM sarvakAryANAmakSamo'bhavat / / goyUthAntargato nityaM bahizcArayituM sakaH / tayA''rabdho vaTasyAdhaH so'nyadA vizramaM gataH / / / (cArisaMjIvanI cAra nyAya) "A cArisaMjIvanIcAra nyAya tarIke sajjanone saMmata che. e nyAya vinA ahIM devapUjanAdimAM ISTa siddhi thAya nahi, vizeSa karIne prAraMbhika kakSAnA jIvone te thAya nahi." cArAmAM rahela saMjIvanI auSadhane carI javI e ja nyAya daSTAntane cArisaMjIvanI cAra nyAya kahevAya che. sarvadavone eka sarakhI rIte namaskAra karavAno A upadeza, A nyAya tarIke ziSTapuruSone saMmata che. e nyAyano bhAvArtha kathA parathI samajAya tevo che. mATe te kathA have kahevAya che - paurajanothI vyApta evI svastimatI nAmanI nagarI che. temAM koI eka brAhmaNaputrI tathA niHsIma premanuM zreSTha pAtra evI tenI eka sakhI rahetI hatI. vivAhanA kAraNe bannee judA judA sthAne rahevAnuM thayuM. ekavAra brAhmaNaputrI ciMtAtura banI ke mArI sakhI kevI haze? tethI te mahemAna banIne sakhIne tyAM gaI. tyAM teNIe potAnI sakhIne viSAdanA sAgaramAM DUbelI joI. tethI teNIe pUchyuM ke "he sakhi ! tuM atyaMta khinnavadanavALI kema che?" teNIthI kahevAyuM ke "pApI evI huM patine apriya thaI paDI chuM." brAhmaNa putrIe kahyuM ke "A kaSTa kharekhara jherathI kaMI UtaratuM nathI. paNa tuM kheda na kara, huM tArA patine mUlikA (jaDIbuTTI)nA prabhAve baLadIyo banAvI dauM chuM." svasakhIne mUlikA ApIne te brAhmaNaputrI to potAnA ghare gaI. pachI nAkhuza thayelI sakhIe patine te mUlikA ApI. tenA prabhAve te unnata skaMdhavALo baLada banI gayo. e joIne tUrta ja sakhI dilamAM DaMkha pAmI ane vicAryuM ke kharekhara! A to badhA kAma mATe nakAmo banI gayo. pachI to gAya-baLadanA jUthamAM bhegA te baLadane paNa roja bahAra carAvavA teNI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvomAM gurulaghubhAva < tacchAkhAyAM nabhazcArimithunasya kathaMcana / vizrAntasya mitho jalpaprakrame ramaNo'bravIt / / nAtraiSa gauH svabhAvena kintu vaiguNyato'jani / patnI pratibabhASe sA punarnA'sau kathaM bhavet / / mUlyantaropayogena kvAste ? sA'sya taroradhaH / zrutvaitatsA pazoH patnI pazcAttApitamAnasA / / abhedajJA tatazcAriM sarvAM cArayituM takam / pravRttA mUlikA''bhogAtsadyo'sau puruSo'bhavat / / ajAnAnA yathA bhedaM mUlikAyAstayA pazuH / cAritaH sarvatazcAriM punarnRtvopalabdhaye / / tathA dharmaguruH ziSyaM pazuprAyaM vizeSataH / pravRttAvakSamaM jJAtvA devapUjAdike vi sAmAnyadevapUjAdau pravRttiM kArayannapi / viziSTasAdhyasiddhyarthaM na syAddoSI manAgapi / / iti / 79 * vipakSe bAdhamAha - na=naiva, anyathA = cArisaJjIvanIcAranyAyamantareNa, atra = devapUjanAdau prastute, iSTasiddhiH viziSTamArgAvatArarUpA syAd = bhavet / ayaM copadezo yathA yeSAM dAtavyastadAha-vizeSeNa = samyagdRSTyAdyucitadezanAparihArarUpeNa, AdikarmaNAm = prathamamevArabdhasthUladharmAcArANAm / te hyatyantamugdhatayA kaMcana devatA laI javA lAgI. eka vakhata te vaDanI nIce ArAma karato hato tyAre te ja vaDanI zAkhA para koIka kAraNe aTakelA vidyAdhara yugalanA paraspara vArtAlApamAM pati bolyo "A baLadiyo svAbhAvika nathI paNa vikRtithI thayelo che' tyAre tenI patnI bolI ke "e pharIthI puruSa zI rIte bane ?'' pati bolyo "bIjI mUlikAnA prayogathI" patnIe pUchyuM "e anyamUlikA kyAM che ?" patie javAba Apyo ke "A vRkSanI nIce" A vArtAlApa sAMbhaLI pazcAttApavALI thayelI ane vividha vanaspationA bhedane nahi jANanAra (ane tethI ja kaI vanaspati potAne upayogI che te paNa na jANanAra) evI baLadiyAnI te patnIe tyAM rahela badhI vanaspatio baLadiyAne carAvavI zarU karI. ema karatAM jarUrI mUlikAno upayoga thavA mAtrathI te turaMta puruSa banI gayo. ema dharmaguru vizeSe karIne pazu jevA maMdabuddhi ziSyane viziSTa devapUjAdi vidhinI pravRttimAM asamartha jANIne viziSTa sAdhyanI siddhi karavA sAmAnya devapUjAdimAM pravartAve to leza paNa doSa pAmatA nathI. AvA 'cArisaMjIvanIcAra' nyAye Avo sarvadevone namaskAra karavAno upadeza apAya che. e nyAyano jo upayoga na karAya to A prastuta devapUjanAdi aMgenI viziSTamArgamAM avataraNa thavA rUpa iSTasiddhi thAya ja nahi. arthAt viziSTadevAdine oLakhavAnI tAkAta vinAnA jIvane sAmAnyadevAdinI pUjAmAM paNa joDavAno jo na hoya to viziSTadevAdine paNa anya sAmAnyadevAdine tulya mAnI sAmAnyadeva tarIke pichANato e kyAreya viziSTa devane paNa pAmI zake nahi ane tenA pUjanAdi rUpa viziSTamArgamAM AvI zake nahi. A sarvadevane namaskAra karavAno upadeza jeone je rIte Apavo te jaNAvavA kahe che - je dezanA samyagdaSTi vagerene ucita hoya tene varjavA rUpa vizeSa kALajI rAkhavA pUrvaka, sthUla dharmaAcArone navA navA ja jeoe zarU karyA che teone A sarvadevane namaskArAdi karavAno upadeza Apavo, kemake atyanta mugdha hovAnA kAraNe koIpaNa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-12 - vizeSamajAnAnA na vizeSapravRtteradyApi yogyAH kintu sAmAnyarUpAyA eveti / / 119 / / tarhi kadA vizeSe pravRttiranumanyate ? ityAzaGkyAha - - guNAdhikyaparijJAnAdvizeSe'pyetadiSyate / adveSeNa tadanyeSAM vRttAdhikye tathAtmanaH / / 120 / / guNAdhikyaparijJAnAt=devatAntarebhyo guNavRddheravagamAt, vizeSe'pyarhadAdau kiM punaH sAmAnyena ? etatpUjanamiSyate / tham? tyAhna - adveSeLa=mamatsara, tavanceSAM=pUnyamAnavevatAvyatiriganAM vevatAntarALAM, vRttAdhivaye-mApArASivaye sati, tathA kRti vizeSaLasamuye, AtmanaH=svastha, devatAntarALi pratItyati / / 20 / / atra hyAdidhArmikasya vizeSAjJAnadazAyAM sAdhAraNI devabhaktirevoktA, dAnAdhikAre pAtrabhaktirapyasya vizeSA-jJAne sAdhAraNyeva, tajjJAne ca vizeSata uktA / tathAhi - = vratasthA liGginaH pAtramapacAstu vizeSataH / svasiddhAntAvirodhena varttante ye sadaiva hi / / 122 / / vratasthA=hiMsA'nRtAdipApasthAnaviratimantaH, liGgino=vratasUcakatathAvidhanaipathyavantaH pAtramavizeSeNa varttate / atrApi vizeSamAha - apacAstu = svayamevApAcakAH, punarupalakSaNAtparairapAcayitAraH pacyamAnAnananumantAro liGgina eva vizeSeNa pAtram, tathA svasiddhAntAvirodhena = svazAstroktakriyA'nullaGghanena varttante=ceSTante, sadaiva hi= sarvAnaneveti / / 22 / / vizeSa devane na jANatAM teo vizeSa pravRttine to haju paNa yogya hotA nathI, kintu sAmAnya pravRttine ja yogya hoya che. (viziSTa devapUjA kaI avasthAmAM ?) to pachI kaI avasthAmAM viziSTa devapUjA vagere pravRtti tamane saMmata che ? evI AzaMkAne uddezIne (yogabindukA2) AgaLa kahe che - "bIjA deva vagere karatAM zrIarihaMta vageremAM guNaprAcarya jaNAyA pachI vizeSa prakAranA deva evA teonuM paNa pUjana saMmata che. AmAM zarata eTalI ja che ke bIjA devo karatAM potAnA AcAro UMcA hovA chatAM te devatAo para dveSa rahevo na joIe." ahIM dharmamAM navA navA joDAyelA jIvone arihaMta vagere viziSTa devomAM rahelI vizeSatAnI jANakArI na hovAnI avasthAmAM sAmAnya devabhakti ja kahI che, ema dAnAdhikAramAM pAtrabhakti paNa vizeSa jANakArI na hoI sAmAnya ja kahI che, ane vizeSa jANakArI vALI avasthAmAM vizeSataH kahI che. te A rIte - "hiMsA, jUTha vage2e pApanI virativALA tathA tevA vratane jaNAvanAra vezavALA badhA liMgIo ke jeo haMmezAM svazAstrokta kriyAnuM ullaMghana karyA vinA jIve che, teo ekasarakhI rIte pAtra che. emAM paNa svayaM na rAMdhanAra (upalakSaNathI bIjA pAse na raMdhAvanAra temaja svayaM rAMdhanArA bIjAonI anumodanA na karanAra) liMgIo to vizeSa karIne dAnanA pAtrabhUta che." Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAbhigrahika mithyAtva paNa suMdara 81 itthaM cAsyAnAbhigrahikamapi guNakAri smpnnm| tathA cAnAbhigrahikamapyAbhigrahikakalpatvAttIvrameveti 'sunizcitamityAdi' (ayoga vya0 dvA. 27) saMmatipradarzanapUrvaM yaH prAha tannirastaM, mugdhAnAM svapratipattau tasya guNatvAt, sunizcitamityAdinA vizeSajJasyApi mAyAdinA mAdhyasthyapradarzanasyaiva doSatvapratipAdanAd / na cAsyAvizeSapratipattiH samyagdRSTeriva duSTeti zaGkanIyaM, avasthAbhedena doSavyavasthAnAd, anyathA sAdhoriva samyagdRzaH sAkSAddevapUjAdikamapi duSTaM syAditi vibhaavniiym| etena "pRthivyAghAraMbhapravRttApekSayA nijanijadevArAdhanapravRttAnAmadhyavasAyaH zobhanaH, devAdizubhagatihetutvAd ityasat, tathAbhUtAdhyavasAyasya zobhanatve samyaktvoccAre 'No kappai aNNautthie vA0' ityAdirUpeNa mithyaatvprtyaakhyaanaanuppttiprskteH| na hi zubhAdhyavasAyasya taddhetorvA pratyAkhyAnaM (avasthAbhede guNadoSa bheda) Ama sAmAnya devapUjA vagere pUrvasevAno hetu banatuM anAbhigrahikamithyAtva paNa lAbhadAyaka bane che e nizcita thayuM. ane tethI "anAbhigrahika paNa Abhigrahika jevuM ja hoI tIvra ja hoya che evuM ayogavyavacchedakAtrizikAnA "sunizcita' ityAdi sAkSIzlokapUrvaka je kahevAyuM che" teno nirAsa jANavo, kema ke mugdhajIvone "badhA devo pUjya che." vagere rUpa potapotAnI mAnyatAmAM e guNakara bane che. "sunizcita' ityAdi zloka to vizeSa jANakAra jIva paNa mAyAdinA kAraNe je mAdhyazma dekhADavAno DoLa kare che, tene ja Abhigrahika mithyAtvane tulya doSarUpa jaNAve che. ~ "badhA devAdine eka sarakhI rIte mAnavA e samyakatvane jema doSarUpa che tema A mugdhajIvane paNa doSarUpa nahi bane?" evI zaMkA karavI nahi, kemake doSanI vyavasthA avasthAbhede bhedavALI hoya che. arthAt amuka avasthAmAM je doSarUpa hoya tevuM AcaraNa paNa bIjI koI vizeSa avasthAmAM doSarUpa rahetuM nathI, uparathI kyAreka guNarUpa banI jatuM hoya che. jo AvuM na hoya to (arthAt amuka avasthAmAM je doSarUpa hoya te sarva avasthAmAM doSarUpa ja rahetuM hoya to) svayaM dravyapUjA karavI e sAdhuone doSarUpa hoI samyagdaSTi vagerene paNa doSarUpa mAnavI paDe. Ama avasthAbhede doSavyavasthA che evuM je jaNAvyuM tenAthI ja ekAnta abhinivezarUpa nIceno pUrvapakSa (sarvajJazataka zlo. 79) nirasta jANavo. (pRthivyAdinI hiMsA karatAM anya devapUjA azubha?) pUrvapakSa "pRthvIkAya vagereno AraMbha-samAraMbha karanArA mithyAtvI karatAM potapotAnAM devAdinI ArAdhanA karanAra mithyAtvIno pariNAma zubha hoya che, kema ke deva vagere zubha gatino hetu che" evI mAnyatA ayukta jANavI. kema ke te adhyavasAya jo zubha hoya to samyakatvanA AlAvAmAM "anyatIrthikadevAdi mAnavA na kalpe" ityAdi rUpe mithyAtvanuM je paccakhANa che te asaMgata thaI jAya. kema 1. sunizcitaM matsariNo janasya na nAtha! mudrAmatizerate te| mAdhyasthyamAsthAya parIkSakA ye maNau ca kAce ca smaanubndhaaH|| - - - - - - - - - - -- Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-12Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 anAbhigrahika mithyAtva paNa suMdara pUrvabhUmikAyAmapi tasya vilopo yuktH| yathA hi-pratipannakRtsnasaMyamasya jinapUjAyAH sAkSAtkaraNaniSedhAt, tasya svapratipatracAritravirodhipuSpAdigrahaNarUpeNa tatpratyAkhyAne'pyakRtsnasaMyamavatAM zrAddhAnAM na tadanaucityaM, tathA pratipatrasamyagdarzanAnAM svapratipannasamyaktvapratibandhakaviparyAsahetutvenAvizeSapravRtteH pratyAkhyAne'pi nAdidhArmikANAM tadanaucityamiti vibhAvanIyam / nanvevamAdidhArmikasya devAdisAdhAraNabhakteH pUrvasevAyAmucitatve jinapUjAvatsAdhUnAM sAkSAttadakaraNavyavasthAyAmapi tadvadevAnumodyatvApattiriti cet ? na, sAmAnyapravRttikAraNa-tadupadezAdinA tadanumodyatAyA iSTatvAt, kevalaM samyaktvAdyanugataM kRtyaM svarUpeNApyanumodyamitaracca mArgabIjatvAdinetyasti vizeSa ityetaccAne samyag vivecayiAma: pArA anAbhigrahikasya zobhanatvameva guNAntarAdhAyakatvena samarthayati - dharmanI pratibandhaka bane che. ane tethI tenuM paccakhANa che. paNa eTalA mAtrathI tene pUrvabhUmikAmAMthI paNa UDADI devI to yogya nathI ja. jema ke saMpUrNa saMyamI sAdhuone jinapUjA sAkSAt karavAno niSedha che. tethI pote svIkArela cAritraguNane virodhI evA puSpagrahaNa vagere rUpe tenuM paccakakhANa paNa teone hoya che. tema chatAM jeoe saMpUrNa saMyama svIkAryuM nathI tevA zrAvakone kaMI e ayogya nathI. (virodhI nathI ke paccakakhANa karavA yogya nathI) e rIte samyagdaSTijIvone anyadeva aMgenI samAnapravRtti pote svIkArela samyaktvanA pratibaMdhakabhUta viparyAsanA heturUpa hoI tenuM paccakhANa hovA chatAM AdidhArmika jIvone te pravRtti anucita nathI, e vicAravuM. zaMkAH jema potAne sAkSAt karavI niSiddha evI paNa jinapUjAdi pravRtti zrAvakone ucita hoI sAdhuone anumodanIya che tema AdidhArmikanI devAdi sAdhAraNa bhakti pUrvasevAmAM jo ucita hoya to te paNa anumodanIya banI javAnI Apatti Avaze. samAdhAnaH e Apatti amAre ApattirUpa nathI, kema ke AdidhArmika jIvonI tevI pravRttimAM kAraNabhUta evo 'teno teone upadeza Apavo' vagere rUpe e anumodanIya hovI amane iSTa ja che. AmAM vizeSatA eTalI ja che samyakatvAdinuM AcArabhUta kRtya svarUpe paNa anumodanIya hoya che. jyAre AdidhArmikanuM te kRtya mokSamArganuM bIja banatuM hovAnA kAraNe anumodanIya che, sAkSAt svarUpe nahi. AnuM AgaLa vizada vivecana karavAnA chIe. ll1rA (guNAntaraAdhAyaka hovAthI paNa anAbhigrahika mithyAtva hitakara) anAbhigrahika mithyAtva suMdara ja che e vAtanuM te bIjo paNa guNa lAvI ApanAra che evuM dekhADIne samarthana kare che - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13 itto a guNaTThANaM paDhamaM khalu laddhajogadiTThINaM / micchattevi pasiddhaM paramatthagavesaNaparANaM / / 13 / / itazca guNasthAnaM prathamaM khalu labdhayogadRSTInAm / mithyAtve'pi prasiddha paramArthagaveSaNaparANAm / / 13 / / itazca anAbhigrahikasya hitakAritvAdeva ca, mithyAtve'pi, khalviti nizcaye, labdhayogadRSTInAM= mitrAdiprathamadRSTicatuSTayaprAptimatAM, paramArthagaveSaNaparANAM mokSakaprayojanAnAM yoginAM, prathamaM guNasthAnamanvarthaM prasiddham / ayaM bhAvaH-mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH santaH pakSapAtaM parityajyAdveSAdiguNasthAH khedAdidoSaparihArAd yadA saMvegatAratamyamApnuvanti tadA mArgAbhimukhyAtteSAmikSurasakakkabaguDakalpA mitrA tArA balA dIprA ceti catasro yogadRSTaya ullasanti, bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM tadabhyupagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodho, yamo yogAGgaM, devakAryAdAvakhedo, yogabIjopAdAnaM, bhavodvegasiddhAntalekhanAdikaM, bIjazrutau paramazraddhA, satsaMgamazca bhavati; caramayathApravRttakaraNasAmarthyena karmamalasyAlpIkRtatvAt / ata evedaM caramayathApravRttakaraNaM para gAthArtha Ama anAbhigrahika mithyAtva guNakara hovAthI ja, yoganI dRSTi pAmelA paramArtha gaveSaNamAM tatpara jIvone mithyAtvanI hAjarImAM paNa paheluM guNasthAna yathArtha hovuM kahyuM che. vaLI anAbhigrahika mithyAtva hitakara hovAthI ja mithyAtvanI hAjarImAM paNa mitrA vagere yoganI pahelI cAra dRSTi pAmelA ane mokSa ekamAtra che prayojana jeonuM tevAM yogIone paheluM guNasthAna yathArtha rIte hovuM zAstramAM kahyuM che. jo A mithyAtva guNakara na hoya to e avasthAmAM guNasthAna zI rIte bane? ahIM A tAtparya che - mithyAtvIo paNa paramArtha=mokSanA gaveSaNamAM tatpara banIne, pakSapAtane choDIne adveSa vagere guNomAM sthira thAya che. ane kheda vagere doSonA parihArathI saMveganI taratamatA pAme che tyAre teomAM mAgabhimukhatAnA kAraNe zeraDI-zeraDIno rasa-goLanI rasI ane goLa jevI mitrA-tArA-balA ane dIpA e cAra yogadaSTio khIle che, kemake bhagavAna pataMjali bhadaMta bhAskara vagerene te dRSTio hovI mAnI che. (mitrAdi cAra dRSTio) A dRSTiomAMthI mitrA dRSTimAM atyanta alpabodha, "yama" nAmanuM yogAMga ane devakArya vageremAM akheda (kheda doSano tyAga) hoya che. yogabIjanA upAdAnabhUta bhavoga, siddhAntalekhana, bIjazravaNamAM 1. arthAt jema A cAra avasthAo uttarakAlIna khAMDa-sAkara-marcaMDI-varasolArUpa cAra avasthAnI kAraNabhUta hoya che tema A mitrAdi cAra daSTio sthirA-kAntA-prabhA-parA dRSTirUpa pAchalI cAra daSTionI kAraNabhUta che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mitrAdi cAra yogadaSTio mArthato'pUrvakaraNameveti yogavido vidanti / uktaM ca (yogadRSTisamuccaye) - apUrvAsanabhAvena vyabhicAraviyogataH / tattvato'pUrvamevedamiti yogavido viduH / / 39 / / asyAM cAvasthAyAM mithyAdRSTAvapi guNasthAnapadasya yogArthaghaTanopapadyate, uktaM ca (yogdRssttisamukhya) - prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM mukhyamanvarthayogataH / / 40 / / tArAyAM tu manAkspaSTaM darzanaM, zubhA niyamAH, tattvajijJAsA, yogakathAsvavicchinnA prItiH, bhAvayogiSu yathAzaktyupacAraH, ucitakriyA'hAniH, svAcArahInatAyAM mahAtrAsaH, adhikakRtyajijJAsA ca bhavati / tathA'syAM sthitaH svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAnnAnAvidhamumukSupravRtteH kAtsyena jJAtumazakyatvAcca ziSTAcaritameva puraskRtya pravarttate / uktaM ca - nAsmAkaM mahatI prajJA sumahAn zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA / / 48 / / . balAyAM dRSTau dRDhaM darzanaM, sthirasukhamAsanaM, paramA tattvazuzrUSA, yogagocaro'kSepaH, sthiracittatayA paramazraddhA ane satsaMga vagere ahIM pravarte che, kema ke caramayathApravRttakaraNanA sAmarthyathI karmamala atyanta alpa thaI gayo hoya che. tethI ja "A carama yathApravRttakaraNa paramArthathI to apUrvakaraNa ja che" evuM yoganA jANakAro kahe che. yogadaSTisamuccaya granthamAM kahyuM che ke - "A (caramayathApravRttakaraNa) apUrvakaraNanI najIka hovAnA kAraNe temaja guNaprApti karAvavAmAM vyabhicAra zUnya hovAnA kAraNe tattvathI apUrvakaraNa ja che evuM yogajJo mAne che." A avasthAmAM mithyAtva hovA chatAM "guNasthAna' zabdano guNa ane sthAna zabdonA yogathI thayela (guNonuM sthAna) artha ghaTe che. e ja granthamAM AgaLa kahyuM che ke sAmAnya rIte jenuM guNasthAna tarIke varNana karyuM hatuM te A avasthAmAM anvarNayukta hoI mukhya-pAramArthika banI jAya che.' tArAdaSTimAM kaMIka spaSTa darzana, zubha niyama rUpa bIjuM yogAMga, hitakara pravRttimAM anuga (udvega doSatyAga), yoganI vAtomAM tUTyA vagaranI prIti, bhAvayogIo pratye yathAzakti upacAra (pUjA-sevA vagere), ucita kriyAonI ahAni, sva AcAro hIna hovAno mahAtrAsa ane adhika kRtya aMgenI jijJAsA rUpa zubha pravRttio khIle che. vaLI A dRSTivALAne potAnI kalpanAomAM visaMvAda dekhAvAthI temaja aneka prakAranI mumukSu pravRttione saMpUrNa rIte jANavI azakya hovAthI te ziSTa puruSonA AcaraNane ja AgaLa karIne pravarte che. yogadaSTi samuccayamAM ja kahyuM che ke "eka bAju amArI buddhi evI joradAra nathI ane bIjI bAju zAstrono vistAra ghaNo che. (tethI badhAnuM rahasya ame to zI rIte tAravI zakIe?) mATe amAre mATe to ziSTo ja pramANa che. AvuM A dRSTimAM rahela jIva haMmezAM mAne che.' balAdaSTimAM darzana vadhu daDha hoya che. temaja sthirasukhAsana rUpa yogAMga, zreSTha tIvra tattvazuzruSA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-13 yogasAdhanopAyakauzalaM ca bhavati / dIprAyAM dRSTau prANAyAmaH, prazAntavAhitAlAbhAd yogotthAnavirahaH, tattvazravaNaM, prANebhyopi dharmasyAdhikatvena parijJAnaM, tattvazravaNato gurubhakterudrekAtsamApattyAdibhedena tIrthakRddarzanaM ca bhavati / / tathA mitrAdRSTistRNAgnikaNopamA na tattvato'bhISTakAryakSamA, samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAd, alpavIryatayA tataH paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, vikalaprayogabhAvAd bhAvato vandanAdikAryAyogAditi / tArAdRSTigomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTasthitivIryavikalatvAd / ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddheH, tadabhAve prayogavaikalyAt, tatastathAkAryAbhAvAditi / balAdRSTiH kASThAgnikaNatulyA, ISadviziSToktabodhadvayAt, tad bhavato'tra manAsthitivIrye'taH paTuprAyA smRtiriha prayogasamaye, tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yatnalezabhAvAditi / dIprA (zravaNecchA), yoga aMge akSepa (padoSatyAga), ane citta sthira hovAnA kAraNe thayela yoganA sAdhanaupAyo aMgenI kuzalatA hoya che. dIprAdaSTimAM prANAyAma yogAMga, prazAnta vAhitAno lAbha thayo hoI yogotthAna doSano abhAva, tattvazravaNa, prANa karatAM paNa dharmanI vadhu kiMmata AMkavI-jANavI te, tattvazravaNathI gurubhakti uchALA mAravI vagere thAya che. ane tenA sAmarthyathI zrI tIrthaMkaranuM samApatti vagere bhedathI darzana thAya che. (4 dRSTimAM vaMdanAdi anuSThAna) A cAra daSTiomAMthI mitrAdaSTi ghAsanA taNakhalAnA agninA kaNanA prakAza jevA atyaMta svalpabodhavALI hoya che. e iSTakArya karavAnI kSamatAvALI hotI nathI. kAraNa ke vaMdanAdi kriyAnA samyapha AcaraNanA kALa sudhI teno bodha Takato nathI. e na TakavAnuM kAraNa e che ke e alpazaktivALo hovAthI enA dvArA evA saMskAra UbhA nathI thatAM ke je sArI smRtinuM kAraNa bane; ane vaMdanAdi kriyA apUrNa banI rahevAthI bhAvathI vaMdanAdirUpa kArya thatuM nathI. tArAdaSTichANAnA agnikaNanA prakAza jevA bodhavALI hoya che. A paNa mitrAdaSTi jevI ja hoya che. arthAt ISTakAryakSama hotI nathI, kema ke eno bodha viziSTa sthitivALo (lAMbo kALa TakavAvALo) hoto nathI ke jayAM sudhI Take che tyAM sudhI paNa viziSTa vIrya (sAmarthya) vALo hoto nathI. eTale enAthI paNa kriyAkALe paTuM smaraNa na thavAthI ane enA abhAve kriyA sAMgopAMga thatI na hovAthI tevA prakAranuM bhAvakArya thatuM nathI. balAdaSTi kASThAgnikaNanA prakAza jevA bodhaprakAzavALI hoya che. tethI uparanI be dRSTio karatAM A kaMIka viziSTakoTinI hoya che. mATe eno bodhaprakAza kaMIka sthiratA (TakavA) vALo hoya che. temaja kaMIka vIryavALo hoya che. eTalA mATe ahIM kriyAprayogakALe yogadaSTinA bodhanuM sAcuM smaraNa-saMmIlana hoya che jenA kAraNe ahIM dharmakriyA mAtra zuddha prItithI thAya che. emAM kAMIka zuddha sad udyama thAya che. diprA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvajainatvanI prApti zI rIte ? < dRSTirdIpaprabhAsadRzI, viziSTataroktavIryabodhatrayAd, ato'trodagre sthitivIrye, tatpaTTTyapi prayogasamaye smRtiH, evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnaprakarSa etAvAniti smyvidH| itthaM coktasya yogadRSTisamuccayagranthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTInAmapi mitrAdidRSTiyogena tathAguNasthAnakatvasiddheH tathApravRtteranAbhigrahikasya saMbhavAdanAbhigrahikatvameva teSAM zobhanamityApannam / / 13 / / 87 nanu yogadRSTyA'pi mithyAdRzAM kathaM guNabhAjanatvam ? jainatvaprAptiM vinA guNalAbhAsaMbhavAd, dRSTiviparyAsasya doSasya sattvAd / ata evoktaM (yogazAstra 59 ) - mithyAtvaM paramo rogo mithyAtvaM paramaM tamaH / mithyAtvaM paramaH zatrurmithyAtvaM padamApadAm / / ityAzaGkyAha - galiAsaggahadosA avijjasaMvijjapayagayA tevi / savvaNNubhiccabhAvA jaiNattaM jaMti bhAveNaM / / 14 / / dRSTimAM bodhaprakAza dIpakanA prakAza samAna hoya che. eTale pUrvanI traNa dRSTionA bodhaprakAza karatAM viziSTatara hoya che. tethI ahIM eno (saMskAra dvArA) TakAva ane tAkAta UMcA hoya che. mATe vaMdanAdi kriyA vakhate enuM smaraNa paNa sAruM rahe che. eTale vaMdanAdi kriyAmAM (zarIra namana-aMjali vagere) dravyaprayoga bhAvathI paNa thAya che, tethI ahIM eno prayatna vizeSa thAya che te bhaktithI thAya che. eTale ja ATalo prayatna e pahelAM guNasthAnakano (mithyAtvanI atimaMdatAthI thayela guNane lIdhe) prakarSa che evuM AgamavettAo kahe che.' Ama yogadRSTi samuccaya granthanA A arthane anusAre mithyAtvI jIvomAM paNa mitrA vagere dRSTino yoga thavAnA kAraNe vAstavika guNasthAnakatva siddha thatuM hoI temaja teonI tevI pravRttithI anAbhigrahika mithyAtva ja saMbhAvita hoI teomAM anAbhigrahika mithyAtva guNasthAnakanA kAraNabhUta suMdara cIjarUpa che e nakkI thAya che. 13 mithyArdaSTi jIvo yogadRSTi hovA mAtrathI paNa guNonuM bhAjana zI rIte bane ? kema ke jainatvanI prApti na thAya tyAM sudhI dRSTi viparIta hovArUpa doSa Ubho hovAthI guNono lAbha saMbhavato nathI. tethI ja to kahyuM che ke "mithyAtva prabaLa roga che, mithyAtva gADha aMdhakAra che, mithyAtva bhayaMkara zatru che. mithyAtva ApattionuM Azraya sthAna che." ~ AvI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che (yogadRSTi prApta mithyAtvIo bhAvathI jaina) gAthArtha : yogadRSTi pAmelA teo aveghasaMvedyapadasthita hovA chatAM kadAgrahadoSazUnya hovAthI sarvajJanA sevakapaNAnA kAraNe bhAvathI jainapaNuM pAme che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 galitAsadgrahadoSA avedyasaMvedyapadagatAste'pi / sarvajJabhRtyabhAvAt jainatvaM yAnti bhAvena / / 14 / / galiAsaggahadosatti / te labdhayogadRSTayo mithyAtvavanto'vedyasaMvedyapadagatA api tattvazravaNaparyantaguNalAbhe'pi karmavajravibhedalabhyAnantadharmAtmakavastuparicchedarUpasUkSmabodhAbhAvena vedyasaMvedyapadAdhastanapadasthitA api, bhAvena jainatvaM yAnti / vedyasaMvedyA'vedyasaMvedyapadayorlakSaNamidaM - vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / padaM tadvadyasaMvedyamanyadetadviparyayAt / / iti / (yoga.samu.73) asyArthaH - vedyaM vedanIyaM, vastusthityA tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpajJAnagrAhyamityarthaH, saMvedyate-kSayopazamAnurUpaM vijJAyate yasmin AzayasthAne, apAyAdinibandhanaM narakasvargAdikAraNaM stryAdi, tad vedyasaMvedyapadaM nizcitAgamatAtparyArthayoginAM bhvti| anyad-avedyasaMvedyapadam, etadviparyayAt uktalakSaNavyatyayAt, sthUlabuddhInAM mavati | kathaM te bhAvajainatvaM yAnti? ityatra hetumAha-sarvajJabhRtyabhAvAta sarvatra dharmazAstrapuraskAreNa tadvaktRsarvajJasevakatvAbhyupagamAt / nanvevamucchinnA jainA'jainavyavasthA, bAbairapi sarvairnAmamAtreNa sarvajJAbhyupagamAt teSAmapi jainatvaprasaGgAd, ityatasteSAM vizeSamAha-galitAsadgrahadoSA iti / yeSAM tattvazravaNa sudhInA guNonI prApti thavA chatAM, karmavaja(granthi)no bheda thavAthI maLato anaMtadharmAtmaka vastunI jANakArI rUpa je sUkSmabodha te prApta thayo na hovAthI vedyasaMvedyapadathI nIcenA avedyasaMvedyapadamAM rahelA evA paNa te yogadaSTi pAmelA mithyAtvIo bhAvathI jainatva pAme che. vedyasaMvedyapada ane avedyasaMvedyapadanuM lakSaNa A che - bhAvayogI sAmAnyathI avikalpaka jJAnavaDe vastunuM jevuM svarUpa veda-jANe te vedya. je AzayasthAnamAM potAnA kSayopazamane anusarIne vedyanuM apAya vagerenA kAraNa tarIke "strI vagere narakanuM kAraNa che, dAna vagere svarganuM kAraNa che.' ityAdirUpe saMvedana thAya che tene vedasaMvedyapada kahevAya che. AgamanA tAtparyabhUta arthano jeone nizcaya thayo hoya che tevA yogIone A vedyasaMvedya pada hoya che. cittanI AnAthI viparIta avasthA e avedyasaMvedyapada kahevAya che. te skUlabuddhivALA jIvone hoya che. vedyasaMvedyapadathI nIce rahelAM mithyAtvIo bhAvathI jaina zI rIte bane che? emAM hetu batAvatAM granthakAra kahe che - sarvajJamRtyabhAvAt - arthAt sarvatra dharmazAstrane AgaLa karavA dvArA teoe te dharmazAstranA praNetA sarvajJanuM ja sevakapaNuM svIkAreluM hoya che. tethI teo bhAvathI to jaina ja che. - A rIte to duniyAmAM A jaina" "A ana" evI vyavasthA ja raheze nahi, badhA ja jaina banI jaze, kema ke jaina siddhAntonI bahAra rahelA paNa badhAoe nAma mAtrathI to sarvajJane mAnelA ja che. arthAtu pote je dharma zAstrone AgaLa karIne varte che tene sarvajJakartaka ja mAne che. ane tethI sarvajJanA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 mukhya sarvajJa eka che hyasadgrahadoSAtsvasvAbhyupagatArthapuraskArasteSAM rAgadveSAdiviziSTakalpitasarvajJAbhyupagantRtve'pi na bhAvajainatvam / yeSAM tu mAdhyasthyAvadAtabuddhInAM vipratipattiviSayaprakArAMze nAgrahasteSAM mukhyasarvajJAbhyupagantRtvAd bhAvajainatvaM syAdeveti bhAvaH / mukhyo hi sarvajJastAvadeka eva, niratizayaguNavattvena / tatpratipattizca yAvatAM tAvatAM tadbhaktatvamaviziSTameva, sarvavizeSANAM chadmasthenAgrahAd, dUrAsanAdibhedasya ca bhRtyatvajAtyabhedakatvAditi / taduktaM yogadRSTisamuccaye (zlo0 102-109) - na tattvato bhinnamatAH sarvajJA bahavo yataH / mohastadadhimuktInAM tadbhedAzrayaNaM tataH / / sarvajJo nAma yaH kazcitpAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH / / pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / te sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA / / mRtyabhAvavALA hoI teo paNa bhAvathI jaina ja che. - AvI zaMkAne dUra karavA granthakAra kahe che ke AvA dharmazAstrane AgaLa karIne vartanArA paNa jo kadAgrahamukta banyA hoya to ja bhAvathI jaina bane che. jeo asaggahadoSanA kAraNe svasvaabhyapagata arthane AgaLa kare che teo to rAgadveSAdithI yukta evA (sva)kalpita sarvazane mAnatA hovA chatAM bhAvajaina nathI. paNa mAdhyazmanA kAraNe nirmaLa thayelI buddhivALA jIvo ke jeone vivAdAspada viSayonA dharma aMge Agraha hoto nathI, teo vAstavika sarvajJane mAnanAra hoI bhAvathI jaina che ja. kema ke je pakaDeluM hoya te ja mAnavuM evo Agraha na hovAnA kAraNe teo je sAcuM hoya te ja mAnavAnI icchAvALA hoya che, ane sAcuM to sarvaze kaheluM ja che. vaLI A mukhya sarvajJa vyakti aneka hovA chatAM vAstavika rIte samAnajJAnavALA hovAthI eka ja che. tethI te sarvajJavyaktinI, zrI RSabhadeva bhagavAna, zrI mahAvIra prabhu vagere sarvajJa vyaktionA jIvananI vizeSatAone choDIne "sarva yapadArthonA jJAnavALA", "sAcuM ja kahenArA' vagere sAmAnya guNavALA hovA rUpe je je jIvoe e svIkArelA hoya te badhA jIvo vAstavamAM te mukhya sarvajJanA eka sarakhA ja bhakta che, kema ke te te vyaktionI sarva vizeSatAone to koI chadmastha jANI zakato nathI. mATe chadmasthoe to tenA te sAmAnya guNone ja AgaLa karavAnA hoya che. vaLI jema rAjAnI najIkamAM aMgarakSaka vagerenuM kAma karanAramAM ane dUra dezamAM rahI dUta vagerenuM kAma karanAramAM najIka-dUra rahevApaNAnA bhedanA kAraNe sevakapaNAmAM kaMI bheda paDI jato nathI tema jainamArgamAM rahevArUpa najIkapaNA ane anya mArgamAM rahevArUpa dUrapaNAnA kAraNe sevakapaNAmAM kaMI phera paDI jato nathI. yogadaSTisamuccayamAM paNa A kahyuM che ke - (anyadarzanIo mukhyasarvajJanA bhakta zI rIte ?) "ghaNA paNa sarvajJo vastutaH judA judA abhiprAyavALA (ke svarUpavALA) hotA nathI. tethI tene tenI zraddhAvALA jIvo sarvajJomAM je bheda pADe che te teono moha ja che. je koI pAramArthika sarvajJa che, te vyaktibheda hovA chatAM sarvatra tattvataH eka ja che. tethI sAmAnyathI (sarvajJa tarIke) ja tene je koIe Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 vizeSastu punastasya kAtnyenAsarvadarzibhiH / sarvairna jJAyate tena tamApanno na kazcana / / tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAjaM tulya evAsau tenAMzenaiva dhImatAm / / yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi taddhRtyAH sarva eva te / / sarvajJatattvAbhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api / / na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathA nAmAdibhede'pi bhAvyametanmahAtmabhiH / / iti / na ca pareSAM sarvajJabhaktarevAnupapattiH, teSAmapyadhyAtmazAstreSu citrAcitravibhAgena bhaktivarNanAt, saMsAriNAM vicitraphalArthinAM nAnAdeveSu citrabhaktarekamokSArthinAM caikasmin sarvajJe'citrabhaktyupapAdanAt / tathA ca hAribhadraM vacaH (yogadRSTi. 110-112)citrAcitravibhAgena yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyoga(zaivayoga)zAstreSu tato'pyevamidaM sthitam / / svIkAryo che te badhAe te mukhya sarvajJane ja svIkArelA che e vAstavikatA vyAjabI che. tenI=sarvazanI sarva vizeSatAone koI chamastha jANI zakato nathI. tethI te vizeSatAone AgaLa karIne to koIe temane svIkArelA nathI. mATe sarvajJatva vagere rUpa sAmAnya dharmane AgaLa karIne paNa jeo sarvazane svIkAre che te badhAne buddhizALI mANaso "mukhyasarvajJane svIkAravA rUpa bAbatane AgaLa karIne nircAjapaNe samAna ja mAne che. jema eka rAjAnA ghaNA sevako dUra najIka vagere bheda hovA chatAM tenA sevakarUpe eka sarakhA ja che tema sarvajJo vacce tAttvika rIte to abheda ja hoI zrIjina vagerenA matabhedone avalaMbanArA ane chatAM sarvajJane ja AgaLa karanArA badhA bhinna AcAromAM rahyA hovA chatAM mukhya sarvajJatvane anusaranArA che e jANavuM, Ama paramArthathI sarvajJa mahAtmAomAM bheda che ja nahi. tema nAma vagereno bheda hovA chatAM teomAM tAttvika bheda che nahi, e zrutamedhA yukta hovAnA kAraNe ane saMmohazUnya hovAnA kAraNe sArabhUta evI prajJAvALA mahAtmAoe vicAravuM. Ama judA judA nAmavALA devone pUjanArA madhyastha jIvo vastutaH te mukhya sarvajJane ja pUjatA hoI bhAvathI jaina ja che e vAta siddha thAya che. itaramArgamAM rahelA jIvomAM to sarvazanI bhakti hovI ja asaMgata che evuM mAnavuM nahi, kema ke teonA adhyAtmaviSayaka zAstromAM citra-acitranA (vividhatA-avividhatAnA) vibhAgapUrvaka bhaktinuM varNana karyuM che. kema ke saMsAra saMbaMdhI jAtajAtanA aneka phaLanA arthIonI vividha devo vize vicitra bhakti (aneka prakAranI bhakti) hoya che evuM pratipAdana karyuM che ane ekamAtra mokSanA arthIonI eka sarvajJamAM acitra (bheda vinAnI) bhakti hoya che evuM pratipAdana karyuM che. zrI haribhadrasUri mahArAje yogadaSTi samuccaya (zlo. 110-112)mAM kahyuM che ke "vaLI adhyAtma vagere sadyogazAstromAM citra ane acitra vibhAga pUrvaka devo aMgenI bhaktinuM je varNana karyuM che tenA parathI paNa A vAta (mukhya Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhya sarvajJa eka che saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punastattve tadatItArthayAyinAm / / citrA cAdyeSu tadrAgatadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA zamasArA'khilaiva hi / / iti / prApyasya mokSasya caikatvAt tadarthinAM guNasthAnapariNatitAratamye'pi na mArgabheda iti tdnukuulsarvajJamavivivAda va teSAm 3 5 (yovRSTi. 27-233) - prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / bhavabhogaviraktAste bhavAtItArthayAyinaH / / eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / saMsArAtItatattvaM tu paraM nirvANasaMjJitam / taddhayekameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / sadAzivaH paraMbrahma siddhAtmA tathAteti ca / zabdaistaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH / / tallakSaNAvisaMvAdAnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM yato janmAdyayogataH / / sarvajJa eka ja che) nakkI thAya che. (saMsArI devo sthiti-aizvarya prabhAva vagerenA kAraNe aneka prakAranA hoI teo aMge citra-aneka prakAranI bhakti varNavelI che. jayAre mokSArthIo mATe to acitra=eka ja prakAranI bhakti kahelI che tenA parathI jaNAya che ke e aMgenA deva eka ja hovA joIe.) te te devanikAyamAM javAvALAne te te saMsArIdevo para bhakti hoya che. jyAre saMsArAtIta tattva (sarvajJa) para saMsArAtIta=mokSanA mArga para cAlanAra yogIone bhakti hoya che. Adya=saMsArIdevo paranI bhakti jAtajAtanI hoya che temaja svaiSTadeva paranA rAga ane e sivAyanA bIjA devo paranA dveSathI yukta hoya che. jyAre carama =saMsArAtIta tattvarUpa sarvajJa paranI saMpUrNa bhakti upazamanI mukhyatAvALI hoya che." meLavavAne ISTa evo mokSa eka hovAthI tenA arthIomAM prApta thayela guNonI pariNatinuM tAratamya hovA chatAM mArga judo judo hoto nathI. tethI te mArgane anukUla evI sarvazabhakti aMge paNa teone vivAda hoto nathI. kahyuM che ke - (yo.sa.glo. 127 thI 133) ' zabda vagere prAkRta (padgalika) padArthomAM jeonuM citta utsukatA vinAnuM che, sAMsArikabhogothI virakta thayelA te jIvo bhavAtItArthayAthI (bhavAtItArtha=mokSa, tyAM janArA) kahevAya che. A bhavAtItArthayAyI te jIvono cittavizuddhi rUpa mArga paNa eka ja che je zamaparAyaNa hoya che. guNasthAnakano bheda hovA chatAM te mArga eka ja hoya che. jema ke dariyAmAM game te sthAne rahelAone kinArA para javAno mArga. nirvANa evI saMjJAvALuM zreSTha tattva e saMsArAtIta tattva che. tenA vAcaka zabdo judA judA hovA chatAM paramArthathI te eka ja che. te eka ja vastu tevA tevA arthayukta hoI sadAziva, parabrahma, siddhAtmA, tathAtA vagere kahevAya che. kemake A badhA zabdonA vArthamAM nirvANanuM lakSaNa avisaMvAdapaNe rahe che. nirvANanuM lakSaNa-svarUpa A che - A paratattvamAM janma-jarA-maraNa na hovAthI e nirAbAdha, anAmaya Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-14 jJAte nirvANatattve'sminasaMmohena tattvataH / prekSAvatAM na tadbhaktau vivAda upapadyate / / sarvajJapUrvakaM caitanniyamAdeva yatsthitaM / Asanno'yamRjumArgastadbhedastatkathaM bhavet / / iti / nanu dezanAbhedAnnakaH sarvajJa iti sarveSAM yoginAM naikasarvajJabhaktatvamiti ced? na, vineyAnuguNyena sarveSAM dezanAbhedopapatteH, ekasyA eva tasyA vakturacintyapuNyaprabhAvena zrotRbhedena bhinnatayA pariNateH, kapilAdInAmRSInAmeva vA kAlAdiyogena nayabhedAttadvaicitryopapatteH tanmUlasarvajJapratikSepasya mahApApatvAt / uktaM ca (yoga0 samu0 134-142) - citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno bhavavyAdhibhiSagvarAH / / (dravya-bhAvarogazUnya) ane niSkriya che. A nirvANatattvane saMmohazUnya sambodha vaDe paramArthathI jANya chate prekSAvAn puruSone tenI bhaktimAM vivAda hovo saMgata nathI arthAt hoto nathI. A adhikRta nirvANatattva avazya sarvajJapUrvaka ja hoya che, kema ke asarvazane nirvANa prApti thatI nathI. arthAt sarvajJa thaIne ja nirvANa prApti thAya che. mATe sarvajJapaNuM nirvANanI atyaMta najIkano Rju (sarala) mArga che, tethI temAM matabheda rUpa sarvajJabheda zI rIte hoya? | (dezanAmAM vicitratA zA mATe ?) zaMkA chatAM judA judA praNetAoe dezanA judI judI dIdhI hoI (kartavya-akartavya vagere bhinna bhinna dekhADyA hoI) sarvajJa eka ja che' evuM manAya nahi, kemake sarvajJa eka hovAmAM enuM jJAna paNa ekasarakhuM ja hovAthI kartavya vagerenI prarUpaNAmAM bheda paDe nahi. ane Ama sarvajJa jo aneka hoya (jAtithI paNa) to yogadaSTi pAmelA badhA yogIo eka sarvajJanA bhagata che evuM raheze nahi. samAdhAnaH sarvajJa eka hovA chatAM ane tethI ja teonuM jJAna paNa eka hovA chatAM ziSyonI vicitratAne kAraNe teonI dezanAmAM bheda paDe che. arthAta judA judA ziSyo AtmonnatinI judI judI bhUmikAe pahoMcelA hoya che. judI judI bhUmikAmAM kartavya - akartavya vagere judA judA hoya che. eTale ke eka bhUmikAmAM kartavya hoya te paNa anya bhUmikAmAM akartavya hoI zake che. mATe judA judA ziSyone kartavya vagere juduM juduM hoI tene jaNAvanAra teonI dezanA paNa judI judI hovI saMgata ja che. athavA sarvajJavaktAnA acijya puNyaprabhAve te eka ja dezanA judA judA zrotAone potapotAne hitakara bane evI judI judI rIte samajAya che. tethI zrotAonI apekSAe dezanAmAM bheda paDI jAya che. athavA to kapila vagere RSioe ja judA judA kAlane anusarIne judA judA nayane mukhya karI judI judI ApI che chatAM te paramArthathI to sarvajJa mUlaka ja che mATe teonI dezanAno ke "teonuM mULa sthAna sarvajJa nathI' ema kahI sarvajJano tiraskAra karavo yogya nathI, kema ke ema karavAmAM dezanAnA utpattisthAna rUpa sarvajJano tiraskAra thaI jAya che je mahApApa che. yogadRSTisamuccaya (glo. 134thI 142)mAM kahyuM che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajJa eka chatAM dezanAvaiciya kema? yasya yena prakAreNa bIjAdhAnAdisaMbhavaH / sAnubandho bhavatyete tathA tasya jagustataH / / ekA'pi dezanaiteSAM yadvA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmarthyAttathA citrA'vabhAsate / / yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatA'pyevamasyAH sarvatra susthitA / / yadvA tattanayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSA'pi tattvataH / / tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH / / nizAnAthapratikSepo yathA'ndhAnAmasaGgataH / tadbhedaparikalpazca tathaivArvAgdRzAmayam / / na yujyate pratikSepaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdastu punarjihvAcchedAdhiko mataH / / kudRSTAdi ca no (kudRSTyAdivano) santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva kintu sattvArthakRtsadA / / nanu yadyevaMvidhaM mAdhyasthyaM pareSAM syAt tadA mArgAnusAritayA bhAvajainatvaM bhavet, tadeva tu vyavahArato jainamArgA'nAzrayaNe durghaTamiti na teSAM mAdhyasthyamiti ced? na, mohamAndye pareSAmapi yogi ke -"ziSyone anusarIne A kapila vagere RSionI dezanA aneka prakAranI hoya che, kema ke e mahAtmAo saMsArarUpa roganA zreSTha vaidya samAna hatA. tethI je jIvane je rIte sAnubaMdha bIjAdhAna vagere thavAnuM hoya te rIte tene teo upadeza Ape che. athavA teonA acijya puNyaprabhAve eka paNa dezanA judA judA zrotAone AzrIne judI judI jaNAya che. dareka jIvane potapotAnA tathAbhavyatva mujaba te dezanAthI lAbha thAya che tethI A rIte dareka jIvo vize enI saphaLatA jaLavAI rahe che. athavA te te nayanI vivakSAthI, te te kAlano yoga thavAthI kapila vagere RSioe ja vividha dezanA ApI. paNa e dezanA paNa paramArthathI to sarvajJamUlaka ja hoya che, kAraNa ke sarvajJavacananA anusAre ja te tevI rIte pravarte che. tethI karIne sarvajJano abhiprAya jANyA vinA chabastha sajjanoe teno virodha karavo yogya nathI, je virodha mahAanarthakara che. jema caMdrano virodha karavo, tiraskAra karavo ke tenA bhedanI parikalpanA karavI e AMdhaLAo mATe atyaMta ayogya che tema chadmasthoe sarvajJano pratikSepa karavo ke tenA bhedo mAnavA (sarvajJone judA judA prakAranA mAnavA) e ayogya che. sAmAnya mANasano virodha karavo paNa sajjanane ghaTato nathI. eTalA mATe Arya evA sarvajJano virodha karavo te to sajjanane mana jIbha kapAI javA karatAM paNa adhika che. kudaSTi vagerevALuM niMdya vacana sajjano prAyaH kyAreya paNa bolatA nathI. kiMtu nizcita, sAravALuM ane jIvonuM hita karanAra vacana bole che." zaMkA jo AvuM mAdhyastha jainetarone paNa hoya to teomAM mArgonusAritA AvavAthI bhAvajainatva saMbhave che. paNa vyavahArathI jainamArgano svIkAra na hoya to mAdhyacyuM ja hovuM durghaTa hoya che. tethI teomAM mAdhyazma mAnI zakAtuM nathI. ane tethI bhAvajainatva paNa teomAM zI rIte hoya? Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-14 nAmetAdRzamAdhyasthyasyeSTatvAd / yadayaM kAlAtItavacanAnuvAdo yogabindo ( zloka 300 - 308) - mAdhyasthyamavalambyaivamaidamparyavyapekSayA / tattvaM nirUpaNIyaM syAtkAlAtIto'pyado'bravIt / / anyeSAmapyayaM mArgo muktAvidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhedena tattvanItyA vyavasthitaH / / mukto buddho'rhan vA'pi yadaizvaryeNa samanvitaH / tadIzvaraH sa eva syAtsaMjJAbhedo'tra kevalam / / anAdizuddha ityAdiryo bhedo yasya kalpyate / tattattantrAnusAreNa manye so'pi nirarthakaH / / vizeSasyAparijJAnAd yuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhatazcaiva phalAbhedAcca bhAvataH / / avidyAklezakarmAdi yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevaitatsaMjJAbhedamupAgatam / / atrA(syA)pi yo'paro bhedazcitropAdhistathAtathA / gIyate'tItahetubhyo dhImatAM so'pyapArthakaH / / 94 0 (jainetaromAM tevuM mAdhyasthya saMbhavita) samAdhAna H e barAbara nathI, kema ke anya (jainetara) yogIomAM paNa jo moha maMda paDI gayo hoya to mAdhyasthya hovuM zAstrakArone saMmata ja che. A saMmati yogabindu zAstramAM (zlo. 300 thI 308) zAstrakAre kAlAtItanA vacanone je uddhRta karyA che tenA parathI jaNAya che. te A rIte 'Ama mAdhyasthyane avalaMbIne paramArthanuM paryAlocana karavA vaDe deva vagere tattvano vicAra karavo. A aMge kAlAtIte paNa Ama kahyuM che ke- 'muktajIvo avidyA vagerenI prarUpaNA karanAra anya tIrthikono paNa deva vagerenI mAnyatAno mArga, saMjJA vagereno bheda hovA chatAM vastutaH A ja che. parabrahmavAdI- bauddha ane jainone potapotAnA deva tarIke abhimata mukta-bauddha-arihaMta vagere paNa jJAna vagere aizvaryathI yukta che. tethI ApaNo kahela Izvara paNa te ja che. mAtra nAma juduM che, A Izvarano - te anAdi zuddha che - sarvavyApI che - sAdi zuddha ane asarvavyApI che - ityAdi te te darzanane anusAre je bheda kalpAya che te paNa (pUrve kahela saMjJAbheda to kharo ja) nakAmo ja che, kema ke te mukta-buddha vageremAM rahela bheda=vizeSatAnuM chadmasthone pratyakSathI to jJAna thatuM nathI. ane anumAnAtmaka yuktio paNa te chala-jAti vagere nigrahasthAnonA kAraNe anumAnAbhAsarUpa hoI temaja lagabhaga paraspara viruddha hoI te jJAna karAvatI nathI. temaja guNaprakarSAtmaka ArAdhyapuruSamAM nityatva-anityatva vagere hovA chatAM te badhAnI ArAdhanAthI sAdhya klezakSayarUpa phaLa eka ja hoI vastutaH to te badhAmAM bheda che ja nahi. vedAntika-sAMkhya-jaina vagerene avidyA-kleza-karma vagere saMsAranA kAraNa tarIke saMmata che. tethI jaNAya che ke ApaNane (saMsArakAraNa tarIke) saMmata evA A 'pradhAna' nAM ja judAM judAM nAma paDI gayAM che. A pradhAnano paNa mUrttatva-amUrttatva vagere vividha upAdhi rUpa je bheda tevI tevI rIte kahevAya che te paNa atIta=pUrvokta 'pratyakSAdithI vizeSatA na jaNAvI' vagere rUpa - hetuothI buddhizALIone nirarthaka Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadarzanI bhAvajainane paNa dravyaAjJA saMbhavita tato'sthAnaprayAso'yaM yattadbhedanirUpaNam / sAmAnyamanumAnasya yatazca viSayo mataH / / sAdhu caitad yato nItyA zAstramatra pravartakam / tathAbhidhAnabhedAttu bhedaH kucitikAgrahaH / / ityAdi / / 14 / / arthateSAM bhAvajainatve AjJAsambhavamAha - davvANA khalu tesiM bhAvANAkAraNattao neyA / jaM apuNabaMdhagANaM cittamaNuTThANamuvai8 / / 15 / / dravyAjJA khalu teSAM bhAvAjJAkAraNatvato jJeyA / yadapunarbandhakAnAM citramanuSThAnamupadiSTam / / 15 / / davvANatti / teSAmavedyasaMvedyapadasthAnAM bhAvajanAnAM, khalu iti nizcaye, bhAvAjJAyAH samyagdarzanAdirUpAyAH kAraNatvato dravyAjJA jJeyA, apunarbandhakocitAcArasya pAramparyeNa samyagdarzanAdisAdhakatvAt, taku ropavezapade (23-rapa6) gaMThigasattA'puNabaMdhagAiANaMpi davvao ANA / Navaramiha davvasaddo bhaiavvo samayaNIIe / / bhAse che. tethI deva-karma vagerenA bhedanuM nirUpaNa karavAno tattvaciMtakone mATe A prayatna asthAnaprayatna che. vaLI ApaNA pratyakSano viSaya na bananAra e deva-karma vagere anumAnano ja viSaya bane che. ane anumAna to nirdoSa puruSa rUpa koI deva che, ItyAdi astitvamAtra vagere rUpa sAmAnyane ja jaNAve che. mATe temAM nityatvAdi vizeSatAo kalpavI yogya nathI." kAlAtIte kahelI A badhI vAto yogya che, kema ke paramArthano vicAra karavA rUpa nItithI ja zAstra A aMge vicAraNA pUjA vagere pravRtti karAve che. temaja nAma juduM hovA mAtrathI temAM bheda mAnavo e to kuTilatAnA Aveza rUpa che.' 14l yogadaSTi pAmelA A jIvone teo bhAvajaina hovAmAM AjJA paNa saMbhave che e vAta jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthArtha avedyasaMvedyapadamAM rahelA te bhAvajainone bhAvAttAnA kAraNabhUta dravyaAjJAnI hAjarI hoya che, kema ke apunabaMdhaka jIvone anekavidha anuSThAna hovuM kahyuM che. (avedyasaMvedyapadastha Itarone paNa dravyAjJA saMbhavita) samyagadarzanAdirUpa bhAva AjJAnI kAraNabhUta hovAthI je dravyaAjJA rUpa che te dravyaAjJA avedyasaMvedyapadamAM rahelA te bhAvajainomAM hAjara hoya che. arthAt apunabaMdhakAdi jIvonA svabhUmikAne yogya AcAro paraMparAe bhAvaAjJArUpa samyagdarzanAdinA sAdhaka hovAthI dravyaAjJArUpa hoya che. ane tethI te bhAvajainomAM paNa te AcAro rUpe AjJAno saMbhava che, tema jANavuM. upadezapadamAM kahyuM che ke "apuna 1. granthigasattvApunarbandhakAdInAmapi dravyata AjJA / kevalamiha dravyazabdo bhaktavyaH samayanItyA // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 ego appAhanne kevalae ceva vaTTaI ettha / aMgAramaddago jaha davvAyario sayA'bhavvo / / anno puNa joggatte citte Nayabheao muNeavvo / vemANiovavAotti davvadevo jahA sAhU / / tatthAbhavvAdINaM gaThigasattANamappahANatti / iyaresiM joggayAe bhAvANAkAraNatteNaM / / __ atra hi dravyazabdasya dvAvartho-pradhAnabhAvakAraNabhAvAMzavikalaM kevalamaprAdhAnyam, saMgrahavyavahAranayavizeSAd vicitramekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotralakSaNaM tattatparyAyasamucitabhAvarUpaM yogyatvaM ca / ___ tatra prathamArthenAbhavyasakRdbandhakAdInAM dravyakriyA'bhyAsaparANAM dravyAjJA, dvitIyArthena cApunarbandhakAdInAmiti vRttitAtparyArthaH / nanvevamapunarbandhakAnAM dravyAjJA vyavasthitA, tathA'pi bhinnamArgasthAnAM madhyasthAnAmapi mithyAdRzAM kathameSA saMbhavati? jainamArgakriyayaivAvyutpannadazAyAmapunarbandhakatvasiddheH, bIjAdhAnasyaiva tllinggbaMdhaka vagere granvikasattvone (gracideze AvelA jIvone) dravyaAjJA hoya che. paNa dravya zabda ahIM siddhAntanI rItabhAta mujaba vikalpavALo (be arthavALo) jANavo. eka kevala apradhAna arthavALo che. jemake sadA abhavya ane kyAreya paNa bhAvaAcArya na bananAra evo paNa aMgAramardaka dravyaAcArya kahevAyo. bIjo dravya' zabda judA judA nayane anusAre judI judI yogyatAnA arthavALo che. jema ke vaimAnika deva bananAra sAdhu dravyadeva che. AmAMthI abhavya vagere pranjikajIvo aMge apradhAnArthaka dravyazabda vaparAya che jayAre apunabaMdhaka vagere bIjA granthikajIvo aMge bhAva AjJAnI kAraNatA hovAthI pradhAnArthaka dravyazabda vaparAya che." tAtparya e che ke bhAvanuM pradhAnakAraNa banavAnI yogyatA rUpa bhAvAMzathI paNa zUnya hoya te kevala apradhAnatayA dravya kahevAya che. jyAre saMgraha - vyavahAra nayanA bhedanA kAraNe vicitra evI je te te paryAyanI prAptine anukUla evI ekabhavika-baddhAyuSka-abhimukhanAmagotrarUpa yogyatAo, ke jemAM hoya che, te te naya anusAra pradhAnadravya kahevAya che. temAMthI jinavacanone avalaMbI dravyakriyAnA abhyAsamAM rata thayelA abhavya-sakRbandhaka vagere jIvone prathama arthavALI dravyaAjJA hoya che, jayAre apunabaMdhaka vagerene bIjA arthavALI dravyaAjJA hoya che. (jinokta kriyAzUnyajIvamAM apunabaMdhakatA asaMbhavitaH pUrvapakSa) zaMkA A rIte apunabaMdhakajIvone dravyaAjJA hovI siddha thaI chatAM paNa itaramArgamAM rahelA madhyastha jIvone te zI rIte saMbhave? kema ke avyutpannadazAmAM (vizeSa jANakArI zUnya dazAmAM) jainamArgokta kriyAthI ja apunabaMdhakatvanI hAjarI siddha thaI zake che. te paNa eTalA mATe ke apunabaMdhakatvanuM liMga 2. eko'prAdhAnye kevale eva vartate'tra / aGgAramardako yathA dravyAcAryaH sadA'bhavyaH / / anyaH punaryogyatve citre nayabhedato jJAtavyaH / vaimAnikopapAta iti dravyadevo yathA sAdhuH / / tatrAbhavyAdInAM granthigasattvAnAmapradhAna iti / itareSAM yogyatayA bhAvAjJAkAraNatvena / / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabIjo tvAt, tasya ca sarvajJavacanAnusArijinamuniprabhRtipadArthakuzalacittAdilakSyatvAd / taduktamupadezapadavRttikRtA ANAparataMtehiM tA bIAhANamettha kAyavvaM / dhammaMmi jahAsattI paramasuhaM icchamANehiM / / 225 / / iti gAthAM vivRnnvtaa| dharmabIjAni caivaM zAstrAntare (yogadRSTisamuccaye) paripaThitAni dRzyantejineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM yogabIjamanuttamam / / 23 / / upAdeyadhiyA'tyantaM saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam / / 25 / / AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRttyaM ca vidhivacchuddhAzayavizeSataH / / 26 / / bhavodvegazca sahajo dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAntamAzritya vidhinA lekhanAdi ca / / 27 / / lekhanA pUjanA dAnaM zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanA'tha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca / / 28 / / duHkhiteSu dayA'tyantamadveSo guNavatsu ca / aucityAtsevanaM caiva sarvatraivAvizeSataH / / 32 / / iti / bIjAdhAna ja che. ane e bIjAdhAna thayuM ke nahi te e bIjonI vidyamAnatA ke avidyamAnatAthI ja jANI zakAya che. vaLI A bIjo zrIjinezvaradevo sAdhubhagavaMto vagere aMge manano zubha pariNAma, teone namaskAra, zAstralekhana vagere rUpa sarvajJavacanAnusArI kriyArUpa che. TUMkamAM, jainamArgokta A kriyAo hoya to bIjAdhAna thayeluM mAnI zakAya, ane e bIjAdhAna thayuM hoya to apunabaMdhakatvanI hAjarI mAnI zakAya. anyamArgastha madhyastha jIvomAM paNa A jinokta kriyAo to hotI nathI. to teomAM apunabaMdhakatva zI rIte mAnI zakAya? zaMkAH (cAlu) - "paramasukhane icchatA AjJAparataMtra jIvoe A dharmamAM yathAzakti bIjAdhAna karavuM, upadezapadanI AvuM jaNAvanArI 22pamI gAthAnuM vivaraNa karatAM vivaraNakAre kahyuM che ke "zAstrAntara (yoga. samu.)mAM dharmabIjo AvA kahyAM che. zrItIrthakaro vize prItiyukta citta, teone namaskAra ane saMzuddha praNAmAdi anuttama yogabIja che. eTale ke zrI jinezvara deva vagere rUpa zreSThaviSayavALuM hoI te yogabIja zreSTha che. vaLI A kuzaLacitta vagere rUpa saMzuddha bIja atyanta upAdeya buddhipUrvakanuM, saMjJAnA nigrahathI yukta ane phalanI AkAMkSA vinAnuM hoya che. bhAvayogI evA AcArya vagere vize paNa vizuddha evA A kuzalacittAdi rAkhavA temaja vidhipUrvaka zuddhAzayavizeSa yukta vaiyAvacca karavI e paNa yogabIja che. vaLI sahaja bhavoga, dravya abhigrahonuM pAlana, tathA siddhAntanuM vidhipUrvaka lekhana vagere paNa yogabIjo che. te lekhana vagere A - lekhana, pUjana, dAna, zravaNa, vAcanA, ugraha=vidhipUrvaka grahaNa, prakAzana, svAdhyAya, cintana ane bhAvanA temaja duHkhI jIvo para atyanta dayA, guNavAno para - 1. AjJAparatantraistasmAd bIjAdhAnamatra krtvym| dharme yathAzakti prmsukhmicchdbhiH|| - - - - - - - - - - - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15 "lalitavistarAyAmapyuktaM-'etatsiddhyarthaM tu yatitavyamAdikarmaNi, pariharttavyo'kalyANamitrayogaH, sevitavyAni kalyANamitrANi, na laGghanIyocitasthitiH, apekSitavyo lokamArgaH, mAnanIyA gurusaMta(ha)tiH, bhavitavyametattantreNa, pravartitavyaM dAnAdau, karttavyodArapUjA bhagavatAM, nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH, zrotavyaM vidhinA dharmazAstraM, bhAvanIyaM mahAyatnena, pravartitavyaM vidhAnato, avalambanIyaM dhairya, paryAlocanIyA''yatiH, avalokanIyo mRtyuH, pariharttavyo vikSepamArgaH, yatitavyaM yogasiddhau, kArayitavyA bhagavatpratimA, lekhanIyaM bhuvanezvaravacanaM, kartavyo maGgalajApaH, pratipattavyaM catuHzaraNaM, garhitavyAni duSkRtAni, anumodanIyaM kuzalaM, pUjanIyA mantradevatA, zrotavyAni sacceSTitAni, bhAvanIyamaudArya, vrtitvymuttmjnyaaten| evambhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI, mArgAnusArI hyayaM niyamAdapunarbandhakAdiH, tadanyasyaivaMbhUtaguNasaMpado'bhAvAt' ityata Aha-yad-yasmAdapunarbandhakAnAM citram anekavidhamanuSThAnamupadiSTaM, ato bhinnAcArasthitAnAmapi teSAM dravyAjJAyA nAnupapattiriti / adveSa ane aucityathI zAstrAnusAre sarva dInAdi vize ekasarakhuM rAgadveSAdikRtabhedabhAva vagaranuM yathAyogya AcaraNa A paNa yogabIja che." zaMkAH (cAlu) lalitavistarAmAM paNa kahyuM che ke - "AnI (caityavaMdananI) siddhi mATe prAthamika kartavyomAM prayatna karavo, akalyANamitrayoga varjavo, kalyANamitronAM paDakhAM sevavA, ucita sthitine ullaMghavI nahi, loka mArgano khyAla rAkhavo, vaDIlonuM bahumAna karavuM, guruparataMtra rAkhavuM, dAnAdi pravRtti karavI, bhagavAnanI udArapUjA karavI, sAdhuomAM vizeSatAnuM nirIkSaNa karavuM, vidhipUrvaka dharmazAstra sAMbhaLavuM, mahAprayatnapUrvaka tene bhAvavuM, zAstravidhAna mujaba pravavuM, dhairyane avalaMbavuM, bhaviSyano vicAra karavo, mRtyune najaramAM rAkhavuM, unnatimAM vikSepa pADanAra mArgane varjavo, yoga siddha thAya e mATe prayatnazIla rahevuM, bhagavAnanI pratimA bharAvavI, jinavacano lakhAvavA, namaskAra maMtrAdi maMgalajApa karavo, cAra zaraNa svIkAravA, duSkatonI gaha karavI, sukRtonI anumodanA karavI, maMtradevatAne pUjavA, saccAritrone sAMbhaLavA, udAratA bhAvita karavI, uttama daSTAnta mujaba vartavuM. A rIte vartanAranI je koI devanamaskArAdi pravRtti hoya che, te badhI suMdara hoya che , kema ke A mArgAnusArI jIva avazya apunabaMdhakAdi avasthAne pAmelo hoya che, kAraNa ke evI avasthAne na pAmelA jIvomAM AvI guNasaMpatti hotI nathI." bhinnamArgastha jIvomAM mAdhyacyuM hovA chatAM zrIjina vize kuzaLacitta, siddhAntalekhana, vagere rUpa jinokta kriyAo na hovAthI apunabaMdhakapaNuM hotuM nathI. to dravyaAjJA paNa zI rIte hoya? AvI zaMkA dUra karavA mATe graMthakAra uttarArdhamAM samAdhAna ApatAM kahe che ke - apunabaMdhaka jIvone anekavidha anuSThAno hovA kahyA che mAtra jainamArga saMbaMdhI anuSThAno ja nahi). tethI jinanamaskAra vagere yogabIjarUpa jinokta anuSThAna na hovA chatAM bhinnamArgasthajIvone apunarbandhakatva ane dravyaAjJA hovAmAM koI asaMgati nathI. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabIjo 99 idamatra hRdayaM-na hyAdidhArmikasya vidhiH sarva eva sarvatropayujyate, kintu kvacitkazcideva, iti bhinnAcArasthitAnAmapyantaHzuddhimatAmapunarbandhakatvamaviruddhaM, apunabaMdhakasya hi nAnAsvarUpatvAt tattattantroktA'pi mokSArthA kriyA ghaTate, samyagdRSTezca svatantrakriyeveti vyavasthitatvAt / taduktaM yogabindusUtravRttyoH - apunarbaMdhakasyaivaM samyagnItyopapadyate / tattattantroktamakhilamavasthAbhedasaMzrayAt / / 251 / / apunarbaMdhakasya-uktarUpasya evaM uktarUpeNa, samyagnItyA zuddhayuktirUpayA, upapadyate ghaTate, kimityAha - tattattantroktaM kApilasaugatAdizAstrapraNItaM, mumukSujanayogyamanuSThAnaM, akhilaM-samastam / kutaH? ityAha - avasthAbhedasaMzrayAt apunrbNdhksyaaneksvruupaanggiikrnntvaat| anekasvarUpAbhyupagame hyapunarbaMdhakasya kimapyanuSThAnaM kasyAmapyavasthAyAmavataratIti / / 251 / / athApunabaMdhakottaraM yadbhavati taddarzayati - svataMtranItitastveva granthibhede tathA sati / samyagdRSTirbhavatyuccaiH prazamAdiguNAnvitaH / / 252 / / (anyamArgoktakriyAthI paNa apunabaMdhakatva saMbhavita - uttarapakSa) ahIM A rahasya che - AdidhArmika jIvone je je vidhi kahI che te badhI badhe ja jarUrI hoya che evuM nathI - arthAtu badhA jIvone apunabaMdhakatvanI prApti ane sthiratA mATe Avazyaka hoya che, evuM nathIpaNa koI jIvamAM koIka ja joIe. tethI bhinna-AcAramArgamAM rahela paNa zuddha aMta:karaNavALA jIvone upara kahelI jinanamaskArAdi jainamArgasaMbaMdhI kriyArUpa vidhi na hovA chatAM svasvazAstramAM mokSa mATe kahelI kriyArUpa vidhi hAjara hovAthI apunabaMdhakapaNuM saMbhavita che. ~ "paNa teonA svasvazAstramAM kahelAM anuSThAno kaMI tAdazavidhirUpa nathI ke jethI e vidhinA pAlanathI teo apunabaMdhaka banI jAya" ~ evI zaMkA na karavI, kema ke "apunabaMdhaka anekaprakAranA hoya che. evuM je kahyuM che teno phalitArtha A nIkaLe che ke apunabaMdhaka jIvo aneka judI judI bhUmikAvALA hoya che ane tethI te te bhUmikAne ucita aneka prakAranA anuSThAnavALA hoya che. tethI e kathana te te mArgamAM mokSa mATe kahelI kriyAone paNa apunabaMdhakapaNA mATe yogya Therave che. eTale ke e kriyAo paNa tAdaza vidhirUpa banI zake che. hA, samyagdaSTi jIvone evA aneka svarUpavALA kahyA nathI ke jethI anyamArgIya anuSThAno teone svaguNaprApti jALavaNI mATenI vidhirUpa banI zake. tethI teone to jainamArgasaMbaMdhI svatantrakriyA ja saMgata che te jANavuM. yogabiMdusUtra ane vRttimAM kahyuM che ke - "Ama ukta rIte zuddha yuktithI vicAratAM jaNAya che ke kapila-sugata vagerenA te te zAstramAM mumukSujIvo mATe kahelAM badhA anuSThAno avasthAbhedane AzrIne saMgata che. apunabaMdhakanA aneka svarUpa avasthA mAnI hovAthI te anuSThAno koI ne koI avasthAmAM ucita hovArUpe avatare che. apunabaMdhaka banyA pachI (uparanI avasthAmAM) zuM thAya che? te Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-15, 16 svataMtranItitastveva jainazAstranItereva na punastantrAntarAbhiprAyeNApi, granthibhede rAgadveSamohapariNAmasyAtIvadRDhasya vidAraNe, tathA yathApravRttyAdikaraNaprakAreNa, sati vidyamAne, kim? ityAha-samyagadRSTiH zuddhasamyaktvadharo, bhavati-saMpadyate / kIdRzaH? ityAha-uccaiH=atyarthaM, prAgavasthAtaH sakAzAt, prazamAdiguNAnvitaH upazama-saMveganirvedAnukaMpA''stikyAbhivyaktiyukta iti / / 252 / / evaM pareSAmapi mAdhyasthye dravyAjJAsadbhAvaH siddhaH / / 15 / / nanu dravyAjJA'pi siddhAntoditakriyAkaraNaM vinA'pi kathaM pareSAM syAt ? ityata Aha - maggANusAribhAvo ANAe lakkhaNaM muNeyavvaM / kiriyA tassa Na NiyayA paDibaMdhe vA vi uvagAre / / 16 / / mArgAnusAribhAva AjJAyA lakSaNaM jJAtavyam / kriyA tasya na niyatA pratibaMdhe vA'pyupakAre / / 16 / / maggANusAribhAvotti / mArgAnusAribhAvo-nisargatastattvAnukUlapravRttihetuH pariNAmaH, AjJAyA lakSaNaM, muNeyavvaM ti jJAtavyaM, kriyA-svasamayaparasamayoditAcArarUpA, tasya mArgAnusAribhAvasya, upakAre pratibandhe vA na niyatA, svasamayoditakriyAkRtamupakAraM vinA'pi meghakumArajIvahastyAdInAM tathAbhavyatvaparipAkAhitA'nukampAdimahimnA mArgAnusAritvasiddheH, parasamayakriyAyAM ca satyAmapi jaNAve che - jainazAstrokta rIte ja (bIjA zAstronA abhiprAya mujaba nahi) yathApravRttakaraNa vagere dvArA pUrvAvasthA karatAM atyaMta prabaLa upazama-saMvega-nirveda-anukaMpA ane AstikyanI abhivyaktivALo samyagdaSTi bane che." AnA parathI eTaluM to siddha thAya che ke "anyamArgastha jIvomAM paNa mAdhyazma hoya to dravyaAjJA saMbhave che." II1pA siddhAntamAM kahela kriyAo karyA vinA ja itarone (bhAvAjJA to nahi ja) dravyaAjJA paNa zI rIte saMbhave? evI zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che - gAthArtha H mArgAnusArIbhAva e ja AjJAnuM lakSaNa jANavuM. teno pratibaMdha karanAra ke upakAra karanAra tarIke koI cokkasa kriyA niyata nathI. sahaja rIte tattvAnukUla pravRtti thayA kare tevA pravRtti hetubhUta pariNAma rUpa mArgAnusArIbhAva e AjJAnuM lakSaNa che. "svasiddhAntamAM kahelI kriyA te mArthAnusArIbhAvanA prApti ane TakAva rUpa upakAra mATe Avazyaka che' evo niyatabhAva na jANavo. arthAt "svazAstrokta kriyAnuM pAlana hoya to ja mArgAnusArIpaNuM maLe ane Take evuM nathI ke "parazAstroktakriyAnuM pAlana hoya to e maLe ja nahi ane Take ja nahi evuM paNa nathI, kemake svasamAyokta kriyAothI thayelA upakAra vinA paNa meghakumAranA jIva hAthI vagerene tathAbhavyatvanA paripAkathI prApta thayela anukaMpA vagerenA prabhAve mArgAnusAritA hatI, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 AjJAnuM lakSaNa : mArgAnusArI bhAva samullasitayogadRSTimahimnAM pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvApratighAtAt / atra kazcidAha-nanu pataJjalyAdInAM mArgAnusAritvamazAstrasiddham, ucyate-naitadevaM, yogadRSTisamuccayagrantha eva yogadRSTyabhidhAnAt teSAM mArgAnusAritvasiddheH / 'uktaM ca-nirUpitaM punaH, yogamArgajJaiH=adhyAtmavidbhiH pataMjaliprabhRtibhiH, taponiSUtakalmaSaiH-prazamapradhAnena tapasA kSINaprAyamArgAnusAribodhabAdhakamohamalairiti 'uktaM ca yogamArga staponidhUtakalmaSaiH' iti pratIkaM vivRNvatA yogabinduvRttikRtA'pi teSAM tadabhidhAnAcca / ayamiha paramArthaH-avyutpannAnAM viparItavyutpannAnAM vA parasamayasthAnAM jainAbhimatakriyA yathA'sadgrahaparityAjanadvArA dravyasamyaktvAdyadhyAropena mArgAnusAritAhetustathA sadgrahapravRttAnAM teSAmubhayAbhimatayamaniyamAdizuddhasvarUpakriyA'pi pAramArthikavastuviSayapakSapAtAdhAnadvArA tathA, heyopAdeyaviSayamAtraparIkSApravaNatvAdadhyAtmavidAm / tathA ca niyatakriyAyA mArgAnusAribhAvajanane naikA temaja vikaselI yogadaSTinA prabhAve pataMjali vagerene je mArgAnusArIpaNuM prApta thayuM hatuM te anyadarzanokta kriyA hovA chatAM cAlyuM gayuM nahotuM. ahIM koI zaMkA kare che ke -"pataMjali vagere mAganusArI hatA e vAta kayA zAstramAMthI kaho cho ?" to enuM samAdhAna AvuM jANavuM - e zaMkA barAbara nathI, kemake yogadaSTisamuccaya granthamAM ja teone yogadaSTio hovI kahI che tenA parathI teo mArgAnusArI hovA siddha che. temaja yogabindunA vRttikAre paNa "ukta ca.." (glo. 66)nA ukta ca ityAdi pratIkanuM je vivaraNa karyuM che ke "prazamanI mukhyatAvALA tapathI, jeono mArgAnusArIbodhano bAdhaka evo moharUpI mala naSTaprAya thaI gayo che tevA pataMjali vagere adhyAtmanA jANakAra yogamArgajJoe kahyuM che..." ityAdi vivaraNa dvArA paNa e kahI ja dIdhuM che. (itarane paNa mAnya kriyA mArgonusAritahetu zI rIte?) ahIM tAtparya A che - avyutpanna ke anyadarzanamAM rahela viparIta vyutpana jIvone jaina abhimata kriyA asadgaha dUra karAvavA dvArA dravyasamyaktva vagerenA AropaNathI mArgAnusAritAno hetu bane che tema "sAcI hoya eTalI vastu svIkAravI-kadAgraha na rAkhavo' ityAdi sagrahavALA ajamArgastha jIvone ubhaya (jaina ane itara) mAnya yama-niyama vagere rUpa zuddha svarUpavALI (svarUpazuddha) kriyA paNa (rjana abhimata kriyA to kharI ja) pAramArthika vastu aMge pakSapAta Ubho karI ApavA dvArA mArgAnusAritAno hetu bane che, kemake sadgahapravRtta te adhyAtmajJa jIvo heya-upAdeyaviSaya mAtranI parIkSA karavAmAM kuzalatatpara hoya che. arthAt "choDavA jevuM zuM che? ane AdaravA jevuM zuM che? teno ja teo vicAra kare che. "A konA darzanamAM kahyuM che?' ityAdi vicAra nahi. avyutpanna ke viparIta vyutpanna jIvo svamAtra abhimata ja nahi paNa yama-niyamAdi ubhaya 2. gaNottarArdha - viyohitAyo vaidalIpa va: ddiddA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-16 ntikatvamAtyantikatvaM vA, tathA ca jainakriyAM vinApi bhAvajainAnAM pareSAM mArgAnusAritvAdAjJAsambhavo'viruddha iti / yuktaM caitad, na cedevaM tadA jainakriyAM vinA bhAvaliGgabIjAbhAvAd bhAvaliGgasyApi pareSAmanupapattAvanyaliGgasiddhAdibhedAnupapatteH / 102 yaH punarAha (sarvajJazataka - 68 ) - 'parasamayAnabhimatasvasamayAbhimatakriyaiva asadgrahavinAzadvArA mArgAnusAritAhetuH' iti tadasat ubhayAbhimatAkaraNaniyamAdinaiva pataJjalyAdInAM mArgAnusAritA'bhidhAnAt, vyutpannasya mArgAnusAritAyAM tattvajijJAsAmUlavicArasyaiva hetutvAt, avyutpannasya tasyAM guruabhimata paNa je kriyAo kare che temAM paNa 'A to ApaNA zAstro (itarazAstro)mAM kahI che mATe karIe chIe' evo temano abhiprAya-asagraha khasato nathI ane tethI 'A paramArthathI upAdeya che mATe karIe chIe' ke 'vItarAga sarvajJa paramAtmAe kahI che, mATe karIe chIe' Avo abhiprAya (pakSapAta) teone Ubho thato ja nathI tethI mArgAnusAritA mATe teone to sau prathama asadgaha dUra karavo jarUrI hoI je paramArthika deva-guru-dharma che tene ja vize 'A ja kharekhara AdaraNIya che' ityAdi mAnyatArUpa dravyasamyaktvanA (haju mArgAnusAritA paNa prApta karavAnI bAkI che tethI bhAvasamyaktva hotuM nathI.) AropaNa yukta jaina abhimata kriyA ja Avazyaka bane che, kema ke e ja teonA asadgahane dUra karI zake che. jyAre sagrahapravRtta jIvone to tAdeza asaha na hoI ubhayasaMmata evI paNa yamaniyamAdi kriyAthI pAramArthika upAdeya aMgeno 'A paramArthathI upAdeya che' ityAdi pakSapAta Ubho thaI zake che ane mArgAnusAritA prApta thaI zake che. Ama mAtra jaina abhimata kriyA rUpa niyatakriyA mArgAnusArI bhAva pedA karavAmAM anaikAntika=vyabhicArI che. (abhavyAdine A bhAva lAvI ApatI na hovAthI) ane anAtyantika che (=avazya Avazyaka evI nahi, kema ke sagrahapravRtta jIvone e vinA paNa e bhAva prApta thaI jAya che) e jANavuM. tethI jaina kriyA vinA paNa itaramArgastha jainone mArgAnusAritAnA kAraNe AjJAno saMbhava asaMgata nathI. A vAta yogya paNa che ja, kemake nahIMtara to anyaliMgIne to jaina kriyA ja na hovAnA kAraNe bhAvaliMganA bIjabhUta mArgAnusAritA, samyagdarzana vagereno paNa abhAva ja rahevAnA kAraNe bhAvaliMgano paNa abhAva ja raheze. ane to pachI kevalajJAna ane muktinI prApti paNa asaMbhavita banI javAnA kA2Ne siddhonA anyaliMgasiddha vagere bhedo asaMgata thaI jAya. (mArgAnusAritAno anugata hetu) vaLI ~"itaradarzanone anabhimata evI svasamayaabhimata kriyA ja asagrahano nAza karavA dvArA mArgAnusAritAnuM kAraNa bane che" ~ evuM je (sarvajJa za. zloka 68) kahyuM che, te ayogya che, kemake pataMjali vagare akaraNaniyamAdirUpa ubhayaabhimata kriyAthI ja mArgAnusArI banyA hovAnuM pUrvAcAryoe Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA mArgAnusAritAno hetu banavAnI vyavasthA 103 pAratantryAdhAnadvArA svasamayAbhimatakriyAyA hetutve parasamayAnabhimatatvapraveze pramANAbhAvAcca / bhavAbhinandidoSapratipakSA guNA eva hi niyatA mArgAnusAritAhetavaH, kriyA tu kvacidubhayAbhimatA, kvacicca svasamayAbhimatetyaniyatA hetuH, parakIyasaMmatenijamArgadA hetutvaM cA'vyutpannamabhiniviSTaM vA prati, na tu vyutpannamanabhiniviSTaM ca pratIti / 'yattu nizcayataH parasamayabAhyAnAmeva saMgama kahyuM che. bAkI to mULathI "kriyA ja mArgAnusAritAno hetu che" evuM paNa kahI zakAtuM nathI to "parasamayaanabhimata-svasamayaabhimata kriyA ja teno hetu che" evuM to zI rIte kahevAya ? kema ke vyutpanna jIvone mArgAnusArI banavAmAM to tattvajijJAsA-mUlaka vicAra ja hetu bane che. avyutpanna jIvo mArgAnusArI bane temAM gurupAratanyadvArA svasamayaabhimatakriyA hetu banatI hovA chatAM enuM parasamayaanabhimata evuM vizeSaNa lagADavAmAM koI pramANa nathI, kemake asagrahazUnyajIvo (sagrahapravRtta jIvo) ubhayaabhimata kriyAthI paNa mArgAnusArI bane che e hamaNAM ja dekhADI gayA chIe. Ama avyutpanna ane vyutpannajIvonI mArgAnusAritAmAM judA judA hetu kahyA. eno anugata hetu jANavo hoya to A che - bhavAbhinaMdI jIvonA kSudratA vagere doSonA pratipakSabhUta guNo ja mAganusAritAnA niyata (anugata=sarvatra avazya joIe ja) hetu che. jyAre kriyA to aniyata hetu che, kema ke kyAreka (keTalAka jIvone vize) ubhaya abhimata kriyA hetu bane che ane kyAreka (bIjAone vize) mAtra jainazAstramAnya kriyA hetu bane che. zaMkAH A rIte anyamArgAbhimata (ubhayAbhimata) evA paNa akaraNaniyamAdine mArgAnusAritAno hetu kahevAmAM phalita e thaze ke tamane paNa e akaraNaniyama vagere saMmata che. ane to pachI e anyamArgamAM rahelA jIvone e kriyAthI asagraha dUra thavAnI vAta to bAju para raheze. paNa "amArA darzanamAM kahela A akaraNaniyama vagere "para' evA jainone paNa saMmata che" evuM jANIne potAnA mArganI pakaDa ja vadhu daDha thaze je aniSTa che, mATe ubhayAbhimata kriyAne mAganusAritAno hetu kahevI yogya nathI. samAdhAnaH tamArI vAta ayukta che, kAraNa ke A rIte jainonI saMmatithI paNa svamArganI daDhatA to avyutpanna ke abhiniviSTa jIvone ja thAya che. vyutpanna ke anabhiniviSTa jIvone nahi. kema ke vyutpanna jIvo to "jaino paNa Ane kema AvakAre che?" enuM rahasya vicArI paramArthane ja pakaDe che. ane anabhiniviSTa jIvone to koI kadAgraha ja pakaDAyo na hovAthI enI daDhatA thavAno prazna ja hoto nathI. vaLI abhiniviSTAdi jIvone paNa svamArganI je daDhatA thAya che te paNa teonA abhinivezAdirUpa doSanA ja kAraNe, ubhayAbhimata kriyAne mArgAnusAritAno hetu kahyo te kAraNe nahi mATe tene hetu kahevAmAM koI Apatti ke ayuktatA nathI. tethI amuka jIvone ubhayaabhimata kriyAthI paNa mArgonusAritA prApta thaI jatI hovAthI mAtra jaina abhimata kriyA niyataheturUpa nathI. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-16, 17 nayasArAmbaDapramukhAnAM mArgAnusAritvaM syAt, nAnyeSAm' iti keSAJcinmataM (sarvajJazataka0 zlo. 69), tatteSAmeva pratikUlaM, sadgrahapravRttijanitanaizcayikaparasamayabAhyatayA pataJjalyAdInAmapyambaDAdInAmiva mArgAnusAritvApratighAtAt / iyAneva hi vizeSo yadekeSAmapunarbandhakatvena tathAtvaM, apareSAM tu zrAddhavAvineti zAradA ayaM mArgAnusAribhAvaH kadA syAt ? ityetatkAlamAnamAha - maggANusAribhAvo jAyai caramaMmi ceva pariaTTe / guNavuDDIe vigame bhavAbhinaMdINadosANaM / / 17 / / mArgAnusAribhAvo jAyate carama eva parAvarte / guNavRddhyA vigame bhavAbhinandidoSANAm / / 17 / / ~"jeo nizcayathI parasamayabAhya hoya arthAt svasamayamAM jainazAsanamAM kadAca na rahyA hovA chatAM jeo nizcayathI anyadarzanamAM to na ja rahyA hoya evA saMgama-nayasAra-aMbaDa vagerene ja mAganusAritA saMbhave che, bIjA koIne nahi." - evo je koIno mata (sarvajJazataka-69) che, te teone ja herAna karanAra che, kemake aMbaDa vagerenI jema pataMjali vagere paNa sadgahaprerita pravRtti karanArA hoI nizcayathI to parasamayabAhya hatA ja. arthAt teo svasvamArgIkta je pravRtti karatA hatA te ukta kadAgrahathI nahi paNa "A paramArthathI upAdeya che" ityAdi vicArathI ja karatA hatA. mATe teo nizcayathI paramArgamAM to rahyA nahotA, kintu paramArthathI je satya hoya te mArgamAM rahyA hatA. tethI tamAre teone mArgAnusArI mAnavA paDaze. je "mAtra svaabhimatakriyA ja mArgAnusAritAno hetu bane che" evI tamArI mAnyatAne pratikUla che. kema ke teo to ubhayaabhimata kriyA karatA hatA. Ama saMgamanayasAra vagerenI jema pataMjali vageremAM paNa mArgAnusAritA abAdhita hovI siddha thAya che. phera eTalo ja che ke pataMjali vageremAM te apunabaMdhakapaNAnA kAraNe hatI, jayAre saMgama vageremAM zraddhALutAnA kAraNe hatI. tethI siddhAntokta kriyArahita jIvomAM paNa mArgAnusAribhAvarUpa lakSaNa hAjara hovAthI dravyaAjJA hovI paNa siddha thAya che. ll1dA (mAganusArapaNAno kALa - caramAva7) A mAganusArIpaNuM kyAre prApta thAya? e jaNAvavA enuM kAlapramANa dekhADatAM granthakAra kahe gAthArtha bhavAbhinaMdIpaNAnA doSo dUra thaye chate guNavRddhi thavAnA kAraNe caramapugalaparAvartamAM ja mAganusArIpaNuM prApta thAya che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArganusAritAno kALa : caramapugalaparAvarta 105 maggANusAribhAvotti / bhavAbhinandinA doSANAM kSudro lAbharatirdIno matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo bhavAbhinandI syAnniSphalArambhasaGgataH / / (yogadRSTi0 76, yogabindu0 87) iti zlokoktAnAM, vigame sati guNavRddhyA carame pudgalaparAvarta eva mArgAnusAribhAvo bhavati, apunabaMdhakAdermArgAnusAriprauDhaprajJA'nugatatvavacanAt, tasya caitAvatkAlamAnatvAt / ata eva vacanauSadhaprayogakAlazcaramapudgalaparAvartta evokto vyavahArataH, nizcayatastu granthibhedakAlaH, tatrApi granthibhedakAla eva nyUnatvena puraskRtaH / tathA copadezapadasUtravRttI (432-433) - ghaNamicchatto kAlo ettha akAlo u hoi NAyavvo / kAlo u apuNabaMdhagapabhiI dhIrehiM Niddivo / / Nicchayao puNa eso vineo gaMThibheakAlo u / eyaMmi vihisayapAlaNAu AroggameyAo / / ghanaM mahAmeghAvaluptasakalanakSatrAdiprabhAprasarabhAdrapadAdyamAvAsyAmadhyabhAgasamudbhUtAndhakAranibiDaM mithyAtvaM= tattvaviparyAsalakSaNaM yatra sa tathA, kAlaH caramapudgalaparAvarttavyatiriktazeSapudgalaparAvarttalakSaNo'tra-vacanauSadha "bhavAbhinaMdI jIva zudra, mAMgaNIyo, haMmezAM dIna, matsarI, bhayabhIta, zaTha, mUrkha ane sarvatra atattvanA abhinivezanA kAraNe niphlAraMbhI hoya che. yogadaSTisamuccaya granthanA A 76mAM zlokamAM kahelA bhavAbhinaMdI doSono nAza thaye chate guNavRddhi thavA dvArA caramapudgala parAvartamAM ja mArgonusAribhAva pedA thAya che. kema ke mArgAnusAritAne prAyogya je prauDha prajJA joIe te apunabaMdhakAdimAM ja hovI kahI che. ane apunabaMdhaka vagereno kAla to ATalo (caramArvata jeTalo) ja che. Ama A kAlamAM ja apunabaMdhakapaNAmAM prauDha prajJA AvatI hovAthI ja vacanauSadhaprayogakAla (jinavacanone anusarIne vartavuM e vacanauSadhaprayoga. tenI dhArI guNakara asara jemAM thAya tevo pAkI gayelo kAla) paNa vyavahArathI caramapudgala parAvarta ja kahyo che, ane nizcayathI granthibhedakAla kahyo che. A bemAMthI paNa paripUrNatayA yogya hovA rUpe (athavA alpakALamAM dhArI asara upajAvanAra hovAnA kAraNe) granthibheda kAla ja tenA kAla tarIke mukhya karAyo che. zrI upadezapadasUtramAM kahyuM che ke "ahIM vacanauSadhaprayoga mATe gADha mithyAtvano kAla akAla jANavo. apunabaMdhaka vagere avasthAno kAla ja dhIrapuruSo vaDe kAla tarIke kahevAyo che. vaLI nizcayathI to granthibhedakAla ja e kAla tarIke jANavo, kema ke e pachI ja sadA vidhipUrvaka pAlana thavAthI vacanauSadhaprayoga Arogya bakSe che." AnI vRttimAM paNa kahyuM che ke jemAM kALA bhammara vAdaLAonA kAraNe badhA nakSatro vagereno prakAza naSTa thaI gayo che tevI bhAdaravA mahinA vagerenI amAsanI madhyarAtrie chavAyelA gADha aMdhakAra jevA tattvaviparyAsAtmaka gADha mithyAtvavALo 1. ghanamithyAtvaH kAlo'trAkAlastu bhavati jJAtavyaH / kaalshcaapunrbndhkprbhRtidhiirairnirdissttH|| nizcayataH punareSo vijJeyo granthibhedakAlastu / etasmin vidhinA sadA pAlanayA ArogyametasmAd // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-17 prayoge, akAlastu-akAla eva, bhavati jnyaatvyH| caramapudgalaparAvarttalakSaNastu tathAbhavyatvaparipAkato bIjAdhAnobhedapoSaNAdiSu syAdapi kAla iti / ata evAha-kAlastvavasaraH punaH apunarbaMdhakaprabhRtiH, tatrApunarbandhakaH 'pAvaM Na tivvabhAvA kuNai...' (paMcA0 3-4) ityAdilakSaNaH, AdizabdAnmArgAbhimukhamArgapatitau gRhyate / tatra mArgo lalitavistarAyAmanenaiva zAstrakRtetthaMlakSaNo nirUpitaH 'maggadayANaM' ityAdyAlApakavyAkhyAyAM, 'mArgazcetaso'vakragamanaM, bhujaGgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo hetusvarUpaphalazuddhA sukhetyarthaH' tatra patito bhavyavizeSo mArgapatita ityucyate, tadAdibhAvApanazca mArgAbhimukha iti, etau ca caramayathApravRttakaraNabhAgabhAjAveva vijJeyau, apunarbandhako'punarbandhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA, dhIraistIrthakarAdibhiH nirdiSTo vyavahArata iti / / nizcayataH nizcayanayamatena punareSa-vacanauSadhaprayogakAlo vijJeyaH, kaH? ityAha-granthibhedakAlastu-granthibhedakAla eva yasmin kAle'pUrvakaraNAnivRttikaraNAbhyAM granthibhinno bhavati tasminnevetyarthaH / kutaH? yata etasmin granthibhede sati vidhinA=avasthocitakRtyakaraNalakSaNena sadA-sarvakAlaM yA pAlanA ca vacanauSadhasya, tayA kRtvA''rogyaM saMsAravyAdhirodhalakSaNaM, etasmAd-vacanauSadhaprayogAd acaramapudgalaparAvartano kAla A vacanauSadhaprayoga mATe akAla=anavasara jANavo. jyAre caramapudgalaparAvartano kAla tathAbhavyatvanA paripAkathI bIjAdhAna-aMkuraudbhava-poSaNa vagerenI prApti thavAmAM teno avasara bane paNa che. tethI ja (upadezapadamAM) AgaLa kahe che ke "zrI tIrthakara vagere dhIrapuruSoe tenA kAla tarIke vyavahArathI apunabaMdhaka vagereno kAla kahyo che. temAM "pApa tIvrabhAve na kare" vagere paMcAzakamAM kahela svarUpavALo jIva apunarbandhaka jANavo. temaja "Adi' zabdathI mArgAbhimukha ane mArgapatita jIvono samAveza jANavo. emAM mArganuM svarUpa A ja prathakAre (zrI haribhadrasUri mahArAje) lalitavistarAmAM magnadayANaM' vagere AlAvAnA vivaraNamAM AvuM kahyuM che - "mArga eTale cittanuM avakragamana, arthAt sApanuM nalikAmAM thatuM sIdhuM gamana jema iSTa sthAna prApaka bane che. tema viziSTa guNasthAnanI prApti karAvI ApanAra ane potAnA sahaja abhilASathI pravartelo evo kSayopazama e mArga che. vaLI enA hetuo, svarUpa ane phaLa e traNe zuddha hovA joIe. Ane ja pAtaMjala yogadarzana vageremAM sukhA kahyo che." A mArgane pAmela bhavyajIva mArgapatita kahevAya che. ane tene yogya prAthamika bhUmikAne pAmela jIva mArgAbhimukha kahevAya che. A banne prakAranA jIvo carama-yathApravRttakaraNe ja rahelA hovA jANavA. (nizcayanaye vacanauSadhaprayogakALa) nizcayanayanA abhiprAya pramANe to je kAlamAM apUrvakaraNa-anivRttikaraNa vaDe granthi bhedAya che. te pranthibheda kAla (ane te pachIno kAla) ja vacanauSadhanA prayogano avasara che, kema ke granthi bhedAye chate ja avasthocita kartavyo karavA rUpa vidhithI haMmezA vacanauSadhanuM pAlana thayA kare che jenAthI saMsAraroga Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgAnusAritAno kALa H dezona ardhapudgalaparAvaratta - pUrvapakSa mAnyatA bhavati / apunarbandhakaprabhRtiSu vacanaprayogaH kriyamANo'pi na tathA sUkSmabodhavidhAyakaH, anAbhogabahulatvAttatkAlasya, bhinnagranthyAdayastu vyAvRttamohatvena nipuNabuddhitayA teSu kRtyeSu varttamAnAstatkarmavyAdhisamucchedakA jAyanta iti / granthibhedameva puraskurvannAha - iMharAvi haMdi eaMmi esa AroggasAhago ceva / poggalapariaTTaddhaM jamUNameaMmi saMsAro / / 434 / / phatarathApi=viSe: savApAttanamantaregApi, haeNndrIti pUrvavat, tasmina=prazcimene te sati, Sa:=vacanaprayogaH, ArogyasAdhakazcaiva=bhAvArogyaniSpAdaka eva sampadyate / tathA ca paThyate - 107 labdhvA muhUrttamapi ye parivarjayanti, samyaktvaratnamanavadyapadapradAyi / yAsyanti te'pi na ciraM bhavavArirAzau tadbibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyam / / () atra hetumAha-pudgalAnAmaudArika- vaikriya-taijasa-bhASA- S'naprANa-manaH karmagrahaNapariNatAnAM vivakSitA kRtvA yAvatAM sAmastyenaikajIvasya grahanisargI sampadyete sa kAlaH pudgalaparAvartta ityucyate pudgalagrahaNanisargAbhyAM parivarttante=parAparapariNatiM labhante'sminniti vyutpatteH, tasyArddhaM yAvad, yad=yasmAd, UnaM=kiMciddhInaM, aTakavA rUpa ArogyanI prApti thAya che. apunarbaMdhaka vagere kAlamAM vacanauSadhaprayoga hovA chatAM te Avo sUkSmabodha pedA karI zakato nathI, kema ke e kAla anAbhoganI pracuratA vALo hoya che. (jo ke hamaNAM ja pUrve apunarbaMdhakAdine prauDhaprajJA hovI kahI gayA, to paNa koI virodha nathI, kemake e prauDha prajJA mArgAnusAritAne prAyogya che. jyAre ahIM je sUkSmabodhanI vAta che te samyaktvaprApti prAyogya che, jeno apunarbaMdhakAdimAM abhAva aviruddha che.) jyAre bhinnagranthikajIvo moha kSINa thayo hovAnA kA2Ne nipuNabuddhivALA hoya che jethI te ucita kartavyone karatAM teo karmavyAdhino samuccheda karI zake che. vacanauSadhaprayoganI saphaLatAmAM vidhipAlana vagere karatAM paNa granthibheda ja mukhya cIja che evuM jaNAvatAM upadezapadakAra AgaLa kahe che - "granthibheda thaye chate to vidhinA sArvadika pAlana vinA paNa A vacanauSadhaprayoga bhAvaArogya utpAdaka ja bane che. A hakIkata enA parathI jaNAya che ke tIrthaMkara vagerenI AzAtanA ka2nA2 jIvono paNa granthibheda pachI saMsAra dezonaardhapudgalaparAvartta ja vadhumAM vadhu hoya che. jema ke phUlavAlakamuni, gozALo vagere. kahyuM che ke - "anavadyapada(mokSa)ne ApanAra samyaktvaratnane eka muhUrta mATe paNa pAmIne jeo choDI de che teo paNa bhavasamudramAM lAMbo kALa bhaTakatAM nathI, to te samyaktvaratnane lAMbo kALa jALavI rAkhanAra mATe to kahevuM ja zuM ? '' ahIM pudgalaparAvartta eTale audArika-vaikriya-taijasabhASA-zvAsozvAsa-mana ane karma tarIke gRhIta thavAne pariNamelA badhA pudgalo vivakSita kAlathI mAMDIne jeTalA kALamAM eka jIva dvArA gRhIta thaI choDAya jAya teTalo kALa. A zabdanI vyutpatti AvI che 1. itarathA'pi haMdi etasminneSa ArogyasAdhakaJcaiva / pudgalaparAvarttArdhaM yadUnametasmin saMsAro // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 etasmin granthibhede sati saMsAro jIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahulAnAmapi / atra dRSTAntAH kuulvaalkgoshaalkaato vAvyA:' rUti . evaM ca-'utkarSato'pyapArdhapudgalaparAvartAvazeSasaMsArasyaiva mArgAnusAritva'miti yatkenaciduktaM tatkenAbhiprAyeNeti vicAraNIyaM madhyasthaiH, na hyevamapunarbandhakApekSayA kAlabhedena granthibhedasya puraskaraNamupapadyate, praabhipraayennaapaarddhpudglaavrttkaalmaansyobhytraavishessaad| evaM vadato bhrAntimUlaM tAvaccaramayathApravRttakaraNavibhAgabhAjAmevApunarbandhakAdInAmadhikAritvapaNanam, tAdRzAnAM teSAM smypugalo grahaNa - nisarga (mocana) vaDe jemAM parivartana=eka bIjI pariNati pAme te pudgalaparAvarta kALa. (mArgAnusAritAno kALa dezonaardhapu. hovAnI mAnyatAmAM asaMgati) Ama upadezapada vagerenA vacana parathI jaNAya che ke "mAganusAritA vahelAmAM vahelI caramapudgalaparAvarta zeSa hoya tyAre prApta thAya che." tethI -- "jeono saMsAra utkRSTapaNe paNa dezona ardhapudgalaparAvarta ja zeSa hoya teo ja mArgAnusArI bane che" - evuM je koIe kahyuM che te kayA abhiprAyathI kahyuM che? e madhyastho mATe vicAraNIya bAbata che. te A rIte - teonA A vacana parathI phalita e thAya che ke mArgAnusAritAno te dezona ardhapagalaparAvartakAla ja vacanauSadhaprayogakAla che, kema ke mArgAnusArI jIvone te prayoga hoya che. tethI vacanauSadha prayoganA adhikAra mATe "apunabaMdhaka vagere evuM paNa je kahyuM che temAM paNa dezona ardhapudgalaparAvarta zeSa saMsAravALA ja apunabaMdhaka vagere levA paDe. ane to pachI "apunardhadhakakAla karatAM granthibhedakAlamAM vacanauSadhaprayoga vadhu asarakAraka hoya che." ityAdirUpe granthibhedamAM apunabaMdhakanI apekSAe je mukhyatA dekhADI che te asaMgata thaI jaze, kAraNa ke ukta vacana kahenAranA abhiprAya mujaba to vacanauSadhaprayoganA avasarabhUta apunabaMdhakano kAla ane pranthibhedano kALa e baMne dezonA ardhapudgalaparAvarta jeTalo samAna ja che. mATe mArgAnusAritAno kAla dezona ardhapudgalaparAvarta mAnavo yogya nathI. te mAnyatAno bhrama Ubho thavAnuM kAraNa). jeono saMsAra dezona ardhapudgalaparAvarta ja bAkI hoya teo ja mAganusArI hoya" temanA AvA bhramanuM mULa kAraNa upadezapadanI vRttinuM eka vacana banyuM che. je vacana caramayathApravRttakaraNavibhAge rahelA apunabaMdhakAdine ja adhikArI tarIke jaNAve che. vacanauSadha prayoganA adhikArakALane jaNAvanArI upadezapadanI 432mI gAthAnI vRttinuM te vacana A che-"patI varamayathApravRtta mAmAnAveva vize" A kathana paNa pUrvapakSInA ukta bhramanuM kAraNa eTalA mATe banyuM ke A vacanamAM rahelA vara' zabdano eNe upalakIyo artha karyo. arthAt teNe evo artha karyo ke je yathApravRtta Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvInI suMdara-asuMdara pravRttinI vyavasthA - ktvasaMnihitatvAd / aMta eva - 109 . 'bhaMvaheU nANameyassa pAyaso'sappavittibhAveNaM / taha tayaNubaMdhao cciya tatteyaraniMdaNAio / / 446 / / ' 'bhavahetuH=saMsAranivamyanuM, jJAnaM zAstrAbhyAsananyo nodha:, tasva=mithyAvRSTa:, thaM? tyAha - prAyazo= bAhulyena, asatpravRttibhAvena viparyastaceSTAkaraNAttasya / yadiha prAyograhaNaM tad yathApravRttakaraNacaramavibhAgabhAjAM saMnihitagranthibhedAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM keSAJcidduHkhitadayAguNavadadveSasamucitAcArapravRttisArANAM sundarapravRttibhAvena vyabhicAravAraNArtham / tatheti hetvantarasamuccaye, tadanubandhata eva = asatpravRttyanubandhAdeva / kutaH ? ityAha - tattvetaranindanAditaH, sa hi mithyAtvopaghAtAtsamupAttaviparItaruciH, tattvaM ca sadbhUtadevatAdikamarhattvAdilakSaNaM nindati, itaraccAtattvaM tatkuyuktisamupanyAsena puraskaroti tatastattvetaranindanAdito doSAd bhavAntare'pyasatpravRttiranubandhayuktaiva syAd' ityupadezapadavacanAntaraM ( zlo. 446) anusRtya 'atrAnAdipravAhapatitasya yathApravRttakaraNasya caramavibhAgaH samyaktvaprAptihetukarmakSayopazamalakSitAvasthAvizeSastadvatAM saMnihitagranthibhedAnAM svalpakAlaprAptavyasamyaktvAnAmatyantajIrNamithyAtvajvarANAM sundarapravRttiriti bhaNanena tadvyatiriktAnAM tu sarveSAmapi mithyAdRzAmasundarapravRttirevokteti sUkSma karaNa-apUrvakaraNAdi krame granthibheda karI ApanAra hoya te 'carama'yathApravRttakaraNa kahevAya. AvA caramayathApravRttakaraNe rahelA jIvo vacanauSadhaprayoganA adhikArI che. AvA caramayathApravRttakaraNa pachI to aMtarmuhUrtamAM samyaktvanI prApti thatI hovAthI jIvo samyaktvane atyaMta saMnihita hoya che. ane tethI ja teono saMsAra dezona ardhapudgalaparAvarttathI vadhu hovo saMbhavato nathI. tethI pUrvapakSIne bhrama paDyo ke vacanauSadhaprayoganA adhikArI kahevAyelA mArgAnusA2I jIvono kAla paNa dezona ardhapudgalaparAvartathI vadhu na hovo joIe. pUrvapakSIe 'carama' zabdano Avo uparachallI dRSTie artha karI vivakSita jIvone samyaktvanI atyaMta najIka rahelA (aMtarmuhUrtamAM pAmI janArA) gaNavAnI je bhrAnta mAnyatA UbhI karI tenA kAraNe ja upadezapadanA 446mI gAthA ane tenI vRttinA vacanone pakaDIne paNa teNe kahyuM che ke "ahIM (1) yathApravRttakaraNanA caramavibhAgavALA evuM je kahyuM che temAM caramavibhAga eTale samyaktvanI prAptimAM hetubhUta evA karmakSayopazamathI yukta avasthAvizeSa. (2) saMnihitagranthibhedavALA jIvo eTale atyaMta alpakALamAM (antarmuhUrtamAM) granthibheda karI samyaktva pAmanArA jIvo. ukta avasthAvizeSavALA ane saMnihitagraMthibhedavALA temaja (3) atyaMta jIrNa thayo che mithyAtvajvara jeono tevA ja (A traNa vizeSaNovALA ja) mithyAtvI jIvo suMdara pravRttivALA hoya che.' evuM je A vivakSita gAthAnA vivaraNamAM kahyuM che tenA parathI jaNAya che ke 'te sivAyanA badhA 6. gata va "mavade... svAr' kRtyupavezapavavavanAnta manunRtya 'atrAnAvi... paryAto'miti tenoktam - kRtyanvayaH 2. bhavaheturjJAnametasya prAyazo'satpravRttibhAvena / tathA tadanubandhata eva tattvetaranindanAditaH // 446 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 dRzA paryAlocyamiti tenoktam / tatredaM vicAraNIyaM - caramatvaM yathApravRttakaraNasyAnantapudgalaparAvartabhAvinazcaramaikAvarttamAtreNApi nirvAhyaM, saMnihitagranthibhedatvasya tu na svalpakAlaprAptavyasamyaktvAkSepakatA / ja mithyAtvI jIvonI pravRtti asuMdara ja hoya che. eTale ke dezonaardhapudgalaparAvarta karatAM vadhu saMsAravALA caramAvartavartI apunarbandhakAdi jIvonI pravRtti paNa asuMdara ja hoya che." evuM phalita thayuM. A vAta sUkSmabuddhithI vicAravI." AvA kathanamAM AdhAra tarIke levAyela upadezapadanI gAthAno artha A pramANe - "prAya: asavRtti hovAthI temaja tattvanI niMdA-itaranI stuti vagerenA kAraNe asat pravRttino ja anubaMdha paDato hovAthI AnuM (=mithyAtvInuM) jJAna saMsAranuM ja kAraNa bane che" tenI vRttino artha - "mithyAtvIne zAstranA abhyAsathI pedA thayela bodha paNa saMsAranuM ja kAraNa bane che, kema ke te jJAna dvArA paNa moTA bhAge e asapravRtti ja kare che, temaja AsapravRttinA ja anubaMdho pADe che. ahIM moTAbhAge evuM eTalA mATe kahyuM che yathApravRttakaraNanA caramavibhAge rahelA, granthibhedanI najIka rahelA ane atyanta jIrNa thayela mithyAtvavALA keTalAka mithyAtvI jIvone duHkhI jIvo para dayA, guNavAnuM para aSa vagere samucita AcAra pravRtti rUpa suMdara pravRtti saMbhavita hoI teomAM AvatA vyabhicAranuM vAraNa karavuM che. vaLI moTA bhAganA mithyAtvIo asa-vRttinA ja anubaMdho eTalA mATe pADe che ke mithyAtvathI haNAyelA hovAnA kAraNe viparItarucivALA thayelA teo zrI arihaMta vagere sadbhUta devAditattvanI niMdA karatA hoya che temaja Itara kudeva vagere atattvane kuyuktio UbhI karIne mahAnuM tarIke thApatAM hoya che. tethI bhavAntaramAM paNa teone asatupravRtti anubaMdhayukta ja thAya che." (svabhrAntamAnyatA aMge pUrvapakSInI vicAraNA) upadezapadanA A vacanone anusarIne pUrvapakSIe atyanta samyakatva abhimukha jIvone choDIne zeSa badhA mithyAtvIonI pravRttine asundara kahI che temAM vicAraNIya bAbata A che (prAyazo) "moTAbhAge zabda mUkIne je mithyAtvIonI bAdabAkI karavI abhipreta che te mithyAtvIonA be vizeSaNo vRttimAM mUkela che - yathApravRttakaraNacaramavibhAgabhAnAM ane saMnihitagranthibheda. A be vizeSaNono upalaka dRSTie artha vicArI pUrvapakSIe tevI bAdabAkIne yogya mithyAtvIo tarIke samyaktva prAptinI atyanta najIka rahelA ja (ke jeono saMsAra vadhumAM vadhu dezone ardhapudagala parAvarta ja bAkI hoya) mithyAtvI jIvo pakaDyA. te A dalIlathI-pasAra thaI gayela anaMtA pudgala parAvartamAM anaMtIvAra yathApravRttakaraNo karyA paNa samyakatvanI prApti thaI nahi. tethI pachI paNa te karavAnA UbhA rahyA. paNa je yathApravRttikaraNa pachI granthibheda - samyakatvaprApti thaI gayA te pachI yathApravRttikaraNa karavAnuM rahyuM nahi. tethI e yathApravRttikaraNa ja caramayathApravRttikaraNa ke yathApravRttikaraNano caramavibhAga kahevAya. potAnI A mAnyatAne pUrvapakSIe "saMnihitaranthibheda evA bIjA vizeSaNathI A rIte puSTa karI - 'AvA (ukta) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 mithyAtvInI suMdara-suMdara pravRttinI vyavasthA 'AsannA ceyamasyoccaizcaramAvatino yataH / bhUyAMso'mI vyatikrAntAstadeko'tra na kiMcana / / 176 / / AsannA ca-abhyarNavartinyeva, iyaM=muktiH asyoccaiH atIva caramAvartinaH caramapudgalaparAvartabhAjo jIvasya, yataH kAraNAd bhUyAMsaH atIvabahavaH, amI-AvartAH, vyatikrAntAH=anAdau saMsAre vyatItAH, tatra ta=eko'pazcimaH atra na kiMcana na kiJcidbhayasthAnameSa ityarthaH' iti yogabindusUtravRttivacanAccaramAvartina AsanasiddhikatvasyApi svalpakAlaprAptavyasiddhyAkSepakatvApatteH, ApekSikAsannatayA samAdhAnaM cobhayatra sughaTamiti / jIvone ja pachI aMtarmuhurtamAM prasthibheda thato hoI teo ja "saMnihitagranthibheda vizeSaNane yogya che. caramapudgalaparAvarta zeSa saMsAravALA apunabaMdhaka vagere nahi, kemake teone to granthibheda haju ghaNo (ardhapagalaparAvarta jeTalo) dUra hoya che." (caramayathApravRttakaraNavibhAgabhAja'mAM "carama"no artha) upadezapadanI 432mI gAthAnA adhikAramAM ane A 446mI gAthAnA adhikAramAM AvelA "varamayathApravRtti vimA mAga' ane "sannihitazvimevAno' e be vizeSaNa zabdono pUrvapakSIe je Avo artha karyo che te upalaka dRSTie sAco paNa lAge che. tema chatAM, Avo artha karavAmAM, AgaLa batAvI gayA mujaba vacanauSadhaprayogakALa dezona ardhapudgalaparAvarta hovo ja je siddha thAya che tenA kAraNe "pranthibhedakALa e vacanauSadha prayoganA anya apunabaMdhakAdikALa karatAM vadhu asarakAraka che e vAta asaMgata banI javAnI Apatti Ave che. temaja caramAvartavartI apunabaMdhakAdinI suMdara pravRttio paNa asuMdara banI javAnI Apatti Ave che. AvI badhI Apattio na Ave e mATe ukta bane vizeSaNono koI vizeSa artha levo paDe che. te vizeSaNono abhipreta vizeSa artha Avo che - ahIM yathApravRttakaraNanuM camatva eTale anaMtA acarama pudgalaparAvartamAM thayela yathApravRttikaraNathI bhinna hovA paNuM arthAt caramapudgalaparAvartamAM thavA paNuM eTale ke caramapudgalaparAvartamAM je yathApravRttikaraNo thAya te badhA ja caramayathApravRttakaraNa ke yathApravRttakaraNacaramavibhAga kahevAya. vaLI "saMnihitagranthibheda' evuM vizeSaNa paNa "atyanta alpakALamAM ja granthibheda - samyakatvaprApti thavI joIe evo artha kADhI ApatuM nathI ke jethI pUrvapakSIe caramatvanA pote karelA arthanI puSTi thAya, kemake e rIte to yogabindu sUtra (zloka 176) ane tenI vRttimAM caramAvartavALA jIvane je Asannasiddhikatva kahyuM che teno artha paNa evo karavo paDe ke "atyanta alpakALamAM (aMtarmukhamAM) siddhi prApta thavA paNuM" je ekadama asaMgata che. kAraNa ke tevo jIva utkRSTathI eka pudgala parAvarte paNa siddhi pAmI zake che. yogabindunA te zloka ane vRttino artha A pramANe - "A mukti Ane =caramAvartI jIvane atyanta najIka hoya che, kemake anAdi saMsAramAM atyAra sudhImAM anaMtA pudgala parAvarto pasAra thaI gayA che to tenI AgaLa A eka chello pudgala parAvarta koI visAtamAM nathI, arthAt have vizeSa ciMtAnuM kAraNa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 athaikabhavikAdyacitayogyatAniyatatvAda dravyAjJAyAH samyaktvaprAptyapekSayA tadadhikavyavadhAne mithyAdazo na mArgAnusAriteti nizcIyate iti cet ? na, asati pratibaMdhe paripAke vA'punarbandhakAdermArgA nathI." - ahIM siddhinI je AsannatA (samIpatA) kahI che te Apalika che, arthAt pUrvanA pudgalaparAvartAmAM te ghaNI dUra hatI, tenI apekSAe A caramAvartamAM te najIka thaI che. mATe ene AsannA kahI che. tethI "Asannasiddhikatva' zabdathI kaMI atyaMta alpakALamAM siddhinI prApti hovAno artha nIkaLato nathI." evo jo pUrvapakSIno bacAva hoya to e bacAva to "saMnihitagranthibheda' vizeSaNa mATe paNa samAna ja che, kema ke acaramAvartakAlIna yathApravRttikaraNothI te najIka hoya ja che. tethI caramAvartavartI badhA mithyAtvI jIvomAM "saMnihitagranthibheda' evuM vizeSaNa saMbhave ja che. mAtra aMtarmuhUrtamAM samyakatva pAmanAra jIvomAM ja te saMbhave che evuM nathI. mATe upadezapadanA ukta zlokano "prAyazo' zabda asuMdara pravRttinA nirdeza aMge caramAvartavartI apunabaMdhakAdinI paNa bAdabAkI kare ja che e vAta nizcita jANavI. mATe jeono saMsAra eka pudgalaparAvarta zeSa hoya tevA paNa apunabaMdhaka vagerenI pravRtti suMdara hovI saMbhave che. A suMdara pravRtti sAkSAt ke paraMparAe samyaktvAdirUpa bhAvAttAnuM kAraNa banatI hoI dravyAjJA rUpa bane che. tethI AvA jIvomAM mArgAnusAritA siddha thAya che. tema ja upadezapada (432)mAM vacanauSadhaprayoganA adhikArI mATe "caramayathA...' ityAdi je kahyuM che temAM paNa camatvano ukta rIte nirvAha karavAno hoI te adhikArI tarIke utkRSTathI eka pudgalAvarta zeSa saMsAravALA apunabaMdhakAdi jIvo siddha thAya che. tethI mArgAnusArI tarIke paNa teTalA saMsAravALA jIvo siddha thAya che. (dravyaAjJA ane bhAvAjJAmAM keTaluM aMtara saMbhave?) zaMkA jema dravyadeva eja kahevAya che jenAmAM ekabhavikatva (pachInA bhavamAM devaparyAya pAmavApaNuM), baddhAyuSkatva (devaAyuSya bAMdhI devApaNuM) ke abhimukhanAmagotratva (devaparyAya prAptine atyanta sanmukha thaI javA paNuM) rUpa ucita yogyatA hoya. be-traNa vagere bhava pachI deva bananArA jIvo dravyadeva kahevAtAM nathI. A ja rIte jeo pachInA bhAvamAM samyatva vagere rUpa bhAvaAjJA pAmavAnA hoya tevA ekabhavikatva vagere yogyatAvALA jIvomAM ja dravyaAjJA hovI kahI zakAya che, aneka bhavanA vyavadhAna (AMtarA) pachI bhAvaAjJA pAmanAra jIvomAM nahi. tethI eka pudgalaparAvartakALa zeSa saMsAra bAkI hoya tevA jIvone to ochAmAM ochA paNa ardhapudgalaparAvarta kALa pachI ja samyakatva vagere rUpa bhAvaAjJA prApta thavAnI hoI dravyaAjJA mAnI zakAtI nathI. ane tethI mArgAnusAritA paNa mAnI zakAtI nathI. tAtparya e che ke adhapudgalaparAvarta karatAM vadhu saMsAravALA jIvone bhAvAttA prAptine haju ekabhava vagere karatAM vadhu vyavadhAna hoI dravyaAjJA saMbhavatI na hovAthI mArgAnusAritA paNa hotI nathI e nizcita thAya che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaAjJA ane dravyastavamAM sAmya 113 nusAriNo bhAvAjJA'vyavadhAne'pi, sati pratibandhAdau tadvyavadhAnasyApi saMbhavAt, tatkAle'pi bhAvAjJAbahumAnApratighAtAducitapravRttisAratayA dravyAjJAyA avirodhAd, anyathA cAritralakSaNAd bhAvastavAdekabhavikAdyadhikavyavadhAne dravyastavasyApyasaMbhavaprasaGgAt, bhAvastavahetutvenaiva dravyastavatvapratipAdanAt / taduktaM paJcAzake - to bhAvatthayaheU jo so davvatthao ihaM iTTho / jo uNa NevaMbhUo sa appahANo paraM hoi / / iti / yadi ca bhAvalezayogAd vyavahitasyApi dravyastavatvamaviruddhaM tadA tata eva tAdRzasya mArgAnusAriNo dravyAjJA'pyaviruddhaiva / yathAhi nirnidAnaM sUtravidhilakSaNena bhAvastavAnurAgalakSaNena vA prakAreNa jinabhavanAdyucitAnuSThAnasya dravyastavatvamavyAhatam, ekAntena bhAvazUnyasyaiva viparItatvAt, tathA apunarbandhakasyApi bhAvAjJA'nurAgabhAvalezayuktasya vyavadhAne'pi dravyAjJAyA na virodha iti / samAdhAnaH dravyadeva vagere vyapadeza ekabavitva vagere yogyatA hoya to ja thato hovA chatAM dravyaAjJA mATe evuM nathI. arthAt dravyaAjJAnI prApti pachI ekabhava vagere karatAM adhika (yAvat dezona pudgalaparAvarta) vyavadhAna bAda paNa bhAvaAjJAnI prApti hovAmAM koI vAMdho nathI. koI apunabaMdhaka vagere mArgAnusArI jIvane pratibaMdha na hovAnA kAraNe ke tathAbhavyatva-kALa vagere pAkI gayA hovAnA kAraNe vizeSa vyavadhAna vinA ja bhAvaAjJA prApta thaI jatI hovA chatAM samyaktanA pratibaMdhaka vigerenI hAjarI vALA jIvone vizeSa vyavadhAna paDavuM paNa saMbhavita che. paNa eTalA mAtrathI te jIvone te vyavadhAna pUrvanA kAle mArgAnusAritA ke dravyaAjJA hoya ja nahi evuM mAnavAnI jarUra nathI, kema ke e kAle paNa bhAvaAjJA paranuM bahumAna akhaMDita hoI ucita pravRttinI mukhyatA jaLavAI rahI hovAnA kAraNe dravyaAjJA hovAmAM koI virodha nathI. bAkI "bhAvaAjJAnI prAptine haju eka bhava karatAM ghaNo vadhAre kALa bAkI che eTalA mAtrathI dravyaAjJA jo asaMbhavita banI jatI hoya to e rIte to cAritrarUpa bhAvastavanA ekabhava vagere karatAM vadhAre vyavadhAnavALA jIvone dravyastava paNa asaMbhavita banI javAnI Apatti Avaze, kema ke jema dravyaAjJA bhAvaAjJAnA kAraNabhUta hoI 'dravyaAjJA che. tema dravyastava paNa bhAvastavanA kAraNabhUta hovAthI ja 'dravyastavahovAnuM zAstramAM pratipAdana che. (arthAt, dravyaAjJA ane dravyastavamAM dravyatvanuM sAmya che tethI adhikRta sAmya paNa hovuM joIe.) paMcAlakajImAM kahyuM che ke"tethI je bhAvastavano hetu bane che te ja ahIM dravyastava tarIke abhipreta che, teno hetu na banavA chatAM je dravyastava kahevAya che te apradhAna jANavo." - "adhika vyavadhAnavALA dravyastavayukta jIvomAM bhAvano aMza hAjara hovAthI dravyastavanI hAjarI aviruddha che." - evA bacAvano javAba e che ke "e rIte bhAvanA aMzavALA apunabaMdhaka vagere mArgAnusArI jIvane paNa dravyaAjJA hovAmAM zuM vAMdho che?' 1. tasmAdbhAvastavaheturyaH sa dravyastava ihessttH| yaH punaranevambhUtaH sa apradhAnaH paraM bhvti|. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 ata eva bhavAbhiSvaGgAnAbhogAsaGgatatvAdanyAvarttApekSayA vilakSaNameva caramAvarte gurudevAdipUjanaM vyavasthita, ta, yovindro (7o. 22-zvara) - etadyuktamanuSThAnamanyAvarteSu tad dhruvam / carame tvanyathA jJeyaM sahajAlpamalatvataH / / ekameva hyanuSThAnaM kartRbhedena bhidyate / sarujetarabhedena bhojanAdigataM yathA / / itthaM caitad yataH proktaM sAmAnyenaiva paJcadhA / viSAdikamanuSThAnaM vicAre'traiva yogibhiH / / viSaM garo'nanuSThAnaM taddheturamRtaM param / gurvAdipUjA'nuSThAnamapekSAdividhAnataH / / viSaM labdhyAdyapekSAta idaM saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAd jJeyaM laghutvApAdanAttathA / / tAtparya e che ke jema niyANA vinA sUtroktavidhipUrvaka ke bhAvastava paranA anurAgapUrvaka karatA jinabhavana vagere ucita anuSThAna dravyastavarUpa bane che, (pachI bhale ne bhAvastava (cAritra)nI prAptine haju ghaNI vAra hoya tema bhAvaAjJAnA anurAgarUpa AMzikabhAvayukta apunabaMdhakane bhAvaAjJAprAptimAM ghaNuM vyavadhAna hovA chatAM dravyaAjJA hovAmAM koI vAMdho nathI. bhAvastavanA anurAgarUpa bhAvAMzayukta ukta ucita anuSThAna dravyastavarUpa eTalA mATe bane che ke je sarvathA bhAvazUnya hoya te anuSThAno ja viparIta hoya che. arthAt te anuSThAno ja bhAvastavanuM kAraNa banatA na hoI mukhyatayA dravyastava paNa hotA nathI. (caramAvartavartI anuSThAnomAM vilakSaNatA) vaLI Ama caramAvartamAM bhAvaAjJAne ghaNuM vyavadhAna hovA chatAM apunabaMdhakAdi jIvone dravyaAjJA saMbhavatI hoya to ja, caramAvartamAM thatAM gurudeva vagerenA pUjanarUpa anuSThAna bhavAbhimpaMga ane anAbhogathI mukta hoI anya AvargomAM thatAM anuSThAno karatAM je vilakSaNatA dharAve che te saMgata bane, kemake nahIMtara to caramAvartanA pUrvArdhamAM acaramAvarta karatAM dravyaAjJA vagere rUpa bIjI koI vizeSatA prApta thaI na hovAthI te pUrvArdhabhAvI anuSThAnomAM paNa koI vilakSaNatA na Ave, paNa e vilakSaNatA hovI yogabindu(zloka 15ra thI 162)mAM A rIte kahI che anya=acarama AvartAmAM anuSThAna avazya bhavAbhivaMga ane anAbhoga yukta hoya che. caramAvartamAM te svAbhAvika karmabaMdhayogyatA rUpa mala alpa thayo hovAnA kAraNe enA karatAM judA prakAranuM hoya che, te jANavuM. devapUjA vagere rUpa ekanuM eka ja anuSThAna judA judA kartAne AzrIne badalAI jAya che. jema ke tenA te ja bhojanathI rogIne baLanI hAni thAya che ane nirogIne puSTi thAya che. anuSThAna badalAI javAnI A vAta AnA parathI paNa siddha thAya che ke carama-acarama AvartanI vivakSA vinA paNa sAmAnyathI ja pataMjali vagere yogIoe A bAbatamAM anuSThAnanA viSAdi pAMca bheda kahyA che. apekSA vagerethI karAtA gurupujanAdi anuSThAnanA viSa, gara, ananuSThAna, tahetu ane amRta e bhedo che. labdhi vagerenI apekSAnA kAraNe anuSThAna viSa bane che, kema ke (1) te nirmaLa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 viSAdi pAMca anuSThAno divyabhogAbhilASeNa garamAhurmanISiNaH / etadvihitanItyaiva kAlAntaranipAtanAt / / anAbhogavatazcaitadananuSThAnamucyate / sampramugdhaM mano'syeti tatazcaitad yathoditam / / etadrAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH / sadanuSThAnabhAvasya zubhabhAvAMzayogataH / / jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuGgavAH / / evaM ca kartRbhedena carame'nyAdRzaM sthitam / pudgalAnAM parAvarte gurudevAdipUjanam / / yato viziSTaH kartA'yaM tadanyebhyo niyogataH / tadyogayogyatAbhedAditi samyagvicintyatAm / / atra pUrvaM hyekAntena yogA'yogyasyaiva devAdipUjanamAsIta, caramAvarte tu samullasitayogayogyabhAvasyeti caramAvarttadevAdipUjanasyAnyAvarttadevAdipUjanAdanyAdRzatvamiti vRttikRd vivRtavAn / etena "yattvanyatIrthikAbhimatAkaraNaniyamAdeH sundaratvena bhaNanaM tad hiMsAdyAsaktajanasya mnussytvcittane mArI nAMkhe che, temaja (2) devapUjA vagere rUpa moTI cIjanI atituccha evI labdhi vagerenI spRhA rAkhIne laghutA kare che. IhalokathI nirapekSapaNe pAralaukika divyabhoganI abhilASAthI anuSThAna saccittamAraNa vagere ukta kAraNothI "gara' banI jAya che ema paMDito kahe che. mAtra A kAlAntare herAna karanAra hoIviSa nathI kahevAtuM, "gara' kahevAya che. IhalokAdine vize anAbhogavALA jIvanA devapUjana vagere "ananuSThAna' che. AvA jIvanuM mana atyanta saMpramugdha hoya che, tethI enuM anuSThAna yathokta prakAranuM hoya che. "saanuSThAna paranA bhAvabahumAnathI AdidhArmika kAlamAM karAtuM anuSThAna muktiadveSa ke mukti paranA AMzika rAgarUpa zubha bhAvAMzano meLApa thayo hovAthI saanuSThAnanA pariNAmano zreSTha hetu bane che. evuM yogajJo kahe che. tethI e taddhatu kahevAya che. bhagavAne kahyuM che mATe karuM chuM' evA abhiprAyathI karAtuM anuSThAna bhAvasAra zuddha zraddhAnI mukhyatAvALuM hoya che. "e anuSThAna saMvegagarbhita hoI atyanta amaraNa hetu hovAthI amRta anuSThAna che." ema mahAmunio kahe che. Ama caramapugalaparAvartamAM thatuM gurudevAdipUjana kartA badalAI gayo hovAnA kAraNe acaramAvartabhAvI anuSThAno karatAM anya prakAranuM hoya che, kema ke teno A caramAvartavarNI kartA bIjA acaramAvartavarNI kartAo karatAM yogasaMbaMdhI yogyatArUpa vizeSa prApta thayo hovAthI avazya judo hoya che e samyagU vicAravuM." A bAbatamAM rahasya e che ke te anuSThAno karanAra jIva acaramAvartAmAM yoga mATe ekAnta ayogya hato jyAre caramAvartamAM tenAmAM yoganI kaMIka yogyatA pedA thaI gaI hatI. A kAraNe caramAvartabhAvI anuSThAno anya acaramAvartabhAvI anuSThAno karatAM vilakSaNa hoya che, evuM TIkAkAre vivaraNa karyuM che. Ama "caramAvartamAM mArgAnusArIpaNuM ane dravyaAjJA hoya che temaja anuSThAno vilakSaNa suMdara hoya che, evuM je pratipAdana karyuM tenAthI ja pUrvapakSInI A vAtanuM nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM ke - "anyatIrthikonA akaraNaniyama vagerene je suMdara hovA kahyA che te paNa vAstavika Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 syeva svarUpayogyatayA vyavahArato mantavyaM, nizcayatastu mithyAdRgakaraNaniyamo hiMsAdyAsaktajanamanuSyatvaM vetyubhayamapi saMsArakAraNatvenAnarthahetutvAdasundarameveti" yatkenaciduktaM tadapAstaM, na hyetAdRzaM vacanamabhinivezaM vinA saMbhavati, yataH pUrvasevA'pi muktyadveSAdisaGgatA caramAvarttabhAvinI nizcayataH prAcyAvatabhAvitadvilakSaNA yogayogyatayA''cAryaratizayitoktA, kiM punarakaraNaniyamasya sAkSAd yogAGgasya vaktavyamiti / na hi manuSyatvasadRzamakaraNaniyamAdikaM, anyeSAmapi sadAcArarUpasya tasya sAmAnyadharmapraviSTatvAt, sAmAnyadharmasya ca bhAvalezasaGgatasya vizeSadharmaprakRtitvAt, manuSyatvaM cAnIdRzam / kiJca hiMsAdyAsaktamanuSyatvasthAnIyaM yadi mithyAtvaviziSTamakaraNaniyamAdikaM tadA meghakumArajIvahastyAdidayA'pi tAdRzI syAd, utkaTamithyAtvaviziSTasya tasya tathAtve rIte suMdara hovAnA kAraNe nahi, kintu jema hiMsA vageremAM DUbelA mANasanuM manuSyatva suMdara banavAnI svarUpayogyatA dharAvatuM hoI vyavahArathI suMdara hoya che tema svarUpayogyatAnA kAraNe vyavahArathI ja suMdara kahyA hovA jANavA. nizcayathI to mithyAtvIno akaraNaniyama ke hiMsAdimAM AsaktajIvanuM manuSyatva e baMne saMsAranuM ja kAraNa banatAM hoI asuMdara ja hoya che."-- (akaraNaniyama ane manuSyatvamAM vaiSamya) pUrvapakSInuM AvuM vacana "apunabaMdhaka vagere caramAvartavartI mithyAtvInI pravRttio paNa asuMdara ja hoya" evA abhiniveza vinA kharekhara bolI zakAya evuM nathI. kema ke pUrvAcAryoe sAkSAt yogAMga evA akaraNaniyamane ja nahi paNa te yogAMganA pUrvabhUmikA rUpa ane caramAvartamAM thayelI evI muktiadveSAdiyukta pUrvasevAne paNa UbhI thayela yoganI yogyatAnA kAraNe acaramAvartabhAvI pUrvasevAo karatAM caDhiyAtI kahI che. tethI akaraNaniyamanuM to pUchavuM ja zuM? vaLI akaraNaniyama vageremAM kaMI manuSyatvanuM sAdazya nathI ke jethI tame dRSTAnta tarIke Apela manuSyatva dAntika akaraNaniyamamAM paNa nizcayathI asuMdaratvanI siddhi karI Ape. kAraNa ke gADha mithyAtvI vagerenA paNa akaraNaniyama vagere sadAcAra rUpa hoI dunyavI dRSTie sAmAnya dharmamAM gaNAya che. jyAre hiMsA vageremAM Asakta vyaktinuM manuSyatva to e rIte paNa dharmamAM ke suMdara vastuomAM gaNatarI pAmatuM nathI. sAmAnya dharmamAM gaNatarI pAmatA paNa te akaraNaniyamAdi vAstavikatAe suMdara eTalA mATe nathI ke AMzika bhAvayukta te akaraNaniyamAdi ja bhAvaAjJA vagere rUpa vizeSadharmanuM kAraNa banatA hoya che, je AMzikabhAva ja gADha mithyAtvI vagerene hoto nathI. e vAta dhyAnamAM rAkhavI. vaLI mithyAtvayukta (sahacarita) akaraNaniyama vagere jo hiMsAdi yukta manuSyatva jevA hoya ane tethI nizcayathI asuMdara ja hoya to to meghakumAranA jIva hAthInI dayA paNa mithyAtvayukta ja hoI vAstavika rIte asuMdara ja thaI javAnI Apatti Ave. tethI, utkaTa mithyAtvayukta akaraNaniyama-dayA vagerene ja jo asuMdara hovA kahezo, to amAre e ISTa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunarbaMdhakanA lakSaNo <0 ceSTApattiH, apunarbandhakAdInAmutkaTamithyAtvAbhAvAtpUrvasevAyAmapi ca teSAmevAdhikRtatvAt / taduktaM 117 asyaiSA mukhyarUpA syAtpUrvasevA yathoditA / kalyANAzayayogena zeSasyApyupacArataH / / 179 / / iti / na cApunarbandhakAderapi na samyaganuSThAnamiti zaGkanIyam - 1 " sammANuTThANaM ciya tA savvamiNaMti tattao NeyaM / Na ya apunabaMdhagAI muttuM eyaM ihaM hoi / / 996 / / " "sabhyAnuSThAnaneva=AjJADanulAvaraNameva, tattasmAt, sarva=trivrAramapIyamanuSThAna, tattvata:=pAramArthivyvhaarnydRssttyaa, jJeyam, atra hetumAha-na ca = naiva, yato'punarbandhakamArgAbhimukhamArgapatitAnmuktvA etadanuSThAnamihaiteSu jIveSu bhavati, apunarbandhakAdayazca samyaganuSThAnavanta eva" ityupadezapadasUtravRttivacanAdapunarbandhakAdeH samyaganuSThAnaniyamapratipAdanAt / triprakAraM hyanuSThAnaM satatAbhyAsaviSayAbhyAsabhAvAbhyAsabhedAt, tatra nityamevopAdeyatayA lokottaraguNAvAptiyogyatA''pAdakamAtApitRvinayAdivRttiH satatAbhyAsaH / viSaye'rhallakSaNe mokSamArgasvAmini vA vinayAdivRttiH sa viSayAbhyAsaH / dUraM bhavA ja che. kemake ame jemanA akaraNaniyama vagerene suMdara kahIe chIe te apunarbaMdhaka vagerene paNa utkaTa mithyAtva to hotuM ja nathI. 'teonA ja akaraNaniyama vagere yogAMga hovA amane abhipreta che. anya mithyAtvIonA nA nahi' e vAta pUrvasevAnA paNa temane ja adhikArI batAvyA hovA parathI jaNAya che. yogabindu (179) mAM kahyuM che ke "A apunarbaMdhakanI pUrvasevA muktine anukUla kaMIka zubha bhAva jAgyo hovAthI nirupacarita rIte pUrve kahyA mujabanI hoya che. samRddhabaMdhaka vagere zeSa jIvonI te upacArathI tevI hoya che.' (apunarbaMdhakAdi samyag anuSThAnavALA ja hoya) "apunarbaMdhakAdinuM anuSThAna paNa samyag hotuM nathI." evI zaMkA na karavI, kema ke upadezapada sUtra (996) ane vRttimAM apunarbaMdhakane samyak anuSThAna ja hoya evo niyama batAvyo che. te sUtravRtti A pramANe -"tethI A traNe prakAranuM badhuM anuSThAna tAttvikadaSTie=pAramArthika vyavahAranayanI dRSTie AjJAnukUla AcaraNarUpa samyag anuSThAna ja che e jANavuM, kema ke A anuSThAna apunarbaMdhaka, mArgAbhimukha ane mArgapatitane choDIne anya jIvone hotuM nathI. ane apunarbaMdhaka vagere jIvo to samyag anuSThAnavALA ja hoya che." ahIM kahelA anuSThAnanA traNa prakAra A che - satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsa. emAM upAdeya hovAthI lokottara guNonI prAptinI yogyatA UbhI karI ApanArI mAtApitAnA vinayAdinI pravRtti haMmezAM karavI te satatAbhyAsa che. zrIarihaMta paramAtmArUpa ke mokSamArganA svAmIrUpa viSayanA vinayAdinI pravRtti viSayAbhyAsa che. saMsArathI atyaMta udvigna 1. samyaganuSThAnameva tasmAtsarvamida tattvato jJeyam / na cApunarbandhakAdi muktvaitadiha bhavati // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-17 dudvignasya samyagdarzanAdInAM bhAvAnAmabhyAsazca bhAvAbhyAsa iti / tacca nizcayato mokSAnukUlabhAvapratibaddhatvAd viSayagatameva, ityapunarbandhakAdiH samyaganuSThAnavAneveti yogamArgopaniSadvidaH / yena cAtyantaM samyaktvAbhimukha eva mithyAdRSTirmArgAnusArI gRhyate tenAdidhArmikapratikSepAdapunarbandhakAdayastrayo dharmAdhikAriNa iti mUlaprabandha eva na jJAtaH, samyaktvAbhimukhasyaivApunarbandhakasya pRthaggaNane cAritrAbhimukhAdInAmapi pRthaggaNanApattyA vibhAgavyAghAtAt / tasmAd yathA cAritrAd vyavahitasyApi samyagdRzaH zamasaMvegAdinA samyagdRSTitvaM nizcIyate tathA samyaktvAd vyavahitasyApunarbandhakAderapi tallakSaNaistadbhAvo nizceyaH / tallakSaNapratipAdikA ceyaM pnycaashkgAthA (2-4) "pAvaM Na tivvabhAvA kuNai Na bahumannai bhavaM ghoraM / uciyaTThiraM ca sevai savvattha vi apuNabaMdha / / " jIva samyagdarzanAdi bhAvono je abhyAsa kare che te bhAvAbhyAsa che. A traNe prakAranuM anuSThAna mokSAnukUla bhAva sAthe saMkaLAyeluM hoI nizcayaprApaka vyavahAranayanI dRSTie eka prakAranuM viSayagata ja che. mATe, upadezapadanI 996mI gAthA vagerenA adhikAra mujaba 'apunarbaMdhaka vagere jIvo samyag anuSThAnavALA ja hoya che' evuM yogamArganA rahasyane pAmelA jANakAro kahe che. (apunabaMdhakAdi paNa dharmAdhikArI) "samyaktvane atyanta abhimukha thayelo mithyArdaSTi ja mArgAnusArI hoya che" evuM je mAne che teNe to AdidhArmika mithyAtvIonI vAta uDAvI dIdhI hovAthI jaNAya che ke "apunarbaMdhaka vagere traNa prakAranA jIvo dharmanA adhikArI che" e mULa vAta ja teNe jANI nathI. ~ "apunarbaMdhaka vagerene je dharmAdhikArI kahyA che temAM samyaktvane atyaMta abhimukha thayela apunarbaMdhakanI ja vAta jANavI. caramAvarttanA prAraMbhAdi kAle rahelA zeSa apunabaMdhakAdinI nahi" ~ evuM jo kahezo to emAM jema e apunabaMdhaka jIvone zeSa apunarbaMdhaka jIvo karatAM judA gaNyA tema cAritrane atyaMta abhimukha samyaktvIone paNa zeSa samyaktvIo karatAM judA gaNavA paDaze ane to pachI jIvonuM mithyAtvI, apunarbaMdhaka vagere je vibhAgIkaraNa karyuM che e bhAMgI paDaze. tethI cAritrathI dUra rahelA samyaktvImAM paNa jema zama-saMvega vagere rUpa samyaktvanA lakSaNothI samyagdaSTipaNAno nizcaya karAya che tema samyaktvathI dUra rahelA paNa apunarbaMdhakamAM apunarbaMdhakapaNAnA "pApa tIvrabhAve na karavuM" vagere rUpa lakSaNothI apunarbaMdhakapaNAno nizcaya karavo joIe. arthAt te paNa vAstavika rIte apunarbaMdhaka ja che ane tethI dharmAdhikArI jIvomAM enI paNa gaNatarI che ja. apunarbaMdhakanAM lakSaNo jaNAvatI paMcAzakanI (3-4) gAthAno bhAvArtha - "apunarbaMdhaka jIva pApane tIvrabhAve karato nathI, ghora saMsAra para bahumAna rAkhato nathI ane haMmezAM 1. pApaM na tIvrabhAvAtkaroti na bahu manyate bhavaM ghoram / ucitasthitiM ca sevate sarvatrApi apunarbandhakaH // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunabaMdhakanA lakSaNo 119 - etavRttiryathA - 'pApamazuddhaM karma, tatkAraNatvAd hiMsAdyapi pApaM tad, na naiva, tIvrabhAvAd=gADhasaMkliSTapariNAmAt, karoti-vidhatte, atyantotkaTamithyAtvAdikSayopazamena labdhAtmanairmalyavizeSatvAt / tIvrati vizeSaNAdApannamatIvrabhAvAtkarotyapi, tathAvidhakarmadoSAt / tathA na bahumanyate na bahumAnaviSayIkaroti, bhavaM saMsAraM, ghoraM raudraM, tasya ghoratvAvagamAt / tathocitasthiti anurUpapratipattiM, 'ca'zabdaH samuccaye, sevate bhajate, karmalAghavAt, sarvatrApi AstAmekatra, dezakAlAvasthA'pekSayA samasteSvapi devAtithimAtApitRprabhRtiSu, mArgAnusAritA'bhimukhatvena mayUrazizudRSTAntAt, apunarbandhakaH uktanirvacano jIvaH ityevaMvidhakriyAliGgo bhavatIti gAthArthaH / / ' na cApunarbandhakasya kvacinmArgAnusAritAyAH kvacicca tadabhimukhatvasya darzanena bhramakaluSitaM ceto vidheyaM, dravyabhAvayogAbhiprAyeNobhayAbhidhAnAvirodhAt / etena "mArgAnusAritvAt' ityatra dharmabinduprakaraNe (6-22) mArgasya samyagjJAnAdermuktipathasyAnuvarttanAditi vyAkhyAnAt , vandAruvRttAvapi 'maggANusAriatti asadgrahaparityAgenaiva tattvapratipattirmArgAnusAritetyevaM vyAkhyAnAna mithyAdRSTerakaraNaniyamAdikAriNo'pi mArgAnusAritvaM" ityapAstaM, ucita sthitinuM pAlana kare che." AnI vRttino artha - "azuddha karma rUpa pApanuM kAraNa hoI hiMsA vagere paNa pApa che. tene gADha saMkliSTa pariNAmathI karato nathI, kema ke atyaMta utkaTa mithyAtvAdino kSayopazama thayo hovAthI AtmAnI vizeSa prakAre nirmaLatA thaI hoya che. ahIM tIvra evuM vizeSaNa kahyuM che enAthI jaNAya che ke tevA prakAranA karmadoSanA kAraNe maMdabhAve hiMsAdi pApa kare paNa kharo. tathA ghora saMsAranI raudratA jANelI hovAthI tenA para bahumAna rAkhato nathI. temaja karmanI laghutA thaI hovAnA kAraNe koI eka dezakAlAdimAM ja nahi paNa sarvatra dezakAlAdimAM deva-atithi-mAtA-pitA vagere samasta vyaktio pratye mArgAnusAritAne abhimukha thayo hoI mayUrazizunA daSTAnna mujaba yogya vyavahAra karavA rUpa ucita sthitine seve che. jenI vyAkhyA pUrve kahI gayA chIe te apunabaMdhakajIva AvA prakAranI kriyAo rUpa liMga=lakSaNavALo hoya che. evo gAthArtha che." apunabaMdhakamAM kyAreka mArgonusAritA ane kyAreka mArgAnusAritAne abhimukhatva hovuM kaheluM je dekhAya che tenAthI gUMcavaNamAM na paDavuM, kema ke dravyayoga ane bhAvayoganA abhiprAyathI e baMne rIte kahevAmAM koI doSa nathI. (anyathA jainaprakriyAvilopanI Apatti) Ama "atyanta samyaktvAbhimukha jIva ja mArgAnusArI hoya che evuM nathI." evuM je pratipAdana karyuM tenAthI ja ~ dharmabiMdu prakaraNanAM chaThThA adhyayananA 22mAM "mAnusAritrAt' evA sUtranI karelI "samyagdarzanAdi rUpa mokSamArgane anusaratAM hovAthI evI vyAkhyAthI ane "pusarikA' padanI vandAruvRttimAM karelI "asagrahanA parityAgapUrvaka thayela tattvamatipatti ja mArgAnusAritA che.' evI vyAkhyAthI jaNAya che ke "akaraNaniyama vagere karanAra paNa apunabaMdhakAdi mithyASTio tAdaza Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 parAbhimatasya samyaktvAbhimukhasyevApunarbandhakAdeH sarvasyApi dharmAdhikAriNo yogyatayA tattvapratipattermArgAnusAritAyA apratighAtAt, mukhyatattvapratipattezca meghakumArajIvahastyAdAvapi vaktumazakyatvAt / tasmAtsaMgamanayasArAdivadatisaMnihitasamyaktvaprAptInAmeva mArgAnusAritvamiti mugdhapratAraNamAtram, apunarbandhakAdilakSaNavatAmeva tathAbhAvAd, anyathA tAdRzasaMnihitatvAnizcaye'punarbandhakAdhupadezo'pyucchidyateti sakalajainaprakriyAvilopApattiH / kiJca, bIjAdInAM caramapudgalaparAvarttabhAvitvasya tatprAptAvutkarSata ekapudgalaparAvarttakAlamAnasya teSAM sAntaretaratvabhedasya ca pratipAdanAna samyaktvAtisaMnihitameva mArgAnusAritvaM bhavatIti niyamaH zraddheyaH / taduktaM paJcamaviMzikAyAm bIjAikameNa puNo jAyai esuttha bhavvasattANaM / NiyamA na annahA vi hu(u) iTThaphalo kapparukkhuvva / / tattvapratiprattithI zUnya hovAnA kAraNe mArgAnusArI hotA nathI." - pUrvapakSInI e vAtanuM nirAkaraNa jANavuM, kema ke tevuM kahenAra pUrvapakSIne paNa je samyakatvAbhimukha mithyAtvIo mArgAnusArI tarIke mAnya che teonI jema apunabaMdhaka vagere badhA dharmAdhikArIomAM paNa tattvapratipattinI yogyatA hovAnA kAraNe aupacArika tattvapratipatti to hoya ja che. "mukhya (anaupacArika) tattvapratipatti hoya to ja mArgAnusAritA hoya evuM jo mAnavAnuM hoya to to meghakumAranA jIva hAthI vageremAM paNa teo haju mithyAtvI hovAthI tevI tattvapratipatti kahI zakAtI na hovAthI mArgAnusaritA paNa kahI zakAze nahi. tethI "jeo saMgama-nayasAra vagerenI jema samyakatvanI atyanta najIka hoya teo ja mAnusArI che." evuM kahevuM e to mugdhajIvone mAtra ThagavAnI ja vAta che, kema ke vAstavamAM to apunabaMdhakAdinA lakSaNayukta jIvo ja mArgAnusArI hoya che, nahIMtara to tevA saMnihitapaNAnA nizcayanI gerahAjarImAM apunabaMdhakAdine uddezIne AdidhArmika ucita AcAronA apAtA upadezano ja uccheda thaI jaze, kema ke te apunabaMdhakAdine to pUrvapakSIe dharmAdhikArI ja mAnyA na hoI dharmano upadeza paNa zeno devAno? ane samyaktvI jIvo to enAthI UMcI bhUmikAe pahoMcI gayA hoI teo mATe paNa e upadeza ayogya che. temaja samyakatvAbhimukha jIvono to nizcaya thaI zakato nathI. ane jo A rIte e upadezano viccheda thaI jAya to to saMpUrNa jaina prakriyA ja UDI jaze. vaLI bIja vagere caramapudgalaparAvartamAM prApta thAya che tenAM, tenI prApti pachI utkRSTathI eka pudgala parAvarta saMsAra ja bAkI hoya che tenAM ane te bIja-aMkura vagere sAntara (kAlanA vyavadhAna sahita) ke nirantara (vyavadhAna vinA) prApta thAya che tenAM zAstromAM maLatAM pratipAdanathI jaNAya che ke "mArgAnusAritA samyakatvane atisaMnihita ja hoya che evo niyama zraddheya nathI. pAMcamI vizikAmAM kahyuM che ke - 1. bIjAdikrameNa punarjAyate eSo'tra bhavyasattvAnAm / niyamAnnAnyathA'pi khalviSTaphala: kalpavRkSa iva // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvadharmanA bIjAMkurAdi 121 bIjavimassa NeyaM daNaM eyakAriNo jIve / bahumANasaMgayAe suddhapasaMsAi karaNicchA / / tIe cevaNubandho akalaMko aMkuro ihaM Neo / kaTuM puNa viNNeyA taduvAyanesaNA cittA / / tesu pavittI ya tahA cittA pattAisarisigA hoi / tassaMpattIi purpha gurusaMjogAirUvaM tu / / tatto sudesaNAIhiM hoi jA bhAvadhammasaMpattI / taM phalamiha vineyaM paramaphalapasAhagaM NiyamA / / bIjassavi saMpattI jAyai caramaMmi ceva pariaTTe / accaMtasuMdarA jaM esAvi tao Na sesesu / / Na ya eaMmi aNaMto jujjai Neyassa NAma kAlutti / osappiNI aNaMtA huMti jao egapariaTTe / / bIjAiA ya ee tahA tahA saMtaretarA NeyA / tahabhavvattakkhittA egaMtasahAvabAhAe / / (bIjAdi krame bhAvadharmanI prApti) vaLI A (bhAvadharma) bhavyajIvone niyamA bIja vagerenA krame ja prApta thAya che. e vinA nahi, jemake iSTaphaLa ApanAra kalpavRkSa. dharmane karanArA jIvone joIne bahumAnayukta zuddhaprazaMsA vaDe te dharma pote paNa karavAnI icchA karavI e bhAvadharmarUpI kalpavRkSanuM bIja che. te icchAno ja niSkalaMka anubaMdha paDavo e aMkura che. te dharmanA upAyabhUta sAdhanonI vividha zodhakhoLa karavI e thaDa che. te upAyomAM vividha prakAranI pravRtti karavI e pAMdaDAM vagere rUpa che. yogya guruno saMyoga vagere tenI saMprAptinuM phUla che. te guru vagere pAsethI maLelI sadaMzanAvagerethI je bhAvadharmanI saMprApti thAya che tene ahIM phaLa jANavuM, je avazya paramaphaLa (mokSa)nuM prasAdhaka hoya che. bIjanI saMprApti paNa carama pudgalaparAvartamAM ja thAya che, kemake e paNa eka atyaMta suMdara cIja hovAthI zeSa (acarama) parAvartAmAM thatI nathI. tema chatAM te thavA mAtrathI "have e jIvano saMsArakALa anaMta hovo yogya nathI evuM nathI, kema ke eka parAvartamAM paNa anaMtI avasarpiNIo hoya che. A bIja - aMkura vagere te te aneka prakAre vacamAM vacamAM aMtara paDavA pUrvaka thAya che ke niraMtara paNa thAya che, jeo ekAnta svabhAvane (ekAnta kUTanitya vagere rUpa ke jIvanI te te bhUmikA na badalAvA rUpa ke mAtra svabhAvathI ja badhA kAryo thAya che tevI mAnyatA rU5) bAdhita karIne tathAbhavyatvathI kheMcAI AvelA hoya che." Ama bIjAdinI prApti caramAvartamAM 1. bIjamapyasya jJeyaM dRSTvaitatkAriNo jiivaan| bahumAnasaMgatayA zuddhaprazaMsayA karaNecchA / / tasyAzcaivAnubandho'kalaGko'Gkura iha jJeyaH / kASThaM punarvijJeyA tadupAyAnveSaNA citrA // teSu pravRttizca tathA citrA patrAdisadRzI bhavati / tatsaMprAptyAH puSpaM gurusaMyogAdirUpaM tu // tataH sudezanAdibhirbhavati yA bhaavdhrmsNpraaptiH| tatphalamiha vijJeyaM paramaphalaprasAdhakaM niyamAt / / bIjasyApi saMprAptirjAyate carama eva parAvarte / atyantasuMdarA yadeSA'pi tato na zeSeSu / / na caitasminnananto yujyate naitasya nAma kAla iti| avasarpiNyo'nantA bhavanti yata ekaparAvarte // bIjAdikAzca ete tathA tathA sAntaretarA jnyeyaaH| tathAbhavyatvAkSiptA ekaantsvbhaavaabaadhyaa| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 etena yaducyate kenacid 'bIjAdiprAptau mArgAnusAryAsamyaktvopalaMbhaM saMjJitvameva na vyabhicaratIti' tadapAstaM draSTavyaM, 'saNNINaM pucchA-goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM sAtiregaM' ityAgamavacanAtsaMjJikAlasyotkarSataH sAtirekasAgaropamazatapRthaktvamAnatvAd, apunarbandhakapadasyApunarbandhakatvenotkRSTakarmasthitikSapaNArthaparyAlocanAyAmapyetadadhikasaMsArAvazyakatvAd, bIjAdiprAptAvapyekapudgalaparAvarttaniyatAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpakAlamAnanirdezAt / na ca paJcamArake jJAnapaJcakasadbhAvAbhidhAnavad bIjAdiprAptau caramapudgalaparAvarttakAlamAnAbhidhAne'pi notkrsstthAya che ityAdi pratipAdanathI jaNAya che ke mArthAnusAritA samyaktvasaMnihitajIvane ja hoya che e vAta azraddheya che. (bIjAdinI prAptino kALa) Ama mArgAnusAritA ane bIjAdiprApti caramAvartamAM thAya che enuM je pratipAdana karyuM tenAthI - "mArgAnusArI jIva bIja vagerenI prApti thaye chate samyaktvanI prApti na thAya tyAM sudhI saMjJIpaNuM choDato nathI arthAt enuM saMkSIpaNuM jaLavAI rahe che" - evuM je koIe kahyuM che te nirasta jANavuM, kemake "saMjJIjIvo mATeno prazna, gautama! saMjJIno jaghanya kAla aMtarmuhUrta ane utkRSTa kAla sAdhika sAgaropamazatapRthakatva hoya che" evA AgamanA ( ) vacanathI jaNAya che ke saMjJIjIvono utkRSTatAla paNa sAdhika sAgaropamazatapRthakvathI vadhu hoto nathI. ane apunabaMdhakane apunabaMdhaka avasthAmAM rahIne utkRSTa karmasthiti khapAvavAmAM to AnA karatAM paNa vadhu saMsArakAla Avazyaka hoya che. kemake bIjAdi pAmela jIvanA saMsArano paNa utkRSTa eka parAvarta jeTalo anaMta utsarpiNI-avasarpiNI kALa hovo zAstramAM kahyo che. ekavAra bIjAdinI prAptikAle apunabaMdhaka banela jIva potAnA A saMpUrNa saMsArakAla daramyAna kyAreya utkRSTa sthitibaMdha karato na hovAthI apunabaMdhakapaNuM to jALavI ja rAkhe che ane chatAM saMpUrNa karmasthiti to utkRSTathI caramAvartanA aMte ja nAza pAme che. tethI jaNAya che ke utkRSTathI ATalo saMsAra paNa Avazyaka hoya che. tyAM sudhI saMjJIpaNuM TakatuM nathI. tethI ukta kathana asat jANavuM. zaMkA pAMcamA ArAmAM pAMca jJAnanI hAjarI kahI che te "saMpUrNa pAMcamA ArAmAM te hoya che evI gaNatarIthI nahi, kintu pAMcamAM ArAnA prAraMbhakAlamAM te hoya che tene lakSamAM rAkhIne... ema bIjAdinI prApti caramapugalaparAvartamAM thAya che evuM je kahyuM che te "saMpUrNa caramAvartamAM (tenA prAraMbhamAM paNa) te thaI zake che evI gaNatarIthI nahi paNa tenA ekadezarUpa aMtya adhapugalaparAvarsamAM te thAya che tene lakSamAM rAkhIne, arthAt jJAnapaMcakanI pAMcamA ArAmAM vRttitA jema avyApyavRtti che. tema bIjAdi prAptinI caramAvartamAM vRttitA paNa avyApyavRtti che. ane tethI 'caramAvartamAM bIjAdinI 1. saMjJinAM pRcchA-gautama ! jaghanyenAntarmuhUrtam / utkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam // - - - - - - - - - - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjAdiprAptinA caramAvartakALanuM samarthana 123 stAvadantaraM tasya labhyata iti vAcyam, bIjAdiprAptau caramAvarttamAna eva saMsAra iti paripATyA vyApakakAlasyaiva lAbhAdadhikaraNakAlamAnAbhiprAyeNetthamabhidhAnAsaMbhavAd, anyathA samyaktve'pyetAvAn saMsAra iti vacanasyApyanavadyatvaprasaGgAt / ziSya - acarimapariaDesuM kAlo bhavabAlakAlamo bhaNio / carimo a(u) dhammajuvvaNakAlo taha cittabheotti / / 19 / / tA bIjapuvvakAlo Neo bhavabAlakAla eveha / iyaro u dhammajuvvaNakAlo viha liMgagammutti / / 16 / / ityetaccaturthapaJcamaviMzikAgAthAdvayArthavicAraNayA bIjakAlasya caramAvarttamAnatvameva sidhyati / / gapi 2 - navanItAdikalpastattadbhAve'tra nibandhanam / pudgalAnAM parAvarttazcaramo nyAyasaMgatam / / 16 / / iti yogabinduvacanAccaramAvarttasya ghRtAdipariNAmasthAnIye yoge mrakSaNAdisthAnIyatvasiddhau prApti thAya che evA zAstravacana parathI bIjAdinI prApti pachI utkRSTathI eka pudgalaparAvartanuM aMtara paDe che evo artha nIkaLato nathI. samAdhAna : "bIjAdinI prApti pachI caramAvarta jeTalo ja saMsAra hoya che." evI paNa vAta guruparaMparAthI saMbhaLavA maLe che jenAthI vyApakakAlano ja lAbha thAya che arthAt bIjAdi prApti (no kAla) e saMpUrNa caramAvarta kAlamAM vyApIne rahI hoya che evuM ja jaNAya che. vaLI tame kaho cho evuM hoya to to phalita e thAya ke caramAvarta bIjAdiprAptinuM (ekabhAgAvacchedana) adhikaraNa mAtra che. ane to to "bIjAdinI prApti thae chate caramAvarta jeTalo saMsAra hoya che." ityAdi rUpe kathana thaI zakaze nahi, kemake nahIMtara to e rIte "samyatvanI prApti thae chate caramAvarta jeTalo saMsAra bAkI hoya che" evuM paNa kathana nirdoSa banI javAnI Apatti Ave, kAraNa ke samyaktanI prApti paNa caramAvartamAM ja thatI hoI caramAvarta tenuM paNa adhikaraNa to che ja. vaLI "acaramAvarta saMsArano bAlyakALa che jyAre caramAvartane dharmayauvanakAla kahyo che je aneka prakArano hoya che. tethI bIjaprApti pUrveno kAla bhavabAlyakALa che ane bIjo (pachIno) kAla dharmayauvanakAla che e jANavuM. je dharmayauvanakALa tenA liMgothI jaNAya che." cothI ane pAMcamI vizikAnI A be gAthAono artha vicAravAthI jaNAya che ke bIjakAla caramAvarta jeTalo hoya che. vaLI yogabindu (6)nA "A yogavicAraNAmAM mAkhaNa vagere jevo caramAvartakAla adhyAtma vagere pariNAma rUpa bhAvanuM kAraNa 1. acaramaparAvarteSu kAlo bhavabAlakAlo bhaNitaH / caramazca dharmayauvanakAlastathA citrabheda iti / 2. tasmAd bIjapUrvakAlo jJeyo bhavabAlakAla eveha / itarastu dharmayauvanakAlo'pIha liGgagamya iti / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-17 satyanyakAraNasAmrAjye'pArddhapudgalaparAvartamadhye samyaktvAdiguNAnAmiva caramAvarttamadhye bIjocita - guNAnAmapyutpattiH kadApyaviruddhaiva, kAlapratibandhAbhAvAditi vyaktameva pratIyate, ata eva hi bhogAdyarthaM yamaniyamArAdhanarUpAM kApilAdibhirabhyupagatAM pUrvasevAM 124 - ata eveha nirdiSTA pUrvasevApi yA paraiH / sAsannAnyagatA manye bhavAbhiSvaGgabhAvataH / / 97 / / itigranthena caramAvarttAsannAnyataraparAvarttavarttinIM haribhadrasUrirabhyadhAt, tAttvikapUrvasevAyA apArddhapudgalaparAvarttAdimAnatve cAsannatopalakSaNAya tatpUrvakAlaniyatAmevainAmavakSyad granthakAra iti / api ca 'manAgapi hi tannivRttau tasyApunarbandhakatvameva syAd' iti vacanAnmanAgapi saMsArAsaGganivRttau jIvasyApunarbaMdhakatvaM siddhyati, tannivRttizca muktyadveSeNApi syAt, tasya ca caramapudgalaparAvarttavyavadhAnenApi mokSahetutvamuktam / tathA ca yogabindusUtravRttI - kahevo e nyAyasaMgata che." evA vacanathI ghI vagere pariNAma jevA yoga mATe ca2mAvartta mAkhaNa jevo siddha thAya che. ema samyaktva guNa mATe aMtya ardhapudgalaparAvartta mAkhaNa jevo che. tethI jema anya kAraNasAmagrI prApta thaye chate te ardha pulaparAvarttamAM samyaktva vagere guNonI prApti game tyAre thaI zake che. kAla temAM koI pratibaMdha karato nathI. (arthAt 'aya ! zrI jinezvarAdi bhale tane prApta thayA hoya, paNa tAro kAla haju pAkyo nathI tethI samyaktva nahi maLe. rAha jo' ...evuM kaheto nathI.) tema anya kAraNasAmagrInI prApti thaye chate bIjocita guNonI utpatti paNa camAvartamAM game tyAre thaI zake che, aMtya ardhabhAgamAM ja thAya evuM nathI e spaSTa rIte jaNAya che. tethI ja yoga vagere mATe kapilAnuyAyIo vaDe svIkArAyela yamaniyama vagere ArAdhanA rUpa pUrvasevAne zrI haribhadrasUri mahArAje yogabindumAM (97) caramAvarttanI najIkanA anya AvartamAM thayelI kahI che, aMtya ardhapudgalaparAvartanI najIkanA anyakAlamAM thayelI kahI nathI. ahIM teonI pUrvasevAne najIka hovAnI kahevAno abhiprAya che. have tAttvika pUrvasevA jo aMtya dezona ardhapudgalaparAvarttamAM ja prApta thatI hoya to to tenI samIpatA jaNAvavA mATe "te kApilAdie mAnelI pUrvasevA tenA pUrvakAlamAM hoya che" evuM jaNAvata, 'caramAvarttanA pUrvakAlamAM hoya che" evuM nahi. yogabindunA te zlokano artha-"Ama ca2mAvartamAM adhyAtma saMbhavatuM hovAthI ja bIjAoe je pUrvasevA nirdezelI che te bhavAbhivaMganA kAraNe ca2mAvartamAM nahi paNa najIkanA bIjA AvartamAM rahelI hoya che ema huM mAnuM chuM." "vaLI te thoDo paNa dUra thaye chate jIva apunarbaMdhaka ja banI jAya che." evuM je kahyuM che tenA parathI "saMsAra parano rAga thoDo paNa khasavAthI jIvamAM apunarbaMdhakatva Ave che." e vAta siddha thAya che. ane te rAga, mAtra mokSa paranA anurAgathI ja nahi, paNa mokSa paranA adveSathI paNa khasI zake che. je adveSa carama pudgalaparAvartta jeTalA vyavadhAna pUrvaka paNa mokSano hetu banI zake che. evuM zAstromAM kahyuM che. jema ke yogabindusUtra (140) ane tenI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunabaMdhakanA ardhapagalAvartakALanA kathananuM tAtparya 125 nAsti yeSAmayaM tatra te'pi dhanyAH prakIrtitAH / bhavabIjaparityAgAttathAkalyANabhAginaH / / 40 / / na naiva, asti vidyate, yeSAM bhavyavizeSANAM, ayaM dveSaH, tatra=muktI, te'pi kiMpunastatrAnurAgabhAja iti 'api' zabdArthaH, dhanyAH dharmadhanalabdhAraH, prakIrtitAH / punarapi kIdRzAH? ityAha-bhavabIjaparityAgAt=manAk svagata-saMsArayogyatAparihANeH sakAzAt, tathA tena prakAreNa caramapudgalaparAvarttavyavadhAnAdinA, kalyANabhAginaH= tIrthakarAdipadaprAptidvAreNa zivazarmabhAja iti / / ' tathA ca caramapudgalaparAvarttavartinAM muktyadveSatadrAgAkSudratAdiguNavatAM galitakadAgrahANAM samyaktvaprAptisAMnidhyavyavadhAnavizeSe'pi sarveSAmapunarbandhakAdInAmavizeSeNa mArgAnusAritvamaGgIkarttavyam / __ yattu "paMDhamakaraNovari tahA aNahiniviTThANa saMgayA esA' iti vacanAt 'prathamakaraNopari vartamAnAnAmapunarbandhakAdInAM zuddhavandanA bhavati' ityabhidhAya No bhAvao imIe parovi hu avaDDapoggalA ahigo / saMsAra nIvA TaeNri pasaddha nimiryAmi II (paMghA. rU-rU2) vRttimAM kahyuM che ke "je bhavyajIvone mukti para dveSa nathI teo paNa dhanya che. to mokSaparanA rAgavALAnI to vAta ja zI ?) A jIvo potAnAmAM rahela saMsArayogyatAnI kaMIka hAni thaI hovAnA kAraNe vadhumAM vadhu caramAvartanuM vyavadhAna paDe e rIte tIrthakara vagere padanI prApti dvArA mokSasukha pAmavAnA che."Ama mokSa parano adveSa, tenA parano rAga, akSudratA vagere guNavALA ane jeono kadAgraha galI gayo che tevA caramAvartavartI apunabaMdhaka vagere badhA jIvo samyakatvaprAptinI najIkamAM hovA rUpa ke dUra hovA rUpa taphAvata hovA chatAM samAna rIte mArgAnusArI che te svIkAravuM joIe. (vidhizuddha jainakriyAno kALa - dezona ardhapulAva7) vaLI "prathamakaraNa (yathApravRttakaraNa)nI upara rahelA tathA anabhiniviSTa jIvone A jijJAsAliMga, zuddha vaMdanA hovI yukta che." evA vacanathI "prathama karaNanI upara ja bAhyatattvanA anabhinivezI jIvo hoya che. mATe prathamakaraNanI upara rahelA apunabaMdhaka vagerene zuddha vaMdanA hoya che." ema jaNAvIne pachI e ja granthamAM "zuddha adhyavasAya rUpa bhAvapUrvakanI A vaMdanA thayA pachI jIvono utkRSTathI paNa ardha pagalaparAvarta karatAM vadhu saMsAra hoto nathI. evuM zrI jinAgamamAM kahyuM che" evuM paMcAzaka zloka. 3-32mAM kahyuM che. Ama ahIM tevA apunabaMdhaka vagereno saMsAra ardha 1. paJcAzaka 3-18 : asyottarArdhaH - tivihaM ca siddhameyaM, payaDaM samae jao bhaNiyaM / ____ chAyA : prathamakaraNopari tathA'nabhiniviSTAnAM saMgatA esaa| trividhaM ca siddhametatprakaTaM samaye yato bhaNitam // 2. no bhAvato'syAM paro'pi khalvapArdhapudgalAdadhikaH / saMsAro jIvAnAM haMdi prasiddha jinamate // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-17 ityanena granthena zuddhAdhyavasAyazuddhAyAM vandanAyAM satyAmutkRSTo'pyapArddhapudgalAvarttAdhikaH saMsAro jIvAnAM na bhavatIti paJcAzake proktaM, tadapunarbandhakasyAvasthAbhedena vicitratvAd vidhizuddhajainakriyA''rAdhakamapunarbandhakamadhikRtyAvaseyaM, sarvasyApunarbandhakasya prAguktayuktyaitAvatkAlamAnAniyamAd, bhAvazuddhajainakriyAyA eva etAvatkAlaniyatatvAd / ata evAsminnarthe kAlamaNaMtaM ca sue addhApariaTTao u desUNo / mAsAyavihunA sosa aMtara hodda || (Ava. ni. 812) iti sammatitayodbhAvitaM vRttikRtA, mokSArthitayA kriyamANA hi vidhizaddhA jainakriyotkarSata etAvatkAlavyavadhAnena mokSaM prApayatIti viSayavizeSa essH| bhavati ca bhAvAvizeSe'pi viSayavizeSAt phalavizeSaH, sAmAnyasAdhubhagavaddAnAdau taddarzanAditi shrddheym| na cedevaM tadA svatantrAnyatantrasiddhakriyAkAryapunarbandhakabhedo na syAditi bhAvanIyaM sudhIbhiH / kAlamaNataca pudgalaparAvartathI vadhu na hovo je kahyo che te judI judI avasthAnA kAraNe apunabaMdhakanI apekSAe ja e ardhapudgalaparAvarta kAla kahyo che. e dhyAnamAM rAkhavuM. kema ke sAmAnyathI badhA apunabaMdhakano kALa vadhumAM vadhu ardhapagalaparAvarta hovAno niyama nathI e to pUrve dalIlo sAthe siddha karI gayA chIe. (utkRSTathI eka pudgalaparAvarta kAla saMsAra hovo siddha karI gayA tenAthI). ane tethI ja ahIM je ardha pudgala parAvarta kAla kahyo che te bhAvazuddha jaine kriyAnA ja niyama rUpa jANavo. (vizeSane di vartamAna vidhiniSedhI sati vizeSyavAdhe vizeSaNamupasaMmata: e nyAye, ahIM vizeSyabhUta apunabaMdhakamAM e niyama bAdhita hoI vidhizuddhakriyArUpa vizeSaNamAM lagADavo.) tethI ja A aMge vRttikAre Avazyaka niryuktinI gAthA (853) sAkSI tarIke kahI che. te gAthAno artha "zrutanuM utkRSTa aMtara dezona ardhapagalaparAvarta jeTaluM anaMta hoya che. A utkRSTa aMtara tIrthakara vagerenI atyaMta AzAtanA karanAra jIvone hoya che." mokSanA arthIpaNAthI karAtI ja vidhizuddha jainakriyA utkRSTathI ATalA kAlanA vyavadhAna bAda mokSa prApta karAve che. tethI paMcAzakamAM apunabaMdhakano kALa je ardhapudgalaparAvarta kahyo che te amuka (vidhizuddha jainakriyAkArI) apunabaMdhaka aMge ja jANavo. sarva apunabaMdhako mATe nahi. arthAt A vizeSa prakAranA viSaya aMgenI vAta che. ane bhAvamAM phera na hovA chatAM viSayanA pheranA kAraNe phaLamAM paNa phera paDe che e to mAnavuM Avazyaka che ja, kema ke sAmAnya sAdhune ane bhagavAnane apAyelA dAnamAM e dekhAya che. mATe A adhikRta apunabaMdhaka jIvo zeSa apunabaMdhakone samAna bhAvavALA ja hovA chatAM, vidhizuddhajainakriyA rUpa vizeSa prakAranA viSayanA prabhAve phaLamAM "saMsArakAla ocho hovA' rUpa vizeSatA Ave che, e mAnavuM joIe. vaLI jo AvuM na hoya to to jinokta kriyAo karanAra ane anyazAstrokta ---------- 1. kAlamanantaM ca zrute'rdhaparivartastu dezonaH / AzAtanAbahulAnAmutkRSTamantaraM bhavati // - - - - - - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 mithyAtvaguNaThANe paNa guNazreNisaMbhava yadapi "bIjAdhAnamapi hyapunarbandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvarttaH saMsAraH' iti bhagavatAM sarvabhavyanAthatve'nyatarasmAd bhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiH syAd" ityatra hetutayoktaM tadapi bhagavatpradeyavicitrabIjApekSayA / ata eva pUrvasevAdeH pRthaggaNanayA bIjAdhAne pudgalaparAvartAbhyantarasaMsArabhaNanopapattiH, anyathA'lpatarakAlAkSepakatayA 'na cAsyApyapArddhapudgalaparAvarttAdhikaH saMsAraH' ityevopanyasanIyaM syAditi sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / ye tu vadanti "mithyAdRSTInAM mArgAnusAritvAbhyupagame teSAM guNavattvAvazyaMbhAvAd mithyAtve'pi kriyAo karanAra apunabaMdhakamAM bheda ja na rahe e buddhimAnoe vicAravuM. vaLI, bhagavAna sarvabhavyonA nAtha hoya (samyaktvAdino yoga kSema karanAra hoya) to to bhagavAne potAnA kSetra-kAlAdinA sAMnidhyavALAte te dareka bhavya jIvone bIjAdhAna-samyaktva prApti vagere karAvI devA paDe. tethI sarva bhavya jIvonI koIne koI zrItIrthakara prabhu pAsethI bIjAdhAnAdi thaI javAthI eka pudgalaparAvartarUpa thoDA ja kAlamAM mukti thaI jAya. AvI Apatti ApavAnI che. paNa temAM zaMkA UbhI thAya che ke bhagavAna pAsethI bIjAdhAna to dareka bhavyone thaI ja gayuM che paNa e pachI paNa ghaNA jIvo anaMtAnaMta pudgalaparAvarta kALa bhamI mokSamAM javAnA che. tethI ukta alpakALamAM sarvabhavyonI mukti thavAnI Apatti zI rIte Ave? A zaMkAnuM vAraNa karI Apattine daDha karavA hetu tarIke je kahyuM che ke "bIjAdhAna paNa apunabaMdhakane ja thAya che ane apunabaMdhakano paNa saMsAra pudgalaparAvarta to hoto ja nathI" (arthAt badhA bhavyonA nAtha hoI bhagavAna pAsethI badhA bhavyone bIjAdhAnAdi thaI jaze ane te pachI eka pudgalaparAvartamAM to e badhA mokSamAM paNa cAlyA ja jaze, tethI alpakALamAM ja sarvabhavyonI mukti thaI jaze.) te paNa bhagavAne Apela bIja vicitra hoya che (arthAt koI bIja atyaMta zIdhra vidhizuddha jainakriyA pamADe che koI vilaMbe) tenI apekSAe jANavuM. tethI ja pUrvasevA vagerenA kAlanI judI gaNatarIthI "bIjAdhAna thae chate pudgalaparAvartanI aMdara saMsAra hoya che" evuM je kahyuM che te saMgata thAya che. nahIMtara to (bhagavadeya bIjamAM jo vicitratA saMbhavatI na hota to) e bIja badhA jIvone zIdhra ja vidhizuddhakriyA pamADI devA dvArA ardha pulaparAvartamAM ja mukti prApti karAvI denAra hoI sarva jIvonI muktinA kAlanI vadhu alpatA dekhADavA "e apunabaMdhakano saMsAra paNa ardha pudgalaparAvarta karatAM vadhu to hoto ja nathI." evo hetu Apavo yogya gaNAta e vAta sUkSma buddhithI vicAravI. (alpakALamAM sarvabhavyonI mukti thaI javAnI je Apatti dekhADI hatI tenuM vAraNa karavAno ahIM adhikAra nathI tethI e vAraNa karyuM nathI. kintu temAM hetu tarIke karelA kathanamAM je pudgalaparAvarta saMsAra kahyo che tenI sAthe ja levAdevA che. e khyAlamAM rAkhavuM.) (mArthAnusArI mithyAtvIomAM paNa guNazreNi hoya) vaLI jeo kahe che ke - "mithyASTione mArgAnusArI mAnavAmAM guNavAnuM paNa avazya mAnavA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-17 guNazreNyabhyupagamaprasaGgaH, na caitadiSTaM, samyaktvapratipattimArabhyaiva karmagranthAdau guNazreNyabhidhAnAd" iti, teSAmRjubuddhInAM haribhadrAcAryopadarzitA'nvarthaguNasthAnapadapravRttireva mithyAtve'pi guNasadbhAvasAkSiNI, guNazreNI ca dharmapRcchAdau mithyAdRzAmapi samyaktvotpattyAdyupalakSitaiva draSTavyA / yadAhAcAravRttikRd - ( a. 4) 'iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikAzca granthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo'saMkhyeyaguNanirjarakAH, tato'pi pipRcchiSuH sansAdhusamIpaM jigamiSuH, tasmAdapi kriyA''viSTaH pRcchan, tato'pi dharmaM pratipitsuH, tasmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipannoSsaMkhyeyaguNanirjarakaH iti samyaktvotpattirvyAkhyAteti / ' yadi caitadvacanabalAdeva cAritrAdAviva samyaktve'pyabhimukhapratipadyamAnapratipannatrayasyaiva guNazreNIsadbhAvAt samyaktvAnabhimukhamithyAdRSTerna mArgAnusAritvamityAgrahastadA saMgamanayasArAderapi mArgAnusAritvaM na syAd / na hi bhavAntaravyavadhAne 'pi guNazreNyanukUlamAbhimukhyaM saMbhavati, iti samyaktvAdiniyataguNazreNIM vinA'pi mithyAdRzAmapyalpa 128 <0 ja paDatAM hovAthI mithyAtve hovA chatAM guNazreNI paNa mAnavI paDaze je tamane paNa iSTa nathI kemake karmagrantha vagere ApaNA granthomAM samyaktvaprAptithI mAMDIne ja guNazreNI hovI kahI che" te bhoLA jIvone to zrI haribhadrasUri mahArAje 'guNasthAna' zabda mithyAtvaguNasthAne paNa yathArtha che, evuM je dekhADyuM che te ja mithyAtvIo paNa guNavAna che, e bAbatanI sAkSI tarIke dekhADavuM. temaja teone paNa dharmapRcchA vagere vakhate guNazreNI hoya che. jene karmagraMtha vageremAM samyaktvautpatti vagere guNazreNInA upalakSaNathI jaNAvelI ja hovI mAnavI. mATe to AcArAMganA vRttikAre paNa kahyuM che ke "mithyAtvIo ane dezona koDAkoDI karmasthitivALA graMthikajIvo karmanirjarAnI apekSAe tulya hoya che. (arthAt samAna kanirjarA kare che.) teo karatAM ahIM AgaLa lakhelA jIvo kramazaH uttarottara asaMkhyaguNa asaMkhyaguNa karmanirjarA kare che - dharma pUchavAnI jeone icchA thaI che teo - pUchavA mATe sAdhu pAse javAnI icchAvALA kriyAyukta thaI vinayapUrvaka dharma pUchatAM-dharma svIkAravAnI icchAvALA kriyAyukta thaI dharma svIkAratAM jIvo-dharmane pahelAM pAmI gayela jIva. Ama samyaktvanI utpattinI vyAkhyA karI." vaLI jo A vacanane pakaDIne ja tamAre Agraha rAkhavo haze ke ~ are ! A vacana parathI ja jaNAya che ke samyaktvane abhimukha thayela jIvo, pAmatAM jIvo ane pAmI gayelA jIvone ja guNazreNI hoya che ane tethI samyaktvane anabhimukha mithyAtvIne to guNazreNI na hovAthI mArgAnusAritA paNa hotI nathI'' ~ to saMgama, nayasA2 vageremAM paNa tame mArgAnusAritA mAnI zakazo nahi, kema ke saMgamane e bhavamAM nahi paNa bhavAMtaramAM samyaktva prApta thayuM che je bhavAntaravyavahita hoI saMgama tarIkenA bhavamAM paNa guNazreNI lAvI Ape evuM samyaktvanuM Abhimukhya hatuM evuM mAnI zakAtuM nathI. tethI samyaktvAdi sAthe saMkaLAyela niyata guNazreNi na hovA chatAM paNa, mohamala jeono alpa thayo che tevA mithyAdRSTi Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzananA yoga-ayogathI prApta thatI ArAdhaka-virAdhakanI caturthaMgI 129 mohamalAnAM saMsArapratanutAkAriNI dayAdAnAdiguNapariNatirmArgAnusAritAnibandhanaM bhavatIti prati pattavyam - ata eva bhavAbhinandidoSANAM pratipakSaguNairyutaH / vardhamAnaguNaprAyo hyapunarbandhako mataH / / 178 / / iti yogabindAyuktam, apunarbandhakazca prathamaguNasthAnAvasthAvizeSa iti tatra sarvathA guNapratikSepavacanaM nirguNAnAmeveti mantavyam / / 17 / / - tadevaM mArgAnusAribhAvasya kAlamAnamuktaM, athAnena sadAcArakriyArUpeNa jJAnadarzanayogAyogAbhyAM yathA caturbhaMgI niSpadyate tathA''ha - ammi nANadaMsaNajogAjogehiM desasavvakao / caubhaMgo ArAhagavirAhagattesu suasiddho / 18 / / etasmin jJAnadarzanayogAyogAbhyAM dezasarvakRtaH / caturbhaMga ArAdhakavirAdhakatvayoH zrutasiddhaH / / 18 / / ammitti / etasmin = mArgAnusAribhAve sadAcArakriyArUpe, jJAnadarzanayogAyogAbhyAmArAdhakatvavirAdhakatvayordezasarvakRtazcaturbhaGgasamAhAraH zrutasiddhaH / tathAhi mArgAnusArikriyAvAn jJAnadarzana paNa jIvonI saMsA2ne TUMkAvanAra dayA-vagere guNapariNatio mArgAnusAritAnuM kAraNa bane che e svIkAravuM joIe. tethI ja yogabindu (178)mAM kahyuM che ke "apunarbaMdhaka jIva bhavAbhinaMdIdoSonA pratipakSabhUta guNothI yukta hoya che ane lagabhaga vadhatA guNovALo hoya che." ane apunarjanmakapaNuM to prathama guNasthAnakanI ja eka vizeSa avasthA che. tethI pahelAM guNaThANe sAva guNo hotA ja nathI ItyAdi vacano sarvathA nirguNa mithyAtvIonI apekSAe ja kahevAyelA jANavA (athavA, tethI pahelAM guNaThANe guNono sarvathA niSedha karanAruM vacana nirguNavyaktio ja bole che e jANavuM.) // 17 // (ArAdhaka-virAdhakanI caturthaMgI) Ama mArgAnusAritAno kAla kahyo. sadAcArAtmaka kriyArUpa A mArgAnusArIpaNA sAthe jJAnadarzana joDAvAthI ane na joDAvAthI je rIte caturbhUgI thAya te che te jaNAvatAM granthakAra kahe che gAthArtha : A mArgAnusArIbhAvamAM jJAnadarzananA yoga-ayoga dvArA ArAdhaka-virAdhakapaNAmAM thatI deza-sarvakRta caturthaMgI zAstramAM prasiddha che. A sadAcA2rUpa mArgyusArIbhAvamAM jJAnadarzanano yoga-ayoga thavA dvArA tenA AzrayabhUta jIvamAM AvatI ArAdhakatA-virAdhakatAnA deza-sarvanI apekSAe AvA cAra bhAMgA thavA zAstramAM kahyA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmaparIkSau (bhAga-1 / thA-18 hInazca dezArAdhaka iti prathamo bhaGgaH 1 / jJAnadarzanasaMpannaH kriyAhInazca dezavirAdhaka iti dvitIyaH 2 / jJAnadarzanasaMpannaH kriyAsaMpannazca sarvArAdhaka iti tRtIyaH 3 / jJAnadarzanAsaMpannaH kriyAhInazca sarvavirAdhaka iti caturthaH / tathA ca bhagavatIsUtraM - (za. 8 u.10) evaM khalu mae cattAri purisajAyA paNNattA / taM jahA-1 sIlasaMpanne NAma ege No suasaMpanne / 2 suasaMpanne NAmaM ege No sIlasaMpanne / 3 ege sIlasaMpannevi suasaMpannevi / 4 ege No sIlasaMpanne No suasaMpanne / tattha NaM je se paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM asuavaM, uvarae aviNNAyadhamme, esa NaM goamA! mae purise desArAhae paNNatte 1 / tattha NaM je se ducce purisajAe se NaM purise asIlavaM suavaM, aNuvarae viNNAyadhamme, esa NaM goamA ! mae purise desavirAhae paNNatte 2 / tattha NaM je se tacce purisajAe se NaM purise sIlavaM suavaM, uvarae viNNAyadhamme, esa NaM goyamA! mae purise savvArAhae paNNatte 3 / tattha NaM je se cautthe purisajAe se NaM purise asIlavaM asuavaM, aNuvarae aviNNAyadhamme / esa NaM goamA ! mae purise savvavirAhae paNNatte 4 / / etavRttiryathA-evamityAdi / evaM vakSyamANanyAyena, purisajAetti puruSa che. mArgAnusArI kriyAyukta hoya paNa jJAna-darzanahIna hoya te dezaArAdhaka 1. jJAna-darzana saMpanna hoya paNa kriyAzUnya hoya te dezavirAdhaka 1. jJAnadarzanayukta ane kriyAsaMpanna hoya te sarvaArAdhaka 3. jJAnadarzanavikala ane kriyArahita hoya te sarvavirAdhaka 4. zrI bhagavatIjIsUtra (za. 8 u. 10)mAM kahyuM che ke "mArA vaDe cAra prakAre puruSonI prarUpaNA karAI che. te A rIte 1. keTalAka zIlasaMpanna hoya che, zrutasaMpanna nahi. 2. keTalAka zrutasaMpanna hoya che, zIlasaMpanna nahi. 3 keTalAka zIlasaMpanna paNa hoya che, zrutasaMpanna paNa hoya che, ane 4. keTalAka zIlasaMpanna paNa hotA nathI ane zrutasaMpanna paNa nahi. temAMthI je pahelA prakArano puruSa che te zIlavAn - azrutavAnuM hoya che. arthAt pApakriyAthI aTakela ane dharmano ajANakAra hoya che. e mArA vaDe dezaArAdhaka kahevAyo che. je bIjA prakArano puruSa che te azIlavAna-zrutavAnuM hoya che arthAt pApathI aTakela nahi paNa dharmano jANakAra e puruSa mArA vaDe dezavirAdhaka kahevAyo che. je trIjA prakArano puruSa che te zIlavAnuzrutavAnuM hoya che arthAt pApathI aTakela ane dharmano jANakAra hoya che. te puruSa mArA vaDe sarvaArAdhaka kahevAyo che. je cothA prakArano puruSa hoya che te azIlavAn - azrutavAnuM hoya che. arthAt pApathI aTakela hoto nathI ke dharmano jANakAra paNa - - - - 1. evaM khalu mayA catvAraH puruSajAtAH prjnyptaaH| tadyathA-zIlasaMpanno nAma ekaH no zrutasapannaH, zrutasaMpanno nAmaH ekaH no zIlasaMpannaH, ekaH zIlasaMpanno'pi zrutasaMpanno'pi, eko no zIlasaMpannaH no zrutasaMpannaH / tatra yaH sa prathama puruSajAtaH sa puruSaH zIlavAnazrutavAn, uparato'vijJAtadharmA / eSa gautama ! mayA puruSajAtaH dezArAdhakaH prajJaptaH 1 / tatra yaH sa dvitIyaH puruSajAtaH sa puruSo'zIlavAn zrutavAn, anuparato vijJAtadharmA / eSa gautama ! mayA puruSaH dezavirAdhaka prajJaptaH 2 / tatra yaH sa tRtIyaH puruSajAtaH sa puruSa zIlavAn zrutavAn uparato vijJAtadharmA / eSa gautama ! mayA puruSaH sarvArAdhakaH prajJaptaH 3 / tatra yaH sa caturthaH puruSajAtaH sa puruSo'zIlavAnazrutavAn, anuparato'vijJAtadharmA / eSa gautama ! mayA puruSaH sarvavirAdhakaH prajJapta iti 4 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturbhagI aMge bhagavatIjInuM sUtra ane vRtti 131 prakArAH / sIlavaM asuyavaMti ko'rthaH ? uvarae aviNNAyadhammetti, uparato-nivRttaH svabuddhyA pApAt, avijJAtadharmA=bhAvato'nadhigatazrutajJAno bAlatapasvItyarthaH, gItArthA'nizritatapazcaraNanirato'gItArtha ityanye / 'desArAhae'tti dezaM stokamaMzaM mokSamArgasyArAdhayatItyarthaH, samyagbodharahitatvAt kriyAparatvAcceti / asIlavaM suavaM ti ko'rthaH? aNuvarae viNNAyadhammetti, pApAdanivRtto vijJAtadharmA cAviratasamyagdRSTiriti bhAvaH / desavirAhaetti dezaM stokamaMzaM jJAnAditrayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM cAritraM virAdhayatItyarthaH, prAptasya tasyApAlanAd aprAptervA / savvArAhaetti sarvaM triprakAramapi mokSamArgamArAdhayatItyarthaH, zrutazabdena jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt, na hi mithyAdRSTivijJAtadharmA tattvato bhavati / etena samuditayoH zIlazrutayoH zreyastvamuktam' iti / / 18 / / atra prathamabhaGgasvAminaM bhagavatIvRttyanusAreNaiva svayaM vivRNvannanyamataM dUSayitumupanyasyati - paDhamo bAlatavassI gIyatthANissio va aggIo / aNNe bhaNaMti liMgI samaggamuNimaggakiriyadharo / / 19 / / hoto nathI. te puruSa mArA vaDe sarvavirAdhaka kahevAya che." A sUtranI vRttino bhAvArtha A pramANe - vaM=AgaLa kahevAze e pramANe. purisanApuruSanA prakAro. zIlavAn - azrutavAno zuM artha? A-uparata - avijJAtadharmA. arthAt svabuddhi anusAre pApathI aTakela paNa bhAvathI zrutajJAna nahi pAmela jIva. A bhAMgAmAM bolatapasvI Ave che. keTalAka anya AcAryonA abhiprAya pramANe gItArthanI nizrAzUnya ane tapa-cAritramAM tatpara evo agItArtha A bhAMgAmAM Ave che. A jIva deza ArAdhaka che, arthAt mokSamArganA thoDA bhAgane ArAdhe che. kemake samyagu bodhazUnya hoI jJAna-darzana aMzanI ArAdhanA hotI nathI ane kriyAmAM tatpara hoI cAritra aMzanI ArAdhanA hoya che. azIlavAnuM zrutavAno zuM artha? A-anuparata vijJAtadharmA. pApathI nivRtta nahi thayela evo dharmano bhAvathI jANakAra. avirata samyagdaSTi jIva AmAM Ave che. A dezavirAdhaka che, arthAt jJAnAdi traNa rUpa mokSamArganA deza=trIjA bhAgarUpa cAritrane prApta evA tenA apAlanathI ke prApti ja thaI na hovAthI virAdhe che. sarvaArAdhaka eTale saMpUrNa-traNa prakAravALA mokSamArgane ArAdhe che te, kemake zrutavAnuM-zIlavAna zabdamAM "zrata zabdathI jJAna ane darzana bannenI hAjarI sUcavI che, kAraNa ke mithyAtvI jIva tAttvika rIte dharmano jANakAra hoto nathI. ane "zIlavAnuM" zabdathI cAritranI ArAdhanA to sUcavelI ja che. Ama A caturbhagI dvArA samudita zIla-zruta ja mukhyatayA hitakara che e jaNAvyuM. (bemAMthI ekanI paNa gerahAjarImAM sarva ArAdhakatva hotuM nathI e darzAvavA dvArA.)" 18 A caturbhagImAMnA pahelA bhAMgAnA svAmInuM bhagavatI sUtranA vRttine anusAre ja svayaM vivaraNa karatAM granthakAra bhegA bhegA anyanA matane paNa dUSita TheravavA mATe kahe che - gAthArtha: bALa tapasvI ke gItArtha anizrita agItArtha prathama bhAMgAno svAmI che. bIjA keTalAkanuM kahevuM che ke samagra munimArganI kriyAo pAlanAra liMgI eno svAmI che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-19 prathamo bAlatapasvI gItArthAnizrito vA'gItaH / anye bhaNanti liGgI samagramunimArgakriyAdharaH / / 19 / / paDhamotti / prathamaH prathamabhaGgasvAmI jJAnadarzanarahitaH kriyAparazca dezArAdhakatvenAdhikRto, bAlatapasvI paratantroktamumukSujanocitAcAravAn vRttikRnmate, gItArthA'nizrito'gItaH padaikedeze padasamudAyopacArAdagItArtho vA'nyeSAmAcAryANAM mate / asmiMzca sAmpradAyikamatadvaye nAtibheda ityagre darzayiSyate / anye-saMpradAyabAhyA bhaNanti-liGgI kevalaliGgabhRt samagramunimArgakriyAdharo mithyAdRSTireva san kutazcinimittAdagIkRtajinoktasAdhusAmAcArIparipAlanaparAyaNo dezArAdhakaH prathamabhaGgasvAmIti / ayameteSAmAzayaH-zAkyAdimArgasthaH zIlavAnapi na dezArAdhakaH, pratipannayadanuSThAnAkaraNena jinAjJAyA virAdhakatvaM tadanuSThAnakaraNenaiva jinAjJAyA ArAdhakatvamiti niyamAt, zAkyAdimArgAnuSThAnasya cAnIdRzatvAt tadagIkRtyApi tatkaraNAkaraNAbhyAM jinAjJArAdhanavirAdhanayorabhAvAd, anyathA tanmArgAnuSThAnatyAjanena jainamArgAnuSThAnavyavasthApanA'yuktatva jJAnadarzanazUnya ane kriyAtatpara evA dezaArAdhaka bhAMgAmAM bAlatapasvI Ave che je itara zAstromAM mumukSuo mATe kahelA AcAronuM pAlana karato hoya evo vRttikArano abhiprAya che, ane e ja bhAMgAmAM gItArtha anizcita agItArthe Ave che evo anya AcAryano mata che. zlokamAM je go=agIta zabda vAparyo che te "agItArtha rUpa padasamudAyanA ekadezarUpa che. tethI temAM te padasamudAyano upacAra karI agItArtha evo artha karyo che. A banne sAMpradAyika matomAM vizeSa phera nathI e vAta AgaLa batAvAze. bIjA keTalAMka saMpradAyabAhya vivecanakAronuM kahevuM che ke (sarvajJaza. 78) "A caturbhagInA pahelA bhAMgAmAM samagra sAdhu kriyA AcaranAra dravyaliMgI Ave che." arthAt mithyAtvI ja hovA chatAM devaloka-Rddhivaibhava Adi koI nimitte sAdhupaNuM laI te mATe ja jinokta saMpUrNa sAmAcArInuM paripAlana karavAmAM tatpara jIva A pahelAM bhAMgAno svAmI deza ArAdhaka che. AvuM kahevA pAchaLa teono Azaya A che | (sAdhukiyAnA dravyapAlanathI dezaArAdhakatA Ave - pUrvapakSa) pUrvapakSa zAkyAdi mArgamAM rahela zIlavAnuM paNa dezaArAdhaka nathI. kAraNa ke svIkArela je anuSThAna na karavAthI jinAjJAnuM virAdhakatva Ave che te ja anuSThAna karavAthI tenuM ArAdhakatva Ave evo niyama che. zAkyAdimAgakta anuSThAno kaMI AvAM nathI, kema ke tene karavA - na karavA para jinAjJAnI ArAdhanA-virAdhanA UbhI nathI. nahIMtara to-arthAtu te anuSThAnonA pAlanathI paNa jo ArAdhakatva AvI jatuM hoya ane svIkAryA pachI apAlanathI jo virAdhakatva AvI jatuM hoya to to jIvone e mArganA anuSThAno choDAvI jainamArganA anuSThAno pakaDAvavA e ayukta banI jaze, kemake Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaliMgI dezaArAdhaka che - pUrvapakSa < prasaGgAt / kiJca mithyAdRSTInAM jJAnasyApyajJAnatveneva tanmArgapatitazIlasyApyazIlatvena prajJaptatvAdanyamArgasthAnAM zIlavattvameva na, iti kutasteSAM dezArAdhakatvam ? anyabhikSavo hi jIvAdyAstikyarahitAH sarvathA'cAritriNa eveti 'saMti egehiM bhikkhuhiM gAratthA saMjamuttarA' (uttarA.5/20) ityAdi bahugranthaprasiddhaM, anyathA'nyatIrthikAbhimatadevAdayo'pi devatvAdinA'bhyupagantavyAH prasajyeran, mokSamArgabhUtazIlasyopadeSTRtvAt, tasmAd bhavyA abhavyAzca nikhilajainasAmAcAryanuSThAnayuktA mithyAdRSTaya eva dezArAdhakA grAhyAH, teSAM dravyazIlasyApi mArgapatitatvena vyavahAranayApekSayA prazastatvAd, ata evArAdhakAnAM satAmeteSAM navamagraiveyakaM yAvadupapAto na viruddhaH, akhaMDasAmAcArIparipAlanabalena tatrotpAdAt / yadAgamaH . 'aha bhaMte asaMjayabhaviadavvadevANaM bhavaNavAsIsu ukkoseNa uvarimagevijjaesuM tti / ' (bhaga0 za0 1 u0 2) vRttyekadezo yathA 'tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vA'saMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA dravyaliGgadhAriNo gRhyante / te hyakhila 2 -- - 133 ema karavAmAM paNa ArAdhakatva choDAvI virAdhakatva ja UbhuM karavAnuM thAya che. vaLI mithyAdaSTionuM jJAna paNa jema ajJAna rUpe kahevAyuM che tema teonA mArgamAM rahela zIla paNa azIla tarIke prarUpAyuM hoI te mArgamAM rahelA jIvo to zIlavAna ja hotA nathI to deza ArAdhaka zI rIte kahevAya? vaLI 'anyabhikSuo sarvathA acAritrI ja hoya che' evuM 'keTalAka anyatIrthika bhikSuo karatAM gArastha=gRhastho dezaviratirUpa saMyamanA kAraNe UMcA hoya che.' ityAdi jaNAvanAra uttarAdhyayanAdi ghaNA granthomAM kahyuM che. tethI teo zIlavAn hotA nathI. bAkI te anuSThAnonA AcaraNa mAtrathI jo teo zIlavAn ane mokSamArganA ArAdhaka banI jatA hoya to to teonA abhimata deva vagerene paNa deva rUpe mAnavA paDaze, kema ke teoe paNa te anuSThAnAtmaka mokSamArgabhUta zIlano upadeza Apyo che. tethI bhavyo ke abhavyo koIpaNa, jeo saMpUrNa jaina sAmAcArInA anuSThAnayukta mithyArdaSTi ja hoya te badhA deza ArAdhaka che, kema ke teonuM jinokta anuSThAna AcaravA rUpa dravyazIla mArgapatita hoI vyavahAranayanA abhiprAya mujaba prazasta che. Ama ArAdhaka hovAthI ja teono navamA traiveyaka sudhI thato upapAta saMgata rahe che, kemake akhaMDapaNe sAmAcArInA paripAlana para ja tyAM utpatti thAya che. bhagavatIsUtra (za. 1 u.2)mAM kahyuM che ke "asaMyatabhavyadravyadevonI utpatti jaghanyathI bhavanapatimAM ane utkRSTathI uvarimatraiveyakamAM thAya che." AnI vRttino bhAvArtha - "ahIM asaMyatabhavyadravyadeva tarIke abhavya ke bhavya mithyAdRSTio ja levAnA che. te paNa zramaNapaNAMnA bAhyaguNone dhAratAM ane saMpUrNa sAmAcArInA anuSThAna yukta dravyaliMgadhArI ja levAnA che. kema ke teo ja saMpUrNa sAmAcArIrUpa kevala kriyAnA prabhAvathI ja navamA 1. santi ekebhyo bhikSubhyo gArasthAH saMyamottarAH / asyottarArdhaH gAratthehia savvehiM sAhavo saMjamuttarAH // 2. atha bhagavan ! asaMyatabhavyadravyadevAnAM yAvajjaghanyena bhavanavAsiSu utkRSTenoparimagraivayakeSu // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-19, 20 sAmAcArIkevalakriyAprabhAvata evoparitanagraiveyakeSUtpadyanta iti, asaMyatAzca te satyapyanuSThAne cAritra - pariNAmazUnyatvAditi / ' itthaM caitadaGgIkartavyaM - jinoktamanuSThAnamantareNArAdhakatvAbhAvAd, mithyAdRSTitvamantareNa bAlatapasvitvAbhAvAcceti / / 19 / / 134 < etanmataM dUSayati - taM micchA jaM phalao mukkhaM ArAhagattamiha pagayaM / taM ca Na egaMteNaM kiriyAe bhAvasunAe / / 20 / / tanmithyA yatphalato mukhyamArAdhakatvamiha prakRtam / tacca naikAntena kriyayA bhAvazUnyayA / / 20 / / teM mitti / tat=sapravAvavAgho mata, mithyA / yavasmAt, phaF=pratacaturmajJIpratipAvavAbhgvtiisuutre, mukhyaM = mokSAnukUlaM, ArAdhakatvaM prakRtaM, jJAnakriyA'nyataramokSakAraNavAdinAmanyatIrthikAnAM matanirAsArthaM tatsamuccayavAdavizadIkaraNAyaitatsUtrapravRtteH / pratyekaM jJAnakriyayoH svalpasAmarthyasya samuditayozca tayoH saMpUrNasAmarthyasya pradarzanArthaM dezArAdhakAdicaturbhaGgyupanyAsasya sArtha - greveyakamAM utpanna thAya che. A anuSThAnonuM pAlana hovA chatAM cAritrapariNAmazUnya hovAthI teo asaMyata hoya che.'" vaLI A dalIlathI paNa ahIM dezaArAdhaka bAlatapasvI tarIke dravyaliMgI ja levAno che, e vAta svIkAravI joIe. te dalIla - dezaArAdhaka kahyo che tenAthI jinoktasAmAcArInA paripAlananI hAjarI sUcita thAya che, kemake jinokta anuSThAna vinA ArAdhakatva saMbhavatuM nathI. bAlatapasvI kahyo che enAthI dravyaliMgIpaNuM sUcita thAya che, kema ke mithyAtvIpaNA sivAya bAlatapasvIpaNuM hotuM nathI. 195 anyanA A matane dUSita TheravatAM granthakAra kahe che (sarvathA bhAvazUnya kriyAno ahIM adhikAra nathI - uttarapakSa) gAthArtha H anyano A mata mithyA che, kema ke phaLa ne AzrIne je mukhya hoya tevA ja ArAdhakatvano ahIM adhikAra che ane te to ekAnte bhAvazUnya kriyAmAM hotuM nathI. te saMpradAyabAhya vivecake kahela mata khoTo che, kema ke bhagavatIjInA A caturthaMgIne jaNAvanAra sUtramAM mukhya=mokSane anukUlavaheluM moDuM paNa je mokSanuM kAraNa bane te ArAdhakatvano adhikAra che, kAraNa ke 'ekaluM jJAna ja mokSanuM kAraNa che' ke 'ekalI kriyA ja mokSanuM kAraNa che' evuM kahetAM anyatIrthikonA matane dUra karavA mATe "te baMneno samudAya ja kAraNa che" evo je samuccayavAda Avazyaka che tene spaSTa karavA A sUtra upasthita thayuM che. tethI A dezaArAdhaka vagere caturthaMgIno upanyAsa "jJAna ane kriyA baMne judA judA hoya to teomAM mokSa meLavI ApavAnuM sAmarthya alpa hoya che ane bhegA thaI jAya to Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturbhagImAM mukhya ArAdhakatvano adhikAra 135 kyAt, pratyekasvalpasAmarthyasyAbhAve ca sikatAsamudAyAttailasyeva tatsamudAyAdapi mokSasyAnupapatteH / tadidamAhAkSepasamAdhAnapUrvaM bhASyakAra:patteyamabhAvAo NivvANaM samudiyAsu Na juttaM / nANakiriyAsu vottuM sikatAsamudAye tellaM va / / vIsuMNa savvaha cciya sikatAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyaMmi saMpuNNA / / (vize0 mA sno-2263-64) agrimagAthArtho yathA - na ca viSvak pRthak, sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila iva sAdhye jJAnakriyayormokSaM prati sAdhanatvAbhAvaH, kintu yA ca yAvatI ca tayormokSaM prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti sA ca samudAye saMpUrNA bhavatItyetAvAn vizeSaH, ataH saMyoga eva jJAnakriyayoH kAryasiddhiriti / tacca mukhyamArAdhakatvamasaMyatabhavyadravyadevAnAmekAntena bhAvazUnyayA kriyayA na sambhavatIti / yadi ca dezArAdhakatvamabhyudayApekSayA vyAkhyeyaM tadA sarvArAdhakatvamapyabhyudayApekSayaiva paryavasyediti na kAcitparasyaprayojanasiddhiH, samudita te bemAM te sAmarthya paripUrNa hoya che." evuM jo jaNAvato hoya to ja sArthaka bane. ane e mATe to je jJAna-kriyA pratyeka avasthAmAM alpa paNa sAmarthya dharAvatAM ja hoya tenI ja A bhAMgAomAM vAta hovI joIe. mATe mukhya ArAdhakatva ja ahIM prastuta che. je jJAna-kriyA pratyeka avasthAmAM alpa paNa sAmarthya dharAvatA nathI tevA jJAna-kriyAnA to samudAyathI paNa mokSaprApti thatI nathI. jema ke pratyeka avasthAmAM telano aMza paNa na dharAvatI retInA DhagalAmAMthI paNa tela maLatuM nathI. A vAta zaMkAsamAdhAna pUrvaka bhASyakAre paNa kahI che- "zaMkA - jema retInA pratyeka kaNamAM tela nathI to tenA samudAyamAM paNa te hotuM nathI. tema pratyeka jJAna ke kriyAmAM nirvANajanakatA nathI tethI samudita te bemAM te zakti kahevI yukta nathI. samAdhAna-sikatAkaNomAM telano jema sarvathA abhAva che tema jJAna ane kriyAmAM kaMI mokSasAdhakatAno sarvathA abhAva nathI. eka eka pRthakamAM je thoDI ghaNI paNa dezopakAritA hoya che te samudAyamAM saMpUrNa thAya che. tethI jJAna-kriyAno meLa thavAmAM ja kArya siddha thAya che. A mukhya ArAdhatva asaMyatabhavyadravyadevomAM (dravyaliMgImAM) teonI ekAnta bhAvazUnya kriyAthI AvI zakatuM nathI. tethI dezaArAdhaka tarIke dravyaliMgI laI zakAtAM nathI. | (caturbhagI prarUpaNAnuM prayojana na saravAnI Apatti) vaLI sAmAcArIpAlananA baLe navamAM caiveyaka sudhInA thatAM abhyadayanI apekSAe ja jo deza ArAdhakatva mAnavAnuM hoya to to sarva ArAdhatva paNa tevA bhautika abhyadayanI apekSAe ja mAnavAnuM rahe. ane to pachI "mokSaprApti mATe sauthI vadhu hitakara jJAna-kriyA pratyeka nathI paNa e beno samudAya - - 1. pratyekamabhAvAnnirvANaM samuditayona yuktam / jJAnakriyayorvaktuM sikatAsamudAye taila iva // 2. viSvag na sarvathaiva sikatAtaila iva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-20, 21 pratyuta pratyekapakSavizeSasaGghaTanAnupapattiH / kiJca, zIlavAnazrutavAn dezArAdhakaH ityatra yogyatAbalAdapi mArgAnusAribAlatapasvyeva gRhItuM yujyate nAnyaH, tadgatabhAvazUnyakriyAyAH samudAyAdezatvAdapunarbandhakAdikriyAyAmeva mokSasamucitazaktisamarthanAd, anupacitazaktikopAdAnakAraNasyaiva dezatvena zAstre vyavahArAd, ata eva mRddravyameva ghaTadezo na tu tantvAdirdaNDAdirvA, mokSopAdAnatvaM ca kriyAyAM yogarUpAyAmupayogarUpAyAM vetyanyadetat / / 20 / / 136 - amukhyArAdhakatvAGgIkAre'pi doSAntaramAha - jaiNIe kiriyAe davveNArAhagattapakkhe ya / savvArAhagabhAvo hojja abhavvAiliGgINaM / / 21 / / ja che" e vAta spaSTa karavAnuM A caturvAMgI prarUpaNAnuM je prayojana che te sa2ze nahi, kema ke benA samudAyathI paNa mokSaprApti nathI. ane uparathI deza ArAdhaka-dezavirAdhaka vagere rUpa dareka bhAMgAo paNa asaMgata banI jaze. vaLI "zIlavAn azrutavAn dezaArAdhaka che." A bhAMgAmAM yogyatAnA kAraNe paNa mArgAnusArI bAlatapasvI ja levo yukta che, bIjo koI dravyaliMgI vagere nahi, kema ke te liMgI vagerenI sAva bhAvazUnya kriyA mokSasAdhaka jJAna-kriyAsamudAyanA dezarUpa nathI. apunarbaMdhaka vagerenI ja kriyA te samudAyanA dezarUpa hoya che. kema ke emAM ja mokSAnukUla zakti hovAnuM zAstrakAroe samarthana karyuM che. te paNa eTalA mATe ke sahakArI kAraNonI vikalatAnA kAraNe jenuM sAmarthya puSTa thayuM nathI tevA upAdAnakAraNano ja zAstramAM 'deza' tarIke vyavahAra karyo che. tethI mATI ja ghaTadeza kahevAya che, taMtu vagere ke daMDa vagere nahi. apunabaMdhaka vagerenI kriyA ja evI hoya che jenuM sAmarthya jJAna vagereno sahakAra prApta thaye chate puSTa thAya che. dravyaliMgI vagerenI kriyAmAM to pahelethI ja evuM alpa sAmarthya paNa hotuM ja nathI to pachI puSTa paNa zuM thAya ? tethI te kriyA dezarUpa na hoI tenA kAraNe dezaArAdhakatA mAnI zakAtI nathI. mokSanA dezarUpa banavA mATe Avazyaka evuM upAdAnakAraNatva je kriyAmAM che te yogarUpa che ke upayogarUpa e vAta ahIM prastuta na hovAthI carcI nathI. I20 je mokSAnukUla na hovAthI vAstavika rIte ArAdhakatva nathI paNa bAhyadRSTie vAstavika ArAdhakatva jevuM dekhAtuM hoI upacArathI ArAdhakatva kahevAya che tene AgaLa karIne dravyaliMgIne dezaArAdhaka mAnavAmAM bIjo paNa vAMdho dekhADatAM granthakAra kahe che (abhavyAdidravyaliMgImAM sarvaArAdhakatAnI Apatti) gAthArtha : jaina kriyAthI ja dravyaArAdhakatva (=deza ArAdhakatva) mAnI levAmAM abhavya vagere dravyaliMgIomAM sarvaArAdhakapaNuM mAnavAnI Apatti Avaze. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 abhavyAdi dravyaliMgImAM sarvaArAdhakatAnI Apatti jainyA kriyayA dravyeNArAdhakatvapakSe ca / sarvArAdhakabhAvo bhaved abhavyAdiliGginAm / / 21 / / jaiNIetti / jainyA kriyayA nikhilasAdhusAmAcAryanuSThAnarUpayA, dravyeNArAdhakatvAbhyupagame cAbhavyAdiliGginAM abhavyAdInAM dravyaliGgadhAriNAM, sarvArAdhakabhAvo bhavet, kuto'pi prayojanAteSAM nikhilasAdhusAmAcArIgrahaNe tasyAH paJcAcArarUpatvAd dravyatazcAritrasyeva dravyato jJAnadarzanayorapyArAdhakatvasya teSAM balAdupanipAtAd / na hi 'te samyaktvAMze'nArAdhakA eva cAritrAMze tvArAdhakAH' ityardhajaratIyanyAyAzrayaNaM prekSAvatAM ghaTate, samyaktvAMze bhAvataH samyaktvAbhAvenotsUtrabhASaNavratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyeva cAritrAMze'pi bhAvatazcAritrAbhAvena prANAtipAtAdivratabhaGgAdyabhAvena cArAdhakavirAdhakasvabhAvAbhAvAdanArAdhakatvasyA saMpUrNa sAdhusAmAcArIrUpa jaina kriyAthI dezaArAdhakatva jo mAnavAnuM hoya to abhavya vagere dravyaliMgadhArIne sarvaArAdhaka mAnavA paDaze. devalokaprApti vagere koIpaNa bhautika prayojanathI svIkArela saMpUrNa sAdhusAmAcArI paMcAcArarUpa hoI jema cAritrAcAranA pAlanathI yukta hoya che tema jJAnAcAradarzanAcAranA pAlanathI paNa yukta hoya ja che. tethI cAritrAcAranA pAlananA kAraNe jema teomAM cAritranuM dravyathI ArAdhakapaNuM mAnavuM che. tema jJAnadarzananA AcAronA pAlananA kAraNe teomAM jJAnadarzananuM paNa dravyathI ArAdhakapaNuM anicchAe paNa mAnavuM ja paDe che. "samyakatvaaMzamAM anArAdhaka evA ja teo cAritra aMzamAM ArAdhaka hoya che' evo ardhajaratIya nyAya lagADavo prekSAvAnuM puruSo mATe yogya nathI. arthAt cAritranA AcAronA pAlananA kAraNe cAritranI dravyaArAdhanA mAnavI ane jJAna-darzananA AcAronuM pAlana hovA chatAM enI dravya ArAdhanA na mAnavI e ayogya che. "(1) bhAvathI samyaktva na hovAthI samyaktvaaMzanI ArAdhakatAno abhAva rahe che ane (2) usUtrabhASaNa vratabhaMga vagere na hovAthI samyakatvaaMzanI virAdhakatAno abhAva rahe che. A be kAraNo ApIne tame samyakatvaaMzamAM jema dravyaliMgIone bhAvathI anArAdhaka mAno cho (pUrvapakSIe A rIte teone anArAdhaka mAnelA che juo sarvajJazataka -zlo. 78 pR. 211) tema nIcenA be kAraNo hAjara hovAthI tamAre cAritraaMzamAM paNa teone bhAvathI anArAdhaka ja mAnavA paDaze. ane to pachI teone deza ArAdhakato nahi jamanAya!te be kAraNo - (1) bhAvathI cAritra na hovAthI cAritraaMzanI ArAdhakatAno teomAM abhAva rahe che ane (2) prANAtipAta vagere aMgenA vratano bhaMga vagere na hovAthI cAritraaMzanI virAdhakatAno paNa abhAva rahe che. - are bhAI ! A dezaArAdhakabhAMgAmAM cAritrAzanI bhAvathI ArAdhakatA, virAdhakatA ke anArAdhakatAnI gaNatarI ja nathI. mATe dravyaliMgI cAritraaMzamAM bhAvathI anArAdhaka hoya to paNa deza ArAdhaka kAMI maTI javAno nathI. ahI dravyathI ja ArAdhakatAne gaNatarImAM Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 vizeSAd, dravyatazcobhayArAdhakatvAvizeSAditi / yattu teSAM dravyato'pi svecchAvizeSAda vratAMzasyaiva grahaNaM na tu zraddhAnAMzasya iti parasya mataM tadunmattapralapitaM, akhaMDasAmAcArIpAlanabalenaiva teSAM greveyakotpAdAbhidhAnAditi / / 21 / / doSAntaramapyAha - taha NiNhavANa desArAhagabhAvo avaDhio hujjA / to paribhAsA juttA vittiM parigijjha vuttuM je / / 22 / / tathA nihnavAnAM dezArAdhakabhAvo'vasthito bhavet / tataH paribhASA yuktA vRttiM parigRhya vaktum / / 22 / / tahatti / tatheti doSAntarasamuccaye / ekAntadravyakriyayaivArAdhakatvAbhyupagame nihnavAnAmabhinivezAdinA tyaktaratnatrayANAM sarvavirAdhakatvakAle'pi dezArAdhakabhAvo'vasthito bhaveda, yathApratijJAtadravyakriyAyA aparityaktatvAt / iSTApattau ko doSaH? iti cet, vyavahAravirodha eva, na hi sarvavirA levAnI che, ane te to dravyaliMgImAM che ja. to zA mATe e dezaArAdhaka na bane? - AvI zaMkAnuM samAdhAna e che ke A rIte dravyathI ArAdhakatAne ja jo gaNatarImAM levAnI hoya to to cAritranI jema jJAnanI paNa te ArAdhakatA dravyaliMgImAM hoya ja che e batAvI gayA chIe. mATe dravyathI to teone paNa sarvaArAdhaka mAnavA paDaze - "teoe dravyathI paNa potAnI sevA prakAranI icchAvazAt vatAMzanuM ja grahaNa karyuM hoya che, zraddhAnAMzanuM nahi (arthAt teone dravyathI cAritranuM ja ArAdhakatva hoya che, jJAnanuM nahi. mATe teone sarvaArAdhakamAnavAnI Apatti nathI.) - evuM pUrvapakSInuM kathana paNa unmattavyaktinA pralApa jevuM jANavuM, kema ke kriyAnA baLe je raiveyaka prApti teone thavI kahI che te saMpUrNa sAmAcArI pAlananA baLe ja kahI che, AMzikapAlananA baLe nahi. mATe dravyathI jJAnAMzano paNa svIkAra ane pAlana teomAM mAnavA ja paDe che. rakSA gauNa ArAdhakatva levAnA A ja anya matamAM bIjo doSa dekhADatAM granthakAra kahe che ( nivAmAM dezaArAdhakatA jaLavAI rahevAnI Apatti) gAthArtha tathA nihnavomAM dezaArAdhakapaNuM to UbhuM ja rahevAnI Apatti Avaze. ane tethI jo paribhASA ja karavI paDe tema hoya to vRttine anusarIne ja te karavI yogya che. "tathA" zabda bIjA doSano gaNatarImAM umero karavA mATe vaparAyo che. sarvathA dravyabhUta evI kriyA vaDe ja ArAdhakatva mAnI levAmAM abhinivezAdinA kAraNe ratnatrayIne phagAvI denArA nihnavomAM sarvavirAdhaka avasthAmAM paNa dezaArAdhakabhAva jaLavAI rahevAnI Apatti Avaze, kemake je dravyakriyAnI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpUrNa sAdhusAmAcArI paMcAcArarUpa che 139 dhako dezArAdhakazca ko'pi vyavahiyate / atha dravyakriyAmAzrityaivArAdhakatvavirAdhakatvavyavasthAkaraNAtsarvavirAdhakatvaM nihnavAnAM neSyate eva, pratipannacAritraviSayakadravyAjJAbhaGgAbhAvAddezArAdhakatvaM, utsUtrabhASaNena samyaktvaviSayakapratipannajinAjJAparityAgAdezavirAdhakatvaM cAviruddhameva, aMzabhedAdekatraiva sapratipakSobhayadharmasamAvezA'virodhAditi cet, na, evaM satyasaMyatabhavyadravyadevAnAM nihnavAnAmabhavyAdInAM copapattimadhikRtya sAmyAbhAvaprasaGgAt / atha nAstyeva teSAmupapAtasAmyaM, graiveyakeSvapi nihnavasya devadurgatatayotpAdAda, devadurgatatvaM ca na kevalaM devakilbiSikatvAdinaiva, tatra teSAmabhAvAd, kintu saMmohatvena, sa ca devadurgatastatazcyuto'nantakAlaM saMsAre paribhramati yadAgamaH - kaMdappadevakibbisa abhiogA AsurI ya saMmohA / tA devaduggaIo maraNaMmi virAhiA hu~ti / / tti pratijJA cAritragrahaNakAle karI hatI te to nihnavaavasthAmAM paNa choDI hotI nathI. te Apattine ISTapatti ja mAnavAmAM zuM vAMdho che?' evI zaMkA na karavI, kema ke emAM vyavahAravirodha thavAno vAMdho che. kAraNa ke koIpaNa sarvavirAdhaka jIvono dezaArAdhaka tarIke vyavahAra karI zakAto nathI. zaMkAH A prarUpaNA anusAra AvatA ArAdhakatvake virAdhakatvamAM dravyakriyAne janiyAmaka mAnavAnI che. arthAt enuM pAlana hoya to ArAdhakatva Ave ane khaMDana hoya to virAdhakatva Ave. tethI gRhItadravyakriyAnuM khaMDana na karanAra nihnavomAM paNa sarvavirAdhatva to kahevAnuM ja na hovAthI dezaArAdhakatva kahevAmAM koI vyavahAravirodha nathI. vaLI samyaktva aMgenI svIkArelI dravyaAjJAno utsutrabhASaNathI bhaMga karI nAMkhyo hoI e ja kAle teomAM dezavirAdhakatva paNa aviruddhapaNe hoya ja che. kema ke judA judA aMzanI apekSAe eka ja sthaLe (eka ja jIvamAM) paraspara viruddha ubhayadharmano (dazaArAdhakatvadezavirAdhatvano) samAveza hovAmAM syAdvAdazailI mujaba koI virodha nathI. samAdhAna: nitavomAM A rIte ubhayadharmo mAnavA yogya nathI, kema ke to pachI asaMyata bhavyadravyadeva evA teone maLatI gatimAM tame anArAdhaka tarIke mAnelA abhavyone maLatI gatinuM sAmya rahI zake nahi, paNa rahe to che, kemake baMne jaNA utkRSTathI navamA raiveyaka sudhI jAya che evuM zAstromAM kahyuM che. zaMkA teone maLatI gatimAM sAmya hotuM ja nathI, kema ke raiveyakamAM paNa nihnavo durgata tarIke utpanna thAya che. abhavyo nahi. vaLI devadurgatatva paNa mAtra kilbiSikatva vagerenA kAraNe ja hoya che evuM nathI, kema ke evuM hovAmAM to raiveyakamAM kilbiSikAdi devo na hovAthI tyAM gayelA te nidvavone durgata kahI zakAya nahi, kintu saMmohatvanA kAraNe paNa hoya che. durgata thayela te nihnavajIva tyAMthI AyuSya pUrNa thaye evIne saMsAramAM anaMta kALa bhaTake che. AturapratyAkhyAnaprakIrNaka AgamamAM kahyuM che ke - kaMdapadava, kilbiSika, Abhiyogika, AsurI ane saMmoha A badhI devonI durgati che. ane 1. kandarpadevakilbiSAbhiyogA AsurI ca saMmohAH / tA devadurgatayo maraNe virAdhitA bhavanti / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 AturapratyAkhyAnaprakIrNake / vyAkhyAdezo yathA - ' saMmohatti saMmohayanti unmArgadezanAdinA mokSamArgAd bhraMzayanti ye te saMmohAH, saMyatA apyevaMvidhA devatvenotpannA saMmohA, evaMrUpA durgatayo maraNe'padhyAnAdinA virAdhitAnAM bhavanti, tatazcyutA anantasaMsAraM paribhramanti' iti cet ? na, abhavyAdInAmapyakAlavacanauSadhaprayogAt prAptagraiveyakotpAdAnAM saMmohaprAbalyena luptasukhAnAM devadurgatatvA'vizeSAd / ' uktaM copadezapade (438442) - 1 kaha Nu akAlapaoge itto gevijjagAisuhasiddhI / NaNu sA'higaosahajogasokkhatullA muNeyavvA / / kuNaijaha saMNivAe sadosahaM jogasokkhamittaM tu / taha eyaM viNNeyaM aNorapAraMmi saMsAre / / ya tattao tayaMpi hu sokkhaM micchattamohiamaissa / jaha roddavAhigahi assa osahAo vi tabbhAve || jaha cevovahayanayaNo sammaM rUvaM Na pAsaI puriso / taha ceva micchadiTThI viulaM sokkhaM Na pAve / / 140 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanauSadhaprayogathI abhavyAdine thatuM duHkha 141 asadabhiNivesavaM so, Niogao tA Na tattao bhogo / savvattha taduvaghAyA visaghAriyabhogatullo tti / / etasmAddhi vacanAdabhavyAdInAmeva ninavAdyapekSayA'pyakAlavacanauSadhaprayogeNa mithyA'bhinivezadADharyAdatiduHkhitatvena kliSTataradevadurgatatvaM pratIyate, pareNa tvabhavyanihnavAnAmanArAdhakatvavirAdhakatvAbhyAM vaiparItyamaGgIkRtaM, prasajyate ca tatprakriyayA dravyAjJApekSayA'bhavyAdInAmapi sarvArAdhakatvAt tAttvikasudevatvameveti yatkiJcidetat / - atha cAritrApekSayA''rAdhakatvaM dravyapratipattyaiva paribhASyate, jJAnadarzanApekSayA tu bhAvapratipattyA, tato'bhavyAdInAM dravyaliGginAM dezArAdhakatvameva, nihnavAnAM ca dezArAdhakatvaM dezavirAdhakatvaM ca / tato dezArAdhakatvApekSayopapAtasAmyaM, durgatitvanibandhanaM caikasya sAhajikaM mithyAtvamaparasya ca mithyArdaSTijIvane paNa sAmagrI paramArthathI bhogarUpa na banavAthI te vipulasukha pAmato nathI, kema ke te abhavyAdi niyamA asad abhinivezavALo hoya che. tethI sukhano tAttvika bhoga hoto nathI, kAraNa ke sarvatra enuM sukha te asaabhinivezathI haNAyeluM hoI viSamizraanna tulya hoya che." upadezapadanA A vacano 52thI ja jaNAya che ke abhavyAdi ane nirbhavAdi baMne deva durgata thayA hoya to paNa abhavyAdi ja vacanauSadhanA akAlaprayogathI mithyAabhinivezanI dRDha pakaDavALA thayA hoI atyaMta duHkhita hovAnA kAraNe nihnavAdi karatAM paNa vadhu kilaSTatara devadurgata hoya che. jyAre pUrvapakSIe to AnA karatAM viparIta prarUpaNA karI che. teNe to abhavyone anArAdhaka ane nihnavone virAdhaka kahevA dvArA nihnavone ja vadhu badatara devadurgata kahyA che. vaLI ame 21mI gAthAmAM batAvI gayA e rIte tenI prakriyA mujaba abhavyAdi to dravyaAjJAnI apekSAe sarvaArAdhaka ja hovA Thare che. tethI teomAM to devadurgatatva nahi paNa tAttvika sudevatva ja hovAnI Apatti Ave che. tethI dravyathI cAritrAcAronA (sAdhusAmAcArInA) pAlananA kAraNe teomAM ArAdhakatva mAnavAnI vAta tuccha che e jANavuM. zaMkA : A caturthaMgImAM jJAna ane cAritranI apekSAe ArAdhakatvanI je vAta che, emAM ame evI paribhASA karIe chIe ke cAritranuM dravyathI pAlana hoya to paNa tenuM ArAdhakatva AvI jAya, jyAre jJAna-darzananuM to bhAvathI pAlana hoya to ja tenuM ArAdhakatva Ave, mAtra tenA AcAronA dravyapAlanathI nahi. tethI abhavya vagere dravyaliMgIomAM jJAnAMzanuM ArAdhakatva na hoI sarvaArAdhakatva AvatuM nathI ane cAritrAMzanuM ArAdhakatva hAjara hovAthI dezaArAdhakatva hoya che. temaja nihnavomAM cAritranI apekSAe dezaArAdhakatva hoya che ane jJAna-darzananI apekSAe dezavirAdhakatva hoya che. tethI nidbhava ane abhavya e baMnene deza ArAdhakatvanA kAraNe samAna gati maLe che ane e durgatirUpa 1. asadabhinivezavAnsa niyogatastanna tato bhogaH / sarvatra tadupaghAtAdviSadhAritabhogatulya iti // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-22 virAdhanAjanyamiti paribhASAyAM ko doSa iti cet ? nanvevaM paribhASA''zrayaNAvazyakatve vRttikRt svArasyenaiva sA''zraNIyetyabhiprAyavAnAha-tat-tasmAd vRttiM parigRhya paribhASA vaktuM yuktA / je iti pAdapUraNArtho nipAtaH / vRttau hi zrutazabdena jJAnadarzanayoH zIlazabdena ca prANAtipAtAdinivRttikriyAyA eva paribhASaNAdazratavAna zIlavAMzca mArgAnusAryeva bAlatapasvI paryavasyatIti bhAvaH, na hi dravyaliGgadharo'bhavyAdirvyavahAreNa bAlatapasvI vaktuM yujyate / 'tA ete bAlatavassiNo daTThavvA' iti mahAnizIthe nAgilavacanaM kuzIleSu bAlanizcayAbhiprAyakameveti, na caikasmiova vAkye dezArAdhakatvamazuddhavyavahArAt, tadupapAdakaM bAlatapasvitvaM ca nizcayAditi vaktuM yuktam, sndrbhviroje banI jAya che te ekane (abhavyane) sAhajikamithyAtvanA kAraNe ane bIjAne (nitavane) virAdhanAjanya mithyAtvanA kAraNe. Ama, ArAdhakatvanI AvI paribhASA karavAthI koI doSa raheto nathI ane tethI deza-ArAdhaka tarIke dravyaliMgI ja levA joIe. (dravyaliMgIne bALatapasvI tarIke levAmAM saMdarbha virodha) samAdhAnaH A rIte paribhASA karavI ja Avazyaka banI jatI hoya to vRttikAranA abhiprAyane anusarIne ja te karavI joIe evA abhiprAyathI "to paribhAsA..." ityAdi uttarArdha kahyo che. emAM ne pAdapUrti karavA mATeno nipAta (avyaya) che. vRttimAM "zruta' zabdathI jJAna-darzana ane "zIla zabdathI prANAtipAta viramaNAdi kriyA (jinokta sAdhusAmAcArI nahi) levAnI ja paribhASA karI hoI "azrutavAnuM- zIlavA tarIke mArgAnusArI hoya evo ja bolatapasvI laI zakAya che. vaLI 'bAlatapasvI dezaArAdhaka che' A vacanamAM dezaArAdhakatva jo vyavahArathI ja levAnuM hoya to bAlatapasvIpaNuM paNa vyavahArathI ja levuM yukta Thare. ane to pachI dravyaliMgadhArI abhavyAdine A bhAMgAmAM zI rIte levAya? kemake teo to jinokta tapa vagere anuSThAna karatAM hoI vyavahArathI bAlatapasvI hotAM nathI. hA, teo paulika AzAthI tapa vagere karatAM hovAthI nizcayathI bALatapasvI hoya che. zrImahAnizItha sUtra (a.4) mAM paNa sumatinA daSTAntamAM "tethI A lokone bALatapasvI jANavA." evuM nAgilanuM je vacana kahevAyuM che te paNa pAMca sAdhuonA gaccha aMge naiRyika bALatapasvInA abhiprAyathI ja bolAyeluM jANavuM. tethI dravyaliMgImAM bALatapasvIpaNuM to nizcayathI ja levuM paDe che. ane to pachI abhavyAdi dravyaliMgIne pahelAM bhAMgAmAM levAmAM saMdarbha virodha thaze. te A rIte - bAlatapasvI deza ArAdhaka tarIke tamane abhavyAdi dravyaliMgIo saMmata che. e jIvomAM dezaArAdhakatva aMzuddhavyavahAranaye rahyuM che. vaLI teomAM bALatapasvIpaNuM to upara kahI gayA mujaba nizcayanayathI ja levuM paDe che. bAlatapasvI 1. tata ete bAlatapasvino draSTavyA iti / 2. samyagdarzana-zAna cAritrarUpa mokSamArganI je jIva vAstavika ArAdhanA karI rahyo hoya tenAmAM naikSayika ArAdhakatva hoya che. mArgA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAranA be bheda : nizcayaprApaka ane aprApaka 143 dhAt, kintu nizcayaprApakAd vyavahArAddezArAdhakatvaM tadupapAdakaM ca mArgAnusAriyamaniyamAdikriyAvattvaM bAlatapasvitvamityevaM sanda virodhH| na ca vyavahAre nizcayaprApakatvAprApakatvAbhyAM vizeSaH zAstrAsiddha iti vyAmUDhadhiyA zaGkanIyaM, yogbinduupdeshpdaadaavetdvishessprsiddheH| nanvasyAmapi paribhASAyAM kathaM bAlatapasvino dezArAdhakatvaM, tadgatamArgAnusArikriyAyA api mokSamArgatvAbhAvAt, tadaMzacAritrakriyAyA evAMzatvAditi cet? na, saMgrahanayAdezAdanuyogadvAraprasiddhadRSTAntena svadezadezasyApi svadezatvAvirodhAditi sUkSmamIkSaNIyam / / 22 / / dezaArAdhaka hoya che... AvA eka vAkyamAM uddezyanA aMzabhUta bAbatapasvIpaNuM nizcayanaye levuM ane vidheyanA aMzabhUta dezaArAdhakapaNuM azuddhavyavahAranaye levuM e spaSTa saMdarbha virodha rUpa ja che, mATe dravyaliMgIne bALatapasvI dezaArAdhaka tarIke levo ayogya che. Avo saMdarbha virodha na thAya e mATe dezaArAdhakapaNuM nizcayaprApaka vyavahAranaye levuM ane tene ghaTAvavA mATe mArgAnusArI yama-niyama vagere kriyA rUpa bAlatapasvIpaNuM levuM yogya che. ~"ame paNa vyavahArathI ja dezaArAdhakapaNuM kahyuM ane tame paNa vyavahArathI ja kaho cho to bemAM phera zuM paDyo ?" - evo prazna na karavo, kemake vyavahAravyavahAramAM paNa ghaNo taphAvata hoya che. tame to je vyAvahArika ArAdhakatva nizcayanI (naiyika ArAdhakatvanI) prApti paNa karAvI Apato nathI tenA abhiprAyathI ArAdhakatva levAnuM kaho cho, jyAre ame nizcayanI prApti karAvI ApanAra vyavahArathI te levAnuM kahIe chIe. ~"vyavahAranA AvA nizcayaprApaka ane aprApaka jevA koI bheda zAstromAM kahyA nathI - evI jaDa buddhi prayukta zaMkA na karavI, kema ke yogabindu-upadezapada vageremAM AvA bheda batAvyA che. zaMkAH vRttikAranA abhiprAyane anusarIne paribhASA karavAmAM paNa anya mArgAnusArI bAlatapasvIne dezaArAdhaka zI rIte kahevAya? kema ke tenI mArgAnusArI kriyA samyajJAna-darzana-cAritramAMthI ekeya rUpa na hoI e, e traNanA samudAyarUpa mokSamArganA dezarUpa nathI. samAdhAna: anuyogadvAramAM Apela pradezanA daSTAntane anusarIne saMgrahanayanA abhiprAye svadezano deza paNa svadeza rUpa hovAmAM koI doSa nathI. mATe mokSamArganA dezarUpa je cAritra ane tenA dezabhUta nusArI bAbatapasvI jIva AvA mokSamArgane vAstavamAM ArAdhato na hoI taikSayika ArAdhaka nathI. tema chatAM enI pravRtti paraMparAe enAmAM naikSayika ArAdhakatva lAvI Ape che. tethI e nizcayaprApakavyavahAranaye ArAdhaka che. dravyaliMgInI pravRtti khuda ArAdhanArUpa na hoI taikSayika ArAdhanA to nathI ja hotI, paNa vAstavika ArAdhanAne lAvI ApanAra paNa na hovAthI tAttvika rIte (nizcayaprApaka sadbhUta) vyavahAranaye paNa ArAdhanA rUpa nathI. chatAM paNa, dravyaliMgInI pravRtti mugdha lokone ArAdhanAno kaMIka AbhAsa karAve tevI hoya che, tethI azuddhavyavahAranaye (nizcayaaprApakavyavahAranaye) te ArAdhanA kahevAya che. uparachallI daSTie ArAdhanArUpa bhAsatI hovA chatAM je pravRttine naiRyika ArAdhanA sAthe kaMI lAgatuM vaLagatuM nathI tevI pravRttine zuddha vyavahAranaya paNa ArAdhanArUpa mAnavA taiyAra nathI. mAtra azuddhavyavahAranaya tevI AbhAsarUpa pravRttine paNa ArAdhanA tarIke svIkAre che. ane tethI ArAdhanAno Avo vyavahAra karanAra e vyavahAranaya paNa "azuddhavyavahAranaya' kahevAya che. mATe dravyaliMgImAM dezaArAdhakatva mAtra azuddha vyavahAranaye ja mAnI zakAya che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-23 nanvanyamArgasthazIlAdikriyAyA api jainamArgAnuSThAnatvAbhAvAtkathaM tayA dezArAdhakatvam ? itya 144 trAda - mANusArikiriyA iNicciya bhAvao u savvattha / jeNaM jiNovaeso citto apamAyasAro vi / / 23 // mArgAnusArikriyA jainyeva bhAvatastu sarvatra / ye jinopadezazcitro'pramAdasAro'pi / / 23 / / maggANusArikiriyatti / mArgAnusAriNI kriyA zIladayAdAnAdirUpA sarvatra bhAvatastu jainyeva, Adito bhagavatpraNItAyA eva tasyAH sarvatropanibandhAt, mArgAnusAriNAM ca tanmAtra eva tAtparyAt / tehi kSIranIravivekakRto haMsA iva nisargata eva zuddhAzuddhakriyAvizeSagrAhiNa iti / kathamiyaM jainI? ityatra hetumAha-yad=yasmAd, apramAdasAro'pi=paramopeyApramAdamukhyoddezo'pi, jinopadezaH citraH=puruSavizeSApekSayocitaguNAdhAyakatayA nAnAprakAro, yo yatpramANopadezayogyastasya tAva je mArgAnusA2I kriyA, e mokSamArganA dezabhUta paNa che ja. tethI te bAla tapasvImAM paNa dezaArAdhakatva hovAmAM koI vAMdho nathI e sUkSmabuddhithI vicAravuM. // 22 // ~ anyamArgokta anyakriyAonI jema, zIla tarIke abhimata prANAtipAtanivRtti vagere paNa jainamArganA anuSThAna rUpa to hotI ja nathI, to tenAthI dezaArAdhakatva zI rIte Ave ? ~ evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che - (mArgAnusArInI anyamArgokta kriyAo paNa bhAvathI jainakriyA ja che) gAthArtha : sarvadarzanamAM 2hela mArgAnusArI kriyA bhAvathI jaina ja hoya che, kema ke apramAdane mukhya karanAro paNa jinopadeza aneka prakArano hoya che. (arthAt te bhUmikAmAM rahelA te jIvone te kriyAo ja apramAda lAvI ApanAra hoI jinopadeza paNa te kriyAone ja jaNAvavAnA tAtparyavALo banI javAno hoI te kriyAo bhAvathI jinokta hoya che.) badhA dharmamAM karAtI zIla-dayA-dAna vagere rUpa mArgAnusArI kriyA bhAvathI jinokta ja hoya che, kema ke mULamAM bhagavAnathI prarUpAyelI ja te sarvatra=sarvadarzanomAM apanAvAyelI che. vaLI mArgAnusArI jIva e anya dharmamAM kahelI badhI kriyAo karavAnuM tAtparya-ruci-rasa dharAvatA hotA nathI. kintu jinavacanAnukUla hoya tevI ja kriyAonuM tAtparya dharAvatAM hoya che, kemake haMsa jema svabhAvathI ja dUdha-pANIno viveka kare che tema teo paNa sahaja rIte ja zuddha ane azuddha kriyAono viveka karatAM hoya che. (teonI A kriyAo jinokta kema che ? e mATe uttarArdhamAM 'jeNaM...' vagerethI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 jinopadezanI citrarUpatA tpramANaguNAdhAnaparyavasana iti yAvat / taduktamupadezapade (933) - evaM jiNovaeso uciyAvikkhAi cittarUvotti / apamAyasArayAevi to savisaya mo muNeyavvo / / etavRttiryathA-'evaM-gurukarmaNAM pravrajyApratipattyasahiSNutve sati, jinopadezaH sarvajJaprajJApanArUpaH, ucitApekSayA yo yatpramANasyopadezasya yogyastadapekSayA citrarUpo-nAnArUpatayA pravarttata iti prAgvat / apramAdasAratAyAmapi-apramAdaH sAraH karaNIyatayA yatra jinopadeze sa tathA tasyA bhAvastattA tasyAmapi, tat-tasmAt, saviSayaH sagocaraH, mo iti pUrvavat muNeyavvotti muNitavyaH / yadA hi jinopadezazcitrarUpatayA vyavasthito'pramAdasAro'pi tadA'punarbandhakAdIn nirvANamArgaprajJApanAyogyAnadhikRtya kecitsAmAnyadezanAyAH kecitsamyagdRSTiguNayogyaprajJApanAyAH keciddezaviratiguNasthAnakAhaprarUpaNAyAH kecinidhUtacAritramohamAlinyA apramattatArUpapravrajyAdezanAyA yogyA iti naa'vissyaa'prmtttaaprjnyaapneti'| tatazca mArgAnusArikriyA'pi bhagavatsAmAnyadezanA'rtha iti bhAvato jainyeveti pratipattavyam / / 23 / / nanvevaM bhAgavatIM sAmAnyadezanAmanusRtya pravarttamAnAnAM mithyAdRzAmapi sA mArgAnusAriNI kriyA siddhyatu dayAdAnAdikA jainI, pataJjalyAdyuktamanusRtya pravarttamAnAnAM tu sA kathaM jainI? jina hetu batAvyo che.) parama upayarUpa apramAdanA ja mukhya uddezavALo jinopadeza judI judI bhUmikAe rahelA jIvomAM yogya guNo lAvI ApanAra hovAthI aneka prakArano hoya che. arthAt jene jeTalA upadezathI guNaprApti thavAnI hoya tene mATe teTalA ja pramANamAM te pravarte che. upadezapada(933)mAM kahyuM che ke "Ama bhArekarmI jIvo pravrayApAlanane asamartha hoI sarvaze karelI prarUpaNArUpa jinopadeza, je jIva jeTalA upadezane yogya hoya tenI apekSAe tene upadeza apAya che. jIvonI upadeza grahaNa yogyatArUpa bhUmikA aneka prakAranI hoI upadeza paNa aneka prakArano apAya che. tethI apramAda ja mukhya kartavya hovA chatAM A badho jinopadeza saviSaya che. arthAta enA viSaya=yogya adhikArI koI nathI evuM nathI. Ama apramAdanI mukhyatAvALo evo paNa jinopadeza jo aneka prakArano hoya che to mokSamArganI prajJApanAne yogya apunardhadhaka vageremAMthI keTalAka sAmAnya dezanAne, keTalAka samyakatva guNayogya prajJApanAne, keTalAka dezavirati yogya upadezane ane cAritramohanIya rUpa melane khaMkherI nAkhanArA keTalAka apramattatA rUpa pravajyAyogya dezanAne yogya hoya che. tethI apramattatAnI A vividha prakAranI prajJApanA kyAMya paNa vyartha hotI nathI." tethI mArgAnusArI kriyA paNa bhagavAnanI sAmAnyadezanAmAM jaNAvAyelA padArtharUpa hoI bhAvathI jaina ja hoya che e svIkAravuM joIe. ra7ll ~"bhagavAne Apela sAmAnya dezanAnA vacanone pakaDIne dayA vageremAM pravartatA mithyAtvIonI paNa te mArgAnusArI dayA-dAnAdi kriyA bhale jainI hovI siddha thAo, paNa pataMjali vagerenA vacanone - - - - - - - - - -- - - - - 1. evaM jinopadeza ucitApekSayA citrarUpa iti / apramAdasAratAyAmapi tataH saviSayo jnyaatvyH|| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 dezanA'nusandhAnamUlapravRttyanupahitatvAdityAzaGkAyAmAha - aNNatthavi jamabhiNNaM atthapayaM taM jiNiMdasuamUlaM / aNNovi tayaNusArI to desArAhago jutto / / 24 / / anyatrApi yadabhinnamarthapadaM tajjinendrazrutamUlam / anyo'pi tadanusArI tato dezArAdhako yuktaH / / 24 / / aNNatthavi tti / anyatrApi pAtaJjalAdizAstre'pi, yadarthapadaM puruSArthopayogivacanaM, abhinaM= bhagavadvacanekArtha, tajjinendrazrutamUlaM, tadanusAreNaiva tatra tdupnibndhaat| tathA ca tato'pi jAyamAnA mArgAnusAriNI kriyA vastuto bhagavadezanAviSayatvena bhAvato jainyev| nahi madhyasthasyAnyoktatvajJAnaM tatphalapratibandhakaM, dRSTirAgasahakRtasyaiva tasya tthaatvaat| ata eva nAbhinnArthe'nyoktatvamAtreNa sarvanayavAdasaMgrahahetucintAjJAnApAditamAdhyasthyaguNAnAM sAdhuzrAvakANAM pradveSaH, tatpradveSasya tanmUladRSTivAdapradveSamUlatvena mahApApatvAt / taduktamupadezapadasUtravRttyoH (693)anusarIne pravartatA jIvonI te zIlAdi kriyA jainI zI rIte kahevAya? kema ke te, jinavacananA "A zrIjinezvara bhagavaMte kahI che" evA anusaMdhAnamUlaka hotI nathI." - evI zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che (anyazAstrokta samAnArthaka vAto jaina zratamUlaka ja che.) gAthArtha anyazAstramAM paNa je samAna arthapada hoya che te zrIjinendrazrutamUlaka ja hoya che. tethI tene anusarIne pravartanAra anyamArgastha paNa dezaArAdhaka hovo yukta ja che. pAtaMjalAdi zAstramAM paNa dharmapuruSArthane upayogI je vacana bhagavadravacanane samAna arthavALuM hoya te zrIniMdrapraNIta zrutamUlaka ja hoya che, kemake tene anusarIne ja te zAstramAM te vacano kahevAyelA hoya che. tethI e zAstravacanone anusarIne thatI mArgAnusArI kriyA paNa vastutaH bhagavad dezanAnA ja viSayarUpa hoI bhAvathI jainI ja hoya che. zaMkA chatAM te kriyA karanAranA manamAM "huM pataMjalie kahelI kriyA karuM chuM." evuM ja hoya che. tethI huM A jinokta kriyA karuM chuM." evA abhiprAyapUrvaka thatI kriyAnuM jeTaluM phaLa maLe eTaluM to ene maLaze ja nahi. tethI ene jinokta anuSThAnane tulya rIte ja jainI kema kahevAya ? samAdhAna madhyasthajIvone thayeluM huM anya (pataMjalie) kahela kriyA karuM chuM evuM anyoktatvajJAna tenA pUrNa phaLane aTakAvI zakatuM nathI. pataMjali vagere anya paranA dRSTi rAganA sAhacaryavALuM ja te tene aTakAvI zake che. tethI ja sarvanayavAdono saMgraha karavAmAM hetubhUta evA cintAjJAnathI mAdhyazca guNa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadarzanokta samAnArthaka vAto paramArthathI jainadhrutamUlaka 147 jaM atthao abhinna aNNatthA saddaovi taha ceva / taMmi paoso moho visesao jiNamayaThiANaM / / ya=vAkyam=arthato vacanabhede'pyarthamapekSya abhinnaM ekAbhiprAyaM, tathA anvarthAd=anugatArthAt, zabdato'pi zabdasandarbhamapekSya, tathaiva abhinnameva, iha parasamaye dvidhA vAkyAnyupalabhyante, kAnicidarthata evAbhinnAni - appA NaI veyaraNI appA me kUDasAmalI / appA kAmadudhA gheNU appA me naMdaNaM vanaM / / (uttarA. 20-36) ityAdibhirvAkyairyathA bhAratoktAni - indriyANyeva tatsarvaM yatsvarganarakAvubhau / nigRhItavizi(sa)STAni svargAya narakAya ca / / ApadAM prathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAmagre yeneSTaM tena gamyatAm / / ityAdInIti / kAnicicchabdato'rthatazca-'jIvadayA saccavayaNaM' ityAdibhiH prasiddhareva vAkyaiH saha, yathA - pAmelA sAdhu ane zrAvako anyazAstrokta samAna bAbato para anyoktatvamAtranA kAraNe praSa rAkhatA nathI, kema ke enA parano e dveSa te te bAbatonA mULabhUta daSTivAda paranA dveSamUlaka hovo paryavasita thato hoI mahApAparUpa che. upadezapada sUtra (93) mAM kahyuM che ke "anyazAstramAM kahelI je vAta arthathI samAna hoya ke je zabdathI paNa samAna hoya temAM dveSa rAkhavo e mUDhatA che, vizeSa karIne jinamatamAM rahelA jIvo mATe." tenI vRttimAM paNa kahyuM che ke "je bAbata vacanabheda hovA chatAM arthathI samAna abhiprAyavALI hoya tathA je vAta sAvartha zabdanI apekSAe paNa samAna hoya tevA viziSTa kSayopazamAdine jaNAvanAra jinavacana sAthe abhinna arthavALA akaraNaniyama vagerene jaNAvanAra vAkyomAM "A to anya zAstranI vAto che" evo dveSa rAkhavo e bauddha vagere sAmAnyadharmI mANaso mATe paNa mUDhatA rUpa che ane sarvanayavAdono samanvaya karavAthI madhyastha cittavALA thayelA sAdhuzrAvakone mATe to evo dveSa vizeSathI mUDhatArUpa che. anya zAstromAM be prakAranA vAkyo hoya che. keTalAka mAtra arthathI ja samAna hoya che. jemake uttarAdhyayana (20-36)nA "AtmA pote ja vaitaraNI nadI che, AtmA ja mArA mATe kAMTALuM zAlmalI vRkSa che, AtmA ja IcchAone pUranAra kAmadhenu che ane AtmA ja mArA mATe naMdanavana che" ityAdi jaNAvanAra vAkyo sAthe "indriyo ja svarga ane naraka bane che. nigraha karAyelI indriyo svargane ApanArI bane che ane nigraha na karAyelI (chUTI mUkAyelI) te naraka ApanArI bane che. indriyono asaMyama Apattiono ane jaya bhAvi saMpattionA dhorImArga che. tethI je mArga game te mArge jAo." ityAdi jaNAvanAra bhArata vacano samAnArthaka che. keTalAka vAkyo zabdathI ane arthathI banne rIte samAna hoya che. jema ke "jIvadayA satyavacana..." vagere prasiddha vAkyo sAthe "sarva 1. yadarthato'bhinnamanvarthAcchabdato'pi tathA caiv| tasminpradveSo mohAd vizeSato jinamatasthitAnAm / 2. AtmA nadI vaitaraNI, AtmA me kuuttshaalmlii| AtmA kAmadudhA dhenurAtmA me nandanaM vanam // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 paJcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam / / ityAdIni / evaM sthite tasminnabhinnArthe'karaNaniyamAdau vAkye viziSTakSayopazamAdivAkyena saha, pradveSaH= 'parasamayaprajJApaneyaM' itIrthyA, moho=mUDhabhAvalakSaNo, varttate bauddhAdisAmAnyajanasyApi, vizeSato jinamatasthitAnAM sarvanayavAdasaGgrahAnmadhyasthabhAvAnItahRdayANAM saadhushraavkaannaam'| ata evAnyatrApyanenoktaM - guNatastulye tattve saMjJAbhedAgamAnyathAdRSTiH / bhavati yato'sAvadhamo doSaH khalu dRSTisaMmohaH / / (So. 4-11) rUti etatsamarthayannAha - savvappavAyamUlaM duvAlasaMgaM jao samakkhAyaM / rayaNAgaratullaM khalu to savvaM suMdaraM taMmi / / 694 / / sarvapravAdamUlaM bhikSukaNabhakSAkSapAdAditIrthAntarIyadarzanaprajJApanAnAmAdikAraNaM, kiM tad? ityAha - dvAdazAGgaM dvAdazAnAmAcArAdInAmaGgAnAM pravacanapuruSAvayavabhUtAnAM samAhAro, yataH kAraNAt samAkhyAtaM samyakprajJaptaM siddhsendivaakraadibhiH| yataH paThyate - udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH / / dhArmika janoe ahiMsA, satya, asteya, tyAga(niSparigrahatA) ane maithunavarjanane pavitra mAnyA che" ityAdi vAto. Ama AvI vAto para dveSa rAkhavo e moharUpa hovAthI ja zrIharibhadrasUri mahArAje anyatra (SoDazaka 4-11) paNa kahyuM che ke "guNa=upakArarUpa phaLane AzrIne tulya evI paNa vastumAM nAmanA bhedamAtrathI vyakti jenA kAraNe A kartavya che A akartavya ityAdi viparIta dRSTivALo thAya che te kharekhara dRSTirAga nAmano adhama doSa che." A ja badhI vAtanuM samarthana karatAM upadezapadamAM (694) AgaLa kahe che - (anyazAstrokta suMdara vAtono dvAdazAMgImAM samAvatAra) pravacanapurUSanA avayavabhUta AcArAdi bAra aMgonA samudAyAtmaka dvAdazAMga zrI siddhasenadivAkarasUri vagere vaDe bhikSu-kaNabhakSa-akSapAdAdi tIrthAntarIya darzano rUpa sarvapravAdonI prarUpaNAnuM mULa kAraNa kahevAyuM che. tethI jaNAya che ke e kharekhara kSIrodadhi vagere ratnAkara jevuM che ane tethI anya darzanomAM je kaMI suMdara jovA maLe teno temAM samavatAra karavo. arthAt yoganA te te zAstromAM vyAsakapila-kAlAtIta-pataMjali vagere vaDe kahevAyelA akaraNaniyamAdinA pratipAdaka vacano paNa jinavacanarUpa 1. sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgaM yataH samAkhyAtam / ratnAkaratulyaM khalu tataH sarva sundaraM tasmin // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savvapnavAyamUla' gAthA ane tenI vRttino artha 149 ata eva ratnAkaratulyaM kSIrodadhiprabhRtijalanidhinibhaM, khalu nizcaye, tad-tasmAt, sarva aparizeSaM, sundaraM yatkiJcitpravAdAntareSu samupalabhyate tattatra samavatAraNIyam / ityakaraNaniyamAdInyapi vAkyAni teSu teSu yogazAstreSu vyAsakapi(lakA)lAtItapataJjalyAdipraNItAni jinavacanamahodadhimadhyalabdhodayAnyeva dRzyAnIti / teSAmavajJAkaraNe sakaladuHkhamUlabhUtAyA bhagavadavajJAyAH prasaGgAt na kAcitkalyANasiddhiH' iti / / atra kazcidAha "jainAnAmakaraNaniyamaparihArazakAnirAsArthameva tIrthAntarIyavarNitatvamupavarNitaM, na tvanyatIthikeSvakaraNaniyamo'stIti bhnnitm| varNanaM ca varNanIyavastuviSayakayathArthajJAnasApekSameva, anyathA ca tathAbhUtavarNanaM samyageva syAt, tathA ca taddarzane'pi dharmasadbhAvaprasaGgaH / itthaM samudramAMthI ja udbhavelA jANavA. tethI te akaraNaniyama vagerenI avajJA karavAmAM jinavacananI avajJA thaI jatI hovAthI kAMI kalyANaprApti thatI nathI. dvAdazAMga sarvapravAdonA mUla tarIke A rIte kahevAyuM che - he prabho ! samudramAM jema badhI nadIo bhegI thayelI hoya che tema tArA darzanamAM anyadarzano bhegA thayelA che - samAI gayelA che. paNa judI judI nadIomAM jema samudra dekhAto nathI tema pRthaka dRSTiomAM tuM (tAruM darzana) dekhAto nathI." (itaromAM akaraNaniyamanuM mAtra varNana che, pAlana nahi - pUrvapakSa) A bAbatamAM koI zaMkA kare che ke - zaMkA - paNa je akaraNaniyama vagerenA kAraNe anyamArgastha jIvomAM paNa tame dezaArAdhakatva mAnavAno Agraha rAkho cho te akaraNaniyama vagere ja teomAM hotA nathI. upadezapada (692) vageremAM "anyatIrthikoe pAtaMjalAdi svazAstramAM akaraNaniyama varNavyo che." ityAdi je kahyuM che temAM paNa akaraNaniyama choDI devAnI "A akaraNaniyamane to chetaro kare che, mATe ApaNe na karavo joIe." ityAdi zaMkA jainone UbhI na thAya e mATe "akaraNaniyamanuM anyazAstrakAroe varNana karyuM che eTaluM ja kahyuM che "anyadarzanomAM paNa te hoya che (tenuM vAstavika pAlana hoya che)" evuM kahyuM nathI. ema tenI vRttimAM paNa "A akaraNaniyama anyatIrthikoe varNavyo che eTalA mAtrathI e "yukta nathI evuM nathI paNa yukta ja che" evuM ja kahyuM che, "A akaraNaniyama anya darzanomAM paNa hoya che eTalA mAtrathI e yukta nathI evuM nathI, paNa yukta ja che" evuM kahyuM nathI. arthAta evo abhiprAya prakaTa karyo che ke anya darzanomAM "akaraNaniyamanI je vAto jovA maLe che te mAtra vAto ja jANavI, vAstavika pAlana nahi. (ane tethI jainoe ene choDavAnI jarUra nathI.)" ~ paNa te te darzanakAroe tenuM varNana karyuM che te potapotAnA darzanamAM akaraNaniyama joIne ja karyuM haze ne?" - evI zaMkA na karavI, kema ke koIpaNa vastunuM varNana karavuM hoya e mATe e vastunuM yathArtha jJAna jaIe ja evo niyama nathI. "je vastunuM jevuM varNana karavuM hoya te vastu tevA rUpe hAjara hoya ane te rUpe jaNAtI hoya to yathArtha jJAna thayuM kahevAya' e khyAlamAM rAkhavuM. te vastu hAjara na hoya athavA tevA rUpe hAjara na hoya ane chatAM "A vastu ahIM A rUpe hAjara che" evA thaI gayelA bhramAtmaka jJAnathI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 ca kapilasya purastAt 'manAgihApi dharmo'sti' iti parivrAjakadarzanamadhikRtya marIcivacanamutsUtraM na syAd" iti, tadasat, tIrthAntarIyANAmapi sadbhUtAkaraNaniyamavarNanasya zubhabhAvavizeSasApekSatvena mArgAnusAritayA teSu saamaanydhrmsiddheH| zubhabhAvavizeSasApekSatvaM ca tasya itto akaraNaniyamo aNNehi vi vaNNio sasatyaMmi / suhabhAvavisesAo Na cevameso Na juttotti / / 692 / / ityupadezapadavacanenaiva prasiddham / na caivaMvidhasteSAM zubhAdhyavasAyastathAbhUtajJAnAvaraNIyamoha paNa tevuM varNana thaI zake che. bAkI varNana jo yathArtha jJAnathI ja thaI zakatuM hoya to evo niyama phalita thaI jAya ke "koIpaNa vyaktie je kAMI varNana karyuM hoya te badhuM samyagu ja hoya." vaLI Avo niyama phalita thaI jAya to Apatti e Ave ke anya darzanakAroe svadarzanamAM je akaraNaniyama vagerenuM varNana karyuM che te samyagu ja hovAthI teonA darzanamAM te dharmanI paNa hAjarI mAnavI paDe. vaLI A rIte to kapilanI AgaLa marIcie "ahIM paNa kaMIka dharma che." evuM je vacana kahyuM hatuM te parivrAjakadarzananI apekSAe utsutra nahi bane. tAtparya : marIcino parivrAjaka veza joI kapilane to "ahIM zabdathI parivrAjaka darzana ja manamAM upasthita thayuM. "vaLI je koI varNana hoya te samyagu ja hoya' evo tame niyama mAnyo che. tethI marIcinA e vacana rUpa varNana samyagu ja mAnavuM paDe. eTale ke parivrAjaka darzanamAM paNa e samyagdarzana anusAre kaMIka dharmanI hAjarI siddha thaI ja jAya ane to pachI marIcinA e vacanane utsutra zI rIte kahevAya? AvI Apatti UbhI na thAya e mATe "varNana yathArtha jJAnathI ja thAya, varNana samyagU ja hoya." evo niyama mAnI zakAto nathI. tethI ja "anyazAstromAM paNa akaraNaniyamanuM varNana che. evuM jaNAvanAra upadezapadanA vacana parathI tenuM varNana mAtra hovuM siddha thAya che, hAjarI nahi. tethI anya darzanomAM saddabhUta akaraNaniyama vagere kriyA ja hovI siddha nathI to kaI kriyAne bhAvathI jaina kriyA mAnI anyamArgastha jIvone mArgAnusArI kahI zakAya? (akaraNaniyama varNana paNa zubhabhAvasApekSa/mArgAnusAritAsAdhaka - uttarapakSa) samAdhAna AvI zaMkA yogya nathI. sabhUta akaraNaniyamanuM varNana zubhabhAvasApekSa hoya che. tethI anyatIrthika karela te varNana parathI, tenA kAraNabhUta zubhabhAvanI teomAM vidyamAnatA siddha thAya che. jenA kAraNe teomAM mArgonusAritAnI siddhi thavAthI tarUpa sAmAnyadharmanI paNa siddhi thAya ja che. te varNana zubhabhAvavizeSane sApekSa hoya che e vAta upadezapada (692) nA A vacanathI ja siddha che. "tethI ja anyatIrthiko vaDe paNa pAtaMjala vagere svazAstramAM akaraNaniyamanuM zubhabhAvavizeSathI varNana karAyuM che. anyatIrthikoe e varNavyo che eTalA mAtrathI e yukta nathI evuM nathI." vaLI, teono A zubhabhAvavizeSa ke jene khuda pUrvapakSIe pote ja jJAnAvaraNa karmanA ane 1. ito'karaNaniyamo'nyairapi varNitaH svazAstre / zubhabhAvavizeSAnna caivameva na yukta iti // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyamArgAnusArI nAstika kema nathI? 151 nIyakSayopazamajanitatvena svayamevokto niranubandhazubhaprakRtihetutvAdanarthahetureveti pareNa vaktuM yuktaM, nirupadhibhavabIjaprahANecchAgocaramArgAnusArizubhAdhyavasAyasya shubhaanubndhipunnynimitttvenoktvAt aa talutpunarvasthaofdhAre yovinDo (222-24)krodhaadybaadhitH zAnta udAttastu mahAzayaH / zubhAnubandhipuNyAcca viziSTamatisaGgataH / / Uhate'yamataH prAyo bhavabIjAdigocaram / kAntAdigatageyAdi tathA bhogIva sundaram / / ata eva pareSAmakaraNaniyamavarNanahetuH zubhabhAvavizeSo vajravadabhedyaH prazastapariNAmabheda upadezapadavRttau vivRtH| ayameva hyasya vizeSo yadvizeSadezanApratisaMdhAnaM vinA'pi tadviSayaparyavasAyitvamiti / ata eva mArgAnusAriNAM pareSAM jainAbhimataprakAreNa jIvAdyanabhyupagamAna nAstikatvaM, vipratipatrAMze pakSapAtaparityAge sati vstutstdbhyupgmpryvsaanaad| ata eva ca shubhbhaavvishessaamohanIyakarmanA thaI gayelA tevA prakAranA kSayopazamathI utpanna thayelo kahyo che te zubhabhAvavizeSa aMge ja pachI pUrvapakSI AvuM je kahe che ke "e zubhabhAvavizeSa niranubaMdha zubhaprakRtinA hetubhUta hovAthI pariNAme anarthano ja hetu che. ane tethI enA kAraNe thayeluM akaraNaniyamavarNana vagere paNa zubha cIja hovI nakkI thatI nathI)" te yogya nathI, kema ke saMsArabIjano nAza karavAnI nirupAdhika icchAthI pravartelo teono A zubha-adhyavasAya puNyAnubaMdhI puNyano hetu che, evuM zAstramAM kahyuM che. jema ke yogabindu (193-194)mAM apunabaMdhakanA adhikAramAM kahyuM che ke "krodhAdithI bAdhA na pAmelo, zAnta, udAtta, mahAna AzayavALo ane zubhAnubaMdhI puNyathI viziSTabuddhi (mArgAnusArI prauDhaprajJA)vALo thayelo apunabaMdhaka te buddhithI saMsAranuM bIja karma, saMsAranuM svarUpa vagerenA prAyaH UhApoha (vicAra) kare che. jema ke vicakSaNa bhogIpuruSa priyAnA suMdara gIta-rUpa vagerenA vicAra karyA kare tema." | (itarokta akaraNaniyama varNanamAM vaividhya) Ama akaraNaniyamavarNanano hetu bananAra anyatIrthikono A zubha adhyavasAya zubhAnubaMdhI puNyano hetu hovAthI tene upadezapada (zloka 692)nI vRttimAM vaja jevA abhedya prazastapariNAma tarIke varNavyo che. teonA A zubha pariNAmanI e ja vizeSatA hoya che ke zrIjinezvara bhagavaMtanI sabhUta akaraNaniyamane jaNAvanAra dezanAvizeSanuM pratisaMdhAna na hovA chatAM tadviSayaka varNanamAM ja e phalita thAya che. arthAt zrIjinezvaradevanI dezanA akaraNaniyamanuM jevuM prarUpaNa karatI hoya tevuM A zubha adhyavasAya phalitarUpe varNana karAve che.) anyamArgastha mArgAnusArIjIvone jinavacanonuM anusaMdhAna na hovAthI jaino jIvAdine jevA mAne che tevA teo mAnatA nathI ke prarUpatA nathI. tema chatAM, teonA zubhabhAvanI ukta vizeSatAnA kAraNe ja teo nAstika nathI, kema ke jeTalA aMzamAM teo judI mAnyatA ane judI prarUpaNA dharAve che teTalA aMzamAM paNa "pote mAne che e ja sAcuM che' evA pakSapAtane teoe Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 dakaraNaniyamavarNanaM mArgAnusAriNAmeva, yadRcchApraNayanapravRttAnAmarvAcInAnAM ca pravAhapatitatvena ghuNAkSaranyAyenaiveti jinavacanaviSayakaparopanibandhe'pyasti vizeSaH / tadidamuktaM dharmabinduvRttau (1zloka 3) yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacitkiMcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate, mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacittadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAttasyeti' / etena "ghuNAkSaranyAyena jainAbhimatavastuvarNanAnukAri varNanamanyatIrthikeSu bhavatyapIti pravacane pratItameveti teSAmakaraNaniyamavacanamAkRtimAtrameveti" apAstaM, mArgAnusAridRSTyA tadvarNanasya ghunnaakssrUbho rAkhyo na hovAthI phalita rIte to vAstavika evA jainamatane ja teoe svIkAryo hoya che. (arthAt teono zubhabhAva phalita tarIke tevI ja mAnyatAne UbhI karI Ape che) jIvAdine anya prakAre mAnanArA amArgAnusArI anya darzanIo to tevo pakSapAta Ubho hovAnA kAraNe nAstika che ja e khyAlamAM rAkhavuM. Ama pakSapAtano abhAva hoya to vAstavikatAno svIkAra phalita thato hovAthI, mArgAnusArI jIvonuM akaraNaniyamavarNana ja zubhabhAvavizeSathI thayelA akaraNaniyamavarNanarUpa hoya che, kema ke teomAM ja pakSapAtano abhAva hoya che.) jayAre tevA zubhabhAva vagara yatheccha rIte ja prarUpaNa karavAmAM pravRtta thayelA jIvonuM temaja svapUrvajonA vacanane anusarIne prarUpaNA karavAmAM pravRtta thayelA arvAcIna prarUpakanuM akaraNaniyamavarNana pravAhapatita hoI ghuNAkSara nyAye thayelA akaraNaniyamavarNana rUpa ja hoya che, (kama ke teomAM pakSapAtano abhAva hoto nathI.) arthAtu lAkaDAmAM thayela kIDo lAkaDAne kotaratAM kotaratAM koI akSaranI AkRti upajAvI kADhe to paNa jema enI koI mahattA hotI nathI tema teoe karelA akaraNaniyamavarNananI paNa koI mahattA nathI. Ama jinavacanokta vastunA anyadarzanIoe karelA varNanamAM paNa A be vizeSatAo svIkAravI joIe. (1) zubhabhAvathI thayeluM hovuM, ane (2) ghuNAkSaranyAye thayeluM hovuM. A vizeSatA dharmabindu graMthanA pahelA adhyAyanA trIjA zlokanI vRttimAM paNa jaNAvI che. tyAM kahyuM che ke "yAdecchika varNana karavAmAM pravartelA anyadarzanIo rAgAdiyukta hovA chatAM kIDAe kotarelA akSaranA vyavahAra mujaba teonuM kyAMka zrIjinavacanane aviruddha je koI vacana maLe te athavA mArgAnusArI buddhivALA jIvanA paNa tevA je koIka vacana maLe che te paNa jinapraNIta ja jANavA, kemake te vacano jinamUlaka ja hoya che." (AmAM "athavA' zabda mUkIne mArgAnusArI jIvanA vacanone anya jIvonA vacanothI je judA pADyA che tenAthI mArgAnusArI anyatIthikanuM ane amArgAnusArI anyatIthikanuM akaraNaniyamavarNana juduM juduM hoya che e phalita thaI jAya che. A je phalitArtha siddha karyo tenAthI ja pUrvapakSanI nimnalikhita vAtanuM paNa nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM. te vAta A ~ "jainamAnya vastuvarNanane anusaranAruM varNana anyatIrthikomAM ghuNAkSaranyAye hoya paNa che." te pravacanamAM prasiddha ja che. tethI teoe kahelA akaraNaniyamavacano paNa tatvatipAdaka zrIjinavacanonI samAna AkRtimAtravALA jANavA, akaraNaniyama vagerene jaNAvanAra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyadarzanamAM paNa sAmAnyadharmanI hAjarI 153 vilakSaNatvAt, audhikayogadRSTyA sarvavizeSAvagAhisamyaktvAbhAve'pi sAmAnyadharmapradarzanAvirodhAt, sAmAnyadharmasattA ca teSu 'bauddhAdisAmAnyadhArmikajanasyApI'ti vadata upadezapadavRttikartureva vacanAd vyaktaM pratIyate / evaM sati 'manAgihApi dharmo'stI'ti marIcivacanasyotsUtratvaM na syAditi tvasamIkSitAbhidhAnaM, svataMtrapramANapratipattyanubandhiviSayatayA'nyadarzane manAg dharmasyApyabhAvena tadvacanasyotsUtratvAt, tavRttisAmAnyadharme'pi bhagavadvacanasyaiva svatantrapramANatvAt, athavA kapilasya bAlatvAdanyaliGgamevAnyadarzanatvena tena pratItaM, tatra ca svanirUpitakAraNatAvizeSeNa na ko'pi dharmo'stIti bhAvAsatyatvAt tadvacanasyotsUtratvAvyAghAta iti yathAtantraM vibhAvanIyam / vAstavika vacanarUpa nahi. [kIDAe korI kADhelA akSaro jema mAtra AkRti ja kahevAya che, akSara nahi, tema])" - A vacanonuM nirAkaraNa eTalA mATe thaI jAya che ke mArgAnusArI dRSTithI karAyeluM te varNana ghuNAkSara karatAM vilakSaNa hoya che e hamaNAM ja upara batAvI gayA chIe. sarvavizeSone jaNAvanAruM samyakatva na hovA chatAM audhiyogadRSTithI akaraNaniyama vagere rUpa sAmAnyadharmanuM pradarzana (jJAna ane varNana) thavuM viruddha nathI. (itaradarzanamAM ya sAmAnyadharmanI hAjarI) (- cAlo, A rIte audhikayogadaSTithI sAmAnya dharmanuM jJAna ane varNana thavuM bhale svIkArI laIe. paNa to paNa eTalA mAtrathI sAmAnyadharmanI teomAM hAjarI to siddha thaI jatI nathI. kema ke badhuM ja varNana yathArtha jJAnane sApekSa ja hoya evo niyama nathI ItyAdi ame AgaLa kahI gayA chIe ~ AvI zaMkAnuM samAdhAna A che ke, teomAM sAmAnyadharmanI hAjarI upadezapadanA vRttikAre zloka 693nI vRttimAM je kahyuM che ke "bauddhAdi sAmAnya dhArmikajananI paNa mUDhatArUpa che...' tenA parathI siddha thaI ja jAya che. AmAM bauddha vagereno sAmAnya dhArmikajana' tarIke je ullekha karyo che te ja batAvI Ape che ke teomAM sAmAnyadharma to hAjara hoya ja che. "jo teomAM sAmAnyadharmanI hAjarI hoya to marIcinuM "ahIM paNa kaMIka dharma che evuM vacana usUtra nahi bane." - evuM pUrvapakSIe je kahyuM che te to vicAryA vagara ja kahyuM che. kema ke "te te darzano potapotAnA praNetAothI svasvapratibhA anusAra kahevAyelA hovAthI pramANabhUta che' e rIte jo te te darzana mAnavAnA hoya to teomAM jarA paNa dharma hoto ja nathI ane tethI e vacana usUtra rUpa ja che. temAM sAmAnyadharmanI paNa je hAjarI mAnIe chIe te paNa bhagavad vacanane svataMtrapramANa tarIke laIne ja. mATe mAtra potAnA vacananAM baLe ja potAnA darzanamAM dharma manAvavAnuM marIcinuM vacana usUtra hatuM ja. athavA kapila "bAla' hovAthI (je mAtra bAhya AcArone ja jue te bAla). teNe to bAhya parivrAjakaliMgane ja eka svataMtra darzana (dharma) tarIke "aha" zabdathI pakaDyuM. A liMganI kalpanAmAM marIcie je kAraNo kalpelA ke "sAdhuo tridaMDathI gupta che, huM nathI, mATe huM tridaMDa rAkhIza' vagere te badhA kAraNone AgaLa karIne to A vezamAM koI Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 atha "evamanyadarzane kvacitsatyatvaM kvaciccA'satyatvamiti mizratvaM syAd na tvekAntamithyAtvaM, na caivamiSyate, tasyaikAntamithyArUpasyaivAbhyupagamAt / taduktaM dazavaikAlikaniyuktau (a. 7) - sammadiTThI u suaMmi aNuvautto aheuaM ceva / jaM bhAsai sA mosA micchadiTThI viya tahevatti / / etavRttiryathA - 'samyagdRSTireva zrute Agame'nupayuktaH pramAdAdyatkiMcidahetukaM caiva-yuktivikalaM caiva yad bhASate tantubhyaH paTa eva bhavatItyevamAdi sA mRSA, vijJAnAderapi tata eva bhAvAditi / mithyAdRSTirapi tathaivetyupayukto'nupayukto vA yad bhASate sA mRSaiva ghuNAkSaranyAyena saMvAde'pi 'sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat' iti gAthArthaH, iti cet?" na, abhiniviSTaM pratyanyadarzanasya sarvasyaiva phalato'prAmANyAt, mArgAnusAriNaM prati ca sundaravacanasya jainavacanaparyavasitatayA'vaziSTasyAnyadarzanasyaikAntamithyAtvatAdavasthyAt / dharma hato ja nahi. tethI marIcinuM vacana bhAvaasatya rUpa hoI (arthAtu marIci jANato hato ke huM A kahIza tenAthI kapilane to A liMgamAM ja dharma hovAnI buddhi thavAnI che, jemAM koI dharma nathI ane chatAM e vacana kahyuM tethI) temAM usUtrapaNuM to akSata ja che evuM siddhAntane anusarIne vicAravuM. (itaradarzanamAM ekAntamithyAtvanI vyavasthA) zaMkAH A rIte anyadarzanamAM karela akaraNaniyama AdinA varNanane amuka bAbatamAM sAcuM ane amuka bAbatamAM khoTuM mAnavAnuM raheze. ekAnta mithyA mAnavAnuM raheze nahi je zAstrakArone saMmata nathI. dazavaikAlikasUtranI niyukti (a. 7)mAM kahyuM che ke, "samyagdaSTijIva AgamamAM anupayukta rahIne pramAdathI yuktizUnya je bole che te mRSA jANavuM. jema ke "taMtuomAMthI paTa ja bane che.' ityAdi, A vAta mRSA eTalA mATe che ke taMtuviSayaka jJAna vagere paNa taMtuomAMthI thAya ja che. ema mithyASTi jIva upayukta thaIne ke anupayukta rahIne je kaMI bole che te badhuM mRSA ja jANavuM. ghuNAkSara nyAye kyAreka te saMvAdI vacana bole to paNa vAstavika rIte e mRSA ja hoya che, kema ke sad-asamAM koI vizeSatA joyA vagara unmattanI jema te yAdacchika upalabdhi karanAra hoya che." (Ama ahIM mithyAtvInA badhA ja vacanone je mRSA ja kahyA che tenA parathI jaNAya che ke "anyadarzana ekAnta mithyA ja hoya che.) samAdhAna abhiniviSTa jIvone anya darzana apramANa rUpe ja pariNamatuM hovAthI e ekAnta miththArUpa bane ja che. have je anyamArgastha mArgAnusArI jIvo hoya che teone mATe AgaLa kahI gayA mujaba svadarzanagata suMdara vacano to jainavacana rUpe ja pariName che. (eTale ke e vacano enA mATe anya darzana rUpa rahetAM ja na hovAthI te mithyA hovAno prazna raheto nathI.) bAkInA je svadarzananA vacano hoya te teo mATe paNa svadarzanarUpa ja rahe che ane te to ekAnta mithyA che ja. eTale anyamArgastha = 1. samyagdRSTiH zrute'nupayukto'hetukaM caiv| yadbhASate sA mRSA mithyAdRSTirapi ca tathaiva iti // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itaradarzanamAM ekAMta mithyAtvanI vyavasthA kazcittu dRDhadRSTirAgaviluptabuddhiH pAtaJjalAdigatAkaraNaniyamAdivAkyAnAM jinavacanamUlatvamanabhimanyamAnaH 'savvappavAyamUlaM....' ityAdyupadezapada (694) gAthAyAmimAmanupapattimudbhAvayati - 'sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgam' ityatra pravAdAH = nayavAdavizeSAste ca sarvagrahaNena zubhA azubhAzca grAhyAH, tatra zubhA jIvarakSAdyabhiprAyaghaTitAH, azubhAzca tato vilakSaNAH, teSAM ca mUlaM dvAdazAGgaM zrIvIravacanodbodhitazrIsudharmasvAmisaMbandhi na bhavati, azubhAnAmapi pravAdAnAM pravRtterjinavacanamUlakatvaprasaktyA zubhAnAmivopAdeyatA syAditi / te ca pravAdAH zubhAzubharUpA api saMkhyayA vacanasaMdhyAvAH / taluruM - "nAvA vayaLapadA (tAvavA jeva kuMti nathavAyA)' tyAvi, temAM pravRttirnaadiprvaahptitaa kathaM jinavacanamUlikA saMbhavati ? pratyakSabAdhAt / kiJca teSAM sarveSAmapyavajJAkaraNena jinAvajJA'bhyupagame 'jIvo hantavyaH' ityAdinayapravAdAnAmapyavajJAkaraNe tathAtvApatti ' je jIvone mATe jeTalA vacano svadarzanarUpa ja rahe che, (jainetaradarzana rUpa ja rahe che) te badhA vacano ekAnte mithyArUpa rahe ja che. mATe zubhabhAvavizeSaprayukta akaraNaniyamavarNanAdine satyavacanarUpa mAnavAmAM koI doSa raheto nathI. 155 (savvuppavAyamUlaM gAthA aMge pUrvapakSIkalpita asaMgati) gADha dRSTirAganA kAraNe viluptabuddhivALA thayelA koIka vivecanakAra pAtaMjalAdi zAstrokta akaraNaniyama vAkyone jinavacanamUlaka mAnatAM na hovAthI upadezapadanI 694mI savvapnavAyamUI gAthAmAM AvI asaMgati hovAnI kalpanA kare che. pUrvapakSa : "sarvapravAdonuM mUla dvAdazAMgI che" e vAkyamAM pravAda tarIke te te nayavAdo levAnA che. vaLI te vAdo sarva levAnA che. eTale ke zubha ane azubha badhA ja nayamato levAnA che. temAM jIvarakSA vagerenA abhiprAyavALA nayavAdo zubha che ane tenAthI vilakSaNa nayavAdo azubha che e jANavuM. zrImahAvIra paramAtmAnA 'uppanne i vA...' ityAdi tripadI vacanane pAmIne zrIsudharmAsvAmIe racela dvAdazAMgI A saghaLA nayavAdonuM mULa hovI saMbhavatI nathI, kema ke evuM hovAmAM to azubha pravAdo paNa jinavacanamAMthI ja pravartyA hovAnuM phalita thavAthI zubha nayavAdonI jema upAdeya banI javAnI Apatti Ave. A zubha ke azubha pravAdo vacanasaMkhyA jeTalA hoya che. kahyuM che ke 'vacanane bolavAnA jeTalA prakAro che teTalA nayavAdo che.' judI judI rIte vacanane bolavAnI paddhatio anAdikAlIna paraMparAthI cAlI AvI hoI nayavAdo paNa anAdipravAhapatita ja che. tethI teone jinavacanamAMthI pravamAM hovA zI rIte kahevAya ? kema ke emAM "anAdikAlIna cIjanuM AkAzAdinI jema mUla kAraNa na hoya" evuM - o. rR.mA. ( ) aNyottarArdha: jAvaIyA NayavAyA vayaNapahA tattiA ceva / chAyA : yAvantaH vacanapathAstAvantazcaiva bhavanti nayavAdAH / yAvanto nayavAdA vacanapathAstAvantazcaiva // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 riti etadanyabhAvaM kalpayati-dvAdazAGgaM hi sarvotkRSTaM zrutajJAnaM kevalajJAnadivAkarasya prakAzabhUtaM kevalajJAnamiva pratyAtmavartitvAdadhikaraNabhedena bhinnamapi svarUpato na bhinnaM, kintu kevalajJAnamivaikameva, tulyaviSayakatvAt tulyasaMbandhitvAcca, udayamadhikRtya tu svarUpato'pi bhinnameva, tatkAraNasya kSayopazamasya pratyAtmabhinnatvAt, zrutajJAnodayasya ca kssaayopshmiktvaat| te ca pravAdA nijanijadvAdazAGgamUlakA api sAmAnyato dvAdazAGgamUlakA evocyante, yathA nAnAjalasaMbhUtAnyapi kamalAni sAmAnyato jljaanyev| ata eva sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAGgameveti sAmAnyato'bhihitaM, sarvasyApi dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena sarvAkSarasaMnipAtAtmakatvAt, pravAdA apyakSarAtmakA eva, pratyakSabAdhita thAya che. vaLI A zlokanI vRttimAM je abhiprAya dekhADyo che ke "A badhA nayavAdonI (A badhAmAMthI koIpaNa nayavAdanI) avajJA karavAmAM jina vacananI avajJA dvArA zrIjinezvaradevanI avajJA thAya che." tene jo yathArtha mAnI levAno hoya to to "jIvano vadha karavo" ityAdi vacanarUpa nayapravAhanuM paNa khaMDana vagere rUpa avajJA karI zakAze nahi. kema ke ema karavAmAM zrIjinanI avajJA thavAnI Apatti Ave che. mATe vRttikAre uktazlokanI karelI vyAkhyA barAbara nathI. enI vyAkhyA AvI hovI joIe. (upadezapadanA ukta zlokanI pUrvapakSI AvI navI vyAkhyAnI kalpanA kare che.) (kAdazAMgI aMge pUrvapakSInI kalpanA) dvAdazAMga sarvotkRSTa zrutajJAna rUpa che. je kevalajJAnAtmaka sUryanA prakAzabhUta hoya che ane kevalajJAnanI jema dareka AtmAmAM sattA dharAvatuM hoI chadmasthajIvone kevalajJAnanI sAthe sahacarita ja hoya che. judA judA jIva rUpa adhikaraNa judA judA hovAnA kAraNe juduM juduM evuM paNa te svarUpathI juduM juduM nathI, paNa kevalajJAnanI jema eka ja hoya che, kema ke te darekanA viSayo ane saMbaMdhIo tulya hoya che. (sattAmAM rahelA sarvotkRSTa kRtajJAnamAMthI jevo ochovatto kSayopazama hoya tevuM ochuvatuM zrutajJAna prakaTa thAya che ane jIva e pramANe zrutajJAnI bane che. A prakaTa thayeluM jJAna udaya pAmeluM zrutajJAna kahevAya che. AvA) udayane AzrayIne vicArIe to to e dvAdazAMga svarUpathI paNa bhinna ja hoya che, kema ke tenA kAraNabhUta kSayopazama dareka AtmAmAM judo judo hoya che ane zrutajJAnano udaya (prApti) lAyopathamika hoya che. te te vyaktie pravartAvela te te nayavAdo potapotAnA pravartaka AtmAnA te te dvAdazAMgamUlaka hovA chatAM sAmAnyathI dvAdazAMgamUlaka kahevAya che. jema judA judA pANImAM utpanna thayelA kamalo sAmAnyathI jalaja (pANImAM utpanna thayelA) kahevAya che. tethI sarvapravAdonuM mUla dvAdazAMga che e sAmAnyathI ja kahyuM che. kemake dareka dvAdazAMgI sarvotkRSTa kRtarUpa hoI sarvAkSarasaMnipAtAtmaka hoya che. ane pravAdo paNa akSarAtmaka ja hoya che. arthAta akSaronA je koI judA judA saMyogothI judA judA zabdo - vAkyo vagere banavA saMbhavita hoya te badhA rUpa ja dvAdazAMga hoya che. tethI te te nayapravAdarUpa Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dareka jIvamAM dvAdazAMgI sattAgata che . pUrvapakSa kalpanA 157 ata eva dvAdazAGgaM ratnAkaratulyaM ratnAkarasyeva tasyApyanekajAtIyazubhAzubhanayalakSaNavastUnAmAzrayatvAt / paraM mithyAdRzAM yad dvAdazAGgaM tatsvarUpata eva sarvanayAtmakaM, sattAmAtravartitvAt, na punaH phalato'pi, kasyApi mithyAdRzaH kadAcidapi sarvAMzakSayopazamAbhAvAt, mithyAdRSTimAtrasyotkRSTato'pi kSayopazamaH sarvAMzakSayopazamalakSaNasamudrApekSayA bindukalpo bhavati / yaduktaM (ssdddarzanasamuccayavRtti) - jayati vijitarAgaH (kevalAlokazAlI, surapatikRtasevaH zrImahAvIradevaH / yadasamasamayAbdhezcArugAmbhIryabhAjaH, sakalanayasamUhA bindubhAvaM bhajante / / ) ityAdi / samyagdRzAM tu keSAMcitsaMyatAnAM phalato'pi dvAdazAGgasya sarvanayAtmakatvaM, sarvAMzakSayopazamasya saMbhavAd, ata eva gautamAdayaH sarvAkSarasaMnipAtinaH pravacane bhaNitAH, paraM teSAM saMyatAnAM sakalamapi dvAdazAGgaM zubhanayAtmakatvenaiva pariNamati, sAvadyanayaviSayakAnujJAdivacanapravRtterapyabhAvAd / etena sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasaMbaMdhino bindava iti bhrAntirapi nirastA, 'SaTzatAni niyuvAkya paNa dvAdazAMga aMtargata ja hoI dvAdazAMgamUlaka ja hoya che.) tethI ja dvAdazAMgane ratnAkaratulya kahyuM che, kema ke samudranI jema te paNa aneka jAtIya zubha-azubha nayarUpa vastuonA AzrayabhUta che. paNa mithyASTionuM dvAdazAMga svarUpathI ja sarvanayAtmaka hoya che. phaLataH nahi, kema ke te mAtra teone sattAmAM ja hoya che, upayoga rUpe pariNamavAmAM nahi, kema ke e mATenA kAraNabhUta sarvAzayopazama koIpaNa mithyASTine kyAre paNa thato nathI. game tevA hoMziyAra dekhAtA paNa mithyAtvIno utkRSTa kSayopazama paNa sarvAza kSayopazamarUpa samudranA AgaLa bindu jevo ja hoya che. kahyuM che ke - (zAkyAdipravAdone jainAgamasamudranA bindu mAnavA e bhrAnti - pUrvapakSa) jItI lIdho che rAga jeoe tevA, kevalajJAnanA prakAzathI zobhatAM ane IndrothI sevA karAyelA evA zrI mahAvIra prabhu jaya pAme che ke jeonA gAMbhIryayukta ajoDa siddhAntarUpa samudra AgaLa sakala nayonA samUha bindu jevA banI jAya che." samyakatvI evA keTalAka saMyatone phaLane AzrIne paNa dvAdazAMga sarvanayAtmaka hoya che. (arthAt teone badhA nayavAdonuM sApekSa svIkAra yukta jJAna thayuM hoya che), kema ke sarvAzayopazama saMbhavita hoya che. tethI ja zAstromAM zrIgautama gaNadhara vagerene sarvAkSarasaMnipAtI kahyA che. vaLI vizeSatA e che ke te saMyatone saMpUrNa dvAdazAMga zubhanaya rUpe ja pariName che, kema ke sAvaghanaya saMbaMdhI anujJA vagerenA vacana paNa teo bolatA nathI. Ama zAkyAdi pravAdo svasvapraNetAnA sattAgata dvAdazAMgamUlaka hoya che, paNa sudharmAsvAmI racita dvAdazAMgamUlaka nathI e je jaNAvyuM tenAthI ja zAkya vagere badhA pravAdo jainAgamarUpa samudranA samudramAMthI nIkaLelA) binduo che evI keTalIka AcAryonI bhrAnti paNa dUra thaI gayelI jANavI, kemake evuM hovAmAM to "madhya divase Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 jyante, pazUnAM madhyame'hani' ityAdipravAdAnAmapi jainAgamamUlakatvApattyA saMyatAnAM sAvadhabhASApravRttiprasakteH / tasmAtsarvAMzakSayopazamasamutthadvAdazAGgalakSaNasamudrasya purastAdanyatIrthikAbhimatapravAdAH samuditA api bindUpamA ityartho yuktaH, anyathA 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH syAt, avayavA'vayavinorupamAnopameyabhAvena varNane nijAvayavApekSayA mahattve'pyavayavino gauravAbhAvAda, na hyaGguSTho hastAvayavabhAvaM bhajante iti hastasya stutiH saMbhavati / kiJca samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaGgataM, samudraprabhavA hi velAkalloloAdayo bhavanti, na punarbindavaH, teSAM cotpattimeghAd hastavastrAdivyApArAdvA syAditi sarvAnubhavasiddham / anyathA samudrAnirgatabindubhiH samudrasya nyUnatvApattyA tasya gAMbhIryahAniH syAd, ityevaM sthite vRttivyAkhyAnasaGgatiriyam chaso pazuo homavA" ityAdi pravAdo paNa jainAgamamUlaka thavAthI te Agama bolanAra sudharmAsvAmI vagere sAdhuo sAvadyabhASA bolyA kahevAze. tethI "bindubhAve bhajatte evuM paNa je kahyuM che teno "sarvAzayopazamathI utpanna thayela dvAdazAMgarUpa samudranI AgaLa anyatIrthika abhimata pravAdo bhegA thAya to paNa bindu jevA che" evo ja artha yukta che. "jainAgamasamudranA binduo che." evo artha karavAmAM to "vindumAvaM manane evo prayoga ja asaMgata thaI jaze, kemake Avo prayoga karIne jainAgamanI je stuti karavI che te thatI nathI. te A rIte- "samudranA binduo che evuM hovAno phalitArtha e thAya ke samudra avayavI che ane binduo avayava che. have avayava - avayavIne upamAna - upameya tarIke varNana karavAmAM Ave to avayavInI potAnA avayavanI apekSAe vizALatA jaNAtI hovA chatAM gaurava kAMI dekhAtuM nathI ke jethI enI stuti thaI jAya - jema ke "aMguTho hAthanuM avayavapaNuM dharAve che." ema kahevAmAM hAtha aMguThA karatAM moTo hovo jaNAvA chatAM hAthanI koI stuti thatI nathI. tema prastutamAM paNa jainAgamasamudrarUpa avayavI ane anya pravAdorUpa avayavanuM upameya - upamAna tarIke varNana karavAmAM jainAgamanI stuti thatI nathI. vaLI "samudranA biMduo che" evuM to kahevuM paNa asaMgata che, kema ke samudramAMthI to mojA-taraMga laharIo vagere utpanna thAya che, biMduo nahi, biMduo to vAdaLAmAMthI ke pANImAM hAtha, vastra vagerethI jhapATa lagAvavAthI utpanna thAya che e vAta badhAne anubhavasiddha che. tethI anya zAkyAdikavAdo jainAgamamAMthI nIkaLyA che evI mAnyatA rAkhI pachI jainAgamasamudranA te biMduo che evuM kahevuM to zI rIte saMgata thAya ? temaja samudramAMthI te biMduo nIkaLatA hovAmAM to samudra eTalA biMduo nIkaLyA hovAthI enA jeTalo nAno thavAthI tenI gaMbhIratA ja haNAI jAya. Ama adhikRta zlokanA vRttikAre karelA vivecanamAM AvI asaMgatio hoI saMgata vivecana AvuM jANavuM : Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktI-mithyAtvInA akaraNaniyamamAM phaLataH zubhAzubhatA - pUrvapakSa 159 yad-yasmAt kAraNAd dvAdazAGgaM ratnAkaropamayA zubhAzubhasarvapravAdamUlaM, tasmAtkAraNAtsvarUpataH phalatazca yAvatsundaramAtmaniSThAkaraNaniyamAdivAcyavAcakaM vAkyAdikaM tattasmin dvAdazAGge, evakAro gamyaH, dvAdazAGga eva samavatAraNIyaM, tatra varttata evetyarthaH, dvAdazAGgasya sarvotkRSTazrutatvena tadvyApakabhUtasya sarvasundarAtmakatvasyAvazyaMbhAvAt, paraM samyagdRzAM yAvatsundaraM tAvatsarvamapi dvAdazAGgamUlakamuditaM bhavati, phalato'pi zubhatvAt, tadArAdhanavidhiparijJAnAcca / tacca sAnubandhapuNyaprakRtihetuH / mithyAdRzAM tu svarUpataH kvacidaMze zubhatve'pi phalato'zubhatvameva iti viruddhasvarUpapariNatayorubhayoH samyagmithyAdRzorakaraNaniyamayorabhedena bhaNanamuditasyAkaraNaniyama | (savaplavAyamUla zlokanI pUrvapakSIkRta vyAkhyA) dvAdazAMgI ratnAkaranI upamAthI zubha-azubha sarvapravAdonA mULabhUta hovAthI AtmAmAM rahelA akaraNaniyama vagere cIjonA vAcaka je koI svarUpe ane pariNAme paNa suMdara evA vAkya vagere hoya te badhAno dvAdazAMgamAM ja samavatAra karavAno hoya che. arthAt te badhuM dvAdazAMgamAM raheluM ja hoya che, kema ke dvAdazAMgI sarvotkRSNutarUpa hoI tenuM vyApaka sarva suMdarAtmakatva to tyAM avazya rahyuM ja hoya che. ahIM vizeSatA e che ke samyagdaSTinuM je kaMI suMdara akaraNaniyamAdi hoya te badhuM dvAdazAMgamUlaka udita thayuM hoya che. (arthAt dvAdazAMgImAMthI prApta thayuM hoya che,) kema ke phalataH (pariNAme) paNa zubha hoya che. te paNa eTalA mATe ke - te dvAdazAMgI vagere zrutamAMthI ja tenI ArAdhanAvidhinuM paNa tene samyakajJAna thAya che. je ArAdhanAvidhiyukta evuM A akaraNaniyamAdi sAnubaMdhapuNyaprakRtibaMdhanA hetubhUta hovAthI pariNAme paNa suMdara evA phaLane Ape che. mATe e phalataH paNa suMdara hoya che.) jyAre mithyASTinA akaraNaniyama vagere je kaMI svarUpe amuka aMzamAM suMdara hoya che te paNa phaLataH to azubha ja hoya che, kema ke teNe tenI ArAdhanAvidhinuM te ArAdhanAvidhiprAyogya kSayopazama na hovAthI jJAna thayuM hotuM nathI tethI tenA akaraNaniyama vagere to niranubaMdha puNyaprakRtibaMdhanA hetu banatA hoI pariNAme durgatimAM ja laI jAya che. (eTale ke te akaraNaniyamAdi phaLataH azubha hoya che.) ahI A tAtparya che - sugatihetubhUta hovAthI svarUpata zubha evo akaraNaniyama samyakatvI jIvone saMyamahetu banato hoI phaLataH paNa zubha ja bane che, kemake puNyAnubaMdhIpuNyajanaka hoI sugati hetu bane che. mithyAtvathI haNAyelo e ja akaraNaniyama mithyAtvI jIvone phaLataH azubha bane che, kema ke jIvAdivastutattvanuM parijJAna na hoI asaMyamano hetu banavA dvArA te durgatijanaka ja bane che. tethI mithyAtvopahata akaraNaniyama AzravasamAna ja che, jema ke mRtyunA kAraNabhUta viSanI jema viSamizrita anna paNa viSasamAna ja che. Ama samyagdaSTino akaraNaniyama zubhaphaLajanaka hovAnA kAraNe udita (=prazasta) bane che jyAre mithyAtvIno te azubhaphaLajanaka hovAnA kAraNe anudita (=aprazasta) bane che. Ama te be akaraNaniyamo viruddha svarUpe pariNata thAya che. ane tethI te beno paraspara abheda kahevo e (samyaktvanA) udita akaraNa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 syAvajJayA jinAvajJA syAt, sA cAnantasaMsAraheturiti bhaNitam / yathA mokSAGgaM svarUpataH zubhamapi manuSyatvaM saMyatajanasya phalato'pi zubhameva, mokSaprAptiparyantaM sugatihetutvAt, tadeva manuSyatvaM vyAdhAdeH phalato'zubhameva, jIvaghAtAdyasaMyamahetutvena durgatihetutvAt / evaM satyapi bhede dvayorapi manuSyatvayostulyatayA bhaNanaM saMyatajanamanuSyatvasyAvajJayA jinAvajaiva, jinenaiva bhedenAbhidhAnAt, dRzyate ca loke'pi lakSaNopetatadanupetayormaNyostulyatayA bhaNane lakSaNopetamaNeravajJayA tatparIkSakasyAvajJaiveti / tadidamakhilamakANDatuNDatANDavADambaramAnaM, anupapatterevAbhAvAt, dvAdazAGgasya vidhiniSedhavidhayA svasamayaparasamayaprajJApanAvidhayA vA zubhAzubhasarvapravAdamUlatve doSAbhAvAt / na cAzubhAnAmapi pravAdAnAM tataH pravRttestanmUlakatayopAdeyatAprasaGgaH, tajjanyapratipattiviSayatvarUpasya tnmuulkniyamanI avajJA dvArA jinAvajJA rUpa ja banI jAya che, je anaMtasaMsArahetu che e kahI gayA chIe. jema mokSanA kAraNabhUta hoI svarUpe zubha evuM paNa manuSyatva sAdhuone phaLataH paNa zubharUpe pariName che, kema ke mokSaprApti sudhI sugati apAvanAra bane che. paNa e ja manuSyatva zikArI vagere mATe phaLataH azubharUpe ja pariName che, kema ke jIvahiMsAdirUpa asaMyamanA hetubhUta hoI durgati hetu che. Ama baMnenA (sAdhuzikArInA) manuSyatvane temAM spaSTa bheda hovA chatAM samAna kahevuM e sAdhunA manuSyatvanI avajJA dvArA jinAvazArUpa ja bane che, kema ke bhagavAne ja te bene judA judA kahyA che. lokomAM paNa jovA maLe che ke lakSaNayukta ane lakSaNazUnya maNine eka sarakhA kahevAmAM lakSaNayukta maNinI avajJA dvArA tenA parIkSakanI paNa avajJA thAya ja che. arthAt parIkSake je bene lakSaNayukta ane lakSaNazUnya tarIke judA judA kahyA hoya te baMnene samAna kahevA e te parIkSakanI paNa tenuM vacana na mAnavA vagere rUpa avajJA ja che. (uktagAthAmAM asaMgatino ja abhAva - uttarapakSa) upadezapadanI adhikRta gAthA aMge karAyelI A navIna kalpanAo akALe thayelA pracaMDa tAMDavanA ADaMbaramAtrarUpa che, kema ke tevI kalpanA karanAre te gAthAnI vRttimAM kalpelI asaMgatino ja vastutaH abhAva hovAthI tenI kalpanA karavAno koI kALa vastutaH pAkyo nathI (avasara Ubho thayo nathI), kema ke sudharmAsvAmI racita dvAdazAMga vidhiniSedharUpe ke svasiddhAntaprarUpaNA-parasiddhAntaprarUpaNArUpe zubhaazubha sarvapravAdonuM mUla hoya to paNa sAdhuoe sAvadya bhASA bolavAnI Apatti vagere rUpa doSo (je tevI kalpanA karanAre kahyA che te) AvatA nathI, arthAt jIvadayA pALavI (vidhi) jIvahiMsA na karavI (niSedha) vagere vAto ke "jIvadayA jALavavI (svasiddhAnta prarUpaNA) e ApaNo siddhAnta che jyAre "yajJAdi mATe jIvahiMsA karavI" vagere e anya darzanono siddhAnta che. AvI vAto dvAdazAMgImAM karI hoya to paNa enI prarUpaNA karanAra sAdhuone sAvadyabhASA bolavAno doSa lAgato nathI. "jIvahiMsA vagerenI paNa (bhale niSedharUpe) dvAdazAMgImAM vAta karI hovAthI te paNa upAdeya banI jaze" evI zaMkA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 dvAdazAMgImAM sarvapravAdamUlatva tvasyopAdeyatvAprayojakatvAt, jinavacanavihitatvasyaivopAdeyatAyAM tantratvAt / sarveSAmapi paravAdAnAmavajJAkaraNe ca na jinAvajJA'bhyupagamyate, kintu tadgatasundarapravAdAnAmeva, iti 'jIvo hantavyaH' ityAdinayapravAdAnAmavajJAyAM jinAvajJA''pAdanamasaGgatameveti, tato bhAvAntarakalpanaM nirmUlakamevA'saGgatataraM ca, anyoktAkaraNaniyamAvajJAparihArArthaM prakRtagAthopanyAsAtparakalpitabhAvasya ca tadviparItatvAt, tadanusAreNobhayAkaraNaniyamavarNanAbhede bhagavadavajJAprasaGgAt, tadbhedavyaktaye'nyAkaraNaniyamavarNanAvajJAyA eva nyAyyatvaprasaGgAditi / tathA'pi tatra kiJciducyate - dvAdazAGgaM hi sarvotkRSTazrutajJAnaM santAnabhedAvivakSayA gRhyate, to karavI ja nahi, kemake dvAdazAMgIjanya bodhaviSayatA rUpa dvAdazAMgImUlakatva upAdeyatAnuM prayojaka nathI, kintu jinavacanavihitatva ja tevuM che. arthAt "jenI jANakArI dvAdazAMgImAMthI maLe te upAya bane evo prayojaka-prayojya bhAva nathI, kintu "jene jinavacanamAM (dvAdazAMgImAM) kartavya tarIke kahela hoya e ja upAdeya bane' evo prayojyaprayojakabhAva che. vaLI jinAvajJA paNa, badhA ja paravAdonI avajJA karavAmAM thaI javI manAyelI nathI, kintu temAM rahela suMdaravAdonI avajJAmAM ja manAyelI che. tethI "jIvano vadha karavo joIe' ityAdi nayapravAdonI avajJAmAM jinAjJA thaI javAnI Apatti dekhADavI e to sAva asaMgata ja che ane tethI ja anya arthanI kalpanA karavI e nirmulaka hoI vadhu asaMgata che. (pUrvapakSIkRta vyAkhyA granthasaMdarbhathI viparIta) e atyaMta asaMgata hovAmAM e paNa eka kAraNa che ke upadezapadamAM A adhikRta gAthA anyadarzanokta akaraNaniyamanI avajJAno parihAra karavA mATe upasthita thaI che jyAre kalpanA karAyelo A anyabhAva tenAthI viparIta ja che, kema ke e anyabhAva te avajJAnA parivArane nahi, paNa kartavyatAne siddha kare che. te A rIte - ubhayanA akaraNaniyamavarNanano abheda mAnavAmAM Ave to e kalpanAne anusAre jinAjJA thAya che. ane tethI e na thAya e mATe bheda mAnavo Avazyaka che. have A bhedanI mAnyatA vyakta to ja thAya jo "mithyAtvInuM akaraNaniyama (varNana) samyakatvInA akaraNaniyama (varNana) karatAM bhinna che. viparIta che" ityAdi rUpe enI avajJA karavAmAM Ave. Ama e kalpanAne anusAra to enI avajJA kartavya hovI siddha thAya che. chatAM paNa teonI A kalpanA aMge kaMIka kahIe chIe - " "saLakhavAmUrti zlokamAM zrI sudharmAsvAmI vageree racela dvAdazAMgavizeSanI vAta nathI, kintu dvAdazAMgasAmAnyanI ja vAta che." evuM pUrvapakSIe je kahyuM che teno phalitArtha e thAya che ke te sarvotkRSTa zrutajJAnarUpa dvAdazAMga judA judA jIvonuM pRthaka pRthak hovAnI vivekSA rAkhyA vagara judA judA dareka dvAdazAMgane sAMkaLI lenAra eka Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 tacchuddhajJAnameva jJAnAjJAnasAdhAraNaM vA? Adye tasya sarvapravAdamUlatvAnupapattiH, zuddhA'zuddhayoraikyAyogAd / antye ca saMgrahanayAzrayaNena dvAdazAGgasAmAnyasya vastutaH sarvanayapravAdAtmakatvasiddhAvapi vyaktyanupasaGgrahApattiH / na hi yathA nAnAjalotpannAni jalajAni jalajatvenocyante tathA 'jalaM sarvajalajotpAdakam' ityapi vyavahAraH kriyate, evameva hi 'sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgam' ityapi na syAt / yadi caikavacanenApi vyaktyupasaMgrahaH kriyate, bhedavivakSayaiva ca mithyAdRzAM dvAdazAGgamatyalpakSayopazamAtmakaM sarvAMzakSayopazamazuddhasamyagdRSTidvAdazAGgaratnAkarApekSayA bindutulyaM vyavasthApyate tadA keyaM vAcoyuktiH' 'sarve'pi zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindava iti bhrAntiH' sAmAnya dvAdazAMga rUpe che. tenA para ame pUchIe chIe ke te dvAdazAMga zuddhajJAna rUpa ja che ke jJAnaajJAna sAdhAraNa (ubhayAtmaka) che? jo zuddhajJAnarUpa kahezo to ene sarvapravAdonuM mULa kahI zakAze nahi. kema ke zuddha-azuddha cIjanuM aikya asaMbhavita hoI zuddhajJAnarUpa te dvAdazAMga azuddhanayapravAdonuM mUla hovuM saMbhavita nathI. tethI jo tene jJAna-ajJAna sAdhAraNa kahezo to saMgrahanayanA abhiprAya mujaba te sarvanayapravAdAtmaka hovuM siddha thavA chatAM, dvAdazAMgajAti jJAna-ajJAna ubhayasAdhAraNa saMbhavatI hovA chatAM koI dvAdazAMga vyakti evI saMbhavatI na hovAnA kAraNe vyaktinA anupasaMgrahanI Apatti Avaze. arthAt adhikRtagAthAnA (kuvAtaiA) evA ekavacanAnta prayogathI je koI eka vyaktigata dvAdazAMga (jema ke zrIsudharmAsvAmI saMbaMdhI dvAdazAMga) upasthita thAya che te sarvapravAdonA mULa tarIke to saMgrahIta thatuM na hovAthI Apatti Avaze. te A rIte - jema judA judA aneka pANImAM utpanna thayela vividha kamalo sAmAnyathI jalotpanna kahevAtAM hovA chatAM koI eka jaLane uddezIne "jaLa sarvajalotpAdaka che" evo kAMI ekavacanAttaprayogayukta vyavahAra karAto nathI (paNa "pANIo sarvajalotpAdaka che' evo bahuvacanAntaprayogayukta vyavahAra karAya che.) tema judA judA zuddha - azuddha aneka dvAdazAMgomAMthI utpanna thayelA vividha pravAdo dvAdazAMgotpanna hovA kahevAtAM hovA chatAM koI eka dvAdazAMgane (zrIsudharmAsvAmIsaMbaMdhI dvAdazAMgane) uddezIne "dvAdazAMga sarvapravAdonuM mULa che" ema kahI zakAtuM nathI. (hA, dvAdazAMgo sarvapravAdanA mULa che' ema kahI zakAya, paNa evuM to upadezapadanA adhikRta zlokamAM kahyuM nathI, kemake temAM to ekavacanano prayoga karyo che.) tethI upadezapadanI gAthAnuM prAmANya jALavI rAkhavA jo ekavacanathI paNa vyaktino upasaMgraha mAnazo to paNa tamAre te vyaktio rUpa saMtAnomAM bhedanI vivekSA rAkhavI paDaze, kema ke bhedanI avivakSA to uparokta ApattinA kAraNe rAkhI zakAtI nathI. tethI bhedanI virakSA karIne jo mithyASTionuM atyaMta alpa kSayopazamAtmaka dvAdazAMgane sarvAza kSayopazamathI prakaTa thayela ane zuddha evA samyagdaSTi saMbaMdhI dvAdazAMga rUpa ratnAkaranI apekSAe bindutulya hovuM jo tame kahetAM ho to pachI A zI vacanayuktio laDAvo cho ke "badhA zAkyAdikavAdo jainAgamasamudrasaMbaMdhI binduo che evo pUrvAcAryono pravAda e brAnti che"? Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 dvAdazAMgImAM sarvapravAdamUlatva iti? jJAnavAkyayomithyArUpayoraviziSTayorekatra jainAgamasambandhitvamaparatra netyatra pramANAbhAvAt / pratyuta vAkyamutsargato na pramANaM na vA'pramANaM, arthApekSayA tu tatra prAmANyamaprAmANyaM vA vyavatiSThata iti kalpabhASyaprasiddhArthAnusAreNodAsIneSu vAkyarUpaparapravAdeSu tatsambandhitvaM nAtyasundaraM, sAkSAtpratipakSabhUteSu mithyAjJAnarUpeSu pravAdeSu ca tdtyntaasundrmiti| bhAvabhede ca sati vAkyaracanAyAM na vizeSaH, 'samyagdRSTiparigRhItaM mithyAzrutamapi samyakzrutaM, mithyAdRSTiparigRhItaM ca samyakzrutamapi mithyAzrutaM' iti siddhAntavyavasthitatvAt / zAkyAdipravAdeSu jainAgamodgatatvarUpatatsaMbandhitvAbhyupa (zAkyAdipravAdo jenAgamasamudranA bindu A rIte) tAtparya e che ke, pUrvapakSIe mithyAtvImAM paNa svarUpe sarvanayAtmaka dvAdazAMga mAnyuM che ane phalataH kiMcinayAtmaka mAnyuM che. ane temAM kAraNa tarIke mithyAtvIno utkRSTa kSayopazama paNa, sarvAza kSayopazamasamudra AgaLa bindutulya hoya che, evuM kahI emAM "nayati vinita'nI sAkSI ApI che. have kSayopazama e jJAnarUpa che, ane jJAna to dareke jIvanuM potapotAnuM svataMtra ja hoya che tema ja te ekamAMthI bIjAmAM AvavuM-javuM saMbhavatuM nathI. tethI emAM "saMvaMdhitva' kahyuM hoya to e "apekSA' rUpa saMbaMdhane AzrIne ja hovuM saMbhave che. tethI, sarvAzakSayopazamAtmaka samudranI AgaLa (arthAt enI apekSAe) mithyAtvIno kSayopazama bindu jevo che evuM kahetAM pUrvapakSIe ukta "apekSA rUpa saMbaMdhathI "samudrasaMbaMdhI bindu' hovAnI ja vAta karI che. ane to pachI pUrvAcAryonA tevA pravAdane e zI rIte bhrAnta kahI zake? kema ke mithyAtvInA kSayopazamarUpa mithyAjJAna ane te jJAnane AdhAre thayelo vAkyaprayoga samAna rIte mithyA evA e baMnemAMthI ekane (kSayopazamarUpa jJAnane) jainAgamanuM saMbaMdhI mAnavuM ane anyane (vacanane) tenuM saMbaMdhI na mAnavuM emAM koI pramANa nathI. UlluM vAkya to utsargathI pramANa ke apramANa hotuM ja nathI, kintu teno potAno jevo artha karavAmAM Ave tenI apekSAe ja te pramANa ke apramANa banatuM hoya che. kalpabhASyamAM karelI A vAtone anusAra jeo pramANa-apramANanI vicAraNAmAM temaja jainAgamane anukUla ke pratikULa hovAnI vicAraNAmAM udAsIna che evA vacanone to jainAgamasaMbaMdhI mAnavAmAM koI vizeSa doSa Ubho thato ja nathI. UlluM sAkSAt pratipakSabhUta evA mithyAjJAnarUpa te parapravAdomAM ja jainAgamasaMbaMdhitva mAnavuM ghaNuM doSAvaha che. vaLI mithyAtvarUpa bhAva judo hovA chatAM vAkyaracanAmAM bheda na paDe e paNa saMbhavita che. (samyakatvInA vAkyaprayoga jevo vAkyaprayoga saMbhave paNa che) , kema ke "samyakatvIe bhaNeluM-meLaveluM mithyAzruta paNa samyakazruta ane mithyAtvIe gRhIta kareluM samyakazruta paNa mithyAzruta bane che evI vyavasthA siddhAntamAM dekhADelI che. tethI anya pravAdonA vacano jainAgamamamAMthI nIkaLyA hoya to paNa koI doSa Ubho raheto nathI. jainAgamamAM jevA vargonA kramavALA vAkyaprayogo che tevA zAkyAdi pravAdomAM nathI. tethI teomAM jainAgamamAMthI UbhA thayA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164. dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 gamasya tadekAnupUrvIkaracanArUpasaMbanthAbhAvena khaNDanaM tvapANDityavibhitameva, na hyevaMbhUtasaMbandhena sAdhUnAM tadvacanAdasaMyatatvApattiH, zuddhAzuddhavivekenaiva sAdhubhistatparigrahAt / na ca 'zAkyAdipravAdA jainAgamasamudrasambandhino bindavaH' iti pravAhapatitameva vacanam / (dhana. paJcA. 41) pAvaMti jasaM asamaMjasAvi vayaNehiM jehiM parasamayA / tuha samayamahoahiNo te maMdA biMduNissaMdA / / iti paramazrAvakeNa dhanapAlapaNDitenApItthamabhidhAnAt / kiJca - jaM kAvilaM darisaNaM eaM davvaTThiassa vattavvaM / suddhoaNataNayassa u parisuddho pajjavaviappo / / dohi vi NaehiM NIaM satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayapahANataNeNa aNNuNNaNiravekkhaM / / ityAdi sammatigranthe'pi (3-48/49) zAkyAdipravAdAnAM jainAgamamUlatvaM suprasiddham, tasya dravyArthikaparyAyArthikobhayanayarUpatvAt / yacca siddhasenaH (saMmati 1-3) hovA rUpa saMbaMdhitva mAnI zakAtuM nathI. evuM je te saMbaMdhitvanuM khaMDana karyuM te to potAnA apAMDityanI ja ceSTA che. kema ke sAdhuomAM asaMyatatva AvI javAnI je Apattine AgaLa karIne te saMbaMdhitvanuM pUrvapakSa khaMDana karavA mAMge che te Apatti ja Avo saMbaMdha mAnavA chatAM AvatI nathI. te paNa eTalA mATe ke samAnavaIdivALA vAkyomAMthI paNa sAdhuo to zuddha-azuddhano viveka karavA pUrvaka ja vAkya grahaNa kare che. vaLI 'zAjyAdi pravAdo jainAgamasamudra saMbaMdhI biMduo che e paNa nadIdholapASANa nyAya mujaba navI navI agadde UbhI thaI gayelI vAta nathI. kema ke paramazrAvaka dhanapAlapaMDite paNa kahyuM che ke 'DhaMgadhaDA vagaranA evA paNa paradarzano je vacanonA kAraNe lokamAM yaza pAme che te vacano tArA siddhAnta rUpI mahAsamudranA nAnA binduniyaMda che." vaLI, (bauddhAdidarzano jinAgamamUlaka che) je kapilanuM darzana che te dravyArthikanayanI vaktavyatA che. jyAre zuddhodanatanaya (bauddha)nuM darzana parizuddha paryAyArthikanaya rUpa che. temaja uluka (vaizeSika) naye potAnA zAstro te bane nayone anusarIne banAvyA che ane chatAM e paNa mithyA ja che, kema ke teNe te nayono samAveza anyonyanirapekSa rIte potapotAnA viSayonI pradhAnatA jaLavAI rahe te rIte karyo che." ityAdi sammati grantha (3-4849)mAMthI paNa zAkyAdi pravAdo jainAgamamUlaka che e vAta jANI ja zakAya che, kema ke jainAgama pote dravyArthika-paryAyArthika ubhayanayAtmaka ja che. zrI siddhasenadivAkarasUrie ja (sammati 1-3) kahyuM che ke 1. prApnuvanti yazo'samaJjasA api yairvacanaiH prsmyaaH| tava samayamahodadheH tAni mandA bindunisyndaaH|| 2. yatkApilaM darzanametad dravyArthikasya vaktavyam / zuddhodanatanayasya tu parizuddha: paryavavikalpaH // dvAbhyAM nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathA'pi mithyaatvm| yatsvaviSayapradhAnatvenAnyonyanirapekSam // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkyAdipravAdomAM jinAgamasaMbaMdhitva 165 titthayaravayaNasaMgahavisesapatthAramUlavAgaraNI / davvaTTio a pajjavaNao a sesA viappA siM / / / ___ yaccoktaM-" 'bindubhAvaM bhajante' iti prayogAnupapattiH, avayavAvayavinorupamAnopameyabhAve gauravAbhAvAditi" tadasata, na patra hastAdyavayavasAdhAraNamavayavatvaM, kintu samuditeSu parapravAdeSu tadekadezArthatvamiti gauravApratighAtAt / yaccoktaM 'samudrasya bindava iti bhaNanamapyasaMgataM' ityAdi, tadapyasat, samudrasthAnIyajainamahAzAstraprabhavakallolasthAnIyAvAntarazAstrebhyaH sAmAnyadRSTipavanapreritaparasamayabindUdgamasyAvirodhAt / 'samudrAnnirgatabindubhiH samudrasya gAMbhIryahAniH' iti tu na pAmarasyApi saMmatamiti yatkiJcidetat / evakArAdyadhyAhAreNa vRttisaGghaTanA tu vRttikRdabhiprAyeNaiva viruddhA, 'anyatra na sundaraM' ityasyArthasya vRttikRdanabhipretatvAt, uditAnuditayorakaraNaniyamayorabhedena bhaNanaM ca yadyuditasyAkaraNaniyamasyAvajJA tadbhadavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI syAttadA tadbhadavarNanamapi sAmAnyAkaraNaniyamAvajJA tadabhedavAdibhagavadavajJAparyavasAyinI syAt, na hi tadbhedameva bhagavAn "zrIjinavacanasaMgrahanA thayela vizeSa vistAranuM mULamAM pratipAdana karanAra be nayo che. dravyArthika naya ane paryAyArthika naya. zeSa nayo A benA vikalpo (peTA bhedo) che." vaLI ~ "vinDamAd banatte evo prayoga asaMgata thavAnI Apatti Ave che, kema ke avayava-avayavIne upamAna-upameyabhAve varNana karavAmAM avayavInuM koI gaurava jaNAtuM nathI. ~ ityAdi pUrvapakSIe je kahyuM che te paNa asatu jANavuM, kema ke ahIM hastAdinA aMguThA vagere rUpa avayavomAM jevuM avayavatva che tevA sAmAnya avayavatvamAtranuM ja pratipAdana nathI paNa "samudita thayelA paNa para pravAdo te jinAgama jeTalA banatA nathI kintu tenA eka deza rUpa ja bane che" evuM pratipAdana che. mATe emAM jinAgamanuM gaurava spaSTa jaNAya ja che. vaLI ~"samudranA binduo kahevuM paNa ayogya che - ityAdi je kahyuM che te paNa khoTuM che, kAraNa ke samudra jevA jainamahAzAstramAM utpanna thayelA kallola jevA avAntarazAstramAMthI sAmAnyadaSTirUpa pavananA kAraNe parazAstrarUpa binduo utpanna thavA saMbhavita hoI te kathana ayogya nathI. temaja samudramAMthI biMduo nIkaLe to samudranI gaMbhIratA haNAI jAya e vAtane to sAva pAmaro (jaDabuddhi jIvo) paNa svIkAratA nathI. tethI temAM kAMI sAra nathI. vaLI pUrvapakSIe "je kAMI sAruM hoya te badhAno dvAdazAMgamAM ja samavatAra karavo" ItyAdi "ja' kArano adhyAhAra karavA pUrvaka je vRttivyAkhyAnI saMgati karI che te hakIkatamAM to vRttikAranA abhiprAyathI viruddha ja che, kemake evA adhyAhArathI phalita e thAya che ke 'dvAdazAMga sivAya bIje kyAMya suMdara che ja nahi? je vRttikArane abhipreta nathI. vaLI udita-anudita akaraNaniyamane abhinna kahevA e udita akaraNaniyamanI avajJArUpa hovAnA kAraNe te benA bhedane jaNAvanAra bhagavAnanI ja avajJA rUpe paryavasita jo thatI hoya to to te bene judA judA kahevA e paNa sAmAnya (udita-anuditamAM sAdhAraNa) akaraNaniyamanI avajJA rUpa - - - - 1. tiirthkrvcnsnggrhvishessprstaarmuulvyaakrnnii| dravyArthikazca paryavanayazcazeSA vikalpA anyoH|| - - - - - - - - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 vadati na tvabhedamityekAnto'sti, bhedAbhedavAditvAttasya, iti vakratAM parityajya vicAraNIyaM paraguNadveSa eva bhagavatAmavajJA' iti / etadarthasamarthanAyaiva hi sarvapravAdamUlaM dvAdazAGgaM ratnAkaratulyaM' ityatra 'udadhAviva' ityAdisaMmatitayodbhAvitaM vRttikRtA / atra paraH prAha-yattu 'sarvapravAdAnAM mUlaM dvAdazAMgaM ratnAkaratulyaM' iti samarthanAya TIkAkAreNa 'udadhAviva sarvasindhavaH' ityAdirUpaM zrIsiddhasenadivAkaravacanaM saMmatitayodbhAvitaM tacca vicAryamANamasaGgatamivAbhAti / tathAhi - yadi dvAdazAGga ratnAkaratulyaM tarhi nadItulyAH pravAdA na bhaveyuH, samudrAnadInAmutpatterabhAvAt, samudrasya ca nadIpitRtvApattyA 'nadIpatiH samudraH' iti kavisamayavyAhatiprasaktaH, samudrasya gAMbhIryahAniprasaktezca tasmAtstutikarturabhiprAyo'yaM-he nAtha ! tvayi sarvajJe dRSTayo hoI (kema ke sAmAnya akaraNaniyama tarIke e banne abhinna che) te be akaraNaniyamanA abhedane jaNAvanAra bhagavAnanI avajJAmAM ja paryavasita thaze. tAtparya e che ke samyagdaSTi ane mithyAtvInA akaraNaniyama udita-anudita tarIke jema judA judA che tema sAmAnya akaraNaniyama tarIke abhinna paNa che ja. tethI "bhagavAne te beno bheda ja kahyo che, abheda nahi evo ekAnta paNa nathI, kema ke bhagavAna vAstavika evA bhedabhedane kahenArA che. mATe "te benA akaraNaniyamano amuka apekSAe abheda kahevo e bhagavAnanI avajJArUpa nathI, paNa paranA (anyadarzanastha mArgAnusArInA) guNo para (teone doSa tarIke jaNAvavA rUpa) dveSa rAkhavo e ja bhagavAnanI avajJA rUpa che" e vAta vakratAno tyAga karIne vicAravI, kAraNa ke tevA jIvonA paNa te guNone bhagavAne guNa tarIke kahyA che. A vAtanA samarthana mATe ja "dvAdazAMga sarvapravAdonuM mULa che" ityAdi bAbatamAM vRttikAre "udadhAviva.." gAthAne sAkSI tarIke kahI che. | (udadhAviva sarvasindhavanI pUrvapakSavyAkhyA) A aMge pUrvapakSInuM kahevuM e che ke (sa.za. 76) pUrvapakSaH "sarvapravAdonuM mULa dvAdazAMga che" e vAtanuM samarthana karavA TIkAkAre zrI siddhasenadivAkarasUri ma.nuM udadhAviva..." ityAdi vacana sAkSI tarIke je kahyuM che te vicAra karatAM asaMgata jevuM lAge che, kema ke dvAdazAMga jo ratnAkara samAna hoya to pravAdo nadI jevA banI zake nahi, kema ke samudramAMthI kaMI nadIo nIkaLatI nathI. vaLI teo nadItulya hovAmAM to dvAdazAMgarUpa samudra teonA pitA banI javAthI "samudra nadIpati che' evo kaviomAM je pravAda prasiddha che te haNAI jAya, tema ja samudranuM gAMbhIrya paNa khaMDita thaI jAya, kema ke rahevAnI jagyA maLatI hoya to pANI kyAMyathI bahAra nIkaLatuM ja nathI. ahIM nadIo bahAra nIkaLe che eno artha ja e ke have pANIne samAvAnI jagyA samudramAM che ja nahi. jethI e bahAra nIkaLyuM. temaja badhI nadIo samudra tarapha javAvALI hoya che evI Agamaprasiddha ane sarvAnubhavasiddha vAtane anyathA karavA koI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udadhAviva0 zlokano pUrvapakSakalpita abhiprAya 167 anyatIthikAnAM nijanijamArgazraddhAnalakSaNAH, samudIrNAH samyagudayaM prAptAH, tadviSayo bhagavAn jAta ityarthaH / ayaM bhAvaH-yatkiJcidakaraNaniyamAdikaM jinena sundaratayA bhaNitaM tadanyatIrthikairapi tathaiva pratipannam, etacca sAmpratamapi nAlikerAdiphalAhAreNaikAdazIparvopavAsaM kurvANA jainAbhimatopavAsaM samyaktayA manyante, jainAzca tadupavAsaM lezato'pi na manyante, ata eva ca 'na ca tAsu bhavAn pradRzyate' iti tAsu anyatIrthikadRSTiSu bhavAn na pradRzyate' anyatIrthikazraddhAnaviSayIbhUtaM dhArmikAnuSThAnaM gaGgAsnAnAdikaM bhavAn lezato'pi na manyata ityarthaH / anyatIthikAnAM dRSTayo bhagavati varttante, tatra dRSTAntamAha-yathodadhau sarvAH sindhavaH samudIrNA bhavanti samyagudayaM prAptAH syuH, loke'pi bhartRsaMbandhena striya uditA bhavantIti prasiddhaH / 'tAsu ca bhavAnnAsti' ityatra dRSTAntamAha - yathA pravibhaktAsu saritsu nadISu samudro nAsti-tAsu ca samudro nAvataratItyarthaH / anenAbhiprAyeNa stutiH, na punararhadupadiSTapravacanadvArA'rhatsakAzAdanyatIrthikadRSTayaH samutpannA ityabhiprAyeNeti - samartha nathI. tethI zAkyAdi pravAdo nadItulya che ane tenA mULarUpa dvAdazAMga ratnAkaratulya che evo stutikArano abhiprAya ja nathI ke jethI evA arthanA samarthana mATe e zlokanI sAkSI ApavI saMgata bane. stutikArano abhiprAya to Avo che ke - he nAtha ! anya tIrthikonI potapotAnA mArga paranI zraddhArUpa dRSTio tAre vize samyagU udaya pAmelI che, arthAt bhagavAna teono paNa viSaya banyA che. tAtparya e che ke jinezvara bhagavAne akaraNaniyama vagere je kAMI cIjane suMdara kahI che tene anyatIrthikoe paNa suMdara tarIke ja svIkArI che. A vAta vartamAnamAM paNa jovA maLe che. jema ke hAlamAM paNa nALiyera vagere phaLono AhAra karIne ekAdazI vagere parvano pharALI upavAsa karanArA paNa brAhmaNo vagere jainonA upavAsane ja sAco upavAsa mAne che. jyAre jaino to teonA A pharALI upavAsane upavAsanA ke dharmanA eka aMza rUpe paNa svIkAratA nathI. mATe ja stutikAre AgaLa kahyuM che ke te dRSTiomAM tuM dekhAto nathI. arthAt anyatIrthikonI zraddhAno viSaya banela gaMgAsnAna vagere dhArmika anuSThAnane tuM leza paNa dharmarUpa (AdaraNIya) mAnato nathI. anyatIrthikonI daSTio bhagavAnamAM rahI che e bAbatamAM dRSTAnta ApavA stutikAre "udadhAviva...' ityAdi kahyuM che. te A rIte - jema pati samudramAM badhI nadIo sAro udaya pAme che tema he prabho! tArAmAM badhI nadIo udaya pAmela che. lokamAM paNa e vAta prasiddha che ke patinA meLApathI strIno udaya thAya che. "e dRSTiomAM tuM nathI e bAbatamAM daSTAnta tarIke "tAsu ca...' ityAdi kahyuM che. arthAta jema judI judI nadIomAM samudra hoto nathI - eTale ke teomAM samudra bhaLato nathI - tema te judI judI dRSTiomAM tuM avatarato nathI. Ama stutikAre AvA abhiprAyathI udadhAviva..." ityAdi stuti karI che, nahi ke "anyadRSTio bhagavAne kahela pravacanamAMthI nIkaLela hoI bhagavAnamAMthI ja nIkaLI che' evuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 tadasat, prAcInAcAryavyAkhyAmullaGghya viparItavyAkhyAnasyApasiddhAntatvAt, tadAhuH shriihemcndrsUratha: (gayo. vA. ) - yadArjavAduktamayuktamanyaistadanyathAkAramakAri ziSyaiH / ___ na viplavo'yaM tava zAsane'bhUdaho'dhRSyA tava zAsanazrIH / / iti / na cedamupadezapadavRttikRta eva dUSaNadAnaM, kintu 'eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / / ' (yogadRSTi0 128) ityAdi vadatAM zrIharibhadrasUrINAM, 'samAkhyAtaM' iti padasUcitagranthakRdekavAkyatAzAlizrIsiddhasenadivAkarANAM tadanusAriNAmanyeSAM cetyatiduranto'yaM ko'pi mohamahimA, yA cAnupapattirudbhAvitA 'yadi dvAdazAGgaM ratnAkaratulyaM' ityAdinA sA'nupapannA, samudrAjjalaM gRhItvA megho varSati, tatazca nadyaH pravRddhA bhavantIti prasiddheH parapravAdAnAmapi nadItulyAnAM jainAgamasamudragRhItArthajalAdAMzikakSayopazamameghAtpravRddhisaMbhavAt, evaM nadItulyAnAM parapravAdAnAM jainAgamasamudramUlatve (prAcIna vyAkhyAthI viparIta vyAkhyA karavI e apasiddhAnta) pUrvapakSIe karelI navI kalpanA khoTI che, kema ke prAcIna AcArye karelI vyAkhyAnuM ullaMghana karIne enAthI viparIta vyAkhyA karavI e siddhAntaviruddha che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri mahArAje kahyuM che ke (ayoga tA. 16) "anyadarzananA pUrvAcAryoe bhoLapaNanA kAraNe je kAMI ayukta kahyuM tene temanA ziSyoe anyathAsiddha karyuM. arthAt tenuM khaMDana karI navo siddhAnta sthApyo. paNa pUrvapuruSonA vacanonuM khaMDana karavArUpa A baLavo tArA zAsanamAM thayo nathI. tethI kharekhara he prabho! tArI zAsanazrI adhRSya che arthAt enI sAme koI paDI zake ema nathI." vaLI upadezapadanI uktavRttimAM je A asaMgatinI kalpanA karI che te mAtra upadezapadanA vRttikArane ja doSa devA rUpa nathI kintu yogadaSTi samuccaya(128)mAM "kapilAdi te badhAno mArga eka ja che je zamanI pradhAnatA vALo che." "ityAdi kahetAM zrI haribhadrasUri mahArAjane temaja upadezapadanI te gAthAmAM "samAkhyAta' pada mUkIne sUcavelA granthakAra jevA ja abhiprAyavALA zrI siddhasena divAkarasUri vagerene temaja temane anusaranArA pachInA badhA pUrvAcAryone paNa doSa devA rUpa che mATe AvI navI kalpanA karavI e mohano kharekhara ati duranta ane koIka avarNanIya evo prabhAva ja che. vaLI "jo dvAdazAMga samudra tulya hoya to..." ityAdi kahIne je anupapattinuM uddabhAvana karyuM che te paNa asaMgata che, kema ke "samudramAMthI pANIne laIne vAdaLAM varase che ane tenAthI nadIo UbharAya che." ityAdi vAta prasiddha hoI samudramAMthI nadIo nIkaLI hovI kahevI e paNa asaMgata nathI. ema nadItulya parapravAdo paNa jainAgamarUpa samudramAMthI arthArUpa jaLanuM grahaNa karanAra AMzika kSayopazamarUpa megha dvArA puSTa thavA saMbhave che. Ama nadI jevA parapravAdo Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 udadhAviva0 zlokanI prAcIna vyAkhyA saMgata lokanItyApi bAdhakAbhAvAt, ata eva na samudrasya nadIpitRtvApattidoSo'pi, lokanItyApi tadanupapatteH, yadi copamAnabalalabhyadharmeNa tatsahacaritAnabhimatadharmApattiH syAt tadA candropamayA mukhAdau kalaMkitatvAdyApattirapi syAditi, na caivaM meghAtprAga nadInAmiva jainAgamAnusArikSayopazamAt prAk paravAdAnAmanupacitAvasthatvaprasaGgaH, iSTatvAt, jainAgamAnusArinayaparijJAnaM vinA'nupanibaddhamithyAtvarUpatayaiva teSAM sthitatvAt, na caivaM jinadezanAyA upacitamithyAtvamUlatvenAnarthamUlatvApattiH, vizvahitArthipravRttAvanuSaGgatastadupasthitAvapi doSAbhAvAd, bhAvasyaiva prAdhAnyAt / tduktmae (28-8) - itthaM caitadiheSTavyamanyathA dezanA'pyalam / kudharmAdinimittatvAd doSAyaiva prasajyate / / iti / jainAgamasamudramUlaka hovAmAM laukika mAnyatA mujaba paNa koI bAdhaka nathI. vaLI A rIte saMgati hovAthI ja samudra nadIpitA banI javAnI paNa Apatti nathI, kema ke nadInA A rIte uddabhavasthAna evA paNa samudrane loko paNa nadIpitA kahetAM nathI. vaLI amuka dharmanI apekSAe Apela upamAthI jo te upamAnamAM rahelA bIja (upameya)mAM anabhimata evA paNa dhama upameyamAM AvI javAnI Apatti AvatI hoya to to duniyAmAM koIne koInI upamA ja ApI zakAze nahi. kemake mukhamAM atiprasiddha evI paNa caMdranI upamA anupapanna banI jAya che. te eTalA mATe ke caMdranA kalaMktitva vagere dharmo paNa mukhamAM mAnavA paDe che je mukhane gaurava bakSavAne badale hInatA ja bakSe che. (anyadarzano paNa jainAgamabodhathI puSTa thAya). paNa A rIte saMgati karavAmAM evuM phalita thavAnI Apatti Avaze ke - "megha varSA kare e pahelAM nadIo jema sUkAyelI hoya che ane vRSTi pachI chalakAya che tema jainAgamane anusarIne thayela kSayopazama pUrve paradarzano mAyakAMgalA hatA ane pachI puSTa banyA" - AvI ApattinI zaMkA na karavI, kema ke amane evo phalitArtha iSTa ja che. jyAM sudhI jainAgama anusArI nayaparijJAna thayuM hotuM nathI tyAM sudhI teo granthAdimAM upanibaddha thayA vinAnA mithyAtvarUpe rahyA hoIdubaLA ja hoya che. potAnI mAnyatAone granthAdimAM anyanayAdinA khaMDanAdipUrvaka pratipAdita karavAmAM ja te te darzano puSTa thAya che. - "jo hakIkata A ja hoya to phalita e thaze ke bhagavAnanI dezanA upacita (gADha) mithyAtvanuM mULa banatI hoI anarthanA mULabhUta che" - evI Apatti paNa ApavI nahi, kema ke vizvanuM hita karanAra pravRttimAM gauNa rIte sAthe ko'kanuM mithyAtva (tenA potAnA doSanA kAraNe) puSTa thaI jAya to paNa koI doSa nathI, kema ke pravRtti doSarUpa che ke guNarUpa? e nakkI karavAmAM pravRtti karanArano bhAva ja mukhyabhAga bhajave che. dezanA devAmAM bhagavAnano vizvanuM hita karavAno ja bhAva hoya che je te pravRttine guNakara Therave che. aSTakaprakaraNa 28-8mAM kahyuM che ke "Ama pUrve kahI gayA e mujaba bhagavAne putrAdine karela rAjayadAna Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 parAbhiprAyeNa prakRtastutivRttavyAkhyAne ca 'tvattaH samudIrNAH' iti vAcye 'tvayi samudIrNAH' iti pAThasya kliSTatvApattiH / kiJca, 'evaM pareSAM bhagavadabhihitArthazraddhAnaM bhagavatazca tallezasyApyazraddhAnaM' etAvatA bhagavatyatizayAlAbhaH / sAMpradAyike tvarthe 'bhagavatyanyadRSTayaH samavataranti, bhavAMstu na tAsu' ityevaM svetarasakaladarzanArthavyApyArthakapravacanavaktRtvarUpAtizayalAbha ityupamayA vyatirekAlaGkArAkSepAt puSTArthakatvaM kAvyasya syAt / kiJca, evamapi pareSAM jinAbhihitArthazraddhAnAbhyupagame satprazaMsArUpabIjalAbhAbhyupagamaprasaGgaH / na ca teSAM kvacid yathArthajinoktazraddhAne'pi tatpraNetaryarhati devatvena bhAvAbhAvAd 'devo rAgadveSarahitaH vagerene paNa nirdoSa mAnavA joIe. nahIMtara to bhagavAnanI dezanA paNa kudharmAdinI paNa nimitta banatI hoI doSarUpa ja banI javAnI Apatti Ave." (udadhAviva.nI pUrvapakSavyAkhyAmAM asaMgati) vaLI svavAtanI puSTi mATe pUrvapakSIe '36dhaviva....' zlokanI je vyAkhyA karI che temAM to 'tva: samudrI evo paMcamyanta artha kADhavo paDe che. (kemake eNe je "patinA saMbaMdhathI strIo udaya pAme che' ityAdi je dRSTAnna ApyuM che temAM patine paMcamI vibhakti lagADavI paDe che.) ene to pachI "vaici samuvI?' evo pAThate artha kADhavA mATe kliSTa bane che. vaLI, "Ama bIjAo cinokta kriyA vagerene mAne che paNa bhagavAna to teoe kahela arthane lezamAtra paNa mAnatA nathI. AvuM ja kahyuM che enA parathI paNa kaMI bhagavAnamAM atizaya hovo siddha thato nathI. jyAre te zlokano sAMpradAyika jevo artha pracalita che tevo artha karavAmAM, "bhagavAnamAM anyadarzanono samAvatAra thAya che, paNa bhagavAnano anyadarzanomAM nahi evo je artha karAya che tenA parathI bhagavAnamAM potAnAthI judA bIjA badhA darzanone mAnya arthane vyApya je artha hoya tevA arthane jaNAvanAra pravacananuM vaknatvarUpa atizaya jaNAya che. tethI nadI samudranI upamAthI vyatireka alaMkAra Ubho thato hoI kAvya puSTArthaka banavAno lAbha thAya che. vaLI "udadhAviva....' ityAdi stutino pUrvapakSIe kalpala abhiprAya mujaba paNa "jinokta padArthanI itarone zraddhA hoya che evo je svIkAra karAyo che tenA kAraNe teone satvazaMsArUpa bIjanI prApti thaI gaI che. evuM mAnavAnI paNa pUrvapakSIne Apatti Avaze. (A pUrvapakSIne ja ApattirUpa che e jANavuM, kema ke itaradarzanastha jIvo mArgAnusArI mAnyA na hoI bIjaprApti vagere paNa mAnyA nathI.) zaMkA Itaradarzanastha jIvone jinokta koIka padArthanI zraddhA hovA chatAM tene kahenAra zrI arihaMta paramAtmAmAM deva' tarIkenI zraddhA hotI nathI. jema ke zAkya vagere paradarzanIonI mAnyatA evI hoya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 udadhAviva0 zlokanI prAcIna vyAkhyA saMgata sarvajJa eva bhavati, nAparaH, sa cAsmadabhimataH sugatAdireva' iti zAkyAdInAM 'devo'rhannaiva paramasmanmArgapraNetA' ityAdi ca mithyAtvabIjaM digambarAdInAmastyeveti na teSu dharmabIjasaMbhava iti vAcyam, tathApi tAdRzapakSapAtarahitAnAM 'yaH kazcid rAgAdirahito viziSTapuruSaH sa devaH' ityAdi saMmugdhazraddhAnavatAM bhagavadabhihitakatipayasundarArthagrAhiNAM dharmabIjasadbhAvasya pratihantumazakyatvAt, aughikayogadRSTyA tatpraNItavAkyeSu sundarArthamupalabhyAnyasyApyAdidhArmikatvopapattezcetyadhyAtmadRSTyA vicAraNIyaM, tAM vinA vAvativAlAvivyApAran tattApratipaH | to yogavinI (67-68) - vAdAMzca prativAdAMzca vadanto'nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti tilapIlakavad gatau / / adhyAtmamatra parama upAyaH parikIrtitaH / gatau sanmArgagamanaM yathaiva hyapramAdinaH / / iti / anyo'pi vyavahAreNAnyamArgastho'pi, tadanusArI jinendra zrutamUlArthapadAnusArI, tt-tsmaache ke "deva rAga-dveSarahita temaja sarvajJa ja hoya che ane tevA to ApaNe mAnelA sugata vagere ja che" jyAre digaMbara vagerenI mAnyatA evI hoya che ke "deva to zrI arihaMta ja che paNa teo ApaNA digambara mArganA ja praNetA che" ityAdi Ama A badhA jIvomAM AvuM mithyAtvabIja hAjara hovAthI dharmabIjaprAptino saMbhava hoto nathI. (pakSapAtazUnya jainetaramAM paNa dharmabIja saMbhavita) samAdhAnaH pakSapAtarUpa tevI mAnyatAvALA anya darzanastha jIvomAM teno saMbhava na hovA chatAM tevA pakSapAta vinAnA ane "je koI rAgAdizUnya hoya te viziSTa puruSa deva che' ityAdi mugdhazraddhAvALA jinokta keTalAka suMdara padArthone svIkAranArA jIvomAM tenI hAjarIno niSedha karI zakAto nathI. A sivAyanA anya jIvomAM paNa ta~NIta vAkyomAMthI audhikayogadaSTithI suMdara arthanI jANakArI meLavIne AdidhArmikatva hovuM e saMgata hovAnA kAraNe paNa dharmabIjano niSedha karI zakAto nathI. tethI anya mArgastha jIvomAM "dharmabIja, AdidhArmitva-mArgAnusAritA vagere hoya ke nahi e bAbata adhyAtmadaSTithI vicAravI joIe, kema ke mAtra zuSka vAda-prativAda sAmasAmI dalIlo) karavAthI tattva (vAstavikatA) jANI zakAtuM nathI. yogabindu (67-68) mAM kahyuM che ke - "asiddhAdi doSanA parihArapUrvaka nizcita vAda ane prativAdane karanArA carcAkAro vAstavika tattvane pAmI zakatAM nathI. jema ke ghAMcIno baLada ghaNI gati karavA chatAM koI sthAnane meLavato nathI. tattvaprAptino to adhyAtma ja zreSTha upAya kahevAyo che, jema ke ISTanagaranI prAptino upAya apramatta vyaktinuM gamana che" A parama upAyabhUta adhyAtmadaSTithI je jaNAya che tene jaNAvatAM granthakAra uttarArdhamAM kahe che ke tethI (=anyazAstramAM rahela samAna arthapada jinendrazrutamUlaka hovAnA kAraNe) vyavahAranayathI anyamArgamAM Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 kAraNAt, dezArAdhako yukta iti / nanvetadayuktaM, mithyAdRzAM prANAtipAtAdivinivRtterapyadharmapakSe nivezitatvAt tayA teSAM dezArAdhakatvAbhAvAt / taduktaM sUtrakRtAGge (2-2-19) 'ahAvare taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijjai, je ime bhavaMti AraNNiA' ityAdi yAvat 'jAva asavvadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhu' tti / etadvRttyekadezo yathA 'atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyate, tatrA'dharmasyeva bhUyiSThatvAdadharmapakSa evAyaM draSTavyaH / ' etaduktaM bhavati-yadyapi mithyAdRSTayaH kAJcittathAprakArAM prANAtipAtAdivinivRttiM vidadhati tathApyAzayasyAzuddhatvAdabhinave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnavadUSarapradeze vRSTivadvivakSitArthA'sAdhakatvAnirarthakatAmApadyate, tato mithyAtvAnubhAvAnmizrapakSo'pyadharmapakSa evAvagantavya iti' ityAdi iti cet? satyaM, na hi vayamapi sanmArgagarhAdihetuprabalamithyAtvaviziSTayA prANAtipAtAdivinivRttikriyayA rahela paNa mArgAnusArIjIva jinendrazrutamUlaka arthapadane anusaranAro hoI dezaArAdhaka hovo yukta che. zaMkAH tamArI A vAta yogya nathI, kema ke mithyAtvIonI prANAtipAtAdithI thayela nivRttine paNa adharmapakSamAM ja mAnelI hoI te kriyAnA kAraNe teomAM deza ArAdhakatva AvI zakatuM nathI. sUtrakRtAMga (2-2-19)mAM kahyuM che ke "have trIjA mizraka sthAnano vibhaMgasvarUpa A pramANe kahevAya che. je A tApasa vagere ke anyagRhastho hoya che teo koIka pApasthAnathI aTakyA hovA chatAM prabaLa mithyAtvathI haNAyelA hoI upavAsa vagere moTA kAyaklezanA kAraNe devagatimAM javA chatAM kilbiSika vagere thAya che ane pachI manuSyabhavamAM mUMgA baherA vagere rUpe thaI anaMta kALa saMsAramAM rakhaDe che. tethI teonI A kriyA vagere rUpa mArga sarvaduHkhano kSaya karanAra nathI, ekAnta mithyA che ane sarvathA asuMdara che" AnI vRttino eka bhAga Avo che - "adharmapakSathI yukta dharmapakSa mizra kahevAya che. temAM adharma ja ghaNo hovAthI vastutaH Ane adharmapakSa ja jANavo. tAtparya e che ke jo ke mithyAtvIo tevA prakAranI kAMIka hiMsAnivRtti vagere kare che kharAM, chatAM paNa teono Azaya azuddha hovAthI vivakSita arthasAdhakana banavAnA kAraNe te badhI kriyAo nirarthaka ja bane che. jema ke navA pittodayavALA mANasanI sAkaravALuM dUdha pIvAnI kriyA ke ukharabhUmimAM megha varasavAnI kriyA. tethI mizra evo paNa teno pakSa mithyAtvanA prabhAve adharmapakSa ja banI jAya che." (mithyAtvInI dravyaviratimAM pradhAnatA-apradhAnatAno vibhAga) samAdhAnaH tamArI vAta sAcI che, tema chatAM amArI vAta paNa ayogya nathI. kema ke ame paNa kAMI sanmArganI niMdA vagerenA hetubhUta prabaLa mithyAtvayukta ahiMsA vagerenA kAraNe dezaArAdhakatA 1. athAparastatIyasya sthAnasya mizrakasya vibhaGga evamAkhyAyate - ya ime bhavantyAraNyikAH (yAvata) asarvadaHkhaprakSINamArgamekAnta mithymsaadhviti| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 dharmapakSa-adharmapakSa, ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI dezArAdhakatvaM brUmaH, kintu rAgadveSAsadgrahAdimAndyena mArgAnusAriNyaiva tayA, sA ca sAmAnyadharmaparyavasanApi dharmapakSe na samavatarati, tatra bhAvaviratereva parigaNanAt, tadabhAve bAlatvAt, taduktaM 'aviraiM paDucca bAle Ahijjai' tti / etavRttiryathA-'yeyamaviratirasaMyamarUpA samyaktvAbhAvAnmithyAdRSTedravyato viratirapyaviratireva, tAM pratItya Azritya, bAlavad bAlo'jJaH, sadasadvivekavikalatvAt, ityevamAdhIyate vyavasthApyate veti' / dravyaviratizca mithyAtvaprAbalye'prAdhAnyena tanmAnye ca mArgAnusAritvarUpA prAdhAnyenApi saMbhavatItyevaM viSayavibhAgaparyAlocanAyAM na ko'pi doSa iti, avazyaM caitadagIkartavyaM, anyathA parasya mArgAnusAriNo mithyAdRSTevilopApattiH, mithyAtvasahitAyA anukaMpAdikriyAyA apyakiJcitkaratvAd / 'yadIyAnantAnubandhinAM jIrNatvena na samyaktvaprAptipratibandhakatvaM teSAM mArgAnusAritvaM, te ca samyaktvAbhimukhatvena samyagdRSTivadevAvasAtavyAH' iti tvAvayoH samAnamiti, na cedevaM tadA''didhArmikavidhiH sarvo'pyucchidyeteti sarvathA'bhiniviSTacittAnAM mithyAdRzAM kahetAM nathI. kintu rAga-dveSa-asadgaha vagerenI maMdatA yukta mArgAnusArI kriyAnA kAraNe ja te kahIe chIe. sAmAnyadharmarUpe phalita thatI paNa te kriyA dharmapakSamAM gaNAtI nathI, kema ke temAM to mAtra bhAvavirati ja gaNAya che jenA abhAvamAM jIvanI "bALa' tarIke gaNatarI thAya che. kahyuM che ke (sU.kR. 2-2-84) "aviratinA kAraNe jIvo bALa kahevAya che." AnI vRtti - "mithyAtvInI dravyavirati paNa samyakatvano abhAva hovAnA kAraNe avirati ja che. AvI asaMyamarUpa aviratinA kAraNe jIva bAla=ajJa kahevAya che, kema ke bALakanI jema e paNa sa-asat vivekazUnya hoya che." vaLI dravyavirati to mithyAtvanI prabaLatA hoya to apradhAnatayA (bhAvaviratinuM kAraNa paNa na banavAthI) ane maMdatA hoya to mArgAnusAritArUpe pradhAnatayA paNa saMbhave che. Ama dharmapakSamAM nahi avataratI evI paNa mithyAtvIonI kriyAmAM pradhAnatayA - apradhAnatayA dravirati banavA rUpa vizeSatA hoya che. AvA viSayavibhAganuM paryAlocana karavAthI koI doSa raheto nathI. Avo viSayavibhAga avazya svIkAravo paNa paDe ja che, kema ke nahIMtara to Avo viSayavibhAga na mAnI badhA mithyAtvIonI kriyAne samAna rIte adharmapakSamAM gaNavAnI hoya to) anyamArgastha mArgAnusArI jIvo jevA koI jIvo ja raheze nahi, kema ke teonI anukaMpA vagere kriyAo paNa mithyAtvayukta hoI mokSa mATe akiMcikara ja hovAnA kAraNe teomAM anya mithyAtvIo (bhavAbhinaMdI) karatAM koI vizeSatA rahetI nathI." ~ "jeonA anaMtAnubaMdhI kaSAyo mAMdalA thaI gayA hovAthI samyakatvanI prAptino pratibaMdha karI zakatA nathI tevA jIvo mArgAnusArI che. ane teono to, teo samyakatvane abhimukha hoI samyakatvIomAM ja aMtarbhAva karavAno che." ~ evI vivekSA to ApaNI bannenI samAna ja che. vaLI mithyAtvIonI kriyAmAM Avo taphAvata na hoya to to AdidhArmika 1. aviratiM pratItya bAla aadhiiyte| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24 dayAdikaM duSTaM, anabhiniviSTAnAM tu mArgAnusAritAnimittamiti dhyeyaM, sAmAnyadharmasyApi saddharmabIjaprarohatvenoktatvAt / taduktaM dharmabindau (a.2) - prAyaH saddharmabIjAni gRhiSvevaMvidheSvalam / rohanti vidhinoptAni yathA bIjAni satkSitau / / iti / ttei - je yA buddhA mahAbhAgA vIrA asammattadaMsiNo / asuddhaM tesiM parakkaMtaM saphalaM hoi savvaso / / iti sUtrakRtA'STamAdhyayanagAthAyAM (22) 'teSAM ca bAlAnAM yatkimapi tapodAnAdhyayanayamaniyamAdiSu parAkrAntamudyamaH kRtastadazuddha avizuddhakAri pratyuta karmabandhAya, bhAvopahatatvAtsanidAnatvAdveti, kuvaidyacikitsAvad viparItAnubandhIti / tacca teSAM parAkrAntaM saha phalena karmabandhena vartata iti saphalam / sarvaza iti-sarvA api takriyAstapo'nuSThAnAdikAH karmabandhAyaiva' ityuttarArddhavyAkhyAnAt "paNDitAnAmapi tyAgAdibhirlokapUjyAnAmapi subhaTavAdaM vahatAmapi samyaktattvaparijJAnavikalAnAM sarvakriyAvaikalyAd na mithyAdRzAM jIvo aMgenI badhI vidhiono AgaLa kahI gayA mujaba uccheda ja thaI jAya. tethI sarvathA abhiniviSTa cittavALA mithyAtvIonA dayA vagere duSTa che, anabhiniviSTa mithyAtvIonI kriyA to mArgAnusAritAnuM nimitta bane che eTalI vizeSatA khyAlamAM rAkhavI, kema ke dayA vagere rUpa te sAmAnya dharma paNa saddharmabIja banIne UgI nIkaLe che evuM dharmabindu (adhyA. 2)mAM kahyuM che. "AvA prakAranA gRhasthomAM vidhipUrvaka ropelA saddharmabIjo UgI nIkaLe che jema ke sArI bhUmimAM vAvevA bIjo." mithyAtvInI kriyAono A je viSayavibhAga dekhADyo tenAthI nIceno pUrvapakSa nirasta jANavo. (kayA mithyAtvInI sarvakriyAo niSphaLa? vicAraNA) pUrvapakSa - (sa.za.pR. 191) "dharmano paramArtha na jANanAra je mithyAtvIo lokapUjya ane vIra hoya che teonuM tapa vagere aMgenuM parAkrama sarvazaH saphaLa hoya che. AvuM jaNAvanAra sUtrakRtAMga (822) gAthAnA uttarArdhanI vyAkhyA AvI karI che ke "bALa evA AvA jIvo tapa-dAna-adhyayana-yama niyamAdi aMge je kAMI parAkrama=udyama kare che te azuddha hoya che. arthAt nirjarA karAvavAnA badale uparathI karmabaMdha ja karAve che, kema ke azuddha bhAvathI haNAyela hoya che athavA niyANAyukta hoya che. jema ke kuvaidyakRta cikitsA roga ghaTADavAnA badale vadhAre ja che. tethI teonuM e parAkrama karmabaMdharUpa phaLathI yukta hoI saphaLa hoya che. sarvazaH eTale tapa anuSThAna vagere badhI kriyA arthAt teonI badhI kriyA karmabaMdha ja karAve che" A vyAkhyA parathI jaNAya che ke paMDita, tyAga vagerenA kAraNe lokamAM pUjya evA paNa mithyAtvIo tattvonA samyakajJAnarahita hoI game eTalI kriyAo kare to paNa leza paNa ArAdhaka hotA nathI. - - - - = = = = 1. ye cAbuddhA mahAbhAgA vIrA asmyktvdrshinH| azuddhaM teSAM parAkrAntaM saphalaM bhavati sarvazaH / / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI 175 keSAmapi kriyAvatAmapi lezato'pyArAdhakatvaM" ityapAstam, etena bhavAbhinandinAM mithyAdRzAM sarvakriyAvaiphalyasiddhAvapi tadvilakSaNAnAM bhAvAnupahatatvena dezArAdhakatvApratighAtAt, etena 'mithyAdRzAM sarvaM kRtyaM nirarthakam' ityAdInyapi vacanAni vyAkhyAtAni, viziSTaphalAbhAvApekSayA'pi nirrthktvavacanavarNanAt aa pacate (35.mA.4ra6) - nANaM carittahINaM liMgaggahaNaM ca daMsaNavihUNaM / saMjamahINaM ca tavaM jo carai NiratyayaM tassa / / ityAdi / atha poSamAse vaTavRkSAmravRkSayoH sahakAraphalaM pratyakAraNatvavacanayoryathA svarUpayogyatAsahakAriyogyatA'bhAvena vizeSastathA mithyAdRkkRtyacAritrahInajJAnAdinirarthakatAvacanayorapi sphuTa eva vizeSa iti cet? ta_yamaparo'pi vizeSaH paribhAvyatAm, sahakAraphalasthAnIyaM mokSaM prati bhavAbhi uttarapakSa H AvuM kathana ayogya che, kema ke sUtrakRtAMganI ukta vyAkhyAthI bhavAbhinaMdI mithyAtvIonI sarvakriyAo niSphaLa siddha thatI hovA chatAM teo karatAM vilakSaNa evA mArgAnusArI mithyAtvanI kriyAo, azuddha bhAvathI upahata na hovAnA kAraNe zIlarUpa banatI hovAthI teomAM dezaArAdhakatva abAdhita che. A vAta parathI ja "mithyAtvIonI sarva kriyAo nirarthaka hoya che" ityAdi jaNAvanAra zAstravacanonI paNa saMgati jANI levI, kema ke jenAthI viziSTa phaLanI prApti thatI na hoya tene paNa nirarthaka tarIke jaNAvanAra vacano zAstramAM dekhAya che, jema ke upadezamAlA (425) mAM kahyuM che ke "cAritrazUnya jJAna, darzanarahita sAdhuveza ane saMyamahIna tapane je Acare che tenA te jJAnAdi nirarthaka che" tAtparya e che ke jema aviratasamyagdaSTinA sAva nirarthaka nahi evA paNa jJAna vagereno cAritrInA jJAna vagere jevuM viziSTa phaLa maLatuM na hovAthI nirarthaka tarIkeno vyavahAra zAstramAM dekhAya che tema mArgAnusArI mithyAtvInI kriyAo aMge paNa jANavuM. (akAraNatAnA be prakAra) zaMkAH poSa mahinAmAM vaDa ane AMbo baMne para kerIo AvatI nathI. e baMneno kerInA akAraNa tarIke vyavahAra thAya che. tema chatAM e vyavahAramAM jema vizeSatA hoya che ke vaDa to kerI mATe svarUpayogya ja na hovAnA kAraNe akAraNa che, jyAre AMbo viziSTa kALa vagere rUpa sahakArIonA abhAvanA kAraNe phaLopadhAyaka tarIke akAraNa che. tema mithyAtvInI kriyA ane aviratasamyagdaSTionA cAritryazUnyajJAnAdi nirarthaka hovAnA vyavahAramAM taphAvata spaSTa che. arthAt te jJAnAdinI nirarthakatA teonI phaLopadhAyakatAnA, cAritrarUpa sahakArI na maLavAthI thayela abhAvamAM phalita thAya che. jyAre mithyAtvInI kriyAonI nirarthakatA to svarUpayogyatAnA abhAvamAM ja phalita thAya che. samAdhAnaH tamAruM A kathana amArI vAtane ja puSTa kare che. "mithyAtvIonuM sarva kRtya nirarthaka 1. jJAnaM cAritrahInaM liGgagrahaNaM ca drshnvihiinm| saMyamahInaM ca tapo yazcarati nirarthakaM tasya / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-24, 25 nandimithyAdRkkRtyaM vaTavRkSavadayogyaM apunarbaMdhakAdikRtyaM tu sahakArAGkuravatpAraMparyeNa yogyamiti sarvamidaM nipuNaM nibhAlanIyam / / 24 / / tadevaM 'zIlavAna zrutavAMzca bAlatapasvI dezArAdhaka:' iti vRttigataH prathamapakSaH samarthitaH, atha tadgataM dvitIyaM pakSaM samarthayati pakkhataramma bhaNio gIyatthANissio agIo so / jo'bhiNiviTThacitto bhIrU egaMtasuttaruI / / 25 / / pakSAntare bhaNito gItArthAnizrito'gItaH saH / yo'nabhiniviSTacitto bhIrurekAntasUtraruciH / / 25 / / pakkhaMtarammitti | pakSAntare= anyeSAmAcAryANAM vyAkhyAne, gItArthAnizrito'gItArthaH sa dezArAdhako bhaNitaH yo'nabhiniviSTacittaH=AtmotkarSa-paradroha - guru- gacchAdipradveSamUlAsadgrahAkalaGkitacittaH, bhIruH=kuto'pi hetorekAkibhAvamA zrayannapi svecchAnusAreNa pravartamAno'pi svArasika 176 - hoya che.' evuM zAstravacana paNa bhavAbhinaMdI mithyAtvInI kriyAone kerI jevA mokSa mATe vaDalAnI jema svarUpe ayogya jaNAve che. jyAre apunarbandhakAdinI kriyAone AMbAnA aMkurAnI jema paraMparAe yogya hovI (sahakArIkAraNo maLaze eTale avazya phaLa ApanAra) jaNAve che. (arthAt atyAre phaLopadhAyaka na hovA mAtranA kAraNe e nirarthaka che.) tethI te be prakAranA mithyAtvIonI kriyAmAM A paNa eka taphAvata hoya che. mATe anyazAstrokta kriyAthI paNa apunarbaMdhakAdi jIva dezaArAdhaka banI zake che e sUkSmabuddhithI vicAravuM. // 24 // Ama zIlavAn azrutavAn bALatapasvI deza ArAdhaka che evA vRttimAM kahela dezaArAdhakanA prathama vikalpanuM samarthana karyuM. have vRttimAM ja kahelAM tenA bIjA vikalpanuM samarthana karavA granthakAra kahe che - gAthArthaH dezaArAdhakanA bIjA vikalpamAM gItArthanI nizrAmAM na rahela te agItArthane dezaArAdhaka kahyo che je abhinivezamukta che, jinAjJAbhaMgabhIru che ane ekAnte sUtrarucivALo che. (ekAkIne cAritrano asaMbhava) zrIbhagavatIjI sUtranI anya AcAryoe karelI vyAkhyAmAM gItArthaanizrita te agItArthane dezaArAdhaka kahyo che je agItArtha (1) svautkarSa, paradroha, guru-gaccha vagere 5rano pradveSa vagere mUlaka (=vagerenA kAraNe) kadAgrahathI kalaMkita thayelA cittavALo na hoya, (2) koIka kAraNasa2 ekAkI thayo hovA chatAM ane potAnI icchA mujaba pravartato hovA chatAM aMdarathI ja jinAjJAno potAnAthI bhaMga na Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI 177 jinAjJA(bhaGga)bhayavAn, ekAntasUtraruciH avyAkRtasUtramAtrAnusArI / ayaM bhAvaH-ekAkinastAvatprAyazcAritrAsaMbhava eva, svayaM gItArthasya tanizritAgItArthasya vA cAritrasaMbhavAt, na hi cAritrapariNAme sati gurukulavAsamocanAdikamasamaJjasamApadyate / uktaM ca paJcAzake (11-15/17) - "tA Na caraNapariNAme eyaM asamaMjasaM ihaM hoi / AsannasiddhiyANaM jIvANa tahA ya bhaNiyamiNaM / / nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM Na muMcaMti / / " tataH kaSTavihAriNo'pyekAkino gurukulavAsaikAkivihArayorguNadoSaviparyAsamavabudhyamAnasya svAbhinivezAttaporatasyAnAgamikatvenaikAkitvena ca pravacananindAkAriNaH zeSasAdhuSu pUjAvicchedAbhiprAyatazca prAyo bahvasamIkSitakAritvenAbhinnagranthitvAd bAhyavadasAdhutvameva / taduktaM (paMcA. 22-37/38) je u taha vivajjatthA sammaM gurulAghavaM ayANaMtA / saggAhA kiriyarayA pavayaNakhisAvahA khuddA / / thaI jAya enA svAbhAvika bhayavALo hoya, ane (3) viziSTa rahasyabhUta arthakADhavA rUpe jenuM vivecana nathI thayuM evA sUtramAtrane anusaranAro hoya. kahevAno bhAva e che ke ekAkI sAdhune Ama to prAyaH cAritrano saMbhava ja hoto nathI, kema ke svayaM je gItArtha hoya ke je gItArthanI nizrAmAM rahela hoya tene ja teno saMbhava hoya che, kAraNa ke cAritra pariNAmanI hAjarImAM gurukulavAsa choDI devo vagere rUpa ayogya AcaraNa thatuM nathI. paMcAzaka (11-15/16)mAM kahyuM che ke "tethI cAritrapariNAmanI hAjarImAM najIkamAM mokSagAmI jIvone A asamaMjasa thatuM nathI. AnI puSTi mATe to kahyuM che ke teo jJAnane vadhAranArA bane che, temaja darzana ane cAritramAM vadhu sthira thAya che ke je dhanya jIvo yAvasajIva mATe gurukulavAsane choDatA nathI." tethI ugra AcAravALA paNa ekAkI sAdhune "gurukulavAsamAM rahevAthI doSo thAya che ane ekAkI rahevAmAM nirdoSa bhikSA vagereno lAbha che' evI svakadAgrahanA kAraNe viparIta mAnyatAvALA temaja tapamAM nirata rahenAra evo ekAkI sAdhu potAnA Agamaviruddha AcaraNanA kAraNe ane ekAkIpaNAnA kAraNe pravacananI hIlanAmAM nimitta bane che. temaja e bIjA (gacchavAsI) sAdhuonI pUjA-mahattA vagere ghaTI jAya evA abhiprAyathI teo tarapha kAdava uDADavA vagere rUpa ghaNA avicArI kRtyo karanAro hovAthI abhinnagranthika hoya che e jaNAya che. mATe jaina sAdhupaNuM svIkAryuM hovA chatAM ane kaSTadAyaka tapa vagere ghaNA anuSThAno karato hovA chatAM vAstavamAM e anyaliMgIonI jema asAdhu ja hoya che. paMcAzaka (11-37/38)mAM kahyuM che ke"gurukulavAsI sAdhuo karatAM viparIta banelA jeo guNadoSanA gaurava-lAghavane samyapha jANatAM - - 1. tato na caraNapariNAme etadasamaJcasamiha bhavati / AsannasiddhikAnAM jIvAnAM tathA ca bhaNitamidam // jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre c| dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 2. ye tu tathAviparyastAH samyag gurulAghavamajAnantaH / svAgrahAt kriyAratAH pravacanakhisAvahAH kSudrAH // = = - - - - - - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25 pAyaM abhinnagaMThI tamAu taha dukkaraMpi kuvvaMtA / bajjhA va Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa vineyA / / tti / tathA'pi na sarveSAM sadRzaH pariNAma iti yasyaikAkino vihAriNo nAtikrUraH pariNAmaH, kintu mRgaparSadantargatasya sAdhorapavAdAdibhIrutayaiva tathAvidhakarmavazAd gacchavAsabhIrutayaivaikAkitvaM saMpannaM, sUtrarucizca na nivRttA, tasya svamatyanusAreNa sadApravRtterbavajJAnakaSTe patati / kiJcittu kdaanathI, svakIya kadAgrahanA kAraNe kriyAmAM rata che. zAsanahIlanAnA hetubhUta che, che, teo prAyaH abhinnagranthika hoya che. teo ajJAnathI duSkara tapa vagere karatAM hovA chatAM bAhya kutIrthikonI jema sAdhu nathI e dhvAMkSanA=kAgaDAnA udAharaNathI jANavuM, (kevo ekAkI dezaArAdhaka saMbhave?) Ama ekalavihArI to prAyaH sAdhu ke samyaktvI ja hotA nathI, chatAM paNa badhA ekAkIono pariNAma ekasarakho hoto nathI. mRgaparSamAM rahela koI sAdhu (koI agItArtha sAdhu) guru parano dveSa vagere rUpa tevA atikrUra pariNAmanA kAraNe nahi kintu apavAda vagereno bhaya hovAnA kAraNe ekalavihArI banyA hoya che. koI vastunA utsargapade karelA niSedhane te sUtrathI jANato hoya che. paNa arthapattithI apavAdapade tenI je anujJA hoya che, tene te jANato hoto nathI. tethI apavAdapade anujJAta evI te vastune niSiddha ja mAnato e potAnAthI te sevAI na jAya evA bhayavALo hoya che. Aja kAraNe te gacchavAsathI paNa bhIru hoya che. kemake gacchavAsamAM AvI utsarganiSiddha aneka vastunuM avAranavAra sevana saMbhavita che.) A gacchavAsabhIrutAnA kAraNe ja vicitrakarmodayavazAt je ekAkI banyo hoya che ane chatAM sUtraruci (sUtrane anusarIne vartavAnI ruci) khasI na hovAthI sUtranA svamati mujaba artha karI e pramANe "huM zAstrane anusarIne vartu ." evA AzvAsana sAthe haMmezA pravRtti kare che. tenI 1. prAyo'bhinnagranthayastamasastathA duSkaramapi kurvantaH / bAhyA iva na te sAdhavaH dhvAMkSodAharaNena vijJeyAH / / 2. susvAdu, zItaLa, svaccha ane kamaLonI rajakaNothI sugaMdhI banelAM evA jaLavALI koIka manohara vAvaDI hatI. tenA kinAre ghaNA kAgaDAo hatA emAMthI thoDA tRSAtura banyA hatA. pANIne zodhatAM evA paNa teoe vAvaDImAM jatAM nahotA. tethI pachI jaLArthI evA teo potAnI AgaLa mRgajaLanA sarovaro joIne vAvaDIne choDIne te tarapha upaDyA. e vakhate koke teone salAha ApI ke "A tame je AgaLa juo cho e to mRgajaLa che, jo tame kharekhara jaLArthI cho to vAvaDI tarapha ja jAva." A sAMbhaLIne keTalAMka kAgaDAo vAvaDIe ja pAchA pharyA. bAkInA ghaNA kAgaDAo A vacanane avagaNIne mRgajaLa tarapha gayA. tethI jaLane na pAmavAthI teo vinAza pAmyA. jeo vAvaDIe pAchA pharyA teo pANI pIne kRtArtha banyA. AmAM guNAlaya evo gurugaccha e vAvaDI che, dharmArthIo e kAgaDA che ane cAritra e pANI che. gurugacchanI bahAra rahevuM e mRgajaLanuM sarovara che. pelI salAha ApanAra e te dharmArthI jIvonI kRpAmAM tatpara gItArtha jANavo. kadAgrahanA kAraNe je rAMkaDAM gurugacchathI bahAra nIkaLI gayA, teo mRgajaLa tarapha janArA kAgaDAonI jema cAritranuM bhojana na banI zakyA. je thoDA dhanya jIvo sabodha thavAthI guragacchamAM pAchA pharyA teo vAvaDIe pAchA pharelA kAgaDAonI jema cAritranuM bhAjana banyA. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI citpariNAmavizeSavazAdAgamAnupAtyapi syAt / taduktamupadezamAlAyAM (425) "apariNicchiyasuyaNihasassa kevalamabhinnasuttacArissa / savvujjameNa vi kayaM annANatave bahuM paDai / / " rUti ! etadvRttiryathA-'aparinizcitaH samyagaparicchinnaH, zrutanikaSaH AgamasadbhAvo yena sa tathA tasya, kevalamabhinnam avivRtArthaM yatsUtraM viziSTavyAkhyAnarahitaM sUtramAtramityarthaH, tena carituM tadanusAreNAnuSThAnaM kartuM dharmo yasya so'bhinnasUtracArI tasya, sarvodyamenApi samastayatnenApi kRtamanuSThAnaM ajJAnatapasi paJcAgnisevanAdirUpe bahu patati-svalpamevAgamAnusAri bhavati, viSayavibhAgavijJAnazUnyatvAditi / / ' yadyapi svamatyA pravarttamAnAnAM ghuNAkSaranyAyAtsamAgataM kiJcicchuddhamapi kRtyaM nAgamAnupAti, anyathA nihnavAnAmapi tadApatteH, tathA'pi zuddhakriyAjanyanirjarApratibandhakasvamativikalpe 'yatkiJcidAgamAnupAti ziSTasaMmataM ca tatpramANaM na tu manmatAnusAritvenaivAgamaH pramANaM' ityevaMvidho'nabhinivezavikalpa uttejaka iti na doSaH / tadevaM A pravRttio moTA bhAge to ajJAnakaSTa rUpe ja pariName che. tema chatAM tenA vizeSa prakAranA pariNAmanA kAraNe kyAreka kyAMka AgamAnusArI kRtyarUpe paNa e pariName che. upadezamALA (425)mAM kahyuM che ke AgamamAM kahelA yathArthabhAvane jeNe samyapha jANyo nathI, kintu sUtranI viziSTa vyAkhyAne jANyA vagara abhinna avivRta sUtramAtrane anusarIne anuSThAna karavAnA svabhAvavALo je che teNe samasta puruSArtha phoravIne kareluM anuSThAna moTAbhAge itara tApasAdinA paMcAgnisevana vagere rUpa ajJAnakaSTamAM ja gaNatarI pAme che, kema ke tApasAdinI jema te paNa viSayonA heya-upAdeyAdi vibhAgane jANato hato nathI." (viziSTa nirjarA pratye pratibaMdhaka ane uttejaka) jo ke svamati mujaba pravartatA jIvonuM ghuNAkSara nyAye thaI gayela koIka zuddha kArya paNa AgamAnusArI kRtya banatuM nathI, kema ke nahIMtara to nihnavonA paNa gocarImAM doSaparihAra vagere rUpa svarUpataH zuddha evA anuSThAna AgamAnusArI banI javAnI Apatti Ave. (AnA parathI phalita e thAya che ke svamativikalpa zuddhakriyAja nirjarA pratye pratibaMdhaka che.) tema chatAM "mArAM je koI abhiprAya vagere Agamane anusaranArA hoya ane ziSTasaMmata hoya te ja pramANa che. Agama mArA abhiprAyane anusaranArA hovAthI pramANa che evuM nathI." evo anabhinivezavikalpa nirjarA pratye uttejaka che. ("mArI buddhimAM je bese te ja sAcuM ane tene anusaranAra hoya te ja Agama pramANa che" evo vikalpa abhinivezarUpa che. uktavikalpa AnAthI viparIta hoI anabhinivezavikalpa che) tethI ukta (sUtrarucivagerevALA) ekalavihArI sAdhune svamativikalparUpa nirjarA pratibaMdhaka hAjara hovA chatAM Avo anabhinivezavikalpa -- -- 1. aparinizcitazrutanikaSasya kevalamabhinna zrutacAriNaH / sarvodyamenApi kRtamajJAnatapasi bahu patati // -- -- -- -- -- -- -- -- Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-25, 26 vidho gItArthA'nizritatapazcaraNarato'gItArthaH bAlatapasvI ca zIlavAnazrutavAn mArgAnusAritvena dezArAdhaka ityubhayoH pakSayornAtivizeSa iti draSTavyam / / 25 / / nanu laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM balIya iti hetorubhayormahAbheda eva ityata Aha - loiamicchattAo louttariyaM tayaM mahApAvaM / ia NegaMto jutto jaM pariNAmA bahuvigappA / / 26 / / laukikamithyAtvAllokottarikaM tanmahApApam / ityekAnto na yukto yatpariNAmA bahuvikalpAH / / 26 / / loiamicchattAotti / laukikamithyAtvAllokottarikaM tat-mithyAtvaM, mahApApaM ityekAnto na yuktaH, yatpariNAmA bahuvikalpA-nAnAbhedAH saMbhavanti / tathA ca yathA laukikaM mithyAtvaM tIvramandAdibhedAnnAnAvidhaM tathA lokottaramapIti na vizeSaH, pratyuta granthibhedAnantaramalpabandhApekSayA lokottaramevAlpapApamiti / taduktaM yogabindusUtravRttyoH - rUpa uttejaka hAjara hovAthI viziSTa nirjarA thAya ja che. ane tethI tenuM evuM kAMIka anuSThAna AgAmAnupAtI paNa bane ja che, tethI koI asaMgati nathI. Ama gItArtha anizrita ane tapa-cAritramAM ujamALa evo Avo agItArtha ane bALatapasvI e banne zIlavAnuM azrutavAn jIvo mArgAnusArI hoI dezaArAdhaka che. tethI judA judA AcAryonA A be sAMpradAyika pakSamAM bahu bheda nathI e jANavuM. rapa - laukika mithyAtva karatAM lokottara mithyAtva vadhAre gADha hoya che. tethI laukika mithyAtvavALA anyamArgastha mArgAnusArI karatAM lokottara mithyAtvavALo gItArtha-anizcita-agItArtha vadhu gADha mithyAtvavALo ja hoya che. to e baMnene dezaArAdhaka jaNAvanAra be pakSomAM bahu bheda nathI ema zI rIte kahevAya? - evI zaMkAne dUra karavA granthakAra kahe che gAthArtha: "laukika mithyAtva karatAM lokottara te (mithyAtva) moTuM pApa che - evo ekAnta mAnavo yogya nathI, kemake pariNAmo aneka prakAranAM hoya che. (karmabandhanA be bheda-mahAbaMdha ane alpabaMdha) jema tIvra-maMda vagere bhedanA kAraNe laukika mithyAtvanA aneka prakAra hoya che tema lokottara mithyAtvanA paNa hoya ja che. tethI lokottara mithyAtva gADha ja hoya ane laukika karatAM vadhu bhayaMkara ja hoya evo ekAnta nathI. UlaTuM granthibheda thayA pachI kyAreya utkRSTa karmasthiti baMdhAtI nathI paNa alpa ja je baMdhAya che tenI apekSAe to ema ja mAnavuM yogya che ke lokottara mithyAtva ja laukikanI apekSAe nAnuM pApa che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI 181 "bhinnagranthestRtIyaM tu samyagdRSTerato hi na / patitasyApyate bandho granthimullaGghya dezitaH / / 266 / / vyAkhyA-bhinnagranthestRtIyaM tu=anivRttikaraNaM punarbhavati / evaM sati yatsiddhaM tadAha-samyagdRSTerjIvasya ato hi ata eva, karaNatrayalAbhAdeva hetoH na-naiva, patitasya tathAvidhasaGkalezAtsamyaktvAtparibhraSTasya, Apyate= labhyate, bandho jJAnAvaraNAdipudgalagrahaNarUpaH, kIdRzo'yaM ? ityAha- granthiM granthibhedakAlabhAvinI karmasthitimityarthaH, ullaGghya atikramya, dezitaH=saptatikoTyAdipramANatayA prajJaptaH, 'baMdheNa Na volai kayAi' ityAdi vacanaprAmANyAt / / 266 / / evaM sAmAnyato jJeyaH pariNAmo'sya zobhanaH / mithyAdRSTerapi sato mahAbandhavizeSataH / / 267 / / evaM grantherullaGghanena bandhAbhAvAt, sAmAnyataH=na vizeSeNa, jJeyaH pariNAmo'sya samyagdRzaH / zobhanaH prazasto, mithyAdRSTerapi sataH tathAvidhamithyAtvamohodayAt, kutaH ? ityAha-mahAbandhavizeSataH / iha dvidhA bandhaH, mahAbandha itarabandhazca, tatra mithyAdRSTermahAbandhaH zeSazcetarasya, tato mahAbandhasya vizeSato avasthA'ntaravizeSAt / idamuktaM bhavati-labdhasamyaktvasya prANino mithyAdRSTitve'pi na sAmAnyamithyAdRSTeriva bandhaH, kintu kshcidtyntcUna: ra67TI - tadvizeSa eva kutaH? ityAha - sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH / abhinnagranthibandho yad na tvekA'pItarasya tu / / 268 / / / yogabiMdu (266 thI ra69) sUtra-vRttimAM kahyuM che ke " bhinnagranthika jIvane anivRttikaraNa nAmanuM trIjuM kAraNa pravarte che. Ama yathApravRtta vagere traNa karo prApta thavAthI ja e jIva, kyAreka saMklezanA kAraNe kadAca samyaktathI bhraSTa thAya to paNa tene thato jJAnAvaraNa vagere karmono baMdha granthibhedakAlIna aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa karmasthitine oLaMgIne 70 koTAkoTI sAgaropama vagere pramANamAM thato nathI. evuM - baMdhathI kyAreya te sthitine oLaMge nahi - ityAdi jaNAvanAra zAstravacanothI prarUpAyeluM che. Ama granthibhedakAlIna karmasthiti karatAM vadhu baMdha thato nathI e vAta parathI jaNAya che ke bhinnagranthika jIvono pariNAma sAmAnyathI prazasta ja hoya che, kema ke te kadAca mithyAtvamohanA udayanA kAraNe mithyAtvI bane ane mahAbaMdha kare to paNa emAM vizeSatA hoya che. karmabaMdha be prakAre hoya che mithyAtvIono mahAbaMdha ane bIjA jIvono te sivAyano (alpabaMdha). emAM paNa samyakatva pAmI gayela jIva mithyAtvI bane to paNa je mahAbaMdha kare che te anAdi mithyAtvI jevo mahAbaMdha hoto nathI, kintu tenA karatAM atyaMta nyUna hoya che. tenA mahAbaMdhamAM A vizeSatA zA mATe hoya che? to ke - (bhinnagranzikano abhinnagranthika jevo azubhapariNAma na ja hoya) - mithyAtvamohanI je 70 koTAkoTI sAgaropama sthiti karmagranthamAM kahela che te abhinnagranthika 2. vadhena nAtikrAti vA (mA. ni.) -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-26 sAgaropamakoTInAM koTyo mohasya saptatiH karmagranthe prasiddhA, abhinnagranthe vasyotkarSato bandho yad yasmAtkAraNAt, na tu=na punaH, ekA'pi sAgaropamakoTAkoTIbandhaH, itarasya tu-bhinnagrantheH punarmithyAdRSTerapi sataH / / 268 / / athopasaMharannAhatadatra pariNAmasya bhedakatvaM niyogataH / bAhyaM tvasadanuSThAnaM prAyastulyaM dvayorapi / / 269 / / yato granthimatikramyAsya na bandhaH tat-tasmAd, atra-anayobhinnagranthItarayorjIvayorviSaye, pariNAmasya= antaHkaraNasya, bhedakatvaM bhedakabhAvo, niyogataH niyogena, bAhyaM tu-bahirbhavaM punaH, asadanuSThAnam arthopArjanAdi prAyo=bAhulyena tulyaM samaM dvayorapyanayoriti / / 269 / / " saiddhAntikamatametad / ye'pi kArmagranthikA bhinnagrantherapi mithyAtvaprAptAvutkRSTasthitibandhamicchanti, teSAmapi matena tathAvidharasAbhAvAt tasya zobhanapariNAmatve na vipratipattiH / yadyapi alpabandhe'pi bhitragrantherazubhAnubandhAnmithyAtvaprAbalye'nantasaMsAritvaM saMbhavati, tathApi mandIbhUtaM lokottaramithyAtvaM saMnihitamArgAvatAraNabIjaM syAditi vizeSaH, na caivaM 'laukikamithyAtvAllokottaramithyAtvaM zobhanaM' ityekAnto'pi grAhyaH, lokottarasyApi bhinnagranthItarasAdhAraNatvAt / mugdhAnAM pareSAM mithyAtvavRddhijanakatayA lokottaramithyAtvasyApi mahApApatvenoktatvAcca / yadAgamaH - jIvono utkRSTasthitibaMdha hoya che. jyAre bhinnagranthika jIva mithyAtvI bane to paNa teno utkRSTa sthitibaMdha eka koTAkoTI sAgaropama paNa hoto nathI. Ano upasaMhAra karatAM yogabiMdukAra kahe che ke - Ama bhinnagranthika ane abhinnagranthika jIvonA karmabaMdhamAM je bheda che temAM teonA pariNAmane ja avazya bhedaka mAnavo paDe che. kema ke dhana kamAvuM vagere rUpa bAhya asaanuSThAna to prAyaH e baMnene samAna ja hoya che." A siddhAntanA mate kahyuM. bhinnagranthika jIvo paNa mithyAtvanI hAjarImAM utkRSTasthiti baMdha kare che. evuM je kArmagraMthiko mAne che, teoe paNa bhinnagranthika jIvone abhinnagranthika jIvo jevo tIvratama rasabaMdha to mAnyo ja nathI. tethI bhinnagranthika jIvo kaMIka zubha pariNAmavALA hoya che e bAbatamAM to koI vivAda che ja nahi. bhinnagranthika jIvone baMdha alpa hovA chatAM azubha anubaMdhanA kAraNe mithyAtva jo prabaLa bane to teo anaMtasaMsArI paNa jo ke bane che, to paNa maMda thayeluM teonuM lokottara mithyAtva najIkamAM rahela mokSamArgamAM avataraNanuM bIja paNa bane che eTalI vizeSatA che. vaLI A badhI vAto parathI "laukika mithyAtva karatAM lokottara mithyAtva sAruM" evo ekAnta paNa pakaDavo nahi, kema ke lokottara mithyAtva paNa bhinnagranthika ke abhinnagranthika banne jAtanA jIvomAM saMbhave che. (arthAt abhinnagranthikanuM te prabaLa paNa saMbhave ja che.) temaja lokottaramithyAtva bIjA mugdha jIvonA mithyAtvane puSTa karanAra hoI mahApApa tarIke kahevAyuM paNa che. jema ke piMDaniryukti Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI "jo jahavAyaM na kuNai micchaddddiTThI tao hu ko aNNo / vaDDhei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo / / " (piNDaniryukti 186 ) iti / tasmAdatrAnekAnta eva zreyAniti / / 26 / / gItArthanizritamapi dezArAdhakamAha - paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsanno jaI va saDDo vA / gamaNayamayabheA iha desArAhago Neo / / 27 / / prathamakaraNabhedena granthyAsanno yatirvA zrAddho vA / naigamanayamatabhedAdiha dezArAdhako jJeyaH / / 27 / / 183 paDhamatti / prathamakaraNabhedena= yathApravRttakaraNAvasthAvizeSeNa, granthyAsanno = granthinikaTavarttI apunarbaMdhakAdibhAvazAlI, yatirvA zrAddho veha prakRtavicAre, naigamanayamatabhedAt-prasthakanyAyena vicitrAvasthA'bhyupagantRnaigamanayamatavizeSAzrayaNAddezArAdhako jJeyaH / ayaM bhAvaH - gItArthAstAvat prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM prANinAM yogyatAvizeSamavagamya keSAJcijjinapUjA - tapovizeSa-pratikramaNa-sAmAyikAdizrAvakadharmaM samarpayanti, keSAJcicca pravrajyAmapi teSAM cAvyutpannadazAyAM (186)mAM kahyuM che ke "je jevuM bole che tevuM karato nathI tenA karatAM vadhu gADha mithyAtvI bIjA koNa hoya ? kema ke bIjAone zaMkAo UbhI karato te teonA mithyAtvane vadhAre che." tethI laukika mithyAtva prabaLa hoya che ke lokottara ? e bAbatamAM anekAnta mAnavo ja yogya che. 526 // have gItArthanizrita evA paNa dezaArAdhakanI vAta granthakAra kare che gAthArtha H prathamakaraNanI avasthAnA kAraNe granthinI samIpamAM rahela sAdhu ke zraddhAvAnlR gRhasthane prastuta vicAraNAmAM naigamanayamate dezaArAdhaka jANavo. (avyutpannadRzAnAM anuSThAno) yathApravRttakaraNa rUpe vizeSa avasthAnA kAraNe granthinI najIka rahela apunabaMdhakAdibhAvayukta sAdhune ke zrAddhane A prastuta vicAraNAmAM, prasthakanA dRSTAnta mujaba vicitra avasthAone svIkA2nA2 naigamanayamatane AzrIne dezaArAdhaka jANavo. tAtparya e che ke - gItArtha mahAtmAo bhadrakaprakRti vagere guNayukta jIvonI vizeSa prakAranI yogyatA joIne koIne jinapUjA, koIne pratikramaNa, koIne sAmAyika vagere rUpa zrAvaka dharma Ape che. ema koIkane dIkSA paNa Ape che. A badhA jIvone avyutpannadazAmAM 1. yo yathAvAdaM na karoti mithyAdRSTistataH khalu ko'nyaH ? / vardhayati ca mithyAtvaM pareSAM zaGkAM janayan // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-27 sadanuSThAnarAgamAtreNa tadanuSThAnaM dharmamAtrahetutayA paryavasyati / taduktaM pUjAmadhikRtya viMzikAyAM (8-8) "paDhamakaraNabheeNaM gaMthAsannassa dhammamittaphalA / sA hujjugAibhAvo jAyai taha nANubaMdhutti / / " tapovizeSamAzrityoktaM paJcAzake (19-27) - "evaM paDivattIe itto maggANusAribhAvAo / caraNaM vihiaM bahave pattA jIvA mahAbhAgA / / " tathA pravrajyAmAzritya tatraivoktaM (paMcA0 2-44) - "dikkhAvihANameaM bhAvijjaMtaM tu taMtaNIIe / saiapuNabaMdhagANaM kuggahavirahaM lahuM kuNai / / " etadvRttiryathA- 'dIkSAvidhAna=jinadIkSAvidhiH, etad anantaroktaM, bhAvijjataM tutti bhAvyamAnamapi paryAlocyamAnamapi, AstamAsevyamAnaM, sakRbandhakApunarbandhakAbhyAmiti gamyam / athavA bhAvyamAnameva nA'bhAvyamAnamapi 'tu'zabdo 'api' zabdArtha evakArArtho vA, tantranItyA AgamanyAyena, kayoH? ityAha - sakRdekadA na punarapi ca bandho mohanIyakarmotkRSTasthitibandhanaM yayostau sakRdapunarbandhako tayoH, sakRdbandhakasyApunarbandhakasya cetyarthaH, tatra 'yo yathApravRttakaraNena granthipradezamAgato'bhinnagranthiH sakRdevotkRSTAM sAgaropamakoTAkoTisaptatilakSaNAM sthiti bhantsyati asau sakRdbandhaka ucyate / ' 'yastu tAM tathaiva kSapayan granthipradezamAgataH punarna tAM bhantsyati bhetsyati te anuSThAno sadanuSThAna paranA rAgamAtranA kAraNe dharmamAtranA heturUpe pariName che. AThamI viMzikAmAM pUjAnA adhikAramAM kahyuM che ke "prathamakaraNa avasthAnA kAraNe granthideze rahela jIvanI te te kriyA dharmamAtraphalaka bane che. temaja saraLatA vagere bhAvo UbhA thAya che ane anubaMdha paDatA nathI." tapavizeSane uddezIne paMcAzaka (19-27) mAM kahyuM che ke "kuzaLa anuSThAnomAM nirupadravatA mATe sAdharmika devatAonI A rIte (tapa rUpa upacArathI) pratipatti karavAthI temaja kaSAyanirodhAdinI pradhAnatAvALA tapathI mArgAnusArI bhAva dvArA ghaNA mahAbhAgyazALI jIvo vihita evA cAritrane pAmyA che." tathA pravrajayAne AzrIne paMcAzaka (2-44)mAM ja kahyuM che ke "zrIjinezvara bhagavAne prarUpela A dIkSAvidhinuM Asevana ja nahi, paNa sakubaMdhaka ane apunabaMdhaka jIvothI bhAvita karAtI paNa te (athavA bhAvita karAtI jate, bhAvita na karAtI te nahi) sakRbaMdhaka ane apunabaMdhakajIvonA asaggahano zIdhra abhAva kare che. yathApravRttakaraNathI granthideze Avela je abhinnagranthika jIva have bhaviSyamAM eka ja vAra 70 koTAkoTI sAgaropamarUpe mohanIyanI utkRSTa sthiti bAMdhavAno che te samRddhadhaka kahevAya che ane karmasthitine kApato kApato granthideze Avelo je jIva te utkRSTa sthitine have kyAreya bAMdhavAno 1. prathamakaraNabhedena granthyAsannasya dhrmmaatrphlaa| sA khalvRjukAdibhAvo jAyate tathA nAnubandha iti // 2. evaM pratiprattyetto mArgAnusAribhAvAt / caraNaM vihitaM bahavaH prAptA jIvA mahAbhAgAH // 3. dIkSAvidhAnametad bhAvyamAnaM tu tntrniityaa| sakRdapunarbandhakayoH kugrahavirahaM laghu karoti // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI < 185 ca granthiM so'punarbandhaka ucyate / etayozcAbhinnagranthitvena kugrahaH saMbhavati, na punaraviratasamyagdRSTyAdInAM, mArgAbhimukhamArgapatitayostu kugrahasaMbhave'pi tattyAga etadbhAvanAmAtrAsAdhya ityata uktaM sakRdbandhakApunarbandhakayoriti / etayozca bhAvasamyaktvAbhAvAddIkSAyAM dravyasamyaktvamevamAropyate iti / kugrahavirahaM = asadabhinivezaviyogaM, laghu=zIghraM, karoti = vidhatte / (iha virahazabdena haribhadrAcAryakRtatvaM prakaraNasyAveditaM virahAGkatvAttasyetyevaM sarvatraiti thArtha:||445)' kRti / tathA ca dharmamAtraphalAnuSThAnavatAM gItArthanizritasAdhu zrAvakANAmapi bhAvato'nadhigatazrutajJAnattvAcchIlavattvAcca dezArAdhakatvameva, tathaiva paribhASaNAt / cAritramohanIyakSayopazamavizeSAd bhAvato'dhigatazrutajJAnAnAM zIlavatAM dravyato'lpazrutAnAmapi mASatuSAdInAM tvevaM sarvArAdhakatvameva pariziSyate rUti vRSTavyam / / 27 / / vivecitaH prathamo bhaGgo'tha dvitIyaM bhaGgaM vivecayannAha desassa bhaMgao vA alAhao vA virAhago bIo / saMviggapakkhio vA sammaddiTThI avirao vA / / 28 / / nathI ane granthine bhedI nAkhavAno che te apunarbaMdhaka kahevAya che. A baMne prakAranA jIvoe granthibheda karyo na hovAthI teomAM kugraha hovo saMbhavita che paNa avirata samyaktvI vageremAM te saMbhavato nathI. morgAbhimukha ane mArgapatita jIvone kugraha saMbhavato hovA chatAM teno tyAga A dIkSAvidhinI bhAvanAmAtrathI zakya na hoI ahIM "samRddhdhaka ane apunarbaMdhakanA kugrahano viraha kare che" ema kahyuM che. A baMne prakAranA jIvomAM bhAvasamyaktvano abhAva hovAthI dIkSAmAM dravyasamyaktvanuM AropaNa karAya che e jANavuM. (ahIM 'viraha' zabda e vAtane jaNAve che ke A prakaraNa zrI haribhadrasUrimahArAje raceluM che, kema ke viraha zabda temanuM ja cihna che. A pramANe dareka prakaraNomAM samajavuM.) Ama dharmamAtra phaLaka anuSThAnavALA ane gItArtha nizrita evA sAdhu-zrAvako paNa bhAvathI zrutajJAnane pAmelA na hoI ane zIlayukta hoI dezaArAdhaka ja che e jANavuM, kAraNa ke dezaArAdhakapaNAnI paNa tevI ja paribhASA che. temaja cAritramohanIyanA vizeSaprakAranA kSayopazamanA kAraNe bhAvathI zruta pAmI gayelA temaja zIlayukta evA zrImASatuSamuni vagere dravyathI alpazrutavALA hovA chatAM AvI paribhASAne anusarIne sarvaArAdhaka ja hovA phalita thAya che e jANavuM. // 27 // prathama bhaMganuM vivecana thaI gayuM. have bIjA bhaMganuM vivecana karatAM granthakAra kahe che gAthArtha : cAritrarUpa dezane bhAMgI nAkhanAra jIva ke te dezane nahi pAmela jIva bIjA bhAMgAno 1. zrImad abhyadevasUri mahArAje A bene apunarbaMdhaka karatAM judA pADI bhAvavaMdanAnA adhikArI kahyA che. juo paMcA 33 ane 3-7. A benI vyAkhyA mATe juo upadeza rahasya zlo. 18nI vRtti-19. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-28 dezasya bhaGgato vA'lAbhato vA virAdhako dvitIyaH / saMvignapAkSiko vA samyagdRSTiravirato vA / / 28 / / desassatti / dezasya mokSamArgatRtIyAMzabhUtasya cAritrasya gRhItasya, bhaGgAdalAbhAdvA dezasya virAdhako jJeyaH, sa ca dezabhaGgApekSayA saMvignapAkSiko dezA'prAptyapekSayA cAviratasamyagdRSTiH, tathA ca 'jJAnadarzanavattve sati cAritrabhaGgAprAptyanyataravattvaM dezavirAdhakatvamiti paribhASitaM bhavati / itthaM ca jinoktAnuSThAnamadhikRtyaiva kRtapratijJAnirvahaNAddezArAdhakaH viratiparityAgenaiva cAviratasamyagdRSTirapi dezavirAdhakaH, 'prAptasya tasyApAlanAd' iti vacanAt, ityubhayorapi prakArayoH saviSayatvena prAmANye siddhe yad 'aprAptervA' iti vikalpena vyAkhyAnaM tatkenAbhiprAyeNa? iti saMzaye samyagvaktRvacanaM vayamapi zrotukAmAH sma iti bodhyaM, yato yadyaprAptimAtreNa virAdhakatvaM syAt tarhi crksvAmI dezavirAdhaka che. e saMvignapAkSika hoya che ke avirata samyakatvI hoya che. mokSamArganA trIjA aMzarUpa gRhIta cAritrano bhaMga karavAthI ke e cAritranI prApti thaI na hovAthI dezavirAdhakatA Ave che. AmAM dezabhaMgavALA jIva tarIke saMvignapAkSika Ave che ane te dezanI aprAptivALA jIva tarIke avirata samyagdaSTi jIva Ave che. AnA parathI evI paribhASA phalita thAya che ke "jJAna-darzananI hAjarI sAthe cAritrano bhaMga ke cAritranI aprApti e bemAMthI ekanI hAjarI hovI e dezavirAdhakatva che." (vRttikAre karelI vikalpa vyAkhyA ayogya - pUrvapakSa) zaMkAH upara (sa.za.zlo. 78nI vRttimAM) je kahI gayA ke jinokta anuSThAnanI apekSAe ja ArAdhaka-virAdhaka bhAva rahyo che tenA parathI phalita thAya che ke jinokta anuSThAna aMgenI pratijJAnuM paripAlana karavAthI ja dezaArAdhaka banAya che, jema ke dravyaliMgI mithyAtvI. ema grahaNa karelI viratino parityAga karavAthI ja dezavirAdhaka banAya che, kAraNa ke "prApta-viratinuM pAlana na karavAthI dezavirAdhaka banAya che' evuM zAstravacana che, jema ke sAdhupaNuM choDI denAra avirata samyagdaSTi jIva. Ama zrIbhagavatIjI sUtramAM batAvela caturbhagInA pahelAM banne bhAMgAnA svAmI jIvo tarIke A jIvo maLI jatAM hovAthI banne bhAMgA saviSaya banI javAnA kAraNe stra pramANabhUta caritArtha hovuM siddha thaI ja jAya che. to pachI vRttikAre je "mayteva' evuM vikalpa vyAkhyAna karyuM che te kayA abhiprAye karyuM che? eno amane saMzaya che. tethI A bAbatamAM koI samAdhAna karanAra maLe to ame paNa temanI vAto sAMbhaLavA icchIe chIe e jANavuM. tAtparya e che ke A caturbhagInA cAramAMthI ekeya bhAMgo zUnya nathI. tethI bIjA bhAMgAmAM paNa koI ne koI jIvo hovA to joIe ja. to ja tene jaNAvanAra sUtra sArthaka bane. prAptacAritranuM pAlana na karanAra jIvadezavirAdhaka che ATalI ja vyAkhyAthI paNa cAritrabhraSTa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI 187 parivrAjakAdInAM jyotiSkAdUrdhvamupapAtAbhAvaH prasajyeta, mokSakAraNabhUtAnAM samyagjJAnAdInAM trayANAM lezato'pyabhAvena dezaviratisarvaviratyoryugapadvirAdhakatvAt / tathA 'dvAdazAGgaparyantanAnAzrutAvadhipravRttyaprAptimAn chadmasthasaMyato dUre, kevalyapyaprAptajinakalpAdevirAdhakaH prasajyeta' - iti yatpareNa prAcInagranthadUSaNarasikeNa proktaM tatparibhASAjJAnAbhAvavijRmbhitamiti draSTavyam, 'yo yadaprAptimAn sa tadvirAdhaka' iti vyAptAvatra tAtparyAbhAvAt; kintUktaparibhASAyAmeva tAtparyAt / / avirata samyakatvIjIvo A bhAMgAmAM AvI jatAM hovAthI e bhAMgo nirarthaka to raheto ja nathI. to pachI 'aprAte' evA vikalpavyAkhyAnanI jarUra zI che? hA ! haju "prAptanA apAlanathI" evI prathama vyAkhyA karavA chatAM koI jIva A bhAMgAmAM AvI zakato na hota ane tethI A bhAMgo zUnya rahevAnA kAraNe sUtra apramANa banavAnI Apatti AvatI hota to to evuM vikalpa vyAkhyAna Avazyaka bane... paNa evuM to che nahi. tethI jemAM moTI asaMgati UbhI thAya che tevI A vikalpa vyAkhyAnI jarUra zI che? (prateva' vyAkhyAmAM pUrvapakSIe kalpelI asaMgati) e moTI asaMgati A pramANe - jo aprApti hovA mAtrathI virAdhaka thaI javAtuM hoya to to caraka-parivrAjaka vagere jyotiSa devalokathI upara jaI ja zakaze nahi, kema ke mokSanA kAraNabhUta samyagujJAna vagere traNamAMthI ekeyanI AMzika prApti paNa teone na hovAthI teo to dezavirati-sarvaviratinA eka sAthe virAdhaka Thare che. dezavirAdhaka jIvo jaghanyathI bhavanapatimAM ane utkRSTathI jyotiSamAM jAya che, evuM bhagavatIjI sUtra (1-25-5-)mAM kahyuM che. temaja dvAdazAMgI sudhInuM vividha zrata, avadhijJAna vagerene na pAmela chadmastha sAdhu to zuM, paNa kevalajJAnI paNa aprApya evA jinakalpa vagerenA virAdhaka thaI jaze. mATe aprApti hovA mAtrathI virAdhakatA mAnavI yogya nathI. | ('mawva' vyAkhyAnuM tAtpaya). samAdhAnaH dUdhamAMthI porA kADhavAnI jema prAcIna granthomAMthI dUSaNo zodhavAnA rasiyA pUrvapakSIe je A zaMkA karI che te paribhASAnA jJAnanA abhAvanuM ja parAkrama che e jANavuM. 'aprApta' evI vyAkhyAnuM "jene jenI prApti thaI na hoya te teno virAdhaka che" evI sArvatrika vyApti jaNAvavAnuM tAtparya ja nathI ke jethI carakaparivrAjakAdi aprApya evA dezavirati vagerenA ane kevaLI bhagavaMto aprApta evA jinakalpa vagerenA virAdhaka hovA phalita thAya. kintu A caturbhagInI paribhASAmAM ja e vacananuM tAtparya che. arthAt A pAribhASika caturbhagInA bIjA bhAMgAmAM cAritrAMzane nahi pAmelA aviratasamyaktvano paNa pAribhASika dezavirAdhaka tarIke samAveza karavo eTaluM ja enuM tAtparya che. (tethI carakAdimAM A paribhASika dezavirAdhatva AvavA chatAM teo jyotiSa devalokanI upara jaI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 < dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-28 tatphalaM ca dezavirAdhakatvena dezadvayArAdhakatvAkSepaH / tathA ca pUrvabhaGgAdAdhikyaM labhyate, tena dezavirAdhakatve'viratasamyagdRSTerdezArAdhakAdapyadhamatvaM syAdityapAstaM, paribhASitasya virAdhakatvasyAdhamatvAprayojakatvAt, pratyuta dezadvayArAdhakatvAkSepakatayotkarSaprayojakatvAt na ca paribhASA na sUtranItiriti zaGkanIyaM, 'savvAmagaMdhaM pariccajja nirAmagaMdhI parivvae' ityAdInAM paribhASAsUtrANAmapi tantre vyavasthApitatvAd, yadi ca dezavirAdhakatvaM naivaM pAribhASikamaGgIkriyeta tadA'nupAttavrataH samyagdRSTiH kasmin bhaGge'vatAraNIyaH ? na ca nAvatAraNIya eva, sarvArAdhakAdanyatra sahakAriyogyatAbhAvAbhidhAnAya tribhireva bhaGgaiH sarveSAM tadvilakSaNAnAM saGgrAhyatvAditi sUkSmamIkSaNIyam P 112G11 zake nahi evI Apatti AvatI nathI, kema ke gati vagerenI prApti pAribhASika nahi, paNa tAttvika ArAdhakatA-virAdhakatA para AdhAra rAkhe che temaja kevalI bhagavaMto aMgenI paNa ukta Apatti che ja nahi, kema ke mAtra cAritrAMza mATenI ja A paribhASA che.) A rIte aviratasamyaktvIno A bhAMgAmAM samAveza karavAthI lAbha e thAya che ke tene cAritrAtmaka dezano virAdhaka kahevAthI e jJAna-darzanarUpe zeSa be dezono ArAdhaka hovo jaNAI jAya che. ane tethI deza ArAdhakanA pahelAM bhAMgA karatAM paNa enAmAM ArAdhakabhAvanI adhikatA hovI jaNAya che. ~ ~ tethI ja ~ "aviratasamyaktvI jo dezavirAdhaka hoya to pUrvabhAMgAnA dezaArAdhaka karatAM paNa te adhama kahevAze.' ~ evI zaMkA dUra thaI jAya che, kema ke A pAribhASika virAdhakatva adhamatAne jaNAvanAra nathI, kintu anya be dezanI ArAdhanAne jaNAvavA dvArA utkarSane ja jaNAve che. ~'A caturthaMgInI prarUpaNA bhagavatI sUtramAM che. ane sUtramAM to vAstavika vAtonuM ja nirUpaNa hoya ne, pAribhASika vAtonuM thoDuM hoya ?" ~ evI zaMkA na karavI, kema ke zAstromAM paribhASA jaNAvanAra sUtro paNa hoya che. jema ke zrIAcArAMga sUtramAM (2-3-87) ''sAmagaMdha parittvagna nirAmAMdhI paritvane" ityAdi. vaLI ahIM dezavirAdhakatva jo pAribhASika levAnuM na hoya ane jyotiSa uparanI gatinA abhAva vagerenuM prayojaka evuM vAstavika ja levAnuM hoya to jeNe vratagrahaNa karyuM nathI, tevA avirata samyagdaSTino samAveza kayA bhAMgAmAM karazo ? 'A prastuta caturthaMgInA eke bhAMgAmAM eno samAveza karavAno ja nathI' evuM na kahevuM, kAraNa ke sarvaArAdhaka sivAyanA zeSa saghaLA jIvono traNa bhAMgAomAM samAveza karavAno che. te paNa eTalA mATe ke "jJAna-kriyA ubhayavALA sarvaArAdhaka jIvo ja mokSanI phaLopadhAyakatA dharAve che, zeSa saghaLA jIvo eka aMzano game eTalo utkarSa pAme to paNa vadhumAM vadhu sahakArIyogyatA (jJAnAdirUpa anya sahakArI maLe to mokSAtmaka phaLanA upadhAyaka banI zakavAnI yogyatA) 2. sarvAmadhaM paritya niyamanya: patrinet|| (AvA. 2-rU-87) Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 - ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI tRtIyacaturthabhagau vivecayati - taie bhaMge sAhU suavaMto ceva sIlavaMto a / uvayArA saDDovi ya bhavAbhiNaMdI cautthaMmi / / 29 / / tRtIye bhaGge sAdhuH zrutavAMzcaiva zIlavAMzca / upacArAt zrAddho'pi ca bhavAbhinaMdI caturthe / / 29 / / taie bhaMgetti / zrutavA~zcaiva sAdhustRtIyabhaGge sarvArAdhakalakSaNe samavatAraNIyaH, uparatatvAd bhAvato vijJAtadharmatvAcca triprakArasyApi mokssmaargsyaaraadhktvaat| zrAddho'pi copacArAt tRtIyabhaGga eva, dezaviratau sarvaviratyupacArAt jnyaandrshnyoshcaaprtihttvaat| tatra ca caturthe bhane sarvavirAdhakalakSaNe bhavAbhinaMdI kSudratvAdidoSavAn dezato'pyanuparato mithyAdRSTiriti / / 29 / / atra kecidvadanti-yo mithyAdRSTiranyamArgasthaH sa sarvavirAdhako bhavatu, yastu jainamArgasthaH sa bhavAbhinandyapi na tathA, vyavahArasya balavattvAt 'vavahAro vi hu balavaM' iti vacanaprAmANyAditi ja dharAve che ane baMne aMza rahita jIvomAM to te yogyatAno paNa abhAva hoya che" evuM jaNAvavA prastuta caturbhagInI prarUpaNA che. A vAta sUkSma buddhithI vicAravI. 28 granthakAra have trIjA-cothA bhAMgAnuM vivecana kare che - gAthArthaH RtavAnuM ane zIlavAnuM evA sAdhu trIjA bhAMgAmAM Ave che. upacArathI zrAvakano paNa temAM ja samAveza jANavo. bhavAbhinaMdI jIvo cothAbhAMgAmAM avatare che. - (trIjA-cotho bhAMgo) zrutavAnuM zIlavAnuM sAdhuno sarvaArAdhaka rUpa trIjA bhAMgAmAM samAveza karavo, kema ke te pApathI uparata hoI ane dharmano bhAvathI jANakAra hoI mokSamArganA traNe aMzono ArAdhaka hoya che. zrAvaka paNa upacArathI A bhAMgAmAM ja Ave che, kema ke dezaviratimAM upacAra karAyela sarvavirati ane maulika jJAna-darzana tenAmAM hAjara hoya che. sarvavirAdhaka rUpa cothA bhAMgAmAM kSudratAdi doSayukta ane pApathI aMzataH paNa na aTakela evo bhavAbhinaMdI mithyAtvI Ave che. rA. A aMge keTalAka vyAkhyAtA kahe che ke - je mithyAtvI anyamArgamAM rahela hoya te bhale sarvavirAdhaka hoya, paNa je mithyAtvI jainamArgamAM rahelo hoya te bhavAbhinaMdI hoya to paNa tevo nathI, kemake vyavahAra paNa baLavAnuM che ja. te paNa jinokta anuSThAnonuM pAlana karato hoI vyavahArathI ArAdhaka - - - - - - - 1. vavahAro vi hu balavaM jaM vaMdai kevalI vi chaumatthaM / AhAkammaM bhuMjai suavavahAraM pmaannNto|| chAyA : vyavahAro'pi khalu balavAn yadvandate kevalyapi chadmastham / AdhAkarma bhuJjate zrutavyavahAraM pramANayan // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-30 tanmatanirAkaraNArthamAha - bhAvo jesimasuddho te vavahAraTThiyAvi erisayA / NicchayaparaMmuho khalu vavahAro hoi ummaggo / / 30 / / bhAvo yeSAmazuddhaste vyavahArasthitA apIdRzakAH / nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAro bhavatyunmArgaH / / 30 / / bhAvotti / bhAvaH cittapariNAmo, yeSAmazuddhaH=apunarbandhakAdhuttIrNatvena lezenApi nizcayAsparzI, te vyavahArasthitA api svAbhimataihikaprayojanArthaM vyavahAramAzritA api, IdRzakAH sarvavirAdhakA eva, nizcayaparAGmukhaH khalu vyavahAra unmArgo bhavatIti na teSAM kliSTakarmaNAM sa trANAyeti / yastu vyavahAro balavAnabhyadhAyi pravacane sa nizcayaprApako na tu tadaprApakaH, ata eva 'avidhinApyabhyAso vidheyaH, duSamAyAM vidherdurlabhatvAt, tasyaiva cAzrayaNe mArgocchedaprasaGgAt' ityAdyazAstrIyAbhinivezaparityAgArthaM vidhiyatna eva vyavahArazuddhihetuH zAstre kartavyatayopadarzitaH / taduktaM che ja e vAta 'vavahAro vi..." ityAdi pramANabhUta vacanathI jaNAya ja che teonA AvA abhiprAyanuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che gAthArtha: jeono bhAva azuddha che, teo vyavahAramAM rahyA hoya to paNa AvA=sarva-virAdhaka ja che. kema ke nizcayane parAbhukha vyavahAra unmArga banI jAya che. arthAt teno mArga mArgarUpa ja na hovAthI vAstavika rIte jene zAstrakAroe baLavAnuM kahyo che tevA vyavahArarUpa paNa hoto nathI. (kayo vyavahAra baLavAna) jeono manaHpariNAma azuddha hoya che - arthAt apunabaMdhakAdi avasthA pAmela na hoI aMzathI paNa nizcayane sparzato nathI - teo potAne abhimata aihika prayojana mATe jinokta anuSThAna rUpa vyavahArane vaLagelAM hoya to paNa sarvavirAdhaka ja che, kemake nizcayane parAmukha vyavahAra unmArgarUpa banato hoI te bhArekarmI jIvone koI jAtanuM rakSaNa ApI zakato nathI. pravacanamAM paNa nizcayaprApaka vyavahArane ja baLavAnuM kahyo che, nizcayaaprApaka vyavahArane nahi. tethI ja "avidhithI paNa A vaMdanA vagere anuSThAno AcaravA, kema ke duSamakALamAM vidhi atyaMta durlabha che. tethI jo vidhine ja pakaDavAno hoya to (arthAt "vidhipUrvaka thAya to ja anuSThAna karavuM, nahIMtara nahi AvI pakaDa rAkhavAnI hoya to) mArgano ja uccheda thaI javAnI Apatti Avaze, kema ke hAlamAM saMpUrNa vidhipAlana lagabhaga azakya ja che" ItyAdi azAstrIya kadAgraha dUra karavA mATe vidhi aMgeno prayatna ja vyavahArazuddhino hetu che ane te ja kartavya che" evuM zAstromAM kahyuM che. arthAt vidhipUrvaka Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI 191 paJcAzake (3-49) - "AloiUNa evaM taMtaM pUvvAvareNa sUrIhiM / vihijatto kAyavvo muddhANa hiyaTThayA sammaM / / " iti / etadvRttiryathA - "Alocya vimRzya, evaM pUrvoktanyAyena, tantraM-pravacanaM, kathaM ? ityAha-pUrvazca tantrasya pUrvo bhAgaH, aparazca-tasyaivAparo bhAgaH, pUrvAparaM tena saptamyarthe vA enapratyaye sati pUrvApareNeti syAt, pUrvAparabhAvayorityarthaH, tayoravirodheneti yAvat, anena cAlocanamAtrasya vyavacchedaH, tasya tattvAvabodhAsamarthatvAditi, sUribhiH=AcAryaiH paNDitairvA, vidhau vidhAne, vaMdanAgate velAdyArAdhanarUpe yatna udyamo vidhiyatnaH, sa karttavyo= vidhAtavyo, vimuktAlasyaiH svayaM vidhinA vandanA kAryA, anye'pi vidhinaiva tAM vidhApayitavyA ityarthaH / kimarthametadevaM ? ityAha-mugdhAnAM avyutpannabuddhInAM, hitaM zreyaH, tadrUpo yo'rthaH vastu, sa hitArthastasmai hitArthAya samyagaviparItatayA / yadA hi gItArthA vidhinA svayaM vandanAM vidadhatyanyAMzca tathaiva vidhApayanti, tadA mugdhabuddhayo'pi tathaiva pravarttante, pradhAnAnusAritvAnmArgANAm / Aha ca - jo uttamehiM maggo pahao so dukkaro na sesANaM / Ayariyami jayaMte tayaNucarA ke Nu sIyaMti / / tathA - je jattha jayA jaiA bahussuA caraNakaraNaujjuttA / jaM te samAyaraMtI AlaMbaNa tivvasaddhANaM / / jinokta anuSThAna karavA rUpa vyavahAra ke je nizcayaprApaka che tenuM ja zAstramAM vidhAna che. paMcAzaka (348)mi jcha : "Ama AgaLa kahI gayA e mujaba zAstranA AgalA pAchalA bhAgamAM kahelI vAtono vicAra karIne e beno virodha na thAya e rIte AcAryoe ke paMDitoe vaMdanAnI yogyaveLAe te karavI ityAdi rUpa vidhinA pAlanamAM udyama karavo. arthAt svayaM ALasa choDIne vidhipUrvaka vaMdana karavuM temaja bIjA pAse vidhipUrvaka vaMdana karAvavuM. Ama vidhino Agraha rAkhavAnuM kAraNa e che ke A rIte vidhipAlana aMge karelo prayatna avyutpanna buddhivALA mugdha jIvonuM sAcuM hita karanAra bane che. jyAre gItArtho svayaM vidhipUrvaka vaMdana kare che ane bIjA pAse karAve che tyAre mugdhajIvo te joIne pote paNa ema ja vaMdanAdi pravRtti kare che, kAraNa ke mArgo pradhAnapuruSane anusaranArA hoya che. arthAt pradhAnapuruSo je mArge jAya te mArge ja anya mugdha jIvI jAya che. kahyuM che ke "uttama puruSoe je mArgane kheDelo hoya te mArge javuM bIjA jIvone duSkara banatuM nathI. AcArya anuSThAnomAM prayatnazIla hoya to temanA kayA anucaro(ziSyo) temAM sadAya?" temaja e paNa kahyuM che ke "duHSamA vagere je kALamAM durbhikSAdi aMge caraNakaraNamAM udyama - - - - - - - - - - - 1. AlocyaivaM tantra pUrvApareNa suuribhiH| vidhiyatnaH kartavyo mugdhAnAM hitArthAya smyg|| 2. sa uttamairmArgaH prahataH sa duSkaro na zeSANAm / AcArye yatamAne tadanucarAH ke nu sIdanti ? // 3. ye yatra yadA bahuzrutAzcaraNakaraNopayuktAH / yatte samAcaranti AlaMbanaM tIvrazrAddhAnAm // (A.ni. 1174) - - - - Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-30 jayatti duHSamAdau, jaiatti durbhikSAdAviti / tathApravRttAzca te vandanArAdhanAjanyaM hitamAsAdayanti, tadvirAdhanAjanyapratyapAyebhyazca mocitA bhavantIti / ayaM copadezo'samaJjasatayA svayaM vandanAM vidadhAnAMstathA'navAptApunarbandhakAdyavasthebhyastathAvidhajijJAsAditalliGgavikalebhyo janebhyastAM prayacchataH sUrIn vIkSyAcAryeNa vihitaH, evaM hi tatpravRttau teSAmanyeSAM cAnartho'samaJjasakriyAjanyA ca zAsanApabhrAjanA mA bhUdityabhiprAyeNeti gAthArthaH I42' ti ata eva ca kAlAnubhAvAjjainapravacane'pyalpasyaiva janasyArAdhakasya darzanAt jinAjJArucizuddhaSveva bhaktibahumAnAdi kAryamiti pUrvAcAryA vadanti / uktaM copadezapade(834)"evaM pAeNa jaNA kAlANubhAvA ihaMpi savvevi / No suMdaratti tamhA ANAsuddhesu paDibaMdho / / " tti / etavRttiryathA - "evaM anantaroktodAharaNavat, prAyeNa bAhulyena, janA=lokAH, kAlAnubhAvAd-vartamAnakAlasAmarthyAd, ihApi jainamate'pi, sarve'pi sAdhavaH zrAvakAzca, no-naiva, sundarAH zAstroktAcArasArA vartante, kintvanAbhogAdidoSAcchAstrapratikUlapravRttayaH, iti-pUrvavat, tasmAtkAraNAdAjJAzuddheSu samyagadhItajinAgamAcAravazAcchuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu ca, pratibandho-bahumAnaH karttavya" iti / / 30 / / zIla bahuzruto je kAMI Acare che te tIvrazraddhAvALA jIvone AlaMbanabhUta bane che. A rIte vidhipAlanamAM pravRtta thayelA teo vaMdanArUpa ArAdhanAthI thanAra hitane meLave che, temaja tenI virAdhanAthI thanAra nukasAnothI bacI jAya che. pote vidhino bhaMga karIne game tema vaMdanAdi karatAM AcAryone temaja apunabaMdhakAdi avasthA nahi pAmelA ane zuddhavaMdanAnA liMgabhUta jijJAsA vagerethI rahita evA jIvone "game te rIte paNa vaMdanA karavI' ityAdi upadezarUpe vaMdanA (anuSThAna) ApatAM zIkhavADatAM) AcAryone joIne "A rItanI teonI pravRttithI teone ane bIjAone anartha prApti na thAo temaja ayogya kriyAthI thatI zAsana apabhrAjanA aTako evA abhiprAyathI zrI haribhadrasUri mahArAje prastuta (vidhipAlananA yatnano) upadeza Apyo che. A prastuta gAthAno artha che. Ama vidhiArAdhanA e ja mukhya ArAdhanA che ane A duHSama kALamAM vidhi durlabha paNa che. tethI A duSamakALanA prabhAve jainazAsanamAM paNa bahu thoDA ja loko ArAdhaka dekhAtAM hovAthI "jinAjJAnI ruci hovAnA kAraNe zuddha evA ArAdhakonA ja bhakti-bahumAna vagere karavA" evuM pUrvAcAryo kahe che. upadezapada (834)mAM kahyuM che ke "Ama hamaNAM kahI gayelA udAharaNa mujaba A duSamakALanA prabhAve A jaina darzanamAM paNa lagabhaga dareka sAdhu ke zrAvaka loko paNa prAyaH karIne suMdara (trazAstrokta AcAra rUpa sAravALA) hotA nathI, kintu anAbhogAdi doSanA kAraNe zAstraviparIta pravRtti karanArA hoya che. tethI AjJAzuddha sAdhuo ane zrAvako para bahumAna rAkhavuM. AjJAzuddha eTale jinAgamamAMthI sArI rIte AcAro jANelA - - - 1. evaM prAyeNa janAH kAlAnubhAvAdihApi sarve'pi / na sundarA iti tasmAdAjJAzuddheSu prtibndhH|| - - - - - - - - Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI 193 nanvevaM vidhivikalavyavahArasyArAdhakatvAprayojakatve'pi vidhizuddhavyavahArasya bhAvahInasyApyArAdhakatvaprayojakatve kiM bAdhakaM ? paraM prati tasya nizcayaprApakatvAd, ityata Aha - bhAvujjhiyavavahArA Na kiMpi ArAhagattaNaM hoi / bhAvo u bohibIjaM savvaNNumayaMmi thovovi / / 31 / / bhAvojjhitavyavahArAna kimapyArAdhakatvaM bhavati / bhAvastu bodhibIjaM sarvajJamate stoko'pi / / 31 / / bhAvujhiatti / bhAvojjhitavyavahArA bhavAbhinandinAM dravyavratadhAriNAM vidhisamagrAdapi, na kimapyArAdhakatvaM bhavati, paraM prati nizcayaprApakasyApi tasya svakAryAkAritvAd, bhAvastu sarvajJamate stoko'pi bodhibIjaM, vizeSadharmaviSayasya stokasyApi bhAvasya vizeSaphalatvAd, ata evApUrvA hoI zuddhi pAmelA." niSkarSa - vidhivikala vyavahAranI koI mahattA nathI. zAstramAM paNa tene baLavAnuM kahela ja nathI. tethI tenA kAraNe jIvamAM ArAdhakatva AvI zakatuM nathI. li30 (bhAvazUnyavyavahAra akiMcitkara) 1.--"vidhizUnya anuSThAnAdi karavA rUpa vyavahAra A rIte ArAdhakatvane lAvI ApanAra na hovA chatAM, vidhizuddha anuSThAna karavA rUpa vidhizuddha vyavahAra bhAvahIna jIvomAM paNa ArAdhakatva lAvI Apato hoya (arthAt devaloka prApti vagerenA udezathI paLAtuM niraticAra sAdhupaNuM tene pALanAra abhavyAdi mithyAtvImAM dezaArAdhakatva vagere lAvI ApatuM hoya, to tene aTakAvanAra koNa che? kemake enI e vidhizuddha kriyAo joIne bIjA jIvo cAritrAdimAM joDAya che ane naizcayika ArAdhakatva pAme che. Ama bIjA (bhAvayukta) jIvone naiRRyika ArAdhakatva lAvI ApanAra te vidhizuddha vyavahAra nizcayaprApaka to che ja " evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che gAthArtha bhAvazUnya vyavahArathI koIpaNa jAtanuM ArAdhakatva prApta thatuM nathI. sarvajJamatamAM alpa paNa bhAva e ja bodhibIja kahevAya che. bhavAbhinaMdI dravyavratadhArI jIvomAM teonA samagra vidhipAlanarUpa bhAvazUnyavyavahArathI jarAka paNa ArAdhakatva AvatuM nathI. kemake (leza paNa bhAvayukta banIne tenuM pAlana karanArA) bIjA jIvone (athavA teno A vyavahAra joI bhAvapUrvaka anumodanA karanArA bIjA jIvone paraMparAe paNa) nizcayanI prApti karAvI ApanAra evo paNa te vyavahAra "bhAvazUnya AvA kriyApravRttajIvane te prApti karAvI ApavAnuM potAnuM kAma karI zakato nathI. te ATalA mATe ke sarvajJapraNIta A jainadarzanamAM alpa paNa vizeSadharmaviSayaka bhAvane ja vizeSaphaLa ApanAra manAyo che, tethI ja apUrva dharmaciMtAne paNa paheluM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-31 dharmacintA'pi prathamaM samAdhisthAnamuktaM / taduktaM samavAyAge (10) - "dhammaciMtA vA se asamuppaNNapuvvA samuppajjejjA savvaM dhammaM jANittae" tti / etavRttiryathA - "tatra dharmA=jIvAdidravyANAM upayogotpAdAdaya svabhAvAsteSAM cintA=anuprekSA, dharmasya vA zrutacAritrAtmakasya sarvajJabhASitasya 'hariharAdinigaditadharmebhyaH pradhAno'yaM' ityevaM cintA dharmacintA, vAzabdo vakSya-mANasamAdhisthAnApekSayA vikalpArthaH, se iti yaH kalyANabhAgI tasya sAdhoH, asamutpannapUrvA-pUrvasminnanAdAvatIte kAle'nupajAtA, tadutpAde hyapArddhapudgalaparAvartAnte kalyANasyAvazyaMbhAvAt, samutpadyeta jAyeta / kiMprayojanA ceyaM? ata Aha-sarva niravazeSa, dharma jIvAdidravyasvabhAvamupayogotpAdAdikaM zrutAdirUpaM vA, jANittae= jJaparijJayA jJAtuM, jJAtvA ca pratyAkhyAnaparijJayA pariharaNIyadharma parihartum / idamuktaM bhavati-dharmacintA dhrmjnyaanveraLamUtA nAte ti !" atrApUrvadharmacintAyA utkarSato'pArddhapudgalaparAvarttavyavadhAnena kalyANakAraNatvamuktaM, anyatra ca muktyadveSAdiguNAnAM caramapudgalaparAvarttavyavadhAneneti pravacanapUrvAparabhAvaparyAlocanayA guNasAmAnyasya caramAvarttamAnatvamasmAbhirunnIyate / yadi caivamapi svatantraparatantrasAdhAraNApunarbandhakAdiguNAnAmapArddhapudgalaparAvarttamAnatvameva sakalagItArthasaMmataM syAttadA nAsmAkamAgraha ityasyAM priikssaasamAdhisthAna kahyuM che. jema ke zrIsamavAyAMga(10)mAM kahyuM che ke "pUrve utpanna na thayela evI dharmaciMtA tene utpanna thAya che. je dharmanA jJAna ane karaNarUpa bane che." AnI vRttino artha A pramANe - "ahIM dharma eTale jIvAdi dravyonA jJAnAdi ke utpAda-vyayAdi svabhAvo. tenI anuprekSA eTale dharmaciMtA. athavA sarvajJabhASita zruta-cAritrarUpa dharma harihara vageree kahelA dharma karatAM zreSTha che.' ityAdi vicAraNA e dharmaciMtA. "vA' zabda AgaLa kahevAtAM bIjAM samAdhisthAnonI apekSAe vikalpa dekhADavA mATe che. AvI ciMtA anAdi atItakALamAM pUrve kyAreya utpanna thaI hotI nathI, kemake e utpanna thayA pachI dezona ardha pugalaparAvartamAM to avazya kalyANa thaI ja jAya che. kalyANa pAmanAra te jIvane A ciMtA utpanna thAya che. A ciMtAnuM prayojana jaNAvavA AgaLa kahyuM che ke - jIvAdi dravyonA upayoga - utpAdAdirUpa ke kRtAdirUpa dharma jJaparijJAthI jANavA mATe ane jANIne pachI pratyAkhyAna parijJAthI tyAjaya dharmano tyAga karavA mATe A ciMtA upaje che. tAtparya e che ke A dharmaciMtA dharmanA jJAna ane karaNa rUpe pariName che."ahIM apUrva dharmaciMtA utkRSTathI paNa dezona ardhapudgalaparAvartanA vyavadhAnathI kalyANa(mokSa)nuM kAraNa bane che, ema kahyuM che. anyatra zAstramAM muktiadveSa Adi guNo carama pudgalaparAvartanA vyavadhAnapUrvaka mokSanA kAraNa bane che. ema kahyuM che. tethI pravacananA AgalA pAchalA kathanono vicAra karavAthI ame evA anumAna para AvIe chIe ke sAmAnyaguNonI prApti carama 1. dharmacintA vA tasyAsamutpannapUrvA samutpadyeta sarva dharma jJAtvA / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI yAmupayuktairbhavitavyaM gItArthaH pravacanAzAtanAbhIrubhiH / / 31 / / tadevaM vivecitA caturbhaMgI, athAsyAM ko bhaGgo'numodyaH? ko vA na? iti parIkSate - tiNNi aNumoyaNijjA eesuM No puNo turiyabhaMgo / jeNamaNumoyaNijjo lesovi hu hoi bhAvassa / / 32 / / trayo'numodanIyA eteSu na punasturIyabhaGgaH / yenAnumodanIyo lezo'pi hi bhavati bhAvasya / / 32 / / tiNNitti / eteSu dezArAdhakAdiSu caturyu bhaGgeSu, trayo bhaGgAH dezArAdhaka-dezavirAdhakasarvArAdhakalakSaNA, anumodanIyAH; na punasturIyo bhaGgaH sarvavirAdhakalakSaNaH, yena kAraNena bhAvasya lezo'pi hyanumodanIyaH, na cAsau sarvavirAdhake saMbhavati, dezArAdhakAdiSu tu mArgAnusAribhAvavizeSasaMbhavAt tadanumodanIyatve taddvArA teSAmapyanumodanIyatvamAvazyakamiti bhAvaH / / 32 / / atha kimanumodanIyatvam ? kA cAnumodanA? ityetallakSaNamAha - pudgalaparAvartamAM thaI zake che. tema chatAM "svamArga - paramArgamAM rahelA jIvomAM sAdhAraNa evA apunabaMdhaka vagere guNo dezona adhapudgalaparAvarnamAM ja utpanna thAya che" evuM ja jo badhA gItArtha mahAtmAone saMmata hoya to amAre "caramAvartamAM te utpanna thAya' evuM mAnavAno Agraha nathI. tethI A bAbatamAM pravacana AzAtanAbhIru evA gItArthoe upayogapUrvaka (AgaLa-pAchaLanI vAtone dhyAnamAM rAkhavA pUrvaka) vicAra karavo. If315 Ama bhagavatIsUtramAM batAvela ArAdhakavirAdhaka caturbhagInuM vivecana karyuM. have AmAMthI kyo bhAMgo anumodanIya che ane kayo nathI? enI vicAraNA karavA granthakAra kahe che - gAthArtha A cAramAMthI pahelAM traNa bhAMgA anumodanIya che, paNa cotho nahi, kema ke bhAvano aMza paNa anumodanIya hoya che. A dezaArAdhaka vagere cAra bhAMgAomAMthI dezaArAdhaka-dezavirAdhaka ane sarva ArAdhaka e traNa bhAMgA anumodanIya che, paNa sarvavirAdhakarUpa cotho bhAMgo tevo nathI, kemake bhAvano aMza paNa anumodanIya hoya che je sarvavirAdhakamAM saMbhavato nathI. jyAre deza ArAdhaka vageremAM mArgAnusArItA rUpa vizeSabhAva saMbhave che, je anumodanIya hovAnA kAraNe tenA dvArA te dezaArAdhaka vagerenI anumodanA paNa Avazyaka banI jAya che e Azaya che. ||3rA. have, anumodanIya zuM che? ane anumodanA zuM che? enuM lakSaNa granthakAra kahe che - Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-33 aNumoaNAi visao jaM taM aNumoaNijjayaM hoi / sA puNa pamoamUlo vAvAro tiNha jogANaM / / 33 / / anumodanAyA viSayo yattadanumodanIyaM bhavati / sA punaH pramodamUlo vyApArastrayANAM yogAnAm / / 33 / / aNumoaNAitti / anumodanAyA viSayo yadvastu tadanumodanIyaM bhavati, tadviSayatvaM ca - (1) bhAvasya sAkSAd, bhAvapradhAnatvAtsAdhUnAm / taduktamoghaniryuktau - 'paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajhariasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM NicchayamavalaMbamANANaM / / 760 / / ' ti / (2) tatkAraNakriyAyAzca tadutpAdanadvArA, yad hAribhadraM vacaH - 'kajjaM icchaMteNa aNaMtaraM kAraNaMpi iTuMti / jaha AhArajatittiM icchaMteNehamAhAro / / ' (paMcA.6/34) (3) puruSasya ca tatsambandhitayA, iti tattvataH sarvatra bhAvApekSamevAnumodanIyatvaM paryavasyati / sA'numodanA punaH pramodamUlo harSapUrvakaH, trayANAM yogAnAM kAyavAGmanasAM vyApAro, romAJcodgamaprazaMsApraNidhAnalakSaNo, na tu mAnasavyApAra eva, karaNakAraNayorivAnumodanAyA api yogabhedena gAthArtha : je vastu anumodanAno viSaya hoya te anumodanIya bane che. jayAre traNa yogono harSapUrvakano vyApAra e anumodanA che. je vastu anumodanAno viSaya hoya te anumodanIya bane che. anumodanAnA viSayo traNa che: (1) temAM sAkSAt viSaya bhAva che. kema ke sAdhuo bhAvane ja mukhya kare che. oghaniryukti (760)mAM kahyuM che ke "samasta dvAdazAMgano sAra pAmelA ane nizcayane avalaMbIne rahetA RSione saMmata parama rahasya e ja che ke sarvatra pariNAma (bhAva) e pramANa che" (2) AvA anumodanIya bhAvanA kAraNabhUta kriyA paNa tene utpanna karanAra hoI anumodanAno viSaya bane che. zrIharibhadrasUri mahArAje paMcAzakamAM kahyuM che ke (6-34) "kAryane icchatI vyaktine te kAryanuM anaMtarakAraNa paNa ISTa hoya che, jema ke AhArajanyatRptinI icchAvALAne AhAra." temaja (3) te bhAvano saMbaMdhI hovA tarIke bhAvavAnuM puruSa paNa anumodanAno viSaya bane che. Ama anumodanAno viSaya banatI traNa prakAranI vastuomAM vAstavika rIte bhAvanI apekSAe ja anumodanIyatva Ave che e phalita thAya che. te anumodanA kAyavacana-mana e traNe yogonA harSapUrvakanA romAMca khaDA thaI javA-prazaMsAnAM puSpo verAvA - manamAM enuM ja praNidhAna rahevuM vagere rUpa vyApArAtmaka che, nahi ke mAtra mananA vyApAra rUpa, kemake jema karaNa 1. paramarahasyamRSINAM samastagaNipiTakakSaritasArANAm / pariNAmaH pramANaM nishcymvlbmbmaanaanaam|| 2. kAryamicchatA anantaraM kAraNamapISTamiti / yathA''hArajatRptimicchatA ihaahaarH|| Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra < trividhAyA siddhAnte pratipAdanAt, mAnasavyApArasyaivAnumodanAtve prshNsaadisNvlnaadnumodnaaphlvishessaanupptteshc| na ca yathA naiyAyikaikadezinAM maGgalatvAdikaM mAnasatvavyApyA jAtistathA'smAkamanumodanAtvamapi tathA, iti trayANAmapi yogAnAM harSamUlo vyApAro'numodaneti vastusthitiH / yazcAnumodanAvyapadezaH kvaciccittotsAhe eva pravarttate sa sAmAnyavAcakapadasya vizeSaparatvAt, nizcayAzrayaNAdvetyavadheyam ||33|| evaM sati yo'numodanAprazaMsayorviSayabhedena bhedamevAbhyupagacchati tanmatanirAsArthamAha sAmannavisesattA bheo aNumoaNApasaMsANaM / jaha puDhavIdavvANaM Na puDho visayassa bheeNaM / / 34 / / 197 - karAvaNanA manathI, vacanathI ane kAyAthI ema traNa traNa bhedo zAstramAM kahyA che tema anumodanAnA paNa tevA traNa bhedo kahyA ja che. vaLI mAtra manano vyApAra ja jo anumodanA hoya to temAM prazaMsA vagere bhaLavAne kAraNe anumodanAmAtranuM vizeSa phaLa asaMgata thaI javAnI Apatti paNa Ave. tAtparya, mAnasavyApArarUpa anumodanAnI sAthe be sArA zabdo nIkaLI jAya- romAMca khaDA thaI jAya to prazaMsA vagere paNa bhaLI gayelA gaNAya. ane tethI je phaLa maLe tene mAtra anumodanAnuM phaLa kahevuM asaMgata banI jAya. vaLI keTalAka naiyAyikoe jema maMgalatva vagerene mAnasatvavyApya jAti(arthAt jyAM jyAM maMgalatva hoya tyAM tyAM mAnasavyApAratva hoya ja) mAnI che tema ApaNe kAMI anumodanAtvane tevI jAti mAnI nathI. tethI traNe yogono harSamUlaka vyApAra anumodanA che e hakIkata che. tema chatAM kyAMka kyAMka cittanA utsAha pariNAmane ja jaNAvavA je 'anumodanA' zabda vaparAya che teno 'sAmAnyavAcaka padane vizeSaparaka' samajIne 'nizcayanayano tyAM Azraya karAyo che.' ema samajIne samanvaya karI devo. arthAt anumodanA sAmAnyarUpa che ane prazaMsA vagere enA vizeSabhedo che e AgaLa ame batAvavAnA chIe. mATe 'anumodanA' zabdano kyAMya thayelo te prayoga anumodanArUpa sAmAnya vastuno ullekha karavA nahi paNa tenA prazaMsAthI bhinna evA bheda vizeSano ullekha karavA thayo che ema samajavuM athavA to kAyika ke vAcika anumodanA vakhate paNa mukhya to cittanA utsAharUpa mAnasika anumodanA ja hoya che je bhAvarUpa hoI nizcayanA viSayabhUta che. tethI te cittotsAhamAtrane ja jaNAvanAra te zabdaprayoga nizcayanayane AzrIne thayo che ema samajavuM. // 33 // hakIkata AvI che. tethI jeo "anumodanA ane prazaMsAno viSaya judo judo hovAthI te judo ja che." evuM mAne che teonI e mAnyatAne dUra karavA granthakAra kahe che - gAthArtha : anumodanA ane prazaMsAno sAmAnyatva ane vizeSatvanA kAraNe bheda che. jema ke pRthvI ane dravyano paNa te benA viSaya judA judA che mATe te beno bheda che evuM nathI. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 < dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-34 sAmAnyavizeSatvAd bhedo'numodanAprazaMsayoH / yathA pRthivIdravyayorna pRthag viSayasya bhedena / / 34 / / sAmannavisesattati / anumodanAprazaMsayoH sAmAnyavizeSatvAt = sAmAnyavizeSabhAvAd bhedaH yathA pRthivIdravyayoH / dravyaM hi sAmAnyaM pRthivI ca vizeSaH, evamanumodanA sAmAnyaM, prazaMsA ca vizeSa ityetaavaannyorbhedH| na punaH pRthag viSayasya bhedenAtyantiko bhedaH, prazaMsAyA anumodanAbhedatvena tadanyaviSayatvAsiddheH / na hi ghaTapratyakSaM pratyakSabhinnaviSayamiti vipazcitA vaktuM yuktaM, na ca mAnasotsAharUpAnumodanAyA api prazaMsAyA bhinnaviSayatvaniyamaH, prakRtisundarasyaiva vastunaH samyagdRzAmanumodanIyatvAtprazaMsanIyatvAcca / na ca " anumodanAyAH sveSTasAdhakameva vastu viSayaH, tAdRzasyaiva tapaH saMyamAderAraMbhaparigrahAdervA viratairavirataizcAnumodanAt, na tu pareSTasAdhakamAtmanazcAniSTasAdhanamapi, nijadhanApahArasyApyanumodanIyatvApatteH, prazaMsAyAzceSTamaniSTaM ca vastu viSayaH, iSTasya dhArmikAnuSThAnasyAniSTasya jema dravya sAmAnyarUpa che ane pRthvI tenA vizeSa bheda rUpa che to e beno eTalI apekSAe bheda che tema anumodanA sAmAnyarUpa che ane prazaMsA tenA eka vizeSa bheda rUpa che. mATe te beno eTalo bheda che. paNa te benA viSayo judA judA hovAnA kAraNe te banne atyaMta bhinna ja che evuM nathI, kemake prazaMsA e anumodanAnA ja bhedarUpe hoI anumodanA karatAM judA viSayavALI hotI nathI. jema pratyakSanA vizeSa bheda rUpa ghaTapratyakSano viSaya 'ghaTa' e 'pratyakSasAmAnyano viSaya nathI paNa tenAthI judo che' evuM buddhimAn mANase kahevuM yogya nathI tema prazaMsAno viSaya anumodanAnA viSaya karatAM judo hoya che' evuM paNa kahevuM yogya nathI. ~'prazaMsA vAcika hoya che, anumodanA tamArA kathana mujaba traNe prakAranI hoya che. tethI vAcika anumodanA ane prazaMsAno viSaya tulya hovA chatAM cittanA utsAharUpa mAnasika anumodanAno je viSaya hoya te prazaMsAno viSaya na hovAthI 'mAnasika anumodanAno viSaya prazaMsA karatAM judo ja hoya che' ema to kahI zakAya che ne !" ~ evI zaMkA na karavI, kemake je vastu sahaja rIte suMdara hoya te ja samyagdaSTi jIvone anumodanIya ane prazaMsanIya hoya che. tethI tevI vasturUpa viSaya banneno tulya ja hoya che. pUrvapakSa H potAnA iSTane je sAdhI ApanAra hoya te ja vastu anumodanAno viSaya bane che, kAraNa ke sAdhuo tapa-saMyama vagerenI ane gRhastho AraMbha-parigraha vagerenI anumodanA karatAM dekhAya che. bIjI vyaktionA iSTanI sAdhaka evI je vastu potAnuM aniSTa karanAra hoya te anumodanAno viSaya banatI nathI, kemake to pachI core karelI potAnA dhananI corI paNa anumodanIya banI javAnI Apatti Ave. jyAre prazaMsAno to iSTa ke aniSTa banne vastu viSaya bane che evuM jaNAya che, kemake iSTa evA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 199 cAjJAbAhyasya vastunaH prazaMsAvyavasthiteH, bhavati hi nijakAryAdinimittamasadguNasyApi prazaMsA, ata vAyanA moDapi (sthA.4/370) - "cauhiM ThANehiM asaMte guNe dIvejjA, abbhAsavattiyaM, parachaMdANuvattiyaM, kajjaheu, kayapaDikaie tti / / " sA ceyamaniSTaprazaMsA'ticArarUpApi prayojanavizeSeNa kasyacitkAdAcitkI syAd" ityetadapi vacanaM zobhanaM, svArasikaprazaMsAyA aniSTA'viSayatvAt, puSTAlaMbanakAniSTaprazaMsAyA apISTaviSayatvaparyavasAnAt, na hi kiJcijjAtyeSTamaniSTaM vA vastu vidyate, kintu pariNAmavizeSeNa bhajanIyamiti / yaduvAca kalpAkalpavibhAgamAzritya vAcakamukhyaH - dhArmika anuSThAnanI ane aniSTa evA AjJAbAhya anuSThAnanI paNa prazaMsA thatI dekhAya che potAnuM kAma kaDhAvI levA mATe avidyamAna guNonI paNa prazaMsA thAya che. (kintu anumodanA thatI nathI.) tethI ja AgamamAM (sthA. 4-370) kahyuM che ke "cAra nimittoe avidyamAna guNonI paNa prazaMsA thAya che. (1) abhyAsa najIka rahevAnA kAraNe (2) parAbhiprAyane anusaravA mATe (3) potAnuM kArya karAvavA mATe, ane (4) karelA upakAranA pratiupakAra mATe." AvI aniSTanI prazaMsA sAmAnyataH aticAra rUpa hovA chatAM paNa vizeSa prayojananA kAraNe kyAreka koIkanI karavI paDe che. jyAre aniSTanI anumodanA to kyAreya karavAnI hotI ja nathI. tethI e baMnenA viSayo judA che ane tethI ja te baMne paNa atyaMta bhinna ja che. uttarapakSaH pUrvapakSInI A vAto zobhatI nathI, kemake svArasika prazaMsA aniSTa viSayanI hotI nathI. ane puSTa AlaMbananA kAraNe thatI aniSTa prazaMsA to iSTa viSayanI prazaMsA rUpe ja phalita thAya che. kahevAno Azaya e che ke koIpaNa vyakti hoMzathI to iSTa viSayanI ja prazaMsA kare che. paNa kyAreka tevI hoMza na hovA chatAM paNa tevuM koIka kAraNa upasthita thayuM hovAnA kAraNe aNagamatI cIjanI paNa prazaMsA kare che. A potAne na gamatI cIjanI paNa te je prazaMsA kare che temAM paNa teno Azaya to e prazaMsA dvArA potAnuM iSTa kArya sAdhI levAno ja hoya che. tethI jema imprazaMsA dvArA svaiSTanI siddhi pAme che tema aniSTa prazaMsA dvArA paNa pariNAme to ISTanI ja siddhi thAya che. tethI e aniSTa prazaMsA paNa pariNAme to ISTaprazaMsArUpa ja bane che tethI aniSTanI jema anumodanA hotI nathI, tema prazaMsA paNa hotI ja nathI. vaLI ~ "aniSTanI prazaMsA pariNAme ISTa prazaMsA rUpa banatI hovA chatAM teno viSaya svarUpa to aniSTa ja hoya che. anumodanA to kyAreya svarUpataH aniSTa padArthanI hotI ja nathI." ~ evI zaMkA na karavI, kema ke koI vastu svarUpe ISTa ke aniSTa hotI nathI, paNa pariNAmavazAt ja te ISTa ke aniSTa bane che. kalpa-akalpa vibhAgane AzrIne vAcakamukhya zrI umAsvAti mahArAje kahyuM 1. catubhiH sthAnairasato guNAn dIpayet - abhyAsapratyayaM, paracchandanAnuvRttikaM, kAryahetu, kRtapratikRtyA iti| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-34 "kiJcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastra pAtraM vA bheSajAdyaM vA / / " iti / (prazamarati 145) mohapramAdAdinA'niSTaviSayatvaM ca prazaMsAyA ivAnumodanAyA api bhavatIti na ko'pi viSayabhedaH, na cAniSTaviSayatA'vacchedenopacArAnupacArapravRttyA'nayoraticArabhaGgabhAvAd bhedaH, abhimatopacAreNAticAratvAbhAvAt, anyathA _ "saMtharaNaMmi asuddhaM doNhavi giNhaMtaditayANahiyaM / AuradiTuMteNaM taM ceva hiyaM asaMtharaNe / / " (piNDaniyukti) che ke prazamarati-zlo. 145) tevI vizeSa prakAranI paristhitimAM piMDa, zayyA, vastra, pAtra auSadhi vagere rUpa zuddha kathya vastu paNa akathya banI jAya che ke kyAreka azuddha evI paNa te vastuo kapya banI jAya che." (teo zrI prazamaratimAM (zloka para) je kahyuM che ke "tenA teja padArthono dveSa karato jIva kyAreka temAM ja lIna banI jAya che. (rAga kare che) mATe koI vastu jIvane nizcayathI ISTa ke aniSTa hotI nathI." tenuM paNa ahIM anusaMdhAna karavuM.) ~ "tema chatAM pariNAme paNa potAne nukazAna ja kare evI je prazaMsA kyAreka thaI jAya che te to aniSTa viSayaka che ne !" evuM paNa kahevuM nahi, kemake moha-pramAda vagere kAraNe jema evI aniSTa viSayaka prazaMsA thaI jAya che tema anumodanA paNa kyAreka thaI ja jAya che. tethI te benA viSayamAM koI bheda hovo siddha thato nathI. zaMkA chatAM koI vizeSa kAraNasara kyAreka aniSTa viSayanI paNa iSTa kAryAtmaka viSayano upacAra karIne prazaMsA karAya che jethI te prazaMsanIya vyakti prasanna thaIne svakArya karI Ape. A rIte upacAra karIne aniSTa viSayanI prazaMsA karavAmAM aticAra lAge che. anumodanA to manamAM ja karavAnI hoya che. tethI e kadAca karavAmAM paNa Ave to paNa sAmI vyaktine te jaNAtI na hovAthI tene prasanna karatI nathI. mATe potAnuM kAma kaDhAvI levA ISTa kAryano upacAra karIne paNa aniSTa viSayanI anumodanA karAtI nathI. tethI samyagdaSTi vagerene aniSTa evA mithyAmArgokta anuSThAnonI anumodanA to mithyAtvanA udaya vagara thatI ja nathI, aniSTanI prazaMsA jema samyakatvAdinA aticAra rUpa bane che tema aniSTanI anumodanA mAtra aticArarUpa banatI nathI, paNa bhaMgarUpa ja banI jAya che. mATe anumodanA ane prazaMsA judI judI ja che e svIkAravuM joIe. samAdhAna: A vAta paNa barAbara nathI, kemake aniSTa viSayanI paNa zAstrasaMmata upacAra karIne karelI prazaMsA aticArarUpa banatI ja nathI. nahIMtara to piDaniryuktimAM je kahyuM che ke "jyAre bhikSA vagere paryApta maLatAM hoya tyAre azuddha bhikSA, ApanAra ane lenAra bannenuM ahita karanArI bane che. 1. tAnevArthAn dviSatastAnevArthAn prliiymaansy| nizcayato'syAniSTaM na vidyate kiJcidiSTaM vA / / (prazama. 52) itypytraanusndheym| 2. saMstaraNe'zuddhaM dvayorapi gRhaNaddadatorahitam / AturadRSTAntena tadeva hitamasaMstaraNe // _ _ Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 201 ityAdau kAraNikAzuddhagrahaNaprazaMsAyA apyaticAratvaprasaGgAd, anabhimatopacArAdaticArabhaGgayostu pariNAmabhedaH prayojako na tu viSayabheda iti yatkiJcidetat / zAstre'pi prazaMsA'numodanAvizeSa eva gIyate / taduktaM paJcAzakavRttikRtA 'jaiNovi hu davvatthayabheo aNumoaNeNa asthitti' iti pratIkaM vivRNvatA 'yaterapi bhAvastavArUDhasAdhorapi, na kevalaM gRhiNa eva, hu zabdo'laGkRtau, dravyastavavizeSaH anumodanena=jinapUjAdidarzanajanitapramodaprazaMsAdilakSaNayA'numatyA, asti-vidyate, itizabdo vaakyprismaaptaaviti' rU4. evamanumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAve siddhe'numodanIyaprazaMsanIyayorviSamavyAptiM pariharannAha - teNamaNumoaNijjaM pasaMsaNijjaM ca hoi jAIe / suddhaM kiccaM savvaM bhAvavisiTuM tu anapi / / 35 / / paNa jyAre te pUratA pramANamAM maLatI na hoya tyAre rogInA daSTAntane anusarIne te ja baMnene hitakara bane che." tenAthI sUcita thayela kAraNika-azuddha grahaNanI prazaMsA paNa aticAra rUpa banI jAya. zAstrane saMmata na hoya evA upacArathI karAyela prazaMsA aticArarUpa je bane che ane tevI anumodanA bhaMgarUpa je bane che temAM tevo judo judo pariNAma ja javAbadAra che, viSayano bheda nahi. mATe AvI dalIlothI te benA viSayane judo judo mAnavo e vAta tuccha che. vaLI zAstramAM paNa prazaMsAne anumodanAnA ja eka bheda rUpe kahI che. jemake "jaINo vi..." (paMcA. 6-28) zlokane pratIkanuM vivaraNa karatAM vRttikAre kahyuM che ke "mAtra gRhasthone ja nahi paNa bhAva-stava para ArUDha thayelA sAdhuone paNa zrAvakothI karAtI jinapUjA vagere joIne thayela AnaMda-prazaMsA vagere rUpa anumodanA dvArA eka prakArano dravyastava hoya che. "hu' zabda alaMkAra tarIke ane iti zabda parisamApti jaNAvavA vaparAyo che." li34o Ama anumodanA ane prazaMsAnA viSaya judA judA hotA nathI evuM siddha thaye chate anumodanIya - prazaMsanIyanI vacce viSamavyApti nathI evuM jaNAvatAM granathakAra kahe che. jyAM jyAM "a" hoya tyAM tyAM ba" hoya ane jyAM jyAM "ba" hoya tyAM tyAM "a" hoya to "a" ane "ba'nI samavyApti kahevAya. paNa jyAM jyAM "ba" hoya tyAM tyAM "a" hoya ja evI bIjI zarata jo paripUrNa na hoya to a-banI viSamavyApti kahevAya che.). gAthArthaH Ama te benA viSaya judA na hovAthI svarUpataH je zuddha hoya te badhuM kArya zuddha jAtivALuM hovA tarIke anumodanIya ane prazaMsanIya bane che ane svarUpe azuddha evuM paNa viSayazuddha vagere anuSThAna jo zubhabhAva yukta hoya to, te tevuM hovAnA kAraNe e baMne rUpa bane che. 2. gaNottarArdha: irSa - ca suddhatiMtaguttINa II (paMvA. 6/28) chAyA : yaterapi khalu dravyastavabhedo'numodanenAsti iti / etaccAtra jJeyamiti zuddhaM tantrayuktyA // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 - dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-35 tenAnumodanIyaM prazaMsanIyaM ca bhavati jAtyA / zuddhaM kRtyaM sarvaM bhAvaviziSTaM tu anyadapi / / 35 / / teNaM ti / tena=anumodanAprazaMsayorviSayabhedAbhAvena, anumodanIyaM prazaMsanIyaM ca sarvaM zuddhaM svarUpazuddhaM kRtyaM dayAdAnazIlAdikaM jAtyA = svarUpayogyatA'vacchedakarUpeNa, bhavati / yadrUpAvacchedena yatra sundaratvajJAnaM tadrUpaviziSTapratisandhAnasya tadrUpAvacchinnaviSayakaharSajanakatvAd / ata eva zuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAM sarvAsAmasundaratve'pi, kAsAJciccAzuddhAhAragrahaNadAnAdivyaktInAmapyapavAdakAlabhAvinInAM sundaratve'pi, 'sAdhoH zuddhAhAragrahaNaM sundaraM, zrAvakasya ca zuddhAhAradAnaM ' ityayamevopadezo yukto, na tvazuddhAhAragrahaNadAnopadezo'pi, sAmAnyaparyavasAyitvAttasya, sAmAnyaparyavasAnasya ca svarUpazuddha eva vastunyucitatvAt svarUpazuddhaM hi vastu jAtyA'pyanumodyamAnaM Ama anumodanA-prazaMsAnA viSayano bheda na hovAthI nakkI thAya che ke dayA-dAna-zIla vagere rUpa svarUpazuddha badhuM anuSThAna zubhabhAvAdi pravartAvavAnI svarUpa yogyatAno avacchedaka bananAra jAtinA kAraNe anumodanIya ane prazaMsanIya banne bane che. kahevAno bhAva e che ke dayAdAnAdi evA prakAra (jAti)nAM kRtyo che ke teo suMdara tarIke pariNamavAnI sAhajika yogyatA dharAve che. tethI koIpaNa vyaktinA dayAdAnAdikRtyo tenA bhAvane AgaLa karyA vagara 'A kRtyo AvI jAtivALAM che' eTalA mAtra dharmane AgaLa karIne to prazaMsanIya ane anumodanIya banI jAya che. kAraNa ke je dharmane AgaLa karIne (samyagdaSTi vagerenA) dayAdAnAdimAM 'A kRtya suMdara che, evI suMdaratAbuddhi thAya che te dharmayukta hovA rUpe thayela bIjA koIpaNa anuSThAnanuM (mithyAtvInA dayAdAnAdinuM) pratisaMdhAna (A dayAdAnAdimAM paNa te dharma rahela che ityAdi jJAna) te dharmayukta te anuSThAna pratye harSa pedA kare ja che, tethI ja zuddha AhAranA judI judI vyaktio vaDe thatAM grahaNa-dAna vagere badhA ja kaMI suMdara na hovA chatAM (arthAt dharmadveSI vagerethI herAnagati vagere ka2vAnA Azaye karAyela zuddha AhAranuM dAna vagere suMdara na hovA chatAM) temaja koIka koIka apavAdakAlabhAvI azuddha AhAranA grahaNa-dAna vagere kAraNika hoI pariNAme suMdara hovA chatAM upadeza to evo ja Apavo yogya bane che ke "sAdhue zuddha AhAranuM grahaNa karavuM yogya che ane zrAvake zuddha AhAranuM dAna karavuM yogya che." nahi ke "sAdhu-zrAvake azuddha AhAranuM grahaNa-dAna karavuM yogya che." evo, kema ke upadeza sAmAnyamAM pariName che. arthAt 'dAna karavuM joIe' ityAdi upadeza dAnatvaviziSTa je koI anuSThAna hoya te badhAne ja kartavya tarIke gaNAve che, nahi ke zubhabhAvaviziSTadAnane ja. mATe sAmAnyamAM phalita thato upadeza svarUpazuddha vastuno ja Apavo yogya che. ane sAmAnyatayA upadeza to teno ja apAya che je vastumAM potAno pakSapAta-saMmati hoya. tethI jaNAya che ke svarUpayogyatAvacchedaka jAtine AgaLa karIne svarUpazuddha vastunI karAtI anumodanA hitAvaha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 203 hitAvahamiti / bhAvaviziSTaM tu apunarbandhakAdibhAvasaMvalitaM tu, anyadapi viSayazuddhAdikamapi vastvanumodyam, 'bhAvaviziSTA kriyA sundarA' ityAdiprazaMsayA bhAvakAraNatvena viSayazuddhAdAvapi kRtye svotsAhasaMbhavAt / na caivamapunarbaMdhakocitaviSayazuddhakRtye'pi sAdhoH pravRttyApattiH, svAbhimatatattaddharmAdhikArISTasAdhanatvena pratisaMhite'dhastanaguNasthAnavartyanuSThAne svotsAhasaMbhave'pi svAdhikArAbhAvena tatrApravRtteH, ata eva 'zobhanamidametAvajjanmaphalamaviratAnAM' itivacanaliGgagamyasvotsAhaviSaye'pi jinapUjAdau zrAddhAcAre na sAdhUnAM pravRttiriti bodhyam, itthaM ca bhAvAnurodhAdapunarbaMdhakAderArabhyAyogikevaliguNasthAnaM yAvatsarvamapi dharmAnuSThAnamanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham / uktaM copadezapadasUtravRttyoH - "tA praSyi patto moTe vIra vayami | vahumALo caDyo vIreTiM aaN pasaMjof IArarU4" _ "tat-tasmAt, etasmin=dharmabIje prayatno yatnAtizayaH, karttavyo dhIraiH ityuttareNa yogaH, kiMlakSaNaH prayatnaH kartavyaH? ityAzaGkyAha-oghena sAmAnyena, vItarAgavacane vItarAgAgamapratipAdite'punarbandhakaceSTAprabhRtyayogi bane che. Ama nakkI thAya che ke mithyAtvI vagerenA paNa svarUpazuddha evA dAnAdi jAtithI to anumodanIya paNa che ja. vaLI apunabaMdhakAdi bhAvayukta hoya to to viSayazuddha vagere anuSThAno paNa anumodanIya banI jAya che. kema ke bhAvanA kAraNabhUta hoI viSayazuddha vagere rUpa banelA kRtya aMge paNa "bhAvavALI kriyA sArI hoya che' ityAdi prazaMsA dvArA potAno utsAha jAgI zake che. zaMkA apunabaMdhakajIva svaucita je viSayazuddha anuSThAna karato hoya te joIne ukta prazaMsA dvArA sAdhune paNa jo te anuSThAnano utsAha jAgato hoya to to sAdhue paNa te anuSThAna karavAnI Apatti Avaze. samAdhAna: nIcalA guNasthAna yogya anuSThAna aMgenuM "A anuSThAna svaabhimata evA te te dharmanA adhikArIjIvonA ISTanuM sAdhana che" evuM jJAna thae chate sAdhune te anuSThAna aMge utsAha jAgavA chatAM potAno adhikAra na hovAthI pravRtti karavAnI Apatti AvatI nathI. tethI ja "A bahu suMdara anuSThAna thayuM, kharekhara A ja avirata-jIvonA janmanuM phaLa che' ityAdi nIkaLI paDatA zabdothI jaNAtI potAnA aMdaranA utsAhanA viSayabhUta banatI evI paNa zrAvakonA AcAra rUpa jinapUjA vagerene sAdhuo pote karatAM nathI. Ama bhAvanI mukhyatA karIe to apunabaMdhakathI mAMDIne ayogIkevaLI guNaThANA sudhInuM saghaLuM dharmAnuSThAna anumodanIya ane prazaMsanIya che e vAta siddha thAya che. upadezapada sUtra (234) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke mATe dhIrapuruSoe A dharmabIja aMge vizeSa prayatna karavo. sAmAnyathI vItarAgavacane pratipAdana 1. tadetasmin prayatnaH oghena vItarAgavacane / bahumAnaH karttavyo dhIraiH kRtaM prasaMgena / / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 kevaliparyavasAne tattaccitrazuddhasamAcAre, bahumAno=bhAvapratibandhaH kSayopazamavaicitryAnmRdumadhyAdhimAtraH, karttavyo dhIrairbuddhimadbhiH / upasaMharanAha-kRtaM prasaMgena paryAptaM dharmabIjaprakhyApaneneti" / bhAvAnurodhena hyanuSThAnasyAnumodanaprazaMse vihite, bhAvazcApunarbandhakAdyanuSThAne niyata eva, antato mokSAzayasyApi sattvAt, tasyApyacaramapudgalaparAvarttAbhAvitvena mohamalamandatAnimittakatvena zuddhatvAt / taduktaM viMzikAyAM - "mokkhAsaovi NaNNattha hoi gurubhAvamalapahAveNaM / nada gurUvArivAre jhADa patyAno saY III" (viMzattiviMziva-4/2) ti | anyatra caramapudgalaparAvartAdanyatra, tato viSayazuddhAdikaM trividhamapyanuSThAnaM prazastamiti siddham / uktaM ca viMzikAyAmeva - "visayasaruvaNubaMdheNa hoi suddho tihA ihaM dhammo / naM tA muvAsayAno savyo vitta sundaro ne " (viMzativiMziva-/ra0) rUti . viSayazuddhAdibhedazcAyaM yogabindAvupadarzitaH (211-214) - karelA apunabaMdhakanA anuSThAnathI mAMDIne ayogIkevaLI sudhInA cittazuddhithI pravartelA te te AcAro para svayopazamane anusarIne alpa madhyama ke ghaNuM bahumAna karavuM e te prayatnarUpa che. Ano upasaMhAra karatAM kahe che ke dharmabIja aMgenI vadhu vicAraNAthI have saryuM. Ama bhAvane anusarIne ja anuSThAnanI anumodanA ane prazaMsA karavAnI kahI che ane bhAva to apunabaMdhakAdithI mAMDIne uparanA badhA anuSThAnomAM niyamo hoya ja che, kema ke chevaTe mokSanA AzayarUpa bhAva to rahyo ja hoya che. je acaramAvartAmAM Avato na hovAthI jaNAya che ke moha rUpI mala alpa thavo e enuM kAraNa che. ane je bhAva mohamalanI alpatAthI thato hoya te to zuddha ja hoya che. viMzikA (3-20)mAM kahyuM che ke (viSayazuddhAdi anuSThAna) caramapudgalaparAvarta sivAyanA kALamAM bhAvamalanI pracuratAnA kAraNe mokSano Azaya paNa Avato nathI. jema ke moTA rogavikAranI hAjarImAM pathya jALavavAno samyagu Azaya Avato nathI." mATe apunabaMdhakAdi darekanuM anuSThAna zubhabhAvayukta hoI prazaMsanIya ane anumodanIya che. tethI viSayazuddha vagere traNa prakAranuM anuSThAna prazasta hoya che e vAta siddha thaI. viMzikAmAM ja (3-20) kahyuM che ke -"ahIM dharma viSaya-svarUpa ane anubaMdha ema traNa prakAre zuddha hoya che. tethI mokSanA Azayane kAraNe te badho suMdara jANavo." viSayazuddha vagere bhedonuM svarUpa yogabiMdu (211-214)mAM AvuM dekhADyuM che - "viSaya-svarUpa 7 ) 1. mokSAzayo'pi nAnyatra bhavati gurubhAvamalaprabhAveNa / yathAguruvyAdhivikAre na jAtu pathyAzayaH samyak // 2. viSayasvarUpAnubandhena bhavati zuddho vidheha dhrmH| yattato mokSAzayAtsarvaH kila sundaro jnyeyH|| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra - " viSayAtmAnubandhaistu tridhA zuddhamudAhRtam / anuSThAnaM pradhAnatvaM jJeyamasya yathottaram / / AdyaM yadeva muktyarthaM kriyate patanAdyapi / tadeva muktyupAdeyalezabhAvAcchubhaM matam / / dvitIyaM tu yamAdyeva lokadRSTyA vyavasthitam / na yathAzAstrameveha samyagjJAnAdyayogataH / / tRtIyamapyadaH kintu tattvasaMvedanAnugam / prazAntavRttyA sarvatra dRDhamautsukyavarjitam / / " 205 nanu bhavatu viSayazuddhAdyanuSThAnatrayamapunarbandhakAdau kathaJcitsundaraM, tathApi vItarAgavacanapratipAditasyaiva tadgatasyAnuSThAnasyAnumodyatvaM, nAnyasya, 'jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao aNumao' ityatra bhagavadbahumAnarUpasyaiva bhAvalezasyAnumodyatvapratipAdanAditi cet ? na, anyatrApi bhavAbhinandidoSapratipakSamokSAzayabhAvasya tattvato bhagavadbahumAnarUpatvAd, 'bhavanirvedasyaiva bhagavadbahumAnatvAt [yazcaiva bhAvalezaH sa caiva bhagavato'numataH / ] ' iti lalitavistarApaJjikAvacanAt, svarUpazuddhaM cAnuSThAnaM ane anubaMdha e traNa bhede anuSThAnane zuddha kahyuM che. AmAM paNa uttarottara anuSThAnane vadhu pradhAna (zuddha) jANavuM. 'AnAthI mAro mokSa thAo' ityAdi abhiprAya pUrvaka mokSa mATe je AtmahatyA vagere karAya che te paheluM viSayazuddha anuSThAna che. svarUpe azuddha evuM paNa A anuSThAna mokSanI upAdeyatAnA aMzayukta hoI zubha che. lokadaSTie dharma tarIke lekhAtuM je yama-niyamAdi anuSThAna samyag jJAnAdi na hovAnA kA2Ne jaina zAstrAnusArI nathI hotuM te bIjuM svarUpazuddha anuSThAna che. e ja yamaniyamAdi anuSThAna jo jIvAdi tattvanA samyaparijJAna pUrvaka hoya, temaja prazAnta vRttinA kAraNe sarvatra atyaMta autsukyarahita hoya to e trIjA prakAranuM anubaMdhazuddha anuSThAna che." zaMkA : apunarbaMdhakAdinA viSayazuddha vagere anuSThAno bhale A rIte kathaMcit suMdara hoya, chatAM paNa jinAgamamAM jenuM pratipAdana karyuM hoya tevuM ja tenuM anuSThAna anumodanIya che, bIjuM nahi, kema ke "te te anuSkAnAdimAM je bhAvAMza hoya te ja bhagavAnane saMmata che." ( ) ityAdi granthamAM bhagavAna paranA bahumAna rUpa bhAvAMzane ja anumodanIya kahyo che. (mokSAzayano bhAva e tattvathI bhagavad bahumAna rUpa) samAdhAna H tamArI zaMkA yogya nathI. kema ke jinAgamathI apratipAdita anuSThAnamAM paNa teono bhavAbhinaMdI doSonA pratipakSabhUta mokSAzayarUpa zubhabhAva to bhaLelo ja hoya che. mokSanA AzayarUpa A bhAva bhavarnivedarUpa che. vaLI lalitavistarAnI paMjikA TIkAmAM kahyuM che ke 'bhavanirveda ja bhagavadbahumAnarUpa che.' tethI mokSAzaya paNa bhagavadbahumAna rUpa phalita thato hoI apunarbaMdhakAdinA, jinAgamamAM sAkSAd nahi kahelA anya anuSThAno paNa anumodanIya hovA siddha thAya ja che. temaja koI 1. yazcaiva bhAvalezaH sa caiva bhagavato'numataH / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 sarvatrApi tattvato bhagavatpraNItameveti tatprazaMsayA bhavatyeva bhagavadbahumAnaH / vyutpannA hyanyazAstre kathaJcidupanibaddhAnapi mArgAnusAriguNAn bhagavatpraNItatvenaiva pratiyanti / tadAhuH shriisiddhsensUraH - sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasaMpadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavoddhRtA jagatpramANaM jina! vAkyavighuSaH / / iti / (dvAtriMzad dvAtriMzikA 1/30) nandivRttAvapyevamevoktaM - 'paradarzanazAstreSvapi hi yaH kazcitsamIcIno'rthaH saMsArAsAratAsvargApavargAdihetuH prANyahiMsAdirUpaH sa bhagavatpraNItazAstrebhya eva samuddhRto veditavyaH / na khalvatIndriyArthaparijJAnamantareNAtIndriyaH pramANAbAdhitArthaH puruSamAtreNopadeSTuM zakyate, aviSayatvAd / na cAtIndriyArthaparijJAnaM paratIthikAnAmastItyetadagre vakSyAmaH, tataste bhagavatpraNItazAstrebhyo maulaM samIcInamarthalezamupAdAya pazcAdabhinivezavazataH svasvamatyanusAreNa tAstAH svasvaprakriyAH prapaJcitavantaH / uktaM ca stutikAreNa - 'sunizcitaM ityAdi' / / ' nanu dayAdivacanAni paramate tattvato jinavacanamUlAnyapi svasvamatAdhidevatAvacanatvena prigRhiitpaNa dharmamAM rahela svarUpazuddha anuSThAna vAstavika rIte to jinapraNIta ja che. tethI tenI prazaMsAthI bhagavarbahumAn thAya ja che. prajJAvAna puruSo to anyazAstromAM koIka rIte kahevAI gayelA mArgAnusArI guNone jinokta hovA tarIke ja svIkAre che. jemake zrIsiddhasena divAkarasUri mahArAje kahyuM che ke (dvA. 1-30) "amane A vAtano pUrepUro nizcaya thaI gayo che ke anya zAstromAM je koI suvacanonI saMpatti jhaLahaLe che te he jina ! tArA ja cauda pUrva rUpa mahAsamudramAMthI uddharelA (UDelA) che. tArA vacanarUpI biMduone UDavAnuM kSetra jagapramANa che.... arthAt AkhA jagamAM e suMdara vacano patharAyelAM che." zrI naMdIsUtranI vRttimAM paNa kahyuM che ke "anya darzananA zAstromAM paNa je koI saMsAranI asAratA jaNAvanAra ke svarga-mokSAdinA hetubhUta jIvaahiMsA vagere rUpa samIcIna artha jovA maLe che te jinoktazAstromAMthI ja uddhata thayelo jANavo, kema ke atIndriya padArthonA jJAna vagara atIndriya padArthanI pramANathI abAdhita prarUpaNA game te puruSa karI de e vAta zakya nathI te paNa eTalA mATe ke e atIndriya padArtho teno (tenA anatizAyI jJAnano) viSaya hotA nathI. "paratIrthikone atIndriya padArthonuM jJAna hotuM nathI' e ame AgaLa jaNAvIzuM. eTale teoe bhagavatpaNIta zAstromAMthI mULabhUta samIcIna padArthanA mukhya aMzane jANIne pachI abhinivezAdivazAt potapotAnI mati anusAra potapotAnI te te prakriyAo racI che e nizcita thAya che. stutikAra zrIsiddhasena divAkara sUri mahArAje paNa kahyuM che ke sunizcitaM......... ityAdi." zaMkAH anya darzanamAM rahela dayAdipratipAdakavacano vAstavamAM jinavacanamUlaka hovA chatAM te Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA prazaMsA vicAra 207 tvAdeva nAnumodanIyAni, ata eva mithyAdRSTibhiH svasvadevatAbimbatvena parigRhItA'rhatpratimA'pyupAsakadazAGgAdiSvavandyatvena pratipAditeti cet ? atra vadanti saMpradAyavidaH - .'yathA mithyAdRkparigRhItA tIrthakRtpratimA mithyAtvAbhivRddhinivAraNAya na vizeSeNa namaskriyate, sAmAnyena tu 'jaM kiMci nAma titthaM' ityAdinA 'jAvaMti ceiAI' ityAdinA cAbhivandyate eva, tattvatastAsAmapi tIrthatvAt jinabimbatvAcca, tathA'trApi mithyAdRzAM guNAH 'sarveSAM jIvAnAM dayAzIlAdikaM zobhanaM' ityevaM sAmAnyarUpeNAnumodyamAnAH kena vArayituM zakyante?' iti, uktaM caitat dharmabindusUtravRttyorapi (2-3) saddharmadezanAdhikAre sAdhAraNyena lokalokottaraguNaprazaMsApratipAdanAt, tathAhi-"sAdhAraNaguNaprazaMsA' iti, sAdhAraNAnAM lokalokottarayoH sAmAnyAnAM, guNAnAM prazaMsA-puraskAro, dezanArhasyAgrato vidheyA / yathA pradAnaM pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH, priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / / anutseko lakSmyA nirabhibhavasArAH parakathAH, zrute cAsantoSaH kathamanabhijAte nivasati / / ' iti / darzanamAM rahelA jIvo te vacanone potapotAnA abhimata devanA vacana tarIke ja svIkAre che. tethI svasvadevokta tarIke karAtAM te anuSThAnone anumodanIya kema manAya? tAtparya e che ke jema mithyAtvIoe potapotAnA deva tarIke svIkArela jinabiMbane upAsakadazAMga vageremAM avaMdanIya tarIke kahyuM che. tema mULamAM jinokta evuM paNa anuSThAna jo anya devokta anuSThAna tarIke svIkArAyeluM hoya to anumodanIya nathI. (mithyAtvInA guNo paNa sAmAnyarUpe anumodanIya) samAdhAnaH A bAbatamAM saMpradAyanA jANakArono abhiprAya Avo che - mithyAdRSTie svadeva tarIke mAnelI arihaMtanI pratimAne vaMdanAdi karavAmAM Ave to jonAra vagerenuM mithyAtva prabaLa bane che. tethI tenI pratimAne sAkSAt vizeSa rUpe (te pratimA pAse jaIne tene ja udezIne) namaskArAdi karAtAM nathI. chatAM mithyAtvanI vRddhi na thAya e rIte sAmAnyathI to "aMkiMcinAma tirthaM... "jAvaMti ceIAI." ItyAdi sUtro dvArA vaMdanA karAya ja che. kema ke vAstavamAM te pratimA paNa tIrtharUpa che ja ane caitya (jinabiMba) rUpa paNa che ja. ema "badhA jIvonA dayA-zIla vagere guNo suMdara che' ityAdi sAmAnya rUpe karAtI mithyAtvInA guNonI paNa anumodanAne koNa aTakAvI zake che? dharmabiMdu sUtra (2-3) ane tenI vRttimAM saddhamadazanAdhikAramAM sAdhAraNa rIte laukika ane lokottara guNonI prazaMsAnuM pratipAdana karavA dvArA A ja vAta kahI che. te A rIte - "sAdhAraNa guNa prazaMsA... loka ane lokottaramAM rahelA hoya tevA sAdhAraNa guNonI dezanAyogya zrotA AgaLa prazaMsA karavI. jemake gupta rIte dAna karavuM, ghare atithi vagere Ave tyAre saMbhrama-romAMcAdi thavA, koI para priyaaupakAra karIne jAheramAM bolavuM - 2. iizanAma tIrthana ... 2. yAnti caityAna (laityavaMdanavRtrALa) - - - - - - - - - - - - Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 iyaM ca puruSavizeSAnupagrahAtsAmAnyaprazaMsaiveti / yadyapyatrApi vAkyArthasya vizeSa eva paryavasAnaM, tathApi sAdhAraNaguNAnurAgasyaivAbhivyaGgyatvAnna mithyAtvAbhivRddhiriti draSTavyam / syAdatra parasyeyamAzaGkA - 'evaM sati mithyAdRSTeH puruSavizeSasya dayAzIlAdiguNapuraskAreNa prazaMsA na karttavyA syAt, anyatIrthikaparigRhItArhatpratimAyA vizeSeNAvandyatvavadanyatIrthikaparigRhItaguNAnAmapi vizeSato'prazaMsanIyatvAt, doSavattvena pratisandhIyamAne puruSe tadgataguNaprazaMsAyAstadgatadoSAnumatiparyavasitatvAt, ata eva sukhazIlajanavandanaprazaMsayostadgatapramAdasthAnAnumodanA''pattiruktA - "kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNaMmi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavRhiyA haMti / / " ityAdinA''vazyakAdAviti' / tatra brUmaH-yadi nAma tadgatadoSajJAnameva tatprazaMsAyAstadIya nahi, bIjAe potAnA para karelA upakArane sabhAmAM yAda karavA, lakSmIno garva na karavo, niMdAparAbhava vagerethI zUnya ja parakathA karavI, zAstra bhaNavAmAM asaMtoSa rAkhavo, AvA badhA guNo jIvamAM suMdaratA AvyA vagara zI rIte hoya?" AvuM kathana koI jainamArgastha ke itaramArgastha puruSa vizeSane uddezIne bolAtuM na hovAthI sAmAnya prazaMsA rUpa ja che. jo ke ahIM paNa vAkyartha puruSavizeSamAM ja phalita thAya che, chatAM paNa enAthI sAdhAraNa guNono anurAga ja abhivyakta thato hoI mithyAtvanI vRddhi thatI nathI e jANavuM. ahIM koIne zaMkA thAya ke (doSasahacarita guNanI anumodanA doSanI anumodanAmAM pariName?) zaMkAH A rIte to koI mithyAtvI vyaktivizeSanI tenA dayA zIla vagere guNone AgaLa karIne paNa prazaMsA karI zakAze nahi, kemake anya tIrthika vaDe parigRhIta jinabiMba jema vizeSa prakAre avaMdya che tema anyatIrthika vaDe parigRhIta guNo paNa vizeSa prakAre (te puruSanA ullekhapUrvaka) to aprasaMzanIya ja che. kAraNa ke mithyAtva vagere rUpa doSa jaNAyA pachI te vyaktimAM rahelA guNonI karelI prazaMsA temAM rahelAM doSonI anumodanAmAM ja phalita thAya che. mATe to sukhazIlatAne AcaranAra zithilavihArI sAdhune karAtAM vaMdana-prazaMsA temAM rahelA pramAdonI anumodanA rUpe pariName che evuM Avazyaka vagere zAstramAM kahyuM che. jema ke sukhazIlajana vize karelAM vaMdana ane prazaMsA karmabaMdha mATe thAya che, kema ke tenAmAM je je pramAdo rahyA hoya te badhAnI A vaMdana ane prazaMsAthI upabRhaNA thAya che." samAdhAnaH A zaMkA aMge amAruM kahevuM che ke guNavAnuM vyaktimAM rahelA doSanuM jJAna ja jo 1. kRtikarma ca prazaMsA sukhazIlajane karmabandhAya / yAni yAni pramAdasthAnAni tAni tAnyupabRMhitAni bhavanti / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 209 taddoSAnumatiparyavasAyakamiti mithyAdRSTiguNaprazaMsAtyAgastavAbhimatastadA'viratasamyagdRSTeH samyaktvAdiguNaprazaMsA'pyakarttavyA syAt, tadgatAviratidoSajJAnAttasyAstadanumatiparyavasAnAt / <0 athAviratasamyagdRSTyAdAvaviratyAderna sphuTadoSatvaM, sphuTadoSapratisandhAnameva ca tadgataprazaMsAyA doSAnumatiparyavasAnabIjam, ata eva zailakarAjarSiprabhRtInAM pArzvasthatvAdisphuTadoSapratisandhAne hIlanIyatvamevoktaM zAstre, na tu guNasAmAnyamAdAya prazaMsanIyatvaM, tatkAlInatatprazaMsAyA doSAnumatirUpatvAd, ityaviratasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdiguNAnumodane na doSa iti cet, tarhi mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyAtvamapi na sphuTo doSaH, tattvetaranindanAdyupahitaprabalamithyAtvasyaiva sphuTadoSatvAditi tadgataguNaprazaMsAyAmapi na doSaH / avazyaM caitaditthaM pratipattavyaM, anyathA meghakumArajIva - hastino'pi dayAguNapuraskAreNa prazaMsA'nupapattiriti / anyatIrthikaparigRhItatvaM cArhatpratimAyA tenAmAM rahelA guNonI prazaMsAne tenA te doSanI anumodanA rUpe pariNamAvI detuM hoya ane tethI mithyAtvInA guNonI prazaMsA karavI na joIe, evo tamAro abhiprAya hoya to Apatti e Avaze ke aviratasamyaktvInA samyagdarzanAdi guNonI paNa prazaMsA karI zakAze nahi, kema ke tenAmAM rahela avirati doSanA jJAnathI te prazaMsA paNa avirati doSanI anumodanArUpe pariNamavAnI che. zaMkAH avirata samyaktvI vageremAM rahela avirati vagere vyaktadoSa nathI. jyAre guNonI prazaMsAne doSanI anumodanAmAM phalita karavAnuM nimitta to vyakta doSanuM anusaMdhAna ja bane che. tethI ja to zailakarAjarSi vageremAM pAsasthApaNA vagere vyaktadoSanuM anusaMdhAna thayA pachI teo hIlanIya hovA ja zAstramAM kahyA che, nahi ke bIjA sAmAnya guNone AgaLa karIne paNa prazaMsanIya hovA, kema ke sphuTa doSanA pratisaMdhAnakAle thayelI temanI prazaMsA e te doSanI anumodanArUpa che. tethI aviratasamyaktvInA samyaktva vagere guNonI anumodanA karavAmAM tenA avyakta aviratidoSa vagerenI anumodanA thaI javA rUpa doSa thato nathI. (mArgAnusArInA guNonI anumodanA mithyAtvanI anumodanAmAM na pariName) samAdhAna H e rIte mArgAnusArI mithyAtvIonuM mithyAtva paNa kAMI vyakta doSa nathI ke jethI tenA guNonI prazaMsA mithyAtvadoSanI anumodanAmAM pariName. sudevAditattvanI niMdAthI ane kudevAdi atattvanI prazaMsAthI yukta prabaLa mithyAtva ja vyakta doSarUpa che, je mArgAnusArImAM hoto nathI. "Ama mArgAnusArI jIvonA guNonI prazaMsAmAM koI doSa lAgato nathI." evuM mAnavuM Avazyaka paNa che ja, kemake nahIMtara to meghakumAranA jIva hAthInI paNa dayA vagerene AgaLa karIne karAyelI prazaMsA asaMgata thaI jAya. "anyatIrthikathI parigRhIta hovApaNuM e jinapratimA mATe jema vyaktadoSarUpa banI jAya che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-35 miva dayAdiguNeSu na sphuTo doSaH, dayAdiguNAnAmabhiniviSTAnyatIrthikasAkSikatvAbhAvena mithyAtvAbhAvAt, pratyuta tattvato jinapravacanAbhihitatvapratisandhAnena tadasphuTIkRtameva / ataH 'stokasyApi bhagavadabhimatasya guNasyopekSA na zreyasI' ityadhyavasAyadazAyAM tatprazaMsA guNAnurAgAtizayadvArA kalyANAvahA / ata eva guNAnurAgasaGkocaparihArAya stokaguNAlambanenApi bhaktyudbhAvanaM vidheyamityupadizanti pUrvAcAryAH / taduktaM bRhatkalpabhASyavRttyoH - "daMsaNanANacarittaM tavaviNayaM jattha jattiyaM pAse / jiNapannattaM bhattIe pUyae taM tahiM bhAvaM / / " "darzanaM ca=niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM, jJAnaM ca=AcArAdi, cAritraM ca-mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM, darzanajJAnacAritraM dvandvaikavadbhAvaH, evaM tapazca=anazanAdi, vinayazca=abhyutthAnAdirUpastapovinayam, etaddarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvat yatparimANaM svalpaM bahu vA, pazyet jAnIyAt, tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayed" iti / tena mArgAnusArikRtyaM sarvamapi bhAvayogAdanumodanIyaM prazaMsanIyaM ceti siddham / / 35 / / tema dayAdiguNo mATe kAMI vyaktadoSarUpa banI jatuM nathI. emAM kAraNa e che ke dayAdiguNo abhiniviSTa anya tIrthikone sAkSI karIne batAvAtA nathI. mATe mArgAnusArI anya tIrthikanA prazaMsA karAtA te guNo abhiniviSTa jIvonA mithyAtvanI vRddhino hetu banatA nathI. uparathI "o ho ! A dayAdiguNo vAstavika rIte to jinapravacanamAM kahyA che" ityAdi pratisaMdhAna dvArA mithyAtvane avyakta (maMda) karanArA ja che. tethI "bhagavAnane saMmata nAnA guNanI paNa upekSA hitAvaha nathI" evA adhyavasAya vakhate te dayAdi nAnA guNonI prazaMsA paNa guNAnurAgane caDhiyAto banAvavA dvArA kalyANakArI bane che. tethI ja to guNAnurAga sAMkaDo na thaI jAya e mATe "alpaguNane joIne paNa bhakti UbharAvavI" evo pUrvAcAryo upadeza Ape che. bRhatkalpa bhASya ()mAM kahyuM che - je jIvamAM jeTalA jinaprajJapta darzana-jJAna-cAritra-tapa-vinayane jue temAM te bhAvane bhaktithI pUjavo" AnI vRtti A pramANe - "niHzaMkitAdi guNayukta samyakatva, AcArAMgAdinuM jJAna, mULauttaraguNanA anupAlanarUpa cAritra, anazanAdi tapa ane abhyatthAnAdi rUpa vinaya, jinaprajJapta A bhAvone pAsatthA vigeremAM jeTalA ochAvattA pramANamAM jue, temAM rahelA te bhAvane svacittamAM lAvI teTalA pramANavALI vaMdanAdirUpa bhaktithI pUjavo." tethI badhuM mArgAnusArI kRtya mokSAzaya vagere bhAvayukta hoI anumodanIya ane prazaMsanIya che e vAta siddha thAya che. tethI je je anumodanIya hoya te te prazaMsanIya hoya ane je je prazaMsanIya hoya te 1. darzanajJAnacaritraM, tapovinayaM yatra yAvat pazyet / jinaprajJaptaM bhaktyA pUjayet taM tatra bhAvam // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra tatazca 'mithyAdRzAM guNA na grAhyAH' iti kadAgrahaH parityAjya ityabhiprAyeNAha - ia loialouttarasAmannaguNappasaMsaNe siddhe / micchadiTThINa guNe Na pasaMsAmotti duvvayaNaM / / 6 / / iti laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddhe / mithyAdRSTInAM guNAn na prazaMsAma iti durvacanam / / 36 / / iatti / iti amunA prakAreNa, laukikalokottarasAmAnyaguNaprazaMsane siddha iSTasAdhanatvena vyavasthite, 'mithyAdRSTInAM guNAnna prazaMsAmaH' iti durvacanaM, guNamAtsaryAdeva tathAvacanapravRtteH, na ca 'naivaMbhUtaM mAtsaryAdevocyate kintu samyagdRSTimithyAdRSTisAdhAraNaguNaprazaMsayA vizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayAdeva' iti zaGkanIyaM, evaM sati viratAviratasAdhAraNasamyaktvAdiguNaprazaMsAyA api parihArApatteH, tatrApi viratavizeSaguNAtizayabhaGgApattibhayatAdavasthyAditi // 36 // durvacanatvaM cAsya vyaktyA tatprazaMsAvidhAyakasadvacanabAdhAtsiddhyatIti tadupadarzayati - te anumodanIya hoya evI samavyApti thavAthI anumodanA-prazaMsA vacce viSayanA bhedakRta bheda siddha thato nathI. rUpA (mithyAtvInA guNone nahi prazaMsIe" e durvacana) tethI 'mithyAtvIonA guNa grAhya nathI' evo kadAgraha tyAjya che evuM jaNAvavAnA abhiprAyathI prakAra kahe che - gAthArtha Ama laukika ane lokottaramAM sAdhAraNa guNonI prazaMsA kartavya hovI siddha thatI hoI, "mithyAdaSTionA guNonI ame prazaMsA nahi karIe evuM kahevAtuM vacana e durvacana che. Ama laukika-lokottara sAdhAraNa guNanI prazaMsA ISTasAdhana che evuM siddha thae chate mithyAtvIonA guNonI prazaMsA nahi karIe" evuM kathana e durvacana jANavuM. kema ke guNo paranA mAtsaryathI ja tevuM vacana bolAya che. "AvuM vacana mithyAtvIonAM guNa paranA dveSanA kAraNe ja bolAya che evuM nathI. paNa samyakatvI ane mithyAtvImAM rahelA samAna guNonI prazaMsA karavAthI samyatvInA vizeSa guNonA caDhiyAtApaNAno magajamAMthI khyAla nIkaLI javA rUpa bhaMga thaI javAnA bhayanA kAraNe bolAya che." evI dalIla karavI nahi, kema ke to pachI to virata ane avirata samyakatvI e bannemAM sAdhAraNa rIte rahelA evA samyakatvAdi guNonI prazaMsA paNa choDI devI paDaze, kAraNa ke evI prazaMsA karavAmAM paNa sAdhuonA vizeSa guNonA atizayano bhaMga thaI javAno bhaya to Ubho ja che. li36ll mithyAtvInA guNonI prazaMsA karavAnuM vidhAna karanAra sarvacanono vyakta rIte bAdha thato hovAthI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dharmaparIkSau bhAga-1 / thA-39 maggANusArikiccaM tesiMpi aNumoaNijjamuvaiTuM / sivamaggakAraNaM taM gammaM liMgehiM dhIrehiM / / 37 / / mArgAnusArikRtyaM teSAmapyanumodanIyamupadiSTam / zivamArgakAraNaM tad gamyaM liGgadhIraiH / / 37 / / maggANusAritti / mArgAnusArikRtyaM teSAmapi mithyAdRzAmapi anumodanIyamupadiSTaM bhagavatA / taduktaM catuHzaraNaprakIrNake - "ahavA savvaM ciya vIyarAyavayaNANusAri jaM sukaDaM / kAlattaevi tivihaM aNumoemo tayaM savvaM / / " etadvRttiryathA "athaveti sAmAnyarUpaprakAradarzane, ciyatti evArthe, tataH sarvameva, vItarAgavacanAnusAri-jinamatAnuyAyi, yatsukRtaM jinabhavana-bimbakAraNa-tatpratiSThA-siddhAntapustakalekhana-tIrthayAtrA-zrIsaGghavAtsalya-jinazAsanaprabhAvanAjJAnAdyupaSTaMbha-dharmasAnnidhya-kSamA-mArdava-saMvegAdirUpaM mithyAdRksaMbandhyapi mArgAnuyAyikRtyaM, kAlatraye'pi trividhaM= manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumataM ca yadabhUd bhavati bhaviSyati ceti tattadityarthaH, tatsarvaM niravazeSaM, anumanyAmahe= harSagocaratAM prApayAma iti / / " nanu mArgAnusArikRtyaM na jainAbhimatadhArmikAnuSThAnAnukArimithyAdRSTimArgapatitaM kSamAdikaM, kintu uparokta vacana durvacana tarIke siddha thAya che. evuM granthakAra jaNAve che - gAthArtha teonA=mithyAtvIonA paNa mArgAnusArI kRtyane anumodanIya kahyuM che. dhIra puruSoe te kRtyane tenA liMgo vaDe mokSamArganA kAraNa tarIke jANavuM joIe. samyakatvane anabhimukha mithyAtvIonA paNa mArgAnusArI kRtyane bhagavAne anumodanIya kahyuM cha.4 yatuHza25 prI[shi sjhuMcha ()-"athavA vItarAgavayanane anusaranAisrAsara baMdhAvavuM-pratimA bharAvavI, tenI pratiSThA karAvavI-zAstro lakhAvavA - tIrthayAtrA-zrI saMgha vAtsalyajinazAsananI prabhAvanA-svaparanA jJAnAdino AdhAra banavuM - dharmasAnnidhya kSamA-mRdutA-saMvega vagere rUpa mithyASTinuM paNa mArgAnusArI kRtya traNe kALamAM mana-vacana-kAyAthI karaNa-karAvaNa ke anumodana rUpe thayuM hoya te badhAne ja ame anumodIe chIe, arthAt te badhAno ame harakha anubhavIe chIe. ahIM "athavA' zabda sAmAnya prakAra dekhADavA mATe ane "ciya' zabda "ja kAra arthamAM vaparAyo che." jaina abhimata anuSThAnane anusaranArA ane mithyAmArgamAM rahelA evA e kSamAdi kRtyo - - - 1. athavA sarvameva vItarAgavacanAnusAri ytsuvRttm| kAlatraye'pi trividhamanumode takaM sarvam / - - - - - Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 O anumodanA-prazaMsA vicAra samyaktvAbhimukhagataM jainAbhimatameva, tacca samyagdRSTigatAnuSThAnAnna pArthakyena gaNayituM zakyam ityAzaGkAyAmAha-tanmArgAnusArikRtyaM zivamArgasya jJAnadarzanacAritralakSaNasya kAraNaM dhIraiH nizcitAgamatattvaiH, liGgaH='pAvaM Na tivvabhAvA kuNai' ityAdyapunarbandhakAdilakSaNairgamyam / ayaM bhAvaH-samyagdRSTikRtyaM yathA vastutazcAritrAnukUlamevAnumodanIyaM tathA mArgAnusArikRtyamapi samyaktvAnukUlameva, svalpakAlaprAptavyaphalajJAnaM ca tatrAnumodanIyatAyAM na tantraM, kintu svalakSaNajJAnameva / tathA ca yatra bhavAbhinandidoSapratipakSaguNAnAmapunarbandhakAdilakSaNAnAM nizcayastatra mArgAnusArikRtyAnumodanAyAM na bAdhakaM, vivicyAgrimakAlabhAviphalajJAnasya pravartakatve tu chadmasthasya pravRttimAtrocchedaprasaGga iti / ata eva mArgAnuyAyikRtyaM lakSaNazuddhaM jinabhavanakAraNAdyevoktaM, tasyaiva mArgAnusArI kRtyarUpa nathI, kintu samyakatvane abhimukha thayela jIvanA sAdhu-dAnAdirUpa jaina abhimata kRtyo ja tevA che. ane te anuSThAnone to samyakatvInA anuSThAnamAM ja aMtargata gaNI levAnA che. mATe mithyAtvInA to koI (te sivAyanA) anuSThAno anumodanIya nathI." evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra zlokanA uttarArdhamAM kahe che te mArgAnusArI kRtyane Agamatattvano nizcaya pAmelA dhIrapuruSoe apunabaMdhakAdinA "tIvrabhAve pApa na karavuM' ityAdi lakSaNothI jJAna-darzana-cAritrarUpa mokSamArganA kAraNa tarIke jANavA. arthAt apunabaMdhakAdinA lakSaNo dvArA mokSamArganA kAraNa tarIke je kSamAdino nizcaya thAya te paNa mArgAnusArI kRtya ja che ane tethI anumodanIya che. (bhAvi phaLanA nizcayane pravartaka mAnavAmAM doSa) ahIM A rahasya che-samyagdaSTinuM je kRtya cAritrane anukULa hoya te ja jema vastutaH anumodanIya che tema mArgAnusArInuM paNa te ja kRtya anumodanIya che je samyakatvane anukULa hoya. vaLI "je kRtya alpakALamAM cAritrAdirUpa ke samyakatvAdirUpa svaphaLa lAvI ApatuM dekhAya te ja anumodanIya bane che' evo niyama nathI, kintu "je kRtyanI sAthe "pApanuM tIvrabhAve akaraNa' vagere rUpa apunarbadhanapaNAMnA (ema samyatvAdinA) lakSaNo jaNAtA hoya te saghaLuM kRtya anumodanIya bane che" (pachI bhale ne e kRtya pachInA najIkanA bhaviSyamAM samyakatva (ke cAritra) vagere rUpa tenA phaLanI prApti thavAnI na paNa hoya !) evo niyama che. mATe je jIvamAM bhavAbhinaMdI-doSonA virodhI evA apunabaMdhakapaNAMnA lakSaNono nizcaya thAya che tenA mArgAnusArI kRtyonI anumodanAne koI aTakAvI zakatuM nathI. bAkI, mAtra anumodanA mATe ja nahi, sAmAnyathI koIpaNa pravRtti mATe jo agrimakALabhAvI phaLanA jJAnane ja pravartaka mAnavAnuM hoya (eTale ke "bhaviSyamAM je phaLavizeSa maLavAnuM hoya teno pahelethI ja nizcaya thAya to ja pravRtti thAya' evuM jo mAnavAnuM hoya) to chabasthanI pravRttimAtrano uccheda ja thaI jaze, kemake * 1. pApaM na tIvrabhAvAt karoti / f = == - - - - - - - - - - - ~ - Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 mokSamArgakAraNatvAd, mokSamArgo hi bhAvAjJA samyagdarzanAdirUpA, tatkAraNaM cApunarbandhakaceSTA dravyAjJA, tatra bhAvAjJA mokSaM prati kAraNatvenAnumodanIyA, dravyAjJA tu kAraNakAraNatveneti na kazciddoSa iti / tadidamuktaM vyaktyaivArAdhanApatAkAyAM - aha dukkaDagarahAnalajjhAmiyakammiMdhaNo puNo bhaNai / sukaDANumoaNaM tivvasuddhapulayaMciyasarIro / / cautIsabuddhaaisaaaTThamahApADiheradhammakahA / titthapavattaNapabhiI aNumoemi jiNiMdANaM / / siddhattamaNaMtANaM varadaMsaNanANasukkhaviriAi / igatIsaM siddhaguNe aNumanne savvasiddhANaM / / paMcavihaM AyAraM desakulAI guNe ya chattIsaM / sissesu atthabhAsaNapamuhaM sUrINa aNumoe / / aMgANaM uvaMgANaM paiNNasuacheamUlagaMthANaM / uvajjhAyANaM ajjhAvaNAi savvaM samaNumanne / / sAmAnya chadmasthone bhAviphaLavizeSano e phaLa maLe nahi tyAM sudhI (pUrvanA pravRttikALamAM) nizcaya thato ja nathI. tethI e to mAtra phaLa lAvI ApanAra kAraNonA svarUpa (lakSaNa) ne ja jue che. ane e jovA maLe to pravRtti karavA mAMDe che. tethI prastuta anumodanAnI bAbatamAM paNa evuM ja jANavuM. tethI ja lakSaNayukta hovAnA kAraNe zuddha evA jinamaMdira baMdhAvavA vagere rUpa kAryone ja mAganusArI kRtya tarIke kahyA che, kema ke teo ja mokSamArganA kAraNabhUta che. emAM samyagadarzanAdirUpa bhAvaAjJA e mokSamArga che ane apunabaMdhakanA kRtyarUpa dravyaAjJA e tenuM kAraNa che. temAM bhAvaAjJA e mokSanuM kAraNa hovAthI anumodanIya che jyAre dravyAjJA e mokSanA kAraNanuM kAraNa hovAthI anumodanIya che. tethI mArganusArI kRtyone anumodanIya mAnavAmAM koI doSa nathI. A vAta ArAdhanApatAkAmAM vyaktapaNe A rIte kahI (sukRta anumodanA) "duSkRtagaharUpa agnithI jenuM karmarUpa iMdhana banI gayuM che, je tIvra-zuddhivALo temaja pulakita zarIravALo banyo che, evo te have sukRtanI anumodanA kare che. zrI jinezvara bhagavaMtonA cotrIsa atizaya, jJAna, ATha prAtihAryo, dharmadazanA, tIrthapravartana vagere sukRtone anumoduM chuM. anaMtA sarva siddha bhagavaMtonA zreSTha darzana-jJAna-sukha-vIryane temaja ekatrIza siddhaguNone huM anumoduM chuM. AcArya bhagavaMtonA jJAnAcArAdi pAMca AcAra, deza-kulAdi chatrIza guNo temaja ziSyone arthavAcanA ApavI vagere rUpa sukRtone anumoduM chuM. upAdhyAyonA aMga-upAMga-prakIrNakahyuta-chedagraMtha-mUlagraMtha A badhAnA 1. atha duSkRtagarhAnaladhmAtakarmendhanaH punarbhaNati / sukRtAnumodanaM tIvrazuddhapulakAJcitazarIraH / / catustrizabuddhyatizayASTamahAprAtihAryadharmakathAH / tIrthapravartanaprabhRtIranumodayAmi jinendrANAm / / siddhatvamanantAnAM varadarzanajJAnasukhavIryANi / ekatriMzataM siddhaguNAn anumanye sarvasiddhAnAm // paJcavidhamAcAraM dezakulAdInguNAMzca sstttriNshtm| ziSyeSvarthabhASaNapramukhaM sUrINAmanumode / aGgAnAmupAGgAnAM prakIrNakazrutacchedamUlagranthAnAm / upAdhyAyAnAmadhyApanAdi sarva samanumanye // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra O 215 samiIguttImahavvayasaMjamajaidhammagurukulaNivAsaM / ujjuavihArapamuhaM aNumoe samaNasamaNINaM / / sAmAiaposahAiM aNuvvayAiM jiNiMdavihipUyaM / ekkArapaDimappabhiI aNumanne saGghasaDDINaM / / jiNajammAisu UsavakaraNaM taha maharisINaM pAraNae / jiNasAsaNaMmi bhattIpamuhaM devANa aNumantre / / tiriyANa desaviraiM pajjaMtArAhaNaM ca aNumoe / sammaddaMsaNalaMbhaM aNumanne nArayANaMpi / / sesANaM jIvANaM dANaruittaM sahAvaviNiattaM / taha payaNukasAyattaM parovayArittaM bhavvattaM / / dakkhinnadayAluttaM piyabhAsittAi vivihaguNaNivahaM / sivamaggakAraNaM jaM taM savvaM aNumayaM majjha / / paJcasUtrAvapyuktaM-'aNumoemi savvesiM arihaMtANamaNuTThANaM, savvesiM siddhANaM siddhabhAvaM, savvesiM AyariyANaM AyAraM, savvesiM uvajjhAyANaM suttappayANaM, savvesiM sAhUNaM sAhukiriyaM savvesiM sAvagANaM mukkhasAhaNajoe, savvesiM devayANaM savvesiM jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANaM maggasAhaNajoe / hou me esA aNumoaNA / / ' etadvRttiryathA-'anumode'hamiti prakramaH / sarveSAmarhatAmanuSThAnaM dharmakathAdi, sarveSAM siddhAnAM siddhabhAvamavyAbAdhAdirUpaM, evaM sarveSAmAcAryANAmAcAraM jJAnAcArAdilakSaNaM, evaM sarveSAmupAdhyAyAnAM sUtrapradAnaM sadvidhivad, adhyApanAdi sarva sukRtane anumoduM chuM. sAdhu-sAdhvIjIonA samiti-gupti-mahAvratasaMyama-yatidharmagurukulavAsa-udyatavihAra vagere sukRtone anumoduM chuM. zrAvaka zrAvikAonA sAmAyika - pauSadha-aNuvratovidhiyukta jinapUjA-agyAra pratimAvahana vagere sukRtone anumoduM chuM. jinajanmakalyANakAdi vakhate temaja maharSionA pAraNA vakhate mahotsava karavo, jinazAsananI bhakti karavI vagere rUpa devonA sukRtone anumoduM chuM. tiryaMconI dezavirati-aMtakAlIna ArAdhanA vagerenI temaja nA2kone thayela samyaktvaprAptinI anumodanA karuM chuM. zeSajIvonA paNa dAnaruci, svAbhAvika vinaya, kaSAyonI maMdatA, paropakArIpaNuM, dAkSiNya, dayALutA, priyabhASitva vagere vividha guNono samUha-TUMkamAM je kAMI mokSamArganA kAraNarUpa hoya te badhuM mane anumata che, arthAt te badhAnI huM anumodanA karuM chuM. paMcasUtramAM paNa kahyuM che ke-"huM anumodanA karuM chuM e adhikAra che. zenI zenI? nIcenI bAbatonIsarva-arihaMta bhagavaMtonA dharmadezanA vagere anuSThAno, sarva siddha bhagavaMtonA avyAbAdhAdi rUpa siddhabhAva, ema sarva AcArya bhagavaMtonA jJAnAcArAdirUpa AcAra, sarva upAdhyAya bhagavaMtonuM vidhiyukta 1. samitiguptimahAvratasaMyamayatidharmagurukulanivAsam / udyuktavihArapramukhamanumode zramaNazramaNInAm // sAmAyikapauSadhAdi aNuvratAni jinendrvidhipuujaam| ekAdazapratimAprabhRtIranumanye zrAddha zrAddhInAm // jinajanmAdiSUtsavakaraNaM tathA maharSINAM paarnnke| jinazAsane bhaktipramukhaM devAnAmanumanye // tirazcAM dezaviratiM paryantArAdhanAM cAnumode / samyagdarzanalAbhamanumanye nArakANAmapi // zeSANAM jIvAnAM dAnarucitvaM svabhAvavinItatvam / tathA pratanukaSAyatvaM paropakAritvaM bhavyatvam // dAkSiNyadayAlutvapriyabhASitvAdi vividhaguNanivaham / zivamArgakAraNaM yattatsarvamanumataM mama // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 evaM sarveSAM sAdhUnAM sAdhukriyAM satsvAdhyAyAdirUpAM, evaM sarveSAM zrAvakANAM mokSasAdhanayogAn vaiyAvRtyAdIn, evaM sarveSAM devAnAmindrAdInAM, sarveSAM jIvAnAM sAmAnyenaiva bhavitukAmAnAmAsannabhavyAnAM kalyANAzayAnAM, eteSAM kiM? ityAha-mArgasAdhanayogAn sAmAnyenaiva kuzalavyApArAn, anumode iti kriyAnuvRttiH / bhavanti caiteSAmapi mArgasAdhanayogAH, mithyAdRSTInAmapi guNasthAnakatvAbhyupagamAdanabhigrahe sati / praNidhizuddhimAha-bhavatu mmaissaanumodnetyAdi ' atra hi sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmanumodyatvamuktaM, iti mithyAdRzAmapi svAbhAvikadAnarucitvAdiguNasamUho vyaktyA'numodyo na tu tadvizeSa evAzrayaNIyaH / yattu 'dAnamapi pareSAmadharmapoSakatvAdadhikaraNamiti dAnarucitvAdiguNeSvapi vizeSAzrayaNamAvazyakamityAsannasamyaktvasaGgamanayasArAdisadRzasAdhudAnAdinaiva dAnarucitvAdikaM grAhyamiti parasyAbhimataM tadasat, bhUmikAbhedena dAnavidherapi bhedAt, samyagdRSTiM prati prAsukaiSaNIyAdidAnavidherivAdidhArmikaM prati 'pAtre dInAdivarge sUtrapradAna, sarva sAdhubhagavaMtonI samyaka svAdhyAyAdi rUpa sAdhukriyA, sarva zrAvakonA vaiyAvRtyAdi mokSasAdhanabhUta yogo, indrAdi sarvadevonA, sAmAnyathI sarva jIvonA pavitra AzayavALA Asannasiddhika jIvonA sAmAnya rIte kuzala vyApArarUpa mArgasAdhana yogo... A badhAne huM anumoduM chuM. A deva vagere jIvomAM paNa mArgasAdhanabhUta yogI hoya che, kema ke kadAgrahamukta dazAmAM (anAbhigrahika mithyAtvakALamAM) teomAM paNa guNasthAnaka mAneluM che. potAnA praNidhAnanI zuddhine jaNAvavA "mane A anumodanA...' ityAdi kahyuM che." | (saghaLAM kuzaLa vyApAro sAmAnyathI anumodanIya) ahIM sAmAnyathI ja kuzaLavyApArone anumodanIya kahyA che. tethI mithyAtvIono paNa svAbhAvika dAnasUcitva vagere guNono samUhaprakaTa rIte anumodanIya che ja. mATe "samayakatvAbhimukha mithyAtvIonA ja dAnAdi anumodanIya che, anya mithyAtvIonA nahi evo bheda karavo nahi. parano je abhiprAya che ke "anya mithyAtvIonuM to dAna paNa adharmanuM poSaka hoI adhikaraNarUpa bane che. tethI e dAnAdi anumodanIya nathI. mATe "je koI dAnAdi guNo hoya te badhA ja anumodanIya hoya evo niyama nathI, kintu keTalAka dAnAdi anumodanIya hoya che ane keTalAka ananumodanIya. dAnAdi guNomAM jema Avo vibhAga karavo paDe che tema dAnacitvAdi guNomAM paNa anumodanIya - ananumodanIyano vibhAga pADavo Avazyaka bane ja che. mATe samyakatvaprAptinI najIka rahelA saMgama-navasArAdie karelA dAna jevA dAnathI je dAnacitrAdi guNo jaNAya tene ja anumodanIya mAnavA joIe" Avo je parAbhiprAya che tene khoTo jANavo, kema ke bhUmikAbhedanA kAraNe dAnavidhimAM paNa bheda hoya che. samyakatvane uddezIne prAsuka-eSaNIya AhArAdinI dAnavidhi kahI che jyAre AdidhArmikane uddezIne "pAtra, dInAdivarga Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 anumodanA-prazaMsA vicAra ca' ityAderapi dAnavidheH pratipAdanAt, tataH sAmAnyena kuzalavyApArA AdidhArmikayogyA eva grAhyA iti yuktaM pazyAmaH / etena 1 puNyaprakRtihetorevAnumodyatve kSuttRTsahana-rajjugrahaNa-viSabhakSaNAdInAmapyanumodyatvApattiH / 2 puNyaprakRtyudayaprAptasyaiva dharmasyAnumodyatve ca cakravartinaH strIratnopabhogAderapyanumodyatvApattiH / 3 samyaktvanimittamAtrasya cAnumodyatve'kAmanirjarAvyasanAderapyanumodyatvApattiH / "aNukaMpa'kAmaNijjarabAlatavo dANaviNayavibbhaMge / saMnomvikhyamone vasaghUsavasavAre " (gA. ni. 841) ityAdinA'nukaMpAdInAmapi samyaktvaprAptinimittatvapratipAdanAt / 4 dharmabuddhyA kriyamANasyaivAnuSThAnasyAnumodyatve cAbhigrahikamithyAdRzA dharmabuddhyA kriyamANasya jainasamayatyajanatyAjanAderapyanumodyatvApattiH, iti samyaktvAbhimukhasyaiva mArgAnusArikRtyaM sAdhudAnadharmazravaNAdyanumodyaM, na vagerene ApavA rUpa dAnavidhi je kahI che tenA parathI ukta vAta phalita thAya che. tethI samyakatvAbhimukha jIvanI dAnavidhi karatAM vilakSaNa evI AdidhArmika jIvanI dAnavidhithI paNa je dAnasUcitvAdi guNo jaNAya che tene anumodanIya mAnavA joIe. mATe tame kahyAM tevA vibhAga vagara sAmAnyathI ja AdidhArmika jIvayogya sakala kuzala anuSThAnone anumodanIya mAnavA joIe evuM amane yogya lAge che. | (anumodanIya zuM? pUrvapakSakRta vikalpo) pUrvapakSaH (1) puNyaprakRtibaMdhanA hetubhUta je hoya tene anumodanIya mAnavAmAM bhUkha-tarasa sahana karavI, gaLe phAMso khAvo, jhera pI javuM, vagerene paNa anumodanIya mAnavAnI Apatti Avaze. (2) puNya prakRtinA udayathI prApta thayelI cIjane anumodanIya mAnavAmAM cakravartI je strIratnAdine bhogave che tene anumodanIya mAnavAnI Apatti UbhI thaze. (3) samyakatvanI prAptinA je koI nimitta hoya te badhAne anumodanIya mAnavAmAM akAmanirjarA-saMkaTa vagere paNa anumodanIya banI jAya, kema ke Avazyaka niryukti (845)mAM anukaMpA -vagerenuM paNa samyakatvanI prAptinA nimitta tarIke pratipAdana karyuM che. te A pramANe - anukaMpA-akAma nirjarA-bALatapa-dAna-vinaya-vibhaMga-saMyoga-viprayogavyasana-utsava-RddhisatkAra (A badhA samyakatva prAptinA nimitta kAraNo che.) (4) dharmabuddhithI (A huM dharma karI rahyo chuM evA abhiprAyathI) karAtuM anuSThAna anumodanIya che evuM jo mAnIe to Abhigrahika mithyAtvIo dharmabuddhithI jainadharmane choDavA-choDAvavAnI je pravRttio kare che te paNa anumodanIya banI javAnI Apatti Ave. tethI nakkI thAya che ke samyaktvAbhimukha jIvanA ja sAdhudAna-dharmazravaNa 1. anukmpaa'kaamnirjraabaaltpodaanvinyvibhnggm| saMyogaviprayogau vyasanotsavaddhi satkAram // - - - - - - - - - - -- Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 tvanyamArgasthasya kSamAdikamapi' iti parasya kalpanAjAlamapAstaM, sAmAnyenaiva kuzalavyApArANAmAdidhArmikayogyAnAmanumodyatvapratipAdanAt asatkalpanA'navakAzAt / tIvrapramAdAdizabalasya samyaktvasyeva tIvrAbhinivezaduSTasya mokSAzayAderapyananumodyatve'pi jAtyA tadanumodyatvA'napAyAditi phalataH svarUpatazcAnumodyatvavizeSavyavasthAyAM na kA'pyanupapattiriti / yastvAha-samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH zuklapAkSikAzca, na tu mithyAdRSTaya iti teSAM kRtyaM kimapi nAnumodyamiti-tena na suSThu dRSTaM, dharmarucizAlinAM samyagdRzAM mithyAdRzAM cAvizeSeNa kriyAvAditvasya zuklapAkSikatvasya ca pratipAdanAt / taduktaM dazAzrutaskandhacUrNA - jo akiriyAvAI so bhavio abhavio vA, NiyamA kaNhapakkhio / kiriyAvAdI NiyamA bhavio NiyamA sukkapakkhio anto puggalapariaTTassa NiyamA sijjhihiti, sammadichI vA micchadichi vA hujjatti / / vagere mAganusArI kRtyo anumodanIya che nahi ke anya mArgamAM rahelA jIvanA kSamA vagere paNa... (anumodanIyanA be vibhAga svarUpa ane phaLataH uttarapakSa) uttarapakSa AvA pUrvapakSanuM upara kahI gayelA vacanothI ja nirAkaraNa thaI gayeluM jANavuM, kema ke ArAdhanApatAkA paMcasUtra vageremAM AdidhArmika yogya kuzaLa vyApArone sAmAnya rIte (samyakatvAbhimukhatva vagere vizeSaNa vinA) ja anumodanIya kahyA hovAthI AvI badhI kukalpanAo doDAvavAne koI avakAza ja raheto nathI. tIvra pramAda vagerethI kalaMkita thayelA samyakatvanI jema tIvra abhinivezathI duSTa thayela mokSAzaya vigere vizeSa prakAre anumodanIya na hovA chatAM jAtithI anumodanIya hovA kaMI maTI jatA nathI.tethI anumodanIya cIjonA phaLataH anumodanIya ane svarUpataH anumodanIya ema vibhAga karI devAthI pachI koI asaMgati rahetI nathI. (kriyAvAdI niyamA bhavya, zuklapAkSika ane nyUnapudgalAvartasaMsArI ja hoya-dazA. cUrNimata) "samyagdaSTi jIvo ja kriyAvAdI ane zuklapAkSika hoya che, mithyAtvIo nahi. tethI teonuM koIpaNa kRtya anumodanIya hotuM nathI." AvuM jeNe kahyuM che teNe zAstrone barAbara joyA nathI. kAraNa ke zAstromAM dharmanI rucivALA samyaktvIone ane mithyAtvIone baMnene sAmAna rIte kriyAvAdI ane zuklapAkSika kahyA che, jema ke zrI dazAzrutaskaMdhanI cUrNimAM kahyuM che ke "je akriyAvAdI hoya te bhavya hoya ke abhavya paNa niyamA kRSNapAkSika hoya che, je kriyAvAdI hoya te niyamA bhavya hoya che, niyamo zuklapAkSika hoya che. temaja samyakatvI hoya ke mithyAtvI hoya to paNa niyamA pudgalaparAvartanI aMdara 1. yo'kriyAvAdI sa bhavyo'bhavyo vA, niyamAtkRSNapAkSikaH / kriyAvAdI niyamAd bhavyo niyamAcchuklapAkSikaH, antaH pudgalaparAvartasya niyamAtsetsyati, samyagdRSTirvA mithyAdRSTirvA bhavediti / / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuklapAkSika-kRSNapAkSika vicAra Co etatsaMmatipUrvamupadezaratnAkare'pyevamuktaM / tathAhi (1 taTa 3 aMza 4 taraMga) 'kecitsaMsAravAsino jIvA devAdigatau cyavanAdiduHkhabhagnA mokSasaukhyamanupamaM jJAtvA tadarthaM jAtaspRhAH karmapariNativazAdeva manuSyagatiM prApuH / tatra caikaH prathamaH kugurUpadiSTazAstrArthabhAvitatayA'bhigRhItamithyAtvI diGmohasamatattvavyAmohavAn pUrvoktamithyAkriyAsu manovAkkAyadhanAdibalavattayA bhRzamudyukto viSNupurANAdyuktazatadhanunRpAdidRSTAntebhyo vedapurANAdyuktibhyazca saJjAtajinadharmadveSAtsvajJAnakriyAgarvAcca yakSatulyaM samyagguruM tadupadezAMzca dUrataH parihArAdinA'vagaNayya sarvebhyaH prAgeveSTapurasamaM mokSaM gantuM samutthito nijajJAnakriyAgarvAdinA'nyadarzanisaMsargAlApajaprAyazcittabhiyA mArgamilitasamyakpathikatulyAn jainamunizrAddhAdIn sumArgamapRcchan yathA yathA prabalapAdatvaritagatisamA anantajIvapiNDAtmakamUlakasevAlAdibhojanAgnihotrAdikA mithyAtvakriyAH prabalAH kurute tathA tathA tajjanitamahAraMbhajIvaghAtAdipApakarmavazAdazvagrIvanRpatipurohitAdivad gADha gADhatara- gADhatama - duHkhamaya-kumAnuSyatiryagnarakAdikugatipatito durlabhabodhitayA'nantabhavAraNye caturazItilakSajIvayoniSu bhrAmyan zivapurAd bhRzaM dUravartyeva jAyate, punaranantena kAlena tatrAgAmukatvAd, 'kiriyAvAI NiyamA bhavio NiyamA sukkapakkhio anto -- 219 siddha thAya che." AnI ja sAkSIpUrvaka upadeza ratnAkara (1-3-4) mAM paNa AvuM ja kahyuM che. te A rIte"keTalAka saMsArI jIvo devAdigatimAM paDatAM cyavanAdinA duHkhathI udvigna thaI mokSasukhane anupama mAnI tenI spRhAvALA thayA che. ane karmapariNativazAt ja manuSyagatine pAmyA. teomAMno eka pahelo jIva kuguruoe upadezela zAstrArthathI bhAvita mativALo thayo hovAnA kAraNe abhigRhIta mithyAtvI, dimoha jevA bhayaMkara tattvavyAmohavALo ane mana-vacana-kAyA-dhana vagerenuM jora vadhyuM hovAthI pUrvoktamithyAkriyAomAM atyaMta udyamazIla bane che. temaja viSNupurANAdimAM kahela zatadhanurAjA vagerenA dRSTAnto parathI temaja vedapurANAdinA vacano parathI jainadharma paranA thayela dveSanA kAraNe temaja potAnA jJAna ane kriyAnA garvanA kAraNe yakSatulya samyaguru ane tenA upadezone dUrathI ja tyAjavA vagere rUpa avagaNanA karIne badhAM karatAM pahelAM ja iSTasthAnarUpa mokSe javA udyata thAya che. potAnA jJAna-kriyA vagerenA garva AdinA kAraNe 'anya dharmavALAo sAthe saMsarga AlApa karIza to mAre prAyazcita karavuM paDaze' evA bhayanA kAraNe mArgamAM maLelA sArA musApharo jevA jainasAdhu, zrAvakone sanmArga pUchato nathI. jema jema jhaDapI paga upADavA samAna, anaMta jIvonA piMDarUpa kaMdamULa-sevAlAdinuM bhojana temaja agnihotrAdi mithyAkriyAo prabaLapaNe kare che tema tema tenAthI thayela mahAAraMbhajIvaghAtAdi pApakarmavazAt azvagrIvanRpatipurohita vagerenI jema gADha, vadhu gADha ane atyaMta gADha duHkhamaya kumAnuSya tiryaMcagati narakAdi durgatimAM paDe che. durlabhabodhi hovAnA kAraNe anaMtabhavamaya jaMgalarUpa coryAzI lAkha jIvayoniomAM bhamato te mokSanagarIthI vadhu dUra ja thAya che, kema ke anaMtakAla 1. kriyAvAdI niyamato bhavyo niyamAcchuklapAkSiko'ntaH Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 puggalapariaTTassa NiyamA sijjhihiti sammadiTThI vA micchAdiTThI vA hujjA,' iti dazAzrutaskandhacUryupAsakapratimA'dhikArAdivacanAt kriyArucitvenAvazyaM zivagAmitayA yathApravRttakaraNAduttIrNo'pUrvakaraNasUryodaye svaM bhrAntaM manyamAno'kAmanirjarAyogAdinA kathaJcinmanujabhavaM prApya karmakSayopazamavazAjjAtatattvAnveSaNazraddho mizrAdiguNasthAnakayogAdapagatadiGmohasamamithyAtvahetukatattvavyAmohaH kathamapi yakSasamasadguruM prApya tadupadezabahumAnAdavagataM jJAnAdimokSamArga tadanugatasamyaganuSThAnAdinA bhajamAna utkarSataH pudgalaparAvarttamadhye parebhyaH paJcabhyo'pi mitrebhyaH pazcAdanantena kAlena sveSTapurasamaM mokssmvaapnotiiti|' nanu yadyapyevaM dazAzrutaskandhacUrNyanusAreNa kriyAvAdinaH samyagdRSTimithyAdRSTyanyataratvamutkarSato'ntaHpudgalaparAvarttamAnasaMsAratvena zuklapAkSikatvaM ca niyamato labhyate, akriyAvAdinazca niyamAt mithyAdRSTitvaM kRSNapAkSikatvaM ca, tathApi nAtra nizcayaH kartuM pAryate, anyatrApArddhapudgalaparAvartAdhikasaMsArasyaiva kRSNapAkSikatvapratipAdanAt / taduktaM - sudhI have tyAM pahoMcavAno nathI. "kriyAvAdI niyamA bhavya ane zuklapAkSika hoya che. te samyakatvI hoya ke mithyAtvI paNa pudgalaparAvartakALanI aMdara avazya siddha thaze." ityAdi dazAzrutaskaMdhacUrNi upAsakapratimAdhikAra vagerenA vacanathI jaNAya che ke te kriyArucivALo hovAnA kAraNe avazya mokSe javAno che. tethI yathApravRttakaraNane pasAra karI apUrvakaraNarUpa sUryodaye potAne bhramita thayelo mAnato te akAmanirjarA vagere thavAnA kAraNe game te rIte mAnavabhava pAmI karmakSayopazamavazAt tattva oLakhavAnI zraddhAvALo thaI mizra vagere guNasthAnakanI prApti thavAthI mithyAtvahetuka ane dilmohasamAna evA tattvavyAmohathI mukta bane che. pachI game te rIte yakSasamAna sadgurune pAmIne temanA upadezabahumAnAdithI jJAnAdirUpa mokSamArgane jANe che temaja tene anukUla samyaguM anuSThAnAdithI tene ArAdhe che. Ama ArAdhato te kriyAvAdI banyA pachI pugalaparAvarta kALanI aMdara potAnA bIjA pAMca mitro karatAM anaMtakALa moDo potAnA iSTanagara samAna mokSane meLave che." (kriyAvAdInuM zuklapAkSikapaNuM bhajanAe - zrAvakaprajJaptino phalitArtha) zaMkAH jo ke dazAzrutaskaMdhacUrNine anusarIne to A rIte nIcenI vAto jaNAya che ke (1) kriyAvAdI jIvo samyakatvI ke mithyAtvI baMne hovA saMbhave che. (2) utkRSTathI dhUna pudgalaparAvarta saMsAravALo hoya che temaja (3) avazya zuklapAkSika hoya che. ane (4) akriyAvAdI jIvo niyamA mithyAtvI temaja kRSNapAkSika hoya che. tema chatAM A bAbatano nirNaya karI zakAto nathI, kema ke bIjA zAstromAM dezona ardha pudgalaparAvarta karatAM adhika saMsAra jeono zeSa hoya tevA ja jIvo kRSNapAkSika kahyA che. - - - - - - - - -- - - - - - - - - - -- - - 1. pudgalaparAvartasya sidhyati, samyagdRSTirvA mithyAdRSTirvA bhavet / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuklapAkSika-kRSNapAkSika vicAra 221 'jesimavaDDo puggalapariaTTo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiA khalu ahie puNa kaNhapakkhiA / / ' (zrAvakaprajJapti) 'yeSAmapArddhapudgalaparAvarta eva zeSaH saMsArastata UrdhvaM setsyante, te zuklapAkSikAH kSINaprAyasaMsArAH, khaluzabdo vizeSaNArthaH, prAptadarzanA aprAptadarzanA vA santIti vizeSayati / adhike punarapArddhapudgalaparAvartAtsaMsAre kRSNapAkSikAH krUrakarmANa ityarthaH / ' ityAdi zrAvakaprajJaptivRttau / yogabinduvRttAvapyuktaM - 'tatrApi zuklapAkSiko'pArddhapudgalaparAvartAntargatasaMsAraH, yata uktaM 'jesimavaDo puggala0' ityAdi' / tato hi kriyAvAdinaH zuklapAkSikatvaM bhajanIyameva labhyate, akriyAvAdinopi niyamataH kRSNapAkSikatvamiti vighaTate eva, apArddhapudgalaparAvarttAbhyantarIbhUtasaMsArANAmapyakriyAvAdinAM saMbhavAt tasyApi kRSNapAkSikatvabhajanAyA eva sNbhvaat| nAstikatvapakSo hyakriyAvAdaH, 'asthi tti kiriyAvAI vayanti Nasthitti akiriyavAI tivacanAt, sa ca karmavaicitryavazAdalpatarabhavAnAmapi pradezyAdivad bhvtiiti| ata eva bhagavatyAM 'sukkapakkhiA jaha salessa' tti salezyAtidezena zuklapAkSika jema ke zrAvakaprajJapti vRttimAM kahyuM che ke "jeono vadhumAM vadhu dezona ardha pudgalaparAvarta saMsAra ja zeSa che - te pachI siddha thavAnA che teo zuklapAkSika che, jyAre enA karatAM adhika saMsAravALA jIvo kRSNapAkSika che. zuklapAkSika eTale kSINaprAya saMsAravALA, "khalu' zabda vizeSatAne sUcave che. te vizeSatA e ke A jIvo samyakatva pAmelA hoya ke na paNa hoya. kRSNapAkSika eTale kukarma karanArA yogabinduvRttimAM paNa kahyuM che ke, "temAM paNa zuklapAkSika eTale dezona ardhapugala parAvarta karatAM ochA saMsAravALo, kemake zAstramAM "jesimavaDuDho...." ityAdi kahyuM che." A granthavacano parathI jaNAya che ke "kriyAvAdI zuklapAkSika ja hoya' evo niyama nathI, paNa bhajanA ja che, kAraNa ke dezonA ardhapagalaparAvarta karatAM vadhu ane eka pudgalaparAvarta karatAM ochA saMsAravALA jIvo kriyAvAdI che paNa zuklapAkSika nathI. ema "akriyAvAdI kRSNapAkSika ja hoya' evo niyama paNa raheto nathI, kAraNa ke dezona ardhapudgalaparAvarta karatAM alpa saMsAravALA paNa keTalAka jIvo akriyAvAdI hoya che. jeo kRSNapAkSika to hotA nathI. (kAraNa ke dezonaardhapudgala karatAM vadhu saMsAravALAne ja kRSNapAkSika kahyA che.) AvA alpasaMsArI jIvo paNa akriyAvAdI hoya che te nIcenI vAta parathI jaNAya che. "kriyAvAdIo "asti' ema bole che. jyAre akriyAvAdIo "nAsti" ema bole che" ityAdi vacana nAstikatva pakSane ja akriyAvAda tarIke jaNAve che, je karmanI vicitratAnA kAraNe alpatara bhavavALA jIvone paNa - - - - - 1. yeSAmapArddhapudgalaparAvartaH zeSaH saMsAraH / te zuklapAkSikAH khalu adhike punaH kRSNapAkSikAH // 2. astIti kriyAvAdino vadanti, nAstIti akriyAvAdinaH / 3. zuklapAkSikA yathA salezyAH / - - - - - - - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 - dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-37 syApyakriyAvAdasaMbhava upadarzitaH / tathA ca salezyAdhikArapraznanirvacanasUtraM 'sossA naM aMte nIvA vikra viriyAvAvI ? pucchA / goyamA! viriyAvAvIvi khAva veLaavAlIvi' tti / tata imAmanupapattiM dRSTvA bhagavatyartha eva mano deyam / bhagavatyAM hi samyagdRSTaya eva kriyAvAdinaH pratipAditAH, 'micchadiTThI jahA kaNhapakkhiyA' ityatidezAt, 'kaiNhapakkhiyA NaM bhaMte jIvA kiM kiriyA - vAdI ? pucchA / goyamA ! No kiriyAvAdI, akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNai avAdIvi' tti vacanAtkRSNapAkSikANAM ca kriyAvAditvapratiSedhAditi / yuktaM caitat, sUtrakRtAGge'pi samavasaraNAdhyayananiryuktAvitthaM pratipAditatvAt / tathA ca tatpAThaH pradezIrAjA vagerenI jema hoya che. " - (bhagavatIsUtrano abhiprAya) tethI ja bhagavatIsUtramAM zuklapAkSika jIvone akriyAvAdano paNa saMbhava kahyo che. te A rIte - sudhAvilayA 'nahA salemsatti ' ityAdimAM zuklapAkSika jIvo mATe salezya jIvono atideza karyo che, arthAt salezya jIvonI jema jANI levuM evuM sUcana karyuM che. temaja salezya jIvanA adhikAramAM AvA prazna-uttarane jaNAvatuM sUtra kahyuM che - "he bhagavan ! salezya jIvo zuM kriyAvAdI hoya che ? pRcchA, gautama ! kriyAvAdI paNa hoya che. akriyAvAdI paNa hoya che. yAvat nainiyakavAdI paNa hoya che." Ama dazAzrutaskaMdhacUrNinA vacana parathI kriyAvAdIo zuklapAkSika hovAno ane akriyAvAdIo kRSNapAkSika hovAno niyama jaNAya che jyAre zrAvakaprajJapti vagerenA vacana parathI e vAto bhajanAe hovI siddha thAya che. A granthonI vAtomAMthI AvI asaMgati UbhI thatI hoI te badhIne bAju para mUkI daI bhagavatIsUtramAM anyatra je artha kahyo che tenA para ja mana sthira karavuM yogya che. bhagavatIsUtramAM samyagdaSTijIvone ja kriyAvAdI kahyA che, te A rIte-mithyAtvIo mATe kRSNapAkSika jIvono atideza karyo che. ane kRSNapAkSika jIvonA adhikAranA sUtramAM jaNAvyuM che ke "he bhagavan ! kRSNapAkSika jIvo zuM kriyAvAdI che ? gautama ! kriyAvAdI nathI, akriyAvAdI che, ajJAnavAdI che, vaiyikavAdI paNa che." AmAM kRSNapAkSikonA kriyAvAditvano karelo niSedha e tenA atidezavALA evA mithyAtvIomAM paNa lAgu paDe che. tethI 'mAtra samyaktvIo ja kriyAvAdI hoya' evuM phalita thAya che. A vAta yogya paNa che, kema ke sUtrakRtAMgamAM samavasaraNa adhyayana niryukti (121)mAM paNa AvuM pratipAdana karyuM che. te A 2. saptezyA mAvan ! nIvA: hri yiAvAddinaH ? praznaH / gautama ! yiAvAvino'pi yAvat vainayivavAvinopa / 2. mithyAdRSTiryathA kRSNapAkSikAH / 3. kRSNapAkSikAH bhagavan ! jIvAH kiM kriyAvAdinaH ? praznaH / gautama ! no kriyAvAdinaH, akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pIti / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuklapAkSika-kRSNapAkSika vicAra 223 sammadiTThI kiriyAvAdI micchA ya sesagA vAdI / jahiUNa micchavAyaM sevaha vAdaM imaM saccaM / / 121 / / iti ve? maivam, ekazAstrAvalambanenAparazAstradUSaNasya mahA''zAtanArUpatvAdubhayazAstrasamAdhAnasyaiva nyAyyatvAt, tatra bhagavatyAM sUtrakRniryuktau ca kriyAvAdivizeSasyaiva grahaNAd, dazAzrutaskandhacUrNA ca kriyAvAdisAmAnyasya grahaNAna granthavirodhaH / taduktaM bhagavatIvRttI- ete ca sarve'pyanyatra yadyapi mithyAdRSTaya evoktAstathApIha kriyAvAdinaH samyagdRSTayo grAhyAH samyagastitvavAdinAmeva teSAM samAzrayaNAt' iti / sUtrakRtavRttAvapyuktaM-'nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastastatkathamiha samyagdRSTitvenocyate? ucyate-sa tatra 'astyeva jIvaH' ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvan, 'tathA kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNaM, tathA svabhAva eva, niyatireva, pUrvakRtameva, rIte - kriyAvAdI jIvo samyagdaSTi hoya che. zeSavAdI jIvo mithyAdaSTi hoya che. tethI mithyAvAdane choDIne he bhavyo! A satyavAdane sevo." Ama bhagavatIjInA A vacano parathI samyakatvI jIvo ja kriyAvAdI ane zuklapAkSika hovA siddha thAya che. mATe mithyAtvIonuM koIpaNa anuSThAna anumodanIya hovuM siddha thatuM nathI. (ubhayazAstrano samanvaya karavo e ja nyAyapUrNa - uttarapakSa) samAdhAnaH AvI zaMkA karavI yogya nathI, kemake eka zAstrano AdhAra laIne bIjA zAstrone dUSaNa ApavA-apramANa karI devA e moTI AzAtanA rUpa che. tethI ubhayazAstrano samanvaya karavo e ja yogya che. te samanvaya A rIte - dazAzrutaskaMdhamAM sAmAnyataH koIpaNa kriyAvAdInI prarUpaNA che jyAre bhagavatIsUtra ane sUtrakRtAMganiryuktimAM amuka cokkasa kriyAvAdIonI ja vAta che. tethI e bemAM thoDo phera dekhAya che ane chatAM koI virodha nathI. bhagavatIsUtranI vRttimAM kahyuM che ke "A kriyAvAdI akriyAvAdI badhAne jo ke anyatra mithyAdaSTi ja kahyA che, chatAM paNa ahIM kriyAvAdI tarIke samyakatvI levA, kema ke samyagu astitvavAdI hoya evA ja kriyAvAdIno ahIM adhikAra che." sUtrakRtAMganI vRttimAM paNa kahyuM che ke, zaMkAH zAstromAM jude jude aneka sthaLe evA ja ekasozIye bhedavALA kriyAvAdIne kAlAdine svIkAratA mithyAvAdI tarIke kahyA che, to tame kema ahIM tene samyagdaSTi kaho cho? samAdhAnaH anya sthaLoe "satyeva nIvaH' (jIva che ja) evA ja kAra sahita svIkAra karato, temaja kAla eka ja A AkhA jagatanuM kAraNa che, ema svabhAva eka ja, niyati eka ja, pUrvakRta karma 1. samyagdRSTayaH kriyAvAdino mithyAzca zeSakA vAdinaH / hitvA mithyAvAdaM sevadhvaM vAdamimaM satyam // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 24 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 puruSakAra eva ityevamaparanirapekSatayaikAntena kAlAdInAM kaarnntvenaashrynnaanmithyaatvm| tathAhi-'astyeva jIvaH' ityevamastinA saha jIvasya sAmAnAdhikaraNyAd 'yadyadasti tattajjIvaH' iti prAptam, ato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam, tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAtsamyaktvamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyekaM nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samuditAnAM samyaktvasadbhAvaH? na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati, sikatAtailavat / naitadasti, pratyekaM padmarAgAdimaNiSvavidyamAnA'pi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA, na ca dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiJcidetadityAdi / / ' yA ca kriyAvAdisAmAnyasyAntaHpudgalaparAvarttAbhyantarasaMsAratvena niyamataH zuklapAkSikatvAnupapattiH sA kriyArucirUpeNa zuklapakSeNa zuklapAkSikatvamavalaMbya pariharttavyA, ata evAkriyAvAdino niyamAtkRSNapAkSikatvamapi saGgacchate, 'kriyApakSa eva zuklo'kriyApakSastu kRSNa' iti, anyathA ja, puruSArtha ja AkhA jagatanuM kAraNa che ityAdirUpe bIjAne nirapekSapaNe ekAnta kAla vagerenI kAraNatAne kahetAM evA kriyAvAdInI vivakSA karI che ane tethI ene mithyAvAdI kahyo che. kema ke "acceva jIva: ityAdimAM astinI sAthe jIvanuM sAmAnAdhikaraNya (eka adhikaraNamAM rahevA paNuM) phalita thatuM hoI "je je asti hoya) te te jIva hoya evI vyApti banI jAya che je ghaTAdine paNa jIva tarIke pratipAdita karatI hoI asat che. jyAre ahIM "jakArazUnyapakSane AzrIne kriyAvAdInI vivekSA che. mATe tene samyakatvI kahyA che. ema kAlAdinI paNa samudita thayelA ane paraspara sApekSa evA jateonI kAraNatAne kahenAra kriyAvAdInI ahIM vAta hoI samyakatvI kahyA che. "paraspara nirapekSa evA pratyeka kAlAdi jo mithyAtva svabhAvavALA hoya to samudita teomAM samyaktva svabhAva zI rIte AvI jAya? kema ke pratyekamAM na hoya te samudAyamAM paNa hovuM saMbhavatuM nathI, jema ke retInA kaNamAM na raheluM tela tenA samudAyamAM paNa hotuM nathI" evI zaMkA na karavI, kAraNa ke mANeka vagere dareka maNakAmAM nahi rahelo evo paNa ratnano hAra teonA samudAyamAM raheto dekhAya che. ane je AvuM sAkSAta dekhAya che temAM asaMgati UbhI karavAno koI prazna ja hoto nathI. tethI pratyekamAM hAjara nahi evuM samyakatva te kAlAdinA samudAyamAM zI rIte AvI jAya ?' e zaMkA sAva phalyu che." (zrAvakaprajJapti ane dazAzrutanA pratipAdanonI saMgati) vaLI "zrAvakaprajJaptimAM dezona adhapugalaparAvarta karatAM vadhu saMsAravALA jIvone kRSNapAkSika kahyA che ane dazAzrutaskaMdhamAM kriyAvAdIno sAmAnyathI kALa aMtaH pudgalaparAvarta kahyo che. tethI kriyAvAdI. zuklapAkSika ja hoya evo niyama asaMgata thaI jaze" evuM je kahyuM che tenuM samAdhAna nIcenI be vivakSAe A pramANe karavuM - (1) zrAvakaprajJaptimAM utkRSTathI dezona ardhapudgalaparAvarta saMsAra hovArUpa je zuklapAkSikatvanI vAta che, dazAzrutaskaMdhamAM te zuklapAkSikatvanI vAta nathI kintu kriyArucirUpa zukla Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuklapAkSika-kRSNapAkSika vicAra 225 niravadhAraNapakSAzrayaNe kriyAvAdivadakriyAvAdyapi samyagdRSTiH syaat| athavotkRSTataH pudgalaparAvarttasaMsArijAtIyatvamatra zuklapAkSikatvaM, tadadhikasaMsArajAtIyatvaM ca kRSNapAkSikatvaM vivakSitamityadoSa iti pratibhAti, tattvaM tu bahuzrutA vidanti / - idaM tu dhyeyaM-kAlApekSayA'bhyupagamApekSayaiva ca kRSNazuklapakSadvaividhyAbhidhAnaM grnthessvviruddhm| ata eva sthAnAMge 'egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA egA sukkapakkhiANaM vaggaNA' / ityatra 'jesimavaDDo pakSanI vAta che. arthAt, kriyArucivALo evo kriyApakSa e ja zuklapakSa, ane e vagarano evo akriyApakSa e ja kRSNapakSa, AmAM dezona ardha ke eka pudgalaparAvartarUpe kALanI vivakSA nathI. kriyAvAdIne (pachI bhale ne te dezona ardhapudgalaparAvarta karatAM vadhu saMsAravALo paNa hoya) kriyAruci to hoya ja che. tethI e zuklapAkSika ja hovAno niyama saMgata thaI jAya che. temaja akriyAvAdI koIpaNa jIvane (pachI bhale ne teno saMsAra alpa bhava jeTalo ja zeSa hoya) kriyAruci na hovAthI te avazya kRSNapAkSika ja hoya evo niyama paNa saMgata thaI jAya che. vaLI A rIte ja kArayukta niyamane saMgata karavo e Avazyaka paNa che ja, kemake nahIMtara kriyAvAdInI jema akriyAvAdI paNa samyakatvI hovAnI Apatti Ave. ("dazAzrutaskaMdha cUrNinA vacanonI saMgati karavA tame kriyArucine AgaLa karIne zuklapAkSikatvanI vivakSA karo cho. paNa AvI vivaphA kyAMya anyatra zAstramAM joyelI che ke jethI tame kahI zako? anyatra zAstramAM to kALanI apekSAe enI prarUpaNA karelI dekhAya che." AvI saMbhavita zaMkAne dhyAnamAM rAkhIne granthakAra vRttimAM bIjI saMgati dekhADe che.) athavA (2) dazAzrutaskaMdhamAM batAvelA niyamanI bIjI rIte saMgati - utkRSTathI pudgala parAvartasaMsAravALA hovuM te ahIM zuklapAkSikatva tarIke ane enA karatAM paNa vadhu saMsAravALA hovuM te kRSNapAkSikatva tarIke vivasyuM che. - tethI koI doSa raheto nathI. Ama, kriyArucinI ke kALanI apekSAe zuklapAkSikatvanI virakSA karI uktaniyamanI saMgati karavI joIe, evuM amane nirdoSa lAge che, bAkI sAcuM rahasya to bahuzruto jANe che, paNa gItArtha paraMparA prApta koI paNa graMthane apramANa TheravI UDADI devo e to koI rIte yogya nathI.) (zukla-kRSNapakSanI be vivakSAo zAstrasiddha) A vAta dhyAnamAM rAkhavI -pranthomAM kRSNapakSa ane zuklapakSa e be prakAranuM kathana, kALanI apekSAe ane abhyAgamanI apekSAe e baMne apekSAe hovuM viruddha nathI. tethI ja ThANAMgamAM "eka kRSNapAkSikonI vargaNA che ane eka zuklapAkSikonI A sUtranI vRttimAM vRttikAra zuklapAkSikAdinuM -- A adhikAra mATe pR. 40 paranI TIppaNa juo. 1. ekA kRSNapAkSikANAM vargaNA, ekA zuklapAkSikANAM vrgnnaa| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 puggala.....' ityAdyeva lakSaNaM vRttikRtoktm| 'duvihA NeraiA paNNattA, taM jahA-kaNhapakkhiA ceva sukkapakkhiA ceva / ' ityatra pAkSikadaNDake cedamuktaM-'zuklo vizuddhatvAtpakSaH=abhyupagamaH zuklapakSaH, tena carantIti zuklapAkSikAH zuklatvaM ca kriyAvAditveneti / Aha ca - 'kiriyAvAI bhavve No abhavve, sukkapakkhie, No kaNhapakkhietti / zuklAnAM vA=Astikatvena vizuddhAnAM, pakSo=vargaH zuklapakSaH, tatra bhavAH zukla-pAkSikAH tadviparItAH kRSNapAkSikAH' iti prAguktameva yuktamiti / yattUcyate kenacit 'akAmanirjarAGgatvAnna mithyAdRzAM kimapi kRtyamanumodanIyamiti tadasat, mithyAdRzAmapi prakRtibhadrakatvAdiguNavatAM 'karmakSayo me bhUyAd' itIcchayA svayogyazIlatapaHprabhRtisadanuSThAnakAriNAM sakAmanirjarA'napAyAt / 'saha kAmena-mokSAbhilASeNa, varttate yA sA simavo pupata..' ityAdi (kALanI apekSAvALuM) ja lakSaNa karyuM che. jyAre be prakAre nArako kahyA che - kRSNapAkSika ane zuklapAkSika evA pAkSikadaMDakamAM abhyagAmanI apekSAe te lakSaNa kahyuM che. te A rIte - vizuddha hovAnA kAraNe je pakSa abhugama vizuddha che. te zuklapakSa. tene mukhya karIne vicare te zuklapAkSika. ahIM zuklatva kriyAvAditvanI apekSAe jANavuM. arthAt kriyAvAditArUpa abhyapagamanA kAraNe teo zuklapAkSika che. kahyuM che ke, "kriyAvAdI bhavya hoya che, abhavya nahi, ema zuklapAkSika hoya che, kRSNapAkSika nahi." athavA AstikatAnA kAraNe vizuddha hoya teo zukla. teono pakSa (varga) e zuklapakSa. temAM thayelA jIvo e zuklapAkSika. enAthI viparIta hoya te kRSNapAkSika." Ama dazAzrutaskaMdha cUrNinA vacanonI saMgati karavA temAM kriyArucirUpa zuklapakSanI vivekSA che.' ityAdi kahIne ame je saMgati karI dekhADI e paNa, abhyapagama sApekSa lakSaNa paNa zAstrasiddha hoI navI kalpanA rUpa nathI. tethI ame pahelI je saMgati dekhADI te ja yogya che. (granthakAre "a tu dhyeyaM....' vagere pAchaLathI umeryuM lAge che emAM ukta vacanonI saMgati karavA pote je be vivakSAo dekhADI hatI temAMthI prathama vivalA navI kalpanA rUpa nathI e siddha thavAthI e ja badhI rIte yogya che, ane tethI bIjI vivakSAnI jarUra rahetI nathI. evuM prathakArane abhipreta hoya ema lAge che, kema ke zukla-pAkSikane kALanI apekSAe paNa zrAvakaprajJapti vageremAM dezona ardhaparAvarta zeSa saMsAravALA kahyA che. caramAvarta zeSa saMsAravALA nahi.) (mithyAtvIomAM paNa sakAmanirjarA saMbhavita) vaLI "mithyAtvInuM koIpaNa anuSThAna akAmanirjarAnuM ja kAraNa banatuM hoI anumodanIya hotuM nathI." evuM je koIe kahyuM che te asat che, kema ke bhadrakaprakRti vagere guNavALA ane mArA karma khapo" 1. dvividhA nairayikAH prajJaptAH, tadyathA-kRSNapAkSikAzcaiva zuklapAkSikAzcaiva / 2. kriyAvAdI bhavyaH, nAbhavyaH, zuklapAkSikaH, na kRSNapAkSikaH / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuklapAlika-kRSNapAkSika vicAra 227 sakAmA' 'tadviparItA tvakAmA' iti hi sakAmAkAmayornirjarayorlakSaNam / taduktaM yogazAstravRttI (4-86) - "sA nirjarA dvedhA, saha kAmena='nirjarA me bhUyAd' ityabhilASeNa, yuktA sakAmA, na tvihalokaparalokaphalAdikAmena yuktA, tasya prtissiddhtvaat| yadAhuH - 'no ihalogaTThayAe tavamahiTThijjA, no paralogaTThayAe tavamahiTThijjA, no kittIvaNNasaddasilogaTThayAe tavamahiTThijjA, nannattha nijjaraTThayAe tavamahiTThijjA' ityAdi ityekA nirjarA, dvitIyA tu kAmavarjitA=kAmena pUrvoktena varjitA" iti / na ca vAcyaM 'jJeyA sakAmA yaminAmakAmA tvanyadehinAm / / 87 / / ' ityanena yogazAstrasyaiva vacanAntareNa yatInAmeva sakAmA nirjarA sidhyati, mithyAdRzAM tu karmakSayAdyarthaM tapaHkaSTaM tanvatAmapyakAmaiva iti, 'jJeyA sakAmA yaminAM' ityAdivacanasyotkRSTasakAmanirjarAsvAmikathanaparatvAd, utkRSTA hi sakAma evI icchAthI svayogya zIla-tapa vagere saanuSThAna karavAvALA mithyAtvIone sakAma nirjarA thAya che. eTale ke teonuM te anuSThAna sakAmanirjarAnuM kAraNa bane ja che. kAraNa ke "mokSAbhilASarUpa kAma (icchA)thI je yukta hoya te sakAmanirjarA ane tenAthI viparIta hoya te akAmanirjarA" evA ja sakAma-akAmanirjarAnA lakSaNa che jemAMthI ukta mithyAtvImAM sakAmanirjarAnuM lakSaNa ghaTI jAya che. yogazAstranI vRtti (4-86) mAM kahyuM che ke te nirjarA be prakAre "mane nirjarA thAo evI abhilASAyukta hoya te sakAma. AmAM Ihaloka-paraloka saMbaMdhI phaLa vagerenI icchA na hovI joIe. kema ke tevI icchAvALA tapano niSedha karyo che. jema ke kahyuM che ke "A loka mATe tapa na karavo, paraloka mATe tapa na karavo, kIrti, varNavAda, zlAghA-prazaMsA mATe tapa na karavo, nirjarAnI icchA sivAya bIjAnI IcchAthI tapa na karavo." A eka nirjarA thaI. AvA "nirjarAnI icchA" rUpa kAmathI varjAyelI nirjarA te bIjI akAmanirjarA." ("yA sakAmA yaminA'nuM tAtparya) yogazAstranA ja (4-87) "sAdhuone sakAmanirjarA jANavI. anya jIvone akAma.' ityAdi bIjA vacanathI siddha thAya che ke sAdhuone ja sakAmanirjarA hoya, mithyAtvIo to karmakSayAdi mATe tapanuM kaSTa upADatA hoya to paNa akAmanirjarA ja kare che. to tame kema prakRtibhadraka mithyAtvIne sakAmanirjarA kaho cho?" evI zaMkA na karavI. kAraNa ke "sAdhuone sakAmanirjarA jANavI' ityAdi vacana sAmAnyathI sakAmanirjarAnA svAmIne jaNAvavAnA tAtparyamAM nathI kahevAyuM, paNa utkRSTa sakAmanirjarAnA svAmIne jaNAvavAnA tAtparyamAM kahevAyuM che. utkRSTa sakAmanirjarA sAdhuone ja hoya che. jo e vacananuM AvuM 1. nehalokArthaM tapo'dhitiSTheta, na paralokArthaM tapo'dhitiSTheta, na kIrtivarNazabdazlAghArtha tapo'dhitiSTheta, nAnyatra nirjarArthaM tapamadhitiSThet / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 nirjarA teSAmeva bhavediti, anyathA dezaviratAnAmaviratasamyagdRzAM cAkAmanirjaraiva prApnoti, teSAmapi yamizabdAvyapadezyatvena vizeSAbhAvAd, na caitadiSTam, tasmAdetadvacanamutkRSTasakAmanirjarA'dhikArikathanaparamiti na doSaH / / kiJca 'jJeyA sakAmA0' ityAdi zlokavyAkhyAne'pyakAmanirjarAsvAmino nirabhilASaM nirabhiprAyaM ca kaSTaM sahamAnA ekendriyAdaya evoktAH, na tu bAlatapasvyAdayo mithyAdRzo'pi / tathAhi-'sakAmA=nirjarA'bhilASavatI, yaminAM yatInAM, vijJeyA, te hi karmakSayArthaM tpstpynte| akAmA tu=karmakSayalakSaNaphalanirapekSA nirjarA, anyadehinAM yativyatiriktAnAmekendriyAdInAM praanninaam| tathAhi-ekendriyAH pRthivyAdayo vanaspatiparyantAH zItoSNavarSajalAgnizastrAdyabhighAtacchedabhedAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya nIrasaM tatsvapradezebhyaH parizATayanti, vikalendriyAzca kSutpipAsAzItoSNavAtAdibhiH, paJcendriyAstiryaJcazca chedabhedadAhazastrAdibhiH, nArakAzca trividhayA vedanayA, manuSyAzca kSutpipAsAvyAdhidAridryAdinA, devAzca parAbhiyogakilbiSatvAdinA'sadvedyaM karmAnubhUya svapradezebhyaH parizATayantItyeSAmakAmanirjareti / / ' tAtparya na hoya to to dezavirati ane avirata samyaktvIone paNa akAmanirjarA hovI mAnavI paDe. te eTalA mATe ke teono paNa "yamI' zabdathI ullekha thato na hovAthI "ayamIo' tarIke teo mithyAtvIone samAna ja hoya che. paNa teone akAmanirjarA mAnavI to tamane paNa saMmata nathI ja. tethI yogazAstranuM e vacana to utkRSTa sakAmanirjarA karanArane jaNAvavAnA tAtparyamAM ja che e nakkI thAya che. eTale mithyAtvIne paNa sakAmanirjarA kahevAmAM "e vacanano virodha thavo vagere rUpa koI doSa raheto nathI. vaLI e zlokanI to TIkAmAM paNa akAmanirjarAnA svAmI tarIke abhilASA ane abhiprAya vagara ja kaSTane sahana karanArA ekendriyAdi ja kahyA che, nahi ke bALatapasvI vagere mithyAtvIo. te A rIte sakAma nirjarA eTale abhilASayukta nirjarA. te sAdhuone hoya che. kema ke teo karmakSaya mATe tapa tape che. akAmanirjarA eTale karmakSayarUpa phaLanI apekSAzUnya sahana karavAnI kriyAthI thayela nirjarA.... te sAdhu sivAyanA ekendriyAdi jIvone hoya che. te A rIte - pRthvIkAyathI mAMDIne vanaspatikAya sudhInA ekendriya jIvo zIta-uSNa-varSA-jaLa-agni-zastra vagerenA abhighAta cheda-bheda vagere dvArA azAtAvedanIya karmane bhogavI nIrasa banAvI potAnA Atmapradezo parathI dUra kare che. ema vikalendriyo bhUkha-tarasa-zIta-uSNa-pavanAdi dvArA, paMcendriya tiryaMco cheda-bheda-dAha-zastrAdi dvArA, nArako traNa prakAranI vedanA dvArA, manuSyo sudhA-pipAsA roga-garIbI vagere dvArA ane devo bIjAnuM AjJApAlanakilbiSatva vagere dvArA-azAtAvedanIya karma anubhavIne potAnA Atmapradezo parathI dUra kare che. tethI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra 229 samayasArasUtravRtyorapyevamevoktaM (a. 6) tathAhi - 'idAnIM nirjarAtattvaM nigadyateaNubhUarasANaM kammapuggalANaM paDisaDaNaM NijjarA / anubhUtarasAnAM=upabhuktavipAkAnAM, karmapudgalAnAM parizaTanaM AtmapradezebhyaH pracyavanaM, nirjarA / atha tasyA bhedAvAha-'sA duvihA paNNattA sakAmA akAmA ya', saha kAmena='nirjarA me bhUyAd' ityabhilASeNa, na tvihaparalokAdikAmena yuktA sakAmA / anantaroktakAmavarjitA tvakAmA / 'ca'zabdaH samuccaye, upAyAtsvato'pi vA phalAnAmiva karmaNAM pAkasya bhAvAnnirjarAyA idaM dvaividhyamiti bhAvaH / tatrAkAmA keSAmityAha - 'tattha akAmA savvajIvANaM' nirjarA'bhilASiNAM tapastapyamAnAnAM sakAmanirjareti vakSyamANatvAt tadvyatiriktAnAM sarveSAM jIvAnAmakAmA, karmakSayalakSaNAbhilASavarjitatvAd / / etadeva caturgatigatajantuSu vyaktIkurvannAha - tathAhi - eMgidiAI tiriA jahAsaMbhavaM cheabheasIuNhavAsajalaggichuhApivAsAkasaMkusAIehiM, nAragA tivihAe veaNAe, maNuA chuhApivAsAvAhidAliddacAragaNirohaNAiNA, devA parAbhiogakibbisiattAiNA asAyAveaNijjaM kammamaNubhaviuM paDi(ri)sADiMti, tesimakAmaNijjarA / / tathAhIti pUrvoktasyaivopakSepe, chedabhedazItoSNavarSajalAgnikSudhApipAsAkazAGkuzAdaya ekendriyAdiSu paJcendriyaparyantatiryakSu yathAyogaM yojyAH / nArakANAM trividhA vedanA kSetrajA'nyonyodIritaparamAdhArmikajanitasvarUpA / A badhA jIvone akAmanirjarA hoya che." samayasAra sUtra (a. 6) ane tenI vRttimAM paNa A pramANe 4 puMcha. te sAta have nirjarAtattva kahevAya che. rasa bhogavAI gayelA karmapugalo Atmapradezo parathI kharI paDavA e nirjarA. have tenA bhedo kahIe chIe. te be prakAre sakAma ane akAma. "mArA karmanI nirjarA thAo." evI abhilASAthI yukta paNa aha-paralokAdinI icchAthI zUnya evI nirjarA te sakAma. ukta abhilASA vinAnI nirjarA te akAma. "ca" samuccaya mATe. phaLonI jema karma paNa upAyathI ke svataH pAkatA hovAthI nirjarAnA A be bheda paDe che. temAM akAma nirjarA kone hoya? te kahe che - akAma nirjarA badhA jIvone hoya che. nirjarAbhilASI tapasvIone sakAmanirjarA kahevAnI che. tethI te sivAyanA badhA jIvone, teo karmakSayanI abhilASA vinAnA hoI akAmanirjarA hoya che. A ja vAta cAre gatinA jIvomAM vyakta rIte dekhADatAM sUtrakAra kahe che - ekendriyathI tiryaMca paMcendriya sudhInA jIvo - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1. anubhUtarasAnAM karmapudgalAnAM parizATanaM nirjraa| 2. ekendriyAdayastiryaJco yathAsaMbhavaM chedabhedazItaSNovarSAjalAgnikSudhApipAsAkazAGkazAdibhiH, nArakAstrividhayA vedanayA, manujAH kSudhA pipAsAvyAdhidAridrayacAtakanirodhanAdinA, devAH parAbhiyogakilbiSikatvAdinA'zAtAvedanIyaM karmAnubhUya parizAtayanti, tessaamkaamnirjraa| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-37 vAhitti vyAdhiH, cArakanirodhaH kArAgAragrahaH, zeSaM subodham / sakAmanirjarAmAha - 'sakAmaNijjarA puNa NijjarAbhilAsINaM aNasaNa-omoyariA-bhikkhAyariya-rasaccAya-kAyakilesa-paDisaMliNaAbheyaM chavvihaM bAhiraM, pAyacchitta-viNaa-veyAvacca-sajjhAya-jhANa-viusaggabheaM chavvihamabhiMtaraM ca tavaM tavaMtAmAM | nirjarA'bhilASiNAmanazanAdibhedaM SaDvidhaM bAhyaM, prAyazcittAdibhedaM SaDvidhamAbhyantaraM ca tapastapyamAnAnAM bhavati sakAmA nirjareti saMTaGkaH ityAdi / ' na ca-atrApi tapasaH sakAmanirjarArUpatvapratipAdanAd mithyAdRzAM ca tadabhAvAna sakAmanirjaretivAcyaM, mithyAdRzAmapi mArgAnusAriNAM tacca cAndrAyaNaM kRcchre' ityAdinA (yo0bi0 131) tapasaH pratipAdanAt / kiJca mArgAnusAryAnuSThAnamAtrameva sakAmanirjarAyAM bIjaM, aviratasamyagdRSTyanurodhAt, na tu tapomAtrameveti na kA'pyanupapattiH, ata eva sphuTamokSAbhilASasattve'pi mithyAdRzAM prabalAsadgrahadoSavatAM tadabhAvavatAmAdidhArmikANAmiva phalato na sakAmanirjarA, mArgAnusArya yathAsaMbhava cheda-bheda-zIta-uSNa-varSA-jaLa-agni-bhUkha-tarasa-kaza(cAbUka) aMkuza vagere dvArA, nArako kSetrajanya, anyonya karela ane paramAdhAmIe karela ema vividha vedanAthI, manuSyo bhUkha-tarasa-vyAdhigarIbI-keda vagere dvArA ane devo parAbhiyoga kilbiSikatvAdi dvArA azAtA vedanIya karmane anubhavIne khapAve che te teonI akAma nirjarA che. have sUtrakAra sakAmanirjarAne kahe che - anazana-uNodarIbhikSAcaryA-rasatyAga-kAyakleza ane pratisalInatA rUpa cha prakAranA bAhya temaja prAyazcita-vinayavaiyAvacca-svAdhyAya-dhyAna ane kAyotsarga rUpa cha prakAranA Abhyantara tapane tapatAM nirjarAbhilASI jIvone sakAmanirjarA thAya che, (ema saMbaMdha joDavo.)" ahIM paNa tapane ja sakAmanirjarA rUpe kahyo che. mithyAtvIone tapa pote ja saMbhavato na hovAthI sakAmanirjarA paNa hotI nathI." evI zaMkA na karavI, kema ke mithyAtvI evA paNa mArgAnusArIne kuchu cAndrAyaNatapa vagere hovAnuM yogabiMdu (131) mAM pratipAdana karyuM che. vaLI avirata samyagdaSTimAM sakAmanirjarA abAdhita rahe e mATe mArgAnusArI saghaLAM kRtyone sakAmanirjarAnuM bIja mAnavuM paDe che nahi ke tapa mAtrane (kema ke avirata samyaktvamAM tapa to nathI paNa hoto). tethI koI asaMgati nathI. Ama mArgAnusArI anuSThAna mAtra sakAmanirjarAmAM bIjabhUta hovAthI ja prakTa mokSAbhilASa hovA chatAM daDha kadAgrahavALA (ane tethI amAganusArI) mithyAtvIone daDha kadAgrahavinAnA AdidhArmikonI = 1. sakAmanirjarA punanirjarA'bhilASiNAmanazanonodarikAbhikSAcArasatyAgakAyaklezapratisaMlInatAbhedaM SavidhaM bAhya, prAyazcittavinaya vaiyAvRttyasvAdhyAyadhyAnavyutsargabhedaM SavidhamAbhyantaraM tapastapyamAnAnAm / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra 231 nuSThAnAbhAvAt, tadabhAve'pi ca svAbhAvikAnukampAdiguNavatAM meghakumArajIvahastyAdInAM phalataH sA'bAdhiteti vibhAvanIyam / yuktaM caitatpaJcasvanuSThAneSu taddhatvamRtAnuSThAnayoriva(reva) sakAmanirjarAGgatvavyavasthiteH / ata evAnucitAnuSThAnamakAmanirjarAGgamuktam / tathA ca dharmabindusUtravRttivacanam - 'mananuSThAnamanyavanirnara muviparyayati It' (6/5) 'ananuSThAnamanuSThAnameva na bhavati, anya-vilakSaNamucitAnuSThAnAt, tarhi kIdRzaM tat? ityAha-akAmanirjarAGgam; akAmasya=nirabhilASasya, tathAvidhabalIvardAderiva yA nirjarA karmakSapaNA, tasyA aGga=nimittaM, na tu muktiphalAyA nirjraayaaH| kutaH? ityAha-uktaviparyayAd-udagravivekAbhAvena ratnatrayArAdhanA'bhAvAditi / / ' ucitAnuSThAnaM ca sAdhvAdInAM yathA zuddhacAritrapAlanAdikaM tathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAmapi sAmAnyataH sadAcArAdikam, bhuumikaabhedenaucityvyvsthaanaat| tato'dhikAribhedena yadyadocitamanuSThAnaM tattadA sAkSAtpAramparyeNa vA nirvANaphalamiti sakAmanirjarAGgam, yaccAnucitaM tad 'anucitapratipattau niyamAdasadabhinivezo'nyatrAnAbhogamAtrAd' iti vacanAdabhinivezasahakRtatvena viparItaphalamiti jevI pariNAme sakAmanirjarA thatI nathI, kema ke mArthAnusArI anuSThAna hotuM nathI. jyAre prakaTa mokSa abhilASA na hovA chatAM svAbhAvika anukaMpA vagere guNavALA meghakumAranA jIva hAthI vagerene nibaMdha rIte sakAmanirjarA thaI hatI te vicAravuM. A vAta yogya paNa che ja, kAraNa ke pAMce anuSThAnamAM taddhatuamRta anuSThAnamAM ja sakAmanirjarAnI kAraNatA rahelI che. (eTale ke ananuSThAna vageremAM te rahI nathI) tethI ja anucita anuSThAnane akAmanirjarAnuM kAraNa kahyuM che. jema ke dharmabiMdu (6-15) sUtra ane vRttimAM kahyuM che ke "ucita anuSThAnathI vilakSaNa anya anuSThAna anuSThAnarUpa banatuM nathI mATe e ananuSThAna hoya che. nirjarAnI abhilASA vagaranA tevA baLadiyA vagerene bhAravahanAdi karavAthI je akAmanirjarA thAya che tevI akAmanirjarAnuM ja te ananuSThAnarUpa anuSThAna kAraNa bane che. paNa mukti apAvI zake evI sakAmanirjarAnuM kAraNa banatuM nathI, kemake prabaLa viveka na hovAnA kAraNe te anuSThAna ratnatrayInI ArAdhanArUpa banatuM nathI." A vacano parathI jaNAya che ke anucita anuSThAna akAmanirjarAnuM aMga bane che. vaLI sAdhu vagerene zuddha cAritrapAlanAdi jema ucita anuSThAnarUpa hoya che tema mArgAnusArI mithyAtvIonA paNa sAmAnya sadAcArapAlanAdi teo mATe to ucita anuSThAna rUpa ja hoya che, kAraNa ke judI judI bhUmikAe aucitya paNa juduM juduM hoya che. tethI adhikArInI apekSAe je anuSThAna jyAre ucita hoya che tyAre te sAkSAt ke paraMparAe mokSaphaLaka banatuM hoI sakAmanirjarAnuM kAraNa bane che. ane je anuSThAna anucita hoya che te, "anAbhoga sivAya thatI anucita pravRttimAM avazya asad abhiniveza hoya che. e vacanathI abhinivezayukta hovuM jaNAya Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-37 tatvato'kAmanirjarAGgamiti mantavyam / itthaM ca 'tao bhaNiyaM nAileNaM jahA 'mA vaccha! tumaM eteNaM pariosamuvayAsu / jahA ahayaM AsavAreNa parimusio, akAmaNijjarAe vi kiMci kammakhao havai kiM puNa jaM bAlataveNa? tA ete bAlatavassiNo daTThavve, jao NaM kiMci ussuttummaggayArittameesi ya dIsaha ' ityAdi mahAnizIthacaturthAdhyayanavacanAd akAmanirjarAjanyAtkarmakSayAd bAlatapojanyasya tasya bhUyastvasiddheH 'aNukampAkAmaNijjarabAlatavodANaviNayavibdhaMge' ityAdI samyaktvaprAptihetuSu, mahavvayaaNuvvaehi ya bAlatavokAmaNijjarAe ya / devAuaM NibaMdhai sammaddiTThIya jo jIva / / 232 3 - che. ane tethI viparIta phaLavALuM hoI 5ramArthathI akAmanirjarAnuM kAraNa bane che e jANavuM. (akAma nirjarA ane bALatapa e be judA che ?) AnA parathI e paNa nakkI thAya che ke, mahAnizItha sUtranA cothA adhyayananA vacanathI 'akAmanirjarAthI thatAM karmakSaya karatAM bALatapathI thato karmakSaya adhika hoya che', evuM je siddha thAya che tenA parathI ane samyaktvaprAptinA temaja devAyu bAMdhavAnA kAraNomAM akAmanirjarA ane bALa tapane judA judA je gaNyA che tenA parathI te beno bheda hovo je kahevAya che te svarUpabheda ane potapotAnA je phaLabhedanI apekSAe kahevAya che. ane te paNa 'badhA ja bALatapa akAmanirjarA ja karAve.' evI paranI bhramaNA dUra karavA mATe ja kahevAya che. bAkI vAstavika rIte to, "je koI ucita anuSThAna hoya te (pachI bhale ne mArgAnusArIno bALatapa hoya) akAmanirjarAnuM kAraNa banatuM nathI, paNa sakAma nirjarAnuM ja kAraNa bane che ane je kAMI anucita anuSThAna hoya te mokSanuM kAraNa banatuM na hoI phaLane AzrIne cAhe bALatapa kahevAya ke akAmanirjarAnuM kAraNa kahevAya emAM koI jhAjho bheda nathI" evuM amane yogya lAge che. mahAnizItha sUtranA e vacanono artha A pramANe che - pachI nAgile kahyuM 'he vatsa ! tuM A badhI kriyAthI saMtoSa na mAna. jema huM azvavArathI ThagAyo hato (tema tuM na ThagA.) kema ke akAma nirjarAthI paNa kaMIka karmanirjarA thAya che to bALatapanI zuM vAta karavI ? tethI A badhAne bALatapasvI jANavA, kema ke e lokomAM paNa kaMIka utsUtra, unmArga AcaraNa dekhAya che. ema Avazyaka niryukti (845)mAM samyaktva prAptinA A hetuo darzAvelA che - anukaMpA, akAmanirjarA, bALatapa, dAna, vinaya, vibhaMga vagere...' devAyu bAMdhavAnA kAraNo A darzAvyA che - mahAvrata, aNuvrata, bALatapa, akAmanirjarAthI jIva devAyu bAMdhe che. ema samyaktvI jIva paNa devAyu bAMdhe che. 1. tato bhaNitaM nAgilena yathA, 'mA vatsa ! tvametena paritoSamupayAhi, yathA'hamazvavAreNa parimuSito'kAmanirjarayApi kiJcitkarmakSayo bhavati kiM punaryad bAlatapasA ? tasmAdete bAlatapasvino draSTavyAH, yataH khalu kiJcidutsUtronmArgacAritvameteSAM ca dRzyate // 2. asyottarArdha: : saMjogavippaoge vasaNUsavaisikkAre / chAyA : anukaMpA'kAmanirjarAbAlatapodAnavinayavibhaGgam / saMyogaviprayogau vyasanotsarvaddhisatkAram // ( A. ni. 845) 3. mahAvratANuvrataizca bAlatapo'kAmanirjarAbhyAM ca / devAyurnibadhnAti samyagdRSTizca yo jIvaH // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra 233 ityAdau devAyuHkAraNeSu ca bhedenAbhidhAnAdakAmanirjarAbAlatapaso do yaH procyate sa svarUpabhedaM nijanijaphalabhedaM cApekSya 'bAlatapaH sarvamevAkAmanirjarAGgaM' iti parasya bhrAntinirAsAya / tattvatastu yaducitAnuSThAnaM tatrAkAmanirjarA'gaM, yaccAnucitAnuSThAnaM tanirvANAnaGgatvAtphalato bAlatapo vocyatAmakAmanirjarA'GgaM vA nA'tra kazcidvizeSa iti yuktaM pazyAmaH / kiJca mithyAdRSTInAmapi mArgasAdhanayogA guNasthAnakatvAbhyupagamAdeva haribhadrAcAryaH pradarzitAH, tathA ca teSAmapi sakAmanirjarAyAM na bAdhakaM, guNalakSaNAyAstasyAH kuzalamUlatvAt / taduktaM tattvArthabhASye navamAdhyAye-'nirjarA vedanA vipAka ityanarthAntaram, sa dvividho'buddhipUrvaH kuzalamUlazca tatra narakAdiSu karmaphalavipAko yo'buddhipUrvakastamavadyato'nucintayed akuzalAnubandha iti / / tapaHpariSahajayakRtaH kuzalamUlastaM guNato'nucintayet zubhAnubandho niranubandho veti / evamanucintayan karmanirjaraNAyaiva ghaTata' iti / ___ atra hyakuzalAnubandho vipAka ityakAmanirjarAyAH kuzalamUlazca sakAmanirjarAyAH saMjJA'ntarameveti / atha mithyAdRSTebuddhirabuddhireveti na buddhipUrvikA nirjareti cet ? na, mArgAnusAriNyA buddherabuddhitvenApanotumazakyatvAd, anyathA mASatuSAdInAmapyakAmanirjarAprasaGgAt, teSAM nirjarAyA abuddhipUrvakatvAt, phalato buddhisadbhAvasya cobhayatrAvizeSAd, ucitaguNasthAnapariNatisattve phalato vaLI mithyAtvIomAM paNa guNaThANuM hovuM svIkArIne ja zrIharibhadrasUri mahArAje mArgasAdhana (mokSa mArgalAvI Ape tevA) yogonI hAjarI kahI che. ane tethI teone paNa sakAmanirjarA abAdhitapaNe ghaTI zake che, kema ke guNasvarUpa te nirjarA kuzalamUlaka hoya che. tattvArthabhASyamAM navamA adhyAyamAM kahyuM che ke - "nirjarA, vedanA, vipAka e paryAyavAcI zabdo che. te (vipAka) be prakAre hoya che. abuddhipUrvaka ane kuzalagUla. temAM narakAdimAM je karmaphaLavipAka abuddhipUrvaka hoya tene avadya (doSa) tarIke vicAravoarthAt akuzalAnubaMdha jANavo. tapa-pariSahajaya vagerethI je kuzalagUla karmavipAka thAya che tene guNa tarIke vicAravo, arthAt zubhAnubaMdha ke niranubaMdha jANavo. A rIte vicArato te karmanirjarA mATe udyamazIla bane." ahIM akuzalAnubaMdha vipAka (abuddhipUrva) ane kuzalamUla vipAka evA je be zabdo vAparyA che te anukrame akAma ane sakAmanirjarAnA ja bIjA paryAyavAcaka zabdo jANavA. "mithyAtvInI buddhi abuddhi ja hovAthI tene buddhipUrvaka nirjarA ja hotI nathI, abuddhipUrvaka (akAma) nirjarA ja hoya che," evI zaMkA na karavI, kema ke mArthAnusArI buddhino abuddhi tarIke apalApa karI zakAto nathI. nahIMtara to mASatuSa vagerene paNa akAmanirjarA ja mAnavAnI Apatti Avaze, kema ke teonI nirjarA paNa abuddhipUrvaka ja hatI. "mASatuSAdimAM sAkSAt buddhi na hovA chatAM gurupAratatya vagere hovAnA kAraNe, buddhinI hAjarIthI je phaLa maLavAnuM hoya te to maLatuM ja hovAthI phaLataH to buddhinI hAjarI hatI ja" evI dalIla mArthAnusArI mATe paNa samAna ja che, kema ke guNaThANAnI ucita pariNatinI hAjarImAM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-37 buddhimattvamabAdhitameveti / taduktaM - 'guNaThANagapariNAme saMte taha buddhimapi pAeNa / jAyai jIvo tatphalamavekkhamanne u Niyamatti / / ' (upadezapada 603) guNavizeSasya jIvadayAdirUpasyAtmani pariNAme sati tatheti samuccaye, buddhimAnapi yuktAyuktavivecanacaturazemuSIparigato'pi, na kevaladharmasAraH sadA bhavati, prAyeNa=bAhulyena, jAyate jIvaH, mahatAmapyanAbhogasaMbhavena kadAcitkRtyeSvabuddhimattvamapi kasyacitsyAditi prAyograhaNam / atraiva matAntaramAha-tatphalaM buddhimattvaphalaM svargApavargAdiprAptilakSaNamapekSyAnye punarAcAryA niyamaH avazyaMbhAvo, buddhimattvasyAnAbhoge'pi guNasthAnapariNato satyAmiti bruvate / ayamabhiprAyaH-saMpannanirvANavratapariNAmA prANino 'jinabhaNitamidaM' iti zraddadhAnAH kvacidarthe'nAbhogabahulatayA prajJApakadoSAd vitathazraddhAnavanto'pi na samyaktvAdiguNabhaGgabhAjo jAyante / tathoktaM - sammaddiTThIjIvo uvaiTuM pavayaNaM tu saddahai / saddahai asabbhAvaM ayANamANo guruNiogA / / (uttarA0 ni0 163) iti / .. buddhimattve sati te vratapariNAmaphalamavikalamupalabhante eveti / yathA ca smygdRssttyaadigunnsthaanaavaantrphalataH buddhimattA paNa abAdhita ja hoya che. upadezapada (603)mAM kahyuM che ke "jIvadayA vagere rUpa vizeSa guNanA pariNAmanI hAjarImAM jIva sArabhUta dharmavALo ja mAtra thAya che evuM nathI, kiMtu yogyaayogyano viveka karavAmAM kuzaLa evI buddhivALo paNa prAyaH karIne thAya che. moTA mANasone paNa anAbhoga saMbhavato hoI kyAreka koIne nRtyamAM abuddhimattva paNa AvI jAya che. tethI "prAya karIne ema lakhyuM che. A ja bAbatamAM upadezapadakAra matAMtara dekhADatAM uttarArdhamAM kahe che ke, buddhimattAnA phaLarUpa svarga-mokSanI prAptinI apekSAe anya AcAryo to, guNaThANAnI pariNatinI hAjarImAM anAbhoga hoya to paNa buddhimattA to avazya hoya ja, kema ke buddhimattAnuM phaLa to maLI ja jAya che.) evo niyama mAne che. kahevAno abhiprAya e che ke ghA (aticAra) mukta vrata pariNAma pAmelA jIvo "A zrI jinezvara bhagavAne kahyuM che evI zraddhA karatAM thakAM kyAreka koIka padArtha aMge anAbhogabahulatAnA kAraNe prajJApakanI bhUla thavAthI UlTI zraddhAvALA thAya to paNa teonA samyakatvAdi guNono bhaMga thato nathI. uttarAdhyayananiyukti (163)mAM kahyuM che ke "samyagdaSTi jIva upadezAvela pravacananI zraddhA kare che. paNa kyAreka ajANapaNAmAM gurue Apela samajaNanA kAraNe asabhUta arthanI paNa zraddhA kare che." koIpaNa rIte, buddhimattAnI hAjarImAM teo vrata pariNAmanuM saMpUrNa phaLa to meLave ja che." jema samyagdaSTi guNaThANA yogya pariNatinI hAjarImAM avAntara pariNationuM tAratamya thavA 1. guNasthAnakapariNAme sati tathA buddhimAno'pi prAyeNa / jAyante jIvastatphalamapekSyAnye tu niyama iti / / 2. samyagdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddadhAti / zraddadhAtyasadbhAvamajAnan guruniyogAt // - - - - - - Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakAma-akAmanirjarA vicAra 235 pariNatitAratamye'pi buddhimattvasAmAnyaphalAbhedastathA mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM mithyaatvgunnsthaanaavaantrprinntitaartmye'pi| ata evApunarbandhakAdInAmAdita evArabhyAnAbhogato'pi sadandhanyAyena mArgagamanamevetyupadizantyadhyAtmacintakAH / yattu mithyAdRzAM sakAmanirjarAsaMbhave samyagdRSTimithyAdRSTyoravizeSaprasaGgaH iti kenaciducyate, tadasat, evaM sati mithyAdRSTyAdInAM sayogikevaliparyantAnAM shuklleshyaavttvenaavishessprsnggaat| avAntaravizeSAna tadavizeSa iti cet? so'yaM prakRte'pi tulyaH, samyagdRSTinirjarApekSayA mithyAdRSTinirjarAyA alpatvasyAbhyupagamAditi yathAzAstraM bhaavniiyam rUchA _ 'nanvevaM mithyAdRzAM guNAnumodanena parapAkhaNDiprazaMsAlakSaNaH samyaktvAticAraH syAd' ityAzaGkAM parihartumAha - parapAkhaMDipasaMsA ihaiM khalu kovi NevamaiAro / so tammayaguNamohA aNavatthAe va hojjAhi / / 38 / / chatAM buddhimattAnA sAmAnya phaLamAM to bheda paDato nathI tema mArgAnusArI mithyAtvIonI mithyAtva guNaThANAnI avAntara pariNatiomAM tAratamya hovA chatAM buddhimattAnA sAmAnya phaLamAM to bheda paDato ja nathI. tethI ja, "apunabaMdhakAdi jIvonuM anAbhoga hoya to paNa zarUAtathI ja sadanvAye mArgagamana ja thAya che." evuM adhyAtmacintako kahe che. "mithyAtvIone paNa jo sakAmanirjarA hoya to samyakatvIomAM ane teomAM phera ja raheze nahi' evuM je koInuM kahevuM che te asat che, kemake e rIte sakAmanirjarArUpa samAnatA thavA mAtrathI jo koI ja phera rahI zakato na hoya to to zukla legyArUpa samAnatAvALA mithyAtvIthI mAMDIne sayogI kevaLI sudhInA jIvomAM paNa koI phera ja na rahevAnI Apatti Avaze. "zuklalezyA rUpa sAmya hovA chatAM te zuklalazyAnA avAjora bhedono taphAvata hovAthI teomAM vizeSatA abAdhitapaNe rahe che." evo uttara prastuta sakAmanirjarAnI bAbatamAM paNa samAna ja jANavo, kema ke samyagdaSTine thatI nirjarAnI apekSAe mithyAtvInI nirjarA alpa hovA rUpa vizeSatA to mAnelI ja che. mATe mithyAtvIone paNa sakAmanirjarA saMbhave che e vAta zAstrAnusAre vicAravI. mATe "mithyAtvInuM koIpaNa anuSThAna akAmanirjarAnuM ja kAraNa banatuM hoI anumodanIya hotuM nathI' evI pUrvapakSIya dalIla UDI jAya che. tethI mArganusArI mithyAtvInuM anuSThAna anumodanIya hovuM siddha thAya che. ll37ii mithyAtvIonA guNanI A rIte anumodanA karavAmAM parapAkhaMDInI prazaMsA karavA rUpa samyakatvano aticAra lAgaze" evI zaMkAno parihAra karavA graMthakAra kahe che gAthArthaH A rIte anumodanA karavAmAM parapAkhaMDI prazaMsArUpa koI aticAra lAgato nathI, kAraNa ke te aticAra to (1) mAtra teone saMmata evA guNonA mohathI ke (2) anavasthAthI thAya che. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-38 parapAkhaMDiprazaMseha khalu ko'pi naivamaticAraH / sa tanmataguNamohAdanavasthayA vA bhaved / / 38 / / parapAkhaMDipasaMsatti / evaM = uktaprakAreNa, iha = mArgAnusAriguNAnumodane, parapAkhaMDiprazaMsA 'ticAraH ko'pi na syAt, yataH sa parapAkhaMDiprazaMsAticAra : (1) tanmatAH = parapAkhaMDimAtrasaMmatAH, ye guNAH=agnihotrapaJcAgnisAdhanakaSTAdayasteSu mohaH = ajJAnaM tattvato jinapraNItatulyatvAdimithyAjJAnalakSaNaM, tato bhavet, 'parapAkhaMDinaH = paradarzaninaH, teSAM prazaMsA' ityatra vyutpattAvarthAt pAkhaMDatA'vacchedakadharmaprazaMsAyA evaaticaartvlaabhaad| yathA hi 'pramAdino na prazaMsanIyAH' ityatra pramAdinAM pramAditA'vacchedakadharmeNAprazaMsanIyatvaM labhyate, na tvaviratasamyagdRSTyAdInAM samyaktvAdinA'pi, ' tathA pAkhaNDino na prazaMsanIyAH' ityatrApi pAkhaMDinAM pAkhaMDatA'vacchedakadharmeNaivAprazaMsanIyatvaM labhyate, na tu mArgAnusAriNAM kSamAdiguNenApi, abhinivezaviziSTakSamAdiguNAnAmapi pAkhaNDatA'vacchedakatvameveti tadrUpeNa prazaMsAyAmapyaticAra eva, ata evograkaSTakAriNAmapyAjJollaMghanavRttInAM Ama, anyamArgastha mArgAnusArInA guNonI anumodanA karavAmAM paNa paradarzanInI prazaMsA thaI javA rUpa koI aticAra lAgato nathI, kema ke te aticAra lAgavAnA be kAraNamAMthI ekeya ahIM saMpanna thatuM nathI. temAMnuM paheluM kAraNa (1) mAtra parapAkhaMDIne ja saMmata evA agnihotra paMcAgnisAdhana kaSTa vagere rUpa guNomAM 'A badhA vAstavika rIte jinapraNIta anuSThAnone samAna ja che' ityAdi mithyAjJAna rUpa moha. 'parapAkhaMDIprazaMsA' evA zabdano vyutpattithI '5radarzanIonI prazaMsA' evo artha thAya che. AmAM vicAra karatAM arthApattithI jaNAya che ke, 'ahIM pAkhaMDInI prazaMsA aticAra rUpa ja bane' evuM nathI, paNa 'pAkhaMDitAavacchedaka dharmanI prazaMsA aticAra rUpa ja bane' evuM che. arthAt te vyakti pAkhaMDI hovAmAM je dharma mukhya bhAga bhajave che te dharmanI prazaMsA ja niyamA aticAra rUpa bane che. jema ke 'pramAdIo prazaMsanIya nathI,' evA vacanathI, teo je dharmane mukhya karIne pramAdI che te pramAditAavacchedaka dharmathI ja teo aprazaMsanIya hovA jaNAya che, nahi ke samyaktvAdi dharmathI paNa, kema ke nahIMtara to aviratasamyaktvI AdinI samyaktvane AgaLa karIne paNa prazaMsA karI zakAya nahi. A ja rIte 'pAkhaMDIo prazaMsanIya nathI' evuM vacana paNa pAkhaMDatAavacchedaka dharmathI ja teone aprazaMsanIya jaNAve che, nahi ke kSamAdiguNothI mArgAnusArI anyamArgasthane paNa. arthAt kSamAdiguNone AgaLa karIne mArgAnusArInI karAtI prazaMsA aticArarUpa banatI nathI. 'A rIte to abhiniviSTa pAkhaMDI paNa tenA kSamAdiguNonA kAraNe prazaMsanIya banI javAnI Apatti Avaze' evI zaMkA na karavI, kema ke abhiniveza yukta kSamAdi guNo paNa pAkhaMDatAavacchedaka ja che. tethI teone AgaLa karIne karAtI prazaMsAmAM paNa aticAra to lAge ja che. tethI ja ugra kaSTa upADanArA paNa AjJAnuM ullaMghana Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 sakAma-akAmanirjarA vicAra prazaMsAyA doSAvahatvamuktaM - 'taisi bahumANeNa ummaggaNumoaNA aNiTThaphalA / tamhA titthayaraANAThiesu juttottha bahumANo / / ' (paMcA. 11-39) ityAdinA zrIharibhadrasUribhiH / vA=athavA, (2) anavasthayA mArgabhraMzalakSaNayA'ticAro bhaved, mugdhaparSadi kSamAdiguNamAdAyApi mithyAdRSTiprazaMsAyAM paradarzanibhaktatvaprasaGgAdekaikAsamaJjasAcArAd, evaM mArgocchedApatteH, ata evAbhimukhamugdhaparSadgatasya parapAkhaNDisambandhikaSTaprazaMsAdinA mahAnizIthe paramAdhArmikamadhyotpattiruktA / tathA ca tatpAThaH - 'je bhikkhU vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINaM pasaMsaM karejjA, je yAvi NaM NiNhavANaM pasaMsaM karejjA, je NaM NiNhavANaM AyayaNaM pavisejjA, je NaM NiNhavANaM gaMthasatthapayakkharaM vA parUvejjA je NaM NiNhavANaM saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA nANe i vA vitrANe i vA sue i vA paMDite i vA abhimuhamuddhaparisAgae silAhejjA sevi ya NaM parahammiesu uvavajjejjA, jahA sumtitti'| tathA ca yaH svasya pareSAM ca guNAnurAga karIne jIvanArA sAdhu vagerenI prazaMsAne doSAvaha kahI che. jema ke paMcAzaka (11-39)mAM zrIharibhadrasUri mahArAje kahyuM che ke "teonA bahumAnathI aniSTa ApanAra evI unmArganI anumodanA thAya che. tethI jinAjJAmAM rahela jIvo para bahumAna karavuM e yogya che." have granthakAra te aticAra lAgavAnuM bIjuM kAraNa jaNAve che. athavA mArgabhraMza rUpa anavasthAthI aticAra lAge che. mugdhaparSadAmAM kSamA vagere guNone AgaLa karIne paNa mithyAtvInI prazaMsA karavAmAM Ave to e jIvo mugdha hoI te paradarzanIne ja prazaMsanIya mAnI tenA bhakta banI jAya che jenA kAraNe pachI uttarottara ayogya AcAro seve che. tethI sAcA mArgano uccheda thaI javAnI Apatti Ave. tethI ja "sanmArgane sanmukha thayelA mugdhajIvonI sabhAmAM parapAMkhaDInA kaSTa anuSThAnanI prazaMsA vagere karavAthI paramAdhAmIpaNuM maLe che." evuM mahAnizIthasUtramAM kahyuM che. te A rIte - "sanmArgane sanmukha thayelA mugdhajIvono sabhAmAM ja sAdhu ke sAdhvI parapAkhaMDInI prazaMsA kare, athavA nidvavonA sthAnamAM jAya, nidvavone grantha-zAstra pada ke akSaranI prarUpaNA kare, nidvavonA kAyaklezAdi tapa, saMyama, jJAna, vijJAna, zruta ke pAMDityanI mugdhajanomAM zlAghA kare che te paNa paramAdhAmI thAya che - jema ke sumati." paNa AvA doSanI asaMbhAvanAnA kALamAM, jeo, potAmAM ane bIjAmAM guNAnurAganI vRddhi - - - - - 1. teSAM bhumaanenonmaargaanumodnaa'nissttphlaa| tasmAttIrthakarAjJAsthiteSu yukto'tra bahumAnaH / / - - - - - - 2. yo bhikSurvA bhikSukI vA parapAkhaNDinAM prazaMsAM kuryAt yo'pi ca nihravAnAM prazaMsAM kuryAt, yaH khalu nihavAnAmAyatanaM pravizet, yaH khalu nihravAnAM granthazAstrapadAkSaraM vA prarUpeyat, yaH khalu nihrAvAnAM satkAn kAyaklezAdIn tapo vA saMyama vA jJAnaM vA vijJAnaM vA zrutaM vA pANDityaM vA'bhimukhamugdhaparSadgataH zlAghayet, so'pi ca paramAdhArmikeSu upapadyeta, yathA sumatiriti / / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-38, 39 vRddhikAraNamavagamyaiva jinapraNItakSamAdiguNagaNamAdAya mArgAnusAriNAM mithyAdRzAM prazaMsAM karoti tasya na doSagandho'pi, pratyuta 'aho ! sakalaguNasAraM jinapravacanamiti dharmonnatireva syAditi bhAvaH RArU8AA atha bhavantu mithyAdRzAmapi ke'pi ke'pi guNAstathApi hInatvAdeva te nAnumodyA iti AzaGkAzeSaM nirAkartumAha - jai hINaM tesiM guNaM sammattadharo Na mannaItti maI / tA kassavi suhajogaM titthayaro NANumanijjA / / 39 / / yadi hInaM teSAM guNaM samyaktvadharo na manyate iti matiH / tataH kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta / / 39 / / jai hINaMti / yadi 'hInaM' teSAM mithyAdRzAM, guNa-kSamAdikaM, na manyate nAnumanyate, samyaktvadhara utkRSTapadatvAd iti tava matiH syAt tadA kasyApi zubhayogaM tIrthakaro nAnumanyeta, tIrthakarApekSayA sarveSAmapi chadmasthAnAmadhastanasthAnavarttitvAt, na caitadiSTam / tata uparitanaguNasthAnasthA thaze" evuM jANIne ja jinokta kSamA vagere guNasamUhane mukhya karIne mArgAnusArI mithyAtvIonI prazaMsA kare che teone doSagaMdhanI paNa saMbhAvanA rahetI nathI, uparathI sAMbhaLanArane "aho ! jinapravacana sakalaguNonA kAraNe sArabhUta che' ityAdi ahobhAva karAvavA dvArA dharmonnati ja thAya che. ll38 "mithyAtvIomAM paNa koI koI guNo bhale ho ! paNa samyakatvInI apekSAe te guNo hIna kakSAnA hovAthI ja anumodanIya nathI." AvI rahI gayelI thoDI zaMkAne dUra karavA mATe granthakAra kahe che - gAthArthaH "teonA guNo nIcalI kakSAnA hoya che. tethI samyakatvI tenI anumodanA kare nahi Avo jo tamAro abhiprAya hoya to ame kahIe chIe ke zrI tIrthaMkara paramAtmAo to koInA paNa zubhayoganI anumodanA karI zakaze nahi. (svApekSayA hIna evA kSamAdimAM anumodanIyatva akSata) samyaktvI pote UMce sthAne rahelo hoI mithyAtvInA (sva apekSAe) hinakakSAnA kSamAdi guNone anumode nahi" evuM jo tamAruM kahevuM hoya to amAruM tamane kahevuM che ke tIrthaMkara paramAtmAe koInA paNa zubhayogane anumodavAnA raheze nahi, kAraNa ke temanI apekSAe badhA chadmastha jIvo nIcalI bhUmikAmAM rahelA che. paNa A vAta iSTa to che nahi. tethI nakkI thAya che ke upara uparanA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA-prazaMsA vicAra 239 nAmapi sarvaM maargaanusaarikRtymnumodniiymev| yacca samyaktvaguNavizeSapradarzanArthaM mithyAdRgguNamAtrasya zAstre'kiJcitkaratvapratipAdanaM, naitAvatA sarvathA tadvilopa eva sidhyati, cAritraguNavizeSapradarzanArthaM - dasArasIhassa ya seNiyassa peDhAlaputtassa saccaissa / aNuttaradasaNasaMpayA siyA viNA caritteNa'haraM gaI gayA / / (Ava. ni. 1960) ityAdinA samyaktvasyApi tatpratipAdanAditi draSTavyam / / 39 / / tadevamanyeSAmapi mArgAnusAriguNAnAmanumodyatvasiddhau 'samyagdRzA'nyeSAM guNA nAnumodyA eva' ityutsUtraM tyaktavyaM, stokasyApyutsUtrasya mahA'narthahetutvAdityupadezamAha - tA ussuttaM mottuM aNumoijjA guNe u savvesiM / jaM thovA vi tao lahejja dukkhaM marIivva / / 40 / / tata utsUtraM muktvA'numodeta guNAn sarveSAM tu / yatstokAdapi tato labheta duHkhaM marIciriva / / 40 / / tA ussuttaM ti / tataH tasmAtkAraNAt utsUtraM muktvA, turevakArArthaH sa ca sarveSAM ityanantaraM guNaThANe rahelA jIvo mATe paNa mArgAnusArI kRtyo anumodanIya che ja. samyakatvaguNanI vizeSatA dekhADavA mATe zAstramAM mithyAtvInA guNamAtrane je akiMcitkara jaNAvyA che eTalA mAtrathI teonA guNono guNa tarIke sarvathA abhAva siddha thaI jato nathI. kema ke nahIMtara to e rIte samyatvano paNa guNa tarIke abhAva ja thaI jaze, kAraNa ke cAritraguNanI vizeSatA dekhADavA tene paNa zAstromAM akiMcikara tarIke jaNAvyo ja che. jemake Avazyakaniyukti (1160)mAM kahyuM che ke "dazArasiMha kRSNa, zreNika ane peDhAlaputra satyakI pAse anuttara evI samyagadarzanarUpa saMpatti hatI, chatAM cAritra na hovAnA kAraNe teo nIcI gatimAM gayA. arthAt teonuM samyakatva teone bacAvI zakyuM nahi." 3. A rIte anyamArgastha mArganusArIonA paNa guNo anumodanIya siddha thAya che. mATe "samyagdaSTie bIjAnA guNonI anumodanA karAya ja nahi evuM kathana e utsutra che. ane tethI e tyAjaya che, kAraNa ke nAnuM paNa utsutra bhayaMkara anarthano hetu bane che. evo upadeza ApatAM granthakAra kahe che gAthArtha tethI bhavyajIve usUtrano tyAga karIne badhAnA guNonI anumodanA karavI joIe, kema ke nAnA paNa usUtrathI jIva marIcinI jema duHkha pAme che. tethI utsutrane choDIne bhavya jIve badhAnA ja guNonI anumodanA karavI joIe, kAraNa ke alpa 1. dazArasiMhasya ca zreNikasya peDhAlaputrasya ca styke| anuttarA darzanasaMpadAsIdvinA cAritreNAdharAM gatiM gatAH // - - - - - - - - - - - Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 o stokAdapi tataH = utsUtrAt, yojyaH, sarveSAmeva guNAnanumodeta, bhavya iti zeSaH / yad = yasmAt, marIciriva duHkhaM labheta / marIcirhi 'kavilA ! ityaMpi ihayaMpi' iti stokAdapyutsUtrAtsAgaropamakoTAkoTImAnasaMsAraparibhramaNajanyaduHkhaM labdhavAn, tato yo mArgAnusAryanumodanAM lumpannutsUtrasahasravAdI tasya kiM vAcyamiti bhAvaH / atra kecidAhuH- marIcirutsUtrAd duHkhaM labdhavAniti vayaM na sahAmahe, utsUtrasya niyamato'nantasaMsArakAraNatvAt, tena cAsaMkhyeyasaMsArArjanAt, tata utsUtramizritamevedaM marIcivacanaM, na tUtsUtramiti pratipattavyam / tathAhi - sAdhudharme dvirukte'pi sAdhudharmAnabhimukhena kapilena 'yuSmatsamIpe RSiddharmo'sti?' kRti pRSTa, AvazyavRttvabhiprAyeLa tu 'mavadarzane iignaddharmo?i' rUti vRSTa, 'aho / ayaM pracurakarmA dvirukto'pi sAdhudharmAnabhimukho maducitaH sahAyaH saMvRta' iti vicintya 'mama dezaviratidharmo'sti' ityabhiprAyeNa 'manAgihApyasti' iti marIciruktavAn / tatra marIceryadi dezavirativimarzanA nAbhaviSyattarhi 'manAg' iti nAbhaNiSyat / etadvacanaM parivrAjakaveSe sati parivrAjakadarzane kiJciddharmavyavasthApakaM paNa utsUtrathI marIcinI jema duHkha Ave che. 'kapila ! (dharma) tyAM paNa che ane ahIM paNa che.' eTalA alpa utsUtrathI eka koDAkoDI sAgaropama sudhI saMsAramAM paribhramaNanuM duHkha marIci pAmyo hato, to mArgAnusArInI anumodanAno vilopa karanAra hajAro utsUtra bolanAranuM to zuM thaze ? e vicAravuM joIe. (marIcinuM vacana utsUtramizra hatuM : pUrvapakSa) pUrvapakSa : 'marIci utsUtrathI duHkha pAmyo' e vacanane ame sahI zakatAM nathI, kAraNa ke utsUtrabhASaNa niyamA anaMta saMsAranuM kAraNa bane che jyAre marIcino to asaMkhya saMsAra ja vadhyo hato. tethI 'tenuM uktavacana utsUtramizrita ja hatuM, nahi ke utsUtra' e vAta svIkAravI ja joIe. te A rIte yukta paNa Thare che - be vAra sAdhu dharmano upadeza ApavA chatAM sAdhu dharma mATenI taiyArI vinAnA kapile 'tamArI pAse koI dharma che ke nahi ?' evuM pUchyuM. (AvazyakavRttinA abhiprAya mujaba - 'tamArA darzanamAM koI dharma che ke nahi ? evuM pUchyuM) tyAre 'aho ! be vAra samajAvavA chatAM bhArekarmI hoI sAdhudharmane abhimukha na thayelo A mAre mATe yogya sahAyaka banI raheze' evo vicAra karIne ane 'mArI pAse dezavirati dharma to che' evA abhiprAyathI marIcie 'ahIM paNa kAMIka dharma che' evuM kahyuM. emAM marIcine jo potAnA dezavirati dharma najaramAM Avyo na hota ane ziSyanA lobhathI asatya ja bolavuM hota to e 'kaMIka' evuM na kaheta. Ama marIcie to dezaviratidharmanI apekSAe ja e vacana kahyuM hatuM, paNa eno na 2. pita ! tyamapIhAti / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 kavilA ItyaMpi0' vacanano vicAra saMpannam, 'iha' zabdasyAspaSTArthavAcakatvena zrotuH kapilasya parivrAjakadarzane'pi kiJciddharmo'sti ityavabodhAt, anyathA kapilaH parivrAjakaveSaM nAgrahISyat, tasya dharmacikIrSayaiva tadveSopAdAnAt raajputrtvenaanykaarnnaasNbhvaat| tatazca kApilIyadarzanapravRttiH, sA ca kapilasya marIceranyeSAM ca mahA'narthakAraNaM, kupravacanarUpatvAt, tadetadevaMbhUtaM vacanamutsUtramizraM, marIcyapekSayA sUtratve'pi kapilApekSayA utsUtratvAd / 'mama pArzve manAgdharmo'sti' iti dezaviratasya maricerabhiprAyAnmarIcyapekSayA hi satyamevaitat, 'parivrAjakadarzane manAgdharmo'sti' iti kapilasya buddhijanakatvena kapilApekSayA cAsatyarUpameveti / tadasat, utsUtrakathanAbhiprAyeNa pravRttasyAsya vacanasya mAyAnizritAsatyarUpasyotsUtratvAd / ApekSikasatyAsatyabhAvAbhyAmutsUtramizritatvAbhyupagame ca bhagavadvacanasyApi tathAtvaprasaGgAt / tadapi hi bhagavatastadbhaktAnAM cApekSayA satyaM pAkhaNDinAM cApekSayA'satyamiti / atha bhagavatA vacanaM veza parivrAjakano hoI e vacanathI dezaviratinuM nahi paNa parivrAjakadarzananuM kaMIka dharma tarIke pratipAdana thayuM, kemake, "ha" zabda koI cokkasa padArthane jaNAvanAra na hoI sAMbhaLanAra kapilane to "parivrAjaka darzanamAM paNa kaMIka dharma che' evo bodha thayo. "kapilane e darzanamAM paNa dharmano kaMI bodha thayo nahoto evuM na kahevuM, kema ke to pachI e parivrAjaka veSa paNa leta ja zA mATe? kAraNa ke rAjaputra evA teNe e levAmAM "khAvA pIvAnI ciMtA maTI jaze' vagere rUpa anya kAraNa saMbhavatuM na hovAthI dharmanI icchAthI ja te veSa lIdho hovo jaNAya che. Ama emAM ene dharmano bodha thavAthI pachI emAMthI kApalIyadarzana nIkaLyuM. je kupravacanarUpa hoI kapila, marIci ane bIjA anekonA mahAanarthanuM nimitta banyuM. Ama marIcinuM te vacana usUtramizra hatuM, kema ke marIcinI apekSAe te sUtrarUpa hovA chatAM kapilanI apekSAe usUtra hatuM. mArI pAse dezaviratirUpa AMzika dharma che, evo dezavirata marIcino abhiprAya hovAthI tenI apekSAe to e satya ja hatuM. temaja kapilane "parivrAjaka darzanamAM kaMIka dharma che' evI buddhi, karAvanAra hoI kapilanI apekSAe te asatya paNa hatuM ja. mATe e usUtramizra hovAthI anaMta saMsAranA badale asaMkhya saMsAranuM kAraNa banyuM. (mAyA nizcita asatyarUpa te usUtra jaH uttarapakSa) uttarapakSa Avo pUrvapakSa khoTo che, kemake usUtra bolavAnA abhiprAyathI bolAyeluM A vacana mAyAnizritaasatya rUpa hoI utsutra ja hatuM. vaLI tame kahyuM e pramANe Apezika satyatva-asatyatvanA kAraNe ja ene jo usUtramizra mAnavAnuM hoya to to bhagavAnanA vacanane paNa tevuM ja mAnavAnI Apatti Avaze, kemake e paNa bhagavAna ane bhagavAnanA bhaktonI apekSAe satya hovA chatAM pAkhaMDIonI apekSAe to asatya ja hatuM. arthAt dezaviratinI apekSAe bolAyeluM vacana paNa kapilane jema Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 parasyAsatyabodhAbhiprAyeNa na prayuktamiti notsUtraM, marIcinA tu prakRtavacanaM kapilasyAsatyabodhAbhiprAyeNaiva prayuktam / sa hyevaM jJAtavAn etanmadvacanaM kapilasya parivrAjakadarzane dharmabuddhijanakaM bhaviSyatItyevamevAyaM bodhanIya iti, kathamanyathA'sya parivrAjakaveSamayamadAsyada? iti mahadvaiSamyamiti cet ? hanta tarhi utsUtramevedaM prAptamiti gatamutsUtramizreNa, dravyato'satyasya kizalayapANDupatrAdhullAparUpasUtravacanasyeva dravyataH satyasya prakRtavacanasyotsUtrarUpasyApi mizratvAyogAt, zuddhAzuddhadravyabhAvAbhyAM mizratvAbhyupagame jinapUjAdAvapi mizrapakSAbhyupagamaprasaGgAcca / atha dezaviratya parivrAjakadarzanamAM dharmano bodha karAvanAra banavAthI tenI apekSAe asatya hatuM tema syAdvAdanuM pratipAdana karavA bolAyeluM bhagavadvacana paNa pAkhaMDIone to ekAntavAdano ja bodha karAvanAra banatuM hovAthI teonI apekSAe to asatya hovuM Thare ja che. - pUrvapakSaH "pAkhaMDIone ekAntavAdano asatyabodha thAo" evA abhiprAyathI bhagavAna bolatA nathI. mATe teonuM vacana usUtramizra banatuM nathI. jyAre marIcie to kapilane asatyabodha thAo evA abhiprAyathI ja ukta vacana kahyuM hatuM. te evuM jANato hato ke "mAruM A vacana kapilane parivrAjaka darzanamAM dharma che evI buddhi karAvaze" ane "A rIte ja Ane bodha karAvavo yogya che. jo eno Avo abhiprAya na hota to kapila jyAre dharma levA taiyAra thayo tyAre tene dezavirati dharma na ApatAM parivrAjaka veSa zA mATe Ape ? mATe bhagavAnanA vacana ane marIcinA uktavacanamAM to ghaNI viSamatA hoI bhagavadvacana usUtramizra siddha thatuM nathI. (viparIta evA dravya-bhAvabhAMgA bhaLavA mAtrathI mizrapaNuM na Ave) uttarapakSa: jo AvA abhiprAyathI ja marIci e vacana bolyo hota to e utsutra ja siddha thaI gayuM, usUtramizranI vAta to UDI ja gaI. kahevAno bhAva e che ke vacana jo tenA sIdhA arthanI apekSAe satya hoya to dravyasatya bane che ane zubha abhiprAyathI yogya rIte kahevAyuM hoya to bhAvasatya bane che. zAstramAM kizalaya-pAMDupatra (navA-junA pAMdaDA) vacce vArtAlApa thayAnI je vAto Ave che te dravyathI asatya hovA chatAM bhAvathI satya che. temAM raheluM dravyaasatyatva jema ene mizravacanarUpa banAvI zakatuM nathI, kintu sUtravacanarUpa ja rahevA de che, tema dezaviratirUpa AMzika dharma hovAnA kAraNe marIcinA vacanamAM rahela dravyasatyatva te vacanane mizra banAvI zakatuM nathI. kintu asaabhiprAyanA kAraNe Avela bhAvaasatyatvanA kAraNe ene utsutra ja banI javA de che. bAkI zuddha ke azuddha dravyabhAMgA sAthe azuddha ke zuddha bhAvamAMgo bhaLavAthI ja jo mizratva mAnI levAnuM hoya to jinapUjA vageremAM paNa mizrapakSa mAnavAnI Apatti Ave. arthAt jinapUjA vageremAM paNa dravyahiMsA ane bhAvaahiMsA hoI hiMsA (ke ahiMsA)ne mizrarUpe mAnavAnI Apatti Ave. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kavilA itsaMpi'vacanano vicAra 243 - bhiprAyeNa madapekSayA mayA satyaM vaktavyaM, parivrAjakaveSAbhiprAyeNa kapilApekSayA tvasatyamityevaM bhAvabhedAdevedamutsUtramizramiti cet ? na, etAdRzabhAvayorekadA'saMbhavAt, upayogadvayayaugapadyAbhyupagamasyApasiddhAntattvAd / eka evAyaM samUhAlambanopayoga iti cet ? tarhi kena kasya mizratvam ? niyamataH padArthadvayApekSaM hyetaditi / viSayabhedAdekatrApi mizratvamiti cet ? tarhi gataM kevalenotsUtreNa, sarvasyApyasatyAbhiprAyasya dharmyaMze satyatvAt 'sarvaM jJAnaM dharmiNyabhrAntaM prakAre tu viparyayaH' iti zAstrIyapravAdasiddheH / tarhi prakArabhedAdastu mizratvaM, ekatraiva vacane satyAsatyabodhakatvAvacchinnaprakAra pUrvapakSa H marIcinA uktavacanamAM dravya-bhAvanI apekSAe zuddhatva-azuddhatva nahotuM, paNa bhAvanI apekSAe ja te hatuM. te A rIte- mArAmAM dezivarati che tethI tenA abhiprAyathI mArI apekSAe mAre satya bolavuM joIe ane parivrAjakaveSano abhiprAya Ubho thAya e rIte kapilanI apekSAe asatya bolavuM joIe. Avo zuddha ane azuddha banne bhAva marIcine hovAthI bhAvanA kAraNe ja te vacana utsUtramizra banyuM hatuM. uttarapakSa H AvA be bhAvo eka sAthe saMbhavatA nathI. kema ke ekasAthe be upayogo mAnavA e siddhAntaviruddha che. tethI A rIte paNa e vacanamAM mizratva saMbhavatuM nathI, 'ukta banne bhAvone viSaya karanAra samUhaAlaMbana (samUhaviSayaka) eka ja upayoga e vacana bolatI vakhate marIcine hato" evuM jo tame kahezo to ame pUchIe chIe ke zenAthI koNa mizra banyuM ? kema ke mizratva haMmezAM be padArthonI apekSAe hoya che. jyAre ahIM to eka ja upayoga che. pUrvapakSa H upayoga eka hovA chatAM tenA viSayo be bhAvarUpa be che. tethI teonI apekSAe eka ja upayogamAM paNa mizratva saMbhave che. (dareka jJAna vizeSyaaMzamAM abhrAnta hoya) uttarapakSa : to pachI mAtra (saMpUrNa) utsUtra jevI koI cIja ja raheze nahi, kemake je koI asatya abhiprAya haze te badhA A rIte mAtra asatya nahi paNa asatyamizra ja banI jAya che. kema ke judA judA viSayanI apekSAe temAM paNa mizratva hoya che. te A rIte - 'dareka jJAna dharmInA viSayamAM to abhrAnta ja hoya che. prakAra aMge viparyaya (bhrAnta) paNa hoya che' evo zAstrIyapravAda prasiddha che. jemake lAla ghaDAne uddezIne thayeluM 'kALo ghaDo' evuM jJAna paNa temAM jaNAtA 'ghaDA' rUpa vizeSya aMzamAM sAcuM che ane kALAza rUpa prakAra (vizeSaNa) aMzamAM bhrAnta che. tethI vizeSya ane vizeSaNa rUpa be viSayanI apekSAe temAM satyatva ane asatyatva banne AvavAthI e paNa asatyamizra ja banaze, asatya nahi. pUrvapakSa : A rIte prakAra ane vizeSyanA bhede mizratva na saMbhavatuM hoya to prakA2nA ja bhede te mAno. arthAt eka ja vacanano je prayoga kare che te evA abhiprAyathI thayo hoya ke je satyabodhakaprakAra Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 bhedoparaktAbhiprAyopazleSAdutsUtramitratvasaMbhavAditi cet ? na, sUtrakathanAMze'bhiprAyasya prAbalye'nutsUtrasyotsUtrakathanAMze tatprAbalye cotsUtrasyaiva saMbhavAnmithyAvyapadezena mizrasyAnavakAzAd, anyathA 'kriyamANaM na kRtaM' ityaMze'satyaM pratipAdayAmi itarAMze ca satyamiti mithyAvyapadezena vadato jamAlyanusAriNo'pi notsUtraM syAt kintUtsUtramizramiti mahadasamaJjasam / api ca 'idaM marIcivacanamutsUtramitha' iti vadatA mUlata eva jainI prakriyA na jJAtA, yataH sUtrotsUtravyavasthA tAvacchUtabhAvabhASAmAzritya kriyate / sA ca satyAsatyAnubhayarUpatvAt trividhaiva dazavaikAlikaniyuktyAdisiddhAnte pratipAditA / parAbhiprAyeNa tu mizrarUpAyA api tasyAH siddhau bhagavadbhadrabAhUktavibhAgavyAghAtaprasaGga iti na kiJcidetad / itthaM ca marIcyapekSayA marIceranutsUtramevedaM vacanaM kapilApekSayA ca viparyAsabuddhijanakatvajJAne'pItthamucyamAnametadvacanaM mamotsUtramiti ane asatyabodhakaprakAranA bhedathI raMgAyelo hoya, eTale ke vizeSyanA eka sabhUtaprakArane ane eka asabhUta (gerahAjara) prakArane jaNAvavAnA abhiprAyathI utsutramizravacana saMbhavI zake che. uttarapakSa: e rIte paNa te saMbhavatuM nathI, kema ke emAM sUtrakathanAMza (sadUbhUta prakAra) tarapha abhiprAyano jo jhoka vadhu hoya to anusUtra (sUtrAnusArI) vacana ja bolAvuM saMbhave che ane usUtrakathanAMza (asabhUta) prakArane jaNAvavAno abhiprAya jo jora karI jato hoya to usUtravacana bolAvuM saMbhave che. tethI mithyAvyapadezathI vacanaprayoga mizra banavAno avakAza raheto nathI. nahIMtara to kriyamANa na kRtam eTalA aMzamA asatyanuM pratipAdana karuM ane zeSa aMzamAM satyanuM pratipAdana karuM evA abhiprAyathI mithyAvyapadeza karatAM jamAlinA anuyAyIonuM vacana paNa usUtramizra ja thaze, usUtra nahi, je moTuM asamaMjasa che. (sUtra-utsutra vibhAga zrutabhAvabhASAne sApekSa) vaLI A marIcivacanane usUtramizra kahenAre to mULathI ja jainaprakriyA jANI nathI. kema ke sUtrautsutrano vibhAga zrutabhAvabhASAnI apekSAe pADavAmAM Ave che. je zrutabhAvabhASA dazavaikAlikaniryukti vagere siddhAntamAM satya-asatya ane anubhava evA traNa prakAravALI ja kahI che. utsutramizra vacanane svIkAranAre to tevA vibhAga mATe mizrarUpa zrutabhAvabhASA paNa mAnavI paDaze, jenAthI bhagavAna zrIbhadrabAhusvAmIe batAvela te vibhAgano vyAghAta thaI javAnI Apatti Ave che. mATe mizravacana mAnavAnI vAta tuccha che. marIcine potAnI apekSAe to e vacana anusUtra ja hatuM. vaLI "A rIte bolAyeluM mAruM vacana kapilane viparIta bodha karAvaze,' evuM marIci jANato paNa to, tema chatAM "A rIte bolAtuM vacana kapilanI apekSAe mAruM utsutra bhASaNa ja banaze,' evo khyAla marIcine na hovAthI tenuM e Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavilA ityaMpi" vacanano vicAra 245 parijJAnAbhAvAtkathaJcidanAbhogahetukamutsUtramiti vadato mAtA ca me vandhyA ceti nyAyApAta iti draSTavyam / kiJca tasyotsUtrAbhogo nAsIdityapi duHzraddhAnaM, vyutpannasya tasya tAdRzAspaSTavacane'pyutsUtratvapratyayAvazyakatvAd / na ca sAdhubhaktasya tasya tathotsUtrabhASaNamasaMbhavyeveti zaGkanIyaM, karmapariNatervicitratvAd / aspaSTatvaM ca tatrAbhimatAnabhimatavidhiniSedhAvadhAraNA'kSamatvalakSaNaM notsUtrAbhogAbhAvAt, kintvanabhimataniSedhAMze dezavidhyAropaprayojakatathAvidhasaGkalezAt / ata eva sphuTAprarUpaNamapyasyAspaSTatA''khyajAtivizeSazAlinyutsUtraprarUpaNa eva paryavasyati / taduktaM pAkSikasaptatikAvRttau - "utsUtraprarUpaNAyAH saMsArahetutvAt," yathoktaM - phuDapAgaDamakahaMto jahaThThiyaM bohilAbhamuvahaNai / jaha bhagavao visAlo jarAmaraNamahoahI Asi / / tti / (upa. mAlA 106) kiJca 'ihatti' dezaviratyabhiprAyeNaivoktamiti kuto nirNItam ? upadezamAlAvRttau 'kapila ! ihAnyatrApi' vacana kathaMcit anAbhoga prayukta usUtra hatuM. (tethI anaMtasaMsAra phaLaka na banyuM.)" AvuM kahenAre to samajI levuM joIe ke pote "mArI mA vAMjhaNI che" evuM bolI rahyo che, kema ke "viparIta bodha karAvaze" evuM jANyA pachI tAdaza khyAla na Avavo e viruddha vAta che. vaLI tene usUtrano khyAla nahoto' e vAta to magajamAM ja bese tevI nathI, kemake agyAra aMga bhaNavAthI vyutpanna thayelA tene tevA aspaSTa vacanamAM paNa utsutrapaNAno khyAla avazya hovo ja joIe. "sAdhuonA bhagata evA tenuM bhASaNa utsutra hovuM saMbhavatuM nathI." evI zaMkA na karavI, kAraNa ke karmapariNati vicitra hoya che. arthAt game tevAne te bhUlathApa khavaDAvI de che. | (saMkleza prayukta aspaSTaprarUpaNA e paNa utsutraprarUpaNA) vaLI kayA abhimata aMzanuM vidhAna che? ane kayA anabhimata aMzano niSedha che? evo nirNaya na thaI zakavA rUpa aspaSTapaNe tenA vacanamAM je hatuM te "tene usUtrano khyAla nahoto' e kAraNe nahi, paNa anabhimata (parivrAjakaveSa)nA niSedha aMzamAM paNa AMzikavidhAna jenAthI thaI jAya tevA saMklezanA kAraNe ja hatuM. tethI ja tenuM A aspaSTa prarUpaNa paNa aspaSTatA nAmanI vizeSa prakAranI jAtivALA usUtra prarUpaNamAM ja phalita thAya che. A vAta amArA gharanI nathI, kema ke pAkSika saptatikA vRttimAM kahyuM che ke - "kemake utsutra prarUpaNA e saMsArano hetu che." vaLI, upadezamALA (106) mAM kahyuM che ke "spaSTa prakaTa rIte yathAsthitapaNe na kaheto vaktA bodhilAbhane haNI nAkhe che. jema ke evA vacananA kAraNe prabhu mahAvIrano jarA-maraNanA samudra rUpa saMsAra vizALa hato(vadhyo.)" 1. sphuTaprakaTamakathayan yathAsthitaM bodhilAbhamupahanti / yathA bhagavato vizAlo jarAmaraNamahodadhirAsIt / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 matsaMbaMdhini sAdhusaMbandhini cAnuSThAne dharmo'stIti bhaNanAt / na ca tatra 'sAdhusambandhini' iti bhaNanena 'matsaMbaMdhini dezaviratyanuSThAne dharmo'sti' ityevAbhiprAya iti vAcyam / 246 - jinadharmAlasaM jJAtvA ziSyamicchan sa taM jagau / mArge jaine'pi dharmo'sti mama mArge'pi vidyate / / iti haimavIracaritravacanAtsvamArge'pi tena dharmAbhidhAnAt / svamArgazca tasya svaparigRhItaliGgAcAralakSaNaM kApiladarzanameva / tatra ca mArge niyatakAraNatAvizeSasaMbandhena dharmamAtrameva nAsti kuto dezaviratyanuSThAnam ? ityutsUtramevaitaditi / aniyamAbhiprAyeNa tvasyotsUtraparihAre'nyaliGgAdi ahIM utsUtra prarUpaNAnI saMsA2hetutAno adhikAra dekhADI emAM bhagavAnanI aspaSTa vacanathI thayela saMsAravRddhino ullekha karanAra upadezamALAnI gAthA sAkSI tarIke vRttikA2e TAMkI che enA parathI niHzaMka rIte jaNAya che ja ke pUrvAcAryone ukta aspaSTa prarUpaNA paNa utsUtra tarIke ja mAnya hatI. (marIcivacanamAM rahela ' FT ' zabdanA arthanI vicAraNA) vaLI 'marIcie svavacanamAM 'iha' zabdano ullekha dezaviratirUpa AMzika dharmanI apekSAe ja karyo hato' tevo nirNaya zenA parathI karyo ? upadezamAlAvRttimAM to 'kapila! ahIM ane anyatra paNa' e vAkyanI 'mArA anuSThAna ane sAdhunA anuSThAnamAM dharma che' evI vyAkhyA karI che. arthAt iha zabdathI marIcie chatra-pAvaDI rAkhavA vagere rUpa potAnA anuSThAnano ja ullekha karyo hato. zaMkA : 'sAdhusaMbaMdhI' evo zabda vRttimAM sAthe je vaparAyo che tenAthI jaNAya che ke vRttimAM rahela 'matsaMbaMdhI' zabdano artha evo ka2vAno che ke teno iha zabdathI "masaMbaMdhI=mArA dezavirati anuSThAnamAM dharma che" evuM jaNAvavAno abhiprAya hato. samAdhAna : A vAta barAbara nathI. kAraNa ke "jainadharmanI ALasavALo jANI ziSyane icchatA marIcie tene kahyuM ke jaina mArgamAM paNa dharma che ane mArA mArgamAM paNa che." evA haimavIracaritranA vacanathI jaNAya che ke teNe potAnA mArgamAM paNa dharma kahyo hato. ane teno mArga to pote svIkArela liMga-AcArarUpa kApiladarzana ja hatuM. te mArgamAM niyatakAraNatAvizeSa saMbaMdhathI dharmamAtrano abhAva hato. (arthAt te mArga mArgAnusAritA vagere rUpa sAmAnyadharmano paNa vizeSa prakAranA niyatakAraNarUpa nahoto. eTale ke zrIjinezvaradevo vize kuzaLacitta, zAstralekhana, pUjana vagere anuSThAnaghaTita mArga jevA vizeSaprakAranA niyatakAraNarUpa che, A tridaMDa-zikhA vagere rAkhavA vagere rUpa kApilamArga tevA vizeSa prakAranA niyata kAraNarUpa nahoto. dharma mATe je vizeSaprakAranuM niyata kAraNa hoya temAM dharma niyatakAraNatAvizeSa saMbaMdhathI rahe.) to dezivarita anuSThAna to kyAMthI saMbhave ? tethI enuM vacana utsUtra ja hatuM. zaMkA H e mArga niyatakAraNarUpa bhale nahoto, paNa kyAreka to e mArgathI paNa dharma zakya hoI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavilA ItyaMpi0' vacanano vicAra 247 siddhAbhyupagamAccAritrAderapi tatrAbhyupagamApattiriti na kiJcidetat / etena 'kavilA itthaMpi' tti 'api' zabdasyaivakArArthatvAnirupacaritaH khalvava sAdhumArge, 'ihayaMpi' tti svalpastvatrApi vidyate, sa hyevamAkarNya tatsakAza eva pravrajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinivartitaH iti jJAnasAgarasUrivacanamapi vyAkhyAtaM, tatrApi mArgabhedAbhiprAyeNaiva dharmabhedAbhidhAnAt, na hi sAdhuzrAvakayormArgabhedena dharmabhedaH saMbhavaduktiko'pIti vicAraNIyam / / yattu marIcivacanamidamAvazyakaniyukto durbhASitamevoktaM na tUtsUtramiti nedamutsUtraM vaktavyamiti kenaciducyate tadasat, durbhASitapadasyAnAgamikArthopadeze rUDhatvAt tadutsUtratAyA vyaktatvAt / taduktaM paMvAzaphUTavRAoH (12/27) 'saMviggoNuvaesaM Na dei dubbhAsiyaM kaDuvivAgaM / jANato taMmi tahA atahakkAro u micchattaM / / te mArga aniyatakAraNarUpa to che ja. tethI aniyatakAraNatA saMbaMdhathI to dharma emAM rahyo ja hato ne ! samAdhAnaH A rIte to teonA mArgamAM cAritranI paNa hAjarI mAnavAnI Apatti Avaze, kema ke anyaliMgasiddha vagere bhedo mAnyA che enA parathI jaNAya che ke koIkane te mArga paNa cAritranuM kAraNa banI jAya che. tethI Avo bacAva pAMgaLo che. tethI ja, "kavilA ityaMpimAM rahelo "api" zabda jakArArthaka hoI marIcinuM tAtparya evuM jaNAya che ke - A sAdhumArgamAM ja nirupacarita rIte dharma rahyo che, ane alpa dharma to ahIM paNa rahyo che. AvuM sAMbhaLIne kapila marIci pAse dIkSita thayo. marIcie paNa A durvacanathI potAno saMsAra vadhAryo" evI jJAnasAgarasUri mahArAjanI vAtanI paNa vyAkhyA thaI gayelI jANavI. kemake AvA zabdothI temaNe paNa judA judA mArganA abhiprAyathI ja dharmano bheda kahyo che. ane sAdhu ane zrAvakano dharma judA judA mArgarUpa che ane tethI te be dharma judA judA che evuM to koI rIte kahevuM paNa saMbhavatuM nathI te paNa vicAravuM. arthAt iha zabdathI anyamArga tarIke eNe dezaviratino ja ullekha karyo hato evuM kahevuM koI rIte yogya nathI. 0 ('durbhASita" eTale paNa usUtra) AvazyakaniryuktimAM A marIcivacanane dubhASita kahyuM che, utsutra nahi. tethI ene utsutra na kahevuM joIe" evuM kathana khoTuM jANavuM, kAraNa ke 'durbhASita' zabdano "anAgamika (AgamabAhya) arthano apAto upadeza' evo artha rUDha che, ane te upadeza utsutra hovo to spaSTa ja che. paMcAzakasUtra (12-17) ane tenI vRttimAM kahyuM che ke "anAgamika arthanA upadezarUpa durbhASita durantasaMsArarUpa dAruNa vipAkavALuM hoya che, jema ke = = = = 1. saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASitaM kaTuvipAkam / jAnaMstasmiMstathA'tathAkArastu mithyAtvam / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 vyAkhyA - saMvigno=bhavabhIrurguruH, anupadezaM = naJaH kutsitArthatvena kutsitopadezamAgamabAdhitArthAnuzAsanaM, na dadAti=parasmai na karoti, taddAne saMvignatvahAniprasaGgAt / kimbhUtaH san ? ityAha-durbhASitamanAgamikArthopadezaM, kaTuvipAkaM=dAruNaphalaM = durantasaMsArAvahaM marIcibhave mahAvIrasyeva, jAnan = avabudhyamAnaH / ko hi pazyannevAtmAnaM kUpe kSipatItyAdi / ' 248 Co tathA zrAvakadinakRtyavRttAvapyuktaM- 'viparItaprarUpaNA unmArgadezanA / iyaM hi caturantAdabhrabhavabhramaNaheturmarIcyAderiveti / ' dharmaratnaprakaraNasUtravRttyorapyuktaM - aisAhasameyaM jaM ussuttaparUvaNA kaTuvivAgA / jANaMtehi vi dijjai Niddesso suttabajjhatye / / 101 / / 'jvalajjvAlAnalapravezakArinarasAhasAdapyadhikamatisAhasametadvarttate, yadutsUtraprarUpaNA = sUtranirapekSadezanA, kaTuvipAkA=dAruNaphalA, jAnAnaiH = avabudhyamAnairapi, dIyate = vitIryate, nirdezo - nizcayaH, sUtrabAhye = jinendrAnukte, arthe= vastuvicAre / kimuktaM bhavati ? dubbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgaraM patto / bhamio koDAkoDI sAgarasariNAmadhijjANaM / / ( A. ni. 438) ussuttamAyaraMto baMdhai kammaM sucikkaNaM jIvo / saMsAraM ca pavaDDai mAyAmosaM ca kuvvai ya / / (upa. mA. 221) marIcinA bhavamAM prabhu mahAvIranuM vacana. AvuM jANatA saMvigna (saMsArabhIru) guru anupadeza=AgamabAdhita artha kahevA rUpa kutsita upadeza detAM nathI, kemake tema karavAmAM teonuM saMvignapaNuM ja cAlyuM jAya che. evo to koNa mUrakha hoya ke je dekhavA chatAM jAtane kUvAmAM ja pADe.' zrAvakadinakRtyavRttimAM paNa kahyuM che ke "viparIta prarUpaNA eTale unmArga dezanA. te caturaMta vizALa bhavabhramaNano hetu bane che jema ke marIci vagerene." dharmaratnaprakaraNa sUtra (101) ane tenI vRttimAM paNa kahyuM che ke "bhaDabhaDatA agnimAM praveza karanAra puruSanA sAhasa karatAM paNa A vadhu moTuM sAhasa che ke je 'sUtranirapekSadezanA rUpa utsUtraprarUpaNA dAruNavipAka Ape che' evuM jANavA chatAM jinAgamamAM nahi kahela evI paNa bAbatomAM nizcayAtmaka vAto karAya che. kahevAno bhAva e che ke "(Ava. ni. 438) eka durvacananA kAraNe marIci du:khono samudra pAmyo. ane eka koDAkoDI sAgaropama sudhI saMsAramAM bhamyo." "utsUtrane Acarato jIva atyaMta cIkaNA karma bAMdhe che. saMsArane vadhAre che, temaja mAyAmRSAvAda kare che. (upa. 1. atisAhasametadyadutsUtraprarUpaNA kaTuvipAkA / jAnAnairapi dIyate nirdezaH sUtrabAhyArthe // 2. durbhASitenaikena marIcirduHkhasAgaraM prAptaH / bhrAntaH koTAkoTI sAgarasadRgnAmadheyAnAm // 3. utsUtramAcaran badhnAti karma sucikkaNaM jIvaH / saMsAraM ca pravardhayati mAyAmRSAM ca karoti ca // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavilA ItyaMpi0" vacanano vicAra 249 ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyayamAillo / saDhasIlo a sasallo tiriAuM(aAuM gaiM) baMdhai jIvo / / (paMcava. 61) 'ummaggadesaNAe caraNaM NAsaMti jiNavariMdANaM / vAvaNNadaMsaNA khalu na hu labbhA tArisA daTuM / / (prava. sA. 646) ityAdyAgamavacanAni zrutvA'pi svAgrahagrastacetaso yadanyathA'nyathA vyAcakSate vidadhati ca tanmahAsAhasameva, anarvAkpArAsArasaMsArapArAvArodaravivarabhAvibhUriduHkhabhArAGgIkArAditi / / ' tathA zrAddhavidhivRttAvapyAzAtanA'dhikAre proktaM'etAsu cotsUtrabhASaNArhadgurvAdyavajJAdirmahatyAzAtanA'nantasaMsArahetuzca saavdhaacaarymriicijmaalikuulvaalkaaderivAyata ussuttabhAsagANaM bohiNAso aNaMtasaMsAro / pANaccae vi dhIrA ussuttaM tA Na bhAsaMti / / titthayarapavayaNasuaM AyariaM gaNaharaM mahiDDiyaM / / ' ityAdi / / mALA 221)." "unmArgadarzaka, mArganAzaka, gUDhahRdayavALo mAyAvI ane zaThatAnA svabhAvavALo sazalya jIva tiryaMcAyu bAdhe che. (paMcavastu-1655)." "jIvo unmAgadazanAthI zrI jinezvaroe prarUpelA cAritrano nAza kare che. potAnuM samyagudarzana gumAvanAra A jIvonuM darzana karavuM paNa yogya nathI. (prapa. sA. 646)" ItyAdi Agamavacanone sAMbhaLIne paNa potAnI pakaDathI grasta cittavALA jIvo je jAtajAtanI vyAkhyAo kare che temaja AcaraNa kare che te kharekhara mahAsAhasa rUpa che, kAraNa ke enAthI teo anAdianaMta ane asAra evA saMsAranA pAra vagaranA pArAvAra duHkhone vahorI le che." (marIcinA vacanano utsutra tarIke ullekha karanArA zAstrapATho) tathA zrAddhavidhinI vRttimAM paNa AzAtanAnA adhikAramAM kahyuM che ke - "A badhAmAM utsutrabhASaNa, bhagavAna-guru vagerenI avajJA vagere moTI AzAtanA rUpa che. temaja anaMta saMsArano hetu bane che. jema ke sAvadyAcArya-marIci-jamAli-kulavAlaka vagerene, kema ke kahyuM che ke "utsutra bhASaka jIvonA samyakatvano nAza thAya che temaja anaMtasaMsAra vadhe che. tethI dhIra puruSo prANa jAya to paNa utsutra bolatA nathI. tIrthaMkara-pravacana-zruta-AcArya-gaNadhara-mahaddhikanI doSa gAvA-anucita vartana-avajJA vagere rUpa AzAtanA karanAra anaMtasaMsArI thAya che." ityAdi. - 1. unmArgadezako mArganAzako gUDhahRdayamAyAvAn / zaThazIlazca sazalyaH tiryaggati(gAyuH) badhnAti jIvaH / / 2. unmArgadezanayA caraNaM nAzayanti jinvrendraannaam| vyApannadarzanAH khalu naiva labhyAstAdRzA draSTum // 3. utsUtrabhASakANAM bodhinaasho'nntsNsaarH| prANatyAge'pi dhIrA utsUtraM tato na bhASante // 4. asyottarArdhaH : AsAyaMto bahuso aNaMtasaMsArio hoti / / chayA : tIrthakarapravacanazrutamAcArya gaNadharaM mahaddhikam / AzAtayan bahuzo'nantasaMsAriko bhavati / / (upa. pada. 423) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 tathA yogazAstravRttAvapyuktaM-'bhagavAnapi hi bhuvanagururunmArgadezanAtsAgaropamakoTAkoTI yAvadbhave bhrAntastatkA'nyeSAM svapApapratIkAraM kartumazaknuvatAM gatiH ?' iti / tathA tatraiva 'alpAdapi mRSAvAdAd' ityasya vyAkhyAyAmalpasyApi mRSAvAdasya mahA'narthahetutve saMmativacanamidamupadarzitaM ahaha sayalannapAvA vitahapanavaNamaNumavi duraMtaM / jaM marIibhavauvajjiyadukkayaavasesalesavasA / / surathuaguNovi titthaMkarovi tihuaNaatullamallo vi / govAihiM vi bahuso kayatthio tijayapahU taM si / / tti | gobaMbhaNabhUNaMtagAvi kei iha daDhappahArAI / bahupAvA vi ya siddhA siddhA kira taMmi ceva bhave / / tti / tathopadezaratnAkare'pi proktaM - 'tathA keSAJciddezanA punaH prastAvaucityAdisarvaguNasubhagA paraM kevalenotsUtraprarUpaNadUSaNena kalitA, sApi puranirddhamanajalatulyA, amedhyalezena nirmalajalamivotsUtralezaprarUpaNenApi sarve'pi guNA yato dUSaNatAmiva bhajanti, tasya viSamavipAkatvAt / yadAgamaH 'dubbhAsieNa ikkeNa0' ityAdi / ' tathA yogazAstra vRttimAM paNa kahyuM che ke - tribhuvanaguru bhagavAna paNa unmArga dezanAthI koDAkoDI sAgaropama sudhI saMsAramAM bhamyA to potAnA pApano pratikAra karavAmAM asamartha bIjA jIvonI to vAta ja zI karavI? tathA temAM ja "atpAdapi mRSAvAdAdunI vyAkhyAmAM "alpa paNa mRSAvAda mahAanarthono hetu bane che e jaNAvavA sAkSI tarIke kahyuM che ke - "o ho ho ! nAnuM paNa viparIta prarUpaNAnuM pApa bIjA badhA pApo karatAM duraMta hoya che ke je marIci bhavamAM karela duSkatanA zeSa rahI gayelA aMzanA kAraNe, devothI prazaMsAyela guNavALo hovA chatAM, tIrthakara hovA chatAM, tribhuvanamAM ajoDamalla hovA chatAM paNa te trijagatu prabhu ! tuM govALiyA vagere vaDe ghaNI kadarthanA karAyo. jyAre te pApa vinAnA) gAya-brAhmaNa-bALanA ghAtaka daDhaprahArI vagere bhayaMkara pApI keTalAya jIvo siddha thAya eTaluM ja nahi, te ja bhavamAM siddha thaI gayA." tathA upadeza ratnAkaramAM paNa kahyuM che ke - "tathA keTalAkanI dezanA prastAva-aucitya vagere badhA guNothI suMdara hoya che, paNa mAtra usUtra prarUpaNArUpa dUSaNathI dUSita hoya che. te paNa gaTaranA pANI jevI jANavI. kemake azucipadArthanA aMzathI jema nirmaLa pANI paNa dUSita thaI jAya che tema usUtranA aMzanI prarUpaNAthI paNa badhA guNo jANe ke doSarUpa banI jAya che, kAraNa ke usUtrAzaprarUpaNA bhayaMkara vipAka vALI hoya che. AgamamAM kahyuM che ke "eka durbhASitathI..." (A.ni. 438) ItyAdi" tathA - - - - - - 1. ahaha sakalAnyapApAd vitathaprajJApanamaNvapi durNtm| yanmarIcibhavopArjitaduSkRtAvazeSalezavazAt // surastutaguNo'pi tIrthakaro'pi tribhuvane'tulyamallo'pi / gopAdibhirapi bahuzaH kathitastrijagatprabhustvamasi // gobrAhmaNabhrUNAntakA api kecidiha dRddhprhaaryaadyH| bahupApA api ca siddhAH siddhAH kila tasminneva bhave // - - - - Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavilA ItyaMpi0' vacanano vicAra 251 tathA tatraiva pradezAntare proktaM - 'kecid gurava AlaMbanaM vinaiva satataM bahutarapramAdasevitayA kucAritriNaH dezanAyAmapyacAturyabhRtazca, yathA tathAvidhAH pArzvasthAdayaH yathA vA marIciH 'kavilA itthaMpi ihayaMpi' ityAdi dezanAkRd / dezanAyAzcAturyaM cotsUtraparihAreNa samyak sabhAprastAvaucityAdiguNavattvena ca jJeyam / / ' (taTa 1 aMza 2 taraMga 11) ityAdi / __ yattu kazcidAha 'utsUtralezavacanasAmarthyAdeva pratIyate marIcervacanaM na kevalamutsUtraM kintUtsUtramizrami'ti / tatra, evaM sati 'jo ceva bhAvaleso so ceva bhagavao bahumao u / ' tti SaSThapaJcAzaka (33) vacanAd 'ya eva bhAvalezo bhagavadbahumAnarUpo dravyastavAd bhavati, sa eva bhagavato mukhyavRttyA'numata' ityarthapratItau tatra bhAvalezasyAbhAvamizritasya bhagavadbahumatatvApatteH, tasmAllezapadamapakarSAbhidhAyakaM na tu mizritatvAbhidhAyakamiti mantavyam / syAdayamabhiprAyaH "dharmasyApi hyazubhAnubandhAdityAha - 'dhammo vi sabalao hoi' ityAdinA zAstre zabalatvamucyate, zabalatvaM ca mishrtvmev| (iti) marIcivacanasyApi kudarzanapravRttyA'zubhAnubandhAnmizratvamaviruddhaM, kudarzanapravRttereva tasya saMsAra upadeza ratnAkaramAM ja bIje (1-2-11) kahyuM che ke "keTalAka guruo vinA kAraNe ja satata ghaNo pramAda sevavA-vALA hoI kucAritrI hoya che tema ja dezanA ApavAmAM paNa cAturya vinAnA hoya che. jemake pAsatthA vagere athavA jemake "kavilA..." ityAdi dezanA ApanAra marIci. usUtrano parihAra karavApUrvaka sabhA-prakaraNa-aucitya vagere guNone jALavI rAkhavA e ahIM dezanA cAturya jANavuM." ("leza" zabda mizrapaNAne jaNAvato nathI) "ahIM 'usUtraleza" evuM je kahyuM che tenA parathI ja jaNAya che ke marIcinuM vacana usUtra nahotuM paNa utsutramizra hatuM." AvuM koIe je kahyuM che te khoTuM jANavuM, kemake "je bhAvaleza hoya che te ja bhagavAnane bahumata hoya che. AvA paMcAzaka (6-33)nA vacanano je artha jaNAya che ke "dravyastavathI bhagavAna para bahumAna jAgavArUpa je bhAvaleza pragaTe che te ja mukhyatayA bhagavAnane anumata hoya che temAM paNa leza zabdano artha mizritatva thavAthI "abhAvamizrita bhAva bhagavAnane anumata che' evo artha phalita thavAnI Apatti Ave. tethI leza" zabda ochAzano vAcaka che, mizratano nahi e mAnavuM joIe. koIne evo abhiprAya jAge ke ""dharma paNa zabala thAya che' ityAdivacanathI zAstramAM dharmamAM paNa azubha anubaMdhathI zabala- kahyuM che. ane zabalatva to mizratvarUpa ja che. tethI kudarzana pravartavAnA kAraNe azubha anubaMdhavALuM hoI marIcinuM vacana paNa zabala=mizra hovuM viruddha nathI. AvazyakacUrNimAM tenAthI kudarzana pravaryuM hovAnA kAraNe ja tene saMsAravRddhinA hetu tarIke kahyuM che." to A abhiprAyane 1. yazcaiva bhAvalezaH sa caiva bhagavatA bahumato tu / 2. dhaDapa avato avatA Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 vRddhihetutvenAvazyakacUrNAvuktatvAditi so'yaM durabhiprAyaH, yata itthaM sati phalata evedamutsUtraM syAnna tu svarUpataH, ucyate svarUpato'pIdamutsUtraM, utsUtratvAdeva ca saMsAraheturiti yatkiJcidetat / ata eva zrAddhapratikramaNasUtracUrNAvapi 'paMDisiddhANaM karaNe' iti vyAkhyAne viparItaprarUpaNAM vivicya tatkRtAzubhaphalabhAgitvena marIcireva dRSTAntatayopadarzitaH / 252 < - 'vivarIaparUvaNAe ya'tti, 'ca' zabdaH pUrvApekSayA, 'viparIaM vitahaM ussuttaM bhaNNai, parUpaNA pannavaNA desanatti Ne pajjAyA' viparItA cAsau prarUpaNA ca viparItaprarUpaNA, tasyAM satyAM pratikramaNaM bhavati / sA caivaM rUpA - siavAyamae samae parUvaNegaMtavAyamahigicca / ussaggavavAyAisu kuggaharUvA muNeyavvA / / kharAba jANavo, kAraNa ke azubha anubaMdhanA kAraNe je dharma zabala bane che te svarUpataH to zuddha ja hoya che, azubhaanubaMdha (paraMparA) rUpa phaLanA kAraNe temAM azuddhatA AvavAthI zabalatA Ave che. tema prastutamAM paNa phalita e thaze ke marIcinuM vacana svarUpataH to sUtrarUpa ja hatuM paNa enAthI kudarzananI paraMparA je cAlI te phaLanI apekSAe emAM utsUtratva AvavAthI e mizra banyuM. paNa AvuM to che nahi, kema ke e vacanane zAstromAM svarUpataH utsUtraM ja kahyuM che. temaja te paraMparAnA kAraNe nahi paNa utsUtrapaNAnA kAraNe ja e saMsArahetu paNa banyuM hatuM. mATe Avo abhiprAya tuccha che. (utsUtraprarUpaNAnuM svarUpa) Ama, marIcinuM vacana, kudarzananI paraMparA cAlI tenA kAraNe nahi, kintu svarUpe ja je 'utsUtra' hatuM, ane svarUpe ja je saMsAravRddhinuM kAraNa hatuM, tenA kAraNe ja, zrAddhapratikramaNasUtranI cUrNimAM paNa 'pa'isiddhALuM raLe' nI vyAkhyAmAM viparIta prarUpaNAnuM (utsUtra prarUpaNAnuM) svarUpa dekhADIne pachI te svarUpavALuM utsUtrabhASaNa ka2nA2 tarIke ane tenuM saMsArabhramaNarUpa azubhaphaLa pAmanAra tarIke marIcine ja dRSTAnta tarIke kahyo che. te A rIte 'vivarIa pavaNAe.....' 'ca' zabda pratiSiddhakaraNAdinI pUrvavAtonI apekSAe samuccaya karavA mATe che. vitatha-utsUtra e viparIta kahevAya che. prarUpaNA eTale prajJApanA-dezanA e tenA paryAyavAcI zabdo che. viparIta evI prarUpaNA te viparIta prarUpaNA. te thaI jAya to pratikramaNa karavuM paDe. te viparIta prarUpaNAnuM svarUpa AvuM jANavuM - syAdvAdamaya siddhAntamAM ekAntavAdane mukhya karI utsarga 1. paDisiddhANaM karaNe kiccANamakaraNe ya paDikkamaNaM / asaddahaNe a tahA vivarIaparUvaNAe ya // 2. viparItaprarUpaLAmAM na| 3. viparItaM vitathaM utsUtraM bhaNyate, prarUpaNA prajJApanA dezaneti eSAM paryAyAH / 4. syAdvAdamaye samaye prarUpaNaikAntavAdamadhikRtya / utsargApavAdAdiSu kugraharUpA jJAtavyA // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 kavilA ityaMpi0" vacanano vicAra piMDaM asohayaMto acarittI ittha saMsao Natthi / cArittaMmi asaMte savvA dikkhA niratthiyA / / evaM ussaggameva kevalaM paNNavei / avavAyaM caceiapUA kajjA jaiNA vi hu vayarasAmiNavva kila / aniyasuasUriNa va nIAvAse vi na hu doso / / tahAliMgAvasesamittevi vaMdaNaM sAhuNA vi dAyavvaM / 'mukkadhurA saMpAgaDasevI' iccAi vayaNAo / / ahavApAsatthosannahAchaMde kusIle sabale tahA / diTThIe vi ime paMca goyamA ! na nirakkhie / / jo jahAvAyaM na kuNai micchaddiTThI tao hu ko anno / vaDDei ya micchattaM parassa saMkaM jaNemANo / / (piM.ni. 186, upa.mA. 504) iccAi Nicchayameva purao karei / kiriyA kAraNaM (mokkhassa) na nANaM, nANaM vA na kiriyA, kammaM pahANaM na vavasAo, vavasAo vA na kammaM, egaMteNa NiccamaNiccaM vA davvamayaM pajjAyamayaM vA sAmannarUvaM visesarUvaM vA 3 apavAdAdimAM kugrahanI prarUpaNA karavI te viparIta prarUpaNA. jemake bhikSAne zuddha na gaveSato jIva acAritrI ja che emAM saMzaya nathI. ane cAritra na rahe to saMpUrNa dIkSA ja vyartha che." ityAdi rUpe mAtra utsargane ja prarUpe. "sAdhue paNa vajasvAmInI jema caityapUjA karavI joIe. arNikAputra AcAryanI jema nityavAsamAM paNa koI doSa nathI." ityAdi rUpa mAtra apavAdane ja prarUpe. athavA "mAtra liMga ja UbhuM rahyuM hoya (sAdhutA badhI cAlI gaI hoya) to paNa tene sAdhue paNa vaMdana karavuM, kemake Avazyaka niryuktimAM "muktapurA-saMprakaTa sevI' ityAdi vacano kahyA che." Avo ekAntavAda pakaDe. athavA "he gautama! pAsasthA, avasana, yathAchaMda, kuzIla tathA zabala A pAMcane najarathI paNa jovA nahi. je bolavA mujaba karato nathI tenA karatAM vadhu mithyAtvI bIjo koNa hoya? bIjAone zaMkA pADato te mithyAtvane vadhAre che' ityAdi nizcayane ja AgaLa kare. athavA kriyA mokSanuM kAraNa che, jJAna nahi, ke jJAna kAraNa che-kriyA nahi, athavA karma ja mukhya che, puruSArtha nahi ke puruSArtha ja mukhya che karma nahi, 1. piNDamazodhayannacAritrI atra saMzayo nAsti / cAritre'sati sarvA dIkSA nirarthakA // evamutsargameva kevalaM prajJApayati / apavAdaM ca caityapUjA kAryA yatinA'pi khalu vajrasvAmineva kila / annikAsutasUriNA iva nityAvAse'pi naiva doSaH / / 2. liGgAvazeSamAtrepi vaMdanaM sAdhunA'pi daatvym| 'muktadhUH saMprakaTasevI' ityAdi vacanAt // 3. pArzvasthAvasannayathAchandAH kuzIlAH shblaastthaa| dRSTyA'pImAn paJca gautama ! na nirIkSeta // yo yathAvAdaM na karoti mithyAdRSTistataH khalu ko'nyaH / vardhayati ca mithyAtvaM parasya zaGkAM janayan / / 4. ityAdi nizcayameva purataH karoti / kriyA kAraNaM (mokSasya) na jJAnaM, jJAnaM vA na kriyA, karma pradhAnaM na vyavasAyaH, vyavasAyo vA na karma, ekAntena nityamanityaM vA dravyamayaM paryAyamayaM vA sAmAnyarUpaM vizeSarUpaM vA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 vatyuM payAsei, evaMvihA egaMtavAyappahANA parUvaNA vivarIyaparUvaNA bhavai, ao tesiM paDikkamaNaM ti cauttho heU / iyamayuktatarA durantAnantasaMsArakAraNaM yaduktamAgame 2 254 - dubhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAgaraM patto / mamio joDAjoDI sAgarasarigAdhinnAnuM / / (A.ni. 4rU8) atra kazcidAha - 'nanvatra durantAnantazabdau duHkhalabhyAntatvenA'ntAbhAvena cAsaMkhyAtAnantAbhidhAyakau viruddhArthAviti kathametadupapattiriti, sa bhrAntaH / vaiNassaikAyamaigao ukkosaM jIvo u saMvase / / kAlamaNaMtaduraMtaM samayaM goama ! mA pamAyae / / (uttarA . 10) ityAdAvanantazabdasamAnAdhikaraNasya durantazabdasya darzanAd durantAnantavacanasyAtizayitAnantavAcakatvena virodhAbhAvAd / itthaM sati viparItaprarUpaNAyA durantAnantasaMsArakAraNatve marIci - athavA vastu ekAnte nitya ja che-ekAnte anitya ja che athavA dravyamaya ja che ke paryAyamaya ja che athavA sAmAnya rUpa ja che ke vizeSarUpa ja che...' AvI badhI ekAntavAdanI pradhAnatAvALI prarUpaNAo e viparIta prarUpaNA bane che. tethI enuM pratikramaNa karavuM paDe che. A pratikramaNano cotho hetu batAvyo. cAremAM A ja sauthI vadhu ayuktatara che, temaja duranta anaMta saMsAranuM kAraNa che. AgamamAM kahyuM che ke 'eka durbhASitathI marIci duHkhasAgara pAmyo. koDAkoDI sAgaropama sudhI saMsAramAM bhamyo." (duraMta ane anaMta e be vizeSaNo viruddha nathI) "ahIM 'duraMta' eTale duHkhe karIne jeno aMta pAmI zakAya te. tethI e asaMkhyAtakALane jaNAve che. ane 'anaMta' eTale jeno aMta nathI te. tethI e anaMtakALane jaNAve che. tethI viruddha arthane jaNAvanAra A baMne zabdo ekI sAthe saMsAranA vizeSaNa banavA zI rIte saMgata thAya ?" AvuM pUchanAra bhramamAM paDelo che, kemake uttarAdhyayananA (10 a) "vanaspatikAyamAM gayelo jIva utkRSTathI duraMta anaMtakAla rahe che. mATe he gautama ! eka samayano paNa pramAda na kara." ityAdi vacanathI jaNAya che ke anaMta-duraMta zabdo eka ja vastunA vizeSaNa hovA paNa zAstrasaMmata che. te paNa eTalA mATe ke duranta anaMta zabda vadhu bhISaNa anaMtano vAcaka hoI emAM koI virodha nathI. ATaluM nirNIta thaye chate AvI je kuzaMkA che ke "viparIta prarUpaNA duraMta anaMta saMsAranuM kAraNa bane che e bAbatamAM marIcinuM dRSTAMta 1. vastu prakAzayati, evaMvidhA ekAntavAdapradhAnA prarUpaNA viparItaprarUpaNA bhavati / atasteSAM pratikramaNamiti caturtho hetuH / 2. durbhASitenekaina marIcirduHkhasAgaraM prAptaH / bhrAntaH koTAkoTIsAgarasadRgnAmadheyAnAm / 3. vanaspatikAyamatigata utkRSTaM jIvastu saMvaset / kAlamanantadurantaM samayaM gautama ! mA pramAdIH // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavilA ItyaMpi' vacanano vicAra 255 dRSTAntopanyAsasya sAkSAttasyAsaMkhyAtabhavavAcakapramANavirodhenAnupapattistu tasyA durantAnantasaMsArakAraNatvopalakSitAyuktataratvopanayanAbhiprAyeNa nirasanIyA / / yattu zrAvakasya viparItaprarUpaNAyA atra prakRtatvAttasya cAnAbhogAd guruniyogAdvA tatsaMbhavAttathAvidhakliSTapariNAmAbhAvAnAsAvanantasaMsArahetuH, ata eva zrAvakapratikramaNasUtrasya vRttau kevalaM durantazabdasyaivAbhidhAnam / yA ca viparItaprarUpaNA mArgapatitAnAmanantasaMsArahetuH sA sabhAprabandhena dharmadezanA'dhikAriNAM bahuzrutatvena lokapUjyAnAmAcAryAdInAM kutazcinimittAnijalajjAdihAnibhayena sAvadhAcAryAdInAmiva, paraviSayakamAtsaryeNa goSThAmAhilAdInAmiva, tIrthakRdvacanasyAzraddhAne(na) jamAlyAdInAmivAbhogapUrvikA'vasAtavyA / te cehAdhikArAbhAvenAnuktA apyanantasaMsAritvena svata ApavuM e asaMgata che, kemake e daSTAnta to sAkSAt asaMkhya saMsArane ja jaNAve che kAraNa ke marIcino to asaMkhyAta saMsAra ja vadhyo hato.)" te kuzaMkAne e rIte toDI pADavI ke tyAM duraMta anaMta saMsAranI kAraNatAthI upalalita evI ayuktataratAnuM ja daSTAnta ApavAno abhiprAya che. tAtparya e che ke usUtra prarUpaNA kevI ayuktakara cIja che? evI jijJAsAnA javAba tarIke "anaMta saMsAranuM kAraNa bane tevI' ema je kahevAya che te lakSaNa tarIke nahi paNa upalakSaNa tarIke kahevAya che. tethI dareka usUtra prarUpaNA anaMta saMsAra vadhAre ja evuM phalita nathI thatuM, paNa dareka utsutra prarUpaNA anaMta saMsAra vadhAranAra cIja jevI ayuktatara hoya tevI ayuktatara hoya che ane tethI anaMtasaMsAra vadhAravAnI svarUpayogyatA dharAvatI hoya che. eTaluM ja phalita thAya che. AvI ayuktataratAnA khyAla mATe marIcinuM daSTAnna ApyuM che. (zrAvakanI viparIta prarUpaNAmAM asaMkhyasaMsArano ja adhikAra - pUrvapakSa) zaMkAH zrAvakanI viparIta prarUpaNAno ahIM adhikAra che ane zrAvakane to anAbhoga ke guruniyoganA kAraNe te saMbhavatI hoI tevo tIvra saMkliSTa pariNAma hoto nathI. mATe e anaMtasaMsAranuM kAraNa banatI nathI.tethI ja zrAvakapratikramaNa sUtranI vRttimAM to mAtra "duraMta' zabda ja lakhyo che. (tathI durata zabda to asaMkhya saMsArano ja vAcaka che.) je viparIta prarUpaNA mArgamAM rahelA jIvonA anaMta saMsArano hetu bane che te to sabhAo bharIne dharmadazanA ApavAnA adhikArI ane bahuzruta tarIke lokomAM pUjanIya evA AcAryonI ja koIka nimitte thaI gayelI viparIta prarUpaNA jANavI. jemake potAnI lajjA vagerenI hAninA bhaye sAvadyAcAryo, anya paranA mAtsaryathI goSThAmAhila vageree ane jinavacananI azraddhAthI jamAli vageree AbhogapUrvaka karelI usUtra prarUpaNA. A badhI utsutra prarUpaNAo ahIM adhikAra nA hovAnA kAraNe kahI nathI. tema chatAM A badhI viparIta prarUpaNA anaMta saMsArano hetu bane che e svayaM Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa6 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 eva bhAvyAH / yena kAraNena kasyacidanAbhogamUlakamapyutsUtraM kudarzanapravRttihetutvena dIrghasaMsAraheturapi bhavati, tena durantasaMsAramadhikRtya marIcireva dRSTAntatayA darzitaH / tasya ca tathAbhUtamapyutsUtraM tathaiva saJjAtaM, zrIAvazyakacUrNAvapi tathaivoktatvAt, anyathA dvitrAdibhavabhAvimuktInAmapi muniprabhRtInAmanantasaMsAritvavaktavyatA''pattau jainaprakriyAyA mUlata evocchedaH syAd-ityAdi pareNoktam, tadasat, zrAvakasyApi 'jaNassa dhamma parikahei' tti vacanAd gurUpadezAyattatayA dharmakathanAdhikAritvazravaNAt karmapariNativaicitryeNa tasyApi gurUpadezAyattatAM parityajya kathaJcitsAvadyAcAryAdInAmiva viparItaprarUpaNAsaMbhavAt, tasyAzca svarUpato'nantasaMsArakAraNatvAt tatpratikramaNArthamihetthamupanibandhAd / na cAnyatra durantAbhidhAnamanantatvapratikSepakaM, durnttvsyaannttvaavirodhivicArI levuM. vaLI zrAvakanuM anAbhogathI thayeluM usUtra paNa kudarzananI pravRttino hetu banavA dvArA koIkane dIrgha (duraMta - asaMkhya) saMsArano hetu bane che. tethI duraMtasaMsArarUpa phaLa dekhADavAnI apekSAe ja (anaMtasaMsAra phaLa nahi) marIcine ja dRSTAMta tarIke kahyo che. kAraNa ke anAbhogathI bolAyeluM usUtra paNa kudarzananI paraMparA dvArA tenA to duraMtasaMsArano hetu banI gayuM hatuM. zrI AvazyakacUrNimAM paNa temaja kahyuM che. bAkI yogyatA dharAvavA mAtrathI anaMtasaMsAra vadhavAnA adhikAramAM daSTAnta tarIke jo marIcine kahI zakAto hoya to to, jemAM anaMtasaMsAra vRddhinI svarUpayogyatA rahelI hoya tevI virAdhanA karI besanArA, paNa tema chatAM jeo be-traNa bhavamAM ja mukti pamAnArA che evA paNa mahAtmAne "A adhikRta virAdhanA anaMtasaMsAranuM kAraNa bane che, jema ke, amuka (A) mahAtmAne e rIte anaMtasaMsAritAnA dAMta tarIke kahevAnI Apatti Avaze. ane to pachI anaMtasaMsAra vagere aMgenI jaina prakriyAno mULathI ja lopa thaI jaze. (temAM paNa anaMta saMsArano ja adhikAra che - uttarapakSa). samAdhAnaH AvuM kahevuM yogya nathI, kema ke "zrAvakone paNa guruupadezane AdhIna rahIne dharma kahevAno adhikAra hoya che evuM upadezamALAnA (233) "lokone dharma kahe' ityAdi vacanathI jaNAya che. karmapariNatinI vicitratAnA kAraNe kyAreka te paNa guruupadezanI AdhInatAne choDI viparIta prarUpaNA karI bese evuM saMbhave che, je svarUpata anaMtasaMsAranuM kAraNa hoya che. mATe tenuM pratikramaNa Avazyaka banavAthI ahIM teno ullekha karyo che. mATe ahIM paNa anaMtasaMsArano adhikAra che ja. vaLI AvazyakavRttimAM je mAtra "duraMta' zabda ja kahyo che te paNa kAMI anaMtatvanA abhAvane jaNAvato nathI. (eTale ke saMsArane lagADeluM duraMta evuM vizeSaNa, "prastuta adhikAramAM asaMkhya saMsArano ja adhikAra che, anaMta saMsArano nahi evuM jaNAvatuM nathI) tenuM kAraNa e ke duraMtatva e anaMtatvanuM virodhI nathI. 1. nana dharma pariphathati. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavilA ItyaMpi" vacanano vicAra 257 tvAd / 'anantasaMsArAdhikArAbhAvAdiha tadRSTAntAnuktiH' iti tu prakRtagranthasya khaNDanaM, na tu maMDanaM, 'sA cAyuktatarA durantAnantasaMsArahetuH' ityavasthitapAThaparityAgenaiva tadRSTAntA'dhyAhArasaMbhavAt, tasmAduktopalakSaNavyAkhyAnarItyaiva prakRtopanayasamarthanaM nyAyyam / IdRzotsUtravacane svarUpato'nantasaMsArahetutvavacane caramazarIrikriyamANAraMbhe'pi svarUpato narakahetutvavacanavat prakriyA'virodhAditi samyag vibhAvanIyam / itthaM ca (eTale ke vizeSya banela je saMsAramAM duraMtapaNuM hoya te saMsAramAM anaMtapaNuM na ja hoya evo niyama nathI.) ema "anaMta saMsArano ahIM adhikAra nathI, (kAraNa ke zrAvakane tevA saMkliSTa adhyavasAya pUrvaka viparIta prarUpaNA hotI nathI), tethI anaMta saMsAranuM dRSTAMta ApyuM nathI evuM je kahyuM che te paNa prastuta granthanA khaMDanarUpa ja che, maMDaLarUpa nahi. kema ke "sA=viparIta prarUpaNA atyaMta ayukta che, kema ke duraMta anaMta saMsArano hetu che' evo je nizcitapATha maLe che teno tyAga karIne ja dRSTAMtanuM akathana saMbhavI zake che. kemake e pATha hoya tyAM sudhI to anaMtasaMsArano adhikAra cUrNikArane abhipreta hovo prastutamAM jaNAyA kare che. mATe pUrve kahI gayA e rIte "upalakSaNa vyAkhyAnathI marIcinuM dRSTAMta ApyuM che' e rIte samarthana karavuM e ja yogya che. (kahevAno Azaya e che ke prastutamAM viparIta prarUpaNAnA adhikAramAM sAvadyAcArya vagerenuM dRSTAnta na kahetAM marIcinuM daSTAMta kahevAyuM che. marIci to asaMkhya saMsAra ja rakhaDyo che, anaMta saMsAra nahi. mATe daSTAntagranthane saMgata TheravavA pUrvapakSI ema kahe che ke ahIM asaMkhya saMsArano ja adhikAra che, anaMtasaMsArano nahi, ane tethI asaMkhya saMsAranI kAraNatAvALI marIcinI viparIta prarUpaNAne ahIM daSTAMta tarIke kahI che e saMgata rahe che. (Ama kahevAmAM pUrvapakSIno Azaya to e ja che ke "jyAM anaMtasaMsArano adhikAra nathI evA paNa A sthAnamAM marIcinuM dRSTAMta ApyuM che te sUcave che ke sAvadyAcArya vagerenuM usUtra ke je anaMta saMsArano hetu che tenA karatAM marIcinI prarUpaNA vilakSaNa hatI. eTale ke e usUtra nahi, paNa utsutramizra hatI.") prathakAranuM kahevuM e che ke A rIte granthasaMgati karavI e granthanuM maMDana nathI, paNa khaMDana che, kema ke granthamAM viparIta prarUpaNAnuM svarUpa dekhADIne pachI je kahyuM che ke "te (A) viparItaprarUpaNA atyaMta ayukta che, kema ke duranta anaMtasaMsArano hetu che." tenA parathI jaNAya che ke ahIM anaMtasaMsArano ja adhikAra che. asaMkhya saMsArano nahi. mATe jo ahIM asaMkhyasaMsArano ja adhikAra levo hoya to "te atyaMta ayukta che, kema ke duranta..." vagere pATha kADhI nAMkhavo paDe je granthanA khaMDanarUpa che. mATe prastutamAM paNa "anaMtasaMsArano adhikAra che. evuM mAnavuM e ja yogya che. tema chatAM asaMkhyakALa ja saMsAramAM rakhaDelA marIcinuM je dAMta apAyuM che tenA kAraNe thoDI asaMgati jevuM lAge che. eTale tenuM vAraNa karavA granthakAre pUrve darzAvAI gayelI upalakSaNa vyAkhyAno nirdeza karyo che.) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 'AyariaparaMparaeNa AgayaM jo u ANupuvvIe (cheyabuddhIe) / jove che vAruM namAniLAsaM va LAsIrin' (phU. 9.) 'AcAryAH zrIsudharmasvAmijambUnAmaprabhavAryarakSitAdyAsteSAM paraMparA praNAlikA=pAraMparyaM tena AgataM yad vyAkhyAnaM= sUtrAbhiprAyaH, tadyathA-'vyavahAranayAbhiprAyeNa kriyamANamapi kRtaM bhavati' / yastu kutarkadadhmAtamAnaso mithyAtvopahatadRSTitayA, chekabuddhyA nipuNabuddhyA 'kuzAgrIyazemuSIko'haM' iti kRtvA, kopayati-dUSayati anyathA tamarthaM sarvajJapraNItamapi vyAcaSTe, 'kRtaM kRtaM' ityevaM brUyAd, vakti ca 'na hi mRtpiNDakriyAkAla eva ghaTo niSpadyate, karmaguNavyapadezAnAmanupalabdheH'; sa evaM chekavAdI=nipuNo'haM' ityevaMvAdI paMDitAbhimAnI, jamAlinAzaM= jamAlinihnavavatsarvajJamatavigo(ko)pako, vinakSyati araghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlaM baMbhramiSyati / ' vaLI prakriyAvilopanI je tame Apatti ApI che e paNa yogya nathI, kema ke jema caramazarIrIthI karAtA AraMbha-samAraMbhamAM paNa svarUpataH narakahetutA kahevAmAM koI prakriyA virodha nathI tema AvA marIcinA usUtravacanamAM svarUpa anaMtasaMsArahetutA kahevAmAM koI prakriyAvirodha nathI. A vAta barAbara vicAravI. (jamAlinAM daSTAMtanuM samarthana paNa upalakSaNa vyAkhyAthI) A rIte dRSTAMtanuM samarthana karavuM yogya hovAthI jamAlinI bAbatamAM paNa AvuM ja samarthana jANavuM. kahevAno bhAva e che ke sUtrakRtAMga-yathAtathya adhyayananiryukti-vRtti( )nA vacanane pakaDIne jeo AvuM kahe che ke "araghaTTaghaTIyaMtranyAya mujaba saMsAracakramAM thatAM bhramaNane siddha karavA jamAline je daSTAMta tarIke kahyo che tenAthI te anaMta saMsArI hovo siddha thAya che, kAraNa ke daSTAMta avazya sAdhyadharmathI yukta hoya che teone ghaNI bAbatonI pUchaparacha karavA jevI che. uktaniyukti-vRtti vacanano bhAvArtha Avo che : zrIsudharmAsvAmI-jaMbUsvAmI-prabhavasvAmI-AryarakSitasUrimahArAja vagerenI paraMparAthI sUtranA abhiprAyarUpa je vivecana cAlyuM AvatuM hoya - jema ke vyavahAranayanA abhiprAye "kriyamANa paNa kRta hoya che' ityAdi tene kutarkanA abhimAnathI grasta manavALI keTalIka vyakti mithyAtvathI samyagdaSTi haNAI gayela hovAnA kAraNe tINabuddhivALo chuM evuM vicArIne dUSita Therave che, eTale ke sarvajJapraNIta evA paNa te arthanuM bIjI rIte vivecana kare che - jema ke kRtaM ja kRta hoya, mRtpiAdikriyAkAlamAM kAMI ghaDo utpanna thaI jato nathI, kemake te kAlamAM tenA (ghaDAnA) kArya, guNa, ke zabdollekha dekhAtAM nathI ityAdi. "huM hoMziyAra chuM' evA paMDitapaNAnA abhimAnavALI AvI te vyakti ekavAdI jamAlinitaMvanI jema araghaTTaghaTIyansanyAya mujaba saMsAracakravAlamAM vAraMvAra bhaTake che." 1. AcAryapAraMparyeNAgataM yastvAnupUrvyA (chekbuddhyaa)| kopayati chekavAdI jamAlinAzaM vinaMkSyati // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra ityAdisUtrakRtAGgayAthAtathyAdhyayananiryuktivRttivacanamAtramavalaMbya ye 'jamAleraraghaTTaghaTIyantranyAyena saMsAracakravAlabhramaNe sAdhye dRSTAntatayopadarzitatvAd, dRSTAntasya ca nizcitasAdhyadharmavattvAttasyAnantasaMsAritvasiddhiriti vadanti te paryanuyojyAH / ' nanvayamapi dRSTAntaH prAguktamarIcidRSTAntavadupalakSaNapara eva, ityaraghaTTaghaTIyantranyAyopalakSitasaMsAracakravAlaparibhramaNe sAdhye nAyuktaH', iti kathamasmAd bhavatAmiSTasiddhiH ? anyathA'raghaTTaghaTIyantranyAyo'tra prakaraNamahimnA punaH punazcaturgatibhramaNaparyavasita iti caturgatibhramaNamapi jamAleranena nyAyena siddhyet / 259 yattu yasyaikendriyAdiSu punaH punarutpAdena drAghIyasI saMsArasthitistamuddizyaivAyaM nyAya: pravarttate / talu - eyaM puNa evaM khalu annANapamAyadosao NeyaM / hAkA bhaNiA egiMdiyAINaM / / 16 / / iti upadezapade / A vacano parathI araghaTTaghaTIyaMtranyAya anaMtasaMsArane sUcave che. ane temAM jamAlinuM dRSTAnta ApyuM che. tethI jamAlimAM to e nyAya mujabano anaMta saMsAra nirvivAda rIte nizcita mAnavo ja paDe che. (kemake to ja enuM dRSTAnta apAya.) A rIte jamAlino anaMta saMsAra kahenArane ame kahIe chIe ke - hamaNAM pUrve marIcinA dRSTAnta aMge jema kahI gayA tema ahIM paNa A dRSTAnta upalakSaNane jaNAvavAmAM ja tatpara che. ane tethI araghaTTaghaTIyaMtranyAyathI upalakSita saMsAracakravAlaparibhramaNane siddha karavAmAM jamAlinuM dRSTAnta ayogya nathI, kema ke jamAlinI te prarUpaNAmAM paNa tAdeza paribhramaNanuM kAraNa banavAnI yogyatA to hatI ja. tethI jamAline dRSTAnta tarIke kahyo hovA mAtrathI teno anaMtasaMsAra zI rIte siddha thaI jAya ? bAkI jo upalakSaNa levAnuM na hoya ane saMpUrNa e pramANe saMsArabhramaNa ja levAnuM hoya to to jamAline e nyAya mujaba cAre gatimAM bhramaNa paNa siddha thaI jaze, kemake prakaraNa 52thI khabara paDe che ke ahIM araghaTTaghaTIyaMtrano artha cAre gatimAM vAraMvAra bhramaNa karavA rUpa che. (araghaTTaghaTIyaMtranyAya ekendriyAdimAM punaH punaH bhramaNano sUcaka - pUrvapakSa) pUrvapakSa H ekendriyAdimAM vAraMvAra utpanna thavA dvA2A jeNe saMsAramAM dIrghatara kALa bhramaNa karavAnuM hoya tene uddezIne ja A nyAya che (nahi ke cAre gatimAM punaH punaH bhramaNa karavAvALA jIvane uddezIne) upadezapada (16)mAM kahyuM che ke "ajJAna ane pramAda doSathI jIva ekendriyAdimAM bhaTake che jenI dIrgha kAyasthiti kahI che. AnA 1. etatpunarevaM khalu ajJAnapramAdadoSato jJeyam / yaddIrghA kAyasthitirbhaNitaikendrIyAdInAm // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 - vyAkhyAyAM ca - 'ekendriyAdijAtiSu dUraM manujatvavilakSaNAsvaraghaTTaghaTIyantranyAyakrameNa punaH punarAvarttate / etadapi kutaH siddham ? ityAha yad = yasmAtkAraNAd, dIrghA = drAghIyasI, kAyasthitiH punaH punarmRtvA tatraiva kAya utpAdalakSaNA, bhaNitA=pratipAditA, siddhAnte, ekendriyAdInAM jAtInAmiti ekendriyadvIndriyAdilakSaNAnAM jiivaanAmiti / / ' 260 tata ekendriyAdijAtyAzritasyaivAraghaTTaghaTIyantranyAyasyAzrayaNAnna dRSTAntadASTantikayorvaiSamyamiti / tadasat, tatra manujatvagatidaurlabhyAdhikArAdaraghaTTaghaTIyantranyAyasAmAnyasyaikendriyAdijAtimAtreNa vizeSavivakSAyAmapyatra sarvajJamatavikopakasya caturazItilakSajIvayonisaGkulasaMsAraparibhramaNAdhikArAt punaH punargaticatuSTayabhramaNAzritasyaiva vivakSitatvAd / ata eva ' zrutavirAdhanAtazcAturgatikasaMsAraparibhramaNaM bhavati' iti sphuTamevAnyatrAbhihitaM, jamAlidRSTAntazca tatropanyasta iti / tathA hi 'IcceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM tIte kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhettA cAturaMtasaMsArakaMtAraM aNupari 52thI A vAta (mAnavabhavanI durlabhatA) jANavI." enI vyAkhyAmAM kahyuM che ke - "manuSyapaNAthI atyaMta vilakSaNa evI ekendriyAdi jAtiomAM araghaTTaghaTIyaMtranyAya mujaba punaH punaH phare che. A vAta enA parathI jaNAya che ke siddhAntamAM ekendriya beindriyAdi jIvonI te ja kAyamAM punaH punaH marIne utpanna thavA rUpa kAyasthiti dIrgha kahI che." Ama ahIM jema ekendriyAdijAtinI apekSAe ja araghaTTaghaTIyaMtranyAya kahyo che tema jamAlinI bAbatamAM paNa te ja rIte e nyAya levAthI jamAlino anaMtasaMsAra siddha thavA chatAM cAre gatimAM bhramaNarUpa dAntika artha mAnavAnI AvazyakatA rahetI nathI. (prastutamAM e nyAya caturgatibhramaNano sUcaka-uttarapakSa) uttarapakSa : AvI dalIla yogya nathI, kema ke upadezapadamAM to mAnavabhavanI durlabhatAno adhikA2 hoI araghaTTaghaTIyaMtranA sAmAnya nyAyanI paNa ekendriyAdijAtimAM bhramaNarUpe vizeSa vivakSA karI che. kintu prastutamAM to sarvajJamatane UDADanAra jIvanA coryAzI lAkha jIvayonithI vyApta saMsAramAM thatA paribhramaNano adhikAra hoI cAre gatimAM bhramaNarUpa sAmAnyanyAyanI ja vivakSA che. tethI ja 'zrutavirAdhanAthI cAregatimAM bhramaNa thAya che' evuM mAtra ukta nyAya dvArA ja nahi, paNa spaSTa zabdo dvArA paNa anya zAstramAM pratipAdana karyuM che ane tyAM paNa jamAlinuM dRSTAnta ApyuM che. jemake naMdIsUtramAM kahyuM che ke : "A dvAdazAMga gaNipiTakane AjJAnI virAdhanA dvArA virAdhIne anaMtA jIvo bhUtakALamAM 1. itIdaM dvAdazAGgaM gaNipiTakamatIte kAle anantA jIvA AjJAto virAdhya cAturantasaMsArakAntAraM anuparyaTan / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 261 CoaTiMsu 1 / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDuppanne kAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAturaMtasaMsArakaMtAraM aNupariaTuMti 2 / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariaTTissaMti tti / / ' nandisUtre / etadvRttirmalayagirikRtA yathA-'icceiyamityAdi, ityetad dvAdazAGgaM gaNipiTakamatItakAle'nantA jIvA AjJayA yathoktAjJAparipAlanA'bhAvato virAdhya caturantasaMsArakAntAraM vividhazArIramAnasAnekaduHkhaviTapizatasahasradustaraM bhavagahanaM, aNupariarTisutti anuparAvRttavanta Asan / iha dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividhaM, dvAdazAGgameva cAjJA 'AjJApyate jantugaNo hitapravRttau yayA sA''jJe tivyutpatteH, tataH sA''jJA ca tridhA, tadyathAsUtrAjJA, arthAjJA, tadubhayAjJA ca / saMpratyamUSAmAjJAnAM virAdhanAzcintyante / tatra yadA'bhinivezato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA, sA ca yathA jamAliprabhRtInAm / yadA tvabhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArthaM prarUpayati tadA'rthAjJAvirAdhanA, sA ca goSThAmAhilAdInAmivAvasAtavyA / yadA punarabhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito vA dvAdazAGgasya sUtramarthaM ca vikuTTayati tadobhayAjJAvirAdhanA, sA ca dIrghasaMsAriNAmabhavyAnAM cAnekeSAM vijJeyeti / ' tathA'AjJayA sUtrAjJayA'bhinivezato'nyathApAThAdilakSaNayA virAdhanayA virAdhyAtIte kAle'nantA jIvAzcaturantaM caturgatika saMsArarUpa jaMgalamAM bhaTakyA che. vartamAnakALe keTalAka paritta jIvo virAdhIne bhaTakI rahyA che. ane bhaviSyakALamAM anaMtA jIvo virodhIne bhaTakavAnA che." zrI malayagiri mahArAje AnI karelI vRttino bhAvArtha : - "A dvAdazAMgIne yathokta AjJApAlananA abhAva dvArA bhUtakALamAM virAdhIne anaMta jIvo zArIrika-mAnasika vividha aneka duHkho rUpI lAkho vRkSonA kAraNe gahana evA caturaMta saMsAramAM bhaTakyA che. AmAM dvAdazAMgI traNa prakAre che. sUtra, artha ane ubhaya. jIvone je hitapravRttimAM AjJA kare-kuzaLAnuSThAnomAM joDe te AjJA. ahIM A trividha dvAdazAMganuM ja trividha AjJArUpe grahaNa che. enI virAdhanAnI vicAraNA A pramANe - abhinivezanA kAraNe sUtrane judI rIte bole te sUtrAjJAvirAdhanA... jema ke jamAli vagerenI. dvAdazAMgInA arthane jo abhinivezanA kAraNe anyathA prarUpe to e arthAllAvirAdhanA.. jema ke goSThAmAhila vagerenI. ema abhinivezavazAt zraddhAzUnya hovAnA kAraNe ke hAsyAdithI dvAdazAMgInA sUtra ane arthane baMnene anyathA bole to ubhayAjJAvirAdhanA... te dIrgha saMsArI temaja aneka abhavyone hoya che." tathA zrI haribhadrasUri mahArAja viracita vRttimAM kahyuM che ke "AjJAthIsUtrAjJAthI, abhinivezathI anyathApATha vagere rUpa sUtravirAdhanAthI virAdhIne atIta 1. itIdaM dvAdazAGgaM gaNipiTakaM pratyutpanne kAle parittA jIvA AjJAto virAdhya cAturantasaMsArakAntAraM anuparyaTanti / itIdaM dvAdazAGgaM gaNipiTakamanAgate kAle anantA jIvA AjJAto virAdhya cAturantasaMsArakAntAraM anuparyaTisyanti / iti // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 saMsArakAntAraM narakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH anuparAvRttavanta Asan jamAlivad / arthAjJayA punarabhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA virAdhanayA goSThAmAhilavat / (ubhayAjJayA punaH paJcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAdilakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavad / )' iti tu hAribhadryAmetadvRttAvuktamiti / / tasmAdupalakSaNavyAkhyAna eva yathoktadRSTAntopapattiriti smarttavyam / yattu - AzAtanAbahulAnAM niyamenAnantasaMsAro bhavatIti jJApanArthamevedaM jamAlidRSTAntopadarzanaM, caturantazabdastu saMsAravizeSaNatvena saMsArasvarUpAbhidhAyako, na punaH sarveSAmapyAzAtanAkAriNAM gaticatuSTayAbhidhAyakaH, na hi gaticatuSTayagamanamevAnantasaMsAritvAbhivyaJjakaM, anvayavyatirekAbhyAM vyabhicArAt, tasmAd gatyAdInAM pratiprANinaM bhinnatvAnna taulyaM iti pareNAtra sAmAdhAnaM kriyate 262 < kAlamAM anaMtA jIvo nAraka-tiryaMca-manuSya-deva gatirUpa vividha vRkSajAlanA kAraNe dustara evA cAuMraMta saMsAra kAntAramAM jamAlinI jema bhaTakyA. arthAjJAthI, abhinivezanA kAraNe anyathA arthaprarUpaNA rUpa virAdhanAthI goSThAmAhilAdi (ane paMcAcAranA parijJAna ane pAlanamAM udyata gurunA AdezAdi rUpa ubhayAjJAthI virAdhanA karIne gurupratyanIka dravyaliMgI aneka zramaNo) saMsAramAM bhaTakyA.' 'sarvajJamatalopakane caturgatika saMsAra paribhramaNa thAya che' te vAta jaNAvIne temAM jamAlinuM dRSTAnna aneka zAstramAM Apela che. tema chatAM tamArA abhiprAya mujaba paNa jamAline cAre gatimAM bhramaNa che to nahi ja. tethI upalakSaNa vyAkhyA dvArA ja e dRSTAnta saMgata thAya che e yAda rAkhavuM. eTale ke caturgatika saMsAra paribhramaNanI bAbatamAM jamAlinuM dRSTAnta ApyuM hovA chatAM jema tenAmAM caturgatikasaMsAra paribhramaNa siddha thaI jatuM nathI (kemake e narakamAM to javAno nathI) tema anaMta saMsAranI bAbatamAM tenuM dRSTAnta ApyuM hovA mAtrathI eno saMsAra anaMta hovo zI rIte siddha thaI jAya ? vaLI dRSTAntabhUta jamAlimAM ja caturgatibhramaNa ke anaMtasaMsAra na hovAthI je asaMgati jevuM dekhAya che tenI saMgati AgaLa kahI gayA mujaba upalakSaNa vyAkhyAthI karavI. eTale ke sarvajJamatalopaka zuM karI rahyo che ? evA praznanA javAbamAM 'caturgatibhramaNa UbhuM karI rahyo che' evuM je kahevAya che e lakSaNabhUta nathI, paNa upalakSaNabhUta che. (adhyavasAyabhede gati-saMsArakALa vagereno bheda) pUrvapakSa H 'AzAtanApracurajIvo niyamA anaMtasaMsArI hoya che' evuM jaNAvavA mATe ja jamAlinuM dRSTAnta kahyuM che. caturaMta zabda to saMsAranuM vizeSaNa hoI tenA svarUpa mAtrane jaNAve che, nahi ke 'AzAtanA karanAra badhA jIvo cAre gatimAM bhame ja' evA niyamane, 'cAra' gatimAM bhaTakavAno na hoya to anaMtasaMsArI hovo ja zI rIte jaNAya ?' evuM na pUchavuM, kema ke cAregatimAM javuM e ja kAMI anaMta saMsArane jaNAvanAra abhivyaMjaka nathI, kAraNa ke e gamanamAM anvaya-vyatireka ubhaya-vyabhicAra che. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 263 tadasambaddhavAgvAdamAtraM, caturantazabdArthasya saMsAravizeSaNatve caturantasaMsAraparibhramaNasya viziSTasAdhyasya paryavasAnAt caturantAnvitasaMsArasya bhramaNe'nvayAt, tathA ca dRSTAnte jamAlau sAdhyavaikalyadoSAnuddhArAt, na hi viziSTe sAdhye vizeSyAMzasadbhAvamAtreNa dRSTAnte sAdhyavaikalyadoSa uddhartuM zakyate / 'anabhijJasyAhaccaityAnagArazabdAbhyAmiva caturantasaMsArakAntArazabdAbhyAmekasyaivArthasya bodhanaM' ityabhyupagame ca prekSAvatAmupahAsapAtratvApattiH / gatyAdInAM ca yathA pratiprANinaM bhinnatvaM tathA saMsArasyApyadhyavasAyavizeSAd bhinnatvaM kiM neSyate ? "ummaggamaggasaMpaTThiyANaM0" (gacchA. pra. 31) ityAdinotsUtrabhASiNAM niyamAdanantasaMsArasiddhau ca "sIalavihArao khalu bhagavaMtAsAyaNANiogeNa / tatto bhavo aNaMto kilesabahulo jao bhaNi / / cAreya gatimAM 1-2 bhava karanArA anaMtasaMsArI hotA nathI jyAre nigodamAM anaMtakALa rakhaDI deva ke narakamAM gayA vagara mokSe janArA anaMtasaMsArI hoya che. tethI bhaTakavAnI te te gatio to prANIe prANIe bhinna hovAthI eno niyama nathI, paNa anaMtasaMsArano niyama to che ja. mATe upalakSaNa vyAkhyAna karyA vinA paNa dRSTAntanI koI asaMgati nathI. uttarapakSaH tamAruM AvuM samAdhAna mAtra asaMbaddha pralAparUpa ja che, "caturaMta' zabdano je artha che te jo saMsAranuM vizeSaNa hoya to sAdhya viziSTarUpe phalita thaI jaze. arthAtu have mAtra saMsAra bhramaNa sAdhya nahi rahe, paNa "caturaMtasaMsArabhramaNa e sAdhya banaze. ane tethI daSTAnta jamAlimAM sAdhyazUnyatAno doSa Ubho ja raheze, kemake jyAre viziSTa' cIja sAdhya hoya (eTale ke vizeSaNa yukta vizeSya sAdhya hoya, tyAre vizeSaNazUnya mAtra vizeSya aMzanI hAjarIthI ja daSTAntano sAdhyavaikalpa doSa dUra thaI zakato nathI. "anabhijJa (sthAnakavAsI) jema aIcaitya ane aNagAra zabdathI eka ja (sAdhu) arthano bodha kare che tema caturaMta ane saMsArakAntAra zabdathI eka ja (anaMtasaMsAra) arthano bodha karavAno che" evuM jo mAnazo to DAhyA mANasomAM hAMsI pAtra ja banavAnuM che. vaLI jIve jIve bhaTakavAnI gati vagere je judI judI mAno cho tema adhyavasAya bhedanA kAraNe saMsAra paNa ochovatto judo judo kema mAnatA nathI? eTale ke dareka usUtrabhASIno saMsAra anaMta ja hoya evo Agraha zA mATe rAkho cho? (anyathA anya bAbatomAM ya anaMta saMsArano niyama mAnavAnI Apatti) bAkI "he gautama ! unmArga mArgamAM rahelA sanmArga nAzaka sAdhuono saMsAra anaMta hoya che." AvuM jaNAvanAra gacchAcAraprakIrNaka (31)nA vacana parathI usUtrabhASIone niyamA anaMtasaMsAra hoya che evuM jo siddha thatuM hoya ne, to to "zithilavihArathI kharekhara avazya bhagavAnanI AzAtanA - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 2. 3nmAmAliMsthitAnAM 2. zItalavihArataH khalu bhagavadAzAtanAniyogena / tatto bhavo'nantaH klezabahulo yato bhaNitam // - - - - - - - - Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 titthayarapavayaNasuaM0" ityAdyupadezapadavacanAt (422-23) zItalavihAriNAM pArzvasthAdInAM niyamAdanantasaMsArApattiH, iSyate ca tatra pariNAmabhedAd bhedaH, ityatrApyadhyavasAyapratyayaH saMsAravizeSo mahAnizIthoktarItyA zraddheyaH / kiJca 'araghaTTaghaTIyantranyAyena yatra saMsAraparibhramaNapradarzanaM tatra niyamAdanantasaMsAraH' ityabhyupagame utsUtrabhASiNAmiva kAmAsaktAnAmapi niyamato'nantasaMsArAbhyupagamaprasaGgaH, teSAmapi saMsArabhramaNe tannyAyapradarzanAt / taduktamAcArAGgazItoSNIyAdhyayanavRttau (u0 2 gA. 2) 'saMsiccamANA puNariti gabbhaM' ityavayavavyAkhyAne 'tena kAmopAdAnajanitena karmaNA saMsicyamAnA ApUryamANAH garbhAd garbhAntaramupayAnti saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTanta Asate ityuktaM bhavatIti' / evamanekeSu pradezeSvitthamabhidhAnamastIti na kiJcidetat / yacca-'jamAlI NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihi ? goyamA ! cattAri paMca thAya che. ane AzAtanAthI klezapracura anaMta saMsAra thAya che. kema ke kahyuM che ke tIrthaMkara, pravacana, zrata, AcArya, gaNadhara, labdhidhara muni vagerenA doSo gAvA, anucita vartavuM, avajJA karavI vagere rUpa AzAtanA karanAra anaMtasaMsArI thAya che." ityAdi upadezapadanA vacana (421-423) thI zItalavihArI pAsatthA vagereno paNa anaMtasaMsAra niyamo hovAnI Apatti Avaze. e pAsatthA vagereno saMsAra jema pariNAmabhedanA kAraNe ocho vatto mAno cho e rIte usUtrabhASIono paNa adhyavasAyanimittaka saMsAra judo judo hovo mahAnizIthasUtramAM kahyA mujaba mAnavo joIe. vaLI "araghaTTATIyaMtranyAye jyAM saMsArabhramaNa dekhADyuM hoya tyAM niyama anaMtasaMsAra samajavo" evuM mAnavAmAM to usUtrabhASInI jema kAma bhogomAM Asakta jIvo mATe paNa evo niyama mAnavAnI Apatti Avaze, kema ke teonA saMsArabhramaNa aMge paNa te nyAya dekhADyo che. jema ke AcArAMga zItoSNIya adhyayana (2-2)nI vRttimAM "saMsiccamANA' avayavanA vivaraNamAM kahyuM che ke - "kAmabhogajanita karmathI bhAre thatAM te jIvo eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM jAya che, arthAt saMsAracakravAlamAM araghaTTaghaTIyaMtra nyAye bhaTakatAM rahe che." A nyAyAdinI vAta hovA chatAM ahIM anaMtasaMsArano niyama nathI. AvuM ja anyatra paNa aneka sthAnomAM jovA maLe che. tethI araghaTTaghaTIyaMtra nyAyane dekhADIne jamAlinuM je dRSTAnta ApyuM che eTalA mAtra parathI eno anaMtasaMsAra siddha karavo e tuccha bAbata che. (jamAlinA saMsArane jaNAvanAruM bhagavatIjInuM sUtra) pUrvapakSa: "he bhagavan! jamAli deva te devalomAMthI AyuSya pUruM karIne kyAM utpanna thaze? . tIrthavaF-kavana-zrutaM 2. simanA punaryAnti n | 3. jamAlirbhagavan ! devastasmAd devalokAdAyuHkSayeNa yAvatkva utpasyate ? gautama ! catvAri paJca Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsAramaNano vicAra 265 tirikkhajoNiya-maNua-devabhavagahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti' ityatra 'catvAro dvIndriyAdayaH paJca caikendriyAH pRthivyAdayaste ca te tiryagyonikAzca teSu devamanuSyeSu bhavagrahaNAni bhrAntvA' iti vyAkhyAnAd, atra ca tIrthakarAzAtanAkRto'dhikRtatvAd bhavAnantyalakSaNabahutvasya spaSTatvAd bhagavatyapekSayaiva jamAleranantabhavasiddhiH-iti parasya mataM tadapUrvabuddhipATavamUlaM, etAdRzasya gaMbhIrArthasya vRttikRtA'spaSTIkRtasya svayameva spaSTIkaraNAt / kathaM cAyaM tapasvI nAkalayatyetAvadapi yadamU catuSpaJcazabdo bhavagrahaNasamAnAdhikaraNau bhitravibhaktyantau vyasto samAsAntaHpAtinaH tiryagyonikazabdasya vizeSaNatAmApadyate iti / na cemau na vibhaktyantAviti vAcyaM, vibhaktyantamantareNa zasantacatuHzabdaniSpannasya 'cattAri' iti zabdasya sarvathA'siddheH / nApyatrAluksamAso'stIti / etena-catasRSu paJcasu ca jAtiSu tiryagmanujadevabhavagrahaNAni' iti bhaNanAdanantabhavasiddhiH' ityapAstaM, 'cattAri' ityatra dvitIyAbahuvacane saptamIbahuvacanArthatvasya 'paJca' itynntrgautama! cAra pAMca tiryaMcayoni-manuSya-deva bhava grahaNa karIne saMsAramAM bhaTakI pachI siddha thaze... thAvat aMta karaze." AvuM jaNAvanAra bhagavatIsUtranI "ahIM cAra eTale beindriyAdi (bei.-tei.cI. ane paMce. tiryaMca) pAMca eTale pRthvIkAyAdi pAMca ekendriya, ATalA nava prakAranA tiryaMcabhavo, temAM ane deva-manuSya bhavomAM bhamIne..." evI vyAkhyA karavI. vaLI ahIM zrItIrthakaranI AzAtanA karanArano adhikAra hoI anaMtabhavarUpa bahutvato spaSTa che. tethI ukta vyAkhyA pramANe, bhagavatIsUtrathI ja jamAline anaMtabhava hovA siddha thaI jAya che... uttarapakSa kharekhara ! Avo tamAro mata apUrvabuddhipaTutAmUlaka ja che, kAraNa ke vRttikAre paNa spaSTa nahi karelA evA A gaMbhIra padArthanuM tame spaSTIkaraNa karo cho. paNa e karavA jatAM tame bicArA ATaluM paNa jANI zakyA nahi ke bhavagrahaNanA vizeSaNabhUta, bhinnavibhaktivALA ane samAsamAM nahi joDAyelA evA A "cAra" ane "pAMca' e be zabdo samAsamAM rahelA "tirmayoni' zabdanA vizeSaNa zI rIte bane? "e be zabdo vibhajyanta na hovAthI samAsamAM joDAyelA ja che ane tethI samAsanA bIjA ghaTakabhUta "tirmayoni'nA vizeSaNa banI zake che" evI zaMkA na karavI, kema ke vibhakti lAgyA vagara "caturU' zabdanuM "cattAri' rUpa banI zakatuM nathI. "ahIM vibhakti lAgelI ja che, paNa alupha samAsa thayo hoI teno lopa thayo nathI." evuM na kahevuM , kema ke ahIM alupha samAsa nathI. (te sUtra parathI anaMtabhavasiddhi mATe pUrvapakSIya kalpanAo ane tenA samAdhAno) tethI ja - "cAra ane pAMca jAtiomAM tiryaMca-manuSya-devabhava grahaNa thayA' evuM kahevAthI anaMtabhavasiddhi thaI jaze evuM paNa na kahevuM, kAraNa ke emAM (1) dvitIyA-bahuvacanAnta cattAri zabdane 1. tiryagyonika-manuja-devabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati yAvadantaM kariSyatIti / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 saptamIbahuvacanalopasya samuccayArthakacakArAdhyAhArasya ca prasaGgAt / kiJca catuSpaJcazabdayoH saMkhyAvAcakayorvyaktivacanatvena kutastAbhyAM jAtyupasthitiriti vibhAvanIyam / yadi ca jamAleranantaH saMsAraH sUtre vaktavyo'bhaviSyat tadA "tirayamaNussadevesu aNaMtAI bhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhissai" ityAdi / athavA "jahA gosAle maMkhaliputte taheva NeraiavajjaM saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sinjhissai / / " bhaNanIyamabhaviSyada, anyathA navasu jAtiSu bhavagrahaNena bhramaNAdapi kuta AnantyalAbhaH? navabhirapi vAraistatpUrtisaMbhavAt, prativyaktibhramaNaM ca nAkSarabalAllabhyate, bAdhitaM ca sarvatiryagdevamanujeSu tat, svecchAmAtreNa niyatAnantatiryagyonikabhavagrahaNAzrayaNe ca kiM sUtrAvalaMbanavyapadezena? svakalpanAyA mahatsvadhyAropasya mahadAzAtanArUpatvAt / etena saptamI bahuvacanArthaka mAnavAnI (2) "paMca zabdamAM saptamI bahuvacanavibhaktino lopa thayelo hovAnI ane (3) samuccayArthaka "cano adhyAhAra karavAnI kilaSTa kalpanA karavI paDe che. vaLI saMkhyAvAcaka evA "cAra' ane "pAMca' e be zabda vyaktivAcaka hoI te bethI jAtinI upasthiti zI rIte thAya? te vicAraNIya che. vaLI sUtramAM jamAlino anaMtasaMsAra kahevAno ja jo abhiprAya hota to "tiryaMca - manuSya devabhavomAM anaMtA bhavagrahaNa karI saMsAramAM bhaTakI pachI siddha thaze" evuM ja kahyuM hota. athavA "maMkhaliputra gozALo jema anaMtasaMsAra rakhaDavAno che. te ja rIte mAtra nAraka bhavane choDIne jamAli saMsAramAM rakhaDI ne pachI siddha thaze' evuM ja kahyuM hota. bAkI sUtramAM je zabdo che tenA parathI A rIte nava jAtimAM bhavagrahaNano artha kADhIe to paNa anaMtabhava artha kyAMthI kADhazo? ke mAtra nava bhavagrahaNathI paNa nava jAtimAM bhramaNa thaI zake che. dareka jAtinA dareka peTA bhedamAM paNa janma lIdhA pachI ja nava jAtimAM bhramaNa thayuM kahevAya. ane tethI anaMta bhava mAnavA ja paDaze' evuM paNa sUtramAM kahela akSaro parathI nIkaLI zakatuM nathI. temaja tiryaMca - manuSya - devanI badhI peTA jAtiomAM janma hovo to bAdhita paNa che. tethI tame tamArI potAnI icchA mujaba "amuka cokkasa peTAjAtiomAM bhramaNa karI Ave eTale te te jAtinuM bhramaNa thaI gayuM kahevAya" evuM ja kahezo to ame kahIe chIe ke "sUtramAM AvuM kahyuM che' ityAdi ullekha zA mATe karo cho ? kAraNa ke A rIte potAnI icchA mujaba upajAvI kADhelI kalpanAone "zAstramAMthI Avo artha nIkaLe che ema kahIne zAstrakAra mahApuruSonA nAme caDhAvI devI e moTI AzAtanA rUpa che. tethI nIcenI pUrvapakSakalpanA paNa nirasta jANavI. 1. tiryagmanuSyadeveSvanantAni bhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati / 2. yathA gozAlo maMkhaliputrastathaiva nairayikavaja saMsAramanuparyaTya tataH pezcAtsetsyati / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 267 cyutvA tataH paJcakRtvo bhrAntvA tiryagnanAkiSu / avAptabodhinirvANaM jamAliH samavApsyati / / iti haimavIracAritrIya (parva 10-sarga-8) zloke paJcakRtvaHzabdaH paJcavArAbhidhAyakaH sa ca tiryakzabdena yojitaH san jamAlistiryagyonau paJcavArAn yAsyatItyarthAbhidhAyakaH saMpannaH, tathA ca tiryagyonau vArapUrtimanujAdigatyantarabhavAntaraprAptimantareNa na bhavati, sA ca prAptirAzAtanAbahulasya jamAleranantakAlAntaritaiva syAd, evaM paJcavAragamane'nantabhavagrahaNamanantaguNamapi saMbhavati / manujagativArapUrtistUtkarSato'pi saptASTabhavaireva syAd / devanArakayostvanantaraM punarutpAdAbhAvenaikenaiva bhavena vArapUrtiH syAd' ityAdikA'pi parasya kalpanA dUramapAstA veditavyA, paJcakRtva ityasya tiryakzabdenaiva yojanAyA asaMbhavAt, dvandvasamAsamaryAdayA pratyekameva tadanvayAd, bhavagrahaNavyaktyapekSasya paJcavAratvasyAnantavArabhavagrahaNeSu jAtyapekSasaGkocena samarthayitumazakyatvAt tAdRza (triSaSTinA zlokanA artha aMge pUrvapakSInI kalpanA) pUrvapakSa triSaSTizalAkApuruSacaritranA (10-8-106) zlokamAM tyAMthI cyavIne tiryaMca-manuSyadeva bhavamAM pAMcavAra bhamIne samyakatva pAmelo jamAli mokSa pAmaze." AvuM ja kahyuM che temAM "pAMcavAra' zabdano tiryaMcazabdamAM anvaya karavAthI "jamAli tiryaMca yonimAM pAMca vAra jaze evo artha nIkaLe che. vaLI A pAMcavAra javuM e artha vacce vacce manuSya-devabhavamAM jAya to ja saMpanna thAya. vaLI AzAtanA bahula evA jamAline to te vacalA vacalA manuSyAdi bhavonI prApti anaMtakALanA AMtare AMtare ja saMbhave che. tethI pAMca vAra tiryaMcabhavamAM javAmAM anaMtabhavagrahaNa anaMtaguNa hovuM paNa saMbhave che. manuSya gatimAM to vadhumAM vadhu paNa sAta-ATha bhavothI vArapUrti thaI jAya, deva narakamAM punaH utpatti thatI na hovAthI eka ja vAramAM vArapUrti thaI jAya... (tethI manuSyabhavamAM pAMcavAra zabda joDavAthI 35-40 bhavo maLe, devabhavamAM joDavAthI pAMca bhava maLe, paNa tiryaMcabhavamAM joDavAthI anaMtabhava maLe (e kalpanAnI ayogyatA) uttarapakSa: AvI kalpanA paNa ayogya che, kAraNa ke pAMcavAra' zabdane mAtra "tiryaMcayoni' zabda sAthe ja joDI zakAto nathI, kAraNa ke dvandrasamAsanI maryAdA mujaba te badhAmAM lAge che. tethI devabhavamAM paNa tene lagADavo ja paDe che. devabhavamAM anya bhavanA AMtarA vagara anekavAra jaI zakAtuM nathI. mATe temAM to bhavanI saMkhyAmAM ja paMcavAratvano anvaya thAya che. AnA parathI jaNAya che ke ahIM paMcavAratva vyaktinI apekSAe ja che. (jAti-prakAranI apekSAe nahi) (arthAta pAMcavAra zabdathI pAMca bhavo ja samajavAnA che, pAMca prakAranA ghaNA bhavo nahi) tethI AvA vyakti sApekSa paMcavAritvanuM jAtisApekSa (jAtinI apekSAe paMcavAritva levA rUpa) saMkocathI anaMtabhavagrahaNamAM samarthana karI zakAtuM nathI. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 zAbdabodhasyAkAGkSAM vinA'nupapatteH / na hyekatrAnantavArabhavagrahaNAbhyupagame'pyekavArabhramaNameva vaktuM yuktaM, sthAnabhedena tatsthAnAvacchinnAdhikRtakriyAjanyavyApAropahitakAlalakSaNavArabhedAd / vijAtIyasthAnagamanAnantaritatajjAtIyasthAnAvacchinnabhramaNakriyAjanyabhavagrahaNavyApAropahito yAvAn kAlastAvata ekavAratvAbhyupagame ca 'tiryazvanantavAraM bhrAntaH' iti vadata eva vyAghAtaH / kiJcaivaM 'bahavo jIvA nityanigodeSvanantavAraM janmamaraNAni kurvanti' ityAdyakhilapravacanavacanavilopaprasaGga iti na kiJcidetat / kiJca 'cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdizlokaikavAkyatayA hi 'cattAri paMca' ityAdibhagavatIsUtraM tvayA vyAkhyAtumiSTaM, tathA ca tatra vijAtIyabhavAntaritatayA tiryakSu paJcavAramevAnantabhavagrahaNasiddhiriti sarveSAmapi pratyanIkAnAmIdRzameva saMsAraparibhramaNaM sidhyet, na tvanantAnyAnyabhavAntaritabhavabahulaM, yato arthAt anaMtabhavagrahaNa thAya teno "pAMca vAra tiryaMca bhavagrahaNa thayuM" evo ullekha karI zakAto nathI. kAraNa ke pAMcavAra zabda parathI tevo zAbdabodha evA prakAranI AkAMkSA vinA thaI zakato nathI. eka jAtimAM anaMtavAra janmagrahaNa mAnavAmAM paNa eka vAra ja bhramaNa thayuM ema kahevuM to yogya nathI ja, kema ke "vAra' eTale te te sthAnamAM thayela bhramaNAdirUpa adhikRta kriyAthI pedA thayela vyApArarUpa upAdhivALo kALa. arthAt, Avo kAla hoya tyAM sudhI ekavAra kahevAya. tethI jyAre sthAna badalAya che tyAre "vAra' paNa badalAI ja jAya che. vacamAM "vijAtIya sthAnamAM javA rUpa aMtara pADyA vinA te te jAtivALA sthAnamAM thayela bhramaNakriyAjanya bhavagrahaNa vyApAra rUpa upAdhithI jeTalo kALa yukta hoya te 'ekavAra' kahevAya evuM mAnavAmAM tiryaMcomAM anaMtavAra bhamyo' evuM vacana bolI ja zakAze nahi. kAraNa ke vacce vacce javA rUpe paNa vijAtIyamAM kaMI anaMtavAra jaIne anaMtavAra tiryaMcomAM bhamyo evuM kahevAnuM tAtparya hotuM nathI. vaLI "vArano Avo artha karavAmAM to "ghaNAM jIvo nityanigodamAM anaMtavAra janma maraNo kare che" ityAdi pravacananA akhila vacanono lopa ja thaI jaze, kema ke haMmezA nigodamAM ja rahelA te jIvonA janma-maraNo tamArI vyAkhyA mujaba "eka ja vAranA" janmamaraNa rUpa che. tethI AvI badhI vyAkhyA kasa vagaranI che. (anya pratyenIkono paNa samAnasaMsAra ja mAnavAnI Apatti) vaLI 'TyutvA tataH...' ityAdi zlokane avirodhI arthavALuM hovA rUpe "cattAri paMca..." ityAdi bhagavatI sUtranI vyAkhyA karavI e tamane ISTa che. ane e pramANe to ema ja nakkI thAya che ke vacce vacce vijAtIya bhavanuM aMtara paDavA pUrvaka to tiryaMcabhavomAM pAMca vAra ja anaMtabhava thavAnA che. AnA parathI phalita e thaze ke badhA pratyenIko vijAtIyabhavanuM A rIte aMtara paDavA pUrvaka ja ane pAMca vAra ja anaMta bhava bhame che, bIjI koI rIte ochAvattA vijAtIyabhavonA aMtapUrvaka ochAvattA anaMtabhava Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 269 'devakibbisiyA NaM bhaMte! tAo devalogAo AukkhaeNaM (bhavakkhaeNaM) ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA kahiM gacchihiMti? kahiM uvavajjihiMti? goyamA! jAva cattAri paMca NeraiatirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAraM aNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiMti, bujjhihiMti jAva aMtaM kAheti' tti tvayA sAmAnyasUtramagIkriyate, tatazcoktasya 'cattAri paMca' ityAdivizeSasUtrasya nArakagatipratiSedhamAtreNaiva vizeSo'bhyupagamyate na tvadhikaH kazcidapIti / atha astvanyatra yathA tathA, bhagavatyapekSayA tu (9-33) jamAleranantA eva bhavA labhyante, yato 'yAvat' zabdaH sAmAnyasUtre'sti, tasya ca prayogaH kvacidvizeSyatvena kvacicca vizeSaNatvena syAt, tatra vizeSyatvena prayukto 'yAvat' zabda uktagaNasaMbandhibhyAmAdyantapadAbhyAM viziSTaH saneva gaNamadhyavartinAM padArthAnAM saGgrAhako bhavati, yathA - nahi, kema ke usUtrabhASI aMgenA sAmAnyasUtra karatAM jamAlinA vizeSasUtramAM tame "jamAline narakamAM javAnuM nathI eTalo ja phera mAno cho, bIjo koI nahi. nava jAtiomAM anaMtakALa bhramaNa vagere to sAmAnyasUtrane tulya ja mAno cho. tAtparya e che ke jamAlinA sUtrane tame usUtrabhASI aMgenA vizeSasUtra rUpe mAno cho. te aMgenuM sAkSAt to koI sAmAnyasUtra maLatuM nathI. tethI mAtra ukta pheravALA ja evA A nIcenA sUtrane ja tame e sAmAnyasUtra tarIke svIkAro cho. "he bhagavan! kilbiSika devo te devalokamAMthI AyukSaya thavAthI, bhavakSaya thavAthI, sthitikSaya thavAthI tyAMthI cyavIne sIdhA kyAM jaze? kyAM utpanna thaze? he gautama! yAvat cAra-pAMca nAraka-tiryaMcayonika-manuSya devabhava grahaNa karIne saMsAramAM rakhaDIne te pachI siddha thaze, buddha thaze, yAvat aMtakriyA karaze." | (sUtragata yAvata' zabda vizeSya ke vizeSaNa rUpe hoya-pUrvapakSa) pUrvapakSa: bIjA graMthomAM bhale game te kahyuM hoya, bhagavatIjI (9-33)nA sUtrathI to jamAlinA anaMtabhava hovA ja siddha thAya che, kAraNa ke sAmAnya sUtramAM "bhAva" zabda vaparAyo che je kyAreka vizeSa tarIke ane kyAreka vizeSaNa tarIke vaparAya che. (vizeSyarUpa "yAvatu' zabdano artha - pUrvapakSa) jyAre vizeSya tarIke vaparAyo hoya tyAre sUtramAM kahelA gaNa (samUha)nA pahelAM ane chellA padathI viziSTa thaIne ja gaNanA madhyavartI padArthono te saMgraha kare che. (arthAt te be pada sAthe vaparAIne madhyapadArthano saMgrAhaka bane che.) jema ke - - - 1. devakilbiSikA bhadanta ! tasmAddevalokAdAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNAnantaraM cyavaM cyutvA kva gamiSyanti ? kvotpatsyante ? gautama ! yAvaccatvAri paJca nairayikatairyagyonikamanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyanti bhotsyanti yAvadantaM krissyntiiti| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 'jamAlI NaM bhaMte! aNagAre arasAhAre virasAhAre aMtAhAre lUhAhAre tucchAhAre arasajIvI virasajIvI jAva tuccha jIvI uvasaMtajIvI pasaMtajIvI ? haMtA goyamA / ' ityAdi sAmAnyasUtroktasya gaNasyAdyantazabdAbhyAM viziSTo 'goamA ! jamAlI NaM aNagAre arasAhA jAva vivittajIvI' itisUtroktavAkyagato yAvacchabdaH / tasya ca sarvAditvena buddhisthavAcakatvAnmadhyavarttinAmapi padArthAnAM nAnArUpANAM nAnAsaMkhyAkAnAM ca saGgrAhakatvaM, evamAdyantazabdayorapi gaNAnurodhena bhinnatvameva bodhyaM na punaryAvacchabdo'pi ghaTapadAdivanniyatapadArthavAcaka iti / 200 vizeSaNabhUtastu yAvacchabda uktapadavAcyAnAmarthAnAM dezakAlAdiniyAmako bhavati / tatra dezaniyAmakatvaM 'yAvatpaJcaviMzatiryojanAni pattanaM tAvad gantavyaM' ityAdau / kAlaniyAmakatvaM ca 'jAva NaM se jIve sayA samiaM taM taM bhAvaM pariNamai tAva ca NaM se jIve Arabhai sArabhai samArabhai' ityAdau prasiddham / 'he bhagavan ! jamAli aNagAra arasaAhArI, virasaAhArI, antaAhArI, prAnta AhArI, rUkSaAhArI, tuccha AhArI, arasajIvI, virasajIvI yAvas tucchajIvI, upazAntajIvI, prazAMtajIvI, viviktajIvI che ? hA gautama !...' ityAdi sAmAnya sUtramAM kahela gaNanA arasaAhArIrUpa ane viviktajIvIrUpa Adya ane aMtima zabdathI viziSTa banIne 'he gautama ! jamAli aNagAra arasaAhArI yAvat viviktajIvI che.' evA sUtrokta vAkyamAM vaparAyelo 'yAvat' zabda, te 'yAvat' zabda gaNanA madhyavartI padomAM sau prathama hoI buddhimAM upasthita thayela madhyapadono vAcaka bane che ane tethI vividha rUpavALA temaja vividha saMkhyAvALA madhyavartI padArthono saMgraha kare che. (madhyavartI padArtha tarIke ja saMgraha kare che) tethI A madhyavartI padonA gaNanA anurodhathI prathama-aMtima zabdane paNa bhinna ja jANavA. eTale ke 'yAvat zabda paNa ghaTa-paTa vagere zabdanI jema prathama-aMtima padArtha rUpa niyata padArthano vAcaka na hovAthI te be to judA bolavA ja paDe che. (vizeSaNabhUta 'yAvat' zabdano artha - pUrvapakSa) 'yAvat' zabda jyAre vizeSaNa tarIke vaparAyo hoya che tyAre te kahevAyelA padanA padArthonA dezakAla vagereno niyAmaka bane che. temAM dezaniyAmaka A rIte 'jyAM sudhI zahe2 25 yojana dUra rahe tyAM sudhI javuM' ityAdimAM. kAlaniyAmaka tarIke AvA prayogamAM prasiddha che ke 'jyAM sudhI A jIva sadA samita te te bhAve pariName che tyAM sudhI te jIva AraMbha kare che, saMraMbha kare che, samAraMbha kare che.' je , 1. jamAlirbhadanta ! anagAro'rasAhAro virasAhAro'ntAhAraH prAntAhAro rUkSAhArastucchAhAro'rasajIvI virasajIvI yAvattucchajIvI upazAntajIvI prazAntajIvI (viviktajIvI) ? hanta gautama ! 2. yAvatsa jIvaH sadA samitaM taM taM bhAvaM pariNamati, tAvacca sa jIva Arabhate saMrabhate smaarbhte| Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 271 vizeSaNatvavizeSyatvasvarUpavikalastu yAvacchabdo DitthaDavitthAdivadarthazUnya eva syAt / tadiha yAvacchabdo nAnarthako na vA vizeSyabhUtaH, AdyantazabdAbhyAmaviziSTatvAt, vizeSyabhUtasya ca tasya tvAbhyAM viziSTasyaiva prayogAt, kintu vizeSaNabhUtaH, 'prAkpatitaM vizeSaNaM' iti vacanAt, sa cAtrAdhikArAt kAlaniyAmaka iti / yAvatkAlaM catuSpaJcasutrasasthAvarajAtiSu nArakatiryagyonikamanujadevAnAM bhavagrahaNAni, yattadonityAbhisaMbandhAt tAvatkAlaM saMsAramanuparAvRttya tataH pazcAtsetsyanti, yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kariSyanti' iti sAmAnyasUtrArthaH paryavasyati / evaM sAmAnyasUtroktAnusAreNa vizeSasUtre'pi kAlaniyamArthaM tAvacchabdavad yAvacchabdo'pyadhyAhAryaH, tAvantareNa vAkyadvayAnupapattyA kAlaniyamAnupapattiriti vyaktaiva sAmAnyasUtrAdiva vizeSasUtrAdapyanantabhavasiddhiriti cet ? yAvata' zabda vizeSaNa ke vizeSya tarIke vaparAyo hoto nathI te Diltha-Davitya vagere zabdonI jema arthazUnya ja hoya che. (kAlaniyamana mATe yAvatu-tAvatuno adhyAhAra - pUrvapakSa) deva kilbiSika saMbaMdhI ukta sAmAnya sUtramAM "yAvat cAra-pAMca' ityAdi je kahyuM che temAM "yAvata' zabda arthazUnya to nathI ja. (kema ke sUtramAM nirarthaka zabdo vaparAtA nathI) vaLI vizeSyabhUta paNa nathI, kemake e Adya-aMtima zabdathI viziSTa nathI, jyAre vizeSya bhUta "yAvat' zabda to e be zabdanI sAthe ja vaparAya che. tethI e vizeSaNabhUta che, kAraNa ke pahelAM vaparAyelo zabda vizeSaNa hoya' evuM zAstra vacana che.vaLI ahIM kAlano adhikAra cAle che, tethI e vizeSaNabhUta "yAvata' zabda kAlaniyAmaka che. tethI sAmAnyasUtrano artha evo phalita thaze ke "jyAM sudhImAM cAra - pAMca trasa - sthAvara jAtiomAM nAraka-tiryaMcayoni-manuSya devanA bhavo grahaNa kare tyAM sudhI saMsAramAM bhaTakIne pachI siddha thaze... thAvat sarvaduHkhono aMta karaze." "tyAM sudhImAM evuM jaNAvanAra 'tAvata' zabda sUtramAM na hovA chatAM "yat" "tad zabdo haMmezAM saMbaMdha dharAvatA hovAthI ane ahIM yat parathI banela yAvat (jAva)no prayoga hovAthI tAvano adhyAhAra karyo che. havaLI, sAmAnyathI to pratyenIkono anaMtasaMsAra jaNAvavo granthakArone mAnya hoya ja che. mATe, kAlaniyAmaka evA A "yAvat' zabdanA prayogavALuM 4-5 trasasthAvarajAtiomAM...' ityAdi sAmAnyasUtra anaMtabhavane jaNAve che evuM mAnavuM paDe che. have jamAli aMgenA vizeSa sUtra mATe vicArIe to jaNAya che ke -) jamAlisaMbaMdhI vizeSasUtramAM sAmAnyasUtranI jema kAlaniyamana to hovuM ja joIe. ane tethI e mATe tAvatu zabdanI jema "yAvat' zabdano paNa adhyAhAra karavo. kAraNa ke te be vinA to be vAkyo ja na banavAthI "jyAM sudhI... tyAM sudhI' ityAdi rUpa kAlaniyamana ja asaMgata rahe. ane to pachI to sAmAnyasUtranI jema vizeSasUtra paNa kAlaniyAmaka evA yAvat' zabdanA prayoga yukta 4-5 trasasthAvara...' A prayogavALuM che. mATe sAmAnyasUtranI jema e Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 tadidamasiddhamasiddhena sAdhayato mahAtArkikatvamAyuSmataH / yato 'jAva cattAri' ityAdAvapi zasantacatuSpadasamAnAdhikaraNabhavagrahaNapadottaradvitIyAvibhaktereva 'kAlAdhvanorvyAptau' (siddhahema0 2-2 - 42) ityanuzAsanAtkAlaniyamasiddhau na punastadabhidhAnAya yAvacchabdaprayogaH, arthapunaruktatAyAH prasaGgAt, tasmAttadanurodhena tAvacchabdasya vizeSasUtre yaavttaavcchbdyoshcaadhyaahaarklpnaa'tijghnyaiveti / navevaM 'sthite'tiSintanIyA' (?nanvayaMsthite 'sUtrasya gatizcintanIyA') kRti yAvacchbdsy sUtrasthasya ko'rthaH ? iti cet ? 'tato devalokAdAyuHkSayAdinA cyutvA' iti pUrvaprakrAntapadasamu 272 - vizeSasUtrathI paNa jamAlinA anaMtabhavo siddha thaI jaze. (kAlaniyamana dvitIyAvibhaktithI thaI gayuM che - uttarapakSa) uttarapakSa H je vAta pote svayaM asiddha che tenAthI anya asiddha vAtanI A rIte siddhi karI rahelA tamArI A mahAtArkikatA ja che ! (arthAt emAM koI vAstavikatA nathI.) te eTalA mATe ke tame sAmAnyasUtramAM 'yAvat' zabda kAlaniyAmaka hovAthI jamAlisaMbaMdhI vizeSa sUtramAM paNa teno adhyAhAra karI kAlaniyamana je siddha karyuM che temAM mULamAM sAmAnyasUtramAM ja 'yAvat' zabda kALaniyAmaka nathI. eTale ke mULamAM sAmAnyasUtramAM ja 'yAvat' zabdathI kAlaniyamana thavuM asiddha che to enAthI vizeSasUtramAM paNa kAlaniyamana zI rIte siddha thAya ? sAmAnyasUtramAM 'yAvat' zabdathI kAniyamana thavuM eTalA mATe asiddha che ke e sUtramAM, dvitIyA vibhaktivALA 'cAra' - 'pAMca' padane samAnavibhaktivALuM evuM je 'bhavagrahaNa' pada che tenA para lagADelI dvitIyA vibhaktithI ja "kAlASvanorthAau" evA vyAkaraNanA niyama mujaba kAlaniyamana thaI gayuM che. mATe kAlaniyamana mATe to 'yAvat' zabda emAM vaparAyo ja nathI, jo e eTalA mATe vaparAyo hoya to to pachI arthanI punaruktatAno doSa Ubho thAya. (dvitIyA vibhaktithI 'kAlaniyamana' rUpa je artha kahevAI gayo che tene ja jo 'yAvat' zabda paNa pAcho kaheto hoya to e arthanI punarukti thAya che e vAta spaSTa ja che.) tethI 'ya-tatno nitya abhisaMbaMdha hoya che' e nyAye, 'sAmAnya sUtramAM kAlaniyamana mATe 'yAvat'no jo prayoga che to 'tAva'no paNa adhyAhAra karavAno che" evI kalpanA ane ene anusarIne "vizeSasUtramAM paNa kAlaniyamana mATe 'yAvat' ane 'tAvat' e banne zabdono adhyAhAra karavAno che" evI kalpanA e banne kalpanAo sAva tuccha ja che. pUrvapakSa H : A rIte, "dvitIyAvibhaktithI ja kAlaniyamana thaI gayuM che ane tethI 'yAvat' zabda kAlaniyamanane jaNAvato nathI" evo jo nirNaya karazo to sUtrastha 'yAvat' zabdano artha zuM karazo ? kemake "sUtramAM rahelA zabda vagereno yogya artha vicAraNIya hoya che" ityAdi nyAya mujaba sUtrastha 'yAvat' zabdano kAMIkane kAMIka artha to hovo ja joIe ane e kahevo ja joIe ne ? Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 273 dAyArtha evetyavehi / athaivaM gaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTasyaiva yAvacchabdasya pUrvaprakrAntagaNavAkyArthavAcakatvamiti vyutpattibhaGga iti cet ? na, tAdRzaniyame pramANAbhAvAt, pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve yAvacchabdasya svasaMbandhipadopasaMdAnamAtrasya tAtparyagrAhakatvenApekSitatvAd / ata eva kvacidgaNasaMbandhyAdyantapadaviziSTAdiva kvacidantyapadaviziSTAdapi yAvacchabdAttadupasthitiH / tathAhi - 'egaMtapaMDie NaM bhaMte ! maNusse kiM NeraiAuM pakarei 4? pucchA / goamA! egaMtapaMDie NaM maNusse AuaM sia pakarei, sia No pakarei / jai pakarei No NeraiAuaM pakarei, No tiri0 No maNu0, devAuaM pakarei / No NeraiAuaM kiccA Neraiesu uvavajjai, No tiri., No maNu., devAuaM kiccA devesu uvavajjai / se keNaTeNaM (pUrvaprastuta padasamudAyano je artha e ja prastutamAM "yAvata'no artha) uttarapakSaH "te kilbiSikadevalokamAMthI AyukSaya thavAthI bhavakSaya thavAthI...AvIne ityAdimAM AyukSaya, bhavakSayavagere pUrva prastutapadono je samudAya che teno je artha che te artha ja A "yAvata' zabdano artha che arthAt "yAvat cAra-pAMca ityAdimAM rahelA "yAvat' zabdathI "te devalokamAMthI AyukSaya thavAthI bhavakSaya thavAthI.." ityAdi artha (ke je artha pUrvaprastuta vAkyano che te) jaNAya che. - "samudAya saMbaMdhI prathama - aMtima padaviziSTa "yAvata' zabda ja tenA madhyavartI padArthono vAcaka bane che. tethI ahIM paNa tevuM ja yAvat pada pUrvaprastuta gaNa vAkyarthano vAcaka bane evA niyamano A rIte to bhaMga thaI jaze." - evI zaMkA na karavI, kAraNa ke tevA niyamamAM ja koI pramANa nathI. pUrvamAM je vAkya AvI gayuM hoya tenA ja arthanA vAcaka banavA mATe "yAvata' zabdane svasaMbaMdhI padanuM upasaMdhAna (sAnidhya) mAtra ja tAtparyagrAhaka tarIke apekSita hoya che. arthAt jude jude sthaLe vaparAyela "yAvat' zabda judA judA vAkyarthane jaNAvato hoya che; emAMthI te te adhikRta sthaLe kayA vAkyarthane jaNAvavAnA tAtparyamAM te vaparAyo che? e jANavA mATe eka padanI jarUra rahe che. eTale ke "je vAkyanuM eka pada yAvata'nI sAthe vaparAyuM hoya te vAkyanA arthane "yAvat' zabda jaNAve che" evo niyama bAMdhI zakAya che. tethI ja kyAreka gaNa saMbaMdhI Adya ane aMtimapadaviziSTa "yAvat' zabdanI jema kyAreka mAtra aMtyapada viziSTa yAvatu' zabdathI paNa vAkyarthanI upasthiti thaI jAya che. jemake he bhagavan! ekAnta paMDita manuSya zuM narakAyu bAMdhe? ItyAdi cAra prazno. gautama! ekAMta paMDita manuSya AyuSya kadAca bAMdhe, kadAca na bAMdhe. jo bAMdhe to paNa narakAyu na bAMdhe, tiryaMcAyu na bAMdhe, manuSyAya na bAMdhe, devAyu bAMdhe. narakAyu bAMdhIne narakamAM utpanna thato nathI, ema tiryaMca - manuSyamAM 1. ekAntapaNDito bhadanta ! manuSyaH kiM nairayikAyuH prakaroti 4 ? pRcchaa| gautama ! ekAntapaNDitamanuSya AyuH syAtprakaroti syAnna prakaroti / yadi prakaroti no nairayikAyuH prakaroti, no tirya0, no manu0, devAyuH prakaroti / no nairayikAyuH kRtvA nairayikeSUtpadyate no tirya0 no manu0, devAyuH kRtvA devesstpdyte| atha kenArthena - - -- Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 jAva devAuaM kiccA devesu uvavajjai? goamA! egaMtapaMDiassa NaM maNussassa kevalameva do gatIo paNNattAo, taM. aMtakiriyA ceva kappovavattiyA ceva, se teNaTeNaM goamA! jAva devAuaM kiccA devesu uvavajjaitti / / ' atra hi yAvacchabdasya na gaNasambandhyAdyantyapadaviziSTatayaiva pUrvaprakAntavAkyArthavAcakatvaM, kintu svasambanthyantyapadopasandAnAdeva, tadvadihApi 'catvAri paJca' ityAdisvasambandhipadopasandAnAd yAvacchabdasya pUrvaprakrAntavAkyArthavAcakatve na kiJcidbAdhakamiti yuktaM pazyAmaH / kiJca - sUtre dyotakaracanArUpamapi yAvatpadaM dRzyate / yathA skandakAdhikAre (za.2 u.1) 'bhAvao NaM siddhe aNaMtA nANapajjavA aNaMtA daMsaNapajjavA jAva aNaMtA agurualahupajjavA' ityatra / na hyatra gaNamadhyasthasyAnyasyArthasya parAmarzo yAvacchabdena kartuM zakyate, yato'sau gaNastAvadItthamupadarzitaH 'bhAvao NaM jIve aNaMtA nANapajjavA aNaMtA daMsaNapajjavA aNaMtA carittapajjavA aNaMtA gurualahuapajjavA aNaMtA agurualahuapajjavatti' / tatra jJAnadarzanaparyAyAH siddhasya sAkSAdevoktAH, cAritra utpanna thato nathI, devAyuM bAMdhI devamAM utpanna thAya che. he bhadaMta ! AvuM kema kaho cho ke yAvata devAyu bAMdhIne devalokamAM utpanna thAya che? gautama ! ekAnta paMDita manuSyanI mAtra be ja gati hoya che. aMtakriyA (siddhigati) ke kalpopapatti(vaimAnika devaloka). AvuM hovAthI gautama! ema kahevAya che ke thAvat devAyuM bAMdhIne devomAM utpanna thAya che." ahIM yAvat zabda narakAyu vagerenA gaNasaMbaMdhI Adya ane aMtya e baMne padathI viziSTa banIne pUrvaprastuta evA "narakAyune bAMdhIne narakamAM utpanna thato nathI' ityAdi vAkyarthano vAcaka banyo nathI, kintu, svasaMbaMdhI devAyuM bAMdhI..." ityAdirUpa aMtyapadanA saMnidhAnathI ja tevo banyo che. tema prastutamAM paNa "cAra-pAMca' ityAdirUpa svasaMbaMdhI padanA saMnidhAnathI "yAvata' zabda pUrvaprastuta vAkyarthano vAcaka bane emAM koI vAMdho nathI evuM amane yogya lAge che. dhotakaracanArUpa thAva' zabda paNa prasiddha) vaLI sUtramAM vAkyarthanA dyotaka tarIke paNa yAvata' zabdano prayoga thAya che, jemake bhagavatIsUtramAM sjadaka adhikAramAM kahyuM che ke "bhAvane AzrIne vicArIe to.. siddhamAM anaMtA jJAnaparyAyo, anaMtA darzanaparyAyo yAvat anaMta agurulaghuparyAyo hoya che. ahIM gaNamAM vacamAM rahelA bIjA koI padArthano "yAvat' zabdathI ullekha thaI zakato nathI, kAraNa ke te gaNa Avo dekhADAyo che. "bhAvane AzrayIne 1. yAvad devAyuH kRtvA deveSUtpadyate ? gautama ! ekAntapaNDitasya manuSyasya kevala eva dve gatI prajJapte, tadyathA-antakriyaiva klpoppttirev| atha tenArthena gautama ! yAvaddevAyuH kRtvA devessuutpdyte| 2. bhAvataH siddhe'nantA jJAnaparyavA anantA darzanaparyavA yAvadanantA aguvalaghuparyavAH / 3. bhAvato jIve'nantA jJAnaparyavA anantA darzanaparyavA anantAzcAritraparyavA anantA gurulaghukaparyavA anantA agurvalaghukaparyavAH / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 275 paryAyAzca tasya na saMbhavanti, 'No pArabhavie caritte' ityatra siddhAnAM cAritrasya vyaktameva niSiddhatvAt / gurulaghuparyAyAzcaudArikAdizarIrANyAzritya vyAkhyAtA iti te'pi siddhasya na saMbhavanti / agurulaghuparyAyAzca kArmaNAdidravyANi jIvasvarUpaM cAzritya vyAkhyAtAH, tatra kArmaNAdidravyAzritAste siddhasya na saMbhavanti, jIvasvarUpaM tvAzritya sarvAMzazuddhAste saMbhavanti, paraM te'pi sAkSAcchabdenoktA iti yAvacchabdavAcyaM nAvaziSyate iti / tato yathA tatra vAkyArthadyotaka eva yAvacchabdastadvadihApi syAditi kimanupapannamiti nipuNadhiyA nibhAlanIyaM prekSAvabhiH / kiJca - 'jAva cattAri paMca' ityAdi sUtramapi narakopapAtAtiriktavizeSAbhAvamAdAya parimita vicArIe to, jIvamAM anaMta jJAnaparyAyo, anaMta darzanaparyAyo, anaMta cAritraparyAyo, anaMta gurulaghuparyAyo, anaMta agurulaghu paryAyo hoya che..." have "yAva" zabdaprayogavALA pUrvokta sUtrano artha vicArIe. e sUtramAM A gaNamAnA jJAna-darzananA paryAyono to sAkSAt jJAna-darzanaparyAya zabdothI ullekha karyo che. "cAritra pArabhavika (anya bhavamAMthI AveluM) hotuM nathI' e vacanathI siddhomAM cAritrano spaSTa niSedha karyo hovAthI jaNAya che ke cAritraparyAyo to teomAM hotA ja nathI. "gurulaghuparyAyo audArikAdi zarIranI apekSAe jIvamAM hoya che evI vyAkhyAthI jaNAya che ke te paryAyo paNa siddhomAM hotA nathI. agurulaghuparyAyo kArmaNAdi dravyonI apekSAe ane jIvanA svarUpanI apekSAe jIvamAM hovA kahyA che. emAMthI kAmaNAdidravyonI apekSAvALA te paryAyo to siddhomAM hotA nathI. jIva svarUpane AzrIne sarvAzazuddha te paryAyo hoya che kharAM, paNa teono paNa sAkSAt "agurulaghuparyAya' zabdathI ja ullekha karI dIdho che. Ama e sUtramAM rahelA "yAvat' zabdathI jJAnaparyAyono, darzanaparyAyono, cAritraparyAyono, gurulaghuparyAyono ke agurulaghuparyAyono to ullekha nathI ja. vaLI e gaNamAM A sivAya evI bIjI koI cIja to zeSa che ja nahi ke jeno "yAvat' zabdathI ullekha thayo mAnI zakAya. mATe A sUtramAM "yAvata' zabdano vizeSa tarIke to prayoga thayo nathI. vaLI e deza ke kALano niyAmaka na hoI vizeSaNa tarIke paNa vaparAyo nathI. tethI mAnavuM paDe che ke e ahIM mAtra vAkyarthanA dyotaka tarIke ja vaparAyo che. e ja rIte ahIM prastuta "yAvat' cAra pAMca... ityAdi sAmAnya sUtramAM paNa te vAkyarthano dyotaka ja hoya to zuM asaMgati che ke jethI vizeSasUtramAM paNa teno ane "tAvata'no adhyAhAra karI mArI macaDIne jamAlino anaMtasaMsAra siddha hovAnI kalpanA karavI paDe e buddhimAna puruSoe nipuNatAthI vicAravuM. (jAva cattAri...." sUtra kilbiSikavizeSaviSayaka hovuM saMbhave) vaLI, jamAli narakamAM javAno nathI eTalI enI vizeSatA che. e sivAya bIjo koI taphAvata - - - - - - - - - - - - - - 2. no pAravi vAritramAM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 bhavajamAlijAtIyadevakilbiSikaviSayaM jamAlisAdRzyapradarzanAyopanyastaM, na tu devakilbiSikasAmAnyaviSayamiti saMbhAvyate, anyathA 'atthegaiA aNAdIyaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM aNupariaTuMti' ityagrimasUtrAbhidhAnAnupapatteH, tato 'atthegaiA0' ityAdikamaparimitabhavAbhidhAyakaM 'jAva catvAri' ityAdikaM ca parimitabhavAbhidhAyakamiti yuktaM, bhavati hi sAmAnyAbhidhAnasyApyekavizeSapradarzane taditaravizeSaparatvaM, yathA 'brAhmaNA bhojayitavyAH kauNDinyo na bhojayitavyaH' ityatra 'brAhmaNA bhojayitavyAH' iti vacanasya kauNDinyetarabrAhmaNabhojanavidhiparatvamiti / sAmAnyathI bIjA parimita bhavavALA kilbiSikadevomAM hoto nathI. tethI jAva cattAri paMca...' ityAdi sUtra tevA parimita bhavavALA kilbiSika devo aMgenuM ja hoya ene jamAlinuM sAdezya dekhADavA mATe kahevAyuM hoya, paNa devakilbiSika sAmAnya viSayaka na hoya evI saMbhAvanA lAge che, kAraNa ke nahIMtara to (eTale ke adhikRtasUtra kilbiSikasAmAnyaviSayaka hoya to-arthAt e badhA ja devakilbiSikonA cAra-pAMca bhava ke (tamArI kalpanA mujaba) anaMtasaMsAra jaNAvatuM hoya to) keTalAka kilbiSika devo anAdi anavadagra dIrghamArgarUpa cAturaMta saMsAra aTavImAM bhaTake che." ityAdi jaNAvanAra agrimasUtrakathana asaMgata thaI jAya. Ama 'nAva vari..' ityAdi sUtra paNa vizeSa prakAranA devakilbiSika aMgenuM ja hovuM phalita thavAthI e paNa mAnavuM yogya thaI paDe ke "lyAphaga...' ityAdi sUtra aparimita bhavone jaNAvanAruM hoya ane 'nAva vAri...' ityAdi sUtra parimita bhavone jaNAvanAruM hoya. (sAmAnyanuM kathana paNa kyAreka vizeSaparaka hoya) zaMkAH tamAro kahevAno Azaya evo che ke devakilbiSiko be prakAranA hoya che. parimita bhavavALA ane aparimita bhavavALA; to paNa "nava vari..' sUtramAM to bemAMthI eka prakArano ullekha nathI. tethI jaNAya che ke e sUtra to sAmAnyathI ja devakilbiSika aMgenuM che. to tame kema ene parimita bhavavALA devakilbiSika rUpa tenA eka vizeSa prakAra aMgenuM kaho che? samAdhAnaH sAmAnyanA eka prakArarUpa vizeSane jaNAvanAra vacanano jyAre pRthapha prayoga karAyelo hoya tyAre sAmAnyanuM abhidhAyaka vacana potAnA bIjA prakAra rUpa vizeSane jaNAvavAnA tAtparyavALuM banI jAya che. jemake "brAhmaNone jamADavA, kauDinyane na jamADavo' evA prayogamAM "brAhmaNone jamADavA" eTaluM vAkya sAmAnyathI brAhmaNone jamADavAnuM vidhAna karavAnA tAtparyavALuM hovA chatAM kauDinyarUpa eka vizeSa brAhmaNanI vAta svataMtra karI dIdhI hovAthI kauDinyabhinna brAhmaNone jamADavAnA vidhAnarUpa tenA bIjA vizeSanA ja tAtparyavALuM banI jAya che. prastutamAM paNa pratye phijhA' sUtrathI aparimita bhavavALA devakilbiSika rUpa eka vizeSanI vAta thaI gaI hovAthI sAmAnya abhidhAyaka evuM paNa "nAva vari...' sUtra parimitabhavavALA devakilbiSika rUpa chetaravizeSanA tAtparyavALuM hovAmAM paNa koI asaMgati nathI. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsAramaNano vicAra yattu - "atthegaiA' ityAdisUtramabhavyavizeSamadhikRtyAvasAtavyaM, tadvyaJjakaM tvante nirvANA'bhaNanameva / " iti pareNocyate tadasat, ante nirvANAbhaNanAdIdRzasUtrANAmabhavyavizeSaviSayatve 'asaMvuDe NaM aNagAre AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, hassakAlaThitiAo dIhakAlaThitiAo pakarei, maMdANubhAgAo tivvANubhAgAo pakarei, appapadesaggAo bahuppadesaggAo pakarei / AuyaM ca NaM kammaM sia baMdhai sia No baMdhai, asAyaveaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNAi, aNAiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAramaNupariaTTai / ' 'kohavasaTTe NaM bhaMte jIve kiM baMdhai? kiM pakarei? kiM ciNAi? kiM uvaciNAi? saMkhA! kohavasaTTe NaM jIve AuavajjAo sattakammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo, evaM jaha paDhamasae asaMvuDassa aNagArassa jAva aNupariaTTai / mANa zaMkAH "pratye mA...." sUtramAM aMte mokSagamananI vAta karI nathI. tenA parathI jaNAya che ke e sUtra devakilbiSikanA aparimita bhavavALA jIvo rUpa vizeSane jaNAvatuM nathI, paNa abhavya jIvo rUpa vizeSane jaNAve che tethI parimita bhavavALA jIvo tenA itaravizeSarUpa banatA nathI, kintu bhavya jIvo ja itaravizeSarUpa bane che. mATe sAmAnya abhidhAyaka evuM 'nAva vattAri...' sUtra parimita bhavavALA jIvonA tAtparyavALuM banatuM nathI, kintu bhavya jIvo rUpa chetaravizeSanA tAtparyavALuM bane che. (mokSagamananI vAta na hovA mAtrathI sUtra abhavyaviSayaka na banI jAya) samAdhAnaH A zaMkA ayogya che, kAraNa ke aMte mokSagamananI vAta na karI hovA mAtrathI jo sUtra abhavyarUpa vizeSa viSayavALuM banI jatuM hoya to to A nIce darzAveluM sUtra (bhaga. za. 12 u. 1) paNa tevuM banI javAnI Apatti Ave. "saMvaratAromAM nahi rahela aNagAra Ayuvarjita sAta kamane zithila bAMdhelA hoya tene daDha kare che. alpasthitivALA bAMdhelA hoya to tene dIrghasthitivALA kare che, maMdarasavALA bAMdhelA hoya tene tIvrarasavALA kare che. alpadalikavALAne bahudalikavALA kare che. AyuSyakarma kadAca bAMdhe-kadAca na bAMdhe. azAtAvedanIyakarmane vAraMvAra puSTa kare che. anAdi-anavadagra dirghamArgarUpa cAturaMta saMsAra kAMtAramAM rakhaDe che." "he bhagavan! krodhavazArta jIva zuM bAMdhe che? zuM kare che? zeno caya kare che? zeno upacaya kare che? zaMkha ! krodhapIDita jIva Ayuvarjita sAta karmone zithilA bAMdhelA hoya tene daDha kare che... ityAdi prathama zatakamAM kahela asaMvRtta aNagAra mujaba jANavuM... - - - - - - - - - -- - -- - - -- 1. asaMvRtto'nagAraH AyurvarjAH saptA karmaprakRtIH zithilabandhanabaddhA dRDhabandhanabaddhAH prakaroti, husvakAlasthitikA dIrghakAlasthitikAH prakaroti, mandAnubhAgAstIvrAnubhAgAH prakaroti, alpapradezAgrA bahupradezAgrAH prakaroti / Ayuzca karma syAdbadhnAti syAnna badhnAti, azAtAvedanIyaM ca karma bhUyo bhUya upacinoti anAdikaM cAnavadanaM dIrghAdhvaM caaturNtsNsaarkaantaarmnuprivrte|' 'krodhvshaalo bhadanta ! jIvaH kiM badhnAti? kiM prakaroti ? kiM cinoti ? kimupacinoti ? zaMkha ! krodhvshaatto jIvaH AyurvarjAH saptakarmaprakRtI: zithilabandhanabaddhA evaM yathA prathamazatake asaMvRtasyAnagArasya yaavdnuprivrtte| mAna Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 vasaTTe NaM bhaMte ! jIve evaM ceva, evaM mAyAvasaTTevi, evaM lobhavasaTTevi, jAva aNupariaTTai' (bha0 za0 12, u0 2) rUcAlisUtrAmapi tathAdI pariti ! nanu yadyevaM 'cattAri paMca...' ityAdisUtre jamAle nantabhavaviSayatA tadA nirviSayatA syAt, catuHpaJcazabdAbhyAmekArthA'nabhidhAnAditi cet na, 'sia bhaMte! jIve jAva cattAri paMca puDhavIkAiA egatao sAhAraNasarIraM baMdhaMti, egatao pacchAhAreMti pariNAmeMti vA sarIraM vA baMdhaMti? go0 No iNaDhe samaDhe / sia bhaMte jAva cattAri paMca AukkAiA, evaM sia bhaMte jAva cattAri paMca teukkAiA' ityAdiSu sUtreSu bhagavatyAM, thAvat saMsAramAM rakhaDe che. e ja rIte mAnavazAste, mAyAvazArta ane lobhavazArUM jIva aMgenA prazno ane saMsAramAM rakhaDe che tyAM sudhInA enA uttaro jANavA." A sUtramAM paNa aMte mokSagamananI vAta karI nathI. ane tema chatAM ene abhavya aNagAra rUpa aNagAra vizeSaviSayaka mAnI zakAtuM nathI, kemake emAM eka vAra sAco aNagAra banI gayelo jIva paNa asaMvRtta bane to zuM thAya tenI vAta che. abhavya to kyAreya sAco aNagAra banyo hoto nathI. ("cAra-pAMca" zabdamAM paNa saMketavizeSathI ekasaMkhyAvAcakatva) zaMkAH "cattAri paMca.." ityAdisUtra jamAlinA anaMtabhavone jaNAvanAruM nathI evuM jo A rIte siddha thaze to "e kazuM ja jaNAvanAruM nathI evuM paNa siddha thaI jaze, kema ke "cAra ane pAMca e be zabdo bhavonI koI eka cokkasa saMkhyArUpa artha to jaNAvatAM ja nathI. samAdhAna AvI zaMkA na karavI, kAraNa ke jema "sAta ATha bhavo (manuSyagatinI bAbatamAM) sAta-ATha pagalAM (zakrendra zakrastava vakhate AgaLa Ave che te bAbatamAM) vagere vAtomAM "sAta" "ATha' zabdo jema vizeSa prakAranA saMketanAM kAraNe eka saMkhyAne jaNAve che, te A "cAra"pAMca zabdo paNa eka saMkhyAne jaNAve che e vAta bhagavatIsUtra, jIvAbhigamasUtra temaja bIjA paNa ghaNA sthaLonA sUtro parathI siddha thAya che. te bhagavatIjInuM sUtra A pramANe - he bhagavan! yAvat cAra pAMca pRthvIkAyika jIvo eka sAthe sAdhAraNa zarIra banAve? pachI eka sAthe AhAra kare athavA pariNamAve? zarIra banAve? he gautama ! A vAta banI zakatI nathI. A rIte cAra-pAMca aprakAyika jIvo ane cAra-pAMca teukAya jIvo aMge prazna-uttara jANavA." jIvAbhigamanuM - - - - 1. vazA" bhadanta ! jIva evameva, evaM mAyAvazArto'pi, evaM lobhavazArto'pi yaavdnuprivrttte| 2. syAdbhadanta ! jIva: yAvaccatvAraH paJca pRthvIkAyikA ekataH sAdhAraNazarIraM badhnanti, ekataH pazcAdAhArayanti, pariNAmayanti vA zarIraM badhnanti ? gautama ! nAyamarthaH smrthH| syAdbhadanta ! yAvaccatvAraH paMca apkAyikAH, evaM syAd bhadanta ! yAvaccatvAraH paJca tejskaayikaaH| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 279 'jayA NaM bhaMte tesiM devANaM iMde cayai se kahamiANi pakarei? jAva cattAri paMca sAmANiA taM taM ThANaM uvasaMpajjittA NaM viharaMti' ityAdi jIvAbhigamasUtre'nyeSu ca bahuSu sthAneSu tayoH 'sattaTTha bhavaggahaNAI sattaTTha payAI' ityatra saptASTapadayoriva saMketavizeSAdekasaMkhyAvAcakatvasiddheH / 'paMca tirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI' ityAdiko'pyAdarzAntare pATho'sti, tatra ca zaGkAlezasyApyabhAva eva / __nanvevamapi paJcazabdo gatitrayAnurodhena triguNitaH kiM paJcadazabhavAbhidhAyakaH? uta tiryagyonikadevasaMbandhinau dvau dvau bhavau ekazca manujasaMbandhI, athavA trayo bhavAstiryaksaMbandhinaH, eko devasaMbandhI, ekazca manuSyasaMbaMdhItyevaM paJcabhavAbhidhAyakaH? ityevaM sandehAnivRttireveti cet ? na, zAstravyutpannasyaitAdRzasandehAnudayAd, dvandvasamAsasya sarvapadapradhAnatvena pratyekameva paJcasaGkhyAnvayAd, anenaivA'bhiprAyeNa 'cyutvA tataH paJcakRtvaH' ityAdyabhidhAnAt / A sUtra A pramANe -"he bhagavan! jyAre te devono iMdra cyave che tyAre te devo have zuM kare che? yAvata. cAra-pAMca sAmAnika devo te te sthAne saMbhALIne vihare che." A bane sUtromAM rahela "cAra-pAMca' zabda "anaMta'ne to jaNAvatA ja nathI, kema ke pRthvIkAyikajIvo ke sAmAnika devo anaMta hovA kyAreya saMbhavatA nathI). tema chatAM e koI ja saMkhyAne jaNAvato nathI ane sAva nirarthaka ja che ema paNa kahI zakAtuM nathI. (kema ke sUtramAM nirarthaka zabda prayoga hoto nathI.) mATe e zabdone koI eka saMkhyAnA vAcaka mAnavA ja paDe che. e ja rIte prastutasUtramAM paNa te be zabdo cokkasa saMkhyAnA vAcaka che. vaLI bIjI pratamAM to "paMca nirivaranofNaya-majussatevamavahArUM' ityAdi pATha paNa dekhAya che, tethI temAM to zaMkAno aMza paNa nathI e jANavuM. (pAMca" zabda aMge anya prazno ane uttaro). pUrvapakSa A rIte anaMtabhava hovAno artha na kADho to paNa pAMca' zabda traNa gatinA anurodhathI traNa sAthe guNAkAra pAmI zuM paMdara bhavane jaNAve che? ke tiryaMca ane devanA baLe temaja manuSyano eka ema pAMca bhavane jaNAve che? ke tiryaMcanA traNa, devano eka temaja manuSyano eka ema pAMca bhavane jaNAve che? evo saMdeha to Ubho ja rahe che tenuM zuM? uttarapakSaH zAstravyutpannavyaktine Avo saMdeha paDato ja nathI. dvandrasamAsa sarvapadapradhAna hoI pAMca saMkhyAno tenA ghaTaka tiryaMcayoniAdi traNe padomAM anvaya thAya che. A abhiprAyathI ja "yuvI tataH pazcatva:' ityAdi kahyuM che. 1. yadA bhadanta ! teSAM devAnAmindrazcyauti sa kathamidAnI prakaroti? yAvaccatvAraH paJca sAmAnikA devAstattatsthAnamapasaMpadya viharanti / 2. saptASTabhavagrahaNAni, saptASTapadAni / 3. paJcatiryakyonikamanuSyadevabhavagrahaNAni / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 jiNaNAheNa bhaNiyaM suratiriyanaresu paMcavelAo / bhamiUNa pattabohI lahihI nivvANasukkhAI / / iti zrIabhayadevasUrisantAnIyaguNacandragaNikRte prAkRtavIracaritre'pItthamevoktam / tiryagmanuSyadeveSu bhrAntvA sa katicidbhavAn / bhUtvA mahAvideheSu dUrAnnirvRtimeSyati / / ityupadezamAlAkarNikAyAmapItthameva nigaditam / atra yatpareNocyate-'katicidbhavAn' iti yad bhaNitaM tatkilbiSikadevabhavAccyuto jamAliranantaraM sarvalokagarhaNIyAn manuSyAdidurgatisambandhinaH katicid bhavAnavApya pazcAtsUkSmaikendriyAdiSu yAsyatIti jJApanArthameva / tathA cAgamo'pi "labhrUNa vi devattaM uvavanno devakibbise / tatthavi se na yANai kiM me kiccA imaM phalaM / / tatto vi se caittANaM labbhihI elamUagaM / NaragaM tirikkhajoNiM vA bohI jattha sudullahA / / " (dazavai0 5/ 2/47-48) rUtti che tadatikadAgrahavijRmbhitaM, atra tiryagAdiSu pratyekaM parimitabhavabhramaNasya vyaktamevAbhidhAnAt, icchA zrIabhayadevasUri mahArAjanI paraMparAmAM thayelA zrI guNacandragaNi mahArAje prAkRta vIracaritramAM paNa Ama ja kahyuM che ke - bhagavAne kahyuM ke sura-nara-tiryaMca gatimAM pAMcavAra bhamIne bodhi pAmelo (jamAli) nirvANa sukhane pAmaze." upadezamAlAkaNikAmAM paNa kahyuM che ke "tiryaMca-manuSya-devagatimAM te keTalAka bhavo bhaTakIne mahAvidehamAM jaI cirakALe mokSa pAmaze." pUrvapakSa AmAM keTalAka bhavo' evuM je kahyuM che te e jaNAvavA mATe che ke "kilbiSikadevabhavamAMthI velo jamAli sarvalokane niMdanIya evA manuSyAdi durgatinA keTalAka bhavone sIdhA karIne pachI sUkSma ekendriya vageremAM javAno che.' dazavaikAlikasUtramAM paNa kahyuM che ke (5/2/47-48) - "devapaNuM pAmIne devakilbiSikamAM utpanna thayelo te tyAM paNa jANato nathI ke zuM karavAthI mane A phaLa maLyuM? tyAMthI cyavIne te mUMgA-baherA-bobaDApaNuM pAmaze athavA nAraka-tiryaMcayoni pAmaze jyAM bodhi atyaMta durlabha haze." ("paMdarabhavo to mAtra sthUlabhavo che e vAta ayogya) uttarapakSa A vacana atikadAgrahano ja eka nAca che, kemake keTalAka evA zabdathI tiryaMcAdi dareka gatimAM parimita bhavabhramaNa spaSTa rIte kahyuM ja che. tethI tiryaMcagatimAM bAkInA anaMta bhava 1. jinanAthena bhaNitaM suratiryagnareSu pnycvelaaH| bhrAntvA prAptabodhirlapsyate nirvANasaukhyAni / 2. labdhvA'pi devatvamupapanno devkilbisse| tatrApi sa na jAnAti kiM me kRtvedaM phalam // tato'pi sa cyutvA lapsyata eDamUkatvam / nArakatiryagyoni vA bodhiryatra sudurlabhA // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra mAtreNAvaziSTAnantabhavakalpanasyAprAmANikatvAt, sthUlabhavAbhidhAnamAtrametadityatra pramANAbhAvAt / na ca 'dUrAnivRtimeSyati' iti vacanAnupapattirevAtra pramANam, AsanatAdUratayorApekSikatvAt / kiJca - dUrapadaM vinApyevaMvidho'rtho'nyatra dRzyate / taduktaM sarvAnandasUriviracitopadezamAlAvRttau - "tiryakSu kAnapi bhavAnativAhya kAMzciddeveSu copacitasaJcitakarmavazyaH / labdhvA tataH sukRtajanmagRhe videhe janmAyameSyati sukhaikakhani vimuktim / / " iti / yattu-jamAleH sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadaza bhavAH subAhukumArasya ca jinAjJArAdhakasyApi SoDaza bhavA iti jinAjJArAdhanA'pekSayA tadvirAdhanameva samyag - iti parasyAbhidhAnaM tadavivekamUlaM, evaM hi dRDhaprahAriprabhRtInAM ghorapApakAriNAM tadbhavamuktigAmitvaM, AnandAdInAM ca devbhramaNanI vAta zAstrokta na hovAthI mananI marajI pramANe ja kalpavAnI rahe che ane tethI ja e apramANa che. "e parimita bhavabhramaNa je kahyuM che te to sthUla bhavonI apekSAe ja kahyuM che' evuM paNa na kahevuM, kemake evuM hovAmAM koI pramANa nathI. - "jo paMdara bhavamAM ja enI mukti thaI javAnI hoya to cirakALe mokSa pAmaze" e vacana asaMgata banI jAya. tethI e vacanane saMgata karavuM e ja ukta bAbatamAM pramANa che. arthAt ene saMgata karavA mATe evuM mAnavuM ja paDe che ke bhavonI e saMkhyA pUla bhavonI apekSAe che. bAkIno lAMbo kALa e nAnA bhAvomAM ja pUro karavAno che' - AvI dalIla paNa yogya nathI, kema ke AsannatA ane dUratA e be ApekSika padArtho che. arthAt potAnI zuddha ArAdhanAnA baLe jeTalA kALe muktimAM jaI zakAta enI apekSAe e paMdara bhavano kALa paNa cirakALa hovAthI evAM anaMtA nAnA bhavonI kalpanA vagara paNa e vacana saMgata banI zake che. vaLI jamAli aMgenI A vAtano "dUra' zabda vinA paNa anyazAstramAM ullekha maLe che. jema ke zrIsarvAnaMdasUri mahArAje upadezamAlAnI racelI vRttimAM kahyuM che ke "bhegA karelA karmadalikonA jaththAne vaza thaI keTalAka bhavo tiryaMcamAM ane keTalAka bhavo devalokamAM karIne pachI sukRta karavA mATe janmagRha samAna evA mahAvidehamAM janma pAmI A (jamAli) sukhanI ajoDa khANa samAna muktine pAmaze" tethI 'dUra' zabdanI saMgati karavA mATe anaMtabhavanI kalpanA karavI e yogya nathI. (ochAvattA bhavo para ArAdhaka-virAdhakanuM sArAnarasApaNuM nathI) tIrthakara bhagavAnune sAkSAt doSa denAra jamAline jo mAtra paMdara bhavo ja hoya to to jinAjJAnI ArAdhanAnI apekSAe virAdhanA ja karavI sArI" evuM phalita thaI jaze, kAraNa ke jinAjJAnA ArAdhaka evA paNa subAhukumArane soLa bhavo kahyA che. - AvuM kathana e avivekamUlaka jANavuM, kemake A rIte to "daDhaprahArI vagere ghora pApIo taddabhavamAM mokSe gayA ane AnaMdAdi zrAvako deva-manuSyabhavanA Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 manujabhavaprAptikrameNeti sukRtApekSayA duSkRtameva samyagiti vadato'pi mukhaM kaH pidadhyAditi / yadapi-sAdhubhaktasya dravyatastIrthakRto'pi marIceH kApilIyadarzanapravRttihetusandigdhotsUtrabhASaNanimittadurvacanamAtreNApyekendriyAdiSvasaMkhyeyabhavabhramaNaM, jamAlezca sAkSAttIrthakaradUSakasyApi paJcadazabhavA iti mahadasamaJjasaM iti pareNodadhuSyate tadapi tathAbhavyatAvizeSAdeva na paryanuyogArha, anyathA sandigdhotsUtrabhASiNo'pi marIce rakabhavaduHkhaprAptiH, nizcitotsUtrabhASiNazca jamAlenaiyamityatra bhavato'pi kimuttaraM vAcyam? iti rAgadveSarahitena cetasA cintanIyam / doghaTTIsaMjJakAyAM vRttau tu 'tatazcyutazcatvAri paMca tiryagmanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya mahAvidehe setsyati' iti zabdasaMdarbhaNa bhagavatIsUtrAlApakAnuvAdyeva dRzyate / siddharSIyopadezamAlATIkAyAstvAdarzabhedAt pAThabhedA dRzyate, tathAhi "AjIvanti dravyaliGgena lokamityAjIvakA nihnavAsteSAM gaNo gacchastasya netA=nAyako gururityarthaH, rAjyazriyaM prahAya parityajya, pravrajyAM gRhItvA 'ca' zabdAdAgamaM cAdhItya jamAlirbhagavajjAmAtA hitamAtmano'kari prAptikrame javAnA che, tethI sukRtanI apekSAe duSkata ja karavA sArA" evuM bolanAranuM paNa moM koNa dAbI zakaze? vaLI- "sAdhubhakta, dravyathI tIrthakara evA paNa marIcinuM, kApilIyadarzana pravartavAmAM nimitta bananAra saMdigdha utsutrabhASaNanA nimittabhUta durvacana mAtrathI paNa ekendriyAdimAM asaMkhyabhava bhramaNa thayuM ane sAkSAt tIrthaMkaranA dUSaka evA jamAlinA paMdara bhava ja thaze e vAta to atyaMta ayogya che." - evI je udghoSaNA pUrvapakSI kare che temAM to te baMnenuM potapotAnuM tevuM tathAbhavyatva ja mukhya bhAga bhajavatuM hoI bIjo koI vicAra karavAno raheto nathI. nahIMtara to "saMdigdha usUtrabhASI evA paNa marIcine narakanA duHkho veThavA paDyA ane nizcita usUtrabhASI evA jamAline nahi" e bAbatamAM tame paNa zuM javAba Apazo? e rAgadveSa khaMkherIne vicAro. (jamAli' aMgenA vRttinA pATho) upadezamalAnI doghaTTI nAmanI vRttimAM to "tyAMthI AvIne cAra pAMca tiryaMca-manuSya devabhavamAM saMsAramAM rakhaDIne mahAvidehamAM siddha thaze." evuM jaNAvanAra zabdasamUhathI bhagavatIsUtranA AlApakanuM ja anusaraNa dekhAya che. upadezamAlAnI siddharSigaNi mahArAje banAvelI vRttino to judI judI pratomAM judo judo pATha maLe che. keTalIka pratomAM evo pATha maLe che ke - dravyaliMgathI lokamAM jIve te AjIvako atha nidvavo. teonA gaNano nAyaka ane bhagavAnanA jamAI evA jamAlie rAjya lakSmIne choDIne, dIkSA svIkArIne, ('ca' zabdathI) Agamane bhaNIne jo Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 283 Syad 'yadi' ityadhyAhArastato na naiva vacanIye nindyatve iha loke pravacane vA'patiSyat / tathAhi mithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtaM' ityazraddadhAnaH 'kRtameva kRtaM' iti viparItaprarUpaNAlakSaNAdahitAcaraNAdeva lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / " ityayaM keSucidAdazeSu pATho dRzyate / "viparItaprarUpaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavo'yaM' iti lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAn / " ityayamapi kvacidAdarza pATho dRzyate / kvacicca "tathA mithyAtvAbhinivezAdasau bhagavadvacanaM 'kriyamANaM kRtaM' ityazraddadhAnaH 'kRtameva kRtaM' iti viparItaprarUpaNalakSaNAdahitAcaraNAdeva 'nihnavo'yaM' iti lokamadhye vacanIye patito'tiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM bhavaM cAnantaM nirvartitavAn / uktaM ca prajJaptau - 'jai NaM bhaMte! jamAlI aNagAre arasAhAre virasAhAre jAva vivittajIvI, kamhA NaM bhaMte! jamAlI aNagAre kAlamAse kAlaM kiccA laMtae kappe terasasAgarovamaThiMiesu devakibbisiesu devesu devakibbisiyattAe uvavanne? goyamA! jamAlI NaM aNagAre AyariyapaDiNIe ityAdi yAvat laMtae kappe jAva uvavanne / jamAlI NaM bhaMte! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvavajji potAnuM (jinokta) hita karyuM hota to A lokamAM ane pravacanamAM niMdya na banata. tAtparya, mithyAtvanA abhinivezathI bhgvaann| 'kriyamANaM kRtaM' sevA kyananI zraddhA na to the 'kRtameva kRtaM' mevI viparIta prarUpaNArUpa ahita AcaraNathI ja lokamAM niMdA pAmyo, temaja teNe ati duSkaratapa karavA chatAM paNa kilbiSikadevapaNuM ane anaMtasAra UbhA karyA." vaLI koIka pratamAM evo paNa pATha maLe che ke - viparIta prarUpaNA rUpa ahitanA AcaraNathI ja "A nidbhava che' evI lokamAM niMdA pAmyo ane atiduSkara tapa karavA chatAM kilbiSadevapaNuM UbhuM karyuM." vaLI koIka bIjI pratamAM "mithyAtva mminiveshn| 25o mgvaann| 'kriyamANaM kRtaM' avAkyananI zraddhA na. 2to me (4mAsi.) 'kRtameva chata' evI viparIta prarUpaNA rUpa ahita AcaraNanA kAraNe ja "A nidvava che' evI lokamAM niMdA pAmyo, temaja teNe atiduSkaratapa karyo hovA chatAM kilbiSikadevapaNuM ane anaMta saMsAra UbhA karyA. prajJaptimAM kahyuM che ke - he bhagavan! jo jamAli aNagAra arasa AhArI, virasa AhArI yAvat viviktajIvI hatA, to he bhagavan! zA mATe te jamAli aNagAra yathAyogya kALe kALa karIne (mRtyu pAmIne) lAMtaka kalpamAM tera sAgaropama AyuSyavALA kilbiSika devomAM devakilbiSika tarIke utpanna thayA ? he gautama ! jamAli aNagAra AcAryanA pratyenIka (baLavAkhora) hatA. ityAdi yAvat lAMtakakalpamAM utpanna thayA ItyAdi vAta jANavI. he bhagavan! jamAli deva te devalokamAMthI Ayu - - - - - - - - - 1. yadi bhadanta ! jamAliranagAro'rasAhAro virasAhAro yAvadviviktajIvI kasmAdbhadanta ! jamAliranagAraH kAlamAse kAlaM kRtvA lAntake kalpe trayodazasAgaropamasthitikeSu devakilbiSikeSu deveSu devakilbiSikatayotpannaH ? gautama ! jamAliranagAra AcAryapratyanIka ityAdi yAvallAntake kalpe yaavdutpnnH| jamAlirbhadanta ! tato devalokAdAyuHkSayeNa yAvatkutrotpatsyate ? Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dharmaparIkSA bhAga-1 | gAthA-40 hiti? goyamA! cattAri paMca tirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAramaNupariaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti / ' ityevaMbhUtaH pATho'sti / / heyopAdeyavRttAvapi keSucidAdarzaSvayameva pATho'sti / AdarzAntare ca - "atiduSkaratapovidhAne'pi kilbiSadevatvaM nirvartitavAniti, uktaM ca prajJaptau - 'jai NaM bhaMte0 / " ityAdiracanayA pATho'sti / evaM sthite sati madhyasthA gItArthA itthaM pratipAdayanti yaduta - bhagavatyAdibahugranthAnusAreNa parimitabhavatvaM jamAleJjayate, siddharSIyavRttipAThavizeSAdyanusAreNa cAnantabhavatvamiti tattvaM tu tattvavidvedyam iti / paraM bhagavatIsUtraM prakRtArthe na vivRtamasti, tatsAMmukhyaM ca vIracaritrAdigrantheteSu(theSu) dRzyate, saMmatipradarzanaM tvarthadvayAbhidhAnaprakrame'pyekArthApuraskAreNApi saMbhavati, yathA kSaya karIne kyAM utpanna thaze? gautama ! cAra pAMca tiryaMcayoni - manuSya deva bhavagrahaNamAM saMsAramAM rakhaDIne pachI siddha thaze yAvat aMtakriyA karaze." Avo pATha che. heyopAdeyAvRttinI paNa keTalIka pratomAM A ja pATha che. vaLI tenI bIjI pratamAM atiduSkaratapa karavA chatAM paNa teNe kilbiSadevapaNuM UbhuM karyuM. prajJaptimAM kahyuM che ke "garU vi aMte !" ItyAdi" bhagavatInA AvA pAThapUrvakano ja pATha maLe che. (vRttipATho aMge gItArthonuM pratipAdana) A rIte judA judA pATho maLatAM hovAthI madhyastha gItArtho AvuM pratipAdana kare che- "bhagavatIsUtra vagere ghaNA granthone anusarIne jamAlinA parimita bhavo jaNAya che. siddharSi gaNi mahArAjanI vRttinA te te pATha vagerene anusarIne anaMtA bhavo jaNAya che." AmAM sAcuM rahasya to tattvajJo jANI zake, tema chatAM je pratamAM devakilbiSakapaNuM ane anaMtabhava e be vAta kahI bhagavatIsUtranI sAkSI ApI che, temAM paNa te sAkSIthI mAtra devakilbiSikatvanuM samarthana karyuM che, anaMta bhavanuM nahi. (tethI anaMta bhavanI sAkSI tarIke bhagavatIsUtra TAMkanAra TIkAkAra paNa te sUtra parathI paNa jamAlinA anaMta bhava hovAno ja artha kADhe che evuM kahevuM nahi.) anaMta bhavanuM samarthana karyuM nathI e vAta vIracaritra vagere granthomAMthI jaNAya che. (be prastuta vAtomAMthI zAstrasaMmatipradarzana mAtra ekanuM saMbhave) be prastuta bAbatomAMthI eka bAbatane AgaLa karyA vagara bIjI bAbata aMge ja zAstranI saMmati dekhADavI e paNa saMbhavita che, asaMbhavita nathI, jema ke tattvArthasUtranI vRttimAM (2-17) 1. gautama ! catvAri paMca tiryagyonikamanuSyadevabhavagrahaNAni saMsAramanuparyaTya tataH pazcAtsetsyati yAvadantaM kariSyati / 2. yadi bhadanta0 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra - " nAnAkAraM kAyendriyaM, asaMkhyeyabhedatvAt, asya cAntarbahirbhedo nirvRterna kazcitprAyaH, pradIrghatryastrasaMsthitaM karNATakAyudhaM kSuraprastadAkAraM rasanendriyaM, atimuktakapuSpadalacandrakAkAraM kiMcitsakesaravRttAkAramadhyavinataM ghrANendriyaM, kiMcitsamunnatamadhyaparimaNDalAkAraM dhAnyamasUravaccakSurindriyaM pAtheyabhANDakayavanAlikAkAraM zrotrendriyaM nAlikakusumAkRti cAvaseyaM, tatrAdyaM svakAyaparimANaM dravyamanazca, zeSANyaGgulAsaMkhyeyabhAgapramANAni srvjiivaanAm| tathA vALamaH (prajJApanA) - sivid aaN aMte ! viM saMtit vaLatte? zothamA ! bALasaMtALasaMki| niyiMtravi aaN maMte! hri saMtip paLatte? goyamA! vurappasaMti / dhALivi nuM maMte! sidi paLatte? goyamA! atimuttayacaMdagasaMThie paNNatte / cakkhuriMdie NaM bhaMte kiM saMThie paNNatte ? goyamA ! masurayacaMdasaMThie / soiMdie NaM aMte! siMti vaLatte? goyanA! jAMbuAnusaMCi patte / " kRti tattvArthavRttau (2-20) I 285 atra hIndriyasaMsthAnaM tatparimANaM ceti dvayamupakrAntaM, saMmatipradarzanaM tu pUrvArtha eva, ityevaM 'siddharSIyavRttyAdarzavizeSe'pi jamAleranantabhavasvAmitvapradarzanaM caturantasaMsArakAntAradRSTAntatva "sparzanendriya aneka prakAravALI hoI vividha AkAranI hoya che. AnI antarnivRti ane bahirnivRtino prAyaH koI bheda nathI. pradIrgha trikoNa AkAravALuM karNATakAyudha te kSurapra=astro. rasanendriya tenA jevA AkAravALI hoya che. sakesara vRttAkAravALI madhyamAM kaMIka namela evI atimuktapuSpanI pAMkhaDI jevA caMdraka AkAravALI ghrANendriya hoya che. masUranI jema madhyamAM kaMIka upasela rimaMDala AkAravALI cakSuindriya hoya che... bhAthAnA vAsaNa yavanalikA jevI temaja nAlikA kusumanA AkAravALI zrotrendriya hoya che. AmAMthI pahelI sparzanendriya ane dravyamana svakAya jeTalI hoya che. sarvajIvonI zeSa indriyo aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI hoya che. Agama (prajJApanA)mAM kahyuM che ke, - he bhagavan ! sparzanendriyane kevA saMsthAna (AkAra)vALI kahI che ? gautama ! aneka AkAravALI. bhagavan ! jikvendriyane kevA AkAravALI kahI che ? gautama ! kSurapra AkAravALI. bhagavan ! ghrANendriyane kevA AkAravALI kahI che ? gautama ! atimuktaka caMdrakAkAravALI. bhagavan ! cakSuindriyane kevA AkAravALI kahI che ? gautama ! masUracaMdrakAkA2vALI. bhagavan ! zrotrendriyane kevA AkAravALI kahI che ? gautama ! kadaMbapuSpanA AkAravALI." tattvArthavRttimAM ahIM indriyanA saMsthAna ane parimANa e baMneno adhikAra che. chatAM zAstrasaMmati to saMsthAnarUpa prathama adhikAra aMgenI ja dekhADI che. ema siddharSigaNinI vRttinI te te pratamAM paNa jamAlinA anaMtA bhava je dekhADyA che te to 'cAturaMtasaMsA2kAntAranuM e dRSTAnta banI zake che' 2. sparzanendriyaM matta ! siMsthita prApta ? gautama ! nAnAsaMsthAnasaMsthita, nivaeNndriya manta ! siMsthita prApta ? autama ! kSuraprasNsthitN, ghrANendriyaM bhadanta ! kiMsaMsthitaM prajJaptaM ? gautama ! atimuktakacandrakasaMsthitaM cakSurindriyaM bhadanta ! kiMsaMsthitaM prajJaptaM ? gautama ! masuravandrasaMsthitaM, zrotrendriyaM malatta ! vinsaMsthita prajJapta ? gautama ! vapuSpasaMsthita prAptam| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 <0 dharmaparIkSA bhAga-1 / gAthA-40 pradarzanasadRzaM, sUtrasaMmatistu devakilbiSikatvAMza eva' ityayamartho nyAyyo'nyo vA tatra kazcitsundarobhiprAya iti yathA bahuzrutAH pratipAdayanti tathA pramANIkarttavyaM na tu kuvikalpacakreNa granthakadarthanA karttavyA / yattu " vastugatyA samayabhASayA tiryagyonikazabda evAnantabhavAbhidhAyako bhavati / yaduktaM 'tiryagyonInAM ca' iti tattvArthasUtrabhASyavRttau (3-18) 'tiryagyonayaH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyAsteSAmapi parApare sthitI ityAdi yAvatsAdhAraNavanaspateranantA avasarpiNyutsarpiNyaH / ' ityAdi" iti pareNoktaM tattvanAkalitagranthAnAM vibhramApAdakaM, prekSAvatAM tUpahAsapAtram / parAparabhavasthitikAyasthitivivekasya tatra pratipAditatvAdutkRSTakAyasthitereva tiryagyonInAmanantatvaparyavasAnAt prakRte ca bhavagrahaNAdhikArAt na tatkAyasthitigrahaNaM kathamapi saMbhavati, iti kiM pallavagrAhiNA samamadhikavicAraNayeti kRtaM prasaktAnuprasaktyA // 40 // - eTaluM dekhADavA jevI vAta che. ane sUtranI saMmati je dekhADI che te 'e devikilbiSika thavAno che' eTalA prathama aMzamAM ja che. AvI hakIkata amane yogya lAge che. athavA to e vRttimAM bIjo ja koI vadhu suMdara abhiprAya rahyo haze. tethI bahuzruto jevuM pratipAdana kare tene pramANa tarIke svIkAravuM, paNa jAta jAtanA kuvikalponI paraMparAthI prAcIna granthonI teone khoTA TheravavArUpa kadarthanA karavI nahi. (tiryaMcayonika zabda aMge vicAraNA) pUrvapakSa H vastusthiti vicArIe to bhagavatIsUtranA adhikRta sUtramAM rahela 'tiryaMcayonika' zabda ja, zAstromAM je rIte zabdaprayogo thAya che te mujaba anaMta bhavane jaNAve che. tethI 'cAra' pAMca' vagere zabdano anvaya konI sAthe che ? ityAdi prazno UbhA rahetA nathI. 'tirthayonInAM 6' evA tattvArthasUtra (3-18) bhASyanI vRttimAM kahyuM che ke "tiryaMcayonio eTale pRthvI-ap-teu-vAu-vanaspati-beIndriyateIndriya-caurindriya-paMcendriyatiryaMco. teonI jaghanya ane utkRSTasthiti A pramANe hoya che. ityAdi. yAvat sAdhAraNa vanaspatinI anaMta avasarpiNI-utsarpiNI hoya che." tattvArthasUtranA A adhikAramAM pUrvanA koI sUtramAM anaMta kALanI vAta nathI ke jenI anuvRtti Ave. tethI mAnavuM paDe che ke sUtramAM rahela 'tiryaMgyoni' zabda ja tene jaNAve che. uttarapakSa H tamAruM AvuM kathana granthonA ajANa jIvone bhale vibhrama pamADatuM hoya ! paNa prekSAvAn jIvo mATe to mazkarInuM ja sthAna che, kema ke tyAM jaghanya-utkRSTa bhavasthiti ane kAyasthitino viveka dekhADyo hovAthI utkRSTa kAyasthiti ja anaMta hovI phalita thAya che. jyAre prastutamAM to bhavagrahaNano adhikAra hovAthI tiryaMcayoni zabdathI te kAyasthitigrahaNanI vAta koI rIte saMbhavatI nathI. mATe tamArI AvI dalIlo, zAstravacanane upalaka dRSTie svakalpanAne puSTa karI ApanAra tarIke joIne Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamAlinA saMsArabhramaNano vicAra 287 - tadevaM marIceriva stokasyApyutsUtrasya duHkhadAyitvAt 'anyeSAM guNAnumodanaM na karttavyam' ityutsUtraM tyAjyaM, karttavyA ca guNAnumodanA sarveSAmapIti vyavasthApitam / atha sUtrabhASakANAM guNa mAha suttaM bhAsaMtANaM NiccaM hiyayaTThio havai bhayavaM / hiyayaTThiaMmi taMmi ya NiyamA kallANasaMpattI / / 41 / / sUtraM bhASamANAnAM nityaM hRdayasthito bhavati bhagavAn / hRdayasthite tasmiMzca niyamAtkalyANasaMpattiH / / 41 / / sutaM bhAtANaM ti / sUtraM bhASamANAnAM nityaM = nirantaraM, bhagavAn = tIrthaGkaro hRdayasthito bhavati, bhagavadAjJApraNidhAne bhagavatpraNidhAnasyAvazyakatvAt, AjJAyAH sasambandhikatvAt / hRdayasthite ca tasmin bhagavati sati niyamAt = nizcayAt kalyANasaMpattiH, samApattyAdibhedena tIrthakRddarzanasya mahAkalyANAvahatAyAH pUrvAcAryaiH pradarzitatvAditi / 41 / / svakalpitArthanI siddhine hAthaveMtamAM mAnavI ane tethI AgaLa-pAchaLanA sandarbhano vicAra karyA vagara bolavA mAMDavuM evI che. tethI pallavagrAhI (uparachallo vicAra karanAra) evA tamArI sAthe adhika vicAraNA karavAthI saryuM. tethI utsUtrabhASI aMgenI marIcinI vAtamAMthI nIkaLela jamAlinI vAtanI paNa adhika carcAthI saryuM. // 40 // (sUtrAnusAre bolanArane thato lAbha) Ama alpa paNa utsUtra marIcinI jema bhayaMkara duHkhI banAve che. tethI 'bIjAonA guNonI anumodanA na karavI' ityAdi utsUtrano tyAga karavo ane badhAnA guNonI anumodanA karavI e vAto siddha karI. have sUtrAnusAra bolanArane thato lAbha jaNAvatAM granthakAra kahe che - gAthArtha : sUtrane bolatAM jIvonA hRdayamAM bhagavAn haMmezA sthita rahe che te hRdayamAM rahe chate avazya kalyANasaMpatti prApta thAya che. sUtrane kahenArAonA (sUtrAnusArI bolanArAonA) hRdayamAM bhagavAn haMmezA vAsa kare che. kema ke bhagavAnanI AjJAne hRdayamAM (najaramAM) rAkhavA mATe bhagavAnane paNa avazya rAkhavA ja paDe che. te paNa eTalA mATe ke AjJA sasaMbaMdhika padArtha hoI potAno saMbaMdhI hRdayamAM AvyA vinA pote hRdayamAM AvatI nathI. te bhagavAna hRdayastha thae chate avazya kalyANasaMpatti maLe che, kAraNa ke 'samApatti vagere prakAroe thayela tIrthaMkara prabhunuM darzana mahAkalyANAvaha bane che' evuM pUrvAcAryoe kahyuM che. 41 // chhe 000 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LUV UUE OLDU INVAN