Vedant Shabda Kosh

Author(s): Atmanandgiri Swami
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay Mumbai

Page 12

[ ૧૧ ]
ભાવ, પ્રતિપાદકપ્રતિપાદ્યભાવ વગેરે પ્રોજનઅનર્થરૂપ સંસારની નિવૃત્તિ અને પરમાનંદની પ્રાપ્તિ. અધિકારી–ચાર સાધનસંપન્ન પુરુષ. ચાર સાધન-વિવેક, વૈરાગ્ય, સમાદિ ષસંપત્તિ અને મુમુક્ષુતા. વિવેક-સત્ -અસત્ ; નિત્ય અનિત્ય; જડ-ચેતનનું પૃથક્કરણ કરવું તે. વૈરાગ્ય-આ લોક અને પરલોક સંબંધી સઘળા ભેગ અને ભોગસામગ્રીમાં તૃષ્ણારહિત અંતઃકરણની સ્થિતિ. સમાદિ ષસંપત્તિ-શમ, દમ, શ્રદ્ધા, સમાધાન, ઉપતિ, તિતિક્ષા. શમ–એકાગ્રતા, મનોનિગ્રહ, મનને બહારના વિષયમાં ભટકતું અટકાવવું તે દમ-ઇંદ્રિયોનો નિગ્રહ. શ્રદ્ધા-ગુરુ-શાસ્ત્ર ઉપર વિશ્વાસ; સમાધાન-મનની ચેય વસ્તુમાં સ્થિતિ; ઉપરતિ–ત્યાગ કરેલ પદાર્થમાં ફરી મન ન જવું તે; તિતિક્ષા–સુખ–દુઃખાદિ, શીતઉષ્ણાદિ સઘળાં ઢંઢોનું સહન કરવું તે. અનુભવઃ યથાર્થ જ્ઞાન, પ્રમાજ્ઞાન, સ્મૃતિથી ભિન્ન
યથાર્થ જ્ઞાન. અનુમાનઃ (ન્યાય) છ પ્રમાણમાંનું એક. હેતુ
દ્વારા વિમર્શપૂર્વક થતું જ્ઞાન. જેમ કે પર્વત ઉપર ધુમાડે છે માટે ત્યાં અમિ છે એવું અગ્નિનું