Shraddha Pratikramana Sutra Prabodh Tika 3

Author(s): Bhadrankarvijay, Kalyanprabhavijay, Amrutlal Kalidas Doshi
Publisher: Jain Sahitya Vikas Mandal

Page 21

મનહજિણાણું” સઝાય ૦૩ છે, તે પણ “આગમ' એવા અર્થને સૂચવે છે.
મિર્જી-(મિથ્યાત્વિ૬)-મિથ્યાત્વને.
મિથ્યા-ખોટું. ત્વ-ભાવસૂચક પ્રત્યય. જેમાં ખોટાપણું કે અસત્ય હોય તે “મિથ્યાત્વ.” આપણી સામે ગાય અને ઘોડો ઊભેલાં હોય તેમાંથી ગાયને ઘોડો કહીએ ને ઘોડાને ગાય કહીએ, તે એક પ્રકારનું મિથ્યાત્વ' છે, ગાય અને ઘોડો જુદાં નથી' એમ કહીએ તો તે પણ એક પ્રકારનું મિથ્યાત્વ' છે અને “ગાય કે ઘોડો કોઈ જ નથી” એમ કહીએ તો તે પણ એક પ્રકારનું મિથ્યાત્વ છે. જ્યારે ગાયને ઉદ્દેશીને એમ કહીએ કે “આ ગાય છે અને ઘોડાને ઉદ્દેશીને એમ કહીએ કે “આ ઘોડો છે તો તે “સમ્યક્ત છે. આ શબ્દનો ખાસ પ્રયોગ ધાર્મિક માન્યતાઓ અંગે કરવામાં આવે છે. તેમાં સુદેવને કુદેવ માનવા અને કુદેવને સુદેવ માનવા, એ “મિથ્યાત્વ' ગણાય છે; સુગરને કુગુરુ માનવા અને કુગુરુને સુગુરુ માનવા એ પણ “મિથ્યાત્વ' ગણાય છે, તથા સુધર્મને કુધર્મ માનવો અને કુધર્મને સુધર્મ માનવો એ પણ “મિથ્યાત્વ' ગણાય છે. તે જ રીતે સુદેવ અને કુદેવને અથવા સુગર અને કુગુરુને સરખા માનવા એટલે કે તેમાં કાંઈ તફાવત ન માનવો એ પણ “મિથ્યાત્વ' ગણાય છે અને દેવ, ગુરુ તથા ધર્મનું અસ્તિત્વ જ ન સ્વીકારવું એ પણ “મિથ્યાત્વ' ગણાય છે.
આ પ્રકારના મિથ્યાત્વને લીધે જીવને સાચી પરિસ્થિતિનું ભાન થતું નથી. પરિણામે તે ગમે તે જાતના પ્રયત્નો કરે, છતાં ઈષ્ટફળ મેળવવામાં અસમર્થ નીવડે છે. શાસ્ત્રકારોએ આ “મિથ્યાત્વને ભવભ્રમણનું મહાકારણ જણાવેલ છે, કારણ કે તેના લીધે આ જીવ અનાદિ કાળથી સંસારમાં રખડી રહ્યો છે.
મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ સમજાવવા માટે શાસ્ત્રકારોએ તેનું ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિબિંદુઓથી વર્ગીકરણ કરેલું છે, જેમાં નીચેના પાંચ વિભાગો સુપ્રસિદ્ધ છે :
(૧) “અભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ :- પોતાનું જ માનવું સાચું છે અને બાકી બધું ખોટું છે, એવો આગ્રહ રાખવો તે આભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ.
(૨) “અનાભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ' :- સારાખોટાનો વિવેક ન કરતાં