Book Title: Pravachansara Saptadashangi Tika
Author(s): 
Publisher: ZZZ Unknown

View full book text
Previous | Next

Page 421
________________ SenInInanamAIKAARINAMAHARAMMARILAL... .... - ---- a thummerthroin . Mar.....mar Swave Sway Fors . प्रवचनसार--सप्तदशाङ्गो टोका पाच हिंसा । अत: श्रमणस्याशुद्धोपयोगाविनाभाविनी शयनासनस्थानचंक्रमणादिष्वप्रयता या याँ सा खलु तस्य सर्वकालमेव संतानवाहिनी छेदानान्तरभूता हिंसैव ।।२१६॥ पदविवरण-अपयत्ता अप्रयता चरिया चर्या हिंसा सा-प्र० एक० । अथणासमठाणचंकमादीसु शयनासनस्थानचङ मणादि-सप्तमी वह वचन । समणरस थमस्थ-बष्टी एकवचन । सव्वकाले-सप्तमी एकः | यमंता-एक मदा मता--प्रथमा एकवचन कृदन्त क्रियानि इति वा-अव्यय । निरुक्ति चरणं चर्या चर- यत् । टाप, पुन: पुनः क्रमणं चङ क्रमगं ऋग+ ग्रङ+ ल्युट् क्रम पादविक्षेपे । समासशयन आसन स्थालं चंक्रमणं आदिः येषां से शयनासनस्थानचा क्रमणाध्यः तेषु श० ।।२१६॥ और यह संयमका छेद है । (२) असावधानीसे प्रवृत्ति करने में अशुभोपयोग बना रहता है जिससे लगातार हिंसा चलती है । (३) अप्रयत चर्या में भावहिंसा होनेसे अपनी हिंसा है, पर जीवका विधात संभव होनेसे परहिंसा भी है । (४) अप्रयत चर्या शुद्धोपयोग हुए बिना नहीं होती और अशुद्धोपयोग ही संयमका छेद है । (५) शुद्धोपयोग ही तो परम श्रामण्य है उसका भंग अशुद्धोपयोगसे होता है अतः अशुद्धोपयोग अन्तरङ्ग छेद है । (६) अशुद्धोपयोग में श्रामण्यका घात होता है अतः अशुद्धोपयोग हिंसा है । (७) बाह्य व्यापार रूप शत्रुयों को तो श्रमणने पहिले हो हटा दिया था । (८) जब शरीर साथ लगा है तब शयन प्रासन आहार विहार शुद्धात्मद्रव्यप्रसिद्धि के अविरुद्ध करना आवश्यक हो जाता है । (६) शयनासनादि अनिवार्य कर्तव्यों में लगाव न रखना, कषाय न जगाना इस वृत्तिमें श्रामण्यका विघात न (होगा । (१०) संयमच्छेद न होनेसे आत्मविकासको प्रगति होती है । सिद्धान्त ----(१) निर्विकल्प सामायिक संयमका साधक समस्त परद्रव्योंके प्रतिबन्धका प्रतिषेध है। दृष्टि-- १- प्रतिषेधक शुद्ध नय (४६) । प्रयोग–अन्तरङ्ग कषायशत्रुसे बचे रहनेके लिये परद्रव्यका प्रतिबन्ध (विकल्प) त्यागकर संक्लेशरहित होना ॥२१६।। ___ अब अन्तरंग और बहिरंग रूपसे छेदको द्विविधता बतलाते हैं- [जोवः] जीव प्रियतां वा जीवतु वा मरे या जिये, अयताचारस्य] अप्रयत प्राचार वालेके [हिंसा] हिंसा निश्चिता] निश्चित है, [समितस्य प्रयतस्य] शुद्धात्मस्वरूपके अभिमुख साधनामें यत्नशील श्रमणके [हिंसामात्रेण] बहिरंग हिंसामात्रसे [बन्धः] बंध [नास्ति नहीं है । EIR तात्पर्य----प्रमत्तयोग न होनेसे श्रमणके हिंसापाप नहीं होता । टोकार्थ-अशुद्धोपयोग अंतरंग छेद है; परप्राणोंका घात बहिरंगछेद है । उनमें अंत. Em गछेद ही विशेष बलवान है, बहिरंगछेद नहीं; क्योंकि परप्राणोंके व्यपरोपका सद्भाव हो या EL सद्भाव, जो अशुद्धोपयोगके बिना नहीं होता ऐसे अप्रयत आचारसे प्रसिद्ध होने वाला अशु

Loading...

Page Navigation
1 ... 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528