Book Title: Pravachansara Saptadashangi Tika
Author(s): 
Publisher: ZZZ Unknown

View full book text
Previous | Next

Page 463
________________ ४४६ प्रवचनसार-सप्तदशांगी टीका प्रयागमज्ञानतत्पूर्वं तत्त्वार्थश्रद्धानतदुभयपूर्व संयतत्वानां यौगपद्यस्य मोक्षमार्गत्वं नियमयति--- यागमपुव्वा दिट्टी व भवदि जस्सेह संजमों तस्स । त्थीदि भादि सुतं असंजदो होदि किध समणो ॥२३६॥ श्रमपूर्वक दृष्टी, है नहि जिसके न संयम भि उसके । ऐसा हि सूत्र भाषित, असंयमी हो श्रमरण कैसे ॥२३६॥ गमपूर्वा दृष्टिर्न भवति यस्येह संयमस्तस्य । नास्तीति भगति सूत्रमसंयतो भवति कथं श्रमणः ||२३६॥ RE हि सर्वस्यापि स्यात्कार के तनागम पूर्विकया तत्त्वार्थश्रद्धानलक्षणया दृष्टया शून्यस्य स्वपरविभागाभावात् कायकषायैः सहैक्यमध्यवसतोऽनिरुद्धविषयाभिलाषतथा षड्जीवनिकायघातिनो भूत्वा सर्वतोsपि कृतप्रवृत्तेः सर्वतो निवृस्यभावात्तथा परमात्मज्ञानाभावाद् ज्ञेयचक्रक्रमाक्रमण निरर्गलसिला ज्ञानरूपात्मतत्वैकाग्रयप्रवृत्त्यभावाच्च संयम एव न तावत् सिद्धत् । नामसंज्ञ -- आगमपुष्वा दिट्टि ण ज संजमो त ण इति सुत्त असंजयो किध समणी । धातुसंज्ञ--भव ताय, अस सत्तायां, भण कथने । प्रातिपदिक- आगमपूर्वा दृष्टि न यत् इह संयम तत् न इति सुत्त असंमत कथं श्रमण। मूलधातु भू सत्तायां, अस् भुवि भण शब्दार्थः । उभयपद विवरण- आगमपुब्वा आगपूर्वा दिट्टी दृष्टि: संगमो संयमः सुतं सूत्रं असंजदो असंयतः समणो श्रमणः प्रथमा एकरु । ण न इदि लक्षण वाली दृष्टिसे शून्य सभीको प्रथम तो संयम ही सिद्ध नहीं होता, क्योंकि ( १ ) स्वपरके विभाग के प्रभाव के कारण काय और कषायोंके साथ एकताका अध्यवसाय करने वाले जीवको विषयाभिलाषाका निरोध नहीं होनेसे छह जीवनिकायके घाती होकर सर्वत्तः प्रवृत्ति होनेसे सर्वतः निवृत्तिका प्रभाव है । तथा ( २ ) परमात्मज्ञान के प्रभाव के कारण ज्ञेयसमूहको क्रमशः जानने वाली निरर्गल इप्ति होनेसे ज्ञानरूप श्रात्मतत्वमें एकाग्रताको प्रवृत्तिका प्रभाव है । और इस प्रकार जिनके संयम सिद्ध नहीं होता उन्हें सुनिश्चित ऐकाग्रचपरिणतिरूप श्रामण्य होजिसका कि दूसरा नाम मोक्षमार्ग है, सिद्ध नहीं होता । श्रतः आगमज्ञान-तत्त्वार्थश्रद्धान और संतत्व यौगपद्य के हो मोक्षमार्गपना होनेका नियम किया जाता है । प्रसंगविवरण --- प्रनन्तरपूर्व गाथा में श्रागमसे ही सब कुछ यथार्थ दिखना बताया था। ग्रव इस गाथा में श्रागमज्ञान, श्रद्धान व संयमका एक साथ होनेमें ही मोक्षमार्गपना बताया है । तथ्यप्रकाश-- १- जिसके प्रागमपूर्वक दृष्टि नहीं है उसके संयम सिद्ध नहीं होता । २- प्रथम तो श्रागमसे हो मोक्षमार्गके प्रयोजनभूत तस्वकी श्रद्धाका साधक स्वपरपदार्थविज्ञान होता है । ३- श्रागमसे सुनिर्णीत पदार्थविज्ञान प्रमाणभूत है, क्योंकि ग्रागम द्वारा स्याद्वाद

Loading...

Page Navigation
1 ... 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528