Pravachansara Piyush Part 1

Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

Page 19

નથી. મને આ બધું મળે છે એવી ભ્રમણા જે અજ્ઞાન દશામાં હતી તે અજ્ઞાન દૂર થતાં તે ભ્રમણા નીકળી ગઈ પરંતુ ભ્રમણા અનુસાર જે પ્રકારે જીવન જીવતો હતો તે ટેવ રહી ગઈ છે. તેથી હવે તે ટેવ સુધા૨વાની વાત છે. દૃષ્ટાંત : ભિખારી કદાચ રાજા થાય તો તેને રાજા તરીકે જીવવાની ટેવ અને ભિખારીવેડા છોડવાની ટેવ પાડવી પડે છે. તેમ સાધક છે તે જીવને
‘‘ચારિત્ર ખલુ ધમ્મો’’ ચારિત્ર છે તે ખરેખર : શોભે એવું પોતાનું જીવન જીવવાની શરૂઆત કરે
ધર્મ છે. આ ગાથામાં આચાર્યદેવ ચારિત્ર, ધર્મ અને સામ્ય એ ત્રણને સમાનાર્થીદર્શાવે છે. આ ગાથામાં આચાર્યદેવ મુનિદશા કેવી હોય તે કહેવા માગે છે. આચરણ હંમેશા જ્ઞાનશ્રદ્ધાનપૂર્વક જ હોય છે. જ્ઞાનીએ પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવને સ્વપણે જાણ્યો
છે. સાથોસાથ જે પ્રકારે શરીરથી ઉદાસીનતા આવતી જાય છે તે પ્રકારે તેના દેહલક્ષી પરિણામમાં પણ ફેર પડતો જાય છે. મુનિદશા આવે ત્યારે તે દેહથી અત્યંત વિરક્ત થઈ જાય છે. પદ્મપ્રભમલધારી દેવના શબ્દોમાં કહીએ તો તેને પાંચ ઈન્દ્રિયોના
છે. તેને સ્વ-૫૨ના જુદાપણાનો વિવેક છે અર્થાત્ : ફેલાવરહિત દેહમાત્ર પરિગ્રહ છે. આ દશાને અહીં
જ્ઞાનીને સ્વ-૫૨નું ભેદજ્ઞાન વર્તે છે. તેને શ૨ી૨ અને પદ્રવ્યોથી અત્યંત ભિન્ન એવા પોતાના સ્વભાવનું શ્રદ્ધાન છે. તેણે દેહાધ્યાસ છોડીને પોતાના સ્વભાવમાં હુંપણું સ્થાપ્યું છે. તેને સમ્યગ્દર્શન : ધર્મ અર્થાત્ ધર્મની શરૂઆત કહેવામાં આવે છે.
આચાર્યદેવ ચારિત્ર શબ્દથી ઓળખાવે છે. આ ગાથામાં ચારિત્ર શબ્દનો અર્થ મુનિદશાને યોગ્ય જીવના શુદ્ધ પરિણામ છે.
‘‘દંસણમૂલો ધમ્મો’’ એટલે કે સમ્યગ્દર્શન એ ધર્મની શરૂઆત છે. ચારિત્ર તે ખરેખર ધર્મ છે પરંતુ તેની શરૂઆત સમ્યગ્દર્શનથી થાય છે. સમ્યગ્નાન અને સમ્યગ્દર્શન વિના ધર્મ હોઈ શકે નહીં. જયાં જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાનમાં ભિન્ન આત્માની પ્રતીતિ થઈ ત્યાં હવે આચરણમાં એ પરથી જુદા પડવાનું કાર્ય કરે છે. એ રીતે તે પરથી જાદો પડે તેને ચારિત્ર કહે છે. અજ્ઞાનીએ શરીર તે હું છું એવું માનીને પોતાનું જીવન ગોઠવ્યું હતું. એ બધું હવે ઉથાપવાનું છે. જ્ઞાનીએ દેહમાંથી મમત્વ છોડયું છે. તે હવે દેહલક્ષી પ્રવૃત્તિ છોડતો જાય છે. શરીર જાદું છે. સંયોગો એનાથી પણ જુદા છે. જીવને પરદ્રવ્ય સાથે માત્ર શેયજ્ઞાયક સંબંધ જ છે. પાંચ ઈન્દ્રિયના વિષયો ભોગવાતા જ નથી એ વાત લક્ષમાં રાખીને, તે જીવને તો મળતા નથી પરંતુ પરમાર્થે શ૨ી૨ને પણ મળતા પ્રવચનસાર - પીયૂષ
3 =
ગાથા
ચારિત્ર છે તે ધર્મ છે, જે ધર્મ છે તે સામ્ય છે ; ને સામ્ય જીવનો મોહક્ષોભવિહીન નિજ પરિણામ છે. ૭.
ચારિત્ર ખરેખર ધર્મ છે. જે ધર્મ છે તે સામ્ય છે એમ (શાસ્ત્રમાં) કહ્યું છે. સામ્ય મોહક્ષોભરહિત : એવો આત્માનો પરિણામ (ભાવ) છે.
ધર્મ શબ્દના પણ અનેક અર્થ થાય છે. અહીં
મુનિદશાને ધર્મ કહ્યો છે. ધારયતિ ઈતિ ધર્મ અર્થાત્
જે પોતાને પોતાના સ્વભાવમાં ધારી રાખે તે ધર્મ છે. પોતાના સ્વભાવમાં હિતબુદ્ધિપૂર્વક ટકી જવું તે ધર્મ છે. મુનિદશાને યોગ્ય વીતરાગ ચારિત્રને અહીં ધર્મ કહેવા માગે છે. ચારિત્ર છે તે ખરેખર ધર્મ છે. વીતરાગ ચારિત્ર વડે, એવી શુદ્ધ પર્યાય વડે તે પોતાના સ્વભાવમાં ટકી રહે છે.
અજ્ઞાની જીવ સ્વભાવનો એવો અનાદર કરે
:
: છે કે તે સ્વભાવને કયારેય યાદ પણ કરતો નથી. પરિણામે એવી સ્થિતિ આવે છે કે કોઈ પાત્ર જીવ આત્મઅનુભવ કરવા માગે ત્યારે તે વિકલ્પની : ભૂમિકામાં પણ સ્વભાવ નજીક રહી શકતો નથી માટે પાત્ર જીવે સ્વાનુભૂતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે વિકલ્પાત્મક ભૂમિકામાં પણ સ્વભાવનું ચિંતવન
૧૯