Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
સરે. પ્રવચનો વાંચીને તેને ગૌણ કરી ગાથાની ટીકા : છે. અન્યમતના કથનો એકાંત સ્વરૂપને દર્શાવના૨ હોય છે. તેથી અહીં જિનશાસ્ત્રોની, સત્ શાસ્ત્રની, વાત આચાર્યદેવ ક૨વા માગે છે. પાત્ર જીવને સાચા અને ખોટા દેવ-શાસ્ત્ર-ગુરુ વચ્ચેનો વિવેક જરૂરી
વાંચી તેને પણ ગૌણ કરી, મૂળ ગાથાને લક્ષમાં રાખીને ચિંતવન કરે, આચાર્યદેવના આશય સુધી ·
`પહોંચવાનો પ્રયત્ન કરે. તેમાંથી નવા નવા ભાવો
કાઢવા માટેનો સ્વતંત્ર પ્રયત્ન કરે તે વિશેષ લાભનું કારણ થાય છે. આ વાત આવે ત્યારે સહજપણે પ્રશ્ન થાય કે આપણી ભૂમિકા ન હોય અને આપણે વિચારવા લાગીએ તો કૃતર્ક થઈ જવાની શક્યતા રહે ને ! જે પ્રવચન વાંચીને ભાવ સમજવાનો પ્રયત્ન
કરે છે તેને તેવી શક્યતા નથી. પૂજ્ય સદ્ગુરુદેવ શ્રી કાનજી સ્વામીએ સુંદર પ્રણાલિકા પાડી છે, પ્રવચન સમયે દરેક શ્રોતા પાસે શાસ્ત્ર હોવું જોઈએ.:
પોતે ગાથા પહેલેથી ઘે૨ બેસીને વાંચે પ્રવચન દરમ્યાન બરોબર ધ્યાન રાખે અને પ્રવચન પુરું થયા બાદ ફરીને એ ગાથા વાંચે. મુમુક્ષુઓને આ પ્રકારની ટેવ હોવાથી કુતર્કનો પ્રશ્ન રહે નહીં. વળી શાસ્ત્રમાં આવે છે કે પાત્ર જીવ વિચા૨ે અને આગમ સાથે મેળવે. તફાવત જણાય તો ફરીને વિચારે. આવું ક્યાં સુધી ? આગમની વાત અને પોતાની વિચારણા સ૨ખી થાય ત્યાં સુધી. સ્વતંત્ર રીતે વિચારવું વિશેષ લાભનું કારણ છે.
:
શાસ્ત્રમાં પ્રયોજનભૂત વાત તો હંમેશા ન્યાયયુક્તિથી જ દર્શાવવામાં આવે છે. જ્ઞાનીઓ એવો અનુરોધ કરે છે કે અમારી વાત સીધી માની ન લેતા, તમો પોતે ન્યાય યુક્તિથી પ્રથમ નક્કી ક૨જો અને પછી માન્ય કરો, યુક્તિથી જે નિર્ણય થાય તે અનુમાન જ્ઞાન છે અને પછી આગળ વધીને અનુભવ પ્રમાણ કરીને જ હા પાડજો, વીતરાગ માર્ગમાં
કયાંય ભૂલ નથી, તેને કાંઈ ગોપવવાનું નથી. વસ્તુનું સ્વરૂપ જેવું છે તેવું પ્રતિપાદન કરે છે તેથી શાસ્ત્રો એ ઉઘાડી કિતાબ છે.
છે.
:
શાસ્ત્રો પદાર્થોના સ્વરૂપને દર્શાવનારા છે. શુદ્ધાત્માને કેન્દ્રમાં રાખીને આત્માનું સ્વરૂપ અને છ દ્રવ્ય નવ તત્ત્વનું સ્વરૂપ સમજવું જોઈએ. શાસ્ત્રમાં એજ રીત છે અને પાત્ર જીવે પણ એને અનુસરવું જોઈએ. ગુરુ-શિષ્ય વચ્ચે શબ્દોનું માધ્યમ છે. તેમ નય વિભાગનું પણ એક માધ્યમ છે. જ્ઞાની પાસે સંપૂર્ણ ચિત્ર છે. તે શબ્દો દ્વારા સમજાવવું હોય તો
:
સ્યાદવાદ શૈલીથી જ સમજાવી શકાય માટે ત્યાં નય વિભાગ દાખલ થાય છે. શ્રોતા અથવા શાસ્ત્ર વાંચનારો નય વિભાગથી સમજીને તેના ઉ૫૨થી વસ્તુના વાસ્તવિક સ્વરૂપ સુધી પહોંચવા માગે છે. તેથી પ્રથમ પ્રવેશ નય દ્વારા જ થાય છે.
નયમાંથી પ્રવેશ લઈને અલગ નયોના : અવિરોધપૂર્વક પાત્ર જીવ વસ્તુનો નિર્ણય કરે છે. : આવો નિર્ણય મનના સંગે થાય છે માટે તેને અનુમાન પ્રમાણ અથવા પરોક્ષ પ્રમાણ કહેવામાં આવે છે. આ રીતે પાત્ર જીવ જયા૨ે પોતાના સ્વભાવનો નિર્ણય કરે છે ત્યારે તે શુદ્ધાત્માને પ્રાપ્ત ક૨વાની તેને જિજ્ઞાસા જાગે છે. અનુમાન પ્રમાણ અનુભવવત્ હોય તો પણ ત્યાં આનંદ આવતો નથી. અનુમાનમાં વસ્તુ પરોક્ષ રહી જાય છે. જેવો આત્મા જ્ઞાનીને અનુભવમાં આવ્યો છે. એવો જ આત્મા અનુમાન જ્ઞાનમાં આવે છે એવું કહેવાય છે પરંતુ તેવા જ્ઞાનનું ફળ અતીન્દ્રિય આનંદ નથી. એ જીવ
...
જયારે મનનું અવલંબન છોડીને પોતાના સ્વભાવની સન્મુખ થાય છે ત્યારે જ અતીન્દ્રિય આનંદ આવે છે. તેને પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. : માટે અહીં કહે છે કે પાત્ર જીવ શાસ્ત્રો દ્વારા પદાર્થનો નિર્ણય પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણ દ્વારા કરે છે ત્યારે તેનો
‘‘જિન શાસ્ત્રો’’ એવો શબ્દ પડયો છે. દરેક ધર્મમાં તેના માનેલા, દેવ ગુરુ અને શાસ્ત્રો હોય
:
૧૬૨
જ્ઞાનતત્ત્વ પ્રજ્ઞાપન
–
