Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
પછી ચામડી ઉપરથી ખરી પડે છે. અહીં જળો દૂષિત લોહીની ઘરાક છે એવું સમજાવવા માગે છે. વિષ્ટાના કીડાને-ઈયળને વિષ્ટામાં જ મઝા આવે. પૂ. ગુરુદેવશ્રી વિષ્ટાના અને ગુલાબના વનના ભમરાનો દૃષ્ટાંત આપતા. વિષ્ટાના ભમરાને ગુલાબના વનમાં આવવા માટે આગ્રહ કરે પણ જાય નહીં. પછી એક વા૨ ગયો ત્યારે નાકમાં વિષ્ટાની બે ગોળી રાખીને ગયો. સમજી શકાય એવું : છે કે તેને ગુલાબના વનમાં પણ વિષ્ટાની જ વાસ આવે. આ દૃષ્ટાંત ઉ૫૨થી અજ્ઞાનીની મનોદશા સમજી શકાય તેમ છે. જ્ઞાની તેનું અજ્ઞાન છોડાવવા ગમે તેટલા પ્રયત્નો કરે તોપણ અજ્ઞાની શ૨ી૨ અને સંયોગોનો પ્રેમ છોડવા તૈયાર થતો નથી. તેને ઈન્દ્રિય સુખમાં જ મઝા આવે છે. તે અતીન્દ્રિય સુખની વાત સાંભળ્યા પછી પણ ઈન્દ્રિય સુખ છોડવા તૈયાર થતો
: માગે છે કે જે પુણ્યના ઉદય અનુસાર પ્રાપ્ત અનુકૂળ સંયોગો છે તેનું એક માત્ર પ્રયોજન જીવમાં તૃષ્ણા ઉત્પન્ન ક૨વાનું છે. જીવ અનાદિ કાળથી સંયોગોમાં સંયોગીભાવથી જોડાય છે. જેમ દારૂડિયો જો દારૂના પીઠામાં જાય તો તેને દારૂ પીવાનું મન થયા વિના રહે નહીં. તેમ અજ્ઞાની જીવોને અનુકૂળ વિષયો પ્રાપ્ત થતાં તેમને ભોગવવાની તૃષ્ણા અવશ્ય ઉત્પન્ન થાય. તૃષ્ણાને કારણે જીવ દુઃખી થાય છે માટે પુણ્ય જીવને દુઃખનું કારણ થાય છે.
:
·
નથી.
:
બાહ્ય વિષયોનો પ્રેમ - તેની પકડ કેટલી મજબૂત છે કે જ્ઞાનીને પણ અસ્થિરતાનો રાગ સતાવ્યા કરે છે. તે દુઃખરૂપે ખરેખર અનુભવમાં આવે છે તોપણ વધુમાં વધુ અર્ધપુદ્ગલ પરાવર્તન જેટલો લાંબો સાધક દશાનો કાળ હોય છે. આ ગાથામાં તો આવા ઈન્દ્રિય સુખો પણ છે એટલું : સિદ્ધ કરવું છે પરંતુ ટીકાકાર આચાર્યદેવ એ સાચું સુખ નથી પરંતુ ૫૨માર્ચે દુ:ખ જ છે માટે છોડવાલાયક છે એવી પૂર્વભૂમિકા બાંધે છે.
ગાથા = ૭૪
પરિણામજન્ય અનેકવિધ જો પુણ્યનું અસ્તિત્વ છે, તો પુણ્ય એ દેવાન્ત જીવને વિષયતૃોદ્ભવ કરે. ૭૪. (પૂર્વોક્તરીતે) જો (શુભઉપયોગરૂપ) પરિણામથી ઉપજતાં વિવિધ પુણ્યો વિદ્યમાન છે, તો તેઓ દેવો સુધીના જીવોને વિષય તૃષ્ણા ઉત્પન્ન કરે છે.
આચાર્યદેવ આ ગાથામાં એવું સમજાવવા
પાપના ઉદયો - પ્રતિકૂળ સંયોગો દુઃખનું કારણ છે એવું તો બધા માને જ છે. અનુકૂળ સંયોગો દુઃખ દેનારા છે એમ જો જીવ નક્કી કરે તો સંયોગ માત્ર જીવને દુઃખનું કારણ થાય છે એમ નક્કી થાય. અર્થાત્ સમસ્ત કર્મો જીવને દુઃખના કારણ છે એમ સિદ્ધ થાય. જળોને જેમ દુષિત લોહીમાં રસ છે તેમ તૃષ્ણાને બાહ્ય વિષયો ભોગવવામાં રસ છે. જીવ સુખને ઈચ્છે છે. સુખ પોતાના સ્વભાવમાંથી આવે છે પરંતુ અજ્ઞાનીને તેનું ભાન નથી. જે ઈન્દ્રિય સુખ છે તે પણ બાહ્ય અચેતન વિષયોમાંથી નથી આવતું ત્યાંથી આવી શકે જ નહીં. અજ્ઞાની પોતાના સુખ સ્વભાવને સ્વીકારતો નથી તેથી તેને સાચા સુખની પ્રાપ્તિ થતી નથી.
:
:
૧૪૨
ગાથા - ૭૫
: તે ઉદિતતૃષ્ણ જીવો, દુખિત તૃષ્ણાથી, વિષયિક સુખને ઈચ્છે અને આમરણ દુખસંતપ્ત તેને ભોગવે. ૭૫.
વળી, જેમને તૃષ્ણા ઉદિત છે એવા તે જીવો તૃષ્ણાઓ વડે દુઃખી વર્તતા થકા, મરણપર્યંત વિષય સુખોને ઈચ્છે છે અને દુઃખથી સુતૃપ્ત થયા થકા (દુ:ખ દાહને નહિ સહી શકતા થકા) તેમને ભોગવે છે.
ચાલુ વિષયને આ ગાથામાં વિશેષ દૃઢ કરે છે. આચાર્યદેવ પુણ્ય અને તેના ફળની જ વાત
જ્ઞાનતત્ત્વ
પ્રજ્ઞાપન
-
