Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
ખેદની છે તેથી જીવને દુઃખના કારણો કયા છે તેનો : કરે છે. આપણી રીતે વિચાર કરીને પછી આચાર્યદેવ એ :
પરનું કર્તાપણું અને ભોક્તાપણું માનવાને બધાને કઈ રીતે દર્શાવે છે તે જોઈએ.
• કારણે તેને ચારિત્રના પરિણામમાં બાહ્ય વિષયોને જીવને દુઃખના કારણો મોહ-રાગ-દ્વેષ એવા : ભોગવવાની ઈચ્છારૂપ ભાવો થાય છે. તે અનુસાર શ્રદ્ધા અને ચારિત્રગુણના વિભાવ પરિણામો છે. તેની બાહ્ય વિષયો પ્રતિ પ્રવૃત્તિ થાય છે. અહીં શબ્દો અજ્ઞાની જીવને જોય જ્ઞાયક સંકર દોષ છે. તેને : છે. “આત્માને શેય પદાર્થ પ્રતિ પરિણમાવે છે” અલ્પજ્ઞતા છે તથા જ્ઞપ્તિ પરિવર્તન છે. આ બધા : તેને શેયાર્થ પરિણમન પણ કહેવામાં આવે છે. હવે જીવને દુઃખના કારણો છે. જ્ઞાની સંકર દોષ કરતો . તેનું ફળ શું આવે છે તે કહે છે. આત્મા દરેક પદાર્થ નથી પરંતુ અન્ય બે અલ્પજ્ઞતા તથા જ્ઞપ્તિ વર્તન : પ્રતિ પરિણમી પરિણમીને થાકે છે અર્થાત્ દુ:ખી તેને હોય છે. તે પણ તેને દુ:ખના કારણો છે. : થાય છે. આ રીતે મોહનીય કર્મના ઉદયમાં ટીકાકાર આચાર્યદેવ નીચે મુજબ વર્ણન કરે છે. : જોડાવાથી મોહ-રાગ-દ્વેષ એવા ભાવો જીવની
: દશામાં થાય છે તે જીવને દુઃખના કારણો થાય છે. ખેદ શો?
જ્ઞાનીને મિથ્યાત્વનો અભાવ થાય છે ત્યારે ખેદના આયતનો (સ્થાનો) ઘાતિ કમો છે. ' સાથે અનંતાનુબંધી કષાયનો પણ અભાવ થાય છે પરિણામ માત્રપણું નહીં. અર્થાત્ જીવને પરિણમન ; પરંતુ જે અસ્થિરતાનો રાગ જ્ઞાનીને થાય છે તે પણ દુ:ખનું કારણ નથી. ઘાતિકર્મોના ઉદયમાં જોડાઈને : તેને દુઃખનું કારણ થાય છે. અહીં ઘાતિકર્મોમાં જીવ જે વિભાવભાવો કરે છે તે તેને દુ:ખનું કારણ : મુખ્યપણે મોહનીય કર્મને જ દુ:ખના કારણરૂપે છે. જીવના દુઃખમાં ઘાતિ કર્મોનો ઉદય નિમિત્ત છે
• દર્શાવવામાં આવ્યા છે. પરમાત્માને ઘાતકર્મો નાશ માટે ઘાતિકર્મોને દુ:ખના સ્થાન કહ્યા છે. ઘાતિ પામ્યા છે. મિથ્યાત્વના સ્થાને સમ્યગ્દર્શન તથા રાગકર્મોના ઉદયમાં જોડાવાથી શું થાય છે તે વાત પોતે : ટ્રેષના સ્થાને વીતરાગ દશાની પ્રગટતા થાય છે. જ રજૂ કરે છે. પ્રથમ મોહનીય કર્મથી અને તેમાં પણ દર્શન મોહનીય કર્મના ઉદયમાં જોડાવાથી :
શ્રદ્ધા તથા ચારિત્રના પરિણામનો આ રીતે જીવમાં ભાવ મિથ્યાત્વ થાય છે. મિથ્યાત્વના - મુખ્યપણે વિચાર કર્યા બાદ હવે જ્ઞાનની પર્યાય કેવી ત્રણ લક્ષણ છે. પરદ્રવ્યમાં આત્મબુદ્ધિ, પરનું : છ
પટિન . છે તેનો વિચાર કરીએ. અજ્ઞાની જીવને જ્ઞેય જ્ઞાયક કર્તાપણું અને પરનું ભોક્તાપણું માનવું. તેમાં સૌ :
છે સંકર દોષ હોય છે. અજ્ઞાની જીવ પણ પરથી જુદો પ્રથમ પરમાં હુંપણાની વાત કરે છે. “અતમાં '
રહીને જ પરને જાણે છે પરંતુ તે અજ્ઞાની હોવાથી તત્ બુદ્ધિ” તત્ એ પોતાના સ્વભાવની વાત છે. જે
: તેને સ્વ પરના ભેદજ્ઞાનનો અભાવ છે. જ્ઞાનીને પોતાનો સ્વભાવ છે તે પરનો સ્વભાવ નથી માટે :
- : સ્વ-પરનો વિવેક વર્તે છે તેથી તેને જોય જ્ઞાયક સંકર તે અપેક્ષાએ પરદ્રવ્યના સ્વભાવને અતત્ કહેવામાં : ૧૫
વામાં : દોષનો અભાવ છે. આવે છે. તે જ પ્રમાણે પરદ્રવ્યનો સ્વભાવ તેના : જ્યાં સુધી પરમાત્મદશા પ્રગટ થતી નથી ત્યાં માટે તસ્વરૂપ છે અને તે પરના સ્વભાવથી પોતે ' સુધી અલ્પજ્ઞતા છે. અજ્ઞાની અને જ્ઞાની બન્ને અલ્પજ્ઞા અત– ભાવે રહેલો છે. જ્ઞાની આ સિદ્ધાંત માન્ય છે. અલ્પજ્ઞતાને મિથ્યાત્વ સાથે સંબંધ નથી પરંતુ કરે છે જ્યારે અજ્ઞાનીને તે સ્વભાવનો સ્વીકાર નથી. : રાગ-દ્વેષ સાથે સંબંધ છે. જ્યાં સુધી રાગ-દ્વેષ છે તેથી તે શરીરાદિ પરદ્રવ્યમાં હુંપણું અને મારાપણું : ત્યાં સુધી અલ્પજ્ઞતા છે. જ્યારે બારમાં ગુણસ્થાને ૧૧૮
જ્ઞાનતત્ત્વ - પ્રજ્ઞાપના
