Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

View full book text
Previous | Next

Page 118
________________ ખેદની છે તેથી જીવને દુઃખના કારણો કયા છે તેનો : કરે છે. આપણી રીતે વિચાર કરીને પછી આચાર્યદેવ એ : પરનું કર્તાપણું અને ભોક્તાપણું માનવાને બધાને કઈ રીતે દર્શાવે છે તે જોઈએ. • કારણે તેને ચારિત્રના પરિણામમાં બાહ્ય વિષયોને જીવને દુઃખના કારણો મોહ-રાગ-દ્વેષ એવા : ભોગવવાની ઈચ્છારૂપ ભાવો થાય છે. તે અનુસાર શ્રદ્ધા અને ચારિત્રગુણના વિભાવ પરિણામો છે. તેની બાહ્ય વિષયો પ્રતિ પ્રવૃત્તિ થાય છે. અહીં શબ્દો અજ્ઞાની જીવને જોય જ્ઞાયક સંકર દોષ છે. તેને : છે. “આત્માને શેય પદાર્થ પ્રતિ પરિણમાવે છે” અલ્પજ્ઞતા છે તથા જ્ઞપ્તિ પરિવર્તન છે. આ બધા : તેને શેયાર્થ પરિણમન પણ કહેવામાં આવે છે. હવે જીવને દુઃખના કારણો છે. જ્ઞાની સંકર દોષ કરતો . તેનું ફળ શું આવે છે તે કહે છે. આત્મા દરેક પદાર્થ નથી પરંતુ અન્ય બે અલ્પજ્ઞતા તથા જ્ઞપ્તિ વર્તન : પ્રતિ પરિણમી પરિણમીને થાકે છે અર્થાત્ દુ:ખી તેને હોય છે. તે પણ તેને દુ:ખના કારણો છે. : થાય છે. આ રીતે મોહનીય કર્મના ઉદયમાં ટીકાકાર આચાર્યદેવ નીચે મુજબ વર્ણન કરે છે. : જોડાવાથી મોહ-રાગ-દ્વેષ એવા ભાવો જીવની : દશામાં થાય છે તે જીવને દુઃખના કારણો થાય છે. ખેદ શો? જ્ઞાનીને મિથ્યાત્વનો અભાવ થાય છે ત્યારે ખેદના આયતનો (સ્થાનો) ઘાતિ કમો છે. ' સાથે અનંતાનુબંધી કષાયનો પણ અભાવ થાય છે પરિણામ માત્રપણું નહીં. અર્થાત્ જીવને પરિણમન ; પરંતુ જે અસ્થિરતાનો રાગ જ્ઞાનીને થાય છે તે પણ દુ:ખનું કારણ નથી. ઘાતિકર્મોના ઉદયમાં જોડાઈને : તેને દુઃખનું કારણ થાય છે. અહીં ઘાતિકર્મોમાં જીવ જે વિભાવભાવો કરે છે તે તેને દુ:ખનું કારણ : મુખ્યપણે મોહનીય કર્મને જ દુ:ખના કારણરૂપે છે. જીવના દુઃખમાં ઘાતિ કર્મોનો ઉદય નિમિત્ત છે • દર્શાવવામાં આવ્યા છે. પરમાત્માને ઘાતકર્મો નાશ માટે ઘાતિકર્મોને દુ:ખના સ્થાન કહ્યા છે. ઘાતિ પામ્યા છે. મિથ્યાત્વના સ્થાને સમ્યગ્દર્શન તથા રાગકર્મોના ઉદયમાં જોડાવાથી શું થાય છે તે વાત પોતે : ટ્રેષના સ્થાને વીતરાગ દશાની પ્રગટતા થાય છે. જ રજૂ કરે છે. પ્રથમ મોહનીય કર્મથી અને તેમાં પણ દર્શન મોહનીય કર્મના ઉદયમાં જોડાવાથી : શ્રદ્ધા તથા ચારિત્રના પરિણામનો આ રીતે જીવમાં ભાવ મિથ્યાત્વ થાય છે. મિથ્યાત્વના - મુખ્યપણે વિચાર કર્યા બાદ હવે જ્ઞાનની પર્યાય કેવી ત્રણ લક્ષણ છે. પરદ્રવ્યમાં આત્મબુદ્ધિ, પરનું : છ પટિન . છે તેનો વિચાર કરીએ. અજ્ઞાની જીવને જ્ઞેય જ્ઞાયક કર્તાપણું અને પરનું ભોક્તાપણું માનવું. તેમાં સૌ : છે સંકર દોષ હોય છે. અજ્ઞાની જીવ પણ પરથી જુદો પ્રથમ પરમાં હુંપણાની વાત કરે છે. “અતમાં ' રહીને જ પરને જાણે છે પરંતુ તે અજ્ઞાની હોવાથી તત્ બુદ્ધિ” તત્ એ પોતાના સ્વભાવની વાત છે. જે : તેને સ્વ પરના ભેદજ્ઞાનનો અભાવ છે. જ્ઞાનીને પોતાનો સ્વભાવ છે તે પરનો સ્વભાવ નથી માટે : - : સ્વ-પરનો વિવેક વર્તે છે તેથી તેને જોય જ્ઞાયક સંકર તે અપેક્ષાએ પરદ્રવ્યના સ્વભાવને અતત્ કહેવામાં : ૧૫ વામાં : દોષનો અભાવ છે. આવે છે. તે જ પ્રમાણે પરદ્રવ્યનો સ્વભાવ તેના : જ્યાં સુધી પરમાત્મદશા પ્રગટ થતી નથી ત્યાં માટે તસ્વરૂપ છે અને તે પરના સ્વભાવથી પોતે ' સુધી અલ્પજ્ઞતા છે. અજ્ઞાની અને જ્ઞાની બન્ને અલ્પજ્ઞા અત– ભાવે રહેલો છે. જ્ઞાની આ સિદ્ધાંત માન્ય છે. અલ્પજ્ઞતાને મિથ્યાત્વ સાથે સંબંધ નથી પરંતુ કરે છે જ્યારે અજ્ઞાનીને તે સ્વભાવનો સ્વીકાર નથી. : રાગ-દ્વેષ સાથે સંબંધ છે. જ્યાં સુધી રાગ-દ્વેષ છે તેથી તે શરીરાદિ પરદ્રવ્યમાં હુંપણું અને મારાપણું : ત્યાં સુધી અલ્પજ્ઞતા છે. જ્યારે બારમાં ગુણસ્થાને ૧૧૮ જ્ઞાનતત્ત્વ - પ્રજ્ઞાપના

Loading...

Page Navigation
1 ... 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172