Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
મિથ્યાત્વના કારણે ભોગવવાની ઈચ્છા સહજપણે : કરે છે. ઈચ્છિત વિષયને મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરે વર્તે છે. બસ આટલે સુધી જ આ દૃષ્ટાંત લક્ષમાં લેવો. દૃષ્ટાંત લંબાવવા જશું તો સિદ્ધાંત ખોટો પડશે.
ં
છે. બાહ્ય વિષયો પ્રાપ્ત થાય છે. પોતે તે વિષયોને ભોગવીને સુખનો અનુભવ કરે છે. પોતાને આ પ્રકા૨નો અનુભવ અનાદિકાળથી થાય છે માટે તે પોતાની ઊંધી માન્યતાને પુષ્ટ કરે છે અર્થાત્ તેનું મિથ્યાત્વ દરેક સમયે દૃઢ થતું જાય છે.
ઉષ્ણ લોખંડનો ગોળો તો પોતે ઠંડો થવા માટે પાણીને ઈચ્છે છે અર્થાત્ તેના ઉપ૨ પાણી પડશે તો તે ઠંડો થશે. સિદ્ધાંત એમ નથી. અજ્ઞાની જીવ મિથ્યાત્વને કારણે બાહ્ય વિષયોને ભોગવવા માગે છે. પરંતુ ત્યાં બાહ્ય વિષયનો ભોગવટો મિથ્યાત્વ દૂર થવાનો ઉપાય નથી. તે ખોટો ઈલાજ છે. તેનાથી મિથ્યાત્વ વિશેષ દૃઢ થાય છે તો મિથ્યાત્વ દૂ૨ ક૨વાનો સાચો ઉપાય શો તે આપણે વિચારીએ.
હું સુખી છું. મારી પાસે અનેક પ્રકારના સુખના સાધનો છે અને તેને ભોગવતા મને સુખનો અનુભવ થાય છે માટે પોતે સાચે માર્ગે છે એવું તેને લાગે છે. પોતાના જીવન વ્યવહા૨માં કોઈ ફે૨ફા૨ ક૨વાની તેને જરૂરત લાગતી નથી.
બે પદાર્થો ભિન્ન હોવા છતાં તેમને એક માનીને પરદ્રવ્યને ભોગવતા સુખ થાય છે એમ માનવું તે મિથ્યાત્વ છે. માટે બે પદાર્થોનું અત્યંત જુદાપણું પોતાના જ્ઞાન શ્રદ્ધાનમાં લેવાથી જ મિથ્યાત્વ ઉત્પન્ન ન થાય તેને મિથ્યાત્વનો નાશ થયો એમ ગણવામાં આવે છે. આટલી વાત આ દૃષ્ટાંતમાં અનુસંધાનમાં વિચારવી યોગ્ય છે.
...
:
હવે એજ વાસ્તવિકતાને જ્ઞાની કઈ રીતે ખતવે છે તે વિચારીએ. જ્ઞાની થવા માગે તેણે પણ તે જ પ્રકારે વિચારીવું યોગ્ય છે. મિથ્યાત્વ એ જીવનો રોગ છે. તે અનુસા૨ ઈચ્છા કરવી તે રોગને મટાડવાનો ખોટો ઈલાજ છે. અજ્ઞાની જીવ દુ:ખી હોવા છતાં પોતાને સુખી માને છે. જેને તે સુખ પ્રાપ્તિની પ્રવૃત્તિ : માને છે તે ખરેખર રોગને મટાડવાને ખોટો ઈલાજ છે. ઉષ્ણ લોખંડનો ગોળો અને પાણીની તૃષ્ણા ત્યાં તો તે સાચો ઈલાજ હતો અહીં સિદ્ધાંતમાં તો વિષયને ભોગવવાની ઈચ્છા અને તે અનુસાર પ્રવૃત્તિ
:
તે ખોટો ઈલાજ છે. આપણે જોયું કે તેનાથી તો મિથ્યાત્વ વધુ દૃઢ થાય છે.
અજ્ઞાનીની દશા તપેલા લોખંડના ગોળા જેવી છે અર્થાત્ તે સ્વાભાવિક દશા નથી પરંતુ વિભાવરૂપ : નૈમિત્તિક દશા છે. પરંતુ અજ્ઞાની અનાદિકાળથી એ રીતે જ રહ્યો છે તેથી તેને માટે એ સ્વાભાવિક અવસ્થા જ થઈ ગઈ છે. દૃષ્ટાંતઃ વીરમગામમાં જન્મેલા અને મોટા થયેલા માણસે ભાંભળા પાણીનો જ સ્વાદ લીધો છે તેને પાણીના મીઠા સ્વાદનો અનુભવ કયારેય થયો જ નથી. આ રીતે અજ્ઞાની જીવને અનાદિથી બાહ્ય વિષયોને ભોગવવાની ઈચ્છા સહજપણે વર્તે છે. અજ્ઞાનીની માન્યતા જ ભૂલ અનાદિ અજ્ઞાન દશાને પોતાની સ્વાભાવિકતા ભરેલી છે અર્થાત્ બાહ્ય વિષયો ભોગવી શકાતા જ માનવી એ પ્રથમ ભૂલ છે. જેને પોતાના સ્વભાવનો નથી અને બાહ્ય વિષયોમાંથી સુખ આવતું જ નથી. ખ્યાલ નથી, જેને દરેક પદાર્થના ભિન્ન અસ્તિત્વનો જયાં માન્યતા જ ખોટી છે ત્યાં તેને અનુસા૨ થતી સ્વીકાર નથી તે જ્ઞાનમાં જ્ઞેય જ્ઞાયક સંકરદોષ અને પ્રવૃત્તિ સાચી કેવી રીતે હોય. તેમ છતાં બધાના શ્રદ્ધાનમાં શરીરાદિમાં હુંપણું, મારાપણું અને અનુભવમાં આવે છે કે પોતે અનેક પ્રકા૨ની ઈચ્છા : હિતબુદ્ધિ માને છે. દૃષ્ટાંતઃ જેમ પ્રથમ ઘડો ઊંધો
:
૧૨૬
જ્ઞાનતત્ત્વ
પ્રજ્ઞાપન
:
આ ગાથા વાંચ્યા પછી આપણે વિચારવાનું છે કે આપણે જે કાંઈ કરીએ છીએ તે સુખી થવા માટે કરીએ છીએ અને આપણને સુખનો અનુભવ પણ થાય છે તો પછી આપણી ક્યાં ભૂલ થાય છે કે જેથી જ્ઞાનીને અન્ય રીતે વિચારવાની જરૂર પડે છે.
:
-
