Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
ધ્યાન દોરવા માગે છે. જયારે પાત્ર જીવનું તેના : ક૨વા લાયક છે. આવો ખ્યાલ મુમુક્ષુઓને આવતો
તરફ ધ્યાન જશે ત્યારે જ તે પ૨માત્મદશા પ્રગટ કરવા માટે પ્રયત્નશીલ થશે.
હોવા છતાં તે માટે જરૂરી પુરુષાર્થ સમ્યક્ પુરુષાર્થ ન કરે ત્યાં સુધી અજ્ઞાન દૂર થાય નહીં અને સાધક દશા આવે નહીં.
:
:
અજ્ઞાની જીવને ખરેખર જ્ઞાનનો મહિમા જ નથી. તે તો ભોગવવા પ્રધાની હોવાથી જે બાહ્ય વિષય જણાય છે તેને ભોગવવા લાગી જાય છે. ત્યાંથી સુખ મળશે એવી આશામાં સમયે સમયે ઠગાય છે. સુખ મેળવવા જ્ઞપ્તિ પરિવર્તન કરતો જાય છે. જ્ઞાની જે રીતે સ્વભાવ પ્રતિઘાતનું સ્વરૂપ દર્શાવવા માગે છે તે રીતે જયારે પાત્ર જીવના ખ્યાલમાં આવે છે. ત્યારે તેના પરિણામ પલટો ખાય છે. તે સાધક થઈને પરમાત્મપદ પ્રગટ કરે છે ત્યારે તેને સ્વભાવ પ્રતિઘાતનો અભાવ થાય છે. જયાં સુધી મોહ રાગ-દ્વેષ વિદ્યમાન છે, વીતરાગતા થઈ નથી ત્યાં સુધી સર્વજ્ઞતા પ્રગટતી નથી. અલ્પજ્ઞતાજ્ઞપ્તિ પરિવર્તન અને રાગ-દ્વેષ એકબીજા સાથે સંબંધથી જોડાયેલા છે. વીતરાગતા થતા તુરત જ સર્વજ્ઞતા પ્રગટે છે. ચારિત્રમાં ક્રમપૂર્વક લીનતાશુદ્ધતા-વધતી જાય છે. જયારે જ્ઞાનમાં ક્રમિક વિકાસ નથી. આગલા સમયે અલ્પજ્ઞતા અને બીજા સમયે સર્વજ્ઞતા.
:
:
સ્વભાવ પ્રતિઘાતનું કારણ સ્વભાવનો અનાદર છે. પ્રતિઘાતમાં નિમિત્ત કારણ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ છે.
દર્શનાવરણીય કર્મનો અભાવ થતાં અનંત દર્શનની પ્રગટતા થાય છે. તેને અહીં ‘લોકાલોક વિસ્તૃત દૃષ્ટિ’’ શબ્દો દ્વારા દર્શાવવામાં આવ્યું છે. અનંત વીર્ય
જ્ઞાની થાય ત્યારે તેને ‘‘તે મુક્ત જ છે’’ એમ કહી દેવામાં આવે છે. પરંતુ સાધકને એ વાતનો સતત ખ્યાલ છે કે મારે કેટલું કામ ક૨વાનું બાકી છે. ભાવ અનુસાર શબ્દોની પણ રચના તેને અનુરૂપ થાય છે. સમ્યગ્દર્શનની પ્રગટતા થાય ત્યારે તેને અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ કહેવામાં આવ્યો. અવિરત એવું વિશેષણ તેને સતત જાગૃતિ કરાવે છે કે મારે વ્રતનિયમ વગેરે લેવાના બાકી છે. પાચમું ગુણસ્થાન દેશિવરતિ છે. તે દર્શાવે છે કે માર્ચ મહાવ્રત લેવાના બાકી છે. મુનિદશા આવે ત્યારે છઠું ગુણસ્થાન પ્રમત ગુણસ્થાન નામ પામ્યું. આ રીતે સાધકને સતતપણે એ ખ્યાલ રહ્યા જ કરે છે કે મારે દરેક સમયે અનંત પુરુષાર્થ કરીને ૫૨માત્મદશા પ્રગટ કરવાની છે. સમ્યગ્દર્શનમાં જ અનંત પુરુષાર્થ જોઈએ છે. ત્યારબાદ દરેક ગુણસ્થાનમાં આગળ વધવા માટે તેને અનંત પુરુષાર્થ જરૂરી છે. એકવા૨ સમ્યક્ પુરુષાર્થ થયો પછી તો તેને માર્ગ પ્રાપ્ત થયો છે. આગળ વધવાની રીત આવડી ગઈ છે. તેથી તે મૂંઝવણ વિના આગળ વધી શકે છે. જયાં સુધી સમ્યગ્દર્શન ન થાય ત્યાં સુધી જે મૂંઝવણ હતી. તે મૂંઝવણમાંથી તેણે માર્ગ કાઢી લીધો છે. અરૂપી આત્માને અરૂપીપણે - તેના સંપૂર્ણ શક્તિરૂપ સામર્થ્યરૂપે પોતાના જ્ઞાન-શ્રદ્ધાનમાં લઈ લીધો છે. સ્વરૂપ લીનતા જે વિધિથી થઈ શકે છે તે જ પ્રકારે સાધક આગળ કામ કરે છે. અસંકુચિત વિકાસત્વ શક્તિના કા૨ણે તે ઝડપથી પણ પુરુષાર્થ પૂર્વક આગળ વધે છે. મારામાં વીર્ય શક્તિ છે. સ્વરૂપની રચનાનું સામર્થ્ય છે એવો ખ્યાલ તેને આવી ગયો છે તેથી તેના જો૨માં તે પુરુષાર્થ વધારીને
પાત્ર જીવને શું ક૨વા જેવું છે અને શું છોડવા જેવું છે તેનો ખ્યાલ આવી જાય છે. મિથ્યાદર્શન,
મિથ્યાજ્ઞાન અને મિથ્યાચારિત્ર છોડવાલાયક છે અને સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન તથા સમ્યારિત્ર પ્રગટ : પરમાત્મદશા પ્રગટ કરે છે. પ્રવચનસાર - પીયૂષ
૧૨૧
