Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
-
-
ગાથા - ૪૨
: માન્યતા-મિથ્યાત્વને કરે છે. મિથ્યાત્વના કારણે જો શેય અર્થે પરિણમે જ્ઞાતા. ન ક્ષાયિક જ્ઞાન છે. : અજ્ઞાનીને પરમાં (શરીરમાં) હુંપણું અને પારદ્રવ્યોમાં તે કર્મને જ અનુભવે છે એમ જિનદેવો કહે. ૪૨.
* કર્તાપણા અને ભોક્તાપણાની માન્યતા છે. અજ્ઞાની
: ખરેખર માત્ર જોયાકાર જ્ઞાનને નથી ભોગવતો પણ જ્ઞાતા જો ડ્રેય પદાર્થરૂપે પરિણમતો હોય તો કે તેની સાથોસાથ પોતાના મોહ-રાગ-દ્વેષ ભાવોને તેને ક્ષાયિક જ્ઞાન નથી જ. જિનેન્દ્રોએ તેને : પણ ભોગવે છે. કર્મને જ અનુભવનાર કહ્યો છે.
જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીના પરિણામોની જાત જ આચાર્યદેવ આ ગાથામાં શેયાર્થ પરિણમનની : જુદી છે. જ્ઞાની જ્ઞાતાભાવે વિશ્વનો ઉદાસીન સાક્ષી વાત કરે છે તેથી જોયાર્થ પરિણમન શું છે તે પહેલા : રહે છે જયારે અજ્ઞાની અભિપ્રાયમાં પરદ્રવ્યનો કર્તા સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ.
• ભોક્તા થાય છે. પરના કર્તાપણાના ભાવને કરોતિ દ્રવ્યાર્થિક નય શબ્દનો આપણને ખ્યાલ જ : ક્રિયા કહે છે જયારે સાક્ષીભાવને જ્ઞપ્તિ ક્રિયા કહે છે. દ્રવ્ય જ જેનું અર્થ અર્થાત પ્રયોજન છે તે દ્રવ્યાર્થિક. : છે. જે કરે છે તે જાણતો નથી અને જે જાણે છે તે તે રીતે શેયાર્થ એટલે શેય જ જેનું અર્થ અર્થાત : કરતો નથી. આ રીતે જ્ઞાતાપણાને અને કર્તાપણાને પ્રયોજન છે તે. અજ્ઞાની જીવ પોતાને જાણતો નથી. : વિરોધ છે. મોહ-રાગ-દ્વેષના ભાવો એ કરોતિ ક્રિયા તેણે દેહમાં હુંપણું રાખ્યું છે અને પાંચ ઈન્દ્રિયોના : છે. સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ થતાં જ્ઞાતાપણાની. વિષયોમાં હિતબુદ્ધિ રાખી છે. આ રીતે તેને : અકતોપણાની, શરૂઆત થાય છે જે પરમાત્મદશા અજ્ઞાનચેતના વર્તે છે. તે જીવ ભોગવટા પ્રધાની : પ્રગટતા પૂરી થાય છે. પરમાત્મા સંપૂર્ણ જ્ઞાતા છે. હોવાથી તેની પ્રવૃત્તિ બાહ્ય વિષયોને ભોગવવા તરફ :
- સંપૂર્ણ અકર્તા છે. જયાં સુધી અજ્ઞાન છે ત્યાં સુધી જ ચાલે છે. તેને શેયલુબ્ધ વેપાર પણ કહેવામાં :
: જીવના પરિણામમાં મોહ-રાગ-દ્વેષના વિભાવ આવે છે. ખરેખર તો તેના માટે પરદ્રવ્યો જોય પણ
• ભાવો છે. જયારે જ્ઞાની થાય છે ત્યારે મિથ્યાત્વ નથી નથી તેને માટે તો પરદ્રવ્યો ભોગ-ઉપભોગની
; પરંતુ માત્ર અસ્થિરતાના રાગ અને દ્વેષના ભાવો
: છે. આ બધા ભાવોને આચાર્યદેવ શેયાર્થ સામગ્રી જ છે.
: પરિણમનરૂપે દર્શાવે છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે અજ્ઞાની જીવ પણ .
અજ્ઞાની જીવ અલ્પજ્ઞ છે. એક સમયે એક પરદ્રવ્યથી અત્યંત ભિન્ન જ છે. તે પરથી જુદો રહીને વિષયને
રહાન : વિષયને જાણે છે. અનાદિ કાળથી તેણે અનંત જ પરને જાણે છે. પરશેયને જાણતા જ્ઞાનની પર્યાય
• પદાર્થોને જાણ્યા છે પરંતુ તેણે કયારેય પોતાના શેયાકાર થાય છે. જીવ પોતાની એકરૂપ જ્ઞાનની :
* શુદ્ધાત્માને જાણ્યો નથી એ દર્શાવે છે કે અજ્ઞાનીને પર્યાયને કરે છે અને જોય જ્ઞાયક સંબંધથી થયેલી : પોતાના જ્ઞાયક સ્વભાવ પ્રત્યે અનંતાનુબંધીનો ક્રોધ શેયાકાર જ્ઞાનની પર્યાયને ભોગવે છે. શેયાકાર : વર્તે છે. જીવ જ્ઞાયક છે માટે જ્ઞાન એક જ એનું કાર્ય અવસ્થાને ભોગવતા જાણે કે શેયો જ ભોગવાયા : છે. જીવ પરમાં કાંઈ કરી શકતો જ નથી એ નક્કર હોય એવું કાર્ય થાય છે કારણકે શેયના આકારો : વાસ્તવિકતા છે. યુક્તિથી તેનો નિર્ણય પણ થઈ અને શેયાકાર જ્ઞાનનું વર્ણન એક સરખું જ છે. આથી : શકે છે પરંતુ આમ હોવા છતાં તે શેયાર્થ પરિણમન પોતે પોતાના જ પરિણામને કરતો અને ભોગવતો : છોડતો નથી પોતાનો ભ્રમ ભાંગતો નથી એ એક હોવા છતાં હું પરદ્રવ્યોને ભોગવું છું એવી ખોટી : મોટું આશ્ચર્ય છે.
૭૮
જ્ઞાનત – પ્રજ્ઞાપન
