Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
જયારે અનુભૂતિ થાય છે ત્યારે પર્યાયમાં : છે આ અપેક્ષાનું આ કથન છે) તે અલ્પજ્ઞ જીવ શુદ્ધતાની શરૂઆત થાય છે પરંતુ જ્યાં સુધી : વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થોને પણ જાણતો નથી. વીતરાગતાની પ્રગટતા થતી નથી ત્યાં સુધી સર્વજ્ઞ ' ટીકાકાર આચાર્યદેવ - જે સર્વને નથી જાણતો તે દશા પ્રગટ થતી નથી. જેવો સ્વભાવ છે, જેવું : એકને પણ નથી જાણતો એ સિદ્ધાંત આ રીતે ટીકામાં શક્તિરૂપ સામર્થ્ય છે, એવી દશા પ્રગટ થાય ત્યારે : રજૂ કરે છે. સ્વભાવને જાણ્યો એમ સાચા અર્થમાં કહી શકાય. :
ટીકામાં વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થો જોય છે અને જ્યાં સુધી એવી સર્વજ્ઞ દશા પ્રગટ ન થાય ત્યાં સુધી :
: તેમાં એક જીવ નામનો પદાર્થ જ્ઞાતા છે એ વાત એટલે નિર્ણયાત્મક જોર ન આવે એવો ભાવ લેવો :
: પ્રથમ લીધી. અર્થાત્ હું જાણનાર થઈને વિશ્વના રહ્યો.
: સમસ્ત પદાર્થોને જાણું છું. અહીં અગ્નિનો દૃષ્ટાંત જ્ઞાનીને પોતાનો આત્મા અનુભવમાં આવે : છે. છે. આ જ શાસ્ત્રમાં ગા. ૩૩માં આચાર્યદેવ ફરમાવે :
અગ્નિ - અગ્નિની પર્યાય - બળવા લાયક છે કે પરમાત્મા કેવળજ્ઞાન વડે પોતાના નિર્ભેળ : સ્વભાવને જાણે છે. અમે અપૂર્ણ ખીલેલી જ્ઞાનની '
સમસ્ત દાહ્ય પદાર્થો પર્યાય વડે એ જ શુદ્ધાત્માને જાણીએ છીએ. જાણવા '
અગ્નિની સર્વોત્કૃષ્ટ પર્યાયની કલ્પના કરો જેવો શુદ્ધાત્મા જ છે અને એ કાર્ય તો થઈ રહ્યું છે . તો તે અગ્નિ વિશ્વના સમસ્ત બળવા લાયક પદાર્થોને માટે અમોને વિશેષ જાણવાનો લોભ નથી. આ જ . એકી સાથે બાળી નાખે. તેમ સિદ્ધાંત પ્રકારે અન્ય શાસ્ત્રોમાં અને ગાથાઓમાં પણ આ ;
જીવ
કેવળજ્ઞાનની પર્યાય જ ભાવ દર્શાવવામાં આવે છે. પરંતુ અહીં આ : ગાથામાં એ વાત લેવી નથી અલ્પજ્ઞ પોતાને જાણે કે સર્વજ્ઞ સ્વભાવ વિશ્વના સમસ્ત શેય છે એવું કહેવું નથી. જ્ઞાની પોતાના સ્વભાવને તેના : સામર્થ્યરૂપે જાણે છે એવી રજૂઆત કરવી નથી. . જીવ પોતાના સર્વજ્ઞ સ્વભાવ વડે જયારે સર્વજ્ઞ અહીં તો એમ સિદ્ધ કરવું છે કે સર્વજ્ઞ ન હોય તે દિશા પ્રગટ કરે છે ત્યારે વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થોને એક ને પણ જાણી ન શકે અર્થાત્ સર્વજ્ઞ ન હોય તે : એકી સાથે એક સમયમાં જાણી લે છે. પોતાના આત્માને જાણી ન શકે. અલ્પજ્ઞ પોતાના : અજ્ઞાની જીવને પોતાના સર્વજ્ઞ સ્વભાવનો સ્વભાવને જાણી ન શકે.
: ખ્યાલ નથી તેથી તે સર્વજ્ઞદશા પ્રગટ કરતો નથી. આ પૂર્વભૂમિકા ખ્યાલમાં રાખીએ તો : તેથી વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થો જણાતા નથી. અમૃતચંદ્રાચાર્યદેવ આ પ્રમાણે સમજાવવા માગે છે. - આચાર્યદેવ આટલું લખીને અટકી ગયા છે. આગળ પરમાત્માએ પરમાત્મ દશા પ્રગટ કરી છે તેથી તેણે : વિશેષ સ્પષ્ટતા-ખુલાસો પોતે કર્યો નથી. હવે અહીં પોતાના સ્વભાવને સાચા અર્થમાં તેના સામર્થ્ય : આપણે જે પૂર્વભૂમિકા તૈયાર કરી છે તે ઉપયોગી સહિત જાણ્યો છે. તે પરમાત્મા વિશ્વના સમસ્ત : થશે. પદાર્થોને યુગપદ જાણે છે. અલ્પજ્ઞ જીવે સર્વજ્ઞ દશા : પાત્ર જીવ પહેલા પોતાના સર્વજ્ઞ સ્વભાવને પ્રગટ કરી નથી તેથી તે પોતાના સ્વભાવને સાચા ' જાણે છે. તે સ્વભાવનો મહિમા કરે છે. પંચ અર્થમાં જાણતો નથી. (પરિપૂર્ણ સર્વજ્ઞદશા પ્રગટ : પરમેષ્ટિએ શુદ્ધ પર્યાય પ્રગટ કરી લીધી છે અને કરે ત્યારે જ પોતાના સ્વભાવને તેણે ખરેખર જાણ્યો : પોતે તેવી દશા પ્રગટ કરવા માગે છે તેથી હું સર્વજ્ઞ પ્રવચનસાર - પીયૂષા
૯૫
