Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

View full book text
Previous | Next

Page 115
________________ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન : આનંદ થાય છે. આ ગાથાનો ભાવ આ રીતે લક્ષમાં • લીધા બાદ હવે આચાર્યદેવ આ વાત કઈ રીતે રજા સ્વયં ઊપજતું જ્ઞાન - આ કેવળજ્ઞાનનું લક્ષણ : ' કરે છે તે જોઈએ. છે. ત્યાં સ્વાધીનતાની વાત છે. પરાધીનતાનો ત્યાં : અભાવ છે. જે જીવને પરોક્ષજ્ઞાન હતું તેને પ્રત્યક્ષ : અનાદિ જ્ઞાનસામાન્યરૂપ સ્વભાવ ઉપર મહા જ્ઞાન પ્રગટ થયું. જે સાધક હતો તે પરમાત્મા થયો. : : વિકાસથી વ્યાપીને સ્વતઃ (પોતાથી) જ રહ્યું હોવાથી ઈત્યાદિ પ્રકારે આપણે કહીએ છીએ. જીવ બશે : “સ્વયે ઉપજે છે” તેથી આત્માધીન છે. પ્રકારના પરિણામોને કરે છે. પોતે જ તેને કરે છે : અહીં ટીકાકાર જુદી રીતે રજૂઆત કરે છે. માટે સ્વયં કરે છે એવું કહીએ છીએ. અજ્ઞાની જીવ : જ્ઞાનની પર્યાય પ્રત્યક્ષ છે એ રીતે રજૂઆત કરે છે. અજ્ઞાન ભાવે પણ પોતે જ પરિણમે છે. અજ્ઞાન : પ્રતિ + અક્ષ (આત્મા). પોતાની જ્ઞાનની પર્યાય પરિણામમાં કર્મોદયનું નિમિત્તપણું છે પરંતુ તે સમયે પોતાના આત્માની સન્મુખ થઈને પરિણમે છે માટે પણ અજ્ઞાનભાવરૂપે તો જીવ પોતે જ પરિણમે છે. : તે જ્ઞાનની પર્યાય પ્રત્યક્ષ છે. તે પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન છે અહીં એ વાત નથી લેવી. જ્ઞાનીને જે અસ્થિરતાનો : એવું સમજાવવા માગે છે. રાગ થાય છે તે પણ સાધક સ્વયં કરે છે. તે જ : એક અપેક્ષાએ સમ્યજ્ઞાન-શુદ્ધોપયોગપરિણામને તે તો કર્મ દ્વારા કરાવવામાં આવ્યા છે . એવી જ્ઞાનની પર્યાય પણ પોતાના આત્માની સન્મુખ જ્ઞાની સ્વતંત્રપણે તો શુદ્ધ પર્યાયને જ કરે છે. રાગને ' જ છે. પરંતુ તે પર્યાય ક્ષયોપશમ ભાવે છે. તે નથી કરતો એ પ્રમાણે પણ કહેવામાં આવે છે. અહીં : શ્રુતજ્ઞાનની પર્યાય છે. ઓછા ઉઘાડવાળી પર્યાય એ અપેક્ષાએ પણ નથી લેવી. અહીં તો જીવ પ્રત્યક્ષ : છે. સંપૂર્ણ વિકસિત પર્યાય નથી. નિર્વિકલ્પ દશા જ્ઞાન કેવળજ્ઞાનરૂપે સ્વયં પરિણમે છે. કહીને ત્યાં : લાંબી ટકતી નથી. ફરી સવિકલ્પ દશા આવે છે. અન્ય દ્રવ્યની કોઈ અપેક્ષા લાગુ નથી પડતી એવો : ત્યારે જ્ઞાનની પર્યાય ઈન્દ્રિયની સન્મુખ થાય છે. તે ભાવ દર્શાવવા માગે છે. જેવો પોતાનો સર્વજ્ઞ " ઈન્દ્રિયો દ્વારા બાહ્ય વિષયોને પરોક્ષ જ્ઞાન વડે જાણે સ્વભાવ છે તેવી સર્વજ્ઞ દશા પ્રગટ થઈ. આ ; છે. સવિકલ્પ દશા સમયે તે જ્ઞાન પરોક્ષ છે. પ્રત્યક્ષ સ્વાભાવિક કાર્ય છે. તેમાં જીવ એકલો જ છે એવો : નથી. અર્થાત્ તે સમયે તે જ્ઞાનની પર્યાય પોતાના ભાવ દર્શાવવા માગે છે. અધુરી પર્યાય પણ જીવ : આત્માની સન્મુખ નથી. સાધક દશામાં આવું સ્વયં કરતો હતો પરંતુ તે અધુરી પર્યાય ઈન્દ્રિયના : સવિકલ્પ નિર્વિકલ્પપણું ચાલ્યા જ કરે છે. તેની વાત અવલંબન વિના કાર્ય કરી શકતી ન હતી. માટે : અહીં કહેવા માગતા નથી. હવે તો તે ભૂમિકાને પરાધીન હતી. જયારે સર્વજ્ઞ દશા જીવ સ્વયં કરે : ઓળંગીને પરમાત્મદશા પ્રગટ થઈ છે. તે પર્યાય છે. અને તે પર્યાય સ્વયં સ્વતંત્રપણે જાણવાનું કાર્ય : પોતાના સ્વભાવ તરફ જ સન્મુખ છે. તે ફરીને કરે છે માટે ત્યાં પરાધીનતા નથી એમ દર્શાવ્યું છે. : પોતાના આત્માથી વિમુખ થવાની નથી. વળી તે જે પરાધીનતા હતી તે ગઈ અને સ્વાધીનતા આવી : પર્યાય સંપૂર્ણતાને સર્વજ્ઞતાને પામેલી છે. પરમાત્મા એવો ભાવ આચાર્યદેવ સમજાવવા માગે છે. આ : કેવળજ્ઞાનરૂપે પરિણમ્યા છે એમ કહેવાને બદલે અહીં રીતે સ્વયં શબ્દની સાથે સ્વાધીનતાનો ભાવ ' કેવળજ્ઞાનની પર્યાયની મુખ્યતાથી વાત લીધી છે. જોડાયેલો છે. દૃષ્ટાંત: કોઈ રોગી વ્યકિતને નબળાઈ : સંપૂર્ણ વિકાસને પામેલી તે પર્યાય પોતાના સ્વભાવને લાગે અને ટેકો લેવાની જરૂર પડે તે જયારે સશક્ત : વળગીને રહેલી છે એમ કહેવા માગે છે. જે પર્યાય થાય ત્યારે તેને ટેકાની જરૂર નથી રહેતી. તેને ત્યારે : પહેલા અધૂરી હતી તે હવે વિકાસને પામી છે. પ્રવચનસાર - પીયૂષા ૧૧૫

Loading...

Page Navigation
1 ... 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172