Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
સાયિક જ્ઞાન આવરણ વિનાનું છે. જેવો સર્વજ્ઞ : હોય માત્ર એક જ પદાર્થને જાણવો હોય તો મારે સ્વભાવ છે. એવી સર્વજ્ઞ દશા છે. જ્ઞાનની પર્યાયનું ' તો યુગ૫ જ્ઞાનની, ક્ષાયિક જ્ઞાનની, કેવળજ્ઞાનની જાણવાનું સામર્થ્ય અમર્યાદ છે. વિશ્વ અમર્યાદ હોવા • જરૂર નથીને! મારા ક્ષયોપશમ જ્ઞાન દ્વારા હું એક છતાં એક ન્યાય એવો છે કે હા વિશ્વમાં વધું હોત કે પદાર્થ તો જાણી શકુ ને? જીવ જ્ઞાન સ્વભાવી છે. તો જ્ઞાન તેને જાણવાની ના ન પાડત. અહીં તેને : જાણવાનું કાર્ય નિરંતર થાય છે. જ્ઞપ્તિ ક્રિયા થાય માટે “જેનો ફેલાવ રોકી ન શકાય” એવા શબ્દો : અને જાણવાનો વિષય ન હોય એવું બને નહીં. હું વાપરવામાં આવ્યા છે. આ જ્ઞાની સર્વદા અર્થાત્ : છદ્મસ્થ છું. અલ્પજ્ઞ છું. હું ક્ષયોપશમ જ્ઞાન દ્વારા સર્વકાળે આગામી અનંતકાળ પર્યત, સર્વત્ર અર્થાત્ : એક પદાર્થને જાણું છું. આવું અનાદિ કાળથી કરું પોતાના અખંડ અસંખ્ય પ્રદેશી સ્વક્ષેત્રમાં રહીને . જ્ઞાન વેદનભૂત હોવાથી એવા જ્ઞાનનો મને જ્ઞાનનું વ્યવહાર ક્ષેત્ર વિશ્વ વ્યાપી રાખીને, સર્વથા : નિરંતર અનુભવ વર્તે છે. આ રીતે ક્ષયોપશમ જ્ઞાન અર્થાત્ બધા પડખેથી સંપૂર્ણપણે સર્વને જાણે છે. : એક વિષયને જાણે છે. જુદા જુદા વિષયોને એક
; પછી એક જાણે છે. એવો ક્ષયોપશમ જ્ઞાનનો એક આ રીતે. આ જ્ઞાનમાં ક્ષયોપશમ જ્ઞાન અને ; સાયિક જ્ઞાનની સરખામણી કરીને ક્ષાયિક જ્ઞાનનો : પલ ૨જૂ કરવામાં આવે છે. મહિમા કર્યો.
અહીં આ ગાથામાં આચાર્યદેવ એની ના પાડે
' છે. એક પદાર્થ જાણવો હોય તો પણ કેવળજ્ઞાન૦ ગાથા - ૪૮
• ક્ષાયિકજ્ઞાન-યુગપદજ્ઞાન જરૂરી છે. ક્ષયોપશમ જ્ઞાન જાણે નહીં યુગપદ ત્રિકાળિક ત્રિભુવનસ્થ પદાર્થને, : વડે એક પદાર્થ પણ જાણી ન શકાય એવો ભાવ તેને સપર્યય એક પણ નહિ દ્રવ્ય જાણવું શક્ય છે. ૪૮. : દર્શાવવા માગે છે. આચાર્યદેવની રજૂઆત, તેની
: દલીલ, યુક્તિ સમજવા જેવી છે. જેને આપણે એક જે એકી સાથે ઐકાલિક ત્રિભુવનસ્થ પદાર્થોને : કહીએ છીએ તે પણ પોતાનું અમર્યાદપણું લઈને જાણતો નથી, તેને પર્યાય સહિત એક દ્રવ્ય : જ રહેલો છે. આપણી દલીલમાં અનંત વિરુદ્ધ એક પણ જાણવું શક્ય નથી.
એમ હતું. બન્નેને પ્રતિપક્ષમાં રાખીને વાત કરતા આચાર્યદેવ આ ગાથામાં પણ યુગપ૬ જ્ઞાનની : હતા. અનંત પદાર્થો યુગપદ જ્ઞાનનો વિષય થાય વાત કરે છે. યુગપ૬ જ્ઞાન એટલે જે જ્ઞાન બેહદને : જયારે એક પદાર્થ ક્ષયોપશમ જ્ઞાનનો વિષય થાય એકી સાથે જાણી લે તે જ્ઞાન. જાણવાનો વિષય : એવી આપણી દલીલ હતી. જયારે આચાર્યદેવ કહે જયારે અમર્યાદ હોય ત્યારે યુગપ જ્ઞાન વડે જ . છે કે ખરેખર એક પદાર્થ પણ અનેકાંત સ્વરૂપ છે. જાણી શકાય. ક્રમિક જ્ઞાન વડે (ક્ષયોપશમ જ્ઞાન તે એકાંતિક એક નથી. જે એક પદાર્થ છે તે અનંત વડે) ન જાણી શકાય. વિશ્વમાં રહેલા અનંત પદાર્થો : ધર્માત્મક છે એ વાત કાયમ રાખીને અહીં જે એક પોતાના ત્રણ કાળની પર્યાયના ઈતિહાસ લઈને : પદાર્થ છે તેને અનાદિથી અનંતકાળ સુધીની અનંત રહેલા છે. યુગપ૬ જ્ઞાન વિના આ જાણવું અશક્ય : પર્યાયો છે. તેથી મૂળ ગાથામાં શબ્દો મૂકવામાં છે. પરમાત્મા ક્ષાયિક જ્ઞાન વડે વિશ્વના સમસ્ત : આવ્યા કે “તેને સપર્યય એકપણ નહિ દ્રવ્ય જાણવું પદાર્થોને તેના ત્રણ કાળના ઈતિહાસ સહિત યુગપદ્ : શક્ય છે'' એક દ્રવ્ય સંપર્યય કહેતા તેના ત્રણ જ્ઞાન વડે જાણે છે. આ તો વિશ્વના સમસ્ત પદાર્થોને : કાળના પરિણામના ઈતિહાસ સહિત. હવે એક જાણવાની વાત થઈ. મારે અનંત પદાર્થોને ન જાણવા : પદાર્થને તેના ત્રણ કાળની પર્યાય સહિત જાણવો ૯૨
જ્ઞાનતત્ત્વ – પ્રજ્ઞાપના
