Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
ગાથા- ૧૧
જો ધર્મપરિણતસ્વરૂપ જીવ શુદ્ધોપયોગી હોય તો, તે પામતો નિર્વાણસુખ, ને સ્વર્ગસુખ શુભયુક્ત જો. ૧૧. ધર્મે પરિણમેલો આત્મા જો શુદ્ધોપયોગમાં જોડાયેલો હોય તો મોક્ષના સુખને પામે છે અને
જો શુભઉપયોગવાળો હોય તો સ્વર્ગના સુખને
પામે છે.
આ ગાથામાં શુદ્ધોપયોગ અને શુભભાવનું ફળ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. જ્ઞાનીને આવા બે પ્રકારના ભાવો હોય છે. સાધકની દશામાં કયારેક અશુભ ભાવો પણ હોય છે પરંતુ અહીં તેની વાત લીધી નથી. સાધકની પર્યાયમાં શુદ્ધતાના અંશો તો સવિકલ્પદશામાં પણ હોય છે. જેટલા કષાયનો અભાવ ક૨વામાં આવ્યો છે તેટલી શુદ્ધતા તો નિરંતર હોય જ છે. તેશુદ્ધતાના અંશો વધતા પણ જાય છે. અહીં તો શુદ્ધોપયોગથી અર્થાત્ નિર્વિકલ્પ અનુભૂતિથી વાત લીધી છે. તે શુદ્ધોપયોગમાં અંતમુહૂર્ત ટકી જાય તો મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. નિર્વિકલ્પ દશા થોડો સમય તો ચોથા-પાંચમા ગુણ સ્થાને પણ હોય છે. મુનિદશામાં વારંવાર આવે છે. તે શુદ્ધતા અતીન્દ્રિય આનંદરૂપી ફળ અવશ્ય આપે છે અને તે વૃદ્ધિગત થઈને છેવટ પ૨માત્મપદની પ્રાપ્તિ થાય છે. આ રીતે શુદ્ધોપયોગનું ફળ મોક્ષ ગણી શકાય પરંતુ અહીં તો આવો પુરુષાર્થ ધારાપ્રવાહરૂપ ચાલુ રહે તે વાત લેવી છે.
:
જો ઉગ્ર પુરુષાર્થ ધારાપ્રવાહરૂપ ન રહે તો ફરી સવિકલ્પ દશા આવે છે. તે જીવ શુભ ભાવરૂપે પરિણમે છે. સાધકના આવા શુભભાવનું ફળ સ્વર્ગની પ્રાપ્તિ બતાવવામાં આવ્યું છે. અહીં જો અને તો એવું નથી દર્શાવવું. ચોથા ગુણસ્થાનમાં પણ શુદ્ધોપયોગ અને શુભઉપયોગ થાય છે. અર્થાત્ સાધકને આવા પરિણામો થાય છે. પરંતુ જો તે ધારાપ્રવાહરૂપ એક અંતમુહૂર્ત માટે શુદ્ધોપયોગ કરે પ્રવચનસાર - પીયૂષ
તો તેની મુક્તિ થાય. મુનિપણું લીધા બાદ પણ જો ફરી ફરીને શુભભાવરૂપે પરિણમે તો તેની મુક્તિ ન થાય પરંતુ તેને દેવગતિની પ્રાપ્તિ થાય. અર્થાત્ ગુણસ્થાનની પરિપાટીમાં સાતમા ગુણસ્થાનમાંથી નીચે ઉતરીને ચોથા ગુણસ્થાને આવી જાય છે. અજ્ઞાની જીવને દેવગતિ સુખરૂપ ભાસે છે. જ્ઞાનીને
:
તે ખરેખર દુઃખરૂપ લાગે છે. આ ગાથામાં ઘીનો દૃષ્ટાંત છે. ઘી સ્વભાવે શીતળ છે પરંતુ ઉષ્ણ ઘીથી દાઝી જવાય છે. અહીં શુભ ભાવના ફળને ઉષ્ણ ઘીના અનુભવ સાથે સ૨ખાવવામાં આવ્યું છે.
આ ગાથામાં જીવના ભાવનું ફળ તે જ સમયે મળે છે એ વાત નથી લીધી. શુભ ભાવના ફળમાં ગતિનો બંધ પડે છે એમ લીધું છે. શુભભાવની વાત સાધક દશામાં લેવા પાછળનો આશય એ છે કે જેણે શુભાશુભ ભાવનું હેયપણું લક્ષમાં લીધું છે અને જે સ્વભાવના આશ્રયે તેનો અભાવ કરતો જાય છે તે જીવ મુનિદશાને પ્રાપ્ત થાય પછી પણ તે ધારાપ્રવાહરૂપ શુદ્ધોપયોગ ટકાવી શકતો નથી. આ રીતે શુદ્ધોપયોગની દુર્લભતા દર્શાવવામાં આવી છે. કયાંય જરા જેટલો પણ પ્રમાદ કરવા લાયક નથી
એવું સમજાવવું છે. સાધકને પણ શુભભાવ મુક્તિનું કારણ નથી બલ્કે જેટલો સમય તે શુભ ઉપયોગમાં રહે છે તેટલી મુક્તિ દૂર જાય છે.
ગાથા = ૧૨
અશુભોદયે આત્મા કુનર, તિર્યંચને નારકપણે, નિત્યે સહસ્ર દુખે પીડિત સંસારમાં અતિ અતિ ભમે. ૧૨.
અશુભ ઉદયથી આત્મા કુનર, તિર્યંચ અને નારક થઈને હજારો દુઃખોથી સદા પીડિત થતો (સંસારમાં) અત્યંત ભમે છે.
સંસારી જીવોને અશુભ ભાવ, ભોગવટાનો ભાવ, સુખરૂપે અનુભવાય છે તેથી તેમાં તેને ઘણી હોંશ વર્તે છે પરંતુ તેનું ફળ તિર્યંચ અને નરક ગતિ
૨૭
