Pravachansara Piyush Part 1

Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America

Page 58

છે એવું માન્ય નથી કરતા તો જ્ઞાન સર્વગત છે એ : ગાથા - ૩૨ વાત પણ રહેશે નહીં. જ્ઞાન સર્વગત છે એ વાત જો ; પ્રભકેવળી ન ગ્રહે, ન છોડે, પરરૂપે નવ પરિણમે; માન્ય છે તો તે જ રીતે વિશ્વના પદાર્થોને પણ જ્ઞાનમાં : દેખે અને જાણે નિઃશેષે સર્વતઃ તે સર્વને. ૩૨. સ્થાન આપવું પડશે.
• કેવળી ભગવાન પરને ગ્રહતા નથી, છોડતા બિંબ પ્રતિબિંબ સંબંધ દર્શાવ્યો છે. એ રીતે : નથી. પરરૂપે પરિણમતા નથી; તે ઓ શેય જ્ઞાયક સંબંધ સમજવાનો છે. બિંબ (જ્ઞય) તેની ' નિરવશેષપણે સર્વને (આખા આત્માને, સર્વ ઝલક જ્ઞાનમાં પ્રતિબિંબ (જ્ઞયાકાર) રૂપે જોવા મળે ; શેયોને) સર્વ તરફથી (સર્વ આત્મ પ્રદેશથી) છે. હવે આચાર્યદેવ કહે છે કે વિશ્વનો પદાર્થ જે : દેખે જાણે છે. શેય છે તે પોતાના સમયવર્તી પરિણામરૂપે થાય છે : તેને જોયાકાર શબ્દથી દર્શાવે છે. શેય જ્ઞાયક સંબંધથી :
આ ગાથામાં ફરીને સર્વજ્ઞ પરમાત્મા કેવી રીતે જ્ઞાનની પર્યાયમાં પણ એવું જ જોયાકાર સ્વરૂપ જોવા : બધુ જાણે છે તે વાત લીધી છે. અજ્ઞાની પરનું કર્તા
• ભોક્તાપણુ માને છે. તેને પરદ્રવ્યના ગ્રહણ ત્યાગ મળે છે.
માન્ય છે. તે જીવ જયારે અજ્ઞાન છોડીને જ્ઞાની થાય વિશ્વનો પદાર્થ (જોય)
જીવ જ્ઞાયક : છે ત્યારે તેને દરેક પદાર્થના ભિન્ન અસ્તિત્વનો ખ્યાલ
: છે. તેણે ભેદજ્ઞાનનો પ્રયોગ કરીને પોતાના આત્માને
: બધાથી જુદો પાડીને અનુભવમાં લીધો છે. સાધકને શે. જ્ઞા. સંબંધ
• અસ્થિરતાના ભાવ વડે પરદ્રવ્ય સાથે થોડી પણ તેની સમયવર્તી તેની સમયવર્તી જ્ઞાનની ; નિસ્બત છે એવો ખ્યાલ આવે છે. પરમાત્મદશા પ્રગટ પર્યાય
એકરૂપ પર્યાય : થાય છે ત્યારે તે અસ્થિરતાનો રાગ પણ છૂટી જાય (શે યાકાર)
: છે. ત્યારે પરમાત્માને પરદ્રવ્ય સાથે માત્ર જ્ઞેય જ્ઞાયક શે. જ્ઞા. સંબંધ, mયાકાર જ્ઞાન : સંબંધ રહી જાય છે. મોહ-રાગ-દ્વેષનો સર્વથા
': અભાવ થતાં જ્ઞાન પણ ક્ષયોપશમ ભાવ છોડીને વિશ્વનો પદાર્થ (ય) પોતાની પર્યાયરૂપે : ક્ષાયિક ભાવરૂપે થાય છે. અલ્પજ્ઞતા છૂટીને સર્વજ્ઞતા (જ્ઞયાકાર) થાય છે ત્યાં તો એકદ્રવ્યપણું છે અને ; થાય છે. માટે ત્યાં કર્તાકર્મપણ (ષકારકની અપેક્ષાએ) છે. :
અજ્ઞાની જીવ પણ પરદ્રવ્યથી જાદો રહીને જ
અણ જેવું વિશ્વના પદાર્થનું શેયાકારપણું છે એવું જ : પરને જાણે છે પરંતુ તે સંકર દોષ કરીને સ્વ-પરના જોયાકારપણું (જ્ઞેય જ્ઞાયક સંબંધના કારણે) જ્ઞાનની : સ્વભાવ એકરૂપ થઈ ગયા એવું માને છે. પોતે અરૂપી પર્યાયમાં જણાય છે. આ બે શેયાકારો વચ્ચે નિમિત્ત : જ્ઞાયક હોવા છતાં પોતે શરીર છે એવું માને છે. નૈમિત્તિક સંબંધ છે. જેને કારણે કાર્યરૂપે અહીં ગણ્યા : જીવ પોતાના ચેતન સ્વભાવને છોડીને કયારેય છે. તેથી વિશ્વનો પદાર્થ (જ્ઞય) પોતાની શેયાકાર : જડરૂપ થઈ શકતો જ નથી પરંતુ અજ્ઞાનીને એ અવસ્થાનું કારણ છે અને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધથી : સિદ્ધાંત માન્ય નથી. જ્ઞાનની પર્યાયમાં રહેલા જોયાકારનું પણ કારણ છે. આ રીતે વિશ્વના પદાર્થનું જ્ઞાન સ્થિતપણુ
સમયસાર શાસ્ત્રમાં એક ત્યાગ ઉપાદાન આચાર્યદેવે આ ગાથામાં દર્શાવ્યું છે.
: શૂન્યત્વ શક્તિની વાત છે. તે સિદ્ધાંત બધા દ્રવ્યોને
જ્ઞાનતત્વ – પ્રજ્ઞાપન
૫૮