Book Title: Pravachansara Piyush Part 1
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
ગાથા- ૧૫
જે ઉપયોગવિશુદ્ધ તે મોહાદિઘાતિરજ થકી, સ્વયમેવ રહિત થયો થકો શેયાન્તને પામે સહી. ૧૫.
જે ઉપયોગ વિશુદ્ધ (અર્થાત્ શુદ્ધોપયોગી)છે. તે આત્મા જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, અંતરાય અને મોહરૂપ રજથી રહિત સ્વયમેવ થયો થકો જ્ઞેયભૂત પદાર્થોના પારને પામે છે.
: જયાં સુધી રાગની ભૂમિકા છે ત્યાં સુધી સર્વજ્ઞતા શક્ય નથી. તેથી પરમાત્મા હંમેશા વીતરાગ જ હોય. પહેલા વીતરાગી થાય પછી સર્વજ્ઞ થાય.
:
મુનિદશાની પ્રાપ્તિ બાદ તુરત જ પરમાત્મ દશા પ્રગટ થાય છે એવું કહેવામાં આવ્યું છે પરંતુ વિશિષ્ટતા એ છે કે આચાર્યદેવ આ ગાથા દ્વારા જીવની સ્વાધીનતા દર્શાવવા માગે છે. મુનિદશા એ કેવળજ્ઞાનની તળેટી છે.
:
ઉપયોગ અંતમુહૂર્ત માટે સ્વરૂપમાં જામી જાય એટલે પરમાત્મદશા. અનંતકાળની સરખામણીમાં અંતમુહૂર્ત એ તદ્દન અલ્પ છે. તેથી કહે છે કે શુદ્ધોપયોગ બાદ તુરત જ ભાવમોક્ષ દશા પ્રાપ્ત થાય છે. મુનિ સાતિશય ગુણ સ્થાનમાં આવીને શ્રપકશ્રેણી માંડે છે ત્યારે ચારિત્ર મોહનીય કર્મોનો ક્ષય કરતો જાય છે. બારમા ગુણસ્થાનના પહેલા સમયે સમસ્ત મોહનીય કર્મનો નાશ થઈને વીતરાગતાની પ્રાપ્તિ થાય છે. બારમા ગુણસ્થાનના છેલ્લા સમયે દર્શનાવરણીય, જ્ઞાનાવરણીય અને અંતરાય કર્મોનો અભાવ થતાં તે ૫રમાત્મા થાય છે. ત્યારે તેને અનંતદર્શન, અનંતજ્ઞાન, અનંત વીર્ય અને અનંત સુખની પ્રગટતા થાય છે. અહીં આ ગાથામાં તેને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે એટલી જ વાત લીધી છે. સાધકને પુરુષાર્થની ઉગ્રતા થતાં તે પરમાત્મા થાય છે એમ લીધું છે.
આચાર્યદેવ આ અધિકા૨માં જ્ઞાન કઈ રીતે કાર્ય કરે છે તે દર્શાવવાના છે. અહીં તેનો એક ભાગ દર્શાવે છે. જીવ ૫દ્રવ્યથી ભિન્ન રહીને ૫દ્રવ્યને જાણે છે. શેય-જ્ઞાયક સંબંધનું સ્વરૂપ એવું છે કે જાણે કે જ્ઞાન જ્ઞેયમાં પહોંચી ગયું હોય એવું લાગે આના અનુસંધાનમાં જ્ઞાનની પર્યાયનું વ્યવહાર ક્ષેત્ર શેયપ્રમાણ દેખાય છે દરિયાને જાણનારી જ્ઞાનની પર્યાય દરિયા જેવડું રૂપ લે છે. પરમાત્મા આખા વિશ્વને એકી સાથે એક સમયમાં જાણતા હોવાથી જ્ઞાનની પર્યાય વિશ્વરૂપ ગણવામાં આવે છે. જ્ઞાન શેયના અંતને પામે છે તેવો શબ્દ પ્રયોગ કરવાથી જ્ઞાન સમસ્ત શેયના પારને પામે છે એવો ભાવ છે. શેયનો અંત આવે નહીં કારણકે જ્ઞેયો અનંત છે. આકાશનું ક્ષેત્ર અનંત છે. જ્ઞાન અનંતને અનંતરૂપે જ જાણે છે. જ્ઞાનમાં આકાશનો છેડો જણાય નહીં કારણકે આકાશનો અંત છે જ નહીં.
:
જીવ પરમાત્મદશા પોતાની મેળે પ્રાપ્ત કરે છે. તેને અન્ય મદદ મળતી નથી. જીવ પરમાત્મા થાય છે ત્યારે કર્મોનો નાશ થાય છે. એ પણ દ્રવ્યકર્મનું સ્વતંત્ર કાર્ય છે. નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ
જીવ અને દ્રવ્યકર્મની સ્વતંત્રતાને દર્શાવે છે ત્યાં પરાધીનતા નથી. વિશ્વના પદાર્થો જ્ઞાનના શેય થાય છે ત્યારે પણ તે પદાર્થોનું સ્વતંત્રપણું જ છે.
ગાથા- ૧૬
સર્વજ્ઞ, લબ્ધસ્વભાવ ને ત્રિજવેંદ્રપૂજિત એ રીતે
વીતરાગતા અને કેવળજ્ઞાનને સંબંધ છે. : સ્વયમેવ જીવ થયો થકો તેને સ્વયંભૂ જિનો કહે. ૧૬.
વીતરાગતા થાય પછી જ સર્વજ્ઞતા પ્રગટે છે. રાગી : એ રીતે તે આત્મા સ્વભાવને પામેલો, સર્વજ્ઞ જીવ કયારેય સર્વજ્ઞ ન થઈ શકે તેથી અન્યમતમાં ભલે ૫૨માત્માની કલ્પના કરવામાં આવતી હોય, ભલે તેઓ ભગવાનને સર્વજ્ઞ માનતા હોય તો પણ
પ્રવચનસાર - પીયૂષ
અને સર્વ(ત્રણ) લોકના અધિપતિઓથી પૂજિત સ્વયમેવ થયો હોવાથી ‘સ્વયંભૂ’” છે એમ જિનેન્દ્રદેવે કહ્યું છે.
૩૫
