________________
१७४
पञ्चसंग्रह
आत्रेषु ये हेतवः मिथ्यात्वादयः कारणानि प्रत्ययास्तेऽपि कार्योपचारतः अन्तरायस्य दानाद्यन्तरायकर्मगो हेतवः । तथा क्रोधादिभिर्विघ्नकरणम् । उक्तञ्च --
बन्धस्य हेतवो येऽमी आस्त्रवस्यापि ते मताः ।
बन्धो हि कर्मणां जन्तोरात्रवे सति जायते' ||२७|| इति ॥२१५||
तथा जो दूसरोंपर क्रोधादि करता है और दूसरोंके दान, लाभ, भोग, उपभोग और वीर्य में विघ्न-बाधाएँ उपस्थित करता है, मिथ्यात्वादिका सेवन करता है ऐसा जीव भी अन्तरायकर्मको उत्पन्न करता है । इस प्रकार कर्मोंके आस्रवके सम्बन्ध में जो हेतु या प्रत्यय बतलाये गये हैं, वे सब कारणमें कार्यके उपचारसे कर्म-बन्धके भी कारण जानना चाहिए || २१५|| परिणीयाइ हेऊ. जे अणुभायं पडुच्च ते भणिया ।
णियमा पदेसवंधं पडुच्च वहिचारिणो सव्वे ॥ २१६ ॥
इदि विसेसपच्चया बंधासवाणं ।
अनुभागं प्रतीत्याऽऽश्रित्य ये प्रत्यनीकादिहेतवो भणिताः, अनुभागबन्धं प्रति ये प्रत्यनीक- प्रदोषादिहेतवः प्रोक्ता नियमात् ते प्रत्यनीक प्रदोपादिहेतवः प्रदेशबन्धं प्रतीत्याऽऽश्रित्य सर्वे व्यभिचारिणः, अन्यथाकाराः । तथा चोक्तम्-
अनुभागं प्रति प्रोक्ता ये प्रदोषादिहेतवः ।
प्रदेशं प्रति ते नूनं जायन्ते व्यभिचारिणः ||२७||* ॥२१६ ।।
ज्ञानावरणादि कर्मोंके जो प्रत्यनीक आदि आस्रव हेतु बतलाये गये हैं, वे सब अनुभाग बन्धकी अपेक्षा कहे गये जानना चाहिए; क्योंकि प्रदेशबन्ध की अपेक्षा वे सब नियमसे व्यभिचारी देखे जाते हैं ॥ २१६ ॥
इस प्रकार कर्मोंके आस्रव और बन्धके विशेष प्रत्ययोंका निरूपण समाप्त हुआ । अब कर्मोके बन्धस्थान, उदयस्थान और सत्त्वस्थानोंका निरूपण करते हैंबंधडाणा चउरो तिण्णि य उदयस्स होंति ठाणाणि । पंच य उदीरणाए संजोगं अउ परं वोच्छं ॥२१७॥
[ मूलगा० २६ ] सु ठाणेसु सत्तट्टविहं बंधंति तिसु य सत्तविहं ।
छव्विहमेओ तिष्णेय विहं तु अवधओ एओ ॥२१८॥
श्री विद्यानन्दिनं देवं मल्लिभूषणसद्गुरुम् । लक्ष्मी वीरेन्दुचिद्भूषं नत्वा बन्धादिकं ब्रुवे ॥२८॥
Jain Education International
अथ बन्धोदय सत्त्वयुक्तस्थानं कथ्यते । किं स्थानम् ? एकस्य जीवस्य एकस्मिन् समये सम्भवतीनां प्रकृतीनां समूहः तत्स्थानम् । तावद्गुणस्थाने मूलप्रकृतीनां बन्धोदयोदीरणाभेदं गाथानवकेनाऽऽह-['छसु ठाणेसु' इत्यादि । ] षट्सु स्थानेषु मिथ्यात्वसासादनाऽविरत विरताविरत प्रमत्ताऽप्रमत्त गुणस्थानेषु ज्ञानावरणाद्यष्टविधं आयुर्विना सप्तविधं च कर्म जीवा बध्नन्ति, बन्धं नयन्तीत्यर्थः । त्रिषु मिश्राऽपूर्वकरणानिवृत्तिकरणगुणस्थानेषु आयुर्विना सप्तविधं कर्म जीवा बध्नन्ति । एकः सूक्ष्मसाम्पराय गुणस्थानवर्ती आयुर्मोहवर्जितं षविधं कर्म बध्नाति । त्रयः उपशान्तकषाय-क्षीणकषाय-सयोगिनः एकं सातावेदनीयं बध्नन्ति । एकः अयोगी अबन्धको भवति ॥ २१७-२१८॥
२
* इतोऽग्रे प्रतौ सन्दर्भोऽयं प्राप्यते-- इतिश्री पञ्चसंग्रहगोमहसार सिद्धान्तटीकायां कर्मकाण्डे जीवसमासादिप्रत्ययप्ररूपणो नाम चतुर्थोऽधिकारः ॥ श्री ॥
१. सं० पञ्चसं० ४ ८३ । २. संस्कृत टीका नापलभ्यते । ३. शतक० २७ ।
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
