________________
ઉપકલ્પ: દસ કલ્પ
વાળા ગૃહસ્થ શય્યાતર કહેવાય છે ૨૮ અર્થાત તે ગૃહપતિ કે જેમના મકાનમાં શ્રમણ રોકાયેલ હોય તે શય્યાતર છે ર૯ નિશીથ ભાષ્યના અભિમતાનુસાર સ્વયં ગૃહપતિ કે તેના દ્વારા નિર્દિષ્ટ કઈ પણ વ્યક્તિ શય્યાતર બને છે. ૩૦ શાતર ક્યારે બને છે? તેના વિશે આચાર્યોના વિભિન્ન મત છે. નિશીથ ભાષ્ય અને ચૂર્ણિમાં તે બધા મતોને નિર્દેશ કરવામાં આવેલ છે તથા ભાષ્યકારે તેમને સ્પષ્ટ અભિમત આ રીતે આપેલ છે–શ્રમણ જે સ્થાનમાં રાત રહે, સૂએ અને ચરમ આવશ્યક કાર્ય કરે તે સ્થાનના અધિપતિ શવ્યાતર બને છે. ૩૨
શ્રમણને માટે શય્યાતરનાં અન્ન, પાણી, ખાદિમ, સ્વાદિમ, વસ્ત્ર, પાત્ર વગેરે અગ્રાહ્ય છે અને તૃણ, રાખ, પાટ, બાજોઠ વગેરે ગ્રાહ્ય છે. ૩૩ સૂત્રકૃતાંગમાં શય્યાતરને ઠેકાણે “સાગારિય પિંડ” લખેલ છે ૩૪ તેને અર્થ પણ ટીકાકારે શય્યાતરપિંડ કરેલ છે.” રૂપ
* રાજપિંડ
મૂર્ધાભિષિક્ત અર્થાત જેને રાજ્યાભિષેક થયેલ હોય તે રાજા કહેવાય છે. તેનું ભજન રાજપિંડ છે. ૩૬ જિનદાસગણિમહત્તરના અભિમતાનુસાર સેનાપતિ, અમાત્ય, પુરોહિત, શ્રેષ્ઠી કે સાર્થવાહ સહિત રાજ્યનો જે રાજા ઉપભેગ કરે છે તેમને પિંડ (ભજન) ગ્રહણ કરવો ન જોઈએ બીજા રાજાઓને માટે નિયમ નથી. અગર દોષ છે એવી સંભાવના જણાય તે ગ્રહણ કરવો જોઈએ નહી. અને નિર્દોષ હોય તો તે ગ્રહણ કરી શકાય છે. ૩૭
રાજપિંડનું તાત્પર્ય -રાજકીય ભેજન છે. રાજકીય ભજન સરસ, મધુર તેમજ માદક હોય છે જેના સેવનથી રસલોલુપતા વધવાની સંભાવના રહે છે, સાથોસાથ તે ઉત્તેજક પણ હોય છે. આ પ્રકારને પ્રણીત આહાર સર્વત્ર મલવો પ્રાયઃ સંભવ નથી. રસલોલુપ મુનિ કયાંય અષણીય આહાર ગ્રહણ ન કરે તે દષ્ટિએ રાજપિંડને નિષેધ કરવામાં આવેલ છે. એષણાશુદ્ધિ એ જ પ્રસ્તુત વિધાનની મૂળદૃષ્ટિ છે. ૩૮ જો કોઈ તે વિધાનને ભૂલી જઈને રાજપિંડ ગ્રહણ કરે અથવા રાજપિંડને ઉપયોગ કરે તો તે શ્રમણને ચાતુર્માસિક પ્રાયશ્ચિત્ત આવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
