________________
૧૧૮
કલ્પસૂત્ર
ओगिण्हंति, ओगिण्हित्ता ईहं अणुपविसंति, ईहं २ त्ता अन्नमन्नणं सद्धिं संलाविति, संलावित्ता तेसिं सुमिणाणं लट्ठा गहियहा पुच्छियहा विणिच्छियट्ठा अहिगयट्ठा सिद्धत्थस्स रनो पुरओ सुमिणसत्थाई उच्चारेमाणा उच्चारेमाणा सिद्धत्थं खत्तियं एवं वयासी ॥७॥
અર્થ તે પછી તે સ્વપ્ન-લક્ષણ-પાઠકે, સિદ્ધાર્થ ક્ષત્રિયથી પ્રસ્તુત વૃત્તાંતને જાણીને અને સમજીને અત્યન્ત પ્રફુલ્લિત થયા. તેમણે પ્રથમ તે સ્વપ્નો ઉપર સામાન્યપણે વિચાર કર્યો. તે પછી સ્વપ્નોના અર્થ ઉપર વિશેષ રૂપથી ચિંતન કરવા લાગ્યા. તે સંબંધે તેઓ એકબીજાની સાથે સંવાદ-વિચાર-વિનિમય કરવા લાગ્યા. આ રીતે તેઓએ પોતે ચિંતન અને વિચારવિનિમય વડે સ્વપ્નના અર્થને જાણ્યા. તેઓએ તે વિષયમાં પરસ્પર એકબીજાના અભિપ્રાય પૂછ્યા અને તે પછી નિશ્ચિત મત નક્કી કર્યો, જ્યારે તેઓ બધા એક મત થઈ ગયા ત્યારે સિદ્ધાર્થ રાજા સમક્ષ સ્વપ્નશાસ્ત્રો અનુસાર વચન બોલતાં આ રીતે કહેવા લાગ્યા.
વિવેચનઃ ભારતીય સાહિત્યમાં સ્વમ સંબંધમાં ઊંડાણથી ચિંતન કરવામાં આવેલ છે. તેમાં સ્વપ્ન આવવાનાં નવ નિમિત્ત બતાવવામાં આવેલ છે. (૧) જે વસ્તુઓને અનુભવ કરેલ હોય (૨) જેના સંબંધમાં શ્રવણ કરેલ હોય (૩) જે વસ્તુ જોયેલ હોય (૪) વાત, પિત્ત અથવા કફ વિકૃતિના કારણે ૫) સ્વપ્નાંવાળી પ્રકૃતિના કારણે (૬) ચિત્ત ચિંતાયુક્ત થવાનાં કારણે (૭) દેવતા વગેરેનું સાન્નિધ્ય હોય તે કારણે (૮) ધાર્મિક સ્વભાવને કારણે (૯) અતિશય પાપનો ઉદય થયાને કારણે, સ્વપ્ન આવવાના આ નવ પ્રકારોમાંથી પ્રથમ છ પ્રકારનાં સ્વપ્ન શુભ તેમજ અશુભ બને હોય છે પણ તેનું કોઈ ફળ હોતું નથી. ત્રણ જાતનાં અંતિમ સ્વપ્ન સત્ય હોય છે અને તેમનું શુભ અને અશુભ ફળ નિશ્ચિત મળે છે. જે
સ્વપ્નશાસ્ત્રની એક એવી પણ ધારણ છે કે રાત્રિના પ્રથમ પહોરમાં જે સ્વપ્ન જોવામાં આવે છે તેનું ફળ બારેક માસમાં પ્રાપ્ત થાય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
