Book Title: Traivarnikachar
Author(s): Somsen Bhattarak, Pannalal Soni
Publisher: Jain Sahitya Prasarak Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023170/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamAvRtti 1000 ] zrIvItarAgAya namaH / zrIsomasenabhaTTAraka-viracita traivarNikAcAra / - zrIyukta paM0 pannAlAlajI sonI kRta hindI - anuvAda-sahita / prakAzaka jainasAhitya - prasAraka kAryAlaya, hIrAbAga, giragAva - bambaI / kArtika zuklA vIra ni0 saM0 2451 [ Comment mUlyachaha rupayA / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka bihArIlAla kaThanerA jaina, mAlika jainasAhityaprasAraka kAryAlaya, hIrAbAga, giragAMva - bambaI / Zhou mudraka, phaoNrma 1 se 27 rA. vinAyaka bALakRSNa parAMjape, neTiva opiniyana presa, aMgrevADI, giragAMva, muMbaI. phaoNrma 28 se 50 rAmacaMdra nArAyaNa maMDalIka, lokamAnya presa, giragAMvaroDa, muMbaI. aura zeSa rA. ciMtAmaNa sakhArAma devaLe, muMbaIvaibhava presa, sa~DarsTa roDa, giragAMva-muMbaI / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre khudake chapAye hue jaina grantha / pANDavapurANa-zrIzubhacandrAcAryakRta saMskRta granthakApaMDita ghanazyAmadAsajIkRta navIna hindI anuvAda / isameM kaurava aura pAMDavoMkA saMsAra-prasiddha prAcIna itihAsa hai / pANDavoMke deza-nikAle, draupadIke cIraharaNa, kaurava aura pAMDavoMke prasiddha yuddha, duHzAsanakI kUTanIti Adi viSayoMkA isameM vistRta varNana hai / ise hI 'jaina mahAbhArata' kahate haiM / mUlya kapar3ekI sundara pakkI jildayukta 5 // ) ratnakaraMDazrAvakAcAra-paM0 sadAsukhajIkRta bhASATIkA-sahita / yaha zrAvakAcAra sambandhI sabase jyAdA bar3A aura prasiddha grantha hai / isameM vistArake sAtha zrAvakAcArakA varNana hai| prasaMgAnusAra isameM bAraha-bhAvanA, dazalakSaNadharma, Sor3azakAraNa-bhAvanA AdikA bhI khUba vistArake sAtha aura sarala varNana hai / isakI bahuta hI kama pratiyAM zilaka rahI haiM / mUlya 6) trilokasAra-svargIya paM0 ToDaramallajIkRta bhASA-bacanikA-sahita / yaha grantha bar3e mahatvakA hai| jainasamAjameM jaisA 'gommaTasAra' siddhAnta graMthakA Adara hai vaisA hI isa mahAna graMthakA bhI Adara hai / isa mahAna graMthameM jainadharmake anusAra trilokakI racanAkA khulAsA aura bar3e vistArake sAtha varNana kiyA gayA hai| isakA svAdhyAya karanevAle sahajahImeM ina bAtoMko jAna sakeMge ki jainadharmake anusAra pRthvI ghUmatI hai yA sthira hai; sUrya, candra tathA nakSatra ghUmate haiM yA sthira haiM; unakI gati kisa taraha hotI hai, grahaNa kyoM par3atA hai, svarga-naraka kyA hai-unakI racanA kaisI hai, Adi / sundara kapar3ekI jilda baMdhI huI / mUlya 5 // ) ru. kriyAkoza-svargIya paM0 daulatarAmajIkRta / isa graMthameM vistArake sAtha ina bAtoMkA varNana kiyA gayA hai ki hameM khAna-pAna kaisA rakhanA cAhie, bhale yA bure khAna-pAnakA mana para kyA prabhAva par3atA hai, kauna vastu kaba taka khAne yogya rahatI hai aura kaba vaha abhakSya ho jAtI hai, apane grahoMkI cIja-vastuoMko hameM kisa silasilese uThAnI-dharanI cAhie, jisase kisI jIvako kaSTa na ho; zrAvakoMko vrata vagairahakA kisa prakAra pAlana karanA cAhie Adi / isa graMthako gRhasthadharmakA 'darpaNa' kahanA caahie| kapar3ekI sundara jilda-yuktakA mUlya aDhAI rupyaa| puNyAsrava-isameM manoraMjaka aura dhArmika bhAvoMse paripUrNa koI 56 choTI moTI kathAyeM haiM / jina jina bhavya puruSoMne jina bhagavAnakI pUjA, paMcanamaskAra maMtrakI ArAdhanA, zIladharmakA pAlana, upavAsa, dAna Adi dvArA phala prApta kara svargadhAma prApta kiyA hai unhIMkI kathAyeM isameM likhI gaI haiM / khule patra / mUlya cAra rupyaa| bhaktAmarakathA-maMtra-yaMtra-sAhita / brahmacArI rAyamalla racita saMskRta bhaktAmarakathAke AdhAra para bar3I sIdhI-sAdhI hindI bhASAmeM sva0 paMDita udayalAlajI kAzalIvAla dvArA likhita / isameM pahale Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktAmarake mUla zloka, phira paM0 giridhara zarmAkRta sundara hindI-padyAnuvAda, bAda mUlakA khulAsA bhAvArtha, phira bhaktAmarake maMtroMko siddha karanevAloMkI teMtIsa sundara aura adbhuta kathAeM, aura antameM maMtra, Rddhi aura unakI sAdhana-vidhi tathA ar3atAlIsa hI zlokoMke ar3atAlIsa yaMtra diye gaye haiM / mUlya kapar3ekI jildakA 1 // =) sAdI jildakA 11) candraprabhacarita-mahAkavi zrIvIranandi AcAryakRta saMskRta kAvyakA sarala hindI anuvAda / isameM AThaveM tIrthakara zrIcaMdraprabha bhagavAnakA pavitra carita varNana kiyA gayA hai / isakI kathA bar3I sundara aura manako mohita karanevAlI hai / prasaMgAnusAra isameM zrRMgAra, vairAgya, vIra, karuNA Adi sabhI rasoMkA vistRta varNana hai / mUlya kapar3ekI jilda yuktakA 1 // ) sAdI jilda 11) nemipurANa-brahmacArI nemidattake saMskRta graMthakA sva050 udayalAlajI kAzalIvAla kRta nayA hiMdI anuvAda / isameM bAvIsaveM tIrthaMkara zrIneminAthabhagavAnakA pavitra carita aura rAjakumArI rAjImatIkI karuNa kathA bar3I sundaratAse likhI gaI hai / isameM prasaMgAnusAra kaMsa aura kRSNake sambandhakI aneka adbhuta ghaTanAyeM, kRSNake dvArA cANUramallakI mRtyu, dvArikA-nirmANa, kRSNa tathA baladevakI digvijayayAtrA, nemiprabhuke garbha-janma-dIkSA-kevala-nirvANa kalyANa, devakI, baladeva aura kRSNake pUrva bhava, kRSNakI paTTarAniyoMke bhavAntara, pradyamnakA haraNa aura vidyAlAbha-sahita vApisa Agamana, kRSNakI matya aura pAMDavoMkA nirvANalAbha Adi viSayoMkA vistRta varNana hai / mUlya kapar3ekI jilda 3) sAdI jilda 2 // ) sudarzanacarita-bhaTTAraka sakalakIrtike saMskRta graMthakA sva. paM0 udayalAlajI kAzalIvAla kRta nayA hindI anuvAda / sudarzana bar3e dRr3ha nizcayI the / zIlavatake pAlanevAloMmeM sudarzanakA nAma vizeSa ullekha yogya hai / kAmI striyoMne unapara ghorase ghora upasarga kiye, unake sAtha aneka prakArakI burI ceSTAyeM kIM, unheM zIladharmase girAnekA khUba hI prayatna kiyA, parantu sudarzanakA dRr3ha hRdaya unase bilkula calAyamAna nahIM huA, ve apane zIladharmapara sumeruse acala-aDiga bane rhe| yaha unhIM mahAtmAkA carita hai / mUlya bAraha aanaa| pavanadUta kAvya--zrIvAdicaMdrasUrikRta saMskRta kAvya aura sva0 paM0 udayalAla kAzalI-- vAla kRta nayA hindI anuvAda / kImata cAra aanaa| zreNikacaritasAra--brahmacArI nemidattake saMskRta zreNika kathAsArakA sva. paM0 udayalAla kAzalIvAlakRta hindI anuvAda ! mUlya cAra Ane / paMcAstikAya-samayasA -bhagavAna kundakundAcAryakRta prAkRtagraMthakI sva0 paM0 hIrAnandajIne dohA, caupAI, kavitta, savaiyA AdimeM yaha chandobaddha TIkA likhI hai| yaha AdhyAtmika viSayakA grantha hai / isameM pahale paJcAstikAya aura SadravyakA varNana kara bAda vyavahAra aura nizcayamokSa-mArgakA varNana kiyA gayA hai / saMsAra-bhramaNake kAraNa rAga-dveSAdika doSoMke chur3AnekA isameM bar3A acchA upadeza diyA gayA hai / mR0 1) ru0 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) chahaDhAlA sArtha-sva0 paM0 daulatarAmajI racita / zrIyuta brahmacArI zItalaprasAdajIkRta sarala artha sahita / isa choTese granthameM jainadharmakA marma kUTa-kUTa kara bhara diyA gayA hai / ise par3ha kara thor3emeM jainadharmakI vahutasI bAteM jAnI jA sakatI haiN| vidyArthiyoM ke lie to yaha atyanta upayogI hai / yaha pratyeka pAThazAlAmeM par3hAyA jAtA hai / mUlya sirpha cAra aane| chahaDhAlA mUla-sva. paM0 daulatarAmajI racita / mUlya eka AnA / niyamapothI--ise brahmacArI zItalaprasAdajIne saMgraha kiyA hai| zrAvakoMka jo pratidina karaneke satraha niyama haiM, unakA isameM khulAsA hai / mUlya eka aanaa| hindI-kalyANa-mandira-saMskRta kalyANamaMdirastotrakA khar3I bolIkI kavitAmeM hindIke prasiddha kaviratna paM0 giridharazarmAkRta bar3A hI sundara anuvAda hai / mUlya - ) causaThaRddhipUjA-yati zrIrUpacaMdajI viracita / isIko bRhatagurvAvalI pUjA kahate haiM / malya bAraha aanaa| sukhasAgara-bhajanAvalI-brahmacArI zItalaprazAdajI racita 251 AdhyAtmika pada, bhajana, gajala, holI, lAvanI, bArahabhAvanA, dohAvalI aura aSTAnhika pUjana tathA sajotakSetra . sthita zrIzItalanAtha jinapUjanakA saMgraha / dUsarI bAra chapAI gaI hai / mUlya 11) hitaiSI-gAyana-arthAt bAlaka-bhajana-saMgraha paMcama bhAga / paM0 bhUrAmalajI muzarapha racita sAmAjika upadezI bhajanoMkA saMgraha ! Adhunika kurItiyAM aura phujUlakharcIke kAryoMko baMda karAnekI zikSAke kaI bhajana isameM haiN| mUlya ) cauvIsaThANAcarcA-gommaTasArake AdhArapara likhita / isameM gati, indriya, kAya, yoga Adi caubIsa sthAnoMko inake uttara bheda cAra gati, pAMca indriya, chaha kAya, pandraha yoga AdimeM pRthak 2 ghaTAyA hai / isameM bhASA cauvIsa-ThANA aura cauvIsadaMDaka bhI zAmila kara diye haiN| AraMbhameM carcA vArtA sIkhane ke liye yaha pustaka bahuta upayogI hai / isaliye vidyArthiyoM ke bar3e kAmakI hai| do bAra chapakara bika cukI hai / isaliye phirase tIsarI bAra chapa rahI hai / muuly||=) hindI-bhaktAmara aura marI-bhAvanA-saMskRta bhaktAmara-stotrakA khar3I bolIkI kavitAmeM hindIke prasiddha kaviratna paM0 giridhara zarmAkRta sundara anuvAda / jisa chandameM mUla bhaktAmara hai usI chandameM yaha bhI hai / isaliye par3hanemeM bar3A Ananda AtA hai / yaha eka bAra chapa kara bika cukA hai| isaliye paM0 jugalakizora mukhtArakRta merI-bhAvanAsahita phirase bar3hiyA eMTika kAgaja para chapAyA hai / mUlya Der3ha AnA / nAgakumAracarita-SaT-bhASA-kavi-cakravartI malliSeNasUrike saMskRta graMthakA hindIanuvAda / khatama / samyaktvakaumudI-isameM samyaktvako prApta karane vAle rAjA uditodaya AdikI pATha sundara kathAeM haiM / isameM jagaha 2 nItike zloka uddhRta kiye haiM / khatama / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) yazodharacarita - mahAkavi vAdirAja sUrike saMskRta kAvyakA sarala hindI anuvAda | khatama akalaMka - carita - akalaMka -stotra aura usakA bhAvArtha tathA hindI padyAnuvAdasahita / khatama / sukumAlacarita - sAra - brahmacArI nemidatta ke saMskRta granthakA sarala hindI anuvAda | khatama / banavAsinI - vivAhakA kyA uddezya hai, pati-patnIkA Adarza prema kaisA honA cAhiye, uccaprema kise kahate haiM, Adi bAtoM kA isameM bahuta acchA varNana hai| bahuta thor3I pratiyAM rahI haiM / mU0 /-) karmadahana - vidhAna - isameM karmadahana pUjA, karmadahanake upavAsoMkI vidhi, jApya dene kI vidhi tathA jApyake maMtra Adi saba chape haiN| mUlya 13 ) traivarNikAcAra- - yaha Apake hAthameM hai / mUlya 6 ) inake sivAya aura saba jagaha ke chape hue saba tarahake jaina graMtha, svadezI pavitra kezara, dazAMga dhUpa, sUtakI jApa-mAlAeM aura phoTo nakaze bhI vikrayArtha hamAre yahAM hara samaya taiyAra rahate haiM / patA - bihArIlAla kaThanerA jaina, mAlika - jaina-sAhityaprasArakaM kAryAlaya, hIrAbAga, giragAMva - bambaI / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prstaavnaa| isa trivarNAcAra graMthake kartA zrIsomasena sUri haiM / isa grathameM mukhyatAse tIna vargoM ke AcArakA varNana hai / prasaMgavaza yatidharmakA varNana bhI isa graMthameM kiyA gayA hai / bIca bIcameM zUdroMkI caryAkA ullekhabhI isameM pAyA jAtA hai / zayyotthAnase lekara zayyAzayana takakI pratidinakI kriyAoMkA samAveza bhI bar3I yogyatA aura khUbIke sAtha kiyA gayA hai / mUla grantha saMskRta bhASAmeM hai / usIkA yaha hiMdI anuvAda mUla-sahita pAThakoMkI sevAmeM upasthita kiyA jAtA hai / AzA hai kamase kama dharmapremI sajjana isase thor3A-bahuta lAbha utthaaveNge| grantha prakAzaka bAbU bihArIlAlajI kaThanerAkI preraNAse maiMne isa granthakA anuvAda kiyA hai / yadyapi granthakA anuvAda kaI varSoM meM pUrNa huA hai tobhI isake zurU ke 10 adhyAyoMke anu. vAdameM prakAzaka mahodayakI zIghratAke kAraNa atyanta hI zIghratA karanI par3I hai / bAda bIcake varSoM meM dhIre dhIre jitanA aMza anuvAdita ho cukA thA vaha mudrita hotA rahA / jaba vaha khatama ho gayA taba punaH prakAzaka mahodayakA takAjA prAraMbha huA ataH zeSa bhAgameMbhI zIghratA karanI par3I / ata eva eka to zIghratAvaza granthake anuvAdameM kahIM kahIM truTiyAM ho gaI haiM tathA kucha truTiyAM ajJAnavazabhI ho gaI haiN| maiM cAhatA thA ki una truTiyoM kA mArjana parizaSTa bhAgameM pUrNataH karadUM para phirabhI samayAbhAvake kAraNa pUrNatayA nahIM karasakA huuN| ataH pAThakoMse kSamA prArthanA karatA hUM ki ve truTiyoMke sthaloMko jainAgamake anusAra samajhanekI koziza kreN| isa granthakA anuvAda mudrita pratiparase kiyA gayA hai jo ki marAThI anuvAdasahita kaI varSoM pahale mudrita ho cukI hai aura kaI sthaloMmeM azuddhabhI mudrita huI hai / ekavAra mujhe eka likhita prati bhI kitanA hI anuvAda ho cukaneke bAda milI thI, so bhI bahuta kama samayake lie mere pAsa raha sakI thI jo prAyaH azuddha hai para phirabhI usase sarasarI taura para kaI sthala zuddha kiye gaye haiM aura kaI sthala granthAntaroMse zuddha kiye gaye haiM to bhI kitane hI sthala jyoM ke tyoM azuddha raha gaye haiM / isake lie bhI pAThakoMse kSamA prArthanA hai / .. grantha-saMzodhanake viSayameM bhI maiM kSamA prArthanA karanA cAhatA huuN| granthakA saMzodhana kahIM kisIne aura kahIM kisIne mana cAhA kiyA hai / saMzodhakoneM granthake saMskRta mUla avataraNoMko kahIM rahane diyA hai aura kahIM nikAla diyA hai| isataraha aura bhI idhara udharakA pATha chor3a diyA hai koI koI vAkya aura zloka jo nIce rakhane cAhie the ve Upara aura jo Upara rakhane cAhie the ve nIce rakha diye haiN| mujhe jahAM taka khayAla hai saMzodhakoMne kaI sthaloMmeM anuvAda parivartana bhI kara DAlA hai / astu, eka hAthase saMzodhana hotA to acchA rhtaa| . __ yadyapi saMhitA granthoMpara merI pahalesehI AsthA thI, jyoM jyoM ina granthoMkI kUTatA ur3AnA prAraMbha kiyA tyoM tyoM maiM unakA vizeSa vizeSa AloDana karane lgaa|mujhe logoMkI chala-kapaTake sivA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) una granthoMmeM koI atathya viSaya nahIM milA / mujhe aphasosa huA aura namUnA milA ki loga jisa viSayako nahIM cAhate haiM ve kisa DhaMgase una granthoMkI kUTatA ur3Ate haiM / khaira, kaisA bhI ho unakI kUTatAne merI AsthAko jainAgamapara aurabhI dRr3ha banA diyA / merI ruci vRddhimeM khaMDelakulabhUSaNa paMDita dhannAlAlajI kAzalIvAla bhI kAraNIbhUta haiM unakI dayAse mujhe isa viSayakA bahutasA sadbodha prApta huA hai ataH maiM isa kRtiko unhIM ke karakamaloM meM sAdara samarpaNa karatA hU~ / granthakartAkA paricaya | isa grantha ke kartA paTTAcArya somasena mahArAja mUlasaMgha ke antargata puSkaragacchake adhipati the / unake gurukA nAma guNabhadrasUri thA / unhoMne apane janmase kisa sthAnako suzobhita kiyA thA aura ve kahAMkI gaddI ke adhipati the isa viSayakA unhoMne koI paricaya nahIM diyA hai / sirpha isake ki unhoMne vi. sa. 1667 meM isagrantha ko likhakara pUrNa kiyA hai / ataH somasena sUrikA samaya vikramakI 17 vIM zatAbdI samajhanA cAhie / isake alAvA hama unakA vizeSa paricaya dene meM asamartha haiN| granthakartAkA jJAna aura AcaraNa / grantha parizIlanase patA calatA hai ki granthakartA jaina zAstroMke acche jJAtA the / maMtrazAstra, jyotiHzAstra, vaidyakazAstra, nimittazAstra aura zakunazAstroM ke bhI ve acche jJAtA pratIta hote haiM / unakI varNIcArameM bhI asAdhAraNa gati thI, ve varNAcArake AcaraNa karanevAloMko UMcI dRSTi se dekhate the / isa viSayameM isa granthake kaI adhyAyoMke antake zloka hI sAkSIbhUta haiM / ve advitIya the / unhoMne sthAna sthAna meM saMyama pAlanekI khUbahI preraNA kI hai / yadyapi ve bhaTTAraka the para Ajakala jaise bhaTTAraka nahIM the ve acche vidvAn the aura saMyamI the / jo loga bhaTTAraka nAma sunate hI cir3a jAte haiM ve bhArI bhUla karate haiM / 1 1 grantha - kartAkI dhArmika zraddhA / bahutase viSaya aise haiM jinakI paraMparA uTha gaI hai, Aja ve granthoMke parizIlana ke abhAva se logoM ko aise mAlUma par3ane lage haiM ki mAnoM ve jainamata ke haiM hI nahIM / ata eva loga caTa kaha baiThate haiM ki yaha bAta to jainamata kI pratIta nahIM hotI / yaha to granthakartIne paramatase lelI hai ityAdi / isa viSayameM hameM itanA hI kahanA hai ki ve abhI agAdha jaina sAhityase anabhijJa haiM RSipraNIta jainasAhitya meM aisI aisI bAteM haiM jo unhoMne na sunI haiM aura na dekhI haiM / mahApurANa jisameM ki saMskAroM kA kathana hai usake viSaya meM bhI ve aisA kaha dete haiM ki jinasenasvAmIne yaha saMskArakA viSaya brAhmaNa-saMpradAyase le liyA hai| jaba una pUjya RSiyoM ke viSaya meM bhI aisI aisI kalpanAeM uTha khar3I huI haiM taba somase ke viSaya meM aisI kalpanAe~ karalenA to AsAna bAta hai / paramatase vahI una bAtoMko grahaNa karegA jo paramata se ruci rakhatA hogA aura jainiyoMko paramatAvalaMbI banAnA cAhatA hogA / para hama dekhate haiM ki somasenasUrikI na paramatase ruci hI thI aura na ve jainoM ko paramatAvalaMbI hI banAnA cAhate the ve to ekadama paramatAvalaMbiyoMse mauna rahane takakA upadeza dete haiM / aisI dazAmeM jainoMko paramatakI zikSA hI kaise de sakate haiN| yathA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) mUrakhAna mUDhAMzca garviSThAn jinadharmavivarjitAn / kuvAdivAdino'tyarthe tyajenmaunaparAyaNaH // grantha kartAne anaka sthAnoMmeM deva, guru, zAstra, caityAlaya Adi kI bhaktipUrNa stutieM kI haiM / isase unakI jainadharma para asAdhAraNa bhakti prakaTa hotI hai| jainoMkA unake hRdayameM be hadda Adara thA / yathA rogiNo duHkhitAn jIvAn jainadharmasamAzritAn / saMbhASya vacanairmRSTeH samAdhAnaM samAcaret // jaba ki granthakartA anyadharmoM se aprIti aura jainadharmase prIti dikhalA rahe haiM taba mAlUma nahIM par3atA ki kaunase svArthavaza una para ukta lAMchana lagAyA jAtA hai| isase to yahI sAbita hotA ki yaha grantha una logoMkI svArthavAsanAoMmeM ror3e aTakAtA hai ataH apanA mArga sApha karane ke lie pahale ve ina chaloM dvArA apanA mArga sApha karanA cAhate haiM / hameM to grantha parizIlana se yahI mAlUma huA ki granthakartAkI jaina dharmapara asIma bhakti thI, ajaina viSayoMse ve paraheja karate the| loga khAmukhAM apanI svArthasiddhi ke lie una para avargavAda lagAte haiM / granthakI pramANatA / granthI pramANata meM bhI hameM kucha saMdeha nahIM hotA / pratipAdita viSaya jainamatake na hoM aura unase viparIta zikSA milatI ho to pramANatA meM saMdeha ho sakatA hai / granthakI mUla bhitti Adi purANa parase khar3I huI hai / jinakA AdhAra unhoMne liyA hai unake granthoMmeM bhI ve viSaya pAye jAte haiN| kiMbahunA isa granthake viSaya RSipraNIta AgamameM kahIM saMkSepase aura kahIM vistAra se pAye jAte haiM / ata eva hameM to isa granthameM na apramANatA hI pratIta hotI hai aura na Agama viruddhatA hI / paraMtu jo loga varNIcAra jaise viSayoM se anabhijJa haiM, unake pAlanameM asamartha haiM, unakI paraMparAkA jinameM lezabhI nahIM rahA hai ve isake viSayoMko dekha kara eka vAra avazya cauMkeMge / jo varNAcArako nirA DhakausalA samajhate haiM ve avazya ise dhUrta aura DhauMgI praNIta kheNge| jinake magaja meM bhaTTAraka aura trivaNIcAra nAma hI zalyavat cubhate haiM ve avazya hI ise apramANatA aura AgamaviruddhatAkI aura khasITeMge / isameM jarA bhI saMdeha nhiiN| padmapurANa, harivaMzapurANa, mahApurANa, yazastilakacaMpU jaise purANa aura carita granthoMko, vidyAnuvAda, vidyAnuzAsana, bhairavapadmAvatIkalpa, jvAlAmalinIkalpa jaise maMtrazAstroMko, indranaMdipratiSThApATha, vasunaMdipratiSThApATha, AzAdharapratiSThApATha, nemicaMdrapratiSThApATha, akalaMkapratiSThApATha jaise pUjA zAstroMko, ratnakaraMDaka, mUlAcAra, AcArasAra dharmAmRta jaise AcAra granthoM ko, trilokaprajJapti, trilokasAra jaise lokavyavasthApaka zAstroMko evaM eka eka kara jainamatake sabhI viSayoMko apramANa aura alIka (jhUThA ) mAnate haiM ve isagranthako apramANa aura DhauMgI praNIta mAneM isameM Azcarya hI kyA hai / jaba ki jainadharma jaise kalyANakArI dharmakobhI jhUThA kahanevAle ajaina hI nahIM jainanAmadhArIbhI saMsArameM maujUda haiM taba isa sAmAnya grantha kI avahe - lanA karanevAle isa saMsAra meM na pAye jAMya yaha ho nahIM sakatA ? 1-2 inakA artha pRSTa 174 meM zlokanaM 91-92 meM dekho / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) jainAgamameM paraMparA ko bahutahI UMcA sthAna diyA hai, jo vacana paraMparA ke anukUla haiM ve bAhya aura prAmANika mAne jAte hai| jina vacanoM meM paraMparAkI avahelanA kI jAtI hai ve ucchRMkhala vacana hone se kabhI bhI grAhya nahIM hote aura na pramANahI mAne jAte haiN| somasena mahArAjane paraMparAke sAmane apanA sira jhukAyA hai / yathA -- yetproktaM jinasenayogyagaNibhiH sAmantabhadaistathA siddhAnte guNabhadranAthamunibhirbhaTTAkalaMkaiH paraiH / zrI suridvija nAmadheyavibudhairAzA dharairvAgvaraistadRSTrA racayAmi dharmarasikaM zAstraM trivarNAtmakaM // yaha grantha eka saMgraha graMtha haiM / granthAntaroMke prAcIna zloka isameM uddhRta kiye gaye haiM / viSaya pratipAdaka sabhI zloka granthAntaroMke kahe jAMya to atyukti na hogI / jainamata se samatA rakhane vAle mRttikA zuddhi jaise vyAvahArika zlokoM kA saMgraha bhI isameM kiyA gayA hai / isa taka graMthakartA svayaM svIkAra karate haiM / yathA zlokA ye purAtanA vilikhitA asmAbhiranvarthataste dIpA iva satsu kAvyaracanAmuddIpayante paraM / nAnAzAstramatAntara yadi navaM prAyo'kariSyaM tvahaM kazA'mA'sya maho tadeti sudhiyaH kecitprayogaMvadAH // jaba ki isameM aise zlokoM kA bhI saMgraha hai taba saMbhava hai ki unhoMne koI viSaya jaina dharma ke pratikUla bhI likha diye hoM aisI AzaMkA karanA bhI nirmUla hai / kyoMki ve bhI svayaM jaina the, jaisA khayAla pada pada para hama karate haiM vaisA ve bhI karate the, jaisI hamArI ( vartamAna samaya ke puruSoM kI ) jainamata ke sAtha hamadardI hai vaisI unakI bhI thI, aisA nahIM hai ki hamahI jainamatakI anukUlatA - pratikUlatAkA khayAla karate hoM aura unhoMne na kiyA ho / kevala hamahI ( vartamAna ke puruhIne) jainatvakA ThekA le liyA ho aura ve isa Theke se parAGmukha ho / sArAMza, apane matakA pakSa jaisA hameM hai vaisA unheM bhI thaa| ata eva UparakI AzaMkA kisI kAmakI nahIM hai / kathana aura AkSepa / isa granthameM mukhyataH pAkSika traivarNika ke AcAra kA kathana hai| naiSThika zrAvaka aura munike AcArakathanabhI saMkSepataH isameM pAyA jAtA hai| kitane hI viSaya aise hote haiM jo apane apane sthAnameM hI pAlana karane yogya hote haiM kitane hI aise bhI haiM jo haiM to niyamarUpase Upara ke darje meM hI pAlana karane yogya paraMtu abhyAsa rUpase nIceke darjemeM bhI pAlana kiye jAte haiM aura kitanehI viSaya aise bhI haiM jo Upara aura nIce donoMhI darjoMmeM pAlana kiye jAte haiM para svasthAnake mUlAcaraNakA tyAga nahIM kiyA jAtA / kitanehI loga jo vidhi-niSedha munike lie hai usako naiSThika aura pAkSika ke lie aura jo naiSThika ke lie hai usako pAkSika ke lie bhI samajha lete haiM / ve isa khayAlako bilakula bhUla jAte haiM ki yaha vidhi - niSedha kisake lie to hai aura kisake lie nahIM hai athavA yaha amuka ke lie hai maiM amuka ke lie isakI yojanA kaise karatA hUM / aise loga manaHkalpita eka pakSameM utara 1 isakA artha pRSTha 3 zloka naM. 9 meM dekho / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAte haiM aura idhara-udharakA dazarA-masarA karake mArgako kaMTakAkIrNa banA dete haiN| kitanehI viSaya aise haiM jinakA vidhAna pAkSikake lie hai aura naiSThika ke lie unakA niSedha hai phirabhI ve besamajhIke kAraNa naiSThikake niSedhakA upayoga pAkSikake lie bhI karane lagate haiM / dRSTAntake lie zAsanadevoMkI sevA-suzrUSAko lIjiye / naiSThika Apattike samaya zAsana devoMkI sevA-suzrUSA nahIM karatA yaha niSedha naiSThikake lie hai na ki pAkSikake lie kyoMki pAkSika Apatti ke samaya zAsana devoMkI sevA-suzrUSA karabhI sakatA hai| aisA hote hue bhI ve loga naiSThikake isa kathanako pAkSikake sAtha bhI lagA lete haiN| dUsarI bAta yaha hai ki naiSThikake lie jo yaha niSedha hai vaha Apattike samaya hai na ki jinendra deva kI pUjA karate samaya, phira bhI usakA upayoga hara samaya sabhIke lie kara diyA jAtA hai| yadi aisA karane vAle apekSAoMke sAtha sAtha vidhi-niSedha kareM to bar3A acchA ho / ata eva pAThakoMse nivedana hai ki ve granthameM varNana kiye gaye viSayoMko samajhanemeM yaha khayAla rakkheM ki anyatra isa bAta kA niSedha kisake lie hai aura yahAM para usakA vidhAna kisake lie hai| agara ve apekSAoM ko chor3a deMge to vahI gaTAlA tadavastha banA rahegA, binA apekSAke nizcayanayase sArA vyAvahArika kriyAkAMDabhI mithyA kahA jA sakatA hai / ata eva pratyeka vyaktiko grantha par3hate samaya apekSA oMko dhyAnameM rakhanA cAhie / ___ isa granthake kitanehI viSaya AkSepya banA diye haiM jina para atyadhika AkSepa kiye jAte haiM / yadi jainasiddhAntakA gaharA AloDana kiyA jAya aura usa para vizvAsa rakkhA jAya to ve saba AkSepa sulajha sakate haiN| jitane bharabhI AkSepa kiye jAte haiM ve saba apanA pakSa bar3hAneke lie binAhI samajhe kiye jAte haiM unakA yahAM uttara denA vyartha hogaa| vishess-vivecn| yaha zAstra-prasiddha hai ki parasparAvirodhena trivargo yadi sevyate / anargalamataH saukhyamapavargo'pyanukramAt // eka dUsare vargako bAdhA na pahuMcAte hue yadi dharma, artha aura kAmakA sevana kiyA jAya to usase anargala sukha aura anukramase mokSabhI prApta hotA hai / jaba tInoMke sevanase anargala sukha aura anukramase mokSa batAyA gayA hai taba tInoMkA svarUpa aura unake sevanakA upAyabhI avazya batAyA jAnA cAhie / ata eva duniyAMmeM dharmazAstra, arthazAstra aura kAmazAstra svataMtra prasiddha haiN| koI zAstra dharmopadeza denevAle haiM, koI arthopArjanakA upAya batAte haiM aura koI kAma sevanakI vidhi batAte haiM / koI aise bhI haiM jinameM dharmakA upadeza mukhya rahatA hai aura artha aura kAmakA upadeza gauNa rahatA hai / yaha trivarNAcAra eka aisA grantha hai jo tInoM vargoM kI subahase zAma takakI sArI kriyAoMko batAtA hai / ata eva ina kriyAoM arthopArjana aura kAma sevanakI vidhibhI AjAtI hai / yahI kAraNa hai ki isa granthameM bIjarUpase dhanakamAnekI aura kAmasevanakI vidhibhI batAI gaI hai| use dekha kara bahutase loga cir3a jAte haiM ki dharma zAstroMmeM kAmakA varNana kyoM ? isa praznakA uttara yaha hai ki yaha grantha kevala dharmakA upadeza karanevAlAhI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM hai kintu dharmAvirodhase arthakamAnekI aura kAmasevanakI vidhibhI bIjarUpase batAtA hai| kyoMki yaha trivarNAcAra grantha hai| trivarNakA AcAra dharma, artha aura kAma tInoM hai / isa lie bIja rUpase artha aura kAmakA varNana karanA anucita nahIM hai| usakA vizeSa varNana usa viSayake zAstroMmeM jAnanA cAhie / para itanA khayAla avazya rakhanA cAhie ki arthakA upArjana aura kAmakA sevana dharma-pUrvaka honA cAhie / dharmapUrvaka upArjana kiyA huA artha aura kAmahI anargala sukhake kAraNa ho sakate haiM anyathA ve ghora narakake kAraNa haiM / isa graMthake prakAzaka mahodayane kAma zAstra saMbaMdhI zlAkoMko azlIla samajhakara unapara apanI taraphase TippaNI jor3a dI hai vaha ThIka nahIM hai azlIla bAta aura hai aura kAma zAstrakA varNana aura bAta hai| isa zAstrameM vaiyaka, jyotiSa, zakuna, nimitta, svAsthya rakSA AdikAbhI thor3A thor3A kathana kiyA gayA hai| kevala supArI khAne, bure nAmavAlI kanyAke na vivAhane Adike viSayameM jo bhayAnaka kathana kiyA gayA hai vaha usa usa viSayake zAstroMse aviruddha hai aisI bAtoM parase jo loga tumula yuddha cher3a dete haiM ve ekato usa viSayake zAstroMse anabhijJa haiM, dUsare Aja kala ve una zAstroMkI parataMtratAbhI nahIM cAhate / ata eva ve yena kena prakAreNa apanA mArga sApha karanA cAhate haiM / mujhe to isa granthakA prAyaH koI bhI viSaya zAstra viruddha nahIM jAna par3A / isa zAstrameM jo jo viSaya batAye haiM unakA bIja RSipraNIta zAstroMmeM milatA hai / ata eva sAhasa nahIM hotA ki sAdhAraNa samAjake kalyANakArI isa granthakI avahelanA kI jAya / isa bAtakA bhI vizvAsa hai ki kitane hI sajjana isa anuvAdako dekhakara phar3akeMge, kur3heMge, koseMge bijalI kI taraha TUTeMge aura aneka jalIbhunI bhI sunAveMge / parantu rusau tUsau loo saccaM akkhaMtayassa sAhussa / kiM jUyabhae sADI vivajjiyavvA garideNa // . -drshnsaar| antameM pAThakoMse nivedana hai ki grantha ke anuvAda meM jahAM kahIM truTi rahI ho use sudhAra kara ThIka kareMge aura mujhe kSamA pradAna kareMge / kyoMki gacchataH skhalanaM cApi bhavatyeva prmaaktH| -anuvAdaka / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___(7) viSaya-sUcI / .ocm pahalA adhyaay| viSaya. viSaya. . pRSTha. zAntikaraNa Adi maMtra AptamaMgala 1 maMtra japane yogya sthAna sarasvatImaMgala 2 vazIkaraNAdi maMtroMkA phala gurumaMgala 3 jinadarzana aura stuti grantha-nAma 3 sAmAyika va japa karanevAle kI prazaMsA 26 tInoM vargoM ke lakSaNasahita nAma sajjanadurjanavarNana dUsarA adhyAya / vaktAkA lakSaNa 6 zaucAcArakriyA-kathana-pratijJA; granthakA lakSaNa 6 zaucAcArameM hetu tathA zarIrazrotAkA lakSaNa 6 saMskArakI AvazyakatA zrotAoMke bheda 7 bAhyazuddhiyAM zrotAoMke nAma 7 dainikakAryoM kA ciMtavana granthake mUlaviSaya 8 bahirdizA gamana vidhAna dhyAnake bheda 8 malamUtrotsargake yogya sthAna ArtadhyAnake bheda aura svarUpa 9 malamUtrotsarga na karane yogya sthAna raudradhyAnake bheda aura svarUpa 9 malamatrotsarga karane aura na karane yogya dharmadhyAnake bheda aura svarUpa . 9 avasthA zukladhyAnake bheda aura svarUpa 10 malamUtrotsarga karate samaya yajJopavItakI piMDastha, padastha, rUpastha aura vyavasthA rUpAtIta dhyAnoMke lakSaNa 12 malamUtrotsarga karaneko baiThane kI vidhi zayyAse uThate samaya citavana 12 sAta prakArake mauna sAmAyika karma 15 guda parimArjana SaDAvazyaka aura japakaranekA upadeza _16 kSetrapAlakSamAmaMtra 32 maMtrArAdhanopadeza 16 malotsarga karate samaya mukha karanekI dizAeM 33 maMtroMke nAma aura maMtra ....... 16 jalAzayako gamana maMtrArAdhanaphala 19 gudaprakSAlanako baiThanekI vidhi hiMsAdi paMca pApoMke bheda 20 jalAzayameM gudaprakSAlana niSedha vazIkaraNa Adi matroMkI japavidhi 21 zauca vidhi unake japane yogya uMgaliyAM aura mAlAeM 23 do prakArakA zauca ArAdhana aura homamaMtra ___ 24 vargoM ke yogya miTTI 12 33 sh ls CWWWW ls lh Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. niSiddha miTTI grAhya miTTI miTTIkA pramANa punaH mRttikA zuddhi rAtri Adike samaya zuddhi AdikI zuddhi zauca ke abhAva meM kriyAoMkI niSphalatA zauca ke viSaya meM vizeSa punaH mRttikA zuddha paira dhonekA krama mukha prakSAlana zauca saMbaMdhI maMtra Acamana tailamardana tailamardana karane na karane yogya dina tailamardanakA phala tailamardana ke viSaya meM vizeSa snAna yogya jala ( 8 ) mithyAtIrthoM meM snAnaniSedha mithyAtIrthoMmeM snAnakA prasaMga Anepara vizeSavidhi tailamardana niSedha ravivAra ko snAna tyAga 28. face. 34 prAtaH snAnameM hetu 35 azakta avasthAmeM snAna 35 zUdroM ke hAthase snAna niSedha ... 35 35 36 36 37 mUtrotsarga Adi ke anantara kuraloMkA pramANa 37 kuralA thUkane yogya sthAna dantadhAvana grAhya datauna agrAhya datauna tauna na karane yogya dina aaauna ke viSaya meM vizeSa koyalA Adise dAMta ghisanekA niSedha ke abhAva meM mukhazuddhikA vidhAna netrAdikI zuddhi jalAzaya meM daMtadhAvana niSedha 36 36 36 36 snAna samayakI kriyA snAnake pAMca aMga snAna ke samaya mukha karanekI dizAeM snAna ke khAsa khAsa avasara tIsarA adhyAya. jalanirgamana Adi chahAkriyAoMke nAma 37 jalanirgamanAnantara arhatsnAna 37 jayAdi devatoM kA tarpaNa 38 gautamAdi maharSiyoM kA tarpaNa 38 RSabhAdi pitRtarpaNa 38 devoMkA tarpaNa 39 39 39 39 39 39 40. 40 40 41 42 42 snAna samaya ke maMtra snAna ke anantara jalatarpaNa vastra-saMprokSaNa zarIra - parimArjana vastra paridhAraNa vastra paridhAraNake anantara zarIraparimArjana niSedha niSedha meM hetu kezastha jalabiMdu ke viSaya meM kezastha jalabiMduoM ke giranepara punaH snAna-zuddhi daza taraha ke nama na pahanane yogya vastra niSiddha vastroM se AjIvikA karanese apavitratA 42 42 nIle vastroMmeM doSa 43 razamI vastroMmeM nIlepanakA doSAbhAva. pRSTha. 43 43 43 43 44 44 - 44 45 47 48 48 49 "" 28 " 52 53 54 54 54 55 55 56 56 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. pRSTha.. viSaya. adhauta Adi tIna prakArake vastroMkA . Acamana karanekI vidhi saba kriyAoMmeM niSedha 56 Acamanake bAraha aMga aura adhauta sadRza vastra paMdraha kriyAeM jalameM vastra nicor3ane aura khATapara AcamanameM hetu sukhAne kA niSedha . - 57 prANAyAma. vastra sukhAneke sthAna ... 57 praNava aura oMkAramudrA vastra na nicor3ane aura kSArameM na dene --. prANAyAma Adike lie sthAna. yogya dina : 57 rajaHsvalA nadiyAM aura zuddha nadiyAM gIlAvastra utAranekI vidhi 57 rajodoSa kA abhAva. eka vastra pahanakara bhojanAdi karanekA niSedha 57 nadI-lakSaNa, vastra pahananakA krama aura vastroMkA pramANa 58 daza darbha. pahanane aura na pahanane yogya vastra . 58 darbha lAnekI tithi. adhovastra ( dhotI) pahananekI vidhi 58 pUjAke yogya darbha. varNakramase vastra paridhAraNa niyama 59 kuzoMke AbhAvameM anyadarbha. pahaneke vastrako or3hane aura or3hane sampUrNa dharma kRtyoMmeM kuzoMkA ke vastrako pahananekA niSedha / 59 upayoga, unake abhAvameM dUba do vastra pahana-or3hakara dharmakArya niSiddha karma karanekI vidhi 59 zUdroMse darbhakharIdanekA niSedha nirdhanoMke lie vidhi 59 grahaNa kA niSedha, vastra nicor3anekI vidhi 60 pavitrakakA lakSaNa sAta snAna 60 pavitrakake viSayameM vizeSa prAtaH snAna karanemeM asamartha ho pavitrakake bheda. to vizeSa vidhi 60 pavitraka pahananekI uMgaliyAM garma jalakI prazaMsA 60 AbhUSaNa pahananekA vidhAna zIta jalase snAna na karaneke prasaMga 60 aura niSedha. uSNa aura garmajalako paraspara milAnekA saMdhyAcamana saMbaMdhI maMtra niSedha 60 prANAyAma maMtra gharapara pAMca kriyA karanekA niSedha 61 arthopAsanavidhi aMtyajyoM dvArA khode hue kue Adise baiThane na baiThane yogya Asana jalabharanekA niSedha 61 japa aura usakI vidhi.... jalanirgamana, vastra prokSaNa aura japamAlAke bheda vastra dhAraNa karaneke maMtra . 61 pratyeka japake lakSaNa aura Acamana karanekI AvazyakatA 62 unakA phala Acamanake viSayameM vizeSakathana ... 62 japake viSayameM vizeSa kathana 73 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) sthApana ... viSaya. pRSTha. viSaya. japa karane yogya sthAna 74 tilakoMke padArtha japatyAgake avasara ..... 74 akSata-dhAraNa saMdhyAvaMdana karma 75 gaMdhanalepanakA mAhAtmya Acamana karaneke avasara 75 gaMdhalagAnekI uMgaliyoMkA phala .... saMdhyAkaranekA samaya 75 tilaka lagAye binA niSiddha kArya saMdhyAke tIna bheda 76 vastrAbhUSaNapara caMdanalepa saMdhyA kA lakSaNa 76 pavitraka-dhAraNa saMdhyA na karane kA phala 77 apanemeM indrakI sthApanA kAlAtikrama hone para vizeSa vidhi .. 77 zrIpITha sthApana saMdhyAvaMdanavicchittike avasara 77 pratimAsthApana aura siddhAdi saMdhyopAsanAsaMbaMdhI maMtra yaMtrasthApana RSitarpaNa maMtra jinacaraNaprakSAlana, jinAvhAnapitRtapaNa maMtra .. . 82 sthApana,-sannidhikaraNa, devatAtarpaNa maMtra paMcagurumudrAnivartana, pAyavidhi, jinAcamana aura AratI cauthaa-adhyaay| kalazasthApana aura kalazapUjana gRhAgamana aspaye vastueM dazadikpAla-pUjana kalazoddharaNa aura jalAbhiSeka gRhanirmANa bhojana zAlA AdikA nirmANa caityAlayagamana, IryApatha zodhana udvartana aura koNakalazasnapana mukhavastrodghATana aura jinamukhA gaMdhodaka-grahaNa valokana aSTadravyArcana darzana-stavana 90 siddhAdiyaMtrapUjana jina pUjAkrama 93 zeSAdhAraNa garbhagRhameM jina pUjana aura maMDapa homazAlAmeM gamana madhya Agamana 93 bRhadvedikA aura usake causaTha bhAga maMDapa kI sajAvaTa Adi .93 jinapratimAsthApanavedikA - vAstu Adi devoMkA satkAra , 95 chatratrayAdisthApana vedikA - sarasvatI AdikI pUjA 95 kuMDa banAnekA sthAna aura vidhi candanalepa aura AbhUSaNa dhAraNa 95 kuMDoMkA pramANa aura aMtara tilakoMke bheda 95 AThadikpAlapITha tilakoMke sthAna aura AkAra . 96 tIna prakArakI agniyAM aura cAroM varNoke jude jude tilaka - 97 unake nAma 88 paMcAmRtAbhiSeka 103 103 103 104 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 sAna viSaya. pRSTha. viSaya. pRSTha. agnihoma prAraMbha 105 samidhAoMke viSayameM vizeSa kSetrapAlabali, bhUmisaMmArjana, bhUmisecana, vaizvadevakarmameM varNya padArtha 113 darbhAgnijvAlana, nAgatarpaNa, bhUmipUjA Adi105 homake bheda upavezanabhamizodhana, pazcimAbhimukha jalahoma 113 upavezana, pUjAdravyasthApana Adi aura bAlukAhoma' 115 paramAtmadhyAna homake avasara 115 ardhyapradAna, homakuMDArcana, homakA phala 116 AgnasthApana aura agnisaMdhukSaNa yajamAna 116 AgnisaMjvAlanavidhi Acamana, homakaranekA samaya prANAyAma, agniAvhAna, AnihotrIkI prazaMsA aura kuMDoMmeM agnijvAlanakrama agnihotrIkA phala 117 tithidevatArcana, grahArcana aura jinapratimA Adiko svasthAnameM indrArcana sthApana aura devoMkA visarjana 118 sruk aura suvA 107 caityAlayastha kSetrapAla Adi 118 AjyAhUti 108 suk-suvAkA AkAra aura pramANa gRhabali aura vizeSopadeza / 118 108 striyoMkA kartavya 119 sruk-suvA tApana, mArjana jalasecana 108 cAraprakArake deva . 119 agnijvAlA bar3ha jAnepara zamanavidhi 108 satyadevatA, kriyAdevatA, tInoM kuDoMmeM barAbara homa 108 kuladevatA aura gRhadevatA 120 tarpaNa 108 cAroM prakArake devatoMkI samidhA aura vaTikA 109 pUjAkA phala aura hetu homa-anna 110 upasaMhAra aura kRtajJatAprakAzana annake abhAvama anyavidhi homa karanekI vidhi pAMcavAM adhyAya / dikpAlakorAnnAhUti kapAToddhATana, dvArapAlAnujJApana aura . navagrahahoma 110 IryApathazodhana maMtra navagrahasaMbaMdhI samidhA 111 mukhavastrodghATana, jinamukhAvalokana. .. samidhAkA phala 111 aura yAgabhUmipravezana maMtra 125 vastrAcchAdana 111 puSpAMjali, vAyaghoSa ' bhUmizopratyeka kuMDameM eka sau ATha AhUtiyAM 111 dhana aura jalasecana maMtra 126 ekahI kuMDameM saba AhUtiyAM . 111 bhUmijvAlana, nAgatarpaNa, kSetrapAlArcana, pUrNAhUti vagairaha 112 bhUmipUjA aura yaMtroddhAramaMtra . . . . 127 124 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. pRSTha. . viSaya. darbhAsana-sthApana, darbhAsana upavezana, AkarSaNa, staMbhana aura uccATana maMtra. 141 maunadhAraNa, aMgazodhana aura hasta vidveSakarma aura abhicArakarma maMtra - 142 prakSAlanamaMtra 128 homasaMbaMdhI maMtra aura puSpAMjali maMtra 142 pUjApAtrazAddha, pUjAdravyazuddhi, kSetrapAlabali, bhUmisammArjana, .. viyAgurupUjana, siddhArcana aura bhUmisecana, dIgnijvAlana, nAga-. sakalIkaraNa (zoSaNa ) maMtra 129 tarpaNa, bhUmipUjA, pIThasthApana, karmendhanadagdha, bhasmavidhUnana aura zrIpIThArcana maMtra aura plAvanamaMtra 130. pratimAsthApana, pratimArcana, cakrakaranyAsa, dvitIyanyAsa aura trayArcana, chatratrayArcana, sarasvatItRtIyanyAsamaMtra 131 pUjA aura rupAdukA pUjA maMtra . 144 dazadizAbaMdha aura zikhAbaMdha maMtra 132 zAna zAsanadevatArcana. upavezanaparamAtmadhyAna aura jinazrutasUri bhUmizodhana, upavezana, puNyAhapUjAmaMtra 133 kalazasthApana aura jalapavitrIkalazasthApana, kalazArcana, pIThAropaNa, karaNa maMtra pIThasthApana, pIThaprakSAlana, pIThadarbha, pIThArcana, kalazArcana, homadravyasthApana, zrIkAralekhana, yaMtrArcana, pratimAnayana aura paramAtmadhyAna, aya'pradAna aura pratimAsthApana maMtra 134. homakuMDArcana maMtra / arvyapradAna, pAya, AvhAna-sthA agnisthApana, agnisaMdhukSaNa, panA-sannidhikaraNa, paMcagurumudrA Acamana, prANAyAma, paribaMdhana dhAraNa, punaH pAya aura jinAcamana / 135 aura agnikumAradevapUjA maMtra / nIrAjanArcana, dikpAlArcana, kala- tithidevatArcana, grahapUjA, indrAzoddharaNa, jalasnapana, paMcAmRtAmi rcana, dazadikpAlapUjA, sthAlISeka, udvartana aura koNakuMbhajala pAkagrahaNa, homadravyAdhAna aura snapana maMtra 136 AjyapAtrasthApana maMtra 148 gaMdhodakagrahaNa, aSTadravyArcana aura sruc tApana-mArjana-jalasecana, sruvasthApana jayAdidevatArcana maMtra 137 ghRtodvAsana, utpAcana, avekSaNa, homadravyaviyAdevatArcana, zAsanadevatArcana aura prokSaNa, sarvadravyasparzana, pavitradhAraNa, yajJo indrArcana maMtra 138 pavItadhAraNa aura agniparyukSaNa maMtra 149 yakSa, dikpAla, navagraha aura AjyAhUti, avAMtaratarpaNa, kSIrase agnianAvRtadevapUjA maMtra 139 paryukSaNa aura samidhAhUti maMtra mUlamaMtra, zAntikarma, pauSTikakarma lavaMgAdi-AhUti aura pIThikA maMtra 151 aura vazIkaraNa maMtra 140 pUrNAhUti maMtra 152 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. kSetrapAlAcaina aura vAstudevatArcana maMtra tithidevatArcana aura vAradevatArcana maMtra gRhadevatArcana vidhAna chaThA - adhyAya / jinamaMdira nirmANa - prAraMbha karNapizAcinI yaMtra maMtra aura homa vAstuzAstrAnusAra jinamaMdira nirmANa jinamaMdira ke yogya bhUmi bhUmi - parIkSA zubhAzubhanirNaya astramaMtra aura anAdimaMtra pAtAlavAstu-pUjana pAyAbharane kA krama maMdiraracanAkrama aura zilAnayana jinapratimAlakSaNa siddhAdipratibiMbavidhi yakSa - yakSI Adi kI pratimA pratimA kI dRSTi aura hInAdhika aMgopAMgakA phala pratiSThopadeza gharameM rakhane yogya pratimA . maMdira vandanA AdikA krama paMcAyatI maMdira gamana vidhi jinamaMdira ko namaskAra jinamaMdira kA avalokana jinamaMdira kI stuti maMdira praveza jina stuti dvArapAlAnujJA maMtra caityAlayapraveza aura gaMdhodakagrahaNa maMtra ( 13 ) pRSTha. 153 154 154 viSaya. namaskAravidhi namaskArake ATha aMga namaskArake pAMca aMga pazvardhazayana namaskAra aSTAMga namaskAravidhi 156 jinapUjA, zrutapUjA, gurupUjA aura siddhapUjAkA upadeza 156 157 zrutapUjA aura gurUpAstikathana 157 pUjAke pAMca bheda nityamaha pUjA ASTAnhika aura indradhvajapUjA 157 158 caturmukha pUjA 158 158 kalpadruma pUjA - 159 161 131 159 aSTa dravyArcana phala 160 kSetrapAla AdikA satkAra zrutapUjA aura gurupUjA nityavratagrahaNa nitya naimittika pUjA vrata- mAhAtmya 161 guru Adiko namaskAra 162 AzIrvAda pradAna 162 vyAvahArika paddhati 163 zAstra sunanA - sunAnA 163 gharapara Agamana 163 punaH snAna jinapUjA Adi 164 dAna-pradAna 164 pAtroM da 165 dharmapAtra ke bheda pratyeka ke lakSaNa bhogapAtra aura yazaH pAtrakA lakSaNa sevApAtra aura dayAdAna 165. 166 pAtradAna - phala pRSTha. 166 138 169 169 169 170 170 170 171 171 171 172 172 172 172 173 173 173 173 174 174 175 176 176 176 176 176 177 178 178 179 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 192 193 194 194 195 " 196 196 196 197 197 189 viSaya. pRSTha. viSaya. dAnake bheda aura unakA phala 180 ThaMDe aura garma bhojanake guNa dazakudAna ra bhojanake viSayameM vizeSa niyama daza sudAna 181 bhojanake antarAya.. dAna na dene yogya cIjeM 184 aSTamUlaguNa kupAtradAna niSedha 184 paMcodumbarabhakSaNa-niSedha mithyAzAstroktadAna niSedha 185 madyapAna niSedha sAta-kSetra 185 madyapAyiyoMkI avasthA dAnakI prazaMsA yA phala 185 mAMsabhakSaNa niSedha bhojanavidhi aura paMktibheda 186 madhu-bhakSaNa-niSedha bhojanake ayogya sthAna 186 makkhanabhakSaNa-niSedha paMktimeM sAmila hone yogya manuSya 187 rAtribhojana aura anachane paMktimeM sAmila na hone yogya manuSya 187 jalapAnakA niSedha bhojanasamaya mukhakara baiThane yogya dizAeM 188 rAtribhojana tyAgake doSa caukekI racanA 189 ahiMsAvatakI rakSArtha rAtrimeM caukeke vinA hAni cAra prakArake AhArakA tyAga sAmila bhojana karanekA niSedha 189 rAtribhojanameM hAni kAMsIke pAtrameM bhojana karanekA phala , jalagAlanavratake doSa pAtrakA vajana madyatyAgavatake doSa pAMca aMgaprakSAlana kara bhojana mAMsatyAga, mudhutyAga aura bhojana karanevAloMke pAtroMkA aMtara 190 paMca udaMbaratyAgavatake doSa kAMsI Adike vartanoMke abhAvameM pattoM .. anya tyAjya vastueM meM bhojana 190 dvidalatyAga bhojanake yogya-ayogya patte 190 bhojanake samaya maunopadeza niSiddha pAtra 190 bhojanakA pramANa bhojana parosanekI vidhi 190 hastamukhaprakSAlana amRtIkaraNa, prokSaNa, pariSecana, maMtra, 191 niSiddha bhojana AhUti maMtra aura grAsakA pramANa 191 pahale uThanekA niSedha zaMkhamudrAse jalapAna aura paMcaprANAhUti paMktidoSa-nirAkaraNa maMtra. 191 bhojanake samaya paraspara sparza karane annakA lakSaNa 192 kA niSedha pAtrasparza aura bhojanagrahaNa 192 mitra Adike nimitta bhojana jalapAna vidhi aura Adi madhya bhojanapAtra khAlI choDanekA niSedha antameM jala pInekA phala 192 kuraleke viSayameM niyama 198 m 199 200 200 201 201 201 202 202 s 202 s 202 203 : Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 mA viSaya. pRSTha. viSaya. . bhojanake anantara Acamana 203 chane Adi jalakI maryAdA bhojanavastratyAga aura tAMbUla jalako sugaMdhita karanA bhakSaNa 203 jalakI eka biMdumeM jIvoMkA parimANa pAnakhAnekI vidhi 203 jala chAnanemeM yatna kevala supArI khAnemeM doSa 204 ayogya channese hAni pAnake viSayameM vizeSa niyama 204 anAja bInanA aura pIsanA tAMbUlabhakSaNameM terahaguNa -204 na pIsane yogya dhAnya pAna na khAneke avasara 204 dhUpa AdimeM na DAlane yogya dhAnya tAMbUlake sAtha khAne yogya adhika dina anAja bharanekA niSedha anya padArtha 205 cAMvala ATA dAla AdimeM zIghra bhojanAnantara zayana 205 jIvotpatti dinameM adhika sonekA niSedha snAnakara aura hAthapara dhokara rogotpattike chaha kAraNa 205 cauke meM jAnA bhojana kara sonemeM vizeSa 205 cUlhekI rAkha nikAlanA, upasaMhAra 205 Idhana ikaTTA karanA, agni dhArmika prazaMsA 206 jalAnA aura uttama uttama bhojana banAnA sAtavAM adhyaay| striyoMkI bhojana vidhi arthopArjana 207 puruSoMke kartavya striyoMke pAMca kartavya 207 brAhmaNoMkA kartavya jhADU lagAnekI tarakIba 208 brAhmaNakA lakSaNa dhUlI-prakSepaNa kSatriyoMke kartavya. bhUmilepana rAjAkA kartavya. gobara thApanA aura dhUpameM sukhAnA rAjAkA svarUpa. vartana malanA sAta aMga aura ATha bhaya. pAnIke lie jalAzaya jAnA amAtya lakSaNa aura maMtrilakSaNa channekA parimANa koza aura durga. na vartane yogya channA - - -- 209 rASTra aura grAmAdikA lakSaNa. jala chAnanekI vidhi . ... jIvAnI prakSepaNa tathA gharapara - rAjA ke guNa Akara punaH jala chAnanA tIna zaktiyAM aura tIna siddhiyAM 'do ghaDI bAda panaH jala chAnanA aura " SAgaNya aura rAjya rakSAke upAya. prAtaHkAla avaziSTa jalako chAnakara maMtra bheda jalAzayameM jIvAnI DAlanA mukuTabaddha rAjAkA lakSaNa 212 213 214 214 209 caturaMga sainya. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya. senA ke ATha bheda pratyeka kA parimANa aura akSau - hiNI senAkA parimANa mukuTabaddhakA dUsarA svarUpa. zreNike nAma adhirAjA-mahArAjA Adi kA lakSaNa cakravartI kI saMpatti rAjA ke anya kartavya vaizyoM ke kartavya. Sikarma, lA~ca na lenA Adi kRSikarma aura usakA niSedha pazupAlana aura tIna tarahakA vANijya mApa vagairaha hInAdhika na rakhanA kapar3oMkI saphAI becane na becane yogya vastra: niSkapaTa sone Adi kA vyApAra khoTA mAla na vecanA aura dhUrtatA na karanA caurI AdikA mAla na lenA kisIkA dravya na har3apanA tarAjU vAMTa Adike hInAdhika rakhanekA niSedha dena lena na karane yogya dravya >> manuSya vyApAra karane yogya manuSya sparzya zUdra vyApAra ke lie dUradeza jAnA jahAja AdimeM dharma kI rakSA karanA zUdroM kA karma tRSNA-niSedha dd Alasya-tyAga jinasmaraNake avasara (16) pRSTha. viSaya. 216 laukika- AcAra 217 217 " 217 218 219 220 221 " d niSiddhayasthAna RtumatI honepara saMbhogakriyA " rAtri meM garbha bIjAropaNa usa samayakI Avazyaka bAteM garbha bIjAropaNa saMbaMdhI maMtra. " 222 222 dIpaka jalAne ke viSayameM niyama aMtima vaktavya. " " kare to doSa moda yA zrAvakoMkI taiMtIsa kriyAeM garbhAdhAna krayAvidhi zayanasamaya zira karanekI vidhi puMsavana kriyA " sImaMta kriyA " AThavAM adhyAya / * RtusnAtA strIke pAsa gamana karane meM doSa Rtu snAtA strI puruSa ke samIpa gamana na " " ukta kriyAoM ke viSayameM vizeSakathana garbhiNI strI dharma pati ke dharma 222 223 prIti, suprIti aura priyodbhava 223 putrotpattike anantara pitAke kartavya aura 224 nAlachedana vidhi usa samaya pratidina ke kartavya jananAzaucakI maryAdA prasUtigRhameM muniyoMko bhojananiSedha " 225 prasUtA dAsI AdikA sUtaka vartazuddha " " putramukha nirIkSaNa maMtra 226 nAmakarma vidhi pRSTha. 226 -227 228 231 232 233 234 234 234 234 236 237 238 238 239 241 242 243 243 243 244 244 245 245 245 246 246 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 viSaya. pRSTha. viSaya. nAmakaraNa maMtra, karNavedha maMtra aura Avedana svIkAra 265 bAlakako jhUlA jhulAnekA maMtra 249 bodhipUjana 266 bahiryAna kriyA aura maMtra 249 yajJopavItasaMkhyA 268 upavezana kriyA aura maMtra 250 yajJopavIta TUTa jAnepara kartavya / 269 annaprAzana kriyA aura maMtra 251 varNakramase yajJopavIta aura usake viSayameM gamanavidhi aura maMtra / 251 vizeSa niyama 270 vyuSTi kriyA 252 vatacaryA 270 caulakarma 252 kaTiliMga, UruliMga, uroliMga aura mAtAke garbhavatI honepara caula ziroliMga 270 karmakA niSedha aura vidhi 253 niSiddha-AcaraNa garbhAdhAnase lekara caulakarma takakI vratAvataraNa 271 kriyAeM na huI hoM to prAyazcitta 253 prAyazcitta 272 caulakarma saMbadhI maMtra 255 madyamAMsamadhubhakSaNa-prAyazcitta : 272 lipisaMkhyAna kriyA 256 mlecchAdikake gharapara bhojana karanekA . lipisaMkhyAna muhUrta 256 prAyazcitta ... 272 akSara likhAnekI vidhi aura maMtra 257 vijAtigRhabhojanaprAyAzcatta 273 pustaka grahaNa aura upasaMhAra 258 agnipatanamaraNa-prAyazcitta 273 nauvaaN-adhyaay| giripAtAdi-maraNa-prAyazcitta 273 upanayana-kriyAraMbha-samaya cAMDAlAdi-saMsarga-prAyazcitta 273 upanayana saMskArake kartA 260 mAlikAdi saMsarga-prAyazcitta 273 pitAkI AjJA vinA upanayana sUtaka-prAyazcitta 274 saMskAra karanekA niSedha 260 mukhameM haDDI jAnepara prAyazcitta 274 sAta prakArake putra 261 garbhapAtana-prAyazcitta yajJopavIta banAnekI vidhi 261 dvIndriyAdivadha-prAyazcitta upanayanAdi saMskAroMke pratibaMdha 261 asthisparza prAyazcitta 274 upanayana vidhi 262 tRNacaraghAta-prAyazcitta 274 262 jalacara Adike vadhakA prAyazcitta 274 yajJopavIta-dhAraNa 263 go Adike badhakA prAyazcitta / 275 ziroliMga-dhAraNa 263 manuSya ghAtakA prAyazcitta 275 vrata-grahaNa 263 apane nimittase mare hue jIvoMkA prAyazcitta 275 daMDadhAraNa Adi 264 vartana-sparza-zuddhi 275 bhikSATanavidhi 265 pAtroMmeM mayAdi rakha dene para unake grahaNa bhikSA mAMgane aura bhikSA denekI vidhi 265 kA niSedha 276 baMdhuvargakA Avedana 265 cAlanI Adike sparzakI zuddhi 276 mauMjI-dhAraNa 3 . Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) 287 288 290 290 291 . samyakcAritra . 291 291 291 " viSaya. pRSTha. viSaya. svamameM khAI huI vastukA tyAga 276 kSAyopazamika aura aupazamika svamameM brahmacaryabhaMgakA prAyazcitta 276 samyaktvakA svarUpa svapnameM mAtA Adike saMsargakA prAyazcitta 276 kSAyika samyaktvakA svarUpa mithyAdRSTiyoM aura zUdroMke gharapara bhojana samyaktva-prazaMsA karanekA prAyazcitta 276 samyagjJAnakA lakSaNa ---- dshvaaN-adhyaay| prathamAnuyoga, karaNAnuyoga vratagrahaNa 277 aura caraNAnuyoga jinAlaya-gamana 277 dravyAnuyoga guruke nikaTa jAnA dharmazravaNa-prArthanA cAstrike bheda dharmakathana gRhasthakA lakSaNa mithyAdarzana 278 samyagdRSTizrAvaka mithyAtvake tIna bheda 278 ATha mUlaguNa bhadra mithyAdRSTiko dezanA 278 bArahavata mithyAdarzanake bhedapUrvaka dRSTAMta 279 paMca aNu vrata samyaksvakI utpatti ke kAraNa 279 ahiMsANuvrata aura atIcAra hiMsAdi tatvoMkA azraddhAna 279 satyANuvrata aura atIcAra AptakA lakSaNa , acauryANuvrata aura atIcAra aThAraha doSa , brahmANuvrata aura atIcAra . zAstrakA lakSaNa 280 parigrahatyAgavata aura atIcAra gurukA lakSaNa " chaha aNuvrata samyaktvakA svarUpa , rAtribhojanatyAga aNuvrata niHzaMkitAdi ATha aMgoMke lakSaNa 281-82 aNuvrata pAlana karanekA phala samyaktvake paccIsa mala 282 tIna guNavata lokamUr3hatA 282 digvatakA svarUpa aura atIcAra devamUr3hatA 283 anarthadaMDavata pASaMDimUr3hatA 284 anarthadaMDake pAMca bheda AThamada, chaha anAyatana aura pratyekake lakSaNa zaMkAdi ATha doSa 285 anarthadaMDake atIcAra samyaksvake bheda 286 bhogopabhogaparimANavata unakI utpatti bhoga aura upabhogakA lakSaNa samyaktvake ATha guNa bhogopabhogameM vizeSa tyAga samyaktva utpattike kSetra aNuvratAdi paMca uduMbara tyAgakA kAraNa grahaNa aura samyagdaSTikA gamana 286 phalabhakSaNa tyAga - 294 294 " 297 297 298 298 298 298 298 298 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRTha. 308 308 l 309 pRSTha. viSaya. 299 gyArahavAM-adhyAya / vivAhavidhi-kathana-pratijJA kanyAkA lakSaNa varakA lakSaNa varake guNa AyuparIkSaNa 300 zubhalakSaNavAlI kanyAkA varaNa azubhalakSaNavAlI kanyAkA phala / parIkSA karane yogya aMga 301 kanyAke zubhAzubhalakSaNa vivAhayogya kanyA 301 vivAha ayogya kanyA 301 vivAhake pAMca aMga 302 vAgdAna 302 pradAna varaNa 303 pANipIDana 303 saptapadI gRhayajJa aura aMkurAropaNavidhi 312 313 3 viSaya. jalakI maryAdA tilataMDulodakagrahaNa-niSedha jalaprAzuka karanekI vidhi mAMsavatake doSa zikSAvatake bheda dezAvakAzikakI sImA sAmAyika aura proSadha vaiyAvrata aura dAnavidhi navadhA bhakti aura sAta guNa gyAraha pratimA darzana, vrata, sAmAyika aura proSadha pratimA sacittatyAga pratimA prAsuka dravyakA lakSaNa rAtribhuktityAga pratimA dvitIya svarUpa brahmacarya pratimAkA svarUpa brahmacArIke pAMca bheda upanayana brahmacArI avalaMba brahmacArI adIkSA brahmacArI gUDha brahmacArI naiSThika brahmacArI sadgRhastha vAnaprastha bhikSakakA svarUpa AraMbhatyAga pratimA parigrahatyAga pratimA bAhyAbhyantara parigrahake bheda .....----- anumatityAga pratimA uddiSTatyAga pratimA dezaviratIkA vizeSa kartavya bata sunakara gharapara AnA baMdhu vargakA satkAra 314 314 315 316 , vara kartavya 317 317 varakA vadhUke gharapara gamana 304 vivAhake ATha bheda i04 brAhmaya vivAha daivavivAha ArSa-vivAha aura prAjApatya-vivAha ___ Asura vivAha aura gAMdharva vivAha rAkSasa vivAha aura paizAca vivAha . 319 305 upavAsapUrvaka kanyAdAna matAntara gAMdharva aura Asura vivAhameM vizeSa vidhi, " --- - --".-rAkSasa hai. kanyAke bAMdhava 306 kanyAkA adhikAra 306 vivAha karma 305 varapUjana aura vadhUpUjana 320 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " (20) viSaya. pRSTha. viSaya. arghyadAna " punaH bhasmapradAna maMtra 335 Acamana aura madhuparka 321 suvarNapradAna maMtra varako vastrAlaMkAra pradAna 321 vadhUko lekara svagRha-gamana 335 kanyAko vastrAlaMkAra pradAna , vizeSa kathana 336 yajJopavIta grahaNa aura vastrAbhUSaNa svIkAra 321 - paramatasmRti vacana 336 vivAha vedIke samIpa vara kanyAko lAnA 322 vadhUkA gRhapraveza muhUrta 338 vedI banAnekA lakSaNa " devotthApana 339 dvitIya lakSaNa lagna-pratighAta 339 upanayanake samayakI vedI vivAhake anantaravarNya kartavya 340 dvitIya-mata putra-putrIke vivAha Adike niyamopaniyama 340 pIThakA pramANa 323 parivedanake viSayameM 341 vivAha dinameM homa " kanyAkA rajodoSa saptapadIkI AvazyakatA " dvitIya vivAha 341 kanyAke rajasvalA hojAnepara , strIke marajAnepara vivAha kAla 342 vedIke samIpa vara-kanyAko lAnekI vidhi 324 matAntara usa samayakA kartavya 324 tRtIya-vivAha kanyAvaraNa vidhi 325 arkavivAhavidhi kanyAvaraNa maMtra bArahavAM adhyAya / kanyAdAna maMtra 326 varNalAbha kriyA 344 kaMkaNabaMdhana aura maMtra " kulacaryA vArdhApana maMtra aura vidhi gRhIzitA 345 vivAhavidhi aura homavidhi prazAnti kriyA 346 puNyAhavAcana-saMkalpa-maMtra 329 gRhatyAga kriyA 346 saptapadI maMtra , dIkSAdhAraNa 347 bhasmapradAna maMtra. 330 teraha prakArakA cAritra 347 AzIrvAda maMtra 330 paMca mahAvata 347 anantara vadhUvarake kartavya 331 - paMca samiti 348 pratidinake kartavya , gupti aura tapa 348 cauthe dina nAgatarpaNa " bAIsa parISaha 349 nAgatarpaNa vidhi , aThAIsa mUlavata gaMdhAkSatapradAna maMtra 333 chaha Avazyaka kriyAeM tAlIbaMdhanavidhi 333 uttamakSamAdi dazadharma 349 mAlAbaMdhana maMtra 334 paMcAcAra 350 pUrNAhuti 335 AcAryake chattIsaguNa 350 349 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 viSaya. pRSTha. viSaya. yatibhojanake antarAya 351 sUtakake bheda 366 dUsare antarAya 352 ArtavasUtakake bheda mUlAcArokta antarAya 352 prakRta aura vikRta sUtakake lakSaNa 367 caudaha mala 353 akAlakA lakSaNa 367 chayAlIsa aMtarAya 353 ArtavasUtakadhAraNaprakAra 367 antarAya pAlanekA upadeza 353 aThAraha dina pahale rajasvalA hone . munike yogya bhojana 354 para zuddhividhi 368 caryAvidhi 354 dvitIya mata 368 bhikSA denekI vidhi 354 aThArahaveM, unnIsaveM dina tathA inake bAda chayAlIsa doSa 355 rajasvalA ho to zuddhividhi 368 audezika doSa 355 daivakarma aura pitryakarmakI yogyatA 368 sAdhika, pUti, mizra aura prAbhRtika doSa 356 rajasvalA snAna kara punaH rajasvalA ho jAya . bali, nyasta aura prAduSkAra doSa 357 to azucitAvidhi 368 krIta, prAmitya parivartana aura niSiddha rajasvalAkA AcaraNa 368 doSa 358 rajasvalAkI zuddhi / abhihita, udbhinna, AchAya aura mAlAro- bhojana pAna banAnekI aura devasevA haNa doSa 369 dhAtrI, bhRtya aura nimitta doSa do rajasvalAoMke paraspara saMbhASaNaAdikA vanIpaka, aura jIvanaka doSa prAyazcitta 361 krodha aura lobha doSa vijAti rajasvalA striyoMke saMbhASaNAdika 362 pUrvastuti aura pazcAstuti doSa 370 vaidya, mAna aura mAyA doSa rajasvalA hote hue jananAzauca Adi sUtaka vidyA aura maMtra doSa 362 AjAnepara bhojana vidhi cUrNa aura vazIkaraNa doSa 2 bhojana karate karate rajasvalA ho jAya zaMkA aura pihita doSa 362 2 yA rajasvalA honekI zaMkA ho jAya to saMkSipta doSa 371 nikSipta, sAvita, apariNata, sAdhAraNa . - prathama rajasvalA hone para jananAzauca aura dAyaka doSa 363 Adi sUtaka AjAnepara zuddhi 372 lipta, mizra aura aMgAra doSa ......- 363 RtumatIdvArA chuI huI vastuoMke viSayameM 372 dhUma aura saMyojana doSa 363 rajasvalAke hAthakA bhojana kare to apramANa doSa 363 prAyazcitta 372 upasaMhAra 364 rajasvalAkI saMnikaTatAkA doSa 372 terhvaaN-adhyaay| rajasvalAke bhojana zayana Adi sUtaka-kathana-pratijJA 366 sthAnoMkI zuddhividhi 372 359 AdikI yogyatA | ... 369 361 kA prAyazcitta 371 doSa 362 bhojanavidhi Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha. 376 377 377 . .373 377 377 377 378 378 378 (29) viSaya. pRSTha. viSaya. rajasvalAke bAlakakI zuddhi 373 mAtAko putrotpattikA sUtaka rajasvalAke bhojana kiye pAtroMmeM bhojana mAtAko putrIkI utpattikA sUtaka karane para zuddhi 373 prasUtike sAtha eka sthAnameM rahane Adi rajasvalAke pAtra vastra Adise sparza ho kA sUtaka jAya to zuddhi 373- sUtakake anantara sUtaka AjAnepara jAtaka sUtakake bheda zuddhividhi srAva, pAta aura prasUtikA samaya 373 dezAntarakA lakSaNa garbhasrAvakA sUtaka 373 putrako mAtA-pitAkA sUtaka - garbhapAtakAsUtaka 373 pati-patnIko paraspara sUtaka prasUti sUtaka .. 374 pati-patnIko paraspara sUtaka pAlane varNakramase sUtaka 374 kA upadeza nAbhinAlachedanase pahale maraNa ho jAnapara pitAke daza dinoMmeM mAtAke maraNa janma sUtaka 374 kI zuddhividhi mRta bAlakake utpanna honekA yA nAlachedana mAtAke dazadinoMmeM pitAke maraNabAda maranekA janma sUtaka . .. 374 kI zuddhividhi dazadinase pahale marane para mAtA isa viSayameM vizeSopadeza pitAko sUtaka 374 dUradezanivAsI putrako sUtaka niyama dazaveM dina bAda mare hue kA sUtaka 374 dUra deza cale jAnepara samAcAra nAmakaraNa aura vratabaMdhanase pahale na mile to kartavyavidhi mare to kriyAkarma vidhi 375 zuddhike dina rogIkI snAnavidhi nAmakaraNase pahale, pIche aura azanakriyA jvara-grasita rajasvalAkI zuddhi se pahale mare to zarIrasaMskAra vidhi 375 rajasvalA-maraNa nikhanana ( gAr3hane ) kI vidhi 375 prasUti-maraNa dAMta uga Ane para mare to zarIrasaM anyavidhi skAravidhi 375 garbhiNI-maraNa dAMta uga Ane para mare to mAtA pati maranepara dazaveM dina prasUti pitA Adiko sUtaka 375 yA rajasvalA ho jAya to cUDAkarma kiye hueke durmaraNa aura usakI sUtaka vidhi * maraNakA sUtaka 376 kanyAke maraNakA Azauca upanayana saMskArake bAda maraNakA pakSiNI AdikA lakSaNa sUtaka 376 putrI ke lie mAtA pitAkA Azauca jananAzauca 376 bahana aura bhAIko paraspara sUtaka nAlachedanase pahale pitAko sUtakakA nana~da bhAvI aura sAle bahanoI abhAva aura dAnavidhi 376 ko sUtakaniSedha aura snAna 378 379 379 379 379 380 380 380 380 381 382 382 383 383 383 183 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) viSaya. mAtAmaha (nAnA ) AdikA sUtaka sUtaka - niSedha zrotriya Adike marane para snAnopadeza sUtakakA abhAva dhArmika - puruSa ke deha saMskAra kI vidhi usake zarIrasaMskArake artha ani viziSTa puruSa ke zavasaMskAra ke lie ai kanyA, vidhavA Adi ke zavasaMskArArtha agni sarva sAmAnyake zavasaMskArArtha abhi pratyeka agniyoMke lakSaNa ukhAmeM agni- prajvAlana zava - vAhaka puruSoM kI saMkhyA aura bhUSA AdimeM unhIM kI niyukti vimAnameM sulAkara le jAne AdikI vidhi 386 386 zavasaMskAra vidhi citA racane Adike maMtra jalAzaya gamana duSTatithi AdimeM maraNa prAyazcitta atidurbhikSAdike kAraNa maraNa prAyazcitta prAyazcitta dAtA pRSTha. viSaya. 384 kSauravidhi 384 snAnavidhi 384 zilAsthApana aura grAmapraveza 384 385 dvitIya dinase lekara dazaveM dina taka ke kRtya piMDa - pramANa " 385 piMDapAkavidhi pretadIkSA zeSakriyAparyaMta pretadIkSA 385 385 385 385 kartAkA nirNaya zeSa - kriyA asthi-saMcayana gyArahaveM dina kI kriyA bArahaveM dina kI kriyA 387 mRtabiMbakI sthApanA 388 vaidhavyadIkSA vaidhavya avasthAke kRtya 388 388 upasaMhAra 389 dharmopadeza 389 prazasti pRSTha. 390 390 390 391 391 392 392 392 392 393 393 393 394 394 394 394 395 396 397 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) shuddhaashuddhi| shuddhiyaaN| tadRSTvA / gaNadhara pRSTha saM0 paMkti saM0 ashuddhiyaaN| aaadiyaaN| tadRSTvA gaNaghara mokSamukha jo bakareke samAna atizaya kAmI haiM ve bakareke jaise haiN| mokSasukha jaise bakarA atizaya kAmI hotA hai vaisehI jo zAstra sunanemeM atizaya kAmI hoM ve bakare jaise haiN| ye cAroM mAnanese yaha mAnanase o sa~vAra zaiyyA zayyA garmA garmI koTanavAlA kATanevAlA zuddha rAga varNazca varNaizca cAMda jaisA candrakAntamaNi jaisA saivAra gurUpadaza gurUpadeza agni, sUraja, cAMda, dIpaka, agni, sUraja, cA~da, gau, sarpa, sUrya, pAnI aura yogIzvara- dIpaka, saMdhyA, pAnI aura yogIinako dekhatA huA zvara-inako dekhatA huA; tathA gardanake sahArese pITha pIche .. pIThakI taraphase galemeM pezAbake samaya athavA pezAbake samaya sAmAyika karate samaya sAmAyika, pUjA, japa Adi kriyAeM karate samaya . phala vagairahase phala aura koyalese zauca kare zauca kare evaM tIna bAra zauca kare aura tIna hI bAra hAtha dhove / kamarataka snAna karake pairoMko avaziSTa miTTIse paira dhokara kamarakhUba acchI tarahase ghove ... taka snAna kare golIse bhAgase 32 26 33 27 25 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 21 pRSTha saM0 paMkti saM0 azuddhiyAM / goliye pahalI golI 35 dUsarI isase AdhI tIsarI isase AdhI khAzarazca kariMjazca zuddhiyAM / bhAga pahalA bhAga dUsarA isase AdhA tIsarA isase AdhA khAdirazca karaMjaca 21 22 zuddha ora 44 . 21 guruke gRhasthAcArya guruke mAtAko mAtAkA nIrorotA nIrogatA zuddhi zuddhi zUdroM dvArA dhobI kumhAra Adi kAru zUdroMdvArA yajJopavanItako yajJopavItako aura azaucAnte AzaucAnte 21 . dUrAntamaraNe durAttanmaraNe ...... patra pAtra yaMtre maMtre yaMtramaMtraiH - TaTTI hokara Anepara sUtaka zuddhike dina mazAna ghATake Upara jAnepara murdA jalAneko jAnepara kisIkA maraNa sunanepara jAtIya yA gotrajakA maraNa sunanepara apane kuTuMbIkI dUrase yA pAsa dezAntaravartI RSiyoMkA maraNa sunane se maraNakI sunAvanI Anepara para aura jImate samaya pattala phaTa tathA unake jUThe pAtroMse chU jAnepara jAnepara mukhakRt . sukhakRt zadroMko isa uparyukta zaucAcAra zUdroMko isa uparyukta saMpUrNa zaucAvidhikA karanA sukhakara nahIM hai cAra vidhikA karanA sukhakara nahIM hai arthAt ve uparyukta sampUrNa zaucAcAra vidhi na kara apane yogya hI kreN| 17. 21 zUdrAkA zudAH 49 49 5 yayopavIta 14 . dAhine hAthameM * yajJopavIta dAhine kaMdhepara : Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pairoMtaka "pRSTha saM0 paMkti saM0 azuddhiyAM / shuddhiyaaN| 50 puNya-pApaka puNyapApakA 50 muktikA honA muktikA honA ityAdi gauta gauta.. sahaja yaha jala koI bhI bAta satya na ThaharegI- aise kitane hI viSaya haiM jo samajhameM nahIM Ate haiM / aisI dazAmeM ve saba asatya hI tthhreNge| pAMcha pauMcha kachauTA lagAnevAlA kachauTA lagAne vAlA, kachauTA na lagAne vAlA nIle raMgakA yA lAla raMgakA nIle raMgakA zUdroM dvArA kAru zUdroM dvArA zUdroM dvArA kAru zUdroM dvArA aura maMtrasnAna aura mAnasasnAna parAteMka yA Ter3hA-mer3hA hokara yA jhukakara Acamana karaneke bAda ( itanA pada nahIM honA cAhie ) samagra samudra vidI badI cArdhamaSTAviMzatika cArdhaM saptaviMzatika zabdake zabdoMke vidyAke kAraNa vidyAsaMbaMdhI Upari upari yakSa yakSa yakSI unake tarpaNa OM hIM arha jayAyaSTa ityAdi unake tarpaNa yaha unako namaskAra OM hIM arha asi A ityAdi namaskAra ina zlokoMmeM UMca nIca ina zlokoMmeM UMca jAtike manuSyoM donoM tarahake manuSyoMko na ko bhI na 5 karanA hai| karanA hai tathA jo chUne yogya nahIM haiM unheM kisI bhI hAlatameM na chuuve| 15 yakSI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phala ( 27 ) pRSTha saM0 paMkti saM0 azuddhiyAM / shuddhiyaaN| 87 14 Adi duSTa Adi unake duSTa jisase kezaM jisase unake keza 88 1 Ate jAte hoM aise Ate jAte hoM athavA jahA~kA Ane jAnekA rAstA taMga ho aise 88 16 bahuta majabUta makAna nIvako bahuta majabUta bhare cinavAve isa taraha garbhamaMdirameM garbhamaMdirameM pAdakAeM pAdukAeM staMbhAkAra mAnastaMbhAkAra phAla 25 isake bAda AhvAna sthApanA aura isake bAda jinendrake caraNoMkI sannidhikaraNa kara usa jinabiMba sugaMdhita jalase prakSAlakara AvAhana, kI sugaMdhita jalase prakSAla kre| sthApanA aura sannidhikaraNa kre| kramase jalase bhare hue sugaMdhita jalase, jalase aura ikSu rasa Adise bhare hue kalazasthApana kalazoddharaNa aura abhiSeka coddhRtya codvatya sarvoSadhirasase bhare hue kalazase / sauSadhi rasase jinadevakA uddajinadevakA abhiSeka kare / rtana kre| bAI ora jalamaMtrAdike bAI ora banI huI homazAlAmeM jala maMtra Adike cAroM konoM para Upara caukona devabhAgoMpara chatratraya devabhAgoMpara banI huI choTI vedi kApara chatratraya 103 24 unase pUrvavartI jo mAga hai unapara unase pUrva meM arthAt donoM brahma bhAgoMke madhyameM 104 13 kuMDakI kuMDoMkI 107 gaye the jAte haiM vratoyApanake-samaya -- yajJopavIta saMskArake samaya tadhruvaM taddhRvaM 117 11.------- sa raha isa taraha 118 zrIjinapUjana zrIjinasthApana 118 20 madhya dezameM jinadevakI madhya bhAgameM vAstudevoMkI 118 23 . brahmadevakI brahma nAmake yakSakI 118 25 grahabali gRhabali mm 0 4 116 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) "pRSTha saM0 paMkti saM0 ashuddhiyaaN| 137 21 sthApanAkI thI 137 25 kI thI 142 21 bhadrAsana baiThe 195 aNye-pAna bhI dUSita hai 27 kAyase anna agnise pakAye 205 caita 208 dharme - 221 bhUkhe rahane de bAta bhI na kare 197 197 16 226 232 232 nyAyamAga brahmasthAnako chor3a kisI dUsare sthAnameM 17 . shuddhiyaaN| sthApanA kI jAtI hai kI jAtI hai bhadrAsana para baiTheapeya-pAna bhI-rAtrama dUSita kAyase rAtrimeM anna agnise na pakAye caitya dharme . . bhUkhe na rahane de bAta bhI na kare arthAt inake sAtha lena-dena vyohAra na kare nyAyamArge pahaleke brahmabhAgoMko chor3a Ageke brahmamAgoMkI pUrva dizAvAle manuSyabhAga aura devabhAgoMmeM caturthe . una maMDalopara bAI orake cUlAkarma zubhe'li jayAdi bAyeM pairako mRtyozca ___gharapara athavA rAtrimeM athavA zUdrake gharapara bhojana bhattI yogya usake hAthameM arghya de madhuparka gharake daravAjepara varake AjAnepara kanyAkA mAmA usakA hAtha pakar3akara gharake bhItara le jaay| catutha agnimaMDaloMpara dAhinI orake cUlAkama 232 233 252 253 253 257 265 274 276 bhe'nhi jamAdi dAhine pairako mRtyoJca gharapara athavA zUdrake ghara para rAtrimeM bhojana bhattA yAgya arghya car3hAve madhupaka kanyAkA mAmA varako hAtha pakar3akara vedIke pAsa lAve 286 320 322 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha saM0 paMkti saM0 324 13 324 326 339 339 - 339 361 372 374 384 384 17 20 12 13. 14 11 3 23 1 1 azuddhiyAM / veda ke donoM tarapha ( 29 ) pUrvokta donoM dhAnyake pantraiH cedadRzam vivAha meM bhI solaha dina ke ka kara mastakapara purohitajI sUtaka hai dakA aura zuddhiyAM / ukta dhAnyake donoM puMjoMkI AjU-bAjU una donoM dhAnyoM ke maMtra: ca vrate dazam vivAha meM daza dinake kaha kara * mastakapara amRtamaMtradvArA purohitajI jananAzauca hai maraNAzauca kacha nahIM nana~dakA aura nana~da bhAvIkA tathA sAlekA aura sAlA bahanoIkA sAlekA * * * * inake sivAya kucha zlokoMkA artha azuddha ho gayA hai / unakA zuddha bhASAMtara tathA bhAvArtha hama nIce likhate haiM / pAThaka yathAsthAna ThIka karake graMthakA svAdhyAya kareM / pRSTha 33 meM zloka naM0 36: jalAzaya meM se kisI pAtrameM prAsuka jala le, donoM jA~ghoM ke bIcameM donoM hAtha karake yathocita baiThe aura usa jalase zauca kare | pRSTha 33 meM zloka naM0 37: jalAzayaka bhItara guda-prakSAlana na kare, kintu kisI pAtrameM chanA huA pavitra jala judA lekara usase zauca kare / yadi kisI pAtrameM jadA jala na lekara jalAzaya meM hI zauca kare to vaha bhI jalase karIba eka hAtha dUra baiThakara zauca kre| yahAM ' gAlitena pavitreNa ' ke sthAna meM " ratnimAtraM jalaM tyaktvA ' aisA bhI pATha hai / - pRSTha 37 meM zloka naM0 60: bhAvArtha - yaha uddhRta zloka hai / isakA jaina siddhAnta ke anusAra tAtparya itanA hI hai ki kuralA karanevAlA apane mukhake kurale apanI bAI ora pheMke sAmane yA pIThakI tarapha yA dAhinI ora na pheNke| pRSTha 52 meM zloka naM0 13:-- bhAvArtha- -yaha prakaraNa tarpaNakA hai| Age pRSTha naM0 81, 82 aura 83 meM RSitarpaNa, pitaratarpaNa aura jayAdidevatoMke tarpaNa maMtra haiM / inake alAvA vastra nicor3akara pitaroMko jala denekA koI maMtra nahIM hai / aura zloka naM0 12 meM maMtra - pUrvaka vastra nicor3anA likhA hai tathA tarpaNake anatara vastra - saMprokSaNa aura vastra paridhAraNa hotA hai| vastra nicor3anekA naMbara bAdameM AtA hai / paraMtu yahAM bIcahI meM vastra nicor3A huA jala denA likhA huA hai / isase aisA mAlUma par3atA hai ki zAyada zloka naM0 11, 12, 13, prakaraNa pAkara kisIne kSepaka to nahIM milA diye haiM yA kisIne Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNI meM likhe hoM aura lekhakoMkI galatIse ve mUla granthameM sAmila ho gaye hoM ! prAyaH isa grantha kI koI koI pratiyoMmeM vibhinnatA bhI dekhI jAtI haiM / kitane hI zloka aise haiM jo mudrita marAThI pustakameM nahIM haiM aura ve dUsarI pratiyoMmeM haiN| isI taraha saMbhava hai ki koI aisI prati bhI ho jisameM ye zloka na bhI hoN| kadAcit hoM bhI to apekSAvaza doSAdhAyaka nahIM haiN| pRSTha 53 meM zloka naM017: bhAvArtha-isa zlokakA tAtparya sirpha vastra-paridhAraNake anaMtara zarIrako na poMchanekA hai / ataeva sAdhAraNa janatAko isa yukti dvArA na poMchanekA upadeza-mAtra diyA hai / athavA zloka naM. 17-18-19 uddhRta jAna par3ate haiM / athavA prakaraNAnusAra yA to kSepaka rUpase kisIne milA diye hoM yA TippaNI se mUlameM zAmila ho gaye hoM / saMbhava hai aisA hI huA ho / kyoMki prAyaH dekhA gayA hai ki TippaNIkA pATha bhI lekhakoMkI galatiyoMse mUlameM A jAtA hai / astu, kucha bhI ho ina zlokoMkA sirpha tAtparyArtha hI grahaNa karanA cAhie / tAtyArtha itanA hI hai ki snAna kara vastra pahana lene ke bAda zarIrako na poNche| pRSTha 55 meM zloka naM0 26: nIle raMgakA kapar3A dUrase hI tyAgane yogya hai arthAt zrAvakoMko nIle raMgase raMgA huA kapar3A kabhI nahIM pahananA cAhie / paraMtu sote samaya ratikarmameM striyAM yadi nIlA vastra pahaneM to doSa nahIM hai| pRSTha 57 meM zloka naM. 57: sUkhI huI lakar3Ipara kapar3A sukhA dene para do vAra Acamana karanese zuddha hotA hai / ataH pUrva dizAmeM yA uttara dizAmeM dhoyA huA vastra sukhAve / pRSTha 72 meM zloka naM0113, 114:-- apaneko jaisA avakAza ho usake anusAra paMcanamaskAra maMtrake ekasau ATha yA caupana yA sattAvIsa jApa deve| paMcanamaskAra maMtrake do do aura eka padapara vizrAma lete hue nau bAra japane para sattAIsa ucchAsa hote haiM / bhAvArtha-"arhadbhyo namaH siddhebhyo namaH ina do padoMko bolakara thor3A vizrAma le, phira "AcAryebhyo namaH upAdhyAyebhyo namaH" ina do padoMkA bolakara thor3A vizrAma le, bAda "sAdhubhyo namaH" isa eka padako bolakara vizrAma leve| evaM eka paMcanamaskAra maMtrameM tIna ucchAsa, aura nau paMcanamaskAroMmeM sattAIsa ucchAsa hote haiM / isa vidhike anusAra paMcanamaskAra maMtrake uparyukta. jApa denepara sampUrNa pApa naSTa ho jAte haiN| pRSTha 103 meM zloka naM0 109-110: pahaleke brahmabhAgoMko chor3akara AgevAle brahmabhAgoMkI pUrvadizAvartI mAnuSabhAga aura devabhAgoMmeM tIna kuMDa banavAve / una tInoM kuMDoMke bIcameM eka aranipramANa laMbA, itanA hI caur3A. aura itanA hI gaharA caukona-jisake cAroM ora tIna mekhalA (kaTanI ) khiMcI huI hoM aisA eka kuMDa banavAve / -anvaadk| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya vaktavya / khAsa karake jabase zrIyuta bAbU jugalakizorajI mukhtAra likhita zrAvakAcAra sambandhI graMthoMke samAlocanA viSayaka lekha prakAzita hue haiM, tabase digambara jaina samAjameM trivarNAcAra graMthake kaI prasaMgoMko lekara bahuta vAdAnuvAda cala rahA hai| lagabhaga cAra varSa hue hamAre isa kAryAlayake saMcAlaka svargIya paM0 udayalAlajI kAzalIvAlane yaha vicAra kiyA ki, " saMskRta na jAnane vAle svAdhyAya . premI bhAI avazya hI isa bAtake . icchuka hoMge ki yadi trivarNAcAra graMthakA bhASAnuvAda hotA to hama bhI usakI svAdhyAya kara una viSayoMko vicAra sakate / " ataH svargIya paMDitajIne hamAre sAtha vicAra karake isa graMthako hiMdIanuvAda-sahita prakAzita karanA nizcaya kiyA aura anuvAdakA kArya zrIyukta paMDita pannAlAlajI sonIko sauNpaa| isa graMthakA chapanA prAraMbha honeke kucha hI dinoM bAda hama vahIM rahane ke vicArase apane deza haradA cale gaye aura vahAM khAdI banAnekA kArakhAnA jArI kara diyA / pazcAt graMthake kucha hI phArma chape the ki mitravarya paMDita udayalAlajI kAzalIvAlakA svAsthya kharAba ho calA aura isaliye hamane unheM vAyuparivartanArtha tayA auSadhopacArArtha haradA bulA liyaa| ve vahAM eka mAha rhe| vahAMse auSadhopacArArthavardhA aura phira nAzika gaye, para ArAma na huaa| aura duHkha hai ki nAzikameM hI unakA svargavAsa ho gyaa| usa mahAna sAhitya-sevIke viyogase isa kAryAlayako jo kSati pahuMcI hai vaha isake dvArA unake samayameM prakAzita aneka graMthoMke pAThakoM se chipI na hogI / khAsa Apake dvArA anuvAdita zrInemipurANa, bhaktAmarakathA ( maMtra-yaMtra sahita ), nAgakumAracarita, yazodharacarita, pavanadUta (kAvya), sudarzanacarita, zreNikacaritasAra, aura sukumAlacaritasAra graMtha isa kAryAlaya dvArA prakAzita ho cuke haiM / zrIpAMDavapurANa, samyaktvakaumudI aura candraprabhacaritake navIna anuvAdoMkA aise acche rUpameM prakAzita honA bhI ApahIke udyogakA phala hai / inake sivAya ukta svargIya paMDitajI dvArA anuvAdita athavA likhita zrIbhadrabAhucarita, dhanyakumAracarita dharmasaMgrahazrAvakAcAra, ArAdhanAsArakathAkASa, nemicarita (kAvya), saMzayatimirapradIpa, banavAsinI Adi kaI jaina graMtha bhinna 2 prakAzakoM aura vyaktiyoM dvArA prakAzita hue haiN| avazya hI mitra. varya paM0 udayalAlajI kAzalIvAlake uttara avasthAke vicAroMse hama sahamata nahIM the aura una vicAroMke pariNAma-svarUpa unakI usa kRtise hamArA koI sambandha nahIM thA, tathApi isa kAryAlaya dvArA unhoMne di0 jainasAhitya evaM di0. jaina samAjakI jo amUlya sevA kI hai use hama kadApi nahIM bhUla sakate aura usake liye yaha kAryAlaya tathA di0 jaina samAja unakA sadaiva RNI rhegaa| mitravarya paM0 udayalAlajIke svagavAsa hojAne aura bAdameM DeDhavarSataka hamAre yahAM na rahane ke sababa isa graMthake prakAzita honemeM itanA jyAdA vilamba ho gayA / isake liye hama pAThakoM kSamA prArthI haiN| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparyukta vaktavya se yaha bAta pragaTa prakAzita ho rahA hai| ataH samaya 2 para ( 39 ). hai ki lagabhaga cAra varSake dIrgha kaoNlameM yaha graMtha chapaka bhinna 2 mahAzayoM dvArA isakA prUpha tathApi pUrA graMtha chapa jAne para anuvAdaka mahAzayane isakA Adise, aMtataH saMzodhana hai| kara jo 2 azuddhiyAM thIM unakA zuddhipatra tathA jina zlokoMkA anuvAda hI galata huA thA banekA zuddha-anuvAda likha diyA, jo sAthameM prakAzita hai / pAThaka usake anusAra yathAsthAna saMzodhana karake phira graMthakA svAdhyAya kareM / '' isa graMtha ke viSaya aura anuvAda ke sambandhameM hama aura to kucha kaha nahIM sakate haiM, para itanA jarUra kaheMge ki anuvAdaka mahAzayane bar3e parizrama ke sAtha sarala bhASA meM isakA anuvAda kiyA hai| isameM janma se lekara mRtyuparyaMta tInoM varNoMkA AcaraNa aura kriyAoMkA bahuta vistAra ke sAtha khulAzA varNana diyA hai / ataH yadi vivAdastha bAtoMko, thor3I dera ke liye, hama eka tarapha rahane deM, taubhI yaha graMtha gRhasthake liye bahuta hI upayogI, evaM pratyeka jainIke par3hane yogya hai 1 aMtameM hama anuvAdaka mahAzayako dhanyavAda diye binA nahIM raha sakate, jinhoMne hamArI prArthanA svIkAra kara isa graMthakA anuvAda kara diyA / binA ApakI sahAyatA ke hama ise isa rUpa meM prakAzita karanemeM asamartha rahate / tA0 24-11-24 I0 nivedakabihArIlAla kaThanerA jaina / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvItarAgAya namaH / zrIsomasenabhaTTAraka-viracita traivarNikAcAra / pahalA adhyAya / maGgalAcaraNa / zrIcandraprabhadevadevacaraNau natvA sadA pAvanau, ___saMsArArNavatArako zivakarau dharmArthakAmapradau / varNAcAravikAsakaM vasukaraM vakSye suzAstraM paraM, yacchrutvA sucarAnta bhavyamanujAH svargAdisaukhyArthinaH // 1 // jo dharma, artha aura kAma ina tIna puruSArthoM kI prAptike kAraNa haiM, sukha denevAle haiM aura bhavyapuruSoMko saMsAra-samudrase tAranevAle haiM una zrIcandraprabhadevake kAntimAn pavitra caraNoMko namaskAra kara trivarNAcAra nAmake parama pavitra zAstrako kahU~gA / yaha zAstra puNyakA karanevAlA hai aura brAhmaNa, kSatriya, vaizya ina tInoM vargoM ke nitya-naimittika AcaraNoMko prakaTa karanevAlA hai / jise sunakara svargAdi sukhoMko cAhanevAle bhavya puruSa uttama mArgameM lageMge // 1 // yA zrImaddharivaMzavaMzajalajAlhAdaikasUryopamo, ye ke dharmaparAyaNA guNayutAsteSAM sadA svaashryH| . jJAnadhyAnavikAsako munijanaiH sevyo mudA dhArmikaiH, sa zrImAnmunisuvrato jinapatirdadyAnmanovAJchitam // 2 // . Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www somasenabhaTTArakaviracitasUrya jaise kamaloMkA vikAsa karanevAlA hai vaise hI jo harivaMzarUpI kamaloMkA vikAsa karaneko eka advitIya sUrya haiM, jo koI guNoMse yukta dharmAtmA puruSa haiM unake ve sadA Azraya-sthAna haiM-unakI rakSA karanevAle haiM, jJAna-dhyAnako bar3hAnevAle haiM aura jinakI munijana sevA karate haiM ve zrImunisuvratanAtha mere manovAMcchita kAryoMkI siddhi kareM // 2 // vande taM pArzvanAthaM kamaThamadaharaM vizvatattvapradIpaM, ___karmArinaM dayAlu muditazatamakhaiH sevyapAdAravindam / zeSezo yasya pAdau zirasi vidhRtavAnAtapatraM ca mUrbhi, muktizrIryasya vAJcchAM pratidinamatulAM vAJcchati prItiyuktA // 3 // maiM una pArzvanAtha bhagavAnakI vandanA karatA hU~ jo kamaThAsurake madako cUracUra karanevAle haiM, sampUrNa tattvoMko prakAza karaneke lie dIpaka haiM, karma-zatruoMkoM mArakara dUra pheMkanevAle haiM, choTe bar3e saba jIvoM para dayA karanevAle haiM, jinake caraNa-kamaloMkI bar3e bar3e iMdra sevA karate haiM, jinake caraNoMko zeSanAga apane zirapara dhAraNa karatA hai unake sirapara chatra dhAraNa kiye khar3A hai aura jinakI mokSa-lakSmI prItipUrvaka pratidina anupama cAha karatI rahatI hai // 3 // naumi zrIvarddhamAnaM munigaNasahitaM saptabhaGgaprayogai, nirdiSTaM yena tattvaM navapadasahitaM sptdhaa''caaryuktyaa| sujJAnakSmAjabIjaM navanayakalitaM mokSalakSmapradAya, suprAmANyaM paraikAntamatavirahitaM pazcimaM taM jinendram // 4 // jo muniyoMke samUhase yukta haiM, jinhoMne prakhara yuktiyoM ke sAtha sAtha asti, nAsti Adi saptabhaMgoMke dvArA nava padArtha aura sAta tattvoMkA upadeza diyA hai, jaise bIja vRkSakI utpattikA kAraNa hai vaise hI jo paramAtmA kevalajJAnakI utpattimeM kAraNabhUta haiM, nava prakArake nayoMse yukta haiM, pramANa rUpa haiM, mokSa-lakSmIke denevAle haiM aura anekAntarUpa haiM una zrIvardhamAna antima tIrthakarako maiM namaskAra karatA hU~ // 4 // zrIbhAratImakhilalokasukhAvadhAriNI, mAnandakandajananI janajADyanAzinIm / tattvAvakAzakariNIM varabuddhidAyinI, vande hitArthasukhasAdhanakAryakAriNIm // 5 // maiM sarasvatI-devIkI apane hRdayameM upAsanA karatA hU~ jo sampUrNa saMsArI janoMke sukhakA nizcaya karAnevAlI hai, unako Ananda utpanna karanevAlI hai, unake ajJAnAndhakArakA nAza karanevAlI hai, tattvoMkA prakAza karanevAlI hai, sadbuddhi denevAlI hai aura prANiyoMke hitake artha sukhakA upAya dikhAnevAlI hai // 5 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / cAritrojvalagandhavAsitajanaM ziSyeSu kalpadrumaM, vande'haM paralokasArasukhadaM siddhAntapArapradam / AcArya jinasenamAtmacidudairbhavyaughasasya ghanaM, saMsevyaM pragaNairgariSThapadadaM ratnatrayAlaGkRtam // 6 // maiM una AcArya pravara jinasenako namaskAra karatA hU~ jinhoMne apane cAritrakI nirmala sugandhase sabako sugandhita kiyA hai, jo apane ziSyoMke manorathoMko pUrNa karane kalpavRkSa haiM, paralokameM sArabhUta sukhakA mArga dikhAnevAle haiM, siddhAntake pAra pahu~ce hue haiM; aura jaise jala denase dhAnya harAbharA ho jAtA hai vaise hI unake jJAna-jalase bhavyasamUha AlhAdita hotA hai, acche acche guNIjana jinakI sevA karate haiM, uttama sthAnake denevAle haiM aura ratnatrayase bhUSita haiM // 6 // kaliyugakalihantA kundakundo yatIndro, bhavajalanidhipotaH pUjyapAdo munIndraH / guNanidhiguNabhadro yoginAM yo gariSTho, jayati niyamayuktaH siddhaseno vizuddhaH // 7 // kalikAla-sambadhI pApoMko nAza karanevAle zrIkundakundAcArya, bhava-samudrase pAra le jAnevAle aura sampUrNa muniyoMmeM zreSTha zrIpUjyapAdAcArya, guNoMkI khAna zrIguNabhadra AcArya aura cAritrase yukta nirmala zrIsiddhasena AcArya jayavanta raheM // 7 // . mahendrakIrtezcaraNadvayaM me, svAnte sadA tiSThatu saukhyakAri / sidhdAntapAthonidhipAragasya, ziSyAdivargeSu dayAnvitasya // 8 // jo siddhAnta-samudrakA pAra pA cuke haiM aura apane ziSyavargoMpara dayA rakhanevAle haiM una zrI mahendrakIrti bhaTTArakake sukha upajAnevAle donoM caraNa mere antaHkaraNameM sadaiva nivAsa kareM // 8 // yatproktaM jinasenayogyagaNibhiH sAmantabhadraistathA, sidhdAnte guNabhadranAmamunibhirbhaTTAkalakakaiH paraiH / zrIsUridvijanAmadheyavibudhairAzAdharairvAgvarai, - stadRSTvA racayAmi dharmarasikaM zAstraM trivarNAtmakam // 9 // jinasena, samantabhadra, bhaTTAkalaGka, brahmasUri aura paMDita AzAdhara Adi praur3ha vidvAnoMne apane apane race hue granthoMmeM jo kahA hai usIko dekhakara tInoM vargoM ke AcAra-rUpa isa dharmarasika zAstrakI racanA kI jAtI hai // 9 // bahmajJAnavikAsakA vratatapoyuktAzca te brAhmaNA, svAyante zaraNacyutAnapi narA~ste kSatriyAH sammatAH / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 somasenabhaTTArakaviraMcita dharmAdharmavivekacAracaturA vaizyAH smRtA bhUtale, jJAnAcAramahaM pRthakpRthagato vakSyAmi teSAM param // 10 // jo Atma-jJAnakA vikAsa karanevAle haiM, vrata aura tapa sahita haiM ve brAhmaNa kahe jAte haiM / nirAzraya puruSoMkI bhI jo rakSA karate haiM ve kSatriya mAne gaye haiN| aura jo dharma-adharmakI jA~ca karane meM pravINa haiM ve vaizya hote haiM / ataH inakA jJAna aura AcaraNa - judA judA kahA jAtA hai // 10 // sajjanadurjanavarNana | durjanoM kA yaha svabhAva hai ki ve santo janA na gaNayanti sadA svabhAvAt, kSudraiH prakalpitamupadravamalpavatkauM, dAyaM tRNAgnizikhayA bhuvi tUlamekaM tApo'pi naiva kila yatpuratodakAnAm // 11 // pRthivIpara sajjanoMke Upara kucha na kucha upadrava karate hI rahate haiM, kintu sajjanoMkA bhI svabhAva hai ki ve unakI jarA bhI parvAha nahIM karate; pratyuta durjanoMko hI zarmiMdA honA par3atA hai / so ThIka hI hai jo tRNoMkI agnikI jvAlA ruIko jalAtI hai vahI jalake sAmane lApatA ho jAtI hai / sArAMza yaha ki yadi koI duSTa hamArI isa racanAmeM doSa de to bhI hameM koI parvAha nahIM hai| duSToMke thor3e bhI upadravase kSudra puruSa hI Uba kara apane kartavya - pathase hAtha saMkoca lete haiM, para mahApuruSa to apane prArambha kiye hueko pUrNa karake hI chor3ate haiM, cAhe duSTa kitanA hI upadrava kyoM na kareM // 11 // guNAnupAdAya sadA pareSAM santo'tha doSAnapi durjanAzca guNairyutAnAM guNino bhavantu, sarve svadoSAH parikalpanIyAH // 12 // sajjana puruSa to una guNI puruSoMke guNoMko grahaNa kara svayaM guNavAna bana jAte haiM aura durjana puruSa unake doSoMko grahaNa kara doSI hI bane rahate haiM // 12 // gRhNAtu doSaM svayameva durjano, dhanaM svakIyaM na niSidhyate mayA, guNAnmadIyAnapi yAcito muhuH, sarvatra nAGgIkurutAddhaThena saH // 13 // vaha durjana manuSya mere doSoMko svayaM apanA le| ve doSa usakA dhana hai, ataH maiM usako apane dhanako apanAte hue manA nahIM karatA; kyoMki vaha vAra vAra prArthanA karane para bhI mere guNoM ko kabhI svIkAra hI nahIM karegA // 13 // kavirvetti kAvyazramaM satkaverhi, sphuTaM nAkaviH kAvyakartRtvahInaH; yathA bAlakotpattipIDAM prasUtau, na vandhyA vijAnAti jAnAti sUtA // 14 // kavi hI satkavike kAvya ke parizramako pahacAnatA hai / jo akavi hai-- kavitA karanA hI nahIM jAnatA hai-- kavike zramako vaha kyA phcaanegaa| jaise prasUtike samaya bAlakakI utpattise honevAlI pIr3AkA anubhava bA~jha strI nahIM kara sakatI, kintu jo strI putra janatI hai vahI usa pIr3Ako jAnatI hai // 14 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / guNeSu doSeSu na yasya cAturI, nindA stutirvA na hi tena kIrtyate / jAtyandhakasyeva hi dhRSTakasya vai, rUpetra hasiAya paraM vicAraNA // 15 // jaise janmAndha puruSakA rUpake viSayameM vicAra jAhira karanA hAsyAspada hai vaise hI jisa khala puruvameM guNa-dorSoMkI pahacAna karanekI caturAI nahIM hai, jo nindA aura stuti karanA bhI nahIM jAnatA hai phira bhI yadi vaha unake sambandhameM bole to kevala usakI ha~sI hI hogI // 15 // kAvyaM sUte kaviriha kalau tadguNaM santa eva, tanvantyArAduNagaNatayA sva guNa khyApayantaH / ambhaH sUte kamalavanakaM saurabhaM vAyureva, dezaM dezaM gamayati yathA dravyajo'yaM svabhAvaH // 16 // lokameM kavi to kevala kavitA karanevAle hote haiM, kintu sajjanagaNa usake guNoMko cAroM ora phailAte haiM aisA karate hue ve eka prakArase apane hI guNoMkI prakhyAti karate haiM / so ThIka hI hai, jo dUsaroMke guNoMkA bakhAna karate haiM unake guNoMkA bakhAna pahale hotA hai / jaise ki ala kamaloMko utpanna karatA hai aura usakI saurabhako vAyu deza dezameM le jAtA hai; aura vaha vAyu svayaM unakI sugaMdhase sugandhita hotA hai / dravyoMkA svabhAva hI prAyaH aisA hotA hai jo eka puruSa kisI kAryako kara detA hai aura usase dUsare puruSa phAyadA uThAte haiM // 16 // zuzrUpaye bhavyajanA vadante, jinezvarairuktamupAzritAya / / zabdAstadarthAH sakalAH purANA, nindA na kAryA kavibhistu teSAm // 17 // jisa dharmake svarUpako gaNadharoMke lie zrI jinadevana kahA thA usIko bhavyajana-gaNaghara, AcArya--apane bhaktoMko kahate haiM / sAre zabda bhI prAcIna haiM aura unake vAcya padArtha bhI prAcIna hI haiN| isa lie jina vAcya arthoMke lie jina vAcaka zabdoMkA prayoga jaisA jinadevane kiyA thA vaisA hI AcArya karate haiN| isa viSayameM kaviyoMko unakI nindA nahIM karanA cAhie // 17 // chandoviruddhaM yadalakSaNaM vA, kAvyaM bhaveccennibiDaM pramAdAt / tadeva dUrIkurutAtra bhavyaM, sAdhveva hi svIkurutAtra santaH // 18 // yadi pramAda-vaza koI racanA chandazAstrase viruddha athavA vyAkaraNase viruddha ho to use sajjanagaNa chor3a deM aura jo bhavya-sundara--ho, acchI ho use svIkAra kareM / / 18 // ___ parihartavyo durjana iha loke bhUSito'pi guNajAlaiH / maNinA bhUSitamUrdhA phaNI na kiM bhayaGkaro nRNAm // 19 // durjana yadi guNoMse alaMkRta bhI ho to bhI usase bace rahanA hI zreSTha hai| kyA jisa sarpake sirapara maNi hai vaha DarAvanA nahIM hotaa| sArAMza--mANise vibhUSita sarpakI taraha guNayukta durjanase dUra hI rahanA cAhie // 19 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMmasenabhaTTArakaviracita vaktAkA lakSaNa | sarveSAM darzanAnAM manasi parigatajJAnavettA bhaveddhi, vaktA zAstrasya dhImAnvimalazivasukhArthI sutattvAvabhAsI / nirlobhaH zuddhavAgmI sakalajanahitaM cintakaH krodhamukto, garvonmukto yamADhyo bhavabhayacakito laukikAcArayuktaH // 20 // vaha uttama vaktA hai jo saba darzanoMkA jAnanevAlA hai, buddhimAn hai, mAkSa-sukhakA cAhanevAlA hai, tattvoMke svarUpako spaSTa samajhAnevAlA hai, lobha-lAlasA rAhata hai, jisake vacana miSTa aura spaSTa hai, sabhI zrotAoMke hitakI kAmanA karatA hai, krodhase rahita hai, saba tarahake garvase vinirmukta hai-- namra hai, yama-niyamoMse yukta hai, saMsArake bhayase cakita - duHkhoMse DaranevAlA hai aura laukika sadAcArase paripUrNa hai // 20 // graMtha-lakSaNa | yasmin granthe padArtha nava dazavidhako dharma eko'pyaneko, jIvAjIvAditattvAni suzubhavinayo darzanajJAnacaryAH / dhyAnaM vairAgyavRddhiH sujinapatikathA cakrinArAyaNI vA, so'yaM granthastato'nyA janamukhajanitA vaikathA ho bhavetsA // 21 // saccA zAstra vahI hai jisameM puNya-pApa Adi nau padArthoMkA, uttama kSamAdi dasa dharmoMkA, jIvaajIva Adi sAta tattvoMkA, zubha vinayakA, darzana - jJAna - cAritrakA aura dhyAnakA sAMgopAMga kathana hai, jo vairAgyako bar3hAnevAlA hai aura tIrthakara, cakravartI, nArAyaNa Adi tiresaTha zalAkAke mahApuruSoMkI jisameM jIvanI likhI hai / aura isase nirAlI, manuSyoMke dvArA kahI gaI kevala DAgAMrAdi-yukta kathAe~ haiM ve saba vikathAe~ haiM // 21 // zrotAoMke lakSaNa | dharmI dhyAnI dayADhyo vrataguNamaNibhirbhUSito'ho bhavetsaH, zrotA tyAgI ca bhogI jinavacanarato jJAnavijJAnayuktaH / nindAdoSAdimukto gurupadakamale SaTpadaH zrIsamarthaH, sacchAstrArthAvadhArI zivasukhamatimAn paNDitaH sadvivekI // 22 // zrotA- - zAstra sunanekA pAtra vahI hai jo dharmAtmA hai, prazasta dhyAna karanevAlA hai, dayAlu hai, ahiMsAdi vrata aura samyaktvAdi guNa athavA aSTa mUla guNarUpa mahAmaNiyoMse vibhUSita hai, tyAgI -dAna denevAlA - hai, bhogI -- apanI sampattikA yogya upabhoga karanevAlA -- hai, jisakI jaina zAstroMmeM acchI ruci hai, jJAna-vijJAnase sahita hai, kisIkI nindA Adi nahIM karatA hai, guruke caraNa-kamaloMmeM bhauMreke mAniMda lavalIna hai, vibhava-sampanna hai, zAstra ke sadupadezakI dhAraNA rakhanevAlA hai, mokSamukhakA abhilASI hai, vidvAna hai aura uttama vicAravAn hai // 22 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. traivarNikAcAra caturdazAtra vai santi zrotAraH shaastrhetvH| uttamA madhyamA nIcAstrividhA lokavartinaH // 23 // saMsArameM zAstra sunanevAle zrotAgaNa caudaha prakArake hote haiN| inameM koI uttama, koI madhyama aura koI jaghanya aise tIna tarahake hote haiM // 23 // gohaMsamRcchukAjAhimahiSAzcAlinI shilaa| kaGkacchidraghaTau daMzamArjArasajalaukasaH // 24 // gAya, haMsa, mRttikA, totA, bakarI, sarpa, bhaiMsa, calanI, silA, kaMgI, sachidra ghar3A, DA~sa, billI aura jauMka ye Upara kahe gaye caudaha prakArake zrotAoMke caudaha nAma hai // 24 // gohaMsamRcchukAH zreSThA mdhyaashcaajaashilaaghttaaH| zeSA nIcAH pariproktA dharmazAstravivarjitAH // 25 // gAya, haMsa, miTTI aura toteke jaise yecAra uttama zrotA haiM / bakarI, silA aura kalazake jaise ye tIna madhyama zrotA haiM aura bAkI bace hue sAta jaghanya zrotA haiM, jo ki dharmazAstrake jJAnase nire zUnya hote haiN| bhAvArtha-ina caudaha vastuoMke svabhAvake jaise caudaha tarahake zrotAgaNa hote haiN| inakA khulAsA isa prakAra hai jaise gAyeM jaisA milA vaisA khAkara dUdha detI haiM vaise hI jo jaisA jainavAkya ho vaisA sunakara apanA aura dUsarekA bhalA karate haiM ve zrotA gAyake samAna haiM / jo sArabhUta vastuko grahaNa kareM ve haMsake samAna haiN| jaise miTTI pAnIko apanA kara gIlI ho jAtI hai vaise hI jinavAkyoMke sunanese jinake pariNAma komala ho jAte haiM ve miTTIke jaise haiM / jaise toteko eka bAra samajhA denese vaha usakI acchI taraha dhAraNA rakhatA hai vaise hI jo zrotA eka bAra jinavAkyoMko sunakara usakI dRr3ha dhAraNA karate haiM ve toteke jaise haiM / ye cAra uttama zrotA haiN| jo bakareke samAna atizaya kAmI haiM ve bakareke jaise haiN| jo zrotA capacApa baiThe raheM zAstra-zravaNameM kucha vighna na DAleM ve silA samAna haiM / jaise phaTe ghaDemeM jala nahIM ThaharatA vaise hI jinake hRdayameM jinavAkya to Thaharate nahIM haiM, kintu zAstrameM kacha upadrava nahIM macAte haiM ve phaTe ghar3eke barAbara haiN| ye tInoM prakArake zrotA madhyama haiM / yadyapi inase kacha hotA jAtA nahIM hai tathApi ye zAstra, vyAkhyAna AdimeM gar3abar3a nahIM macAte haiM, isalie ye madhyama zrotA hai / inase jo pahaleke uttama zrotA haiM ve zAstra. vyAkhyAna Adi sunakara usakA upayoga dhAraNA Adi karate haiM isalie unheM uttama kahA hai / jaise sA~pako dUdha pilAnese ulTA vaha jahara ulagatA hai vaise hI jo hitakara jainavAkyako ahita kara samajhate haiM, sArako asAra samajhate haiM aura sIdheko ulTA jAnate haiM ve sarpake jaise zrotA hote haiM / jaise bhaiMsA sAre pAnIko gaMdalA kara detA hai vaise hI jo zAstrasabhAmeM baiTha kara zAstroMmeM gadalA pana macA deM ve zrotA bhaiMseke mAniMda hote haiM / jaise calanI sArabhUta ATeko nIce girA detI hai, asArabhUta tuoMko grahaNa karatI hai vaise hI jo zrotA zAstra-saMbaMdhI sAra bAtako chor3akara asAra grahaNa karate haiM ve calanIke jaise haiM / jaise kaMghI sirake kesoMko grahaNa karatI hai vaise hI jo vaktAke doSoMko ukelatA rahatA hai vaha kaMghIke mAniMda hai / jaise macchara jahA~ pAnI dekhatA hai vahIM ramaNa karatA hai vaise hI jo vaktAkI bhUla huI ki use caTa pakar3akara AnaMda manAve vaha Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasemabhahArakAviracita DA~sake barAbara hai / jaise billI apane sajAtIya dveSa karatI hai vaise hI jo dUsare zrotAoMse jo dveSa kareM ve billIke jaise zrotA haiN| jaise jauMkako khUna hI acchA lagatA hai vaise hI jinako acchI bAta to na ruce aura kharAba bAtakI ora hI jinakI paraNati ho ve jauMkake jaise zrotA haiM / ye saba jaghanya zrotA haiM / sArAMza uttama zrotA to zAstra sunakara sva aura parakA upakAra karate haiM; madhyama zrotA yadyapi sva-parakA upakAra nahIM karate, parantu dUsaroMke dharmaseknameM bhI kucha bAdhA nahIM dete / aura tIsare jaghanya zrotA upakAra to dUra rahe pratyuta apanA aura purakA apakAra karate haiM / ataH ye jaghanya darje ke zrotA zAstra par3hane, zAstra-vyAkhyAna sunane Adike bilakula pAtra nahIM haiM // 25 // upodghAta / zrIsAmAyikazaucasAndhyavidhisatpUjAsumantrAzanaM, dravyopArjanagarbhadhAnabhRtayastriMzatkriyAH satrikAH / maujIbandhanasadvatopadizanaM pANigraharSinate, granthe sUtakakaM trayodazatayAdhyAyAn vidhAsyAmyaham // 26 // sAmAyika, zauca, sandhyAvidhi, pUjA, maMtra, bhojana, dhana kamAnekI vidhi, garbhAdhAnAdi teMtIsa kriyAe~, yajJopavIta, bratoMkA upadeza, bivAha, munivrata aura sUtaka ye teraha viSaya jude jude teraha adhyAyoM dvArA isa granthameM kahe jAveMge // 26 // guNAn granthasya vaktazca zrotRNAM kramazaH sphuTam / vidhAyAdhyAyakAneva kathayAmo'dhunA'dRtAn // 27 // vaktAke guNa, zAstrake guNa aura zrotAoMke guNa ye to kramase pIche spaSTa kaha cuke haiN| aba ve teraha biSaya, jinake ki Uparake zlokameM kahanekI pratijJA kI hai, kramase kahe jAte haiM // 27 // sAmAyika / dhyAnaM tAvadahaM vadAmi viduSAM jJAnArNave yanmata, __mAta raudrasadhaHzuklacaramaM duHkhAdisaukhyapradam / piNDasthaM ca padastharUparahitaM rUpasthanAmA paraM, teSAM bhinnacatuzcaturviSayajA bhedAH pare sAnta vai // 28 // jJAnArNava zAstrameM jisa dhyAnakA vistArase kathana kiyA gayA hai usIkA yahA~ para saMkSepameM kiyA jAtA hai| vaha dhyAna Arta, raudra, dharma aura zukla isa prakAra cAra tarahakA hai| inameMse ArtadhyAna aura raudradhyAna to duHkhake karanevAle haiM tathA dharmadhyAna aura zukladhyAna ye do dhyAna sukhake denevAle haiN| tathA piNDastha, padastha, rUpastha aura rUpAtIta aise bhI dhyAnake cAra bheda haiM |tthaa Uparake ArtadhyAna AdimeMse pratyeka dhyAnake cAra-cAra padArtha dhyeya haiM, ataH hara ekake apane apane viSayake anusAra cAra cAra bheda hote haiM // 28 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaadhaar| . ArtadhyAnake bheda / ArtadhyAnaM caturbhedamiSTavastuviyogajam / aniSTavastuyogotthaM kizcidRSTvA nidAnajam // 29 // kizcitpIDAdike Ate cintAM kurvAnta cejjddaaH| tasmAtyAjyaM tu pApasya mUlamArta sudUrataH // 30 // apane putra, strI Adi iSTa vastuoMkA viyoga ho jAne para aisA cintavana karanA ki ye mujhe kisa taraha prApta hoM, yaha pahalA iSTaviyogaArtadhyAna hai / viSa, kaNTaka, zatru Adi aniSTa vastuoMkA saMyoga hone para unake viyoga honekA cintavana karanA yaha dUsarA aniSTasaMyogaArtadhyAna hai| AgAmI bhogoMkA cintavana karanA yaha tIsarA nidAnajanya ArtadhyAna hai / zArIrika pIr3Ake ho jAne para usakA cintavana karanA cauthA vedanAjanya ArtadhyAna hai / yaha ArtadhyAna pApake kAraNa haiM aura inase tiggati hotI hai, ata: inakA dUrase hI tyAga karanA acchA hai // 29-30 // raudradhyAnake bheda / prANinAM rodanAdraudraH krUraH sattveSu nighRNaH / - pumA~statra bhavaM raudraM viddhi dhyAnaM caturvidham // 31 // jo puruSa saMsArake duHkhoMse khedakhinna hue jIvoMko dekhakara unapara dayA bhAva na kara pratyuta krUratA dhAraNa karatA hai use prANiyoMko pIr3A pahu~cAneke kAraNa rudra kahate haiM / isa rudra-krUra-manuSyake dhyAnako raudradhyAna kahate haiM / vaha cAra prakArakA hai // 31 // hiMsAnandAnmRSAnandAtsteyAnandAtprajAyate / parigrahApAmAnandAtyAjyaM raudraM ca dUrataH // 32 // hiMsAmeM AnaMda mAnanese, jhUThameM AnaMda mAnanese, caurI karanemeM AnaMda mAnanase aura parigrahakI rakSAmeM Ananda mAnanese cAra prakArakA raudradhyAna hotA hai, ataH yaha dhyAna dUrase hI tyAgane yogya hai // 32 // dharmadhyAnake bhed| aajnyaapaayvipaaksNsthaanaadivicyaantkaaH| dharmadhyAnasya bhedAH syuzcatvAraH zubhadAyakAH // 33 // ___ AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAnavicaya ye cAra dharmadhyAnake bheda haiM / ye cAroM hI dhyAna zubha haiM aura prANiyoMkA bhalA karanevAle haiM // 33 // yatproktaM jinadevena satyaM taditi nishcyH| mithyAmataparityaktaM tadAjJAvicayaM matam // 34 // o padArthakA svarUpa jinabhagavAna dvArA kahA gayA hai vaha satya hai aisA nizcaya karanA vaha mithyA vAsanAoMse rahita AjJAvicaya nAmakA dharmadhyAna hai / bhAvArtha-isa kaliyugameM upadeza karane Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracitavAle kevalI, zrutakevalI to haiM nahIM aura padArtha atyanta sUkSma haiM / unake jAnaneko hamAre pAsa pUre sAdhana bhI nahIM haiM / buddhi bhI atyanta manda haiM / aise samayameM sarvajJakI AjJAko hI pramANa mAnakara una gahana padArthokA nizcaya karanA AjJAvicayadharmadhyAna hai // 34 // yena kena prakAreNa jaino dharmaH pravardhate / tadeva kriyate pumbhirapAyavicayaM matam // 35 // jisa kisI taraha jainadharma bar3hatA rahe aisA vicAra karanA apAyavicayadharmadhyAna hai / bhAvArthayaha prANI mithyAdRSTiyoMke paMjemeM pha~sakara isa bhava-samudrameM anekoM gote khA rahA hai; tathA kaI loga viSayoMkI vAsanAoMse lAlAyita hokara prANiyoMko ulTA samajhA rahe haiM svayaM sanmArgase pichar3e hue haiM aura sAtha sAthameM una besamajha bhole jIvoMko bhI apane mohajAlameM jakar3akara haTA rahe haiM / inako kaba subuddhi prApta hogI aura apane bhuja-paMjarameM phA~sakara duHkha-rUpI dahakatI huI agnimeM logoMko DAlanevAle ye loga kumArgase kaise haTeMge; aura kaise parama zAnta aura sukha denevAle sanmArgameM lageMge, aisA cintavana karanA apAyavicayadharmadhyAna hai // 35 // zubhAzubhaM ca yatkArya kriyate karmazatrubhiH / tadeva bhujyate jIvarvipAkavicayaM matam // 36 // ye karma-zatru burA-bhalA phala utpanna karate rahate haiM aura usI phalako bicAre ye jIva rAtadina bhogate rahate haiM, isa prakAra karmoke zubha-azubha phalakA cintavana karanA vipAkavicayadharmadhyAna hai // 36 // zvazre duHkhaM sukhaM svarge madhyaloke'pi tadvayam / loko'yaM trividho jJeyaH saMsthAnavicayaM param // 37 // lokake tIna bheda haiM; adholoka, madhyaloka aura Urdhvaloka / adholokameM nArakiyoMkA nivAsa hai| vahA~ para una jIvoMko bar3A hI kaSTa hai-pala bhara bhI unheM sukha nahIM hai| sArAMza yaha ki unako dinarAta duHkha hI duHkha sahana karanA par3atA hai| UrdhvalokameM deva rahate haiM / vahA~ para unako kaI prakArakI sukha-sAmagrI apane apane bhAgyake anusAra milI huI hai, jisakA ve yatheSTa upabhoga karate rahate hai| tAtparya yaha ki una svargIya jIvoMkA jIvana eka tarahase sukhamaya hI hai| aura madhyalokameM sukhaduHkha donoM haiM / isa taraha lokake AkArakA cintavana karanA saMsthAnavicayadharmadhyAna hai // 37 // zukladhyAnake bhed| zukladhyAnaM caturbhedaM sAkSAnmokSapadapradam / pRthaktvAdivitarkAkhyavIcAraM prathamaM matam // 38 // ekatvAdivitarkAkhyavIcAraM ca dvitIyakam / sUkSmakriyApratIpAti tRtIyaM zuklamuttamam // 39 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| vyuparatakriyAnivRttisturya zuklamucyate / eteSAM nAmato'rthazca jJAyate guNavattayA // 40 // zukladhyAnake cAra bheda haiM aura yaha sAkSAt mokSake kAraNa haiM / pahalA pRthaktvavitarkavIcAra, dUsarA ekatvavitarkaavIcAra tIsarA sUkSmakriyApratipAti aura cauthA vyuparatikriyAnivRtti hai| inakA artha inake nAmase hI bhale prakAra spaSTa hai // 38-39-40 // pRthaktvena vitarkasya vIcAro yatra tadviduH / savitarka savIcAraM pRthaktvAdipadAhvayam // 41 // jisa dhyAnameM judA judA vitarka--zruta kA vIcAra-saMkramaNa hotA rahatA hai use pRthaktvasAvatarkasavIcAra dhyAna kahate haiN| bhAvArtha-jisameM judA judA zrutajJAna badalatA rahe use savitarkasavIcAra-sapRthaktvadhyAna kahate haiM // 41 // ekaktvena vitarkasya syAdyatrAvicariSNutA / savitarkamavIcAramekatvAdipadAbhidham // 42 // jisa dhyAnameM zrutajJAnakA saMkramaNa na hotA ho aura jo eka rUpase sthira ho use savitarkaavIcAraekatvadhyAna kahate haiM // 42 // manovacanakAyA~zca sUkSmIkRtya ca sUkSmikAm / kriyAM dhyAyetparaM dhyAnaM pratipAtaparAGmukham // 43 // jisameM mana vacana aura kAyako sUkSma karake sUkSma kriyAkA dhyAna kiyA jAya use sUkSmAkriyApratipAti dhyAna kahate haiM / bhAvArtha-yaha dhyAna terahaveM guNasthAnavartI paramAtmAke hotA hai / jaba unakI Ayu eka antarmuhUrta pramANa raha jAtI hai taba isa dhyAnake yogya ve hote haiM / jisa samaya AyukarmakI sthiti to kama raha jAya aura nAma, gotra aura vedanIyakI sthiti adhika ho usa samaya unakI Ayukarmake samAna sthiti karaneke lie ve daNDa, kapATa, pratara aura lokapUraNa aise cAra samayoMmeM cAra samuddhAta karate haiM / lokapUraNa samuddhAta una karmokI sthitiko ve Ayukarmake barAbara kara dete haiM / isake pazcAt ve puna: cAra hI samayameM apane Atma-pradezoMko zarIra-pramANa karake vAdarakAyayogameM sthita hote haiM aura vAdaramanoyoga aura vacanayogako sUkSma karate haiM, puna: kAyayogako chor3akara manoyoga aura vacanayogameM sthiti karate haiM aura vAdarakAyayogako sUkSma karate haiM / pazcAt sUkSmakAmayogameM sthiti kara manoyoga aura vacanayogakA nirodha karate haiM / isake bAda ve sAkSAt sUkSmAkriyadhyAnakA dhyAna karaneke yAgya hote haiM / basa yahI sUkSmakAyayogameM sthira honA tIsarA sUkSmakriyApratipAtidhyAna hai // 43 // _____ tato niruddhayogaH sannayogI vigatAsravaH / - samucchinnakriyAdhyAnamanivRtti tadA bhavet // 44 // isake bAda sampUrNa yogoMse rahita hokara aura sarva karmoMke Asravase rahita hokara ayogakevalI paramAtmA samucchinnakriyavyuparatidhyAnako dhyAte haiN| bhAvArtha-cauhadaveM guNasthAnameM yaha dhyAna hotA hai / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita isa guNasthAnakA kAla a I u R lR ina pA~ca hasva akSaroMke uccAraNameM jitanA samaya lagatA hai utanA hai / yahA~ para usa sUkSmakAyayogakA nirodha ho jAtA hai, isa lie ye niruddhayoga kahe jAte haiM; inake kisI bhI karmakA Asrava nahIM hotA, ataH vigatAsrava kahe gaye haiM / isa guNasthAnake upAMtya samaya meM --- carama samayase eka samaya pahale -- 72 karmoMkA nAza hotA hai usI kSaNa meM samucchinnakriyadhyAna hotA hai / isake bAda carama samayameM teraha prakRtiyoMkA nAza kara ve paramAtmA mukti-prAsAdameM pahu~ca jAte haiM // 44 // 12 ArtaraudrasudharmAkhyazukladhyAnAni cAgame / jJeyAni vistareNaiva kAraNaM sukhaduHkhayoH // 45 // yahA~ saMkSepameM cAroM dhyAnoM kA svarUpa dikhAyA gayA hai / inakA vizeSa vistAra Agamase jAnanA caahie| inameMse Arta- raudra to duHkhake kAraNa haiM aura dharmya - zukladhyAna sukhake kAraNa haiM // 45 // yatkiJcidvidyate loke tatsarvaM dehamadhyagam / iti cintayate yastu piNDasthaM dhyAnamucyate // 46 // isa lokameM jo kucha bhI padArtha mojUda haiM una sabakA apane zarIrameM cintavana karanA piNDastha dhyAna hai // 46 // ekadvitricatuHpaJcaSaDaSTau SoDazAdikAH / akSarAtmyaparA mantrAH zarAgnisaMkhyakAstathA // 47 // evaM mantrAtmakaM dhyAnaM padasthaM paramaM kalau / zarIrajIvayorbhedo yatra rUpasthamastu tat // 48 // eka, do, tIna, cAra, pA~ca, chaha, ATha, solaha aura peMtIsa akSaroMke maMtroMkA dhyAna karaneko padastha dhyAna kahate haiM / aura jisameM zarIra aura jIvakA bheda cintavana kiyA jAya use rUpastha dhyAna kahate haiM / bhAvArtha - vibhUti-yukta arhanta devake guNoMkA cintavana karanA rUpastha dhyAna hai // 47-48 // aSTakarmavinirmuktamaSTAbhirbhUSitaM guNaiH / yatra cintayate jIvo rUpAtItaM taducyate // 49 // ATha karmoMse rahita aura ATha guNoMkara sahita amUrttika siddha paramAtmAke dhyAna karaneko rUpAtIta dhyAna kahate haiM / yahA~ ina cAroM dhyAnoMkA kevala akSarArtha likhA gayA hai, vizeSa kathana jJAnArNava Adi granthoMse samajhanA cAhie // 49 // prAtaH kAla - saMbaMdhI kriyAe~ / prAtazcotthAya pumbhirjinacaraNayuge dhAryate cittavRtti, - rAta raudraM vihAya pratisamagamiyaM cintyate saptatattvI / dhyAnaM dharmya ca zuklaM vigatakalimalaM zuddhasAmAyikaM ca, kutratyo'yaM madAtmA vividhaguNamayaH karmabhAraH kuto me // 50 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNikAcAra | sabere hI zaiyyAse uThakara jinendra devake caraNoMmeM apanI lau lamAve; Arta-raudra dhyAnako chor3akara hara samaya sapta tattvoMkA cintavana kare; dharmyadhyAna aura zukladhyAnakA cintavana kare aura pApoMse chur3AnevAle sAmAyikako kare / tathA yaha bhI vicAra kare ki yaha nAnA guNoMkA puMja merA AtmA kahA~se AyA aura yaha duHkhadenevAlA karmabhAra mere kaise lagA // 50 // saMsAre bahuduH khabhArajaTile duSkarmayogAtparaM, rasi narajanma puNyavazataH prAptaH kadAcitkacit / duSprApaM jinadharmamUrjitaguNaM samprApya sandhIyate, nAnA duSkRtanAzanaM sukhakaraM dhyeyaM paraM yomibhiH // 51 // ina duSTa karmoMke kAraNa yaha saMsAra aneka prakArake duHkhabhArase jaTila hai / isameM kisI zubhakarmake udayase isa jIvane manuSya janma pAyA hai| ise jainadharma bar3I kaThinatAse prApta huA hai| jainadharma aneka pApoMko kSaNabhara nAza kara denevAlA hai, acintya sukhakA karanevAlA hai| bar3e bar3e yogIzvara isakA dhyAna karate haiM / yaha utkRSTa guNoMkA bhaMDAra hai // 51 // AhArasAdhvatraparigrahamaithunAkhyAH, saJjJAzcatasra iti tAbhirupadruto'GgI / kutrApi no sa labhate bhuvanatraye'smin, saukhyasya lezamapi cintyamiti prabhAte // 52 // 13 AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ye cAra prakArakI abhilASAe~ isa jIvako khUba satA rahI haiM / ise tInoM bhuvanoMmeM kahIM para bhI sukhakA leza bhI nahIM milatA / isa taraha subaha hI subaha uThakara ciMtavana kare / tathA -- // 52 // duHkhaM zvabhreSu zItaM bahulamatitarAmuSNameva kSudAdi-, cchedo bhedazva gharSaH krakacavidhitayA pIlanaM yantramadhye | zArIraM cAntranizkAsanamapi bahudhA tADanaM mudgarAdyai-, ragnijvAlAnuSaGgaH pracuraduritato vartate zrUyamANaM // 53 // narakameM zIta-uSNakI bar3I hI bahulatA hai / tIna lokakA anna aura pAnI pIne para bhI bhUkha-pyAsa nahIM miTatI, parantu vahA~ eka kaNa bhI annakA nahIM milatA aura na pAnIkI eka bU~da hI milatI hai / vahA~ para nArakI isake hAtha-paira - nAka-kAna Adiko zastroM dvArA chedate haiM, bhedate haiM, karotase cIrate haiM, yaMtroMse pelate haiM, isake zarIrakI A~te pakar3akara khIMcate haiM, mudgaroMse pITate haiM, aura dahakatI huI agnimeM uThAkara pheMkate haiN| isa taraha yaha jIva apane kiye hue pApakarmoMke kAraNa narakoMmeM khUba kaSTa uThAtA hai // 53 // tiryakSvAtapazItavarSajanitaM duHkhaM bhayaM kAnane, siMhAderatibhArakarmavahanaM santADanaM chedanam / kSuttRSNAdi ca kITanAmamazakairdazastathA mAkSikaiH, svAdhInatvaparAGmukhaM vidhivazAdbandhAdikaM vartate // 54 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakAvaracita karmayogase tiryaggati meM yadi yaha janma dhAraNa karatA hai to vahA~ para bhI tIvra garmI, ThaMDa aura varSA nimittase utpanna hue duHkhoMko bhogatA hai; jaMgaloMmeM siMhAdi krUra jAnavaroMke bhayase duHkhI hotA hai; apanI pITha para khUba bhAra lAdatA hai; lakar3I, kor3e, cAbuka Adise piTatA hai / vahA~ isake nAkakAna chede jAte haiM; bhUkha-pyAsakI tIvra vedanAko sahatA hai; DA~sa, macchara, makkhie~ atyanta kATatI rahatI haiM; svAdhInatAkA jahA~ para leza bhI nahIM hai aura rassI Adise eka jagaha bandhe hue rahanA par3atA hai / sArAMza yaha ki tiryaggatimeM bhI duHkha hI duHkha bhare hue haiM; sukhakA nAmanizAna bhI nahIM hai // 54 // 14 martyeSviSTaviyogajaM duritato duHkhaM tathA mAnasaM, zArIraM sahajaM caturvidhamidaM cAgantukaM zrUyate / dAridyAnubhavaH pratApaharaNaM kIrtikSayaH sarvathA, raudrArtiprabhavaM tathA vyasanajaM bandhAdikaM cAparam // 55 // manuSya - gatimeM bhI apane hRdayake bhUSaNa strI, putra Adike viyogase atyanta kaSTa hotA hai / mAnasika kleza, zArIrika kleza, svAbhAvika kleza aura Agantuka kleza yaha cAra prakArakA kleza bhI isI manuSya - gati meM sunA jAtA hai / daridratAkA anubhava karanA par3atA hai, apamAnita honA par3atA hai, badanAmI uThAnI par3atI hai, isa kAraNa ise atyanta ghora duHkha hotA hai / raudradhyAna, ArtadhyAnake karanese, vyasanoMke sevana se tathA aura bhI vadha - vaMdhanAdike kAraNa aneka du:kha isa manuSya - gatimeM prApta hote haiM / / 55 / deveSveva ca mAnasaM bahutaraM duHkhaM sukhacchedakaM, devInAM virahAtprajAyata iti prAyaH svapuNyacyuteH / indrasyaiva suvAhanAdibhavanaM dAsatvamaGgIkRtaM, nAnaizvaryaparAGmukhaM maraNato bhItistasthA dustarA // 56 // devagatimeM yadyapi zArIrika kaSTa nahIM hai to bhI devI Adike viyoga ho jAneke kAraNa bar3A bhArI mAnasika kaSTa hotA hai, jo sukhakI jar3a koTanavAlA hai / tathA puNyakarma ke abhAva se kitane hI devagaNa indrake vAhana Adi banakara rahate haiM / kitanoMko dAsatva svIkAra karanA par3atA hai| kitane aizvaryase kosoM dUra haiM / ye bar3e bar3e Rddhi-sampanna devoMkA aizvarya dekha dekhakara mana hI manameM jhulasate rahate haiM / ve maranese bar3e hI Darate rahate haiM / isa prakAra vahA~ bhI kaI tarahake duHkha bhare par3e haiM // 56 // loko'yaM nATyazAlA racitasuracanA prekSako vizvanAtho, tataisi nRtyakA vividhatanudharo nATakAcAryakarma / tasmAdraktaM ca pItaM haritasudhavalaM kRSNamevAtra varNa, dhRtvA sthUlaM ca sUkSmaM naTati sunaTavat nIcako caiH kuleSu / / 57 / / yaha saMsAra eka khUbasUrata banI huI nATyazAlA ( thieTara ) hai; siddha paramAtmA darzaka haiM; aneka prakAra dehadhArI yaha jIva nartaka hai aura ye karma nATakAcArya haiN| ataH yaha jIva isa nATyazAlA meM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 15 lAla, pIle, hare, zveta, kAle aura choTe bar3e dehako dhAraNa kara U~ca nIca kuloMmeM, uttama naTake samAna nRtya karatA hai // 57 // kacitkAntAzleSAtsukhamanubhavatyeSu manujaH, kacidgItaM zrAvyaM vividhavararAgaizca zrRNuyAt / kacinnRtyaM pazyannakhilatanuyaSTIvilasitaM, ratiM manyetAho ucitaviSayo dharmavimukhaH // 58 // yaha jIva kahIM para yuvatiyoMke gAr3ha AliMgana karanese utpanna hue sukhakA anubhava karatA hai, kahIM para nAnA rAga-rAginiyoMse rasIle madhura gIta sunatA hai, kahIM para sAre zarIrase nAnA prakArake vilAsoMko karatI huI vilAsAniyoMke nRtyako premabharI dRSTise dekhatA huA unake mohaphA~sameM pha~satA hai, aura dharmase vimukha hokara viSaya-vAsanAoMmeM sarAbora ho rahA hai / yaha bar3A hI Azcarya hai // 58 // kacitkAMtA kamalavadanA hAvabhAvaM karoti, kacit duHkhaM narakakuhare paMcadhA prANaghAtAt / kacicchataM camarasahitaM dAsapumbhiH prayuktaM, kacitkITo mRtabhavitanau prANinAM karmayogAt // 59 // kahIM para kamalake sadRza mukhavAlI kAntAe~ apanA hAva-bhAva dikhalA rahI haiM / kahIM para kitane hI prANI pA~ca prakArake prANoMke ghAtase utpanna hue duHkhako narakameM par3e par3e bhoga rahe haiM / kinhIM para naukara-cAkara chatte lagAe hue khar3e haiM / koI camara Dhaura rahe haiM / aura koI prANI apane apane karmake udayase mare hue prANiyoMke murdA zarIrake kIr3e bana rahe haiN| isa prakAra sabere hI zaiyyAse uThakara saMsArakI dazAkA cintavana kare // 59 // sAmAyika: mahAvrataM durdharameva loke, dhartuM na zakto'hamapi kSaNaM vA / saMsArapAthonidhimatra keno, pAyena cApIha tarAmi dInaH // 60 // ityAdikaM cetasi dhAryamANaH, palyaGkadezAtsumunIndrabudhdhA / pavitravastraH supavitradeze, sAmAyikaM maunayutazca kuryAt // 61 // ye paMca mahAvrata isa lokameM bar3e hI durdhara haiN| inakA dhAraNa karanA bar3A hI kaThina hai / maiM to kSaNabhara bhI inheM dhAraNa nahIM kara sktaa| kisa upAya se isa saMsAra - samudrase tairakara maiM pAra hoU~ ityAdi bAtoMkA apane cittameM zaiyyAse uThate hI cintavana kare / isake bAda zaiyyAko chor3akara maiM munivrata aGgIkAra karU~ isa Azayase, pavitra sthAnameM baiThakara, sApha kapar3e pahana, mauna-pUrvaka, sAmAyika kare // 60-61 // samatA sarvabhUteSu saMyame zubhabhAvanA / ArtaraudraparityAgastaddhi sAmAyikaM matam // 62 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita - saba saMsArI jIvoMmeM samatA bhAva karanA, saMyamake pAlana karanemeM hamezA zubha-bhAvanA karanA aura Artta-raudra dhyAnakA tyAga karanA sAmAyika hai // 62 // yogykaalaasmsthaanmudraa''vrtshiromtiH|| vinayena yathAjAtakRtikarmAmalaM bhajet / / 63 / / yogya kAla, Asana, sthAna, mudrA, Avarta aura zironati karatA huA vinaya-pUrvaka muniyoMkI taraha nirmala kRtikarma-Avazyaka kriyA ko kare // 63 // jIvite maraNe lAbhelAme yoge viparyaye / bandhAvarau sukhe duHkhe sarvadA samatA mama // 64 // jIne-maranemeM, lAbha-alAbhameM, saMyoga-viyogameM, zatru-mitrameM aura sukha-duHkhameM mere sarvadA samatA bhAva hai--kisImeM rAga-dveSa nahIM hai // 64 // pApiSThena durAtmanA jaDadhiyA mAyAvinA lobhinA, rAgadveSamalImasena manasA duSkarma yanirmitam / trailokyAdhipate jinendra bhavataH zrIpAdamUle'dhunA, nindApUrvamahaM jahAmi satataM varvartipuH satpathe // 65 // pApI, durAtmA, jar3abuddhi, mAyAvI, lobhI aura rAga-dveSase malIna isa duSTa manane jina khoTe karmoMkA upArjana kiyA hai unako, he tIna lokake svAmI jinendra deva ! Apake caraNoMmeM isa vakta dhikkAratA huA tyAgatA hU~ aura sanmArgameM lage rahanekI kAmanA karatA hU~ // 65 // SaDAvazyakasatkarma kuryAdvidhivadaasA, tadabhAve japaH zuddhaH kattavyaH svAtmazuddhaye // 66 // zrAvakoMko vividha-pUrvaka nirantara SaThAvazyaka kriyAe~ karanI cAhie; tathA inake abhAvameM apanI AtmAko nirmala banAneke lie zuddha japa karanA cAhie // 66 // siddhacakraprasAdena mantrAH siddhayanti sAdhavaH / tasmAttadagrato mantrAnsamArAdhya tato'rcayet // 67 // siddhacakrake prasAdase maMtra bhale prakAra siddha hote haiM, isa lie siddhacakrake sanmukha maMtroMkI ArAdhanA kare aura usake bAda arcana-pUjana kare // 67 // UrdhvAdho rayutaM sabindu saparaM brahmasvarAveSTitaM, ___ vargApUritadiggatAmbujadalaM tatsandhitattvAnvitam / antaHpatrataTeSvanAhatayutaM hIMkArasaMveSTitaM, devaM dhyAyati yaH sa muktisubhago vairIbhakaNThIravaH // 68 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 17 jisake Upara-nIce repha hai aura jo zUnya - sahita hakArase yukta ( haiM ) hai, brahmasvara ( OM ) se viziSTa hai, jisa para kamalake pattoMke sandhibhAgameM tattvAkSara likhe hue haiM, pratyeka patrake antameM anAhata maMtra likhA huA hai aura jo hrIMkArase veSTita hai; tathA svara, kavarga, cavarga, Tavarga, tavarga, pavarga, yavarga aura zavarga ye ATha varga jisake hara patte para likhe hue haiM aise parama deva -- siddhacakra kA jo puruSa dhyAna karatA hai vaha muktike pyArakA pAtra bana jAtA hai aura vairIrUpI hAthIko vaza karaneke lie siMhake samAna ho jAtA hai // 68 // urdhvAdho rephasaMyuktaM sapara bindulAJcchitam / anAhatayutaM tattvaM mantrarAjaM pracakSate // 69 // heM // Upara-nIce jisake repha hai aura jo zUnyase yukta hai aise anAhata yukta hakArako maMtrarAja kahate haiM // 69 // kAraM bindusaMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva OMkArAya namo namaH // 70 // OM namaH // oMkAra akSara biMdu se sahita hai, jisakA munigaNa dhyAna karate haiM usa saba manorathoMke pUranevAle aura mokSako denevAle OMko namaskAra hai // 70 // avarNasya sahasrArdha japannAnandasambhRtaH / pratyekopavAsasya nirjarAM nirjitAsravaH // 71 // jo prItipUrvaka isa oMkArake pA~casau japa karatA hai vaha navIna karmoMke Asravako rokatA hai aura eka upavAsakI nirjarA karatA hai / bhAvArtha - eka upavAsake karanese jo phala milatA hai vaha isa oMkArake pA~ca sau japa karanese prApta ho jAtA hai // 71 // havarNAntaH pArzvajino'dho rephastalagataH sa dharendraH / turyasvaraH sabinduH sa bhavetpadmAvatIsaJjJaH / / 72 // hrIM isa maMtra meM jo hakAra hai vaha pArzvajinakA vAcaka hai, nIcekI tarapha jo repha hai vaha dharandrakA vAcaka hai aura jo isameM bindu sahita IkAra hai vaha padmAvatI -- zAsana devI--kA vAcaka hai / bhAvArtha - hrIM yaha maMtra padmAvatI, dharaNendra sahita pArzvajinakA dyotaka hai // 72 // tribhuvanajanamohakarI vidheyaM praNavapUrvanamanAntA / OM hrIM namaH / ekAkSarIti saJjJA japataH phaladAyinI nityam // 73 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahArakaviracitaM praNava---- jisakI AdimeM hai, namaH jisake antameM hai aisI yaha tInoM bhuvanoMko mohita attarai ekAkSarI nAmakI vidyA hai| yaha japa karanevAleko hamezA uttama uttama phala detI hai / bhAvArtha - " o hIM namaH " isa maMtra ko apanevAleke iSTakI siddhi hotI hai // 73 // 18 arhamityakSaraM brahma vAcakaM parameSThinaH / siddhacakrasya sadbIjaM sarvataH praNamAmyaham // 74 // ahaM // arha yaha brahmAkSara hai jo parameSThIkA vAcaka haiM, aura siddhacakrakA sukhkha cIja hai / usako mana, vacana aura kAyase namaskAra karatA hU~ // 74 // caturvarNamayaM mantraM caturvarNaphalapradam / catUrAtraM japedyogI caturthasya phalaM bhavet / / 75 / / arihaMta // " arihanta " yaha cAra varNakA maMtra dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAroM vargoMkI siddhi karanevAlA hai / yadi yogIzvara isa maMtrakA cAra rAtriparyanta japa kare to unheM mokSakI prApti hotI hai // 75 // vidyAM SaDvarNasambhUtAmajayyAM puNyazAlinIm / japan prAguktamabhyeti phalaM dhyAnI zatatrayam / / 76 / / arihaMta siM // jo dhyAna puruSa, ajeya aura puNyamaya " arihanta siddha " isa chaha akSarake maMtrake tIna sau japa karatA hai vaha muktikA svAmI banatA hai // 76 // caturdazAkSaraM mantraM caturdazasahasrakam / yo japedekacittena sa rAgI rAgavarjitaH / / 77 / / jo loga ekAgracittase, (( zrImadvRSabhAdivardhamAnAntebhyo namaH caudaha hajAra japa karate haiM ve rAgI hote hue bhI rAga rAgarahita haiM // 77 // " isa caudaha akSaravAle maMtrake paJcatriMzadbhirevAtra varNazca parameSThinAm / mantraiH prAkRtarUpaizca na kasyApi kRto vyayaH // 78 // smartavyaH sAnurAgeNa viSayeSvaparAgiNA / vIranAthaprasAdena dharma viddhatA param / / 79 / / aparAjitamaMtro'yaM sarvavighnavinAzamam / maGgaleSu ca sarveSu prathamaM maGgalaM mataH // 80 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArNikAmAda / 19 " NamoarahaMtANaM, Namo siddhANaM, Namo AiriyAsaM, pAmo uvrajjhAyANaM, Namo loe savvasAhUNaM" yaha paMca parameSThIkA vAcaka, prAkRta bhASAmeM paiMtIsa akSaroMkA eka matraM hai| isake japanese bar3e bar3e kAryoMkI siddhi hotI hai / isase kisIkA bhI aniSTa nahIM hotaa| isa maMtrakA mahAtmya bar3A hI acintya hai / ata: vIra bhagavAnke prasAdase unake batAye hue dharmakA sevana karate hue, viSayoMse mamatva-bhAva chor3a, bhaktipUrvaka isa mahAmaMtrakA sadaiva smaraNa karanA cAhie / isa maMtrarAjakA nAma aparAjita maMtra hai jo sarva tarahake vighnoMko kSaNabharameM nAza kara detA hai aura saba prakArake maMgaloMmeM yaha sabase pahalA maMgala hai // 78-79-80 // smara mantrapadoDUtAM mahAvidyAM jagatsutAm / gurupaJcakanAmotthAM SoDazAkSararAjitAm // 81 // __ jo solaha akSaroMse suzobhita hai, paMca guruoMke nAmase banI huI hai, saMsArakA bhalA karanevAlI hai aura jisakA dUsarA nAma maMtra hai, aisI mahAvidyAkA nirantara smaraNa karanA cAhie / bhAvArtha" arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyo namaH " isa solaha akSaroMke maMtrakA hamezA dhyAna karanA cAhie // 81 // OM namaH siddhamityetanmantraM sarvasukhapnadam / japatAM phalatIheSTaM svayaM svaguNajRmbhitam // 82 // "OM namaH siddha" yaha pA~ca akSaroMkA maMtra hai jo sarva tarahake sukhoMkA denevAlA hai aura japa karanevAleko apane nAmake anusAra hI phala detA hai / ina uparyukta maMtroMke sivA aura bhI kaI maMtra haiN| jaise-" Namo arihaMtANaM" yaha sAta akSaroMkA, "arihaMtasiddhaM namaH" yaha ATha akSaroMkA, "arihantasiddhasAdhubhyo namaH" yaha gyAraha akSaroMkA, "arihaMtasiddhasarvasAdhubhyo namaH" yaha teraha akSaroMkA aura "oM hA~ hI hU~ heM haiM hoM hauM haH asi A u sA samyagdarzanajJAnacAritrebhyo namaH " yaha sattAI akSaroMkA ityAdi // 82 // itthaM manvaM smarati suguNaM yo naraH sarvakAlaM, ___ pApArighnaM sugatisukhadaM sarvakalyANavIjam / mArge durge jalagirigahane saGkaTe durghaTe vA, siMhavyAghrAdijAte bhavabhayakadate rakSakaM prANabhAjAm // 83 // jo puruSa uparyukta rItise kisI bhI maMtrakA hamezA smaraNa karatA rahatA hai usake sabhI pApazatruoMko vaha nAza karatA hai, uttama gatike sukhoMko detA hai, sabhI kalyANoMkA kAraNa hai, mArga meM, durgameM, jalameM, parvatameM, guphAoMmeM, vanoMmeM, siMha Adike dvArA utpanna hue kaThinase kaThina saMkaToMmeM sahAyaka hotA hai aura saMsArake sabhI bhayoMse prANiyoMkI rakSA karatA hai // 83 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracitaayaM mantro mahAmantraH sarvapApavinAzakaH / aSTottarazataM japto dharne kAryANi srvshH||84|| isa aparAjita maMtrako mahAmaMtra kahate haiM / yaha sampUrNa pApoMkA nAza karanevAlA hai aura usake ekasau ATha japa karanese saba tarahake kArya siddha hote haiM // 84 / / hiMsAnRtAnyadArecchAcurAzcAtiparigrahaH / amUni paJca pApAni duHkhadAyIni saMsRtau // 85 // aSTottarazataM bhedAsteSAM pRthgudaahRtaaH| hiMsA tatra kRtA pUrva karoti ca kariSyati // 86 // manovacanakAyaizca te tu triguNitA nava / punaH svayaM kRtakAritAnumAdairguNAhatiH // 87 // saptaviMzatiste bhedAH kaSAyairguNayecca tAn / aSTottarazataM jJeyamasatyAdiSu tAdRzam // 88 // hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ye pA~ca pApa haiM jo saMsArameM atyanta hI duHkhake denevAle haiM / ina pA~coM meM se eka ekake eka sau ATha ATha bheda hote haiN| jaise-pahale hiMsA kI; isa samaya hiMsA karatA hai aura Age karegA isa taraha hiMsAke tIna bheda hue / punaH ina tInoMko mana, vacana, kAyate gugA karane para nau bheda, kRtakArita anumodanAse guNA karane para sattAIsa bheda aura krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoMse guNA karane para ekasau ATha bheda hiMsAke ho jAte haiN| isI taraha jhUThake ekasau ATha, caurake ekasau ATha, kuzIla sevanake ekasau ATha aura parigrahake ekasau ATha, evaM pA~ca pApoMke uttara bheda pA~casau cAlIsa ho jAte haiM // 85-86-87-88 // uktaMca tattvArthesamaraMbhasamAraMbhAraMbhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaistriAstrastrizcatuzcaikazaH / samaraMbha, samAraMbha aura AraMbha ina tInoMko mana, vacana aura kAyase guNane para nava bheda; kRta, kArita aura anumodanA ina tInoMse guNane para sattAIsa bheda aura phira krodha, mAna, mAyA lAbhase guNane para ekasau ATha bheda ho jAte haiM / ina ekasau AThako paMca pApoMse guNanese pA~casau cAlIsa bheda ho jAte haiN| dUsarI tarahase ekasau ATha bheda batAte haiM:pRthvIpAnIyatejaHpavanasutaravaH sthAvarAH paJcakAyAH, nityAnityau nigodI yugalazikhicatuHsaGgyasacitrasAH syuH / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | ete proktA jinairdvAdaza pariguNitA vAcanaH kAyabhedai-, ste cAnyaiH kAritAdyaistribhirapi guNitAcASTazUnyaikasaMkhyAH // 89 // pRthivI, apU, , teja, vAyu, pratyeka vanaspati, nityanigoda, caturgati nigoda, do indrI, te indrI, cau indrI, asaMjJI aura saMjJI ina bAraha bhedoMko mana, vacana aura kAyase guNA karane para chattIsa bheda aura kRta, kArita, anumodanAse guNA karane para ekasau ATha bheda isa taraha bhI hiMsAke ekasau ATha bheda hote haiM // 89 // vazyakarmANi pUrvAhnaH kAlazca svatikAsanam / uttarA dik sarojAkhyA mudrA vidrumamAlikA // 90 // japAkusumavarNA ca vaSaT pallava eva ca / vazIkaraNa maMtra japa karate samaya pUrvAhna ( nau bajese pahalekA ) kAla honA cAhie, uttara dizAmeM mu~ha karake svastikAsanase baiThanA cAhie, kamala-mudrA, japAkusumake raMga jaisA varNa, ma~goMkI mAlA aura antamai vaSaT yaha palleva honA cAhie // 90 // AkRSTikarmaNi jJeyaM daNDAsanamataH param // 91 // aGkuzAkhyA sadA mudrA pUrvAhnaH kAla eva ca / dakSiNA dik pravAlAnAM mAlA vauSaT ca pallavaH // 92 // udayArkanibho varNaH sphuTametanmatAntaram / 21. daNDa Asana, aMkuza nAmakI mudrA, pUrvAhna kAla, dakSiNa dizA, pravAla maNikI mAlA, ugate hue sUrya ke jaisA varNa aura vauSaT pallava, ye AkarSaNa karanevAle maMtrake japate samaya honA cAhie // 91-92 // stambhakarmaNi pUrvA dik pUrvAhnaH kAla ucyate // 93 // zumbhumudrA ca pItAbho varNo vajrAsanaM matam / ThaTheti pallavo nAma mAlA svarNamaNizritA / / 94 // stambhana karanevAle maMtra japate samaya pUrvadizA, pUrvAhna kAla, zumbhu mudrA, pIta varNa, vajrAsana, suvarNamaNiyoMkI mAlA aura ThaTha yaha pallava honA cAhie // 93-94 // niSedhakarmaNIzAnadik sandhyA samayo'pi ca / bhadrapIThAsanaM proktaM vajramudrA vizeSataH / / 95 // 1 maMtrake antameM uccAraNa kiye jAnevAle zabdako pallava kahate haiM / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamAhAkAsiMcitakRSNo vargaka vaiye ke DIpa pAlana ucyate / putrajIvakRtA mAlA vijJeyA viviNaH 96 // niSedhaka maMtrake japate samaya IzAna dizA, saMdhyA samaya, bhadrapIThAsana, vraja-mudrA, kAlA varNa, putrajIva ( ? ) maNikI mAlA aura antameM ghe ghe yaha pallava hotA hai // 95-96 // vidveSakarmaNi prAyo madhyAhnaH kAla iSyate / .......... agnidikcApi dhUmrAbho varNo hamiti pallavaH // 17 // pravAlAkhyA matA mudrA kurkuTAsanamuttamam / putrajIvakRtA mAlA japane tatra zasyate // 98 // vidveSa-karma maMtrake japate samaya madhyAnha kAla, Agneya dizA, dhUna varNa, pravAla-mudrA, kurkuTAsana, putrajIva maNikI mAlA aura antameM "hU~" yaha pallava hotA hai // 97-98 / / uccATakarmaNi proktamAsanaM kurkuTAbhidham / vAyavyadik cAparAhnaH kAlo mudrA pravAlajA // 99 // dhUmravarNo mato varNo phanityeva hi pallavaH / uccATanakarma maMtrakI siddhi karate samaya kurkuTAsana, vAyavya dizA, aparAhna (dopahara bAdakA) kAla, pravAla-mudrA, dhUmravarNa, aura antameM " phaT " yaha pallava mAnA gayA hai // 99 // zAntikarmaNi vijJeyaM paGkajAsanamuttamam // 110 // samayazcArdharAtrazca vAruNI dikprazasyate / jJAnamudrA mauktikAnAM mAlA svAheti pallavaH // 101 // candrakAntasamo vaNeH zvetavAso'pi puSpakam / zAntikarma maMtrako siddha karate samaya kamala-Asana, ardharAtri kAla, pazcima dizA, jJAnamudrA, motiyoMkI mAlA, cA~da jaisA raMga, zvetavastra, zveta hI puSpa aura antameM " svAhA" yaha pallava uttama mAnA hai // 100-101 // pauSTike karmaNi prAtaH kAlo nairRtyadinatA // 102 // paGkajAsanametaddhi jJAnamudrA vidhAnataH / svadheti pallavo varNazcandrakAntasamo mataH // 103 // mauktikI nAmamAleti puSpaM zvetaM ca cIvaram / dvAdazAGgulaparvANi dakSiNAvartato japet // 104 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navakArAnyato mAzaH pApasya pravijApate / pauSTika kamaimeM prAtaHkAlIna samaya, nairRtya dizA, kamalAsana, jJAnamudrA, cA~da jaisA varSe, motiyoMkI mAlA, sapheda puSpa, sapheda vastra aura antameM "svadhA " yaha pallava honA cAhie / hara eka maMtrakA japa dakSiNa Atase ekasau ATha vAra kare / isa taraha maMtroMke napanese pApakA nAza hotA hai / bhAvArtha-ina maMtroMmeM jo jo samaya batAyA gayA hai usa usa samayameM maMtrakA japa karanA cAhie aura jo dizAe~ kahI gaI haiM una dizAoMmeM mukha karanA cAhie, jo Asana likhe gaye haiM una AsanoMse baiThanA cAhie ityAdi // 102-103-104 // tarjanyaGguSThayogena vidveSoccATane jpH|| 105 // kaniSThaGguiSThakAbhyAM tu karma zatruvinAzane / aGguSThAnAmikAbhyAM tu japeduttamakarmaNi // 106 // . aMguSTamadhyamAbhyAM tu japedAkRSThakarmaNi / vidveSa-uccATana karanA ho to tarjanI aura a~gUThese mAlA pakar3a kara japa kareM / yadi zatrukA vinAza karanA ho to kaniSThA aura a~gUThese mAlA pakar3a kara jApa deve / yadi uttama kArya karanA ho to anAmikA aura aMguSThase jApa kare / aura AkarSaNa karmameM a~gUThe aura bIcakI u~galIse jApa kare // 105-106 // mAlA supaJcavarNAnAM ratnAnAM sarvakAryadA // 107 / / stambhane duSTasannAze japeta prastarakarkarAn / zatrUcATe ca rudrAkSA vidveSe'riSTabIjajA // 108 // sphATikI sUtrajA mAlA mokSArthinAM tu nirmalA / pA~ca raMgake ratnoMkI mAlA sabhI tarahake kAryoMko siddha karatI hai| kaMkar3oMkI mAlA stambhanakarma aura zatruke vazIkaraNameM kAma detI haiM / rudrAkSakI mAlAse zatrukA uccATana hotA hai / vidveSa-karmameM arITheke bIjoMkI mAlA mAnI gaI hai / tathA mokSArthiyoMke lie sphaTika maNiyoMkI aura sUtakI mAlA uttama kahI hai / bhAvArtha-koI kArya karanA ho to usameM jisa jisa prakArakI mAlA batAI gaI hai usake dvArA japa kare / / 107-108 // dharmArthakAmamIkSArthI japedvai putrajIvajAm // 109 // --zAntaye putralAbhAya japedutpalamAlikAm / pad karmANi tu proktAni pallavA ata ucyate // 110 // 1 a~gUTheke pAsakI u~galI / 2 antako ciTThI u~galI / ciTThIke pAsakI u~galI / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita yadi dharma, artha, kAma aura mokSakI cAhanA ho to putrajIva maNiyoMkI mAlAse aura yadi zAnti yA putra-prAptikI vAMcchA ho to kamala-gaTToMkI mAlAse japa kare / yahA~ taka SaTkarma kahe / aba pallavoMkA kathana karate haiM // 109-110 // OM hA~ arhadbhyo namaH / OM hI siddhebhyo namaH / OM hU~ AcAryebhyo namaH / OM hA~ pAThakebhyo namaH / OM haH sarvasAdhubhyo namaH / iti muktyrthinaamaaraadhnmntrH||1|| yaha mukti cAhanevAle puruSoMke ArAdhana karanekA maMtra hai // 1 // OM hA~ arhadbhyaH svAhA / OM hI siddhebhyaH svAhA / OM hU~ AcAryebhyaH svAhA / ityAdi.mamaMtraH // 2 // yaha homa maMtra hai|| 2 // OM hA~ arhadbhyaH svadhA / OM hI siddhebhyaH svadhA / ityAdiH zAntikapauSTikamantraH // 3 // * yaha zAnti aura pauSTika maMtra hai // 3 // OM hA~ ahaMdUbhyo hUM phaT / OM hIM siddhebhyo hUM phaT / ityaadividvessmNtrH||4|| yaha vidveSa maMtra hai // 4 // OM hA~ arhadbhyohU~ vaSaT / OM hIM siddhebhyo hU~ vaSaT / ityaadyaakrssnnmntrH||5|| yaha AkarSaNa maMtra hai // 5 // OM hA~ ahaMdUbhyo vsstt| OM hI siddhebhyo vaSaT / ityAdivazIkaraNamaMtraH // 6 // yaha vazIkaraNa maMtra hai // 6 // OM hA~ abhyaH Tha Tha / ityAdiH stambhanamantraH // 7 // yaha stambhana maMtra hai // 7 // OM hA~ ahaMdUbhyo ghe ghe / iti maarnnmntrH||8|| yaha mAraNa maMtra hai // 8 // 1 OM hoM pAThakebhyaH svAhA, OM hA sarvasAdhubhyaH svAhA ityAdi nAMce likhe sabhI maitroMmeM jor3a lenA caahie| paraMtu jinake aMtameM svadhA ho unake aMtameM svadhA aura jimake ansameM hUM phaT hUM vaSaT ityAdi ho ve saya lagA lene caahie| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 traivrnnikaacaar| .. aba maMtroMke japane yogya sthAna batAye jAte haiMekAntasthAnake mantraM muktyarthaM tu japecchucau / smazAne duSTakAryArtha zAntyAdyarthI jinAlaye // 111 // muktike artha pavitra ekAnta sthAnameM, duSTa kAryoMke lie smazAnameM aura zAntike lie jinAlayameM baiThakara maMtroMkA japa kare // 111 // zrIsadgurUpadezena maMntro'yaM stphlprdH| tasmAtsAmAyika kArya nocenmantramimaM japet // 112 // zrIsadguruke paramopadezase yaha uttama phala denevAle maMtra kahe gaye haiM, isa lie sAmAyika karanA cAhie; nahIM to paMca namaskAra maMtrakA jApa denA cAhie // 112 // AkRSTiM surasampadAM vidadhatI muktizriyo vazyatA-, muccATaM vipadAM cartugatibhuvAM vidveSamAtmainasAm / stambhaM durgamanaM prati pratidinaM mohasya saMmohanaM, pAyAtpazcanamaskriyA'kSaramayI sA''rAdhanA devatA // 113 // yaha akSarAtmaka paMca namaskAra rUpa ArAdhana devatA hamArI rakSA kare; jo svargIya sampadAkA AkarSaNa karatI hai, mokSalakSmIko vazameM karatI hai, cAroM gatiyoMmeM honevAlI vipattikA uccATananAza karatI hai, pApoMkA vinAza karanevAlI hai, durgatise rokatI hai aura pratidina mohako jItatI hai| bhAvArtha-paMcanamaskAra maMtrake japanese uparyukta phaloMkI prApti hotI hai / ataH hamezA prAta:kAla uThakara isa maMtrako japanA cAhie // 113 // tataH samutthAya jinendrabimba, pazyetparaM maGgaladAnadakSam / pApapraNAzaM parapuNyahetuM, surAsuraiH sevitapAdapadmam // 114 // jaba prathama hI zayyAse uThakara sAmAyika yA isa maMtrakA japa kara cuke, usake bAda caityAlayameM jAkara sarva tarahake maMgala karanevAle, pApoMkA kSaya karanevAle, uttama puNyake karanevAle aura sura, asuroM dvArA vandanIya zrIjinabiMbakA darzana kare // 114 // suptotthitena sumukhena sumaGgalAya, draSTavyamasti yadi maGalameva vastu / anyena kiM tadiha nAtha tavaiva vaktraM, trailokymNglniketnmiikssnniiym||115|| aura isa prakAra stuti par3he ki he nAtha, prAtaHkAla hI sokara uThe hue puruSako apanA saba dina amana-cainase bItaneke lie yadi koI maMgala-vastu dRSTavya hai to isa lokameM yaha tIna lokake maMgaloMkA khajAnA tumhArA mukha hI hai| aisI hAlatameM anya cIjoMke dekhanese prayojana hI kyA hai // 115 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamAramAnidhita zrIlIlAbata mahIlAI kIrtipramodAspadaM, vAgdevIraniketanaM jayaramAkrIDAnidhAnaM mahat / sa syAtsarvamahotsavaikabhavanaM yaH prArthitArthapradaM prAtaH pazyati kalpapAdapadalacchAyaM jinAMghridvayam // 116 // jo puruSa prAtaHkAla uThakara manacAhe phaloMko denevAle, kalpavRkSoM ke pattoM jaisI lAla kAMtivAle jinadevake donoM caraNoMkA avalokana karatA hai vaha puruSa lakSmIke kIr3A karanekA sthAna, pRthivI para vaMzaparamparAke rahanekA ghara, kIrti aura AnandakA sthAba, sarasvatIkA krIr3A-gRha, jayalakSmIke ramaNa karanekA sthAna aura sampUrNa mahotsavoMkA bhavana bana jAtA hai / bhAvArtha jo jinendrake caraNoMkA prAtaHkAla uThakara darzana karatA hai use ye saba sampattiyA~ prApta hotI haiM, manacAhI lakSmI milatI hai, use sabhI jana pyArakI dRSTise dekhate haiM, usakI vaMzaparamparA isa. pRthavIkA upabhoga karatI dhanyaH sa eva puruSaH samatAyuto yaH, prAtaH prapazyati jinendrakhAravindam / pUjAsudAnatapasi spRhamIpracicA senyaH sadassu nRsurairyunisomasenaiH // 117 // jo puruSa samatAbhAtroMse khore hI jina bhamavAnake mukha-kAlakA darzana karatA hai aura uttama dAna-tapa-pUjAdimeM jisakA citta lagA huA hai vaha puruSa dhanya hai / vaha sabhAmeM manuSyoM aura devoM dvArA sevA kiyA jAtA hai / vaha somasenamuni dvArA bhI sevanIya hai // 11 // prAtaHkriyeti mirdiSTA saMkSepeNa yathAgamam / .. zrutA mayA gurorAsyAtkaraNIyA manISibhiH // 118 // isa adhyAyameM maine prAtaHkAla saMbaMdhI kriyAoMkA Agamake anusAra saMkSepase kathana kiyA hai| yaha kriyAe~ maiMne apane muruke mukhase sunI haiM / buddhimAnoMko prAtaHkAla uTha kara ye kriyAe~ karanI cAhie // 118 // "brAhme muhUrte utthAya iti kartavyatAyAM samAdhimupeyAt // arthAt sUryodayase do ghar3I prathama uThakara iti kartavyatAmeM mana lagAve / zrIsomadevaviracita nItivAkyAmRtakI yaha nIti hai / isIkA spaSTIkaraNa isa adhyAyameM kiyA gayA hai jo sarvathA AImArgake anukUla hai| iti zrIdharmarasikazAle trivarNAcAranirUpaNe bhadvArakAdhIsomasenaviracite sAmAyikAdhyAyaH prathamaH // pahalA adhyaay| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsarA adhyAya / zAntinAthaM jinaM nasvA pApazAntividhAyakam / vakSye'dhunA trivarNAnAM zaucAcArakriyAkramam // 1 // aba pApoMko zAnta karanevAle zAntinAtha tIrthakarako namaskAra kara tInoM varNa-sambandhI zaucAcAra kriyAkA krama kahA jAtA hai // 1 // zaucena saMskRto dehaH saMyamArtha mavetparam / pinA zaucaM tapo nAsti viziSTAnvayaje nari // 2 // jisa zarIrakI zauca dvArA zuddhi kI gaI hai, vahI zarIra saMyama, vrata, tapazcaraNake yogya hotA hai| vinA zArIrika zuddhike, uttama kulameM utpanna huA bhI manuSya tapazcaraNake yogya nahIM hai // 2 // saMskRtA zobhanA bhUmi/jAnAM satphalapradA / kAraNe sati kArya syaatkaarnnsyaanusaartH||3|| __ hala vagairaha jotakara sApha kI huI jamIna hI uttama phaloMko phalatI hai, so ThIka hI hai, kyoMki kAraNoMke milanepara unake anusAra hI kArya paidA hotA hai // 3 // uptaM bIjaM zubhaM bhUmau sahasraguNitaM phalam / Upare'saMskRte deze vIjamutaM vinazyati // 4 // jo bIja sApha kI huI jamInameM boyA jAtA hai usake hajAroM phala lagate haiN| aura yadi vahI bIja vinA sApha kI gaI Upara jamInameM boyA jAtA hai to phala honA to dUra rahA vaha svayaM naSTa ho jAtA hai| sArAMza ina donoM zlokoMkA yaha hai ki yaha zarIra mAninda jamInake hai, jaise jisa jamInameM adhika khAda diyA jAtA hai; do-cAra vAra hala calAkara saivAra dI jAtI hai to usameM anAja vagairahakI upaja bhI acchI hone lagatI haiM / isake alAbA jo Upara jamIna hotI hai usameM paidA honA to dUra rahA boyA huA bIja bhI naSTa ho jAtA hai / vaise hI jisa zarIrakA vidhipUrvaka saMskAra kiyA jAtA hai vaha zarIra saMyama, vrata, niyama Adi acche acche AcaraNoMke dhAraNa karanekA pAtra bana jAtA hai / aura jisakA saMskAra nahIM kiyA jAtA vaha kabhI una saMyama, tapa Adike dhAraNa karaneke yogya nahIM hotaa| ataH zarIrakA saMskAra karanA bahuta jarUrI hai // 4 // gurUpadazato loke nirgranthapadadhAraNam / saMyamaH kathyate sadbhiH zarIre sa~skRte'sti sH||5|| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita guruke upadezAnusAra nigraMtha padake dhAraNa karaneko saMyama kahate haiN| vaha saMyama saMskArase zuddha kiye hue zarIrake hone para hI hotA hai // 5 // 28 pApavRkSasya mUlaghnaM saMsArArNavazoSaNam / zivasaukhyakaraM dharmya sAdhakaH sAdhayettapaH ||6|| tapazvaraNa ke sAdhana karanekI icchA rakhanevAlA manuSya usa tapakI avazya sAdhanA kare, jo pApa - vRkSako jar3amUla se ukhAr3anevAlA hai, saMsAra-samudrako sukhAnevAlA hai, mokSa- sukhako denevAlA hai aura dharmarUpa hai // 6 // sukhaM vAJchanti sarve'pi jIvA duHkhaM na jAtucit / tasmAtsukhaiSiNo jIvAH saMskArAyAbhisammatAH // 7 // saMsArake saba prANI sukhakI cAha karate haiM / koI saMsArameM aisA jIva nahIM jo duHkhakI cAha karatA ho / isalie ye sukhake cAhanevAle jIva saMskArake yogya mAne gaye haiM // 7 // kAlAdilabdhitaH puMsAmantaH zuddhiH prajAyate / mukhyAspekSyA tu saMskAro bAhyazuddhimapekSate // 8 // manuSyoMkI antaraMga zuddhi to yadyapi kAlalabdhi, karmasthiti kAlalabdhi, jAtismaraNa Adike nimittase hotI hai, tathApi yaha mukhya zuddhi zarIra zuddhikI apekSA rakhatI hai / aura zarIra-zuddhi bAhyasaMskAroM (zuddhi ) kI apekSA rakhatI hai // 8 // aGkurazaktirbIjasya vidyamAnA tathApi ca / vRSTiH subhUmirvAtAdirbAhyakAraNamiSyate // 9 // isIko dRSTAnta dvArA spaSTa karate haiM / yadyapi bIjameM uganekI zakti maujUda hai to bhI vaha apane uganameM acchI vRSTi, upajAU jamIna, anukUla havA, yogya sUryakA prakAza Adi bAhya kAraNoM kI apekSA rakhatA hai / bhAvArtha - bIjameM uganekI zakti hote hue bhI vaha ina bAhya kAraNoM ke binA nahIM ugatA / aise hI jIvoMmeM yadyapi samyaktva Adike utpanna honekI zakti hai to bhI vaha zakti binA bAhya kAraNoMke vyakta nahIM hotI / ve bAhya kAraNa aneka haiM, unameM yaha zarIra - saMskAra bhI eka kAraNa hai // 9 // zuddhi | snAnAcamanavastrANi dehazudhdikarANi vai / sUtakAdyazudhdiva bAhyazudhdiriti smRtA // 10 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / nirantara svaccha jalase snAna karanA, Acamana karanA aura dhule hue sApha kapar3e pahananA yaha zarIrakI zuddhi hai / tathA sUtaka Adi pApoMkI zuddhi karanA bAhyazuddhi hai / sArAMza snAna, Acamana Adi zarIrakI bAhyazuddhi hai // 10 // AcAraH prathamo dharmaH sarveSAM dharmiNAM mate / garbhAdhAnAdibhedaizca bahudhA sa samucyate // 11 // yadi dekhA jAya to sabhI Astika dharmoMmeM AcaraNa sabase zreSTha dharma mAnA gayA hai / vaha dharma garbhAdhAna Adike bhedase aneka prakArakA kahA gayA hai // 11 // pUrvoktavidhinA kRtvA sAmAyikAdisatkriyAm / gRhakAryaM tathA citte cintanIyaM gRhasthakaiH // 12 // 29 pahale adhyAyameM jo sAmAyika Adi prazasta kriyAe~ kahI gaI haiM, unako pUrvokta vidhike anusAra karake, gRhasthoMko gharake saba kAmoMkA manameM vicAra karanA cAhie ki Aja hameM dinabhara meM kyA kyA kArya karane haiM // 12 // kAlaM dehaM sthitiM dezaM zatruM mitraM parigraham / AyaM vyayaM dhanaM vRttiM dharma dAnAdikaM smaret // 13 // kAlakA, zarIrakA, sthitikA, dezakA, zatrukA, mitrakA, kuTumbakA, AmadakA, kharcakA, dhanakA, AjIvikAkA, dharmakA aura dAnakA hRdayameM cintavana kare / bhAvArtha - yaha samaya amuka kArya karaneke yogya hai yA nahIM / maiM isa zarIra ke dvArA yaha kArya kara sakU~gA yA nahIM, ityAdikA vicAra bhI usI vakta kare // 13 // tathA'parAhnaparyantaM prAhNAdArabhya taddine / yatkartavyaM vizeSeNa tadadhIta hRdi sphuTam // 14 tathA usI dina subaha se lekara zAma taka ke kartavyoMkA hRdayameM aura bhI spaSTa rItise vicAra kare // 14 // - bahirdizAgamana | samatAsthAnakaM tyaktvA gRhItvA pUrvavastrakam / sarvavastraM vinA vastre dhAtavye cAdharottare / / 15 // jaba apane hRdaya paTala para uparyukta kartavyoMko bhale prakAra aMkita kara cuke usake bAda usa sAmAyikakI jagahase uTha khar3A hove aura pahale jina kapar3oMko pahane thA unako pahana le athavA una kapar3oMko vahIM rahane dekara eka dhotI pahana kara DupaTTA or3ha le // 15 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasemabhaTTArakavicita namaH siddhebhya ityuktvA naasaasvraanusaartH| agrapAdaM purI datvA zanairgacchejina smaran // 16 // isake bAda " nama: siddhebhya" aisA mukhase uccAraNa kara nAkakA jo sura calatA ho usI sura taraphake pairako pahale Age bar3hAve aura jinendradevakA smaraNa karatA huA dhIre dhIre mala-mUtrake tyAgane yogya sthAnakI ora gamana kare // 16 // grAhayitvA gRhItvA vA karpUraM kuMkumaM tathA / uzIraM candanaM dUrvAdarbhAkSatatilA~stathA // 17 // pazyatrIyopatha mArga bajedevApramattakaH / cANDAlazUkarAdInI sparzane parivarjayet // 18 // tathA kapUra, kesara, Asana, candana, dUba, kA~sa, akSata aura tila ina cIjoMkI sArthameM svayaM le leve yA naukara vagairahake hAthameM dekara use sAthameM le cale / rAstemeM calate samaya bar3I hI sAvadhAnIke sAtha cAra hAtha AgekI jamInako dekhatA huA cale / aura bhaMgI, camAra, sUara Adi asparzya prANiyoM tathA anya cIjoMko rAstemeM na chUve // 17-18 // malamUtrotsargasthAna / dUradeze mahAgUDhe jIvakITavivarjite / prAsuke cApi vistIrNe lokadarzanadUrage // 19 // bhuutpretpishaacaadiyksslaukikdevtaa-| pUjAsthAnaM parityajya tUtsRjenmalamUtrakam // 20 // jo zaharase dUra ho, gupta ho, jIva-jantuoMse rAhata ho,prAMsukaM hoM, khUba acchA lambAcaur3A ho, jisameM strI-puruSa gAya-bhaiMsa AdikA AvAgamana ma ho aura mUta, preta, pizAca, yakSa, laukika devatA AdikA pUjAsthAna na ho, aise sthAnameM baiThakara mala-mUtrakA tyAga kare // 19-20 // dazahastaM parityajya mUtraM kuryAjjalAzaye / zatahastaM purISa tu nadItIre caturguNam // 21 // jisa sthAnameM jalAzaya, tAlAba ho vahA~se dasa hAtha jamIna chor3a kara to pezAba karaneko baiThanA cAhie aura so hAtha jamIna chor3a kara TaTTI baiThanA cAhie / yadi nadI ho to isase caugunI jamIna chor3a kara TaTTI-paizAbake lie baiThanA cAhie // 21 // 1 cAlIsa hAtha aura cAraso hAtha / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaucaniSiddhasthAna | phalakRSTe jale cityAM valmIke girimastake | devAlaye nadItIre darbhapuSpeSu zAdvale / / 22 / / kUlacchAyAsu vRkSeSu mArge goSThAmbubhasmasu / agnau ca gacchan tiSThazva viSThAM mUtraM ca notsRjet // 23 // jo jamIna hala vagairaha jotakara sApha kI gaI ho, jisameM jala bharA ho, smazAna ho, cUhe vagairahake bila ho, pahAr3akI coTI ho, devasthAna ho, nadIkA kinArA ho, jahA~para kaoNsa puSpa khar3e ho, ghAsa vagairaha ugI huI ho, nadI ke kinAre para yA pAsa darAroMmeM chAyAdAra sthAna ho, jahA~ vRkSoMkI mUla jar3a vagairaha ho, AnejAnekA rAstA ho, jahA~para pazu-pakSI vagairaha eka sAtha rahate hoM, jahA~para bhasma (rAkha, kUr3A, kacarA vagairaha ) phailI huI ho aura agni rakkhI ho, to aise sthAnoM meM kabhI TaTTI pezAba ke lie na baiThe / tathA rAste meM calatA yA khar3A TaTTI-pezAba na kare // 22-23 // anudake dhatavastre akSaralipisannidhau / snAtvA kacchAnvito bhuktvA malamUtre ca notsRjet // 24 // Bian Shen yadi AsapAsa kahIM para jala na ho, dhule hue sApha vastra pahane hue ho, pustaka vagairaha pAsameM ho, snAna karake dhotI vagairaha pahana cukA ho to TaTTI pezAba na kare / tathA bhojana karaneke bAda bhI ina kAmoMko na kare // 24 // agnyarkavidhugosarpadIpasandhyAmbuyoginaH / pazyannAbhimukhacaitAn piTTAM mUtraM ca notsRjet // 25 // agni, sUraja, cA~da, dIpaka, sUrya, pAnI aura yogIzvara inako dekhatA huA inake sAmane mu~ha karake TaTTI-pazAba karane ke lie na baiThe // 25 // araNye'nudake rAtrau coravyAghrAkule pathi / sakRcchramUtrapurISe dravyahasto na duSyati // 26 // jisa jaMgalameM pAnI na ho vahA~ yadyapi TaTTI pezAba na kare, parantu rAcikA samaya ho, mArga cora, siMha Adi bhayAnaka manuSya - pazuoMke AvAgamanase pUrNa ho, aura pezAbakI bAdhA khUba hI satA rahI ho; aisI dazAmeM yadi TaTTI-pezAbake lie baiTha jAya to hAthameM kucha hote hue bhI vaha doSakA bhAgI nahIM hai // 26 // kRtvA yajJopavItaM ca pRSThataH kaNThalambitam / viNmUtre tu gRhI kuryAdvAmakarNe vratAnvitaH // 17 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakavirattita ___ gRhastha jana apane yajJopavIta (janeU) ko gardanake sahArese pITha pIche laTakAkara TaTTI-pezAba kare aura vRtI zrAvaka bAyeM kAnameM lagAkara TaTTI-pezAba kare / donoM hI use galese na nikAleM // 27 // mUtre tu dakSiNe karNe purISe vAmakarNake / dhArayedbrahmasUtraM tu maithune mastake tathA // 28 // pezAbake samaya usa yajJopavItako dAhine kAnameM aura TaTTIke samaya bAyeM kAnameM TA~ganA cAhie / tathA saMbhoga karate samaya mastaka para TA~ganA cAhie // 28 // antardhAya tRNairbhUmiM ziraH prAvRtya vAsasA / vAcaM niyamya yatnena ThIvanocchvAsavarjitaH // 29 // kRtvA samau pAdapRSThau malamUtre samutsRjet / anyathA kurute yastu yamaM yAsyati sadgRhI // 30 // mala-mUtra karate samaya jisa jagaha mala-mUtra karanA ho usa jagahako tRNa (ghAsa) se Dhaka de, apanA sira kapar3ese Dhaka le, kisIse bole nahIM arthAt mauna rahe, thUke nahIM, jora jorase sA~sa na le, donoM pairoMko barAbara rakkhe, aura pIThako na jhukAve / jo gRhastha isa tarahakI kriyA na karake apanI manamAnI karatA hai vaha maraNako prApta hotA hai| yahA~ yaha prazna uThatA hai ki jamIna para ghAsa bichAkara TaTTIpezAba kyoM kiyA jAya / isakA samAdhAna yaha hai ki TaTTI aura jamInakA saMyoga milane para jIvoMke Adhika utpanna honekI saMbhAvanA hai aura vaha jamIna para jaldI zuSka bhI nahIM hogI, ghAsa para vaha jaldI sUkha jAyagI aura jIvoMkI utpatti bhI adhika na hogI // 29-30 // prabhAte maithune caiva prasrAve dantadhAvane / snAne ca bhojane vAntyAM sapta maunaM vidhIyate // 31 // samAyika karate samaya, maithuna karate samaya, TaTTI-pezAba karate samaya, datauna karate samaya, snAna karate samaya, bhojana karate samaya aura ulTIke samaya isa prakAra ina sAta sthAnoM para mauna dhAraNa karanA cAhie // 31 // kASThAdinA'pyapAnasthamamadhya nirmajIta ca / kandamUlaphalAGgArairnAmedhyaM niZjIta ca // 32 // TaTTI ho cukaneke bAda, gudasthAnako prathama lakar3I ke Tukar3ese yA patthara vagairahase sApha kara le| parantu kanda-mUla, phala vagairahase sApha na kare // 32 // zauca baiThate samaya vahA~ke kSetrapAtrase kSamA karAve / usakA maMtra yaha hai: oM hI atrastha kSetrapAla kSamasva, mAM manujaMjAnIhi, sthAnAdasmAtprayAhi, ahaM purIpotsarga karomIti svAhA // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | yaha maMtra bolakara TaTTI ke lie baitthe| isa maMtrakA bhAva yaha hai ki he isa kSetrameM rahanevAle kSetra - pAla kSamA kIjiye, mujhe alpa zaktidhArI manuSya samajhiye, Apa isa sthAnase haTa jAie - maiM yahA~para mala kSepaNa karatA hU~ // 32 // kSetrapAlAjJayA kSetre pUrvAsyovottarAmukhaH / ziraH pradeze karNe vA dhRtayajJopavItakaH // 33 // . pUrvAdidikSu nikSiptadRSTirUrdhvamadho'pi vA / mandatAlobhatRSNAsu citsaMsmaranmalaM sRjet // 34 // + isa taraha kSetrapAlase AjJA lekara pUrva dizAkI ora yA uttara dizAkI ora mu~ha karake TaTTI ke lie baiThai, yajJopavItako sirapara athavA kAnameM TA~gale / TaTTI karate samaya apanI najara cAroM dizAoMmeM yA Uparako yA nIceko rakkhe / tathA usa samaya na to adhika dera kare, na zIghratA kare aura na apane cittako idhara udhara DulAve // 33-34 // tato vAmakarAGguSThAnnaGgulidvitayena vai / ziznasyAgraM gRhItvaivaM kiJcaddUra vrajed gRhI // 35 // isake bAda, bAyeM hAthake a~gUThe aura a~gUTheke pAsakI do u~galiyoMse liMgake agrabhAgako grahaNakara jalAzaya taka jAve // 35 // prAsukaM jalamAdAya copavizya yathocitam / jAnudvayasya madhye tu karau nyasyAcarecchucim / / 36 / / 33 vahA~, jalAzayake kinAre para ThIka rItise baiThakara, donoM ghuTanoM ke bIcameM donoM hAthoMko rakhakara prAsuka jalase gudaprakSAlana kare // 36 // tIrthe zaucaM na kartavyaM kurvIto'dhRtavAriNA / gAlitena pavitreNa kuryAcchaucamanuddhataH // 37 // tIrthasthAnake jalAzayoMmeM guda- prakSAlana na kare / loTe vagairaha se nikAla kara chane hue pavitra jalase zauca kare || 37 // jalapAtraM jyeSThahaste bAmashatena zaucakam / punaH prakSAlya hastaM taM punaH zaucaM vidhIyate // 38 // pAnIke lauTeko dAhine hAthameM pakar3e aura bAyeM hAthase zauca kre| eka bAra aisA kara cuke isake bAda hAtha dhove aura phira dUsarI bAra zauca kare // 38 // -- - mandatAmatirAbhasyamanyacittatvamutsRjet iti pAThaH sAdhIyAn // - 4 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenAnicitazaucaM ca vividha proktA bAsamAbhyaMtaraM tthaa| mRjalAbhyAM smRtaM bAhya bhASazudhdhA tathA'ntaram // 39 // zauca do prakArakA hai| eka bAhya aura dUsarA Abhyantara / miTTI aura jalase jo zauca kiyA jAtA hai vaha bAhya zauca hai aura apane pariNAmoMkI zuddhi rakhane AbhyAsara zauka hotA hai / / 39 // apavitraH pavitro vA susthito dusthito'pi vA / . dhyAyetpazcanamaskAraM sarvapApaiH pramucyate // 40 // manuSya cAhe apavitra ho, cAhe pavitra ho, cAhe acchI hAlatameM ho, aura cAhe kharAba hAlatameM ho vaha paMcanamaskArake dhyAna karanese sarva tarahake pApoMse nirmukta ho jAtA hai // 40 // apavitraH pavitro vA sarvAvasthAM gato'pi vaa| yaH saretparamAtmAnaM sa bAhyAbhyantaraMH shuciHH||41|| tathA manuSya, apavitra ho yA pavitra ho athavA kisI bhI hAlata meM kyoM na ho, parantu jo para smAkA smaraNa karatA hai vaha antaraMbase aura bAhirase pavitra hai // 41. // culakaM kAriNA pUrNa mUtsnAMzakaiH saptabhiH / hastenaikena hastasyaikasya zaucaM punaH punH||42|| zauca (guda-prakSAlana) kara cukane ke bAda, miTTIkI sAta bhASA kara le, aura dAhine hAthake cullameM pAnI lekara bAyeM hAthAko bAra bAra tIna baar-dhobet|| 42 // nibAramevamAsocya dvau karo kSAlayettataH / kaTisnAnaM jalaiH kRtvA pAdau prkssaalyetttH||43|| isa taraha bAyeM hAthako dho lenepara tIna bAra donoM hAthoMko eka sAtha dhove| isake bAda kamara taka snAna karake pairoMko khUba acchI tarahase dhove. // 43 // mRcchubhravarNA vitrasya kSatriye raktamRttikA / vaizyasya pItavarNA tu zUdrasya kRSNamRttikA // 44 // brAhmaNoMko sapheda, aura kSatriyoMko lAla miTTI lenI cAhie; tathA vaizyoMko pIlI aura zUdroMko kAlI miTTI zaucake samaya kAmameM lenI cAhie // 44 // nissiddhmRttikaa| antagRhe devagRhe valmIke mUSakasthale / kRtazaucAvizeSe ca na prAyAH paJcamRttikAH // 45 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNikAra / 35 para bIke A~ganakI, devagRhakI, bilokI, mUhAke bilAkI miTTI aura zauca karane se bAkI bacI huI miTTI aise pA~ca sthAnoMkI miTTI na le // 45 // malamUtrasamIpe ca vRkSamUlasthitA ca yA / vApIkUpataDAgaMsthA 'na grAhyAH paJca mRttikAH / / 46 / / tathA girastoMko mala-mUtra karanekI jagahakI, vRkSoMkI jar3akI, bAvar3I, kuA aura tAlAbakI ina pA~ca sthAnoMkI bhI miTTI zauca ke lie kAmameM na lenI cAhie // 46 // mArgoSarasmazAnasthA pIsulA matimAstyajet / koTAGgArAsthisaMyuktA 'nAharetkarkIrAnvitAH // 47 // tathA rAstekI miTTI, Upara jamImakI miTTI, mazAnakI miTTI tathA dhUla miTTI, kIr3e, aMgAra, hI aura kakar3a Adi se milI huI miTTI bhI na lenA cAhie // 47 // AharenmRttikAM gehI sthalIsaritkUlayoH / zudhdakSetrasya madhyasthAM tathA prasukhAnijAm // 48 // kintu sApha kI huI jamInakI, nadI kinArakI, jote hue khetakI aura prAMsuka khAnakI miTTI kAmameM leve // 48 // alAbhe mRdastUktAyA yasmindeze tu yA bhavet / tayA zaucaM prakurvIta gRhI mRttikayA'pi ca / / 49 / Upara cAroM varNoMke yogya jo miTTI batAI gaI hai yadi vaha ma mila sake to jisa dezameM jaisI miTTI milatI ho usIse gRhasthajana zauca kara sakate haiM // 49 // ardhabilvaphalamAtrA prathamA mRttikA smRtA / dvitIyA tu tRtIyA tu tadarthArthA prakIrtitA // 50 // usa miTTIkI kaI goliyeM banAve | pahalI golI bilvaphalake barAbara banAve; dUsarI isase AdhI aura tIsarI isase AdhI isa taraha AdhI AdhI banAve // 50 // ekA liGge kare tisra ubhayaM pAdayugmake / paJcApAne nakhe sapta sarvAne hyeka eva ca / / 51 // eka golIse liMgakI, tInase hAthoMkI, dose donoM pairoMkI, pA~case gudasthAnakI, sAta nakhoMkI aura ekase sAre zarIrakI zuddhi kare // 51 // yaddivA vihitaM zauca tadardhaM nizi kIrtitam / tadardhamAture zrota AturasyAmadhvani // 52 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita dinameM jo yaha zaucakA vidhAna batAyA gayA hai usase rAtrimeM AdhA kahA gayA hai / rogIke lie isase bhI AdhA samajhanA aura mArga calate hue rogI ke lie isase bhI AdhA jAnanA // 52 // strIzUdrAderazaktAnAM bAlAnAM copavItinAm / gandhalepAdikaM kAryaM zaucaM proktaM maharSibhiH // 53 // 36 striyoMkI, zUdroMkI, asamartha bAlakoMkI aura jinakA yajJopavIta ho cukA aise bAlakoMkI zarIrazuddhi candanake lepa Adike karanese hI ho jAtI hai // 53 // zauce yatnaH sadA kAryaH zaucamUlo gRhI smRtaH / zaucAcAravihInasya samastA niSphalAH kriyAH // 54 // gRhasthoM ko apanI zArIrika zuddhike karanemeM nirantara yatnazIla rahanA cAhie / zArIrika zuddhi hI unakI saba kriyAoMkI mUla jar3a hai / jo gRhasthI zArIrika zuddhi nahIM karatA hai usakI sabhI kriyAe~ prAyaH niSphala haiM // 54 // da dviguNaM mUtrAnmaithune triguNaM bhavet / nidrAyAM vIryapAte ca yathAyogyaM samAcaret / / 55 / / pezAba karane para jo zArIrika zuddhi kI jAtI hai usase dUnI TaTTAMke samaya aura tigunI maithuna ke samaya karanI cAhie / tathA sote sote vIryapAta ho jAya to yathAyogya apanI zuddhi kare // 55 // pAdapRSThe pAdatale tisrastisrazca mRttikAH / ekaikayA mRdA pAdau hastau prakSAlayettadA / / 56 / / pezAba Adike samaya pairoMke Upara aura nIce ( pagatalI para ) tIna tIna bAra miTTI cupar3e / isake bAda eka eka miTTIkI golIse hAtha paira dhove // 56 // vAmaM prakSAlayetpAdaM zUdrAdervA kathaJcana / zaucAhate vAmapAdaM pazcAddakSiNameva ca / / 57 / / pairo prathama dhove, bAda dAhine pairako dhove / zUdra Adi jaisA cAhe vaisA kareM; paraMtu ve bhI zauca ke binA kAya meM bAyeM paira ko pahale dhove bAda dAhine paira ko dhove // 57 // iti zaucavidhiH / kiyaddUraM tato gatvA vasitvA nirmale sthale / pANipAdau ca prakSAlya mukhadhAvanamAcaret / / 58 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 37 zaucasthAnase kucha dUra cala kara, nirmala sApha sthAnameM baiTha kara, hAtha pairoMko dhokara chane hue jalase dantavana karanA prAraMbha kare // 58 // OM namo'rhate bhagavate surendramukuTaratnaprabhAprakSAlitapAdapadmAya ahamevaM zuddhodakena pAdaprakSAlanaM karomi svAhA // 1 // anenAvaziSTena mRdaMzena pAdau prakSAlayet // yaha maMtra bolakara bAkI bacI huI miTTIse pairoMkA prakSAlana karanA cAhie // 1 // OM hrIM hyauM asujhura asura sukuru bhava tathA hastazuddhiM karomi svAhA ||2|| anena jalena hastaprakSAlanam // isa maMtra ko par3hakara hAthoMkA prakSAlana karanA cAhie // 2 // OM hrIM kSvIM svIM mukhaprakSAlanaM karomi svAhA // 3 // anena mukhaprakSAlanam // isa maMtrako par3hakara mu~ha dhove // 3 // OM paramapavitrAya dantadhAvanaM karomi svAhA // 4 // anena dantadhAvanaM dantAnAM kuryAt / / isa maMtra ko par3hakara dA~toMko jalase sApha kare // 4 // kurale karanAH caturaSTadviSadradvyaSTagaNDUSaiH zudhyate kramAt / mUtre purISe bhuktyante maithune vAntisambhave // 59 // pezAba karaneke bAda cAra kurale karanese aura TaTTIke bAda ATha kurale karanese mukhakI zuddhi hotI hai| bhojana ke bAda dose, maithunake bAda chahase aura ulTIke bAda solaha kuraloMse mukha saphA hotA hai // 59 // purataH sarvadevAzca dakSiNe vyantarAH sthitAH / RSayaH pRSThataH sarve vAme gaNDUSamutsRjet // 60 // pUrvakI tarapha prAya: saba devoMkA nivAsa rahatA hai, dakSiNa tarapha vyaMtarokA nivAsa haiM saba RSi prAyaH pazcimakI ora nivAsa karate hai, ata: ina tIna dizAoMmeM kuralA na pheMke, apanI bAIM ora pheMke // 60 // punaH punazca gaNDUSaniSThIvaM dUratastyajet / prAGmukhodaGmukho vA hi dvirAcamya tataH param // 61 // maunataH puNyakASThena dantadhAvanamAcaret / mukhe paryuSite yasmAdbhavedazucibhAGganaraH // 62 // aura kintu Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwvvv somasenamArakIparacitakuralAko bArabAra apanI jagaha se kucha dUra pheka jisase ki apane upara punaH chITeMgna AveM / isake bAda pUrvako yA uttarakI ora mu~ha karake do bAra Acamana kere / pazcAt maunayUrvaka yogya dataunase dantavana kre| jo isa taraha mukhAddhi na kara vAsI mu~ha rahatI hai vaha manuSya mahA azuddha hotA hai / 61-62 // karane yogya dattauna / khAzarazca kariJjazca kadambazca vaTastathA / tittiNI veNuvRkSazca nimba Amrastathaiva ca // 63 // apAmArgazca bilvazca harka AmalakastathA / ete prazastAH kathitA dantadhAvanakramesu // 64 // khadira, karaMja, kadaMba, bar3a, imalI, veNuvRkSa, nIma, Ama, apAmArga, bilva, arka aura AvalekI datauna dA~toMke sApha karaneke lie prazasta kahI gaI hai / 63-64 samidhA kSIravRkSasya pramANa dvAdazAGgulam / kaniSThiyAsamasthUlaM pUrvArddhana trirukSite ( ? ) // 65 / / kSIra vRkSoMkI datauna bAraha aMgula laMbI aura kaniSThA u~galIke jitanI moTI honI cAhie // 65 / / na karane yogya datauna:guvAkatAlahintAlaketakyazca mhaavtteH| kharjUrI nAlikarazca saptaite tRNarAjakAH // 66 // tRNarAjasamopeto yaH kuryAdantadhAvanam / nirdayaH pApabhAgI syAdanantakAyikaM tyajet / / 67 // supArI, tAr3a, hiMtAla, ketakI, mahAvaTa, khajUra, aura nAriyala ye sAta vRkSa tRNarAja mAne gaye haiM / ina tRNarAjoMkI dataunase jo puruSa datauna karatA hai yaha nirdayI aura pApI hotA hai / kyoMki inakI dataunake bhItara ananta jIva rahate haiM, ataH inakI dattaunakA tyAga kare // 66-67 // dvitIyA paJcamI caiva hyaSTamyekAdazI tathA / caturdazI tathaitAsu dantadhAvaM ca nAcaret // 68 // arkavAre vyatIpAte saMkrAntau janmavAsare / varjayeddantakASThaM tu vratAdInAM dineSu ca / / 69 / / dauja, paMcamI, aSTamI, gyArasa aura dasa ina pA~coM paMvAmeM kASThakI dataunase dantavana na kare / tathA ravivAra, azubha dina, saMkrAnti, apanA janmadina aura darzalakSaNa, ratnatraya, aSTAnhikA Adi vratoMke dina bhI na kare // 68-69 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRNapaNaH savA kuryAdIcA ni . tasyAmapi cA kartA zubhakAmanAvivArcame // 7 // eka caturdazIko chor3akanA bAkIko samI dinoMmatinake aura pattoMse dA~ta sApha kare / catudazIke dina yadi jina bhagavAnakI pUjA karanI ho to sUkhI huI dataunase dA~jha sApha kre|||7|| sahasrAMzAmakuvityaH kurmAntAvAvAnam / sA pApI maraphAMyAti srvjiivdaamaanigaaH||1|| sUryake ugane ke pahale jo dattauna karatA hai vaha pApI hai, jIvoMkI dayAse pasaMmukha hai aura maraNako prApta hotA hai / bhAvArtha-yaha bhayapradarzaka vAkya hai, isakA sArAMza itanA hI hai| kiM sUryo dayase pahale datauna karanA hAnikAraka haiN|.71:|| aGgArakAlukAmika bhlaadinkhraistthaa| iSTakAloSThapASANaina kuryAddantadhAvanam // 72 // koyalA, bAlU, rAkha, nakha, ITa, miTTIkA Dhelana aura pattharaseM dA~ta na ghise.|| 72 // alAmo dastakAchAmAniSichApAM nipAvarSiH / / aSAM dvAdazagAhausekhazuddhi prjaayte||73|| yadi lakar3IkI datauna na mile to jalake bAraha kurale karanese hI mukhazuddhi ho jAtI hai| aura niSiddha tithiyoMmeM bhI aisA krnese|maalkihonch hai // 73 // netrayo sikAyAzca karNayoMvivarANi ca / nakhAn skandhau ca kakSAdi zodhayedambhasA naraH // 74 // netra, nAka, kAna, nakha, kandhe aura bagala Adiko bhI jalase zuddha kare // 74 // jalAzaye na kartavyaM niSThAvaM-mukhavAvalam / kiJcidre'pi tIrasya punarnAryAkti tyyaaH||75 // jalAzayake bhItara na to yU~ke aura na mu~ha dhove / tIrase kucha haTakara kuralA vagairaha pheMke jisase ki vaha vApisa lauTakara jalAzayameM na Ave // 75 // toyena dehadvArANi sarvataH zodhayetpunaH / AcamanaM tataH kArya trivAra prANazuddhaye // 76 // zarIrake sabhI chidroMko eka eka karake jalase sApha kare / isake bAda prANazuddhi ke lie tIna bAra Acamana kare / / 76 // ' Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 somasenabhaMdvArakAviracita AcamanaM sadA kArya snAnena rahite'pi ca / Acamanayuto dehI jinena zaucavAnmataH // 77 // snAna na karane para bhI Acamana avazya kre| kyoMki Acamanayukta prANIko zrIjinadevane zuddha mAnA hai // 77 // 1 sandhyAyA lakSaNaM mudrA AcamasyApi lakSaNam / kathayiSyAmi cAgre'haM svAnasya vidhirucyate // 78 // saMdhyA aura AcamanakA lakSaNa tathA mudrAoMko Age calakara kaheMge / yahA~ aba snAnakI vidhi batAte haiM // 78 // tailasya mardanaM cAdau kartavyamanyahastakaiH / yathA sarvAGzuddhiH syAtpuSTizvApi vizeSataH / / 79 / / snAna ke pahale dUsarese tailakA mAliza karAve / isase sAre zarIrakI zuddhi hotI hai tathA zarIra bhI puSTa hotA hai // 79 // pAtradAnaM svahastena parahastena mardanam / tilakaM guruhastena mAtRhastena bhojanam // 80 // pAtroM ko dAna hamezA apane hAthase de, dUsareke hAthase tailakI mAliza karAve, guruke hAthase tilaka karAve aura mAtAko parosA bhojana kare // 80 // telamardana vidhi | aSTamyAM ca caturdazyAM paJcamyAmarkavAsare / vratAdInAM dineSveva na kuryAttailamardanam // 81 // aSTamI, caturdazI, paMcamI, ravivAra aura vratake dinoMmeM telakI mAliza na kare // 81 // care vila zazijIvabhaume, riktAtithau syAdubhaye ca pakSe / tailAvalepaM tu mRdAvidhRtyaM ( 2 ) snAnaM narANAM virujatvakAri // 82 // carala, somavAra, bRhaspati vAra, donoM pakSoMkI rikta tithi ina dinoMmeM tela mAliza karake snAna karanA nIrorotAkA kAraNa hai // 82 // haste aindre ca revatyAM saumye cArdrApunarvasau / snAto tAnvito jIvo vyAdhinA naiva bAdhyate // 83 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..traivrnnikaacaar| 41 m johasta, dhaniSThA, revatI, mRga, ArdrA aura punarvasu ina nakSatroMmeM tela mAliza karake snAna karatA hai, vrata pAlatA hai use kabhI roga nahIM satAte // 83 // some kIrtiH prasarati varA rauhiNeye hiraNyaM, . devAcArye taraNitanaye vardhate nityamAyuH / .. tailAbhyagAttanujamaraNaM dRzyate sUryavAre, .. bhaume mRtyurbhavati nitarAM bhArgave vittanAzaH // 84 // somavArake dina tela lagAkara snAna karanese kIrti phailatI hai, budhavArake dina suvarNakI prApti hotI hai, guruvAra aura zanivArako Ayu bar3hatI hai, ravivArako putrakA maraNa aura maMgalavArako khudakA maraNa hotA hai, tathA zukravArake dina tela lagAkara snAna karanese dhana-kSaya hotA hai // 84 // vivAhe yadi sampattau sUtakAnte mahotsave / rajasi mitrakAryeSu snApayetsarvavAsare // 85 // vivAhameM, sUtakake AkhirI dina honevAle utsavameM aura mitrake kAryoMmeM jaba cAhe taba tela lagAkara snAna kare / tathA rajasvalA strI bhI jaba cAhe taba tela lagAkara snAna kare // 85 // ghRtaM ca sArSapaM tailaM yattailaM puSpavAsitam / na doSaH pakataileSu nAbhyaGge natvanityazaH // 86 // __ ghI, sarasoMkA tela aura sugaMdhita tela mAlizake lie yogya hai / tathA pakAyA huA telakA mAliza snAnake divasoMmeM yogya hai; anya dinameM nahIM // 86 // daza dizAsu sandadyAdaliM tailasya bindunA / nakheSu lepayedAdau pUrayetkarNacakSuSI // 87 // mAliza karaneke peztara dazoM dizAmeM telake chIMTe deve aura pahale nakhoM para tela cupar3e, isake bAda kAnoMmeM aura netroMmeM DAle // 87 // anyocchiSTaM ca jantUnAM mRtAnAM ca klevraiH|| mizritaM carmapAtrasthaM varjayettailamardanam // 88 // . jo dUsaroMke lagAye hue telameMse bacA huA ho, jisameM jIva-jantu par3akara mara gaye hoM aura jo camar3ekI kuSpI vagairahameM rakkhA huA to usa telakA mAliza na kare // 88 // mRttikAbhistyajettailaM sugandhAnyaizca vastubhiH / khalenAmraphalenApi nAnyathA zucitAM vrajet // 89 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamAlAmarAvata w wwwwwwww .. miTTI mile hue, dhAnya mile hue, khaTAI bagairahaseM mile hue telase mAliza karanA cAhie anyathA isase apavitratA hI hogI // 89 // snaanvidhi| uSNodakena pazcAta prAsuke nirmala sthl| snAnaM kuryAdyathA zrAddho jIvavAyA na jAyate // 9 // tela mAlisake bAda, jIva-jantu rahita sAka zilA vagairahapara baiThakara garma-jalase snAna kare / snAna bar3I sAvadhAnIse kare ki jisase jIvoMko pIr3A na pahu~ce // 90 // kaSAyadravyamizreNa suvastrazodhitena vaa| nAtistokena nIreNa snAyAdvA nAtibhUriNA // 91 // aise jalase snAna kare jo ma to bahuta hI thor3A ho aura na bahuta hI jiyAdA ho / vaha chanA huA ho yA usameM kucha kasailA padArtha milA huA ho // 91 // pASANasphAlitaM toyaM santaptaM suuryrshmibhiH| . pazubhirdhAtitaM pAdaiH prAsukaM nirAgatam // 92 // reNukAyantribhirjAtaM tathA gamdhakavAsiMtam / ... prAsukaM snAnazaucAla na tu pAnApa zasyate / / 93 / / pattharoMse TakarAyA huA, sUryakI dhUpase saMtapta huA, pazuoMke pairoMse mathA huA, mirjharoMkA bahA huA, reNu aura yaMtrake dvArA prAsuka kiyA huA tathA sugaMdhi Adike dvArA prAsuka kiyA huA jala snAna aura zaucake lie prAsuka mAnA gayA hai / pIneke lie yaha jala prAsuka nahIM hai // 92 // 93 // mithyAdRSTibhirajJAnaiH kutatIrthAni yAni vai| . teSu snAnaM na kartavyaM bhUrijIvanipAtiSu // 94 // ajJAnI mithyAdRSTiyoMne jinheM tIrthasthAna banA rakkhe haiM bahutase jIvoMke nAzake kAraNa aise tIrthoMmeM kabhI snAna na kare // 94 // yadi tatraiva gantavyaM kusaGgAsadoSataH / tasmAddhRtvA jalaiH snAyAdbhinadeze suzodhite // 95 // yadi kadAcit khoTI saMgatimeM pha~sakara una tIrthasthAnoMmeM snAna karaneke lie calA jAya to vahA~se kisI pAtrameM jala lekara dUsare jIva-jantu rahita pavitra sthAnameM baiThakara snAna kare // 95 // paJcendriyazavasparza vinA tailaM na zudhyati / brahmacAriyatInAM tu na yogya tailamardanam // 96 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMceMdriya jIvoMke murdA zarIrake sparza ho jAnepara binA tela lagAye jhuddhi nahIM hotI paraMtu brahmacAriyoM aura yatioMko tela mardana karanA yogya nahIM hai ! 96 // saptAhAnyambhasAsnAyI gRhI zUdratvamApnuyAt / tasmAtsnAnaM prakartavyaM ravivAre tu varjayet // 97 // yadi gRhastha lagAtAra sAta dina taka snAna na kare to zUdra tulya ho jAtA hai / isalie ravivArako chor3akara snAna avazya karanA cAhie // 97 // atyantaM malinaH kAyo navacchidrasamanvitaH / sravatyeva divA rAtrau prAtaH snAnaM vizodhanam // 98 // yaha zarIra atyanta hI mahA malina hai, bar3e bar3e nau chidroMse yukta hai jinameMse rAta-dina ghinAvane durgandha yukta mala, mUtra, nAka, lAra, kha~khAra Adi jharate rahate haiM / isa lie prAtaH snAnake dvArA ise zuddha karanekA upadeza hai // 98 // prAtaH snAtumazaktazcenmadhyAnhe snAnamAcaret / svayaM tripA'thavA ziSyaiH putrairuddhRtavAribhiH // 99 // 43 jo puruSa prAta:kAla snAna karanemeM asamartha hai vaha svayaM apane dvArA, yA apanI strI dvArA, yA apane ziSyoM dvArA, yA apane putroM dvArA lAye hue jalase madhyAhnameM snAna kare // 99 // na snAyAcchUdrahastena naikahastena vA tathA / nAgAlitajalenApi na durgandhena vAriNA // 100 // zUdroM dvArA lAye hue jalase snAna na kare, eka hAthase bhI na kare aura anachane tathA durgandhita jalase bhI snAna na kare // 900 // karAbhyAM dhArayeddarbha zikhAbandhaM vidhAya ca / prANAyAmaM tataH kuryAtsaGkalpaM ca samuccaret // 101 // apanI coTIke gA~Tha lagA le aura donoM hAthoMmeM dUba pakar3a ke, isake bAda prANAyAma aura saMkalpa kare // 101 // dvirAcamya nimajyAtha punarevaM dvirAcamet / mantreNaiva zikhAM badhvA prANAyAmaM ca ve punaH // 102 // snAtvA'tha dehaM prakSAlya punaH svAtvA dirAcayet / paMcaparamepidairnavanirmArjaca // 103 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAkAvacita sAGguSThayajJasUtreNa triH pradakSiNamAcaret / yAH pravartanta iti jale idaM metra pravartanam (1) // 104 // dovAra Acamana karake snAna kare, phira do vAra Acamana kare, punaH maMtroccAraNa pUrvaka coTIke gA~Tha lagAkara prANAyAma kare / isake bAda snAna kara zarIrako poMche, punaH snAna kara do vAra Acamana kare / isake bAda no vAra paMcaparameSThI padako uccAraNa kara mArjana kre| aura a~gUTheke sAtha sAtha pajJopavanItako tIna dakSiNAkAra phirA le // 102 // 103 // 104 // saGkalpa sUtrapaThanaM mArjanaM cAghamarSaNam / devAditarpaNaM caiva paMcAgaM snAnamAcaret // 105 // saMkalpa karanA, maMtra par3hanA, mArjana karanA, aghamarSaNa karanA aura devoMkA tarpaNa karanA ye pA~ca snAnake aMga haiM // 105 // gRhasyAbhimukhaM snAyAnmArjana cAghamarSaNama / anyatrArkamukho rAtrau prAmukhodaGmukho'pi vA // 106 / / yadi gharapara hI snAna karanA ho to gharakI aura mu~ha karake stAna, mArjana aura aghamarSaNa kare / yadi aura aura Thaura snAna karanA ho to pUrvakI ora mukha karake snAnAdi kare / tathA rAtrike samaya snAna karanekA maukA Ave to pUrva yA uttarako mukha karake snAnAdi kriyA kare // 106 // sandhyAkAlercanAkAle saMkrAntau grahaNe tathA / , vamane madyamAMsAsthicarmasparze'ganAratau // 107 // azaucAnte ca rogAnte smazAne maraNazrutau / duHsvapne ca zavasparze sparzane'ntyajane'pi vA // 108 // spRSTe viNmUtrakAkolUkazvAnagrAmaskare / RSINAM maraNe jAte dUrAntamaraNe zrute // 109 // ucchiSTAspRzyavAntAdirajasvalAdisaMzraye / aspRzyaspRSTavastrAnabhuktapatravibhAjane // 110 // zuddhe vAriNi pUrvoktaM yantra mantre ( 1 ) sacelakaH / kuryAtsnAnatrayaM jihAdantadhAvanapUrvakam // 111 // argha ca tarpaNaM mantrajapadAnArcanaM caret / . bAhirantargatA zuddhirevaM syAdgRhamedhinAm // 112 / / . Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhyA ke samaya, pUjA ke samaya, saMkrAntike dina, grahaNake dina, ulTI ho jAnepara, madirA, mAMsa haDDI, carma, inakA sparza ho jAne para, maithuna karanepara, TaTTI hokara Ane para, bImArI se uThane para, mazAna ghATa ke Upara jAnepara, kisIkA maraNa sunane para, kharAba svapna ke Anepara, murde se chU jAnepara, cAMDAlAdikA sparza ho jAnepara, viSThA mUtra, kauA, ulU, svAna, grAma-zUkaroMse chU jAnepara, RSi mRtyu ho jAnepara, apane kuTuMbI kI dUrase yA pAsase maraNakI sunAvanI Anepara, ucchiSTha, asparza, vamana, rajasvalA AdikA saMsarga ho jAnepara, asparza manuSyoMke hue hue vastra, anna, bhojana, Adise chU jAne para aura jImate samaya pattala phaTa jAnepara, datauna ke sAtha sAtha pUrvokta maMtra-yaMtre pUrvaka zuddha jalase tIna vAra snAna kare, apane pahane hue saba kapar3oM ko dhove tathA argha, tarpaNa, maMtra, japa, dAna, pUjA vagairaha saba kArya kare / isa taraha karanese gRhasthiyoMkI bAhya abhyantara zuddhi hotI hai // 107 // 112 // ityevaM gRhamedhinAM zucikaraH svAcAradharmo mayA, prokto jainamatAnusArasakalaM zAstraM samAlokya vai, zaucAcAravRSaM vinA tanubhRtAM nAstyatra dharmaH kacit, mantrA~stasya vidhAnato bhavabhidaH saMkSepataH kathyate // 113 // 45 jainamatake kitane hI zAstroMkA avalokana kara yaha uparyukta gRhasthoMkI bAhyazuddhi karanevAle AcarakA kathana kiyA gyaa| kyoMki girastoMkA binA zaucAcAra ke isa saMsArameM kahIM para aura koI dharma nahIM hai / aba saMsAra nAzake kAraNa zaucAcAra sambandhI maMtroMkA vidhipUrvaka saMkSepase kathana kiyA jAtA hai // 113 // OM hI kSvI snAnasthAnabhUH zuddhayatu svAhA / iti snAnasthAnaM zucijalena siJcayet / yaha maMtra par3hakara snAna karanekI jagahako pavitra jalase sIMce / OM hA~ hI hU~ hA~ haH asi A u sA idaM samastaM gaMgAsiMdhvAdinadInadatIrthajalaM bhavatu svAhA / ityanena snAnajalaM hastAgreNa spRzet / isa maMtra ko bola kara apane hAthase snAnake jalako chUve / jhaM ThaM svarAvRtaM yojyaM maNDaladvayaveSTitam / toye nyasyAgratarjanyA tenAnusnAnamAvahet // 114 // ityuktaM maMtraM jalamadhye likhitvA maMtrayettataH // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenAnicita manus ____eka gola maNDala sIMce, usake bIca meM saM aura hama do vIjAkSaroMko likhe aura usake bAhara cAroM aura a A Adi solaha svara likhe tathA unake cAroM aura eka maMDala aura khiiNce| isa prakArakA yaMtra apane snAna-jalameM tarjanIke agrabhAgase banAne, pIche usa jalase snAna kare / isa kahe hue yaMtrako jalameM likhakara isa nIce likhe maMtrase use maMtrita kare // 114 / / tataH vI vI hai sH| iti bIjAkSaraprayuktasurabhimudrAM pradarzayanmantrAmimaM paThet // ..isa taraha bIjAsoM se yukta surabhimudrAko dikhAtA huA isa maMtrako par3e / OM amRte amRtodbhave amRtavarSiNi amRtaM srAvaya srAvaya saM saM klIM klIM blU blUM drAM drAM drIM drI drAvaya drAvaya he jhaMjhvI kSvI haMsaH asi A u sA , sarvamidamamRtaM bhavatu svAhA / iti mantreNa snAnajala mamRtakRtya tatra triH pazcakRtvo vA-- - isa maMtra dvArA snAnajalameM amRtakI kalpanA kara tIna vAra yA pA~ca vAra OM hI ahe namaH mama sarvakarmamalaM prakSAlaya prakSAlaya svAhA / iti maMtreNa kuNDalajalamadhye plAvanaM kuryAt / isa maMtradvArA usa jala meM subakI lamAye / tata utthAya pUrvavadAcamya-OM hI zrIM klIM aiM arha a si A u sA jalamArjanaM karomi svAhA / mama samastaduritasantApApanodo'stu svAhA / iti viruvArya hastAprema mArjanaM kRtvA tadante culakodakena triH parikSecanaM ekavAra kurvAt / isake bAda uThakara pahaleke mAniMda Acamana kara isa maMtrakA tIna vAra uccAraNa kare aura hAthoMse apane zarIrako male / isake mada bullUmeM jala lekara apane cAroM aura ekavAra tIna pariSecana kre| bhUyaH snAkA ApayA saba balavaryAi / madhavA-- Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | isake bAda punaH snAna kara aura Acamana kara vahIM para varpaNa kre| so hI dikhAte haiM / OM hAM arhadbhayaH svAhA // 1 // OM nahIM siddhebhyaH svAhA // 2 // OM hUM sUribhyaH svAhA // 3 // OM hauM pAThakebhyaH svAhA // 4 // OM haH sarvasAdhubhyaH svAhA // 5 // OM hI jinadharmebhyaH svAhA / / 6 / / OM hrIM jinAgamebhyaH svAhA // 7 // OM vhAM jinacaityebhyaH svAhA // 8 // OM hAM jinAlayebhyaH svAhA // 9 // OM hAM samyagdarzanebhyaH svAhA // 10 // OM hAM samyagjJAnebhyaH H svAhA // 11 // OM hAM samyakcAritrebhyaH svAhA / / 12 / / OM hAM samyaktapobhyaH svAhA // 13 // OM hAM asmadgurubhyaH svAhA // 14 // OM hAM // asmadvidyAgurubhyaH svAhA // 15 // iti paJcadaza tarpaNamaMntrAH / etaistarpaNaM kuryAt // tato jalAnnirgamanakriyA agre vakSyate / 47 ye paMdraha tarpaNa maMtra haiM, inase tarpaNa kre| isake bAda jalase nikala kara kyA kyA kriyA kare isakA jiMkara Age ke adhyAyameM kiyA jAyegA / zaucAcAravidhiH zucitvajanakaH prokto vidhAnAgame, puMsAM sadvratadhAriNI guNavatAM yogyo yuge'sminkalau / zrIbhaTTArakasomasenamunibhiH stoko'pi vistArataH, prAyaH kSatriyavaizyavipramukhakRt sarvatra zUdro'priyaH / / 115 // kriyAzAstroMmeM zarIrako pavitra banAnevAlI yaha zaucAcAravidhi kahI gaI hai jo isa kaliyugameM guNI, vratI gRhasthoM ke yogya hai / yaha vidhi zAstroMmeM bahuta hI saMkSepase kahI gaI hai / vahI kucha vistAra lie hue somasena bhaTTArakake dvArA yahA~ kahIM gaI haiN| kSatriya, vaizya ina tInoM varNoMko sukhI banAne ko kahIM hai / zUdroMko isa karanA sukhakara nahIM hai // 115 // yaha vidhi prAyaH brAhmaNa, uparyukta zaucAcAravidhikA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA adhyaay| vIranAthaM praNamyAdau sarvapApavinAzakam / jalAbhirgamanaM pazcArika kartavyaM taducyate // 1 // AraMbhameM sampUrNa pApoMke vinAza karanevAle vIra bhagavAnako namaskAra kara, jalase bAhara nikale bAda kyA karanA cAhiye, yaha batAyA jAtA hai // 1 // nIrAnirgamanaM jalAzayataTe vastrAdikaprokSaNaM, ... vastrANAM paridhAraNaM samatale bhUmezca zuddhe ttH| suzrotrAcamanaM ca mArjanavidhi sandhyAvidhi cottama, vakSyAmi kramazaH kriyAvidhimatAM zuddhAH kriyAH SaDDidhAH // 2 // jalase bAhara jalAzayake taTa para AnA, vastra AdikA saMprokSaNa karanA, sapATa aura zuddha bhUmi para khar3A rahakara vastra dhAraNa karanA, zrotrAcamana, mArjanavidhi, aura sandhyAvidhi ye chaha parama pavitra kriyAe~ kramase kahI jAtI haiM // 2 // jalAnnismRtya prAsthAne nirmale jantuvarjate / antaraGgavizudhdyartha sthitvArhatsnAnamAcaret // 3 // jalase bAhara nikala kara pavitra jIva-jantu rahita sthAnameM baiThakara, aMtaraMga zuddhike lira Age likhe anusAra arhata snAna kare // 3 // hastAbhyAM jalamAdAya skRdevaabhimntritm| mastake ca mukhe bAhvorhRdaye pRSThadezake // 4 // abhiSiJcetsvamAtmAnaM mantraiH surbhimudryaa| ekavRtyA japecchaktyA bhaktyA paMcanamaskriyAm // 5 // dono hAthoMmeM jala lekara use maMtradvArA maMtrita kara, maMtroccAraNa pUrvaka mastaka, mukha, donoM bhujA, hRdaya, pITha Adi sthAnoMmeM apanI AtmAkA AbhiSecana kare / pazcAt surabhimudrA dvArA ekacitta ho kara, apanI zaktike anusAra bhaktibhAvase paMca namaskAra maMtrakA jApa kare // 4 // 5 // zAstroktavidhinA snAtvA dvirAcamya tataH param / prANAyAmaM tataH kRtvA saGkalpya tarpayedatha // 6 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| ... ___ isa prakAra zAstroMmeM kahI huI vidhike anusAra snAna kara do vAra Acamana kare / pazcAt prANAyAma kara saMkalpa kare / isake bAda tarpaNa kare // 6 // akSatodakapUrNena devatIrthena tarpayet / jayAdidevatAH sarvAH prAGmukhazcopavItyatha // 7 // pUrva dizAkI tarapha mukha kara yayopavIta-yukta hokara, arthAt bAyeM hAthameM janeU DAlakara aura hAthameM akSata aura jala lekara devatIrthase sampUrNa jayAdi devatoMkA tarpaNa kre| u~gAliyoMke agramAgakI devatIrtha saMjJA hai // 7 // udaGmukho nivItI tu yavasammizritodakaiH / gautamAdimaharSINAM tarpayeSitIrthataH // 8 // uttara dizAkI ora mukha kara yajJopavItako galemeM mAlAkI taraha laTakA kara java aura jalake dvArA RSitIrthase gautamAMdi maharSiyoMkA tarpaNa kare / u~galiyoMke bhAgako RSitIrtha kahate haiM // 8 // dakSiNAbhimukho bhUtvA prAcInAvItyanAtapam (1) / tilaiH santarpayettIrthapitaro vRssbhaadyH||9|| dakSiNa dizAkI tarapha mukha kara, prAcInAvIti arthAt dAhine hAthameM yajJopavIta DAla kara, tiloM dvArA RSabhAdi tIrthapitaroMkA pitRtIrthase saMtarpaNa kare / a~gUThA aura a~gUTheke pAsakI u~galI ina donoMke madhyamAgakA nAma pitRtIrtha hai // 9 // yanmayA duSkRtaM pApaM zArIramalasambhavam / tatpApasya vizudhdyarthaM devAnAM tarpayAmyaham // 10 // jo maiMne zArIrika mala dvArA pApa kiyA hai usa pApakI zuddhike lie maiM devoMkA tarpaNa karatA huuN| bhAvArtha-dehazuddhike lie Acamana, tarpaNa, prANAyAma Adi viSaya zAstroMmeM sthAna sthAna para pAye jAte haiM / isase yaha bAta siddha nahIM hotI ki ve saba hiMdUdharmase hI lAye gaye haiM / yadi aisA hI mAna liyA jAya ki ye saba viSaya hiMdUdharmake hI haiM, jainoMke nahIM haiM to yaha bAta kisa AdhArase kahI jAtI hai / yadi binA zAstroMke pramANake manamAnI yuktiyoM dvArA kahI jAtI hai to vaha yukti zAstraviruddha honeke kAraNa yukti nahIM hai, kintu yuktyAbhAsa hai / jo loga isa viSayako heya batalAte haiM ve to pUjA, pratiSThA, mUrtipUjana Adiko bhI hiMdUdharmase AyA batalAte haiM to kyA pUjA, pratiSThA, mUrtipUjA saMbaMdhI RSipraNIta saikar3oM zAstroMko chor3akara unakI bAta mAna lI jAve ? khaira, kalpanA karo ki parIkSita bAtako mAna lenemeM kyA harja hai to kahanA par3egA ki isakA nAma 1 isa zlokakI racanA khaTakatI hai| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasemabhAdhArakAvirakSita parIkSA nahIM hai jo apane matalabakI bAtako mAna lenA aura bAkIko chor3a denaa| vaha kahA~kA nyAya hai ? mAnI bhI vaha bAta jA sakatI hai jo nizcita ho| pahale jo loga kucha hI kahate the, Aba ke kucha hI kahate haiM to kyA pUrvApara viruddha vacana athavA usa vacanakA likhane bolanevAlA pramANabhUta ho sakatA hai, kabhI nahIM / jinane gurumukhase zAstra hI nahIM dekhe haiM, na unakA manana hI kiyA hai, na usa bhASAkI yogyatA hI rakhate haiM, jinake vacanoMko par3hakara athavA sunakara janatA ha~sI ur3AtI hai aura unakI galatiyoM para kheda jAhira karatI haiM aise puruSa bhI pramANa rUpa mAne jAyeM aura unakI bAtoMmeM kucha tathya samajhA jAya to malIkUcoMmeM phiranevAle manamAnA cillAnevAle puruSa bhI kyoM na acche mAne jAyeM aura kyoM na unakI bAtoMmeM sAra samajhA jAya / isa lie kahanA par3egA ki jisa parIkSAmeM amUlya ratna pheMka kara niHsAra kAcakA Tukar3A grahaNa karanA par3e yaha parIkSA kisI kAmakI nahIM hai| yadi jo jo viSaya hiMdUdharmase milate haiM ve ve hiMduoMke haiM to jainoMke gharakA kyA hai ? jainoMke pAsa aisA koI viSaya nahIM hai jo jainadharmase bAtha lomoke pAsa na pAyA jAya / jainoMke hara eka viSaya kisI na kisI rUpameM sabhI matoMmeM pAye jAyeMge / jaise varNavyavasthA, jAtivyavasthA, snAna karanA, khAnA, pInA, sonA, baiThanA, pUjA karanA, pratiSThA karanA, svarga-narakakI. vyavasthA, puNya-pApaka saMpAdana, vratadhAraNa, saMnyAsadhAraNa, tIrthayAtrA, hiMsA na karanA, jhUTha na bolanA, caurI na karanA, kuzIla sevana na karanA, IzvarakI stuti karanA, jIvakA astitva svIkAra karanA, karmoke nimittase' saMsArameM par3A rahanA, karmoMke abhAvameM muktikA honA / taba kahanA par3emA ki. inameM jainoMkA kucha bhI nahIM hai / ye saba bAharase hI Aye haiN| aba na mAlUma jainoMke pAsa apane gharakI pU~jI kyA raha jAtI hai| isa lie aise manuSyoMkI bAloM para zraddhAna nahIM karanA cAhie / jo loga zAsanadevoMke nAmase hI cir3hate haiM aura nirI manamAnI UTapaTAMma zaMkAyeM hI uThAyA karate haiM ve bhI RSipraNIta mArgakI avahelanA karate haiM / zrAvakoMke kaI darje haiM / jisa darjekA jo zrAvaka hai usa darjeke zrAvakako vaisA karanA anucita nahIM hai / yaha tarpaNa AdikA vidhAna jainadharmase bAharakA nahIM hai / kintu jainadharmakA hI hai / RSipraNIta pratiSThApAThoMmeM ye saba viSaya spaSTa satiseM vistArapUrvaka likhe hue haiM // 10 // asaMskArAzca ye kocijalAzAH pitaraH suraaH| teSAM santoSatRptyarthaM dIyate salilaM mayA // 11 // jinakA upanayana Adi saMskAra nahIM huA hai aise koI hamAre kulake puruSa marakara pitara-sura (vyantara jAtike deva ) hue hoM aura jalakI AzA rakhate hoM to unake santoSake lie maiM jala samarpaNa karatA hU~ / bhAvArtha-isa zlokameM asaMskAra pada par3A hai| isase mAlUma hotA hai ki jina puruSoMkA yajJopavIta saMskAra nahIM hotA hai ve prAyaH marakara vyantara hote haiN| tathA aisA ArSavAkya bhI hai / yaha bAta siddhAntase nizcita hai ki vyantaroMkA nivAsa madhyalokakI sampUrNa pathivIpara hai| koI sthAna aisA nahIM hai jahA~ ki vyantara na rahate hoM / unakA vicitra svabhAva haiM / yadyapi ve svayaM na kucha khAte haiM aura na pIte haiM, parantu phira bhI lokameM ve aisI kriyAyeM karate haiM jinase mAlUma par3atA hai ki mAnoM aisA kArya karate hoM / isI lie ajJAnI loga yaha kahA karate haiM ki Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devoMko mAMsa khAte, gAyakA gauta (pezAba ) pIte hamane dekhA hai| yaha hama kaha cuke haiM ki ve svayaM kucha khAte pIte nahIM haiM / paraMtu unakA svabhAva hai ki ve manuSyoMke zarIrameM praveza karate haiM aura manughyoMse hara eka prakArake kArya karA kara nAnA prakArakI krIr3A karate haiN| ve aisI krIr3A karate haiM isa viSayameM kisIkI sandeha ho to svAmI akalaMkadevakA banAyA huA rAjavArtika grantha dekha leM / usameM likhA hai ki unakI pravRtti prAyaH krIr3Animittaka hai / ataH yaha bAta siddha hai ki ve aisI krIr3AyeM karate haiM / yaha bAta kevala AnumAnika aura Agamase hI prasiddha nahIM, kintu pratyakSameM isa samaya bhI aneka vyantara isa prakArakI krIr3A karate hue dekhe jAte haiN| deva-deviyoMke Upara jo anaginatIke bakare Adi car3hAye jAte haiM yaha bhI pUrva samayameM unake dvArA kiye hue upadravoMkA phala hai| tathA zAstroMmeM yaha bAta bhI pAI jAtI hai ki jo jIva marakara vyantara hote haiM ve hI prAyaH upadrava karA karate haiM aura unase kucha kriyAyeM karA kara zAnta ho jAte haiN| yaha saba mahApurANAdi zAstroMmeM vyantara devoMkRta bAdhA batAI gaI hai / tathA yaha bhI batAyA gayA hai ki isa taraha karane para vaha upadrava zAnta huA / jaise holikA AdikI kathAmeM prasiddha hai| sArAMza aisA hai ki vyantaroMkA aneka prakArakA svabhAva hotA hai / ataH kisI kisIkA svabhAva jala grahaNa karanekA hai| kisI kisIkA vastra nicor3A huA jala lenekA hai / ye saba unakI svabhAvikI kriyAyeM haiM / vartamAnameM bhI ye deva aisA karate hue dekhe jAte haiM / isase yaha bAta to spaSTa ho cukI ki vyantaroMkA sarvatra nivAsa hai aura ve nAnA prakArakI krIr3A karate haiM / ataH yaha likhanA ki jainasiddhAntake anusAra na to deva pitaragaNa pAnIke lie bhaTakate yA mAre mAre phirate haiM aura na tarpaNake jalakI icchA rakhate haiM yA usako pAkara tRpta aura santuSTa hote haiM kitanA ayukta hai / jainazAstroMmeM sApha likhA huA hai ki vyantaroMkA aisA svabhAva hai aura ve krIr3Animitta aisA karate haiM aisI kriyAyeM karA kara ve zAnta hote haiM / jo bAte jainazAstroMmeM sApha sApha pAI jAtI hai unake Upara bhI pAnI pherA jAtA hai / yadyapi ve vastra nicor3A jala pIte nahIM haiM, paraMtu unakA svabhAva hai ki ve aisA karAte haiM aura karAnese khuza hote haiM / ataH isa viSayameM aura bhI jitanA likhate haiM vaha bhI saba UTapaTAMga hI hai / lekhakako vizvAsa jaba ho ki ve lekhakoMke pAsa AveM aura unako apanA kartavya dikhalAveM / lekhakoMko jainazAstroMmeM vizvAsa na honeke kAraNa yA usakI pUrI pUrI jAnakArI na honeke kAraNa yA bhole bhAle logoMko bahakAkara apanI pratiSThA Adi cAhaneke kAraNa majabUra hokara aisA likhanA par3A hai| aisA likhanese to yahI jAhira hotA hai ki jo viSaya lekhakoMkI A~khoMke sAmane nahIM haiM ye haiM hI nahIM aura na kabhI aise koI kArya hote the / aba prazna yaha hai ki kyA zrAvakoMko esA karanA cAhie ? isakA uttara yaha hai ki zrAvakoMke aneka darje haiM, yadyapi ve saMkhyA rUpameM bhI ginAye gaye haiM, parantu phira bhI unameM bhI aise bahutase sUkSma sUkSma aMza hote haiM jaise mithyAtva karmake aneka aMza haiN| kisIke mithyAtva kisI prakArakA hai aura kisIke kisI prakArakA hai-sabake eka sarIkhA nahIM hai, parantu phira bhI vaha mithyAtva hI hai / isI taraha zrAvakoMke kucha aMza aise bhI haiM jo apane darjemeM aisA karate haiM aura usa darjemeM ve aisA kara sakate haiM / aisA karanese unakA vyavahArasamyaktva naSTa nahIM hotaa| vyaMtaroMko jala kisI uddezyase nahIM diyA jAtA hai| kyoMki yaha bAta zloka hI sApha kaha rahA hai ki koI binA saMskAra kiye hue mara gaye hoM, marakara vyantara hue hoM aura mere hAthase jala lenekI vAMchA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B somasenabhaTTArakaviracita rakhate hoM to unako maiM sahaja detA huuN| isameM kahIM bhI kisI viSayakA uddezya nahIM hai / aura na unakI icchApUrtike nimitta jala denese mithyAdRSTi hI ho jAtA hai / kyoMki sacce deva, guru, zAstrase dveSa karanA aura kudeva, kuguru, kuzAstra se rati karanekA nAma mithyAtva hai / deva zabdakA artha yahA~ para Apta hai / kudeva zabda devagati - saMbandhI devoMse tAtparya nahIM hai / isa viSayako anyatra kisI prakaraNa meM likheMge / sArAMza itanA hI hai ki vyaMtaradeva jalakI AzA rakhate haiM aura ve tRpta bhI hote haiM // 11 // hastAbhyAM vikSipettoyaM tattIre salilAdbahiH / uttArya pIDayedvastraM mantrato dakSiNe tataH // 12 // yaha uparyukta zloka par3hakara, hAthameM jala lekara, usa jalAzayake tIrapara, jalase bAhara jalakI aMjalI chodd'e| isake bAda vastra utArakara maMtrapUrvaka dakSiNa dizAkI tarapha nicor3e // 12 // kecidasatkule jAtA apUrvavyantarAsurAH / te gRhNantu mayA dattaM vastraniSpIDanodakam // 13 // aura kahe ki koI hamAre kulameM utpanna hue puruSa marakara vyantara yA asura jAtike deva hue hoM to ve mere dvArA vastra nicor3a kara diyA huA jala grahaNa kare // 13 // darbhAnvisRjya tattIre hyupavItI dvirAcamet / aklinnavastraM samprokSya zucIva iti mantrataH // 14 // paridhAya suvastraM vai yugmavastrasya mantrataH / prAgeva nimRjeddehaM ziro'GgAnyathavA dvayam / / 15 / / usa jalAzaya ke tIrapara darbhoMko chor3akara yajJopavItako mAlAkI taraha galemeM laTakA kara do vAra Acamana kare / " zucIva " aisA maMtra par3hakara pahanane ke lie jo zuSka vastra pAsameM hai usakA prokSaNa kare / arthAt use jalake chIMTe DAlakara pavitra kare / pazcAt yugmavasrake maMtrako par3hakara kapar3e pahane / aura kapar3e pahananeke pahale hI apane zarIrako athavA sirako poMcha le // 14 // 15 // tasmAt kAyaM na mRjIta hyambareNa kareNa vA / zvAnalena sAmyaM ca punaH snAnena zudhyati // 16 // kapar3e pahananeke bAda kapar3ese athavA hAthase zarIrako na poMche / kyoMki bAdameM zarIra poMchanese vaha kutteke cATaneke barAbara ho jAtA hai| aura phira snAna karanese pavitra hotA hai / yaha bhI eka vastukA svabhAva hai, tarka karanekI koI bAta nahIM hai ki aisA kyoM ho jAtA hai| vastuke svabhAvameM kyoM kAma nahIM detA hai| koI kahe ki agni garma kyoM hotI hai to kahanA par3egA ki usakA svabhAva hai // 16 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | tisraH koTyo'rdhakoTI ca yAvadromANi mAnuSe / vasanti tAvatIrthAni tasmAnna parimArjayet // 17 // manuSyake zarIra meM sAr3he tIna karor3a roma hote haiM / aura jitane roma zarIrameM haiM utane hI zarIrameM pavitra sthAna haiM / isalie zarIrako poMchakara apavitra na kare // 17 // pibanti ziraso devAH pibanti pitaro mukhAt / madhyAcca yakSagandharvA adhastAtsarvajantavAH // 18 // sirase Tapakate hue jalako deva, mukhase Tapakate hueko pitara, madhyamAgase Tapakate hueko sAre jIva pIte haiM / bhAvArtha - snAna kara kapar3e na pahananeke peztara hI zarIrake aMga- upAMgoM ko poMcha lenA cAhiye / kapar3e pahanane ke bAda zarIrako kisI vastusena poMche / kyoMki dhotIke pahana lene para jo pAnI zarIra meM lagA rahatA hai vaha ukta prakArase jU~ThA ho jAtA hai / ataH usase jharIrako poMcha lenese vaha avazya hI apavitra kutte cATane jaisA ho jAtA hai / yadyapi devoMmeM mAnasika AhAra hai, pitRgaNa kitane hI muktisthAnako pahu~ca gaye haiM isalie inakA pAnI pInA asaMbhava jAna par3atA hai / isI taraha yakSa, gaMdharvoM aura sAre jIvoMkA bhI zarIrake jalakA pAnI asaMbhava hai, para phira bhI aisA jo likhA gayA hai usameM kucha na kucha tAtparya avazya chupA huA hai / yadyapi isa samaya ina bAtoMke jAnanekA hamAre pAsa koI kAphI sAdhana nahIM hai, kyoMki isa samaya isa viSayake upadezakA abhAva hai to bhI yaha viSaya alIka nahIM hai / yadi hamAre na jAnane mAtrase hI hara eka viSaya alIka samajha liye jAya~ to koI bhI bAta satya na tthhregii| yadi sabhI bAteM hama loga hI jAnate to sarvajJakI bhI koI AvazyakatA na hotI / bahutase viSaya aise hote haiM ki ve hame mAlUma nahIM haiM, parantu khoja karanese zAstrAntaroMmeM mila jAte haiM / aura koI aise haiM jo nahIM milate haiM / RSiyoMko jitanA smaraNa rahA hai utanA bhI ve apane jIvana samaya meM nahIM likha sake haiM / ata eva bahutase viSayoMke uttara zAstroMmeM bhI nahIM pAye jAte haiM / jinakA uttara na pAyA jAya aura vaha hamArI samajhameM na AtA ho etAvatA use alIka kaha denA ucita nahIM hai / yadyapi isa zlokakA viSaya asaMbhavasA mAlUma par3atA hai, paraMtu phira bhI vaha pAyA jAtA hai / ataH isakA kucha na kucha tAtparya avazya hai / vyartha bAteM bhI kucha na kucha apanA tAtparya jJApana karA kara sArthaka ho jAtI haiM / yadi koI aisA kahe ki aisI bAtoMko jhUTha hI kyoM na mAna liyA jAya, isameM kaunasA paramArtha bigar3atA hai to isakA uttara itanA hI ThIka rahegA ki zAstroMke viSayako isa taraha alIka kaha diyA jAyagA to hara eka manuSya hara eka bAtako jo ki usako aniSTa hogI, phaurana alIka kaha degA taba zAstrakI koI maryAdA hI na rahemI | alIka viSaya ve kahe jA sakate haiM jo pUrvAparaviruddha hoM, paramArthameM jinase bAdhA AtI ho, jo vAkya bilakula be-sirapaira ke hoM, jinameM paramAgamase bAdhA AtI ho, jo kumArgakI ora lejAnevAle hoM aura prANiyoMkA ahita karanevAle hoM / para ina zlokoMmeM koI bhI isa tarahakI bAteM nahIM haiM jo ki apramANa kahI jAya~ / " sarvatrAvizvaste nAsti kAcit kriyA / " Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasanamAraviracita arthAt sabhI viSayoMmeM AmiyAba kriyA sammamA to koI bhI kiyA jAnegI nA nItike anusAra yadi isa tarahake viSaya jisako ki kisa taraha kitane hI loga apAra samajhate haiM usI taraha aura aura viSayoMko aura aura puruSa apanI nirI kutarkoM dvArA asAra ThaharAveMge to aisA hote hote sarvatra hara ekake kahe anusAra avizvAsa hI hotA jAyA to koI bhI kriSNAya ThIka ThIka na bana skeNgii| jinakA phala yaha hogA ki loga manamAmI kriyAoMko karate hue kumArgakI ora hI jhukeMge / isAjhe behattara hai ki zAstrakI maryAdAkA ullaMghana na kiyA jAya / aura isa vizvAsako apane dilase haTA denA cAhie ki pIcheke sone ke viSaya hiMdUdharmase lekara apanemeM milA liye haiM // 18 // surApAnasamaM toyaM pRSThataH kezabindavaH / dakSiNa jAnhavItoSa vAme tu rudhiraM bhavet // 19 // sirake kezoM meM lagA huA jala jo ki pITha para TapakatA hai vaha madirApAnake samAna mAnA gayA hai aura jo dAhinI ora giratA hai vaha samAjalake samAna kahA gayA hai, tathA jo bAI tarapha jharatA rahatA hai vaha thirake samAna minA gayA hai / bhAvArtha-yahA~ para koI yaha tarka kare ki jisa sirake jalako deva pIte haiM vaha jala mAdirA aura rudhirake tulya kahA gayA hai yaha kaise ThIka mAnA jA sakatA hai| isakA uttara yaha hai ki jaise kisIne kahA ki gurukA hara eka aMga-umAMga pUjya hai. to kisIne tarka kara diyA ki kyA usakA gudasthAna va liMga Adi bhI pUjya hai / basa jisa taraha isa viSayameM yaha tarka hai vaisA hI uparyukta tarkako samajhanA cAhiye / tathA yaha bhI nahIM hai ki madirA va rudhirake tulya kaha denese vaha madirA yA rudhira hI ho gayA ho / jaise kisIne kahA ki yaha bhojana mAMsa jaisA lagatA hai to kyA vaha bilkula paMcendriya murdekA mAMsa hI ho gayA, kabhI nahIM / kintu isameM mAMsakI kalpanA ho jAneke kAraNa vaha mAMsa jaisA kahA gayA hai / ataH jo jisa viSayameM jisakI samAnatA dhAraNa kara letA hai vaha usIke anusAra heya aura upAdeya rUpa ho jAtA hai| sArAMza to ina zlokoMkA yaha hai ki ina ina kAraNoMse yaha jala aisA aisA ho jAtA hai ataH usase zarIrako na poMchanA cAhie, kintu kapar3e pahananeke pahale hI acchI taraha pAMcha lenA ucita hai / yahI bAta isa nIceke zlokase dikhAte haiM // 19 // snAnaM kRtvA dhRte vastre patanti kezabindavaH / tatsvAnaM niSphalaM vidyAt punaH snAnena zudhdhati // 20 // snAna kara vastra pahana lenepara jo jala kesoMmeM ulajhA huA raha jAtA hai, usakI jo bRdeM giratI rahatI haiM usase vaha kiyA huA smAna niSphala ho jAtA hai / vaha puruSa punaH snAna karanese zuddha hotA hai // 21 // apavitrapaTo namo nagnathAdharTaH smRtaH / nAmA malinodAtrI namaH kaupInavAnapi // 21 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapAyavAsastA mAyane nmbaakusriicmaan| antaHkaccho bahiH kAncho muttAkacchastaka kA rasa apavitra kapar3e pahananevAlA, AdhA vastra pahananevAlA, maile kucaile kapar3e pahananevAlA, kaupInala~goTI lagAnevAlA, bhagavI vastra pahananevAlA, dhotIke siMvA dUsarA kapar3A-dupaTTA vagairaha-na rakhanekAlA, kevala bhItarakI tarapha kachauTA kasanevAlA, bAharakI tarapha kachauTA lagAnevAlA, aura bilakula hI kapar3e na pahananevAlA isa taraha ye daza puruSa nagna mAne gaye haiM / / 21 // 22 // sAkSAnamaH sa vijJeyo daza nanAH prakIrtitAH / baMgulaM caturaGgulaM cottarIyaM vinirmitam // 23 // kaSAyadhUmravarNa ca kezajaM kezabhUSitam / chinA copavalaM ca kutsitaM nAcasmaraH // 24 // jo vastra do yA cAra aMgula caur3A ho, bhamaghA~ ho, dhUra jaise raMgavAlA ho, UnI ho, jisapara Una yA anya kezoMke belabUTe vagairaha nikale hue hoM, jisake kaune vagairaha kaTe hue hoM, aura jo bilakula kharAba ho, isa tarahake kapar3e traivarNika zrAvakoMko na pahananA cAhie // 23 // 24 // dagdhaM jIrNaM ca malinaM mUSakopahataM tathA / khAdita gomahiMSyA}statyAjyaM sarvathA dvijaiH||25|| tathA aise kapar3e jo agnise jala gaye hoM, jIrNa ho gaye ho, malina ho maye hoM, cUhoM jhasa kutas liye gaye hoM, aura gAya bhaiMsa Adike dvAsa jo kAye gaye hoM unakA traivarNika zrAvaka dUrase hI tyAga kareM; aise kapar3e kabhI na pahaneM // 25 // nIlaM raktaM tu yadvastraM dUrataH parivarnamen / .. strINAM sphItArthasaMyone sakanIke ke kupatiH / / 26 6 1) jo vastra nIle raMgase raMgA mayA ho athavA lAla raMmase raMgA gayA ho to usakA zrAvakavarga dAhIse tyAga kreN| yadi nIlA raMma yA lAla raMga aura aura padArthoM-raMgoM se mile hue hoM to striyoMke liye dUSita nahIM hai / aura unake liye sote samaya bhI isa raMgakA kapar3A pahananA doSa nahIM hai| // 26 // rakSaNAdvikrayAJcaka takRtelyAzivanAtA apavitro bhavednehI vimira pakSavizuSyati / / 27 / / aise kapar3oMko hiphAjatake sAtha rakhanese, becanase tathA inakA vyApAra kara AjIvikA karanese mirasta apavitra ho jAtA hai / vaha apane isa dhaMdeko chor3a deneke bAda Der3ha mahInemeM jAkara pavitra zuddha hotA hai // 27 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhahArakaviracita nIlaraktaM yadA vastraM zrAddhaH svAGgeSu dhArayet / ... jantusantatisaMvAhyo vasedyamapure dhruvam // 28 // jo zrAvaka, nIle raMgakA yA lAla raMgakA kapar3A apane zarIrameM dhAraNa karatA hai vaha prANiyoMke zarIrameM kIr3A utpanna hokara yamapurameM cirakAla taka nivAsa karatA hai| bhAvArtha-vaha marakara prANiyoMke zarIrameM kIr3A hotA hai / varNana kaI prakArake hote haiM, koI bIbhatsya hote haiM jo jIvoMko para padArthoMse aruci karAnevAle hote haiN| koI bhayAnaka hote haiM / yahA~ para yaha varNana bhayAnaka mAlUma par3atA hai| isase nIle yA lAla raMgakA kapar3A na pahananekA bhaya dikhAyA gayA hai / isakA sArAMza yahI hai ki isa tarahake kapar3e nukasAna karanevAle hote haiM, isa lie aise kapar3oMko na pahananA cAhie // 28 // kauzike paTTasUtre ca nIlIdoSo na vidyate / striyo vastraM sadA tyAjyaM paravastraM ca varjayet // 29 // rezamI vastra tathA paTTa sUtrameM nIlApana ho to usameM koI hAni nahIM hai / tathA zrAvakoMko triyoMke pahananeke kapar3e aura auroMke pahane hue kapar3e kabhI nahIM pahananA cAhie // 29 // uktaMca-parAnnaM paravastraM ca parazaiyyA prstriyH| parasya ca gRhe vAsaH zakrasyApi zriyaM haret // 30 // adhika to kyA kahA jAya para parAyA anna khAnA, parAye kapar3e pahananA, parAI zaiyA para sonA, parAI strIkA sevana karanA aura parAye gharameM rahanA iMdrakI bhI zobhA naSTa kara dete haiM arthAt ina kAmoMke karanese auroMkI bAta to dUra rahe para bhArI sAmarthyazAlI iMdrakI bhI zobhA naSTa ho jAtI hai // 30 // adhautaM kArudhautaM vA pUrvedyudhautameva ca / trayametadasambandhaM savekamemu vajeyet // 31 // jo kapar3A dhoyA huA na ho, zUdroM dvArA dhoyA gayA ho, pahale dinakA dhoyA huA ho ye tInoM hI prakArake kapar3e pahananeke kAbila nahIM haiN| ataH aise kapar3oMko pahana kara koI kriyAyeM na kareM // 31 // Ipaddhauta striyA dhautaM zUdradhautaM ca cettkaiH| bAlakaidhautamajJAnairadhautamiti bhASyate // 32 // jo kapar3A kama dhulA ho, striyoM dvArA dhoyA gayA ho, zUdroM dvArA dhoyA gayA ho, nokaroM dvArA dhoyA gayA ho aura ajJAnI bAlakoMke dvArA dhoyA gayA ho to vaha na dhoye hue sarIkhA kahA gayA hai // 32 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prnnikaacaar| 87 AN apsu notpIDayedvastraM sarvathA zrAvako dvijH| zuSkaM copari khavAyAstavastraM ca na dhArayet // 33 // dvija zrAvakoMko jalake bhItara kabhI bhI kapar3e nahIM nicor3anA cAhie / tathA sUkhe hue kapar3oMko khaTiyAke Upara na rakhanA cAhie // 33 // zuSkakASTheSu nikSipya hirAcamya vizuddhayati / prAgAmudagagraM vA dhautavastraM prasArayet // 34 // zuSka lakar3Ike Upara kapar3eko rakha denepara do bAra Acamana karanese zuddha hotA hai / kisI acche sthAnameM jahA~para paira vagairaha na par3ate hoM yA u~ce sthAnameM una dhoI huI dhotI Adi kapar3oMko sukhAve // 34 // navamyAM paJcadazyAM tu saMkrAntau shraaddhvaasre| vastraM niSpIDayenaiva na ca kSAre niyojayet // 35 // navamIke dina, pUrNimAke dina, saMkrAntike roja aura zrAddhake dinoMmeM kapar3A nicor3anA nahIM cAhie / tathA ina dinoMmeM khArameM bhI kapar3A na de // 35 // snAnaM kRtvA'vastraM tu mUrjA nottArayedgRhI / AdrevastramadhastAcca punaH snAnena zuddhayati // 36 // snAna karake, pahane hue kapar3eko jo ki snAna karanese gIlA ho gayA hai, sira para hokara na utaare| use nIcekA nIce hI hokara utAra le, nahIM to punaH snAna karanese zuddha hotA hai // 36 // pratyagdakSiNayoH kRtvA punaH zaucaM vidhIyate / ekavastro na bhuJjIta na kuryAddevapUjanam // 37 // na kutpitRkarmANi dAnahomajapAdikam / khaNDavastrAvRtazcaiva vastrArdhaprAvRtastathA // 38 // usa gIle kapar3eko pazcima aura dakSiNa dizAkI tarapha na utAre, nahIM to punaH snAna karanA caahie| eka kapar3A pahana kara bhojana aura deva-pUjana na kare / pitRkarma aura dAna, homa japa, Adi na kare / aura phAr3a kara do Tukar3e kiyA huA vastra pahana kara, tathA AdhA pahana kara aura AdhA sira para bA~dhakara bhI koI kriyA na kare // 37 // 38 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAviracita uktaMca--snAnaM dAnaM japa homaM svAdhyAyaM pitRtarpaNam / naikkstrI gRhI kuryAcchrAddha bhojanasatkriyAm // 39 // 58 traivarNika zrAvaNa eka vastra arthAt sirpha dhotI pahanakara snAna, dAna, japa, homa, svAdhyAya, vRSabhAdi pitaroMkA tarpaNa, zrAddha aura bhojana ityAdi kArya na kareM / arthAt ye kArya eka dhotI pahanakara tathA eka dupaTTA or3hakara kare / / 39 / / dhAryamuttarIyAdau tato'ntarIyakaM tathA / catuSkoNaM bhavedvastramantarIyaM ca nirmalam // 40 // pahale dupaTTA or3hanA cAhie, pazcAt dhotI pahananI caahie| donoM vastroMke cAroM palle barAbara hone cAhie - palle phaTe hue nahIM hone caahie| tathA unakA sApha-sutharA honA bhI Avazyaka hai // 40 // trihastaM tu vizAlaM syAdvadyAyataM paJcahastakam / adhovastraM tu hastASTaM dvihastaM vistarAnmatam // 41 // or3hanekA kapar3A arthAt dupaTTA tIna hAtha caur3A to bahuta bar3A ho jAtA hai isalie do hAtha caur3A aura pA~ca hAtha lambA honA ThIka hai aura adhovastra dhotI ATha hAtha laMbI aura do hAtha cor3I honI cAhie // 41 // paTTakUlaM tathA sautraM zubhraM vA pItameva ca / kadAcidraktavastraM syAccheSavatraM tu varjayet // 42 // rezamI vastra tathA sUtI kapar3e sapheda vA pIle raMgake hone cAhie / yadi lAla bhI hoM to koI harja nahIM hai / isake sivA aura aura raMgake kapar3e uparyukta kAmoMmeM kAma na lAne cAhie // 42 // romajaM carmajaM vastraM dUrataH parivarjayet / nAtisthUlaM nAtisUkSmaM vikAraparivarjitam // 43 // UnakA athavA camar3ekA vastra dUraMse hI tyAgane yogya hai / tathA pahanane ke kapar3e na to bahuta moTe hI hone cAhie aura na bahuta bArIka hI hone cAhie / kintu jinake pahanane or3hane se koI tarahakA vikAra paidA na ho aise honA Avazyaka haiM // 43 // lambayitvA purA koNadvayaM tenaiva vAsasA / AveSTayetkaTIdezaM vAmena pArzvabandhanam // 44 // koNadvayaM tataH pazcAtsamIcInaM prakacchayet / kaTI mekhalikAmantadeze gopyAM prabandhayet // 45 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaba dhotI pahananA zurU kare taba eka tarapha thor3I aura dUsarI taraphase adhika laMbI rakhkhe / usako kamarake cAroM tarapha lapeTe / pahale bAyeM hAthakI koNa (kA~cha) ko dAhine hAthakI tarapha lAve, bAda dAhinekI taraphase bAyeM hAthakI tarapha le jAveM / bAda choTI koNako nIcekI taraphase khose / pIche jo bar3I koNa hai usako kaTIke cAroM aura karadhonIkI taraha lapeTa kara use bhItarakI orase khose / 44 // 45 // AjAnukaM tathA''jaI cAnalIkaM gRhottamaiH / dhArayeduttarIyaM tu yathAdehaM pidhApayet // 46 // gRhasthoMko jaMghA paryaMta, gaur3e paryaMta, aura murace (pANiM ) paryanta dhotI pahananI cAhie / tathA or3hanekA dupaTTA isa taraha or3anA cAhie jisase sArI deha Dhaka jAya // 46 // AjAnukaM kSatriyANAmAjaI vaizyasammatam / AghauNTaM brahmaputrANAM zUdrANAM zUdravanmatam // 47 // kSatriya jaMghA paryaMta, vaizya gaur3e paryaMta aura brAhmaNa ghuTane paryanta dhotI pahane / aura zadra loga jaisA unameM pahananekA ribAja ho usI mAphika pahane // 47 // nottarIyamadhaH kuryAnoparyadhassthamambaram / ajJAnAdyadi kurvIta punaH snAnena zudhdyati // 48 // or3haneke dupaTTeko dhotIke sthAnameM na pahane aura dhotIko dupaTTeke sthAnameM na oddh'e| yadi koI bhUlase aisA kara bhI le to vaha phira snAna karanese zuddha hotA hai // 48 // athottarIyavastraM tu pUrvavaddhAryate budhaiH / evaM vastradvayaM dhRtvA dharmako samAcaret / / 49 // buddhimAna zrAvaka loga Upara batAye hue kramake anusAra ghotIko ghotIke sthAna para pahaneM aura or3haneke dupaTTeko or3heM / isa prakAra donoM ktroMko acchI taraha pahana or3akara dhArmika kriyAe~ karanA prArambha kareM / 49 // ye santi dravyasaMyuktAsteSAM sarva niveditam / nisspRhANAM daridrANAM kvAzakti pilokayet // 50 // jo puruSa acche dhanI haiM ve to Upara kahe anusAra nahA dhokara kapar3e Adi pahane-or3heM / aura jo Sukhya nispRha tathA daridra haiM ve apanI zaktike mAphika ekAdha kapar3A pahana kara hI apanA kArya calAveM // 50 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhadvArakaviracita vAmahastena sandhArya vastramA nipIDayet / svahastena svajAtIyahastena praanniytntH||51|| gIle kapar3eko bAyeM hAthase pakar3akara nicor3e / aura apane hAthase nicor3e athavA apane kisI sajAti manuSyase nicur3avAve / kapar3A aise yatnake sAtha nicor3anA cAhie jisase dUsare prANiyoMko bAdhA na pahu~ce // 51 // snAnake bheda / mAntraM bhaumaM tathA''gneyaM vAyavyaM divyameva ca / vAruNaM mAnasaM caiva sapta snAnAnyanukramAt // 52 // maMtrasnAna, bhUmisnAna, agnisnAna, vAyusnAna, divyasnAna, jalasnAna aura mantrasnAna aise sAta tarahake snAna hote haiM // 52 // . prAtaHsnAne tvazaktazcenmArjayedAvAsasA / uttamAGgAdipAdAntaM sa bhavetsnAnakRdgRhI // 53 // yadi koI subahake samaya snAna karaneko asamartha hai to vaha gIle kapar3ese sirase parAteka sarva zarIrako poMcha le / isa taraha karanevAlA bhI girasta, snAna kiye sarIkhA hI hai // 53 // ApaH svabhAvataH zuddhAH kiM punarvahnitApitAH / ataH santaH prazaMsanti snAnamuSNena vAriNA // 54 // jala svabhAvase hI zuddha hotA hai / yadi vaha garma kara liyA jAya to aura bhI zuddha ho jAtA hai / ataH sajjana loga garma jalase snAna karanA acchA samajhate haiM // 54 // abhyaGge caiva mAGgalye gRhe caiva tu sarvadA / zItodakena na snAyAna dhArya tilakaM tathA // 55 // telakI mAliza kI ho yA koI mAMgalika kArya ho yA gharahImeM snAna karanA jhe to kabhI bhI ThaMDe jalase na nahAve, tathA nahAye vagairaha tilaka na lagAMve // 55 // zItAsvapsu nikSipena uSNamuSNAsu zItakam / / tAbhiH snAne kRte proktaM prAyazcittaM jinAgame // 56 // ThaMDe jalameM garma jala aura garma jalameM ThaMDA jala milAkara snAna na kare / kAraNa ki isa mizrita jalase snAna karanevAleke lie jainazAstroMmeM prAyazcitta batAyA gayA hai // 56 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / svakriyAnirato gehI gRhe cApi vidhAnataH / karoti paJcadhA''cAraM nadIM gantumazaktakaH // 57 // saGkalpaM sUtrapaThanaM mArjanaM cAghamarSaNam / devatAtarpaNaM caiva gRhe paJca vivarjayet / / 58 / / jo girastI apanI dara rojakI kriyAke karanemeM tatpara hai aura nadIpara jAneke lie samartha nahIM hai to vaha apane gharapara bhI vidhipUrvaka pA~ca prakArake AcaraNako kara sakatA hai / tathA saMkalpa, svAdhyAya, mArjana, adhamarSaNa aura devatA -tarpaNa ye pA~ca kriyAe~ ghara para na kare || 57 // 58 // antyajaiH khanitAH kUpA vApI puSkariNI saraH / teSAM jalaM na tu grAhyaM snAnapAnAya ca kacit // 59 // cANDAla Adike dvArA khode gaye kue~, bAvar3I, puSkariNI aura tAlAboMkA jala nahAne aura pIne ke lie kabhI kAmameM na le // 59 // pAnIse bAhara nikalaneke maMtra / atha jalAnnirgamanamantraH / OM namo'rhate bhagavate saMsArasAgaranirgatAya ahaM jalAnnirgacchAmi svAhA / jalAnnirgamanamantraH / yaha maMtra bolakara pAnIse bAhara nikale / OM hI vI vI ahaM haM saH paramapAvanAya vastraM pAvanaM karomi svAhA / snAnakAle sandhautavastraprokSaNam / isa maMtra ko par3hakara snAna karate samaya jo kapar3e dhoye the unakA prokSaNa kare / OM zvetavarNe sarvopadravahAriNi sarvamahAjanamanoraJjani paridhAnottarIyadhAriNi haM jhaM vaM maM haM saM taM paridhAnottarIyaM dhArayAmi svAhA / ityanena pUrvaprakSAlitaprokSitanirdravavastradvayenAntarIyottarIyasandhAraNam / 61 isa maMtra ko par3hakara pahale dhoe hue tathA prokSaNa kiya gaye donoM vastroMko pahane tathA or3he / Acamana karanekI vidhi / upasthitvA zucau deze snAtvA'snAtvA tathaiva ca / aasari kartavyastato'sau zaucavAnmataH // 60 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasemabhacAraviSita snAna karake yA na karake bhI sApha sutharI jamIna para baiThakara acava azya kare / kyoMki Acamanake karanese girastI pavitra mAnA gayA hai // 60 // dezaM kAlaM vayo vaMzaM motraM jAti guraM tthaa|---- saMsmRtya prAGgasandhyAvAM saMkarapyAcamanaM caret / / 61 // prAtaHkAlIna sandhyAke samaya apanA deza, kAla, avasthA, kula, gotra, jAti tathA gurukA smaraNa kara maMtrapUrvaka Acamana kare / 61 // pUrvavadvastramAdAya kuryAdAcamanaM budhaH / na tiSThama sthito namro nAmantro nAspRzana jalam // 62 // snAna kara cukanepara Upara batAye anusAra vastra pahanakara Acamana kare / khar3e khar3e yA Ter3hA-mer3hA hokara Acamana na kare tathA maMtrakA uccAraNa kiye binA yA jalako chUe binA bhI na kare / / 62 // savyahastena vyaGgulyA zaGkhIkRtya pibetpayaH / mASamAtraM pramANa syAjjalamAcamane zubham // 63 // dAhine hAthakI tIna aMguliyoMko zaMkhake Akara banA kara ur3adake barAbara jala pIve / kyoMki AcamanamaiM itanA hI jala zubha ginA jAtA hai // 63 // sammRjyAttiryagAsyaM triH sNvRtyaanggusstthmuultH| . adhovaktrasupariSTAtalena dviH sammArjayet // 64 // Acamana karaneke bAda, donoM oThoMko milAkara a~gUTheke nIcale bhAgase tIna bAra Ter3hA sparzana kare / tathA hAthakI hatelIse nIcekI oThako UparakI orase do bAra sparzana kare // 64 // ekavAra spRzedAsyaM tarjanyAyaMguliprimiH // prAbaranpradarya spRzeparjanyaGguSThayugmataH / / 65 / spRzecAkSidvayaM sAkSAdanAmikAMguSThato'pi ca / zrotrayoryugalaM pazcAtkaniSThikAGguSThayogataH // 66 / / aMguSThena tu nAbhiM ca karatalena vakSasi / pAhuyugmaM karAgreNa savomimestakaM spRzet // 67 // tarjanI, madhyamA aura anAmikA ina tIna u~galiyoMse mukhakA, tarjanI aura a~gUThese nAkake donoM chedoMkA, anAmikA aura aMmULese donoM A~khoMkA, kaniSThA aura a~gUThele donoM kAnoMkA, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ase nAmikA, sveThIle chAtIkA, hAthake ababhAmase donoM bhujAoMkA aura pUre hAtha mastakakA sparza kare // 65 // 66 // 67 // Acamane'GgabhedAstu caite dvAdazadhA matAH / kriyAbhedAstathA jheyAH paJcadazeti saMkhyayA / 68 meM Acamana karanemeM the nIce likhe bAraha aMga mAne gaye haiM / tathA pandraha tarahakI kriyAe~ mAnI gaI haiM / 68 // bhujadvayazironAbhimukharandhrANi saptadhA / vakSazca dvAdazAGgAni proktAni shriijinaam|| 69 / / donoM bhujAe~, donoM nAkake cheda, donoM A~kheM, donoM kAna, mukha, mastaka, nAbhi aura chAtI ye bAraha aMga jinAgamameM kahe gaye haiM / / 69 // eteSvaGgeSu prasvedo jAyate shrmyogtH| viNmUtrotsarjane bhome bhojane mamanAdiSu / / 7 / / TaTTI-pezAba karate samaya, strI-saMbhoga karate samaya, bhojana karate samaya tathA sone-uThane, calanephirane Adi kriyAoMke karate samaya zrama par3anese ina aMgoMmeM pasInA Adi utpanna hotA rahatA hai // 70 // zrotracakSurmukhaprApakakSAkukSiSu nAbhiSu / srAvo jAto yatastasmAcAcamanaM kriyate punaH // 71 // kAna, A~kha, mukha, nAka, pasavAr3e, kUkha aura nAbhi ina sthAnoMse pasInA Adi mala jharatA rahatA hai isalie bAra bAra Acamana kiyA jAtA hai // 71 // AcamyaivaM kuzaM kRtvA'nAmikAyAM sunirmalam / nAsAyaM ca tayAGguSThakena dhRtvA vidhAnataH // 72 // kumbhakaH pUrakazcaiva recakazca vidhIyate / antasthaM sakalaM pApaM recakAtkSayamApnuyAt // 73 // isa prakAra Acamana kara, anAmikA u~galImeM DAbhakI mudrA pahana kara, usa anAmikA aura .. a~gUThese vidhipUrvaka nAkakI anIko pakar3akara kuMbhaka, pUraka aura recaka kare / isI kuMbhaka, pUraka aura recakake karaneko prANAyAma kahate haiM / tathA recakake karanese AtmAmeM baiThe hue sAre pApa naSTa ho Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakeviracita jAte haiM / nAkake dAhine cheda dvArA havAke bhItara lejAneko pUraka kahate haiM / aura bAyeM cheda se bhItarakI havAke bAhara nikAlaneko recaka kahate haiM / tathA peTameM havA dabAkara rakhaneko kuMbhaka kahate haiM // 72 // 73 // kra dakSiNe recakaM kuryAdvAmenApUrya codaram / kumbhakena japaM kuryAtprANAyAmaH sa ucyate // 74 // nAkake bAyeM chedase udarako havAse bharakara pUraka kare / aura dAhine chedase recaka kare / tathA kuMbhakase japa kare / ise prANAyAma kahate haiM // 74 // 1 paJcAGgulIbhirnAsAgrapIDanaM praNavAbhidhA / mudreyaM sarvapApaghnI vAnaprasthagRhasthayoH // 75 // hAthakI pA~coM u~galiyoMse nAkake agrabhAgake pakar3aneko praNava mudrA kahate haiM / yaha mudrA vAnaprastha aura girastoMke saba pApoMkA kSaya karanevAlI hai // 75 // kaniSThAnAmikAGguSThairnAsAgrasya prapIDayan / oMkAramudrA sA proktA yatezca brahmacAriNaH / / 76 / kaniSThA anAmikA aura a~gUThese nAkakI nokake pakar3aneko oMkAra mudrA kahate haiM / isa mudrAko yati aura brahmacArI karate haiM // 76 // tIrthata prakartavyaM prANAyAmaM tathA''camam I sandhyA zrAddhaM ca piNDasya dAnaM gehe'thavA zucau // 77 // prANAyAma, Acamana, sandhyAvaMdana, aura piNDadAna ye nadI vagairahake kinAre para baiTha kare / athavA apane gharameM bhI kisI pavitra sthAnapara baiTha kara kare // 77 // siMhakarkaTayormadhye sarvA nadyo rajasvalAH / tAsAM taTe na kurvIta varjayitvA samudragAH // 78 // siMha saMkramaNa aura karka saMkramaNameM saba nadiyA~ prAyaH azuddha rahatI haiM isaliye una dinoM unake kinAre para ukta kriyAe~ na kreN| aura jo nadiyA~ sIdhI jAkara samugrameM mila gaI haiM unake kinAre para ukta kriyAoMke karanemeM koI doSa nahIM haiM // 78 // upAkarmaNi cotsarge prAtaH snAne tathaiva ca / candrasUryagrahe caiva rajodoSo na vidyate // 79 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAkarma, utsarga, prAtaH kAlIna snAna, candragrahaNa aura sUrya grahaNa ina samayoMmeM rajodoSa nahIM hotA // 79 // dhanussahasrANyau tu mattiryAsAM na vidyate / na hA nadyaH samAkhyAtA gartAstAH parikIrtitAH // 80 // jo nadiyA~ ATha hajAra dhanuSa lambI nahIM haiM ve nadiyA~ nahIM haiM, unheM eka tarahakA mar3hA kahanA cAhie // 80 // darbhavidhi / kuzAH kAzA yavA dUrvA uzIrAzca kukundarAH / godhUmA vrIhayo muMjA daza durbhAH prakIrtitAH // 81 // kuza, kAMza, jau, dUba, uzIra ( tRNavizeSa ) kakuMdara, gehU~, bIhi ( zAla ) aura mU~ja isa prakAra dasa tarahake darbha hote haiM // 81 // nabhomAsasya darze tu zubhrAn darbhAn samAharet / ayAtayAmAste darbhA niyojyAH sarvakarmasu // 82 // sAvana vidI amAvasa ke dina sveta darbha lAve | aura ve lAye hue darbha hI sampUrNa kriyAoM meM grahaNa kiye jAveM // 82 // kRSNapakSe caturdazyAmAnetavyA kuzA dvijaiH / akAlikAstathA zuddhA ata UrdhvaM vigarhitAH // 83 // yadi amAvasake dina va lAkara pahale lAne hoM to vidI caturdazIko kuza-darbha lAne cAhie / jo niyata samayameM lAye jAte haiM ve hI ThIka hote haiM, anya nahIM // 83 // zuddhimantreNa sammantrya sakUcchitvA samuddharet / acchinnAgrA azuSkAgrAH pUjArtha haritAH kuzAH // 84 // zuddhike maMtrase abhimaMtraNa kara darbhoMko jamInameMse upAr3anA caahie| tathA jinakI nokeM TUTI huI aura sUkhI huI nahIM haiM aise hare darbha hI pUjAke yogya hote haiM // 84 // kuzAlAbhe tu kAzAH syuH kAzAH kuzamayAH smRtAH / kAzAbhAve gRhItavyA anye darbhA yathocitam // 85 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhadhArakaviracita ___kuza arthAt darbha yadi na mile to kAMzase hI saba kriyA kare / kyoMki kAMza bhI kuzoMhIke tulya haiM / yadi kAMza bhI na mile to aura jo darbha batAye gaye haiM unase kAma liyA jAya // 85 // dharmakRtyeSu sarveSu kuzA grAhyAH smaahitaaH| dUrvAH zlakSNAH sadA grAhyAH sarveSu zubhakarmasu // 86 // sabhI dhArmika kAryo meM kuza avazya hI grahaNa kiye jAne cAhie / tathA saba tarahake zubha kAryoMmeM tAjA dUba grahaNa kI jAya / / 86 // niSiddha drbh| ye tvantarbhitA darbhA ye chedyA nakharaistathA / kuthitAzcAgnidagdhAzca kuzA yatnena varjitAH // 87 // aise darbha kAmameM na liye jAya~ jinakA bhItarI bhAga kharAba ho gayA ho, jo nakhAdise chinna bhinna kiye gaye hoM, masale hue hoM tathA jale hue hoM // 87 // amAvAsyAM na ca chidyAtkuzAMzca samidhastathA / aSTamyAM ca caturdazyAM paMcamyAM dharmaparvasu // 88 // amAvasake roja kuza na ukhAr3e aura pIpala vagairahakI lakar3I bhI na todd'e| tathA aSTamI, caturdazI, paMcamI Adi parvadinameM bhI kuza vagairaha na ukhaadd'e| bhAvArtha-sAvana vidI 15 athavA vidI catudarzIko chor3a kara anya parvomeM darbha tathA samidhA tor3akara na lAve // 88 // samitpuSpakuzAdIni zrotriyaH svayamAharet / zUdrAnItaiH krayakrItaiH karma kurvantrajatyadhaH // 89 // samidhA, phUla, kuza Adi vastuoMko svayaM jAkara lAve / zUdroMke dvArA lAye hue yA paisA dekara kharIde hue kuzAdikoM dvArA karma karanevAlA girastI nIca sthAnako prApta hotA hai / / 89 // pavitrakakA lkssnn| caturbhirdarbhapiJjUlairbrAhmaNasya pavitrakam / ekaikanyUnamuddiSTaM varNe varNe yathAkramam // 90 // brAhmaNoMkA cAra darbhose, kSatriyoMkA tIna darbho aura vaizyoMkA do darbhose pavitraka hotA hai| darbhoke samUhako pavitraka kahate haiM // 9 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vArNakAcAra / sarveSAM vA bhavet dvAbhyAM pavitraM grathitaM navam / tribhizca zAntike kArya pauSTike pazcabhistathA // 91 // athavA tInoM hI vargoM ke lie do darbhokA bhI nayA guMthA huA pavitra hotA hai / tathA zAntikarmameM tIna aura pauSTika karmameM pA~ca darbhIkA pavitraka banAnA cAhie // 11 // caturbhizcAbhicAre tu niSkAmairiti kecana / dvau dI dakSiNe haste sarvadA nityakarmaNi // 92 // jAraNa, mAraNa Adi karmoM meM cAra dauMkA pavitra banAyA jAtA hai / kisI kisI AcAryakA kahanA hai ki niSkAma manuSyoMke lie bhI cAra darbhokA pavitra kAmameM lAyA jAtA hai|tthaa tInoM varNoko pratidinake kRtyoMmeM hamezA do darbhakA pavitra dAhine hAthameM rakhanA cAhie // 92 // pUjAyAM tu trayo grAhyAH sAgrAH syuH SoDazAGgulAH / dvimUlamekataH kuryAtpavitraM cAgramekataH // 93 // pUjAke samaya tIna darbhIkA pavitra banAyA jaay| pavitrake darbha solaha aMgula lambe hone caahie| unakI nokeM TUTI huI nahIM honI cAhie / tathA una da kI jar3a eka tarapha aura nokeM eka tarapha honI caahie| aisA nahIM ki kisIkI jar3a kidhara hI ho aura nokeM kidhara hI hoM // 93 // hayagulaM mUlavalayaM granthirekAGagulA mtaa| caturaGgulamagraM syAtpavitrasya pramANakam // 94 // u~galImeM pironeke pavitrakI golAI do aMgula aura usakI gA~Tha eka aMgula pramANa honI cAhie / tathA usakA agra bhAga cAra aMgula honA cAhie / yaha pavitrakA pramANa hai // 94 // snAne dAne jape yajJe svAdhyAye nityakarmANa / sapavitrau sadI vA karau kurvIta nAnyathA // 95 // snAna, dAna, japa, pUjA svAdhyAya aura nityakarmake samaya hAthameM pavitra yA darbha avazya rahane cAhie / aura aura samayoMmeM koI AvazyakatA nahIM hai // 95 // karayugmasthitairdabhaiH samAcAmati yo gRhii| mahatpuNyaphalaM tasya bhukte caturguNaM bhavet // 96 // ___ jo girastI donoM hAthoMse darbha pakar3akara Acamana karate haiM unheM bar3A puNya hotA hai / yadi pavitra pahana kara bhojana kiyA jAya to isase caugunA phala prApta hotA hai // 96 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamArakAvaracita darbha vinA meM kurvIta pAyI jimapUjanam / jinayajJe jaye homemanagranthividhIkte // 17 // Acamana, jimapUjana vagairaha kriyAe~ binA dauke na kare / tathA jinapUjA, japa aura homake samaya pavitrakameM brahmagA~Tha lagAve // 97 // sapavitraH sadarbho vA kaDAdhamana pare / nocchiSTaM tAtpavitra tu muktvocchiSTa tu dharjayet // 18 // pavitraka yA darbha hAthameM rakhakara Acamana karanA cAhie / isa prakAra Acamana karanese vaha pavitraka ucchiSTa nahIM hotaa| tathA bhojanake bAda vaha ucchiSTa ho jAtA hai ataH hAthase nikAlakara use eka tarapha DAla de||98 // pavitrakake bhed| dArbha nAgaM ca tAnaM vA rAjataM haimameva ca / vibhUSA dakSiNe pANau pavitaM cottarottaram // 99 // darbha, sIsA, tA~bA, cA~dI aura sonA inameMse kisI ekakA pavitraka ( ulA) banavAkara dAhine hAthameM avazya pahane rahanA cAhie / patrika darbhase sabasekA, sIsese tA~bekA, tA~bese cA~dIkA aura cA~dIse suvarNakA uttama ginA jAtA hai // 99 // . anAmikyAM dhRtaM haimaM tarjanyAM raupyameva ca / ___ kaniSThAyAM dhRtaM tAnaM tena pUto bhavennaraH // 100 // anAmikA-ciTTIke pAsavAlI-uMgalI meM sonekA, sarjanI-aMgaTheke pAsakI-uMgalImeM cA~dIkA aura kaniSThA-AkhirakI ciTTI-U~galImeM tA~bekA challA pahananevAlA manuSya pavitra hotA hai // 10 // karNayoH kuNDale ramye karaNaM karabhUSaNam / uttarIyaM yogapaTTa pAduke raupyanirmite // 101 // zrAvakoMko donoM kAnoMmeM someke kuMDala, donoM hAthoMmeM soneke cUr3e (kar3e ) aura pairoM meM cA~dIkI khaDAU~ pahananI cAhie tathA eka dupaTTA aura eka sAphA pAsa honA cAhie // 101 // na dhArya pitari jyeSThe bhrAtari sukhajIvati / yogapaTuM ca tarjanyAM mauMja raupyaM ca pAdukA // 102 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane pitA yA bar3e kAIke jIte hue maujUda hote hue - tarjanI -- a~gUThe ke pAsa kI u~galI meM pU~jakA yA cA~dIkA pavitraka na pahane // 102 // Liao ( sAkA) na bA~dhe tathA (challA ) tathA pairoMmeM khar3AU~ sandhyAcamatramantraH / pavitrAdeze upavizya sadhyA kArmA / pavitra sthAna meM baiThakara sandhyA karanA cAhie / OM adya bhagavato mahApuruSasya zrImadAdigrahmaNo 'tra sarastIre tasya prapautraH tasya putraH zrIvatsagotrajo'haM devadattanAmA prAtaH sandhyAM kariSya iti mukulitakaraH saMkalpaH / prathama hAtha jor3a "OM adya bhagavate" ityAdi maMtrakA saMkalpa kare / isa maMtra kA bhAva yaha hai ki bhagavAn mahApuruSa zrIAdibrahmAkA matAnuyAyI, gurudattakA prapautra, yajJadattakA pautra aura jinadattavA putra zrIvatsagotrotpanna maiM devadatta Aja isa nadIke kinAre para prAtaHkAlIna sandhyA karU~gA / mukha poMche / OM hrIM vakSvIM vaM maM haM saM taM paM drAM drIM haMsaH svAhA ityanenAcamanaM kuryAt / zaMkhamudritahastena sarvo'pyatra pibejjalam / yaha maMtra par3hakara Acamana kare / aura apane dAhine hAthako zaMkhamudrAke Akara banAkara Ama jalako tIna bAra pIve / , * OM OM OM ityevaM pratyekamuccArayan aMguSThamUlena tridhA vaktraM tiryak sammArjayet / OM OM OM isa taraha tIna bAra uccAraNakara a~gUTheke nIcale pairese tIna bAra mukhako Ter3hA pIche 1 'hI~ N hI~ N hI~ N ' iti hastatalenopariSTAdadho dviH sammArjayet / hrIM saha tIna bAra bIlakara hAthakI hathelIse Uparase nIceko do bAra ivIM ivIM isa mukhakA sparzana kare / , vI~ svI' iti tarjanyAditrayeNAsya spRzet / taraha do bAra bolakara tarjanI, madhyamA aura anAmikA ina tIna u~galiyoM se Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahArakaviracita kSvI ityekavAraM mukhaM, evaM tarjanyaMguSThAbhyAM dakSiNaM vAmaM ca nAsAvivaraM vaM maM / aMguSThAnAmikAbhyAM cakSuSI haM saM / kanIyasyaMguSThayugmena zrotrayugmaM taM pN| aMguSThena nAbhi drAM / talena hRdayaM drIM / hastAgreNa bhujazikharayugaM haM sH| samastahastakena mastakaM. spRzedekavArameva svAhA iti / iti zrotrAcamanavidhiH kriyAbhedAtpaJcadazadhA / . . aGgabhedAtpunadvAdazadhA / - vIM bolakara mukhakA eka bAra sparzana kare / isI taraha "vaM maM" bolakara tarjanI aura a~gUTheke dvArA nAkake do chedoMkA, "haM saM" uccAra kara a~gUThe aura anAmikA dvArA donoM A~khoMkA, "taM paM" kahakara kaniSThA aura a~gUThe dvArA donoM kAnoMkA, " drA" par3hakara a~gUTheke dvArA nAbhikA, " drIM" bolakara hastatalase hRdayakA, " haM saH " par3hakara hAthake agrabhAga dvArA donoM kandhoMkA, " svAhA " kahakara saba hAthake dvArA saMpUrNa sirakA eka eka bAra sparzana kare / isa taraha yaha zrotrAcamana-vidhi kI jAtI hai jo kriyAbhedase paMdraha prakAra aura aMgoMke bhedase bAraha prakArakI hai| tato'nAmikAyAM darbha nidhAyAnAmikAGguSThAbhyAM nAsAgraM gRhItvA OM bhUrbhuvaH svaH a si A u sA prANAyAmaM karomi svAhA / iti triruccArya kumbhakapUrakarecakAn kurvan prANAyAma kuryAt / isake bAda, anAmikAmeM darbhIko pakar3e tathA anAmikA aura a~gUThese nAkake agrabhAgako pakar3e / aura "OM bhUrbhuvaH " ityAdi maMtrakA tIna bAra uccAraNa kara kuMbhaka, pUraka aura recaka ina tInoMko karatA huA prANAyAma kare / isa taraha sandhyopAsana vidhi kI jAtI hai / arghopAsana-vidhi / zuddhAM kRtvA tato bhUmi zodhitodakasecanaiH / upavizya nadItIre tatra jantuvivarjite // 103 // AcamanaM tataH kRtvA'nAmikAyAM kuzaM ttH| nidhAya mArjanaM kRtvA mastakopari secayet // 104 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNikAcAra / 71 savyahastena devebhyo datvA bhUmau jalAJjalim / pItvA''camya ca sammAya' mastakopari siJcayet // 105 // isake bAda jIvajantu rahita nadIke kinAre parakI bhUmiko chane hue prAsuka jalase sIMcakara zuddha banAve / isake bAda usa para baiTha kara Acamana kare / anAmikAmeM kuza pakar3a kara aura mArjana kara mastakake Upara jalake chIMTe DAle / dAhine hAthase devoM ke lie jamIna para jalakI aMjali chor3e phira Acamana kara, jarAsA jala pI, sammArjana kara sira para thor3A sA jala sIMce // 103 // 105 // SaT vA trINyathavA_Ni samuddhArya sudhiisttH| kuzAdyAsanasusthAne copavizya samAsataH // 106 // Uparake zloMko dvArA batAI gaI kriyAoMke kara cukaneke bAda, darbha Adike bane hue uttama AsanoM para baiTha kara chaha bAra yA tIna bAra jalakI aMjalI deve // 106 // baiThane yogya aasn| vaMzAsane daridraH syAtpASANe vyaadhipiidditH| dharaNyAM duHkhasambhUtidaurbhAgyaM dArukAsane // 107 // tRNAsane yazohAniH pallave cittavibhramaH / ajine jJAnanAzaH syAtkambale pApavarddhanam // 108 // nIle vastre paraM duHkhaM harite mAnabhaMgatA / zvaitavastre yazovRddhirdAridre harSavardhanam // 109 // raktaM vastraM paraM zreSThaM prANAyAmavidhau tataH / sarveSAM dharmasidhdyartha darbhAsanaM tu cottamam // 110 // prANAyAma karate samaya bA~sake Asana para baiThanese daridrI hotA hai, pattharake Asana para baiThanese rogI hotA hai, pRthivI para baiThanese duHkha utpanna hotA hai, lakar3Ike Asanapara baiThanese daurbhAgya prApta hotA hai, tRNoMke Asanapara baiThanese yazakI hAni hotI hai, pattoMke Asanapara baiThanese citta sthira nahIM rahatA, carmake Asanapara baiThanese jJAnakA nAza hotA hai, kaMbala para baiThanese pApakI vRddhi hotI hai, nIla vastra para baiThanese bar3A bhArI kleza utpanna hotA hai, harita Asana para baiThanese apamAna hotA hai, sapheda vastra para baiThanese yaza phailatA hai, pIle vastrapara baiThanese harSa bar3hatA hai, aura lAla kapar3e para baiThanA sabase zreSTha hai / tathA sabhI dharmakAryoMkI siddhiMke lie darbhake bane hue Asanapara baiThanA sabase zreSTaM hai // 107 // 108 / 109 // 110 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 somasenabhaGgAdAra * jamA karane kI vidhi| samaM dhyAne manaH kRtvA madhyadezeSu nizcalam / jJAnamudrAGkito bhUtvA svAGke tu vAmahastakam // 111 // tarjanIbhyAM tu savyahastena nirmalAm / japamAlAM samAdAya japaM kuryAdvicakSaNaH // 112 // dhyAna karate samaya saba padArthoMmeM samatAbhAva rakkhe, apane manako rokakara nizcala kare - use idhara udharake viSayoM na jAne de / Apa svayaM jJAnamujhase aMkita ho jAya aura bAyeM hAtha ko nAbhike pAsa sIdhA rakha kara, dAhine hAtha ke aMgUle aura tarjanI uMgalI usa pavitra japamAlAko pakar3a kara japa kare // 111 // 112 // namaskArapaJcapadAn japedyathAvakAzakam / aSTottarazataM cArddhamaSTAviMzatikaM tathA // 113 // dvidvadyekapadavizrAma ucchvAsAH saptaviMzatiH / sarvapApaM kSayaM yAti jate kaJcanamaskrete / / 114 apaneko jaisA avakAza ho usIke anusAra paMcanamaskAra maMtra ekasau ATha yA caupana yA aTThAIsa jApa deve / do do aura eka padakA uccAraNa kara vizrAma letA jAya - 'ahadbhayo namaH, siddhubhyo namaH'ina do padoMko bolakara thor3AsA ruke / phira 'AcAryomyo namaH, upAdhyAyebhyo nama:' ina do padoMko bolakara thor3AsA ruke | bAda 'sAdhubhyo namaH ' isa eka padako bolakara ruke / isI prakAra eka sau ATha jApa kare / eka eka zvAsameM isI taraha bAra bAra jApa dekara sattAIsa zvAsoM meM eka sau ATha jApa pUre kara de | isa vidhi ke anusAra paMcanamaskAra maMtrI jApa karakese sampUrNa pApa naSTa ho jAte haiM // 113 // 114 // vAcikAkhya upAMzu mAnasakhividhaH smRtaH / trayANAM japamAlAnAM syAcchreSTho hyuttarottaraH / / 115 // japamAlAke tIna bheda mAne gaye haiM / vAcika, upAMzu aura mAnasa / ina tInoM japamAlAoM meM bAcikase upAMzu aura upAMzuse mAnasika zreSTha ginA jAtA hai| inake kramase lakSaNa kahe jAte haiM // 115 // yaduccanIcasvaritaiH zabdaiH spaSTapadAkSaraiH / mantramuccArayedvAcA japo jJeyaH saH bAcikaH // 116 // 1 isake Age kisI kisI pustakameM ' prApa dvaivaM tava nuti ityAdi ekIbhAva stotrakA zloka pAyA. jAtA hai Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traimarNikAcAra / hrasva, dIrgha aura plula zabdake akSaroMse bane hue maMtrakA vANI dvArA spaSTa uccAraNa karanA use bAcika japa kahate haiM // 116 // zanairuccArayenmantraM mandamoSThau pracAlayet / aparairazrutaH kiJcissa upAMzurjapaH smRtaH // 117 // maMtrake akSaroMkA bahuta hI dhIre dhIre uccAraNa karanA, manda manda oThoMko calAnA aura jise dUsare loga jarA bhI na suna sakeM use upAMzu japa kahate haiM // 117 // vidhAya cAkSazreNyA varNAdvarNa padAtpadam / zabdArthacintanaM kathyate mAnaso japaH // 118 // bhUyaH varNa se varNako aura padase padako -- jisa tarahakA maMtrake akSaroM vA zabdoMkA krama hai usI kramase-hRdaya meM dhAraNa kara zabda - arthakA bAra bAra cintavana karanA mAnasa japa kahA jAtA hai / / 118 // 10 mAnasaH siddhikAmyAnAM putrakAmya upAMzukaH / vAciko dhanalAbhAga prazasto japa IritaH / / 119 // siddhikI icchA rakhanevAle puruSoMke lie mAnasa japa, putra cAhanevAle puruSoMke lie upAMzu japa aura dhana kamAnekI icchA rakhanevAloMke lie vAcika japa zubha mAnA gayA hai // 119 // vAcikastveka eva syAdupAMzuH zata ucyate / sahasraM mAnasaH prokto jinasenAdisUribhiH / / 120 // eka bAra kiyA huA vAcika japa eka hI bArake barAbara hotA hai, upAMzu japa eka bAra bhI kiyA huA sau bAra kiye hueke barAbara hotA hai aura mAnasika japa hajAra bAra kiye hueke barAbara hotA hai / aisA bar3e bar3e jinasena Adi prakhara maharSiyoMkA abhimata hai // 120 // brahmacArI gRhasthazca zatamaSTottaraM japet / vAnaprasthazca bhikSuzca sahasrAdadhikaM japet // 121 // brahmacArI aura gRhastha eka sau ATha bAra japa kreN| tathA vAnaprastha aura yati eka hajAra ATha bAra japa kareM 121 // anadhyAye'STottaraM syAcchAtamanyatra cArddhakam / pUjAyAM dazakaM jJeyaM yathAzakti samAcaret / / 122 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita anadhyAya ke dinoM meM eka sau ATha, isake sivA anya dinoMmeM isase Adhe - cauvana aura pUjAke samaya daza japa apanI zaktike anusAra kare // 122 // japa karanekA sthAna / gRhe japaphalaM proktaM vane zataguNaM bhavet / puNyArAme tathA'raNye sahasraguNitaM matam / / 123 / / parvate dazasAhasraM nadyAM lakSamudAhRtam / koTiM devAlaye prAhuranantaM jinasannidhau // 124 // gharameM baiTha kara japa karanese jo phala hotA hai usase sau guNA vanameM baiTha hotA hai aura vahI puNyarUpa bagIce yA jaMgalameM baiThakara kiyA jAya to sahasra guNA, para daza hajAra guNA, nadIke kinAre para eka lAkha guNA, devAlaya meM eka karor3a pratimAke sAmane ananta guNA phalatA hai // 123 // 124 // vratacyutAntyajAdInAM darzane bhASaNe zrutau / kSute'dhovAtagamane jRmbhaNe japamutsRjet / / 125 / / japa karate karate vratacyuta puruSoM aura cANDAla Adike dekhanepara, unakI bolI sunAI denepara apane ko chIMka Anepara, apAna vAyukA prasAraNa hone para aura ja~bhAI Anepara japa karanA banda kara de // 125 // kara japa karane se parvata ke zikhara guNA aura jina prAptAvAcamya caiteSAM prANAyAmaM SaDaMgakam / kRtvA samyak japeccheSaM yadvA jinAdidarzanam / / 126 // yadi japa karate samaya uparyukta bAdhAe~ upasthita ho jAya~ to Acamana kara SaDaMga prANAyAma kare athavA uTha kara jina bhagavAnakA darzana kare / bAi bAkI bacI huI jApa pUrNa kare // 126 // evaM japavidhiM kRtvA tata utthAya bhaktitaH / hastau dvau mukulIkRtya pUrvAbhimukhasaMsthitaH / / 127 // vandanAkarma sandhyAyA nivartyAlasavarjitaH / upavizetpunastatra ziSTAmAcarituM kriyAm // 128 // Upara kahe anusAra japavidhiko karake Asanase uThakara khar3A hove aura pUrva dizA kI ora mu~ha kara, donoM hAtha jor3a kara Alasya rahita ho, bhaktipUrvaka sandhyA-sambandhI vaMdanA nAmakI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | wwwwwwwww kriyA kare / isake bAda anya bAkI bacI huI kriyAko karaneke lie usI Asana para punaH baiThe // 127 // 128 // savyajAnupuro darbhayuktahastadvayastathA / vAmahastamadhaH kRtvA mukulIkRtya dakSiNam // 129 // triruccArya tato maMtraM prANAyAmoditaM purA / AcamanaM punaH kuryAnmuktimArgapradAyakam // 130 // jinendrAdimaharSINAM darbharvodakaistathA / vRSabhAdisupitRRNAM tilamizrodakaiH param // 131 // jayAdidevatAnAM ca tarpaNaM cAkSatodakaiH / evaM vidhAya sandhyAyAH karma sAndhyaM samApayet // 132 // dAhinI jaMghAke Upara bAyeM hAthako nIce aura dAhine hAthako Upara rakkhe, donoMmeM darbha le| isake bAda pahale prANAyAma karate samaya kahe gaye maMtrakA tIna bAra uccAraNa kara puna: usa mokSamArgakA pradAna karanevAle Acamanako kare / tathA darbha, dUba aura jalase jinendrAdi maharSiyoMkA, tila-mizra jalase vRSabhAdi pitaroMkA, akSata aura jalase jayAdi devatoMkA tarpaNa kare / isa taraha prAtaHkAla-sambandhI sandhyA kara sandhyAvidhi pUrNa kare // 129 // 132 // zaucAnte rogapIDAnte mRtakAnugame tathA / aspRzyasparzane caiva AcamAdikriyAM caret // 133 // zauca kara cukane para, rogake dUra hone para, mRtakake sAtha smazAna jAnepara aura aspRzya logoMkA sparza hojAnepara AcamanAdi kriyAoMko kare // 133 // snAnatarpaNake tyaktvA zeSAM cApi carekriyAm / sarvAM madhyAhnasAyAhnasandhyayodvijasattamaH // 134 // traivarNika zrAvaka, do paharako aura sAyaMkAlako snAna aura tarpaNako chor3akara bAkIkI saba kriyAoMko kare // 134 // ---- saMdhyA karanekA smy| sUryodayAcca prAgeva prAtaHsandhyAM samApayet / tArakAdarzanAtsarva sandhyAM sAyAhnikI caret // 135 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAniravata madhyasandhyA tu madhyAle kAle kRtyaM phalapradam / akAle nirmitaM kArya svalpaM phalati vA na vA // 136 // prAtaHkAla sambandhI sandhyAko sUryodayase pahale pahale samApta kara de / sAyaMkAla sambandhI sandhyA tAre dekhanese pahale pahale kare / tathA do pahara sambandhI saMdhyAko do paharako kare / jo kriyA apane ThIka samayameM kI jAtI hai vahI uttama phalako denevAlI hotI hai / aura jo apane ThIka samaya para nahIM kI jAtI vaha bahuta hI svalpa phalako phalatI hai athavA nahIM bhI phalatI // 135 // 136 // ghaTikAdvitayaM kAlAdatikrAmati cettadA / na doSAya bhavatyatra lokAsyAdRSaNaM smRtam // 137 // sandhyA karanekA jo samaya hai usase yadi do ghar3I samaya adhika ho jAya to koI doSa nahIM hai / para isa viSayameM logoMke mukhase dUSaNa sunanemeM Ate haiM // 137 // uttamA tArakopetA madhyamA luptatArakA / adhamA sUyesaMyuktA prAtaHsandhyA tridhA smRtA // 138 // sabaha, dopahara aura sAyaMkAla isa taraha tIna samaya sandhyA karanA caahie| prAtaHkAla saMbaMdhI saMndhyAke tIna bheda haiM-uttama, madhyama aura jaghanya / jo saMdhyA subahake samaya tAre na lipaneke pahale pahale kI jAtI hai vaha saMdhyA uttama mAnI gaI hai| aura jo tAroMke chipa jAne para kI jAtI hai vaha saMdhyA madhyama darjekI saMdhyA hai / tathA sUryake uga Ane para jo saMdhyA kI jAtI hai vaha jaghanya darjekI hai // 138 // ahno rAtrezca yaH sandhiH sUryanakSatravarjitaH / sA tu sandhyA samAkhyAtA munibhistatvadarzibhiH // 139 // sUryodaya na honeke pahale aura nakSatroMke chipa jAne para jo dina aura rAtrike sandhikA samaya hai use tattvadazI muni saMdhyA kahate haiM // 139 // santhyottamA tRtIyAMze paJcamAMze dinasya tu / madhyAhikI tadUrdhva vA pUrveva syAdvidhau hi sA // 140 // dinake tIsare hissemeM athavA pA~caveM hissemeM madhyAhna saMdhyA karanI cAhie / isI samayamai madhyAhna saMdhyA karanA uttama hai / isake alAvA samayameM madhyAhna sadhyAkA karanA pahalekI taraha niSphala samajhanA cAhie // 14 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhyAkAle tu sammAne sanayAM vraapaaste| jIvamAno bhavecchUdro mRtaH zvA caiva jAyate // 141 // sandhyA karaneke jo jo samma batAye gaye haiM una una samayoM meM jo traivarNika saMdhyA nahIM karatA hai vaha isa bhavameM jItA huA bhI zUdrake tulya hai aura marakara pAbhako kuttekA janma dhAraNa karatA hai / bhAvArtha-yaha bhayAnaka vAkya hai, isakA sArAMza yahI hai ki traivarNikoMko subaha, zAma aura do paharako saMdhyA karanA cAhie / binA saMdhyA kiye unakA yaha loka aura paraloka donoM hI vyartha haiM / graMthakArakA tAtparya una prANiyoMko acche pathapara lAnekA hai ata eva ve itanA bhaya dikhalAte haiM / kevala bhaya hI nahIM hai, kintu usakA natIjA bhI burA hI hai // 141 // sandhyAkAle tvatikrAnte snAtvA''camya yathAvidhi / japedaSTazataM jApyaM tataH sandhyAM samAcaret // 142 // yadi saMdhyA karanekA samaya kAraNavaza bIta cukA ho to vidhipUrvaka snAna aura Acamana kara eka sau ATha jApa kare aura usake bAda sandhyA karanA prAraMbha kare // 142 // rASTrabhaGge nRpakSobhe rogAtau sUtake'pi ca / sandhyAvandanavicchittinaM doSAya kadAcana // 143 // rASTrake viplacake samaya, rAjAke kSobhake samaya, segase pIr3ita ho jAneke samaya aura janma-maraNa saMbaMdhI sUtakake samaya, sandhyAvaMdanakA viccheda ho jAya- sammA na kara sake to koI doSa nahIM hai // 143 // devAgnidvijavidyAnAM kArye mahati sambhave / sandhyAhIne na doSo'sti yasatsatkarmasAdhanAt // 144 // deva, dvija, agni aura vidyAke kAraNa yadi koI bar3A bhArI puNya kArya A upasthita ho aura usa samaya sandhyA na kI jA sake to bhI koI hAni nahIM hai / kyoMki usa samayameM aura puNya kArya sAdhana kiye jAte haiM // 144 // athArthyavitaraNamantraH / OMjhI vI upavezanabhUH zuddhacata svAhA / darbhAdinA upavezanabhUmi mArjayet / "OM hrIM kSvIM" pAvi maMca par3hakara darbha Adike dvArA baiThanekI amahakA mArjana kre| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 somasenabheTTArakaviracita OM hI amRte amRtodbhave amRtavarSiNi amRtaM srAvaya srAvayaM saM saM klIM klIM blUM blUM drA~ drA~ drI~ drIM drAvaya drAvaya haM jhaM kSvIM haMsaH asi Au sA mArjanaM zira Upari secanaM karomi svAhA / mArjanAnte ziraH pariSecanam / " OM hrIM amRte " ityAdi maMtra par3hakara mArjanake pazcAt sirapara pAnIke chIMTe chor3e / OM hI laoNM vaH paH kI vI haM saH culakodakadhAraNaM karomi svAhA / tataH savyaculakenodakamuddhRtya - " " OM hrIM lA~ " ityAdi maMtra par3hakara dAhine hAthake cullUmeM jala le / OM hI arhatsiddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhavo mama duSkRtaniSkRtaM antaHzuddhiM kurvantu / ha~ jhaM ivIM kSvIM culakAmRtaM pibAmi svAhA / jalapAnaM kRtvA''camya- pazcAt yaha maMtra par3hakara, usa cullUke jalako pIkara Acamana kare / OM hrAM hrIM hU~ hrI~ phaH namo'rhate bhagavate zrImate padmamahApadmatigaMchakesarimahApuNDarIkapuNDarIkagaGgAsindhvAdinadanadyAdyudakena kanakaghaTaparipUritena vararatnagandhapuSpAkSatAdyairabhyarcitAmoditena jagadvandyArhatparamezvarAbhiSavapavitrIkRtena mArjanaM karomi svAhA / iti jalaM saMspRSTvA'bhimantrya -- isa taraha yaha maMtra par3hakara jalakA sparza kara use maMtrita kare / OM namo'rhate bhagavate zrImate prakSINAzeSadoSAya divyatejomUrtaye namaH zrI zAntinAthAya zAntikarAya sarvavighnapraNAzanAya sarvarogApamRtyuvinAzanAya sarvaparakRtakSudropadravavinAzanAya sarvakSAmaDAmaravinAzanAya OM hAM hIM hUM hauM nhaH asi A usA namaH drauM drauM vaMzaM maMhaM saM ivIM vIM kSvIM haMsaH asi Au sA mama sarvazAnti kuru kuru svAhA / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivarNikAcAra / pazcAt 'OM namo'rhate' ityAdi maMtra par3hakara usase mArjana kare aura sirapara sIMca kara nIce likhe anusAra chaha argha deve| mArjanaM kRtvA ziraH pariSicya SaDANi samuddharet / OM hI sarvabhavanendrArcitasamastAkRtrimacaityacaityAlayebhyaH svAhA // 1 // OM hIM vyantarendrArcitasamastAkRtrimacaityacaityAlayebhyaH svAhA // 2 // OM hIM jyotiSkendrAciMtasamastAkRtrimacaityacaityAlayebhyaH svAhA // 3 // OM hIM kalpendrArcitasamastAkRtrimacaityacaityAlayebhyaH svAhA // 4 // OM hI sarvAhamindrArcitasamastAkRtrimacaityacaityAlayebhyaH svAhA // 2 // OM hIM vizvendrArcitamadhyalokAsthatasamastakRtrimAkRtrimacaityacaityAla yebhyaH svAhA ||6||ssddy'mntraaH| ye chaha argha deneke chaha maMtra haiN| argha car3hAneke tIna maMtraHOM hIM vizvacakSuSe svAhA / OM hIM anucarAya svAhA / OM hIM jyotirmataye svAhA // 3 // ityarcyatrayamantrAH / ye tIna maMtra tIna argha car3hAneke haiN| inheM par3hakara tIna argha car3hAve / Namo arihaMtANamityAdimantreNASTottarazataM tathA / catuHpaJcAzattathA saptaviMzatikaM japet // 145 // pazcAt "NamoarahetArNa" ityAdi paMca parameSThI maMtrake ekasau ATha athavA caubana yA sattAIsa jApa deve // 9 // isake bAdaHsvayambhUbhagavAnahanparaH paramapUruSaH / paramAtmA pavitrAtmA pavitrayatu no manaH // 146 // devadevo mahAdevaH parAtmA paramezvaraH / paramaH paramabrahma svayambhUtaH punAtu naH // 147 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAkaviracita mUrbhuvaH svaH svadhA svAhA pavitraM pAvanaM param / pUtaM bhAgavataM jyotiH punItAnmama mAnasam // 148 // ityuccArya paramAtmAnaM namaskuryAt / . ina tIna zlokoMko par3hakara paramAtmAko namaskAra kare / tato jalAJjaliM gRhItvA jhaM va vhaH paH haH svAhA / iti mantramuccArayan pradakSiNaM parikramya pUrvasyAM dizi jalaM visRjet / isake pIche hAthameM jalAMjali lekara " hU~ va~ " ityAdi maMtrakA uccAraNa karatA huA pradakSiNA rUpase cAroM ora ghUmakara pUrva dizAmeM usa jalakA visarjana kre| tato'pi mukulitakarakuDmalaH san "OM namo'hate bhagavate zrIzAntinAthAya zAntikarAya sarvavidhapraNAzanAya sarvarogApamRtyuvinAzanAya sarvaparakRtakSudropadravavinAzanAya mama sarvazAMtirbhavatu / " ityuccAryaisake bAda, donoM hAthoMko mukulita kara "OM namo'hate " ityAdi maMtrakA uccAraNa kara pUrva dizAkI ora mukha kara pUrvasyAM dizi indraH prasIdatu pUrva dizA meM indra prasanna ho, aisA kahe / Ameya dizAkI tarapha mukha kara AgneyAM dizi AgniHprasIdatu Agneya dizAmeM agnikumAra prasanna ho, aisA kahe / dakSiNa dizAmeM mukha kara, dakSiNasyAM dizi yamaH prasIdatu dakSiNa dizAmeM yama prasanna ho, esA kahe / naiRta dizAmeM mukha kara nairRtyAM dizi niRtaH prasIdatu naiRtya dizAmeM nikata prasanna ho, aisA kahe / pazcima dizAmeM mukha kara pazcimasyAM dizi varuNaH prasIdatu pazcima dizAmeM varuNa prasanna ho, aisA kahe / vAyavya dizAmeM mukha kara vAyavyAM dizi vAyuH prasIdatu vAyavya dizAmeM vAyukumAra prasanna ho, aisA khe| uttara dizAmeM mukha kara uttarasyAM dizi yakSaH prasIdatu uttara dizAmeM yakSa prasanna ho, aisA kahe / IzAna dizAmeM mukha kara IzAnyAM dizi IzAnaH prasIdatu IzAna dizAmeM IzAnadeva prasanna ho, aisA kahe / adho dizAkI tarapha dRSTi DAla kara adharasyAM dizi gharaNendraH prasIdatu adho dizAmeM gharaNeMdra prasanna ho, aisA kahe / UparakI tarapha dRSTi kara UrdhvAyAM dizi candraH prasIdatu urddha dizAmeM candra prasanna ho, aisA kahe // 2 // iti dazadikpAlAnprasAdya sandhyAvandanAM nivartayet / isa taraha daza dikpAloMko prasanna kara sandhyAvandanA pUrI kre| aba isake bAda karanekI kriyA batAte haiM:athottarakriyA / tadanantaramupavizya savyajAnvaye darbhagarbha mukulIkRtya karakuGmalamadharIkRtya vAmahastaM vinyasya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 99 prANAyAmamantraM triruccArya " mokSamArgasya betAraM sAraM karmabhUbhRtAm / jJAtAraM vizvatattvAnAM vande tadguNalabdhaye // " samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH " / iti vAcanAM gRhItvA darbhodakena RSINAM tarpaNaM kuryAt / tadyathA - 11 81 saMdhyAvaMdana ho cukane ke bAda paryakAsana baiThakara dAhinI jA~ghakI TakhanIpara donoM hAthoMko mukulita kara rakkhe / usameM bAyeM hAthako nIce aura dAhine hAthako Upara rakkhe | donoM hAthoMmeM dUba le / pazcAt prANAyAmake maMtroMkA tIna bAra uccAraNa kara " mokSamArgasya netAraM " ityAdi zloka aura " samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH " ityAdi sUtra par3hakara darbhake agramAga meM jala lekara usase RSiyoMkA tarpaNa kare / vaha isa taraha kare - OM hrIM arhatparameSThinastarpayAmi / OM hIM siddhaparameSThinastarpayAmi / OM hrIM AcAryaparameSThinastarpayAmi / OM hIM upAdhyAyaparameSThinastarpayAmi / OM hrIM sarvasAdhuparameSThinastarpayAmi / OM hrIM jinA~starpayAmi / OM hrIM avadhijinAMstarpayAmi / OM hrIM paramAvadhijinAMstarpayAmi / OM hrIM sarvAvadhijinAMstarpayAmi / OM hrIM anantAvadhijinAMstarpayAmi / evaM / OM hrIM koSThabuddhIMstarpayAmi / OM hrIM bIjabuddhIMstarpayAmi / OM hrIM pAdAnusAriNastarpayAmi / OM hrIM sambhinnazrotRRMstarpayAmi / OM hrIM pratyekabuddhAMstarpayAmi / OM hrIM svayambuddhAMstarpayAmi / OM hrIM bodhitabuddhAMstarpayAmi / OM hrIM RjumatIMstarpayAmi / OM hI vipulamatIMstarpayAmi OM -hIM dazapUrviNastarvayAmi OM hrIM caturdazapUrviNastarpayAmi / OM hrIM aSTAGgamahAnimittakuzalAMstarpayAmi 1 OM hrIM vikriyaddhiprAptAMstarpayAmi OM hrIM vidyAdharAMstarSayAmi 1 OM hrIM cAraNAMstarpayAmi / OM hrIM prajJAzravaNAMstarpayAmi / OM hrIM AkAzagAminastarpayAmi 1 OM hrIM AsyaviSAMstarpayAmi / OM hrIM dRSTiviSAMstarpaAmi / OM hrIM ugratapasvinastarpayAmi / OM hrIM dIptatapa 1 / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 somasenabhahArakaviracita anwww svinastarpayAmi / OM hIM taptatapasvinastarpayAmi / OM hI mahAtapasastarpayAmi / OM hIM ghoratapasastarpayAmi / OM hI ghoraguNAMstarpayAmi / OM hI ghoraparAkramAstarpayAmi / OM hI ghorabrahmacAriNastarpayAmi / OM hIM AmapauSadhiprAptAMstarpayAmi / OM hIM veDauSadhiprAptAMstarpayAmi / OM hI jalloSadhiprAptAMstarpayAmi / OM hIM viprauSadhiprAptAMstarpayAmi / OM hIM sauSadhiprAptAMstarpayAmi / OM hI manobalinastarpayAmi / OM hIM vAgbalinastarpayAmi / OM hIM kAyabalinastarpayAmi / OM hIM amRtazrAviNastarpayAmi / OM hIM madhusrAviNastarpayAmi / OM hIM sarpistrAviNastarpayAmi / OM hIM kSIrasrAviNastarpayAmi / OM hIM akSINamahAnasAMstarpayAmi / OM hIM akSINamahAlayAMstarpayAmi / OM hIM arha loke sarvasiddhAyatanAni tarpayAmi svAhA / OM hIM arha bhagavato mahatimahAvIravarddhamAnabuddhiRSIMstarpayAmi / iti RSitarpaNamantrA tripazcAzat / tatasteSAM namaskAramantro'yam / OM hIM ahaM kyauM kyauM nmH| ye trepana RSitarpaNa maMtra haiM / tarpaNake bAda una sabako namaskAra kare / "OM hIM arha " ityAdi yaha namaskAra maMtra hai| atha pitRRNAM tarpaNaM kuryAttilodakena- OM hIM ahaM zrIRSabhasya bhagavataH pitarau tarpayAmi / OM hIM arha ajitasya bhagavataH pitarau tarpayAmi / OM hIM arha sambhavasya bhagavataH pitarau tarpayAmi / OM hIM ahaM bhagavato'bhinandanasya pitarau tarpayAmi / OM hIM aha ityAdi vardhamAnaparyantaM yojyam / OM hIM arha asmatpitarau tarpayAmi / OM hIM arha tatpitarau tarpayAmi / OM hIM ahaM tatpitarau tarpayAmi / OM vhI. arha asmadIkSAguruM tarpayAmi / OM hI arha asmadvidyAguruM tarpayAmi / OM hIM arha asmacchikSAguruM Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivarNikAcAra / wwwww tarpayAmi / OM hIM ahaM teSAM pitarastarpayAmi / OM hIM arha teSAM pitRtatpitRtatpitarastarpayAmi / evaM dvAtriMzanmantrAH pitRNAM tarpaNArtha / teSAM namaskAramantro'yam / OM hIM arha nmH| isake bAda tila aura jalase pitaroM aura pitAoMkA tarpaNa kare / isa taraha ye battIsa maMtra pitRtarpaNa karaneke haiM / aura " OM hIM ahaM namaH " yaha unako namaskAra karanekA maMtra hai| athAkSatodakena devatAnAM tarpaNaM / tanmantrAH / OM hIM ahaM jayAdyaSTadevatAstarpayAmi / OM hIM arha rauhiNyAdiSoDazavidyAdevatAstarpayAmi / OM hIM ahaM yakSAdipaJcadazatithidevatAstarpayAmi / OM hIM arha sUryAdinavagrahadevatAstarpayAmi / OM hIM arha indrAdidazadikpAladevatAstarpayAmi / OM hIM arha zyAdyaSTadikkanyAdevatAstarpayAmi / OM hIM arha gomukhAdicaturviMzatiyakSIdevatAstarpayAmi / OM hIM arha cakrezvaryAdicaturviMzatiyakSadevatAstarpayAmi / OM hIM arha asurAdidazavidhabhavanavAsidevatAstarpayAmi / OM hIM ahaM kinnarAdhaSTavidhavyantaradevatAstarpayAmi / OM hIM arha candrAdipaJcavidhajyotiSkadevatAstarpayAmi / OM hIM arha saudharmAdivaimAnikadevatAstarpayAmi / OM hI arha sarvAhamindradevatAstarpayAmi / iti tarpaNamantrAH / ato namaskAramantro'yam / OM hIM ahaM asi A u sA OM krauM namaH / evaM madhyAhnasAyAhnayoH snAnatarpaNAnyapi vihAya AcamanAdizeSakriyAM sarvAmAcaret / ziraHpariSecanaM jalAJjalyANi jApyaM devapUjAdisarva kartavyam / isake bAda akSata aura jalase devatoMkA tarpaNa kare / unake tarpaNa karaneke ye maMtra haiM / isa taraha devatoMkA tarpaNa kiyA jAtA hai / yaha unako namaskAra karanekA maMtra hai| iti prAtaH sNdhyopaasnkrmH| isa taraha Upara batAye anusAra prAtaHkAtake samaya saMdhyA vaMdanA karanekA krama hai| isI taraha madhyAhnake samaya aura sAyaMkAlake samaya bhI snAna aura tarpaNa kara Acamana Adi sampUrNa kriyAe~ kare / sirapara jala sIMcanA jalAMjalI denA, argha car3hAnA, jApa karanA, devapUjA karanA Adi sampUrNa kArya kre| Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 somasemabhaTTArakaviracita itthaM yuktividhAmataH susakarla sandhyAdikopAsanaM, ye kurvanti narottamA bhavabhayAdbhItAzca te durlbhaaH| saMsArAmbudhinausamA zivakarAM bhavyAtmanAM prANinAM, tasmAdAdarapUrvikA budhajanAH kurvantu sandhyAM sadA // 149 // isa prakAra yukti aura vidhipUrvaka sampUrNa saMdhyopAsana kriyAko jo bhavya puruSa karate haiM ve sAMsArika bhayoMse nirbhaya ho jAte haiM / yaha saMdhyopAsanA bhavya prANiyoMko saMsAra-samudrase tAraneke lie jahAjake samAna hai aura kramase mokSa sthAnako le jAnevAlI hai / isa lie buddhimAna puruSoMko Adara pUrvaka dara roja tInoM samaya sandhyAvandana karanA cAhie // 149 // zrIbrahmasUridvijavaMzaratnaM, zrIjainamArgapravibuddhatattvaH / vAcantu tasyaiva vilokya zAstraM, kRtaM vishessaanmunisomsenaiH|| 150 // dvijavaMzameM ziromaNi aura jainatatvoMke svarUpako acchI taraha jAnanevAle zrIbrahmasUri nAmake eka bhArI vidvAna paMDita hamase pahale ho gye| unhoMne eka traivarNikAcAra nAmakA zAstra banAyA hai / usIko dekhakara mujha somasena munine bhI isa trivarNAcAra zAstrakI kucha vizeSa rItise racanA kI hai| jise bhavya puruSa acchI taraha par3heM aura par3hAveM // 150 // iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcAranirUpake bhaTTArakazrIsomasenaviracite snAnavastrAcamanasandhyAtarpaNavarNano nAma tRtIyo'dhyAyaH // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauthA adhyaay| trailokyayAtrAM carituM pravINA, dharmArthakAmAH prabhavanti ysyaaH| prasAdato vartata eva loke, sarasvatI sA ksavAnmano'mje // 1 // jisake prasAdase dharma, artha aura kAma ye tIna puruSArtha sukhase tIna loka sambandhI yAtrA karaneko samartha hote haiM aura jo isa lokameM nivAsa karatI hai vaha sarasvatI devI mere hRdaya-kamalameM nivAsa kare // 1 // zAntipradaM samprati zAntinAtha, devAdhidevaM varavacamASam / natvA pravakSye gRhadhamamatra, yato bhavetsvargasukhaM subhogam // 2 // jIvAdi sAta uttama tatvoMke upadeza karanevAle aura zAnti pradAna karanevAle devAdhideva zAntinAtha paramAtmAko namaskAra kara maiM aba gRhastha-dharmako kahU~gA jisase svargIya sukha aura acche acche bhoga prApta hote haiM // 2 // kRtvaivaM sujalAzaye sa muditathotthAya tasmAcchanai rIryAyAH pathazodhanaM zucitaraM kurvanvrajetsvaM gRham / anAtAn sakalAn janAnnahi tadA mArge spRzennottamAn, snAtAn zUdrajanAnpramAdabahulAn zuddhAnapi no spRzet // 3 // tIsare adhyAyameM batAI huI kriyAoMko jalAzayake Upara acchI taraha sampAdana kara bar3e hI harSake sAtha vahAMse uThakara cAra hAtha AmekI jamInakA nirIkSaNa karatA huA apane gharako ravAnA hove / rAstemeM snAna na kie hue uttama puruSoMko, snAna kiye hue zUdroMko aura jo zuddha haiM parantu phira bhI pramAda yukta haiM inako bhI na chUve / unhIM na chUne yogya puruSoMko nIceke zlokoMse prakaTa karate haiM // 3 // madyavikrAyaNaM zUdraM kulAlaM madyapAyinam / nApitaM ca zilAsphoTa kuvindakamataH param // 4 // .. kAcchikaM mAlikaM caiva hiMsaka mudgalAdikam / ucchiSTaparNacarmAsthivyutazRMganakhAnapi // 5 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita www romakezakhurAndantAnaktaviNmatrapUyakAna / zleSmaniSThIvazUdrAnahaNDikAdIn dvihastataH // 6 // kaakkurkuttmaarjaarkhrossttrgraamsuukraan| ... kuSTikukurarogAcchinnAMgapatitAnarAn // 7 // kitavAnmattamattA~ca bandhanAgArarakSakAn / malAktavastrasaMyuktAn DombamukhyAn trihastataH // 8 // takSakAbrajakAn svarNakArakAn tAmrakuTTakAn / ayonigaDasindUrahiMguhiMgulakArakAn // 9 // zastravaidyAnagnivaidyAJjalaukAraktapAyinaH / carmAdInatijIrNAgAn tyajeddhastacatuSTayAt // 10 // madyavikretA, zUda, kumhAra, madyapAyI, nAI, silAvaTa, julAhe, kAchI, mAlI, hiMsaka aura musalamAna Adiko na chUve / chUThI-pattala-patte, carma, haDDI, sIMga, nakha, roma, keza, khura, dA~ta, lahU, viSTA, mUtra, pIpa, kapha, ba~kAra, zUdrakA bhojana, miTTIkI ha~DiyA vagairahako na chUve-inase do hAtha dUrase cle| kAka, murge, billiyA~, gadhe, U~Ta, grAmya-sUkara, kor3hI, kutte, roga-pIr3ita, chinnaaMga, jAticyuta, dhUrta, nazebAja, kaidakhAneke sipAhI, maile kapar3e pahane hue manuSya aura Doma, Adikase tIna hAtha dUra cle| mistarI, dhobI, sunAra, tamere, lohAra, sindUra, hIMga, hiMgula banAnevAle manuSya, zastravaidya ( nastara Adi lagAnevAle ), agnivaidya ( DAma denevAle ), jauMka siMgI lagAnevAle manuSya aura jinakA zarIra atyanta jIrNa ho gayA hai aise manuSyoMkA cAra hAtha dUrIse tyAga kareinase cAra hAtha dUra cale // 4 // 10 // paJcahastAdRtumatI sUtikA hstssttktH| cANDAlacarmakArAdIna hastasapta parityajet // 11 // rajasvalA striyoMse pA~ca hAtha, prasUti striyoMse chaha hAtha aura camAra, cAMDAla, bhIla Adikase sAta hAtha haTakara cale // 11 // mAMsabhAraM surAkumbhaM yugadvagaM tu varjayet / nRtirazvazca durgAndhazavaM tu yugapaJcakam // 12 // aspRzyagRharja bhasma dhUlIdhUmatuSAdikAn / aspRzanijagehaM sa gacchejjIvadayAparaH // 13 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| ... mAMsabhAra ( DheDa ), madirAke vartana Adise ATha hAtha, manuSya aura tiryacoMke durgandhiyukta murde zarIrase bIsa hAtha dUra cle| aspRzya logoMke gharakI bhasma, dhUlI, dhUma, tuSa Adiko na chUtA huA jIvadayAmeM tatpara traivarNika zrAvaka apane ghara para jAve / bhAvArtha-ina zlokoMmeM U~ca nIca donoM tarahake manuSyoMko na chUnekA upadeza isa lie hai ki use Age calakara apane caityAlayameM pUjA karanA hai // 12 // 13 // ghara banAnekI vidhi| vijAtimlecchazUdrANAM gehAdUraM bhavedRham / kASThadhUmAdisaMsarga na kuryAtkuDyamelanam // 14 // vijAti loga, mleccha ( musalamAna Adi ) aura zUdra inake gharoMse apanA ghara kucha phAsale para banavAve / unake gharoMkI lakar3I, dhUA~ AdikA samparka apane gharase na hone de / tathA unake gharoMkI dIvAlase saTAkara apane gharakI dIvAla na banAve // 14 // teSAM hi zrUyate zabdo hiNsaadidussttvaackH| kezAsthicarmaduHsparzo na bhavettvaM tathA kuru // 15 // jisase ki isako mAro, isako kATo Adi duSTa vacana sunAI na de sake / tathA aisA prayatna kare ki jisase keza, haDDI, carma AdikA saMsarga na ho sake // 15 // teSAM jalapravAhasya nIcabhAgaM vivarjayet / mAninAM pApazIlAnAM saktAnAM duSTasaGgatau // 16 // jidharako una nIca jAtIya manuSyoMke gharakA jala bahakara jAtA ho utharako apanA ghara na banavAve / tathA mAnI, pApI aura burI sohabatameM lage hue manuSyoMke gharoMke pAsa bhI apanA ghara naM banavAve // 16 // nagarasyAntyasambhAge na kuryAdRhabandhanam / bhaSakasUkarAdInAM pravezo na hi saukhyadaH // 17 // nagarake bAhara bhI apanA ghara na banavAve, kyoMki nagarake bAhara makAna honese kutte, sUara Adi dharoMmeM ghusa jAte haiN| inakA gharoMmeM ghusanA zubha nahIM hai // 17 // saGkIrNamArga ucchiSTamalamUtrAdidUSitaH / vezyAtaskaravyAghrAdisambandhaM dUratastyajet // 18 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasemabhaTTArakeviracita jahA~ sabhI jAtike manuSya Ate jAte hoM aise rAste para tathA jahA~para jUThana, viSTA, mUtra Adi apavitra cIjeM DAlI jAtI hoM vahA~ para makAna na banavAve / tathA vezvA, caura, vyAghra Adike sambandhako bhI dUrahIse chor3e // 18 // A uttamasthAnamAlokya sarpAdiparivarjitam / ramyaM tatra gRhaM kuryAdyathAdravyaM yathAruci / / 19 / / sarpAdi duSTa jantuoMse rahita uttamasthAnako pasaMda kara apane vibhava aura rucike anusAra sundara makAna banavAve // 19 // reNupASANanIrAntaM khanayetpRthivItalam / zaHkhakharyaracarmAsthiviNmUtraM dUratastyajet // 20 // makAnakI nIva itanI gaharI khode jisameMse ka~karIlI miTTI, patthara aura pAnI nikalane laga jAya / tathA zaMkha, khapare, carma, haDDI, viSTA aura mUtrako dUra hI chor3e arthAt jahA~para ye cIjeM DAlI jAtI ho vahA~ makAna na banavAve // 20 // pASANazreSTakAmRdbhizcUrNairbhUrvadhyate dRdam / sudine sumute vA jinapUjApurassaram // 21 // uttama dina aura uttama muhUrtameM jinendra devakI pUjA-pUrvaka IMTa, cUnA patthara aura miTTI se bahuta majabUta makAna cinavAve // 21 // bhuktizAlA'gnidiko nairRtyAM zayanasthalam / 1 vAyavyAM snAnagehaM syAdIzAnyAM jinamandiram // 22 // pazcime citrazAlA tu nAnAjanasamAzrayA / dakSiNe tu jalasthAnaM hyuttare zrIdhanAzrayaH // 23 // pUrvasyAM nirgamadvAraM ghaNTAtoraNabhUSitam / madhye nRtyanti nartakyo gItahAsyavinodakaiH // 24 // sadanasya bahirbhAge zAlA godhanasaMbhRtA / gajAzvarathapAdAtaistatraiva sthIyate'ntyataH / / 25 / / Agneya -- pUrva aura dakSiNa dizAke bIcameM rasoI ghara, naiRtya-dakSiNa aura pazcima dizAke bIca meM zayanasthAna, vAyavya-pazcima aura uttara dizAke bIca meM snAna ghara aura IzAna - uttara dizA aura Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArmikAra pUrva dizAke bIcameM caityAlaya banavAve / pazcima dizAmeM acche acche sundara citroMse khacita citrAmazAlA, dakSiNa dizAmeM jala rakhanekA sthAna, uttara dizAmeM khajAnA, pUrvadizAmeM ghaNTA, toraNa, bandanavAra Adise suzobhita bAhara bhItara Ane-jAnekA daravAjA banavAve / makAnake madhyabhAgameM acche acche gIta, hAsya-vinodI dvArA mana bahalAnevAlI nartakiyoMke lie nAcane-mAneko nRtyazAlA banavAve aura makAnakI bAharI bagalameM gauzAlA ( nauharA ) banavAve jisameM ki hAthI ghor3e, ratha, payAde Adi sabhI raha sakeM // 22 // 25 // ekadvitrINi saptAntA uparyupari saMsthitAH / cUrNakAcasuvarNAdilepanairlepitAH parAH // 26 // eka, do, tIna aise sAta maMjilatakake makAna banavAve / jinameM cUnA, kAca, suvarNa AdikA lepa karAve // 26 // nAnAzRMgaizca saMyukta maalaacndropkaadibhiH| puSotpattivivAhAdikalyANaparipUjitam // 27 // makAnake Upara kaI tarahake zikhara banavAve tathA mAlA ca~dovA Adise makAnako acchI taraha sajAve / aura jisameM putra-janmotsava, vivAha maMgala Adi acche acche kalyANa karatA rahe // 27 // caityasya vAmabhAge na homazAlAM samApayet / dhUmAvakAzakasthAnaM sallakIkadalIyutam // 28 // caityAlayakI bAI ora homazAlAkA nirmANa karAve / jisameM ghUA nikalanekA eka rAstA rakkhe / tathA sallakI kele Adike per3a lagavAve // 28 // palyakaM kusumAni candanarasaH karpUrakastUrikA, svAda banitA svarUpasahitA hAsyAdikA sakriyA / tAMbUlaM varabhUSaNAni tanujA dAnAya satsaMpado, gehe yasya sa eva santi vibhavA dhanyazca puNyatmAkaH // 29 // vahI uttama puruSa dhanya hai, vahI uttama puNyazAlI hai jisake gharameM bar3hiyAse bar3hiyA zayyA, phUla, candara-rasa, kapUra, kastUrI, nita naye mIThe bhojana, uttama rUpavatI strI, manovinoda karaneko uttama hAsyAdi kriyAe~, tAmbUla, acche acche AbhUSaNa, vinIta putra aura dAna deneko uttama sampatti ityAdi vibhava maujUda haiM // 29 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somanabhaTTArakaviracita caityaalyprvesh| gatvA tatra jinAgAraM zanaiH sthitvA bahiHsthale / pAdau prakSAlya saMzodhya samyagIryApathaM kramAt / / 30 / / triHparItya jinendrasya gehaM cAntarvizebudhaH / mukhavastraM samudghATya jinavakTaM vilokayet // 31 // vaha jalAzaya para snAna kara AyA huA girasta apane makAnameM bane hue caityAlayameM jAve aura bAhara A~ganameM khar3A rahakara paira dhove / isake bAda IryApatha pUrvaka caityAlayakI tIna pradakSiNA dekara mandirameM praveza kare / tathA pratimAke sAmaneke par3adeko eka tarapha haTA zrIjinadevake mukha-kamalakA darzana kare aura isa prakAra stuti par3he // 30 // 31 // jinadarzanastavana / darzanaM jinapateH zubhAvahaM sarvapApazamanaM guNAspadam / svargasAdhanamuzanti sAdhavo mokSakAraNamataH paraM ca kiM // 32 // he jinendra ! ApakA darzana kalyANakA karanevAlA hai, sabhI tarahake pApoMkA upazama karanebAlA hai aura guNoMkA apUrva khajAnA hai, aura to kyA jise bar3e bar3e sAdhu mahAtmA svarga aura mokSakA sAdhana banAte haiM // 32 // darzanaM jinaraveH pratApavaJcittapaaparamaprakAzakam / duSkRtaikatimirApahaM zubhaM vighnavAriparizoSakaM sadA // 33 // he jinarave ! yaha ApakA darzana sUryakI taraha hRdaya-kamalakA vikAsa karanevAlA hai, pApa rUpI nivir3a andhakArako chinna bhinna karanevAlA hai, zubha hai aura vighna rUpa jalakA sokhanevAlA hai // 33 // darzanaM jinanizApateH paraM janmadAhazamanaM prshsyte| . puNyanirmalasudhApravarSaNaM vardhanaM sukhapayonidheH sataH // 34 // he jinacaMdra ! yaha ApakA darzana janmadAhakA zamana karanevAlA hai, puNya-nirmala amRtako barasAnevAlA hai aura sajjanoMke sukha-samudrako bar3hAnevAlA hai // 34 // darzanaM jinasukalpabhUruhaH kalpitaM hi manasA prapUrayet / sarvalokaparitApanAzanaM paMphulIti phalato mahItale // 35 // he jinendra rUpa kalpavRkSa ! yaha ApakA darzana manovAJchita cIjoMko pUranevAlA hai, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivrnnikaacaar|.. saMsArake sabhI logoMke tApako naSTa karanevAlA hai aura tamAma saMsArako acche acche phaloMse saphala karanevAlA hai // 35 // darzanaM jinasukAmagoralaM kAmitaM bhavati ytprsaadtH| dogdhi dugdhamapi vittakAmyayA zuddhameva mana ityudAhRtam // 36 // he jinendra rUpI kAmadhenu ! yaha ApakA darzana pUrNa samarthazAlI hai jisake prasAdase sabhI tarahake manacAhe padArthoMkI prApti hotI hai| yaha darzanarUpI kAmadhenu aisI hai ki bhavyapuruSa dravyakI icchAse jisakA dUdha dohate haiM isameM zuddha mana hI kAraNa hai arthAt unakI dravyakI tRSNA dUra ho jAtI hai // 36 // darzanaM jinapayonidhe zaM saukhyamauktikasamUhadAyakam / saddhanaM guNagabhIramuttamaM jJAnavArivipulapravAhakam // 37 // he jinasamudra ! yaha ApakA darzana sukha-motiyoMke samUhako denevAlA hai aura jJAna-jalako bar3I bhArI vRSTi karanevAlA saguNoMse bharApUrA uttama megha hai // 37 // adyAbhavatsaphalatA nayanadvayasya, deva tvadIyacaraNAmbujavIkSaNena / adya trilokatilaka pratibhAsate me, saMsAravAridhirayaM culakapramANaH // 38 // . he deva ! Apake caraNakamaloMke dekhanese Aja mere ye donoM netra saphala hue haiN| he tIna lokake tilaka ! yaha saMsAra-samudra Aja mujhe pAnIke cullu barAbara dekha par3a rahA hai // 38 // kisalAyatamanalpaM tvadvilokAbhilASAt, kusumitamatisAndraM tvatsamIpaprayANAt / mama phalitamamandaM tvanmukhendoridAnI, nayanapathamavAptAddeva puNyadrumeNa // 39 // he deva ! tumhAre dekhanekI icchA karate hI isa mere puNya-vRkSameM bahutasI naI koMpaleM phUTa par3atI haiM / tumhAre samIpameM jAte hI isameM phUloMke guccheke gucche chA jAte haiM / aura tumhAre mukha-kamala para najara par3ate hI yaha puNya-vRkSa phaloMse lada jAtA hai // 39 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAkaviracita wwwwwwwwwwww zarvarISu zazinA prayojanaM bhAskaraNa dibase kimIzvara / tvanmukhendudalite tamastate bhUtale'tra takayostu kA stutiH // 40 // he nAtha ! isa pRthvItalapara tumhAre mukha-candramAkI teja kAnti dvArA hI jaba tamAma andhakArakA nAza ho jAtA hai taba rAtrike samaya cA~dase aura dinako samartha sUryase kucha bhI prayojana nahIM rahatA to batAie unakI kyA stuti kI jAya // 40 // amitaguNagaNAnAM tvadgatAnAM pramANaM, bhavati samadhigantuM yasya kasyApi vaanychaa| prathamamapi sa tAvadvayoma katyagulaM syA, diti ca satatasaMkhyAbhyAsamaGgIkarotu / / 41 // he deva ! ApameM nirantara sphurAyamAna ameya guNa-gaNoMkI saMkhyA jAnanekI yadi kisIkI bar3I bhArI utkaNThA hai to vaha sabase pahale AkAza kitane aMgula laMbA caur3A hai isa saMkhyAkA nirantara abhyAsa karanA aMgIkAra kare / bhAvArtha-jisa taraha AkAzako u~galiyoM dvArA nahIM mApa sakate usI taraha Apake guNoMkI ginatI bhI nahIM kara sakate // 41 // deva tvadaMghrinakhamaNDaladarpaNe'sminnadhye nisargarucire cirdRssttvkrH| zrIkIrtikAntidhRtisaGgamakAraNAni bhavyo na kAni labhate shubhmngglaani||42|| he prabho ! svabhAvase hI mahA manohara Apake caraNoMke nakhoMkI kAnti rUpa pUjya darpaNameM jo nirantara apanA mukha dekhatA hai vaha bhavya puruSa zrI, kIrti aura dhRtikA samAgama karAnevAle kaunase zubha maMgala bAkI raha jAte haiM jinako prApta nahIM kara sktaa| bhAvArtha-Aphke puNya-darzanase sabhI maMgala prApya hote haiM // 42 // tvadarzanaM yadi mamAsti dine dine'smin deva prazastaphaladAyi sadA prasanam / kalpadrumArNavasuragrahamantravidyAcintAmaNiprabhRtibhirna hi kAryamasti // 43 // he deva ! prazasta phalakA denevAlA aura hamezA prasannacitta rakhanebAlA yadi ApakA darzana mujhe hara roja hotA rahe to mujhe kalpavRkSa, samudra, deva, graha maMtravidyA, cintAmaNi ityAdi bAhya vastuoMse kucha bhI prayojana nahIM hai / bhAvArtha-Apake darzanoMse bar3hakara saMsArameM koI bhI cIjeM nahIM haiM / maiM to yahI cAhatA hU~ ki hamezA Apake darzana hote raheM / mujhe ina maMtra-taMtrAdikI bilakula cAha nahIM hai // 43 // iti saMstutya devaM tamupavizya jinAgrataH / bhAryAyai yAcitaM vastu pAnIyAkSatacandanam // 44 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSpaM naivedyadIpA~ca dhUpaM phalamataH param / samAlokya ca saMzodhya pUjA kAryA subuddhitaH // 45 // isa taraha paramAtmAkI stuti kara unake sAmane mukha kara baiThe aura apanI dharma-patnI se mA~ge hue jala, candana, akSata, puSpa, naivedya, dIpa, dhUpa aura phalako acchI taraha dekha-sodha kara zuddhacittase jinendra devakI pUjA kare / bhAvArtha - uparyukta rItikhe bhagavAnakI stuti kara jalAdi ATha dravyoMse pUjA karanA prArambha kare // 44 // 45 // jinapUjAkama / AvhAnaM sthApanaM kRtvA sannidhIkaraNaM tathA / pazcopacAravidhitaH pUjanaM ca visarjanam // 46 AvhAna, sthApanA, sannidhikaraNa, pUjana aura visarjana isa taraha ina pA~ca upacAroM pUrvaka pUjA kare // 46 // garbhAgAre jinendrANAM kRtvA pUjAM mahAtsavaiH / stutiM stutyA paraM bhaktyA namaskAraM punaH punaH // 47 // kRtvA maNDapamadhye'tra vedikAM ca samAgamet / jinasya dakSiNe bhAge darbhAsanamupAzrayet // 48 // isa taraha garbhamandirameM jina bhagavAnakI bar3e hI mahotsavake sAtha pUjana kara, acche acche stotroM dvArA stuti kara aura bar3e hI vinaya pUrvaka bAra bAra namaskAra kare / isake bAda maNDapake bIca meM banI huI bedIke samIpa Ave / kahA~ Akara jina bhagavAnakI pratimAke dAhinI ora darbhAsana para baiThe // 47 // 48 // vanitAstato vA'nyaziSyahastAttathA'pi ca / gRhItvA tvanAdravyaM pUjayejinanAyakam / / 49 / / isake bAda apanI strIke dvArA athavA aura kisIke hAtha dvArA diye hue pUjA- dravyako lekara jinadevakI pUjA kare // 49 // paJcavarNairmahAcUrNai raGgavallIM samAlikhet / kadalIsallakIstasmairikSudaNDaiH satoraNeH // 50 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakAviracita ghaNTAcamarasambhUSairbhUSayejinavedikAm / pUrNakumbhArcanAdravyadIzca vAmabhAgataH // 51 // gandhakuTyAM jinendrasya pratimAM ca nivezayet / siddhacakrasya yantraM ca pUjayedgurupAdukAm // 52 // sahasranAma devasya ptthettaavdvidhaantH| sakalIkaraNaM kRtvA zodhayenijadehakam // 53 // gandhapuSpAkSataistoyaiH pUjAdravyANi zodhayet / pUjopakaraNastomaM zodhayecchucibhirjalaiH // 54 // pA~ca raMgake jude jude cUNoM se raMgavallI kheNce| kadalI vRkSa, aura sallakI vRkSake stomoMse, goMse, toraNoMse, ghaNTA aura camaroMse vedIko acchI taraha sajAve / jalake ghar3oM, pUjAdravyoM aura da ko apanI bAI ora rakkhe / gandhakuTImeM zrI jinendra devakI pratimAko sthApana kare / pAsahImeM siddhacakrake yaMtra aura guru-pAdakAe~ ( caraNa ) rakha kara unakI pUjA kare / vidhipUrvaka jina sahasranAmako pddh'e| sakalIkaraNa kara apanI dehako zuddha kare / tathA prAsuka nirmala gandha-puSpa-akSata Adi pUjAdravyako aura pUjAke bartanoMko dhokara sApha kare // 10 // 54 // tata IzAnadigbhAge vAstuvAyukumArakAn / meghAninAgadevAMzca bhUmizuddhividhAyakAn // 55 // darbhAmbuvanhibhiH zuddhabhUmi saMzodhya pUjayet / mahAvAdyaninAdena puSpAMjalImiraJjasA // 56 // ziSyA vidyAgurUMthAtra sArghyadAnena tarpayet / AgnikoNe kSetrapAlaM guDatailaizca pUjayet // 57 // isake bAda darbha, jala aura agnidvArA bhUmizuddhi kara vedIkI IzAna dizAmeM bhUmi zuddhakaranevAle vAstudeva, vAyukumAra, meghakumAra, agnikumAra aura nAgakumArakI gAje-bAjekI dhvanipUrvaka puSpAMjali dvArA pUjA kare / aura yahIM para apane guruoMkA argha dekara tarpaNa kare-pUjA kare / tathA Agneya dizAmeM gur3a tela dvArA kSetrapAlakI pUjA kare // 55 // 57 // IzAnadizi nAgA~zca kssiirairnyjlipuuritaiH| AbhiH puNyAbhirityAdi zlokena bhuvamarcayet // 58 // IzAna dizAmeM aMjalibhara jalase nAgakumAroMkI pUjA kre| aura AbhiH puNyAbhiH ityAdi nIce likhA zloka par3hakara bhUbhikI pUjA kare // 58 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaarnnikaacaar| 95 AbhiH puNyAbhiradbhiH parimalabahalenAmunA candanena, __ zrIdvikpeyairamIbhiH zucisadakacayairudgamairebhiruddhaiH / hRdyairobhinivedhairmakhabhavanamimairdIpayadbhiH pradIpai dhUpaiH preyobhirebhiH pRthubhirapi phalairebhirarcAmi bhUmim // 59 // isa pavitra jala, sugandha candana, dekhanemeM atyanta sundara pavitra akSatoM, phUloM, sundara naiveyoM, jalate hue dIpakoM, uttama sugandhita dhUpoM aura bar3e bar3e uttama phaloMse isa yAgazAlA-pUjA karanekI jamIna-kI maiM pUjA karatA hU~ // 59 // tataH zrutaM guruM siddhaM yakSAnyakSIzca devtaaH| pUjayedvidhivadbhaktyA dIrghayA dambhavarjitaH // 60 // isake bAda zAstra, guru, yakSa aura yakSIkI vidhipUrvaka parama bhaktike sAtha chala-kapaTa rahita hokara pUjA kare // 60 // .. AbharaNa dhAraNa karanekI vidhi / jinAMghricandanaiH svasya zarIre lepamAcaret / yajJopavItasUtraM ca kaTimekhalayA yutam // 61 // mukuTaM kuNDaladvandvaM mudrikAM karakaGkaNam / bAhubandhAMghribhUSe ca vastrayugmaM ca tatparam // 62 // jinAMghrisparzitAM mAlAM nirmalAM kaNThadezake / lalATe tilakaM kArya tenaiva candanena ca // 63 // jinadevake caraNasparzita candanase apane zarIrameM lepa kare, yajJopavIta pahane, kamarameM karadhonI pahane, zira para mukuTa lagAve, donoM kAnoMmeM kuNDala.pahane, u~galImeM mudrikA pahane, donoM hAthoMmeM cUr3A ( soneke kar3e) pahane, donoM bhujAoMmeM bhujabandha pahane, pairoMmeM ghUgharU bA~dhe, dhotI dupaTTA pahane-or3he, jinadevake caraNoMse sparzita nirmala mAlA malemeM pahane aura lalATameM usI ( jinacaraNa-sparzita ) candanase tilaka kre|| 61 // 63 // tilakoMke bheda / AtapatraM tathA cakra ardhacandra trizUlakam / mAnastambhastathA siMhapIThakaM ceti Savidham // 64 // ..... Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAta chatrAkAra, cakrAkAra, ardhacandrAkara, vikAra, samastambhAkAra taka siMhasanAkAra ye chaha tilaka lagAneke bheda haiN| 64 // chatratrayamiti skRtvA AtapatramudAhRtam / / dharmacakramiti smRtvA cakrAkAraM ca kArayet / / 65 / / pANDazileti saMsmRtya ardhacandra vinirmitam / ratnatrayamiti zAtvA tridaNDaM tilakaM sthitam // 66 // mAnastambhAkRti kArya mAnastammAbhidhAnakam / siMhAsanaM jinendrasva saMsmRtya siMhaviSTaram // 67 // chatra-traya aisA mAnakara chatrAkAra, dharmacakra aisA samajhakara cakrAkAra, pANDukazilA aisA mAnakara ardhacandrAkAra, ratnatraya aisA samajhakara trizUlAkAra, mAnastamma aisA mAnakara mAnastambhAkAra aura jina bhagavAnake siMhAsanakA smaraNa kara siMhAsanAkAra tilaka lagAve // 65 // 67 // tilaka karaneke sthaan| AtapatrArdhacandre vA yadA bhAle dhRte tadA / vakSasi bhujayoH kaNThe trizUlAkRtimAdizet // 68 // jaba lalATa para chatrAkAra athavA arthacaMdrAkAra tilakalagAve taba chAtI para, donoM bhujAoM para aura kaNThameM trizalAkAra tilaka kare // 68 // bhAle stammai lathA pIThaM bhujAdau svastikaM tdaa| tridaNDamathavA cakraM tadAkRti tathA bhavet // 69 // jaba lalATa para stambhAkAra athavA siMhAsanAkAra tilaka lagAve taba bhujA chAtI, kaMTha ina sthAnoMmeM svastikAkAra trizUlAkAra, aura cakrAkAra tilaka lagAve // 69 // sarvAGgalepanaM proktaM sarveSu tilakeSu vA / tadupari trizUlAdyAnAkArAnparicintayet // 70 // sabhI tarahake tilakoMmeMse koIsA tilaka karanA jhe to sampUrNa zarIrabhujA Adi sthAnoM meM gandha-lepana kare / bathA usa lapenake Upara trimUlakAsadi tilaka kare // 70 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAcAra tilakoMke AkAra / AtapatraM tvardhacandaM tiryagrekhaM prakIrtitam / tridaNDaM mAnikastambhamUrdhvarekhamudAhRtam // 71 // siMhapIThaM tathA cakraM vartulaM vartulAkRti / stambhazcaikAMgulavyAso dvacaMgulo'pyathavA bhavet // 72 // chatra aura ardhacandra ina do tilakoMkA AkAra Ar3I lakIra jaisA hotA hai / trizUla aura mAnastaMbha ye do tilaka khar3I rekhA jaise mAne gaye haiN| tathA siMhapITha aura cakra ina do tilakoMkI AkRti golAkAra hotI hai / mAnastambhAkAra tilakakI caur3AI eka aMgula athavA do aMgula pramANa hotI hai // 71 // 72 // tryaMgulaM viSTaravyAse caturaGgulameva vA / bhrUkezayozca saMvyApya vizAle stambhaviSTare // 73 // cakraM tathaiva vijJeyaM tridaNDaM kezasaMgatam / AtapatraM svarddhacandraM rAgiNAM sukhakAriNam / / 74 // siMhAsanAkAra tilakakI caur3AI tIna aMgula athavA cAra aMgulakI hotI hai / manAstambhAkAra, siMhAsanAkAra aura cakrAkAra ye tInoM tilaka kezoMke Upara taka caur3e hote haiM / tathA trizulAkAra tilaka bhauMke kezoMse milA huA hotA hai aura chatrAkAra tathA ardhacandrAkAra ye do tilaka rAgI puruSoMko sukhI karanevAle haiM // 73 // 74 // sarvAMge racanA kAryA vikAraparivarjitA / bhujayo ladeze vA kaNThe hRdyudare'pi ca // 75 // sAre zarIrameM tilaka-racanA kare arthAt donoM bhujAe~, lalATa, kaNTha, chAtI aura udara ina sthAnoMmeM tilaka kare / yaha tilaka-racanA aisI honI cAhie jise dekhakara kisIko koI tarahakA vikAra na ho // 75 // cAroM vargoM ke tilakoMkI vidhi| ardhacandrAtapatre tu kunti kSatriyAH parAH / stambha pIThaM tathA chatraM brAhmaNAnAM zubhapradam // 76 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamArakAsavita mAnastambha tathA chavaM kaizyAnAM tu sukhapradam / zUdrANAM tu bhaveccakramitareSAM tridaNDakam // 77 // ardhacandra aura chayAkAra ye do tarahake tilaka kSatriya lagAte haiN| stambhAkAra, siMhAsanAkAra aura chatrAkAra ye tIna tarahake tilaka brAhmaNoMko zubha denevAle hote haiM / mAnastaMbha aura chatrAkAra ye do tilaka vaizyoMko sukhaprada haiM / tathA zUdroMke lie cakrAkAra aura anya logoMke lie trizalAkAra tilaka sukhaprada hote haiM / 76 // 77 // kSatriyavaizyaviprANAM yoSitAM tilaka smRtaM / ardhacandrastathA chatraM tiryagrekhAcatuSTayam // 78 // brAhmaNoM, kSatriyoM aura vaizyoMkI striyA~ ardhacandrAkAra tathA Ar3I cAra rekhArUpa chatrAkAra tilaka lagAveM // 78 // yoSitAM sarvazUdrANAM stambhaM poThaM tridaNDakam / candanakuGkumazreSThadravyastrivarNake smRtam // 79 // saba hI zUdroMkI striyA~ svambhAkAra, siMhAsanAkAra aura trizalAkAra tilaka lagAveM / tathA tInoM varNake strI-puruSa candana, kezara yA anya zreSTha sugandhita dravyakA tilaka lagAve // 79 // nimbakASThairmadA vA'tha zUdrANAM zubhrabhasmanA / sindUraivo nizAcUrNaiH sarvAsAM yoSitAM varam // 80 // nIMbakI lakar3I, mRttikA athavA sapheda rAkhase zUdra tilaka kare / sabhI jAtiko triyA~ sindUra athavA haldIkA tilaka kare // 80 // aksstdhaarnn| sugandhalepanasyordhva madhyebhAlaM dhredgRhii| aGgulAgramite deze jinapAdAciMtAkSatAn // 81 // giristI loga sugaMdha lepanake Upara lalATake madhya bhAgameM u~galIke Toe pramANa jamahameM jinendra devake caraNakamaloMkI pUjA kiye hue akSatoMko rakkheM-lagAveM // 81 // gandhalepanakI mhimaa| brahmano vA'tha gono vA taskaraH sarvapApakRt / .. jinAMghrigandhasamparkAnmukto bhavati tatkSaNAt // 82 / / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... brahmahatyA karanevAlA puruSa, gohatyA keranavAlA puruSa, caura athavA saba tarahake pApoMkA karanepAlA puruSa jina bhagavAnke caraNasparzita gandhakA lepa karanese usI samaya apane kiye hue pApakA~se unmukta ho jAtA hai // 82 // gaMdha lagAmekI u~galiyoMkA phaal| aGguSThaH puSTidaH prokto yazase madhyamA bhavet / anAmikA zriyaM dadyAnmuktiM dadyAtpradezinI // 83 // a~gUThA puSTi denevAlA hai, madhyamA yazake lie hotI hai, anAmikA lakSmI detI hai aura tarjanI mukti pradAna karatI hai| bhAvArtha-a~gUThese tilaka karanese zArIrika puSTi hotI hai| madhyamAse yaza phailatA hai / anAmikAse lakSmIkA aura tarjanIse muktikA samAgama prApta hotA hai // 83 // zrIkAmaH puSTikAmo vA yatheSTaM tilakaM caret / abhyaMgotsavakAle tu kastUrIcandanAdinA // 84 // lakSmIke cAhanevAle athavA zArIrika puSTi cAhanevAle puruSako cAhie ki vaha apane yogya tilaka sadA lagAve / tathA taila mardana karaneke bAda snAna kara cukane para athavA koI tarahake utsavake samaya kastUrI candana AdikA tilaka lagAve // 84 // japo homastathA dAnaM svAdhyAyaH pitRtarpaNam / jinapUjA zrutAkhyAnaM na kuyottilakaM vinA // 85 // japa, homa, dAna, svAdhyAya, pitRtarpaNa, jina-pUjA aura zAstrakA vyAkhyAna itane kArya tilaka lagAye vinA na kare // 85 // vastrayugmaM yajJasUtraM kuNDale mukuTastathA / mudrikA kaMkaNaM ceti kuryAcandanabhUSaNam // 86 // pahanane or3hanake donoM vastra, yajJopavIta, donoM kAnoMke donoM kuNDala, mukuTa, mudrikA (challA ) donoM hAthoMke donoM cUr3e (kar3e) inako candanase suzobhita kare--uparyukta kArya karate samaya ina saba cIjoM para candana lepa kare // 86 // brahmagranthisamAyuktaM damaitripaJcamiH smRtam / muSTayagaM valayaM ramyaM pavitramiti dhAryate // 87 // tIna athavA cAra darbha lekara unameM brahmagA~Tha lagAve / brahmagA~Thake bAhara nikale hue dabhoMke agra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saumasanabhaTTArakaviracita bhAgako cAra aMgula laMbA rakkhe / isa taraha karanese una darbhoke Upara valaya-golAkArameM gA~Tha aura nIceko darbhokA agrabhAga rahatA hai| ise pavitraka kahate haiM / isa pavitrakako anAmikA u~galImeM pahane // 87 // evaM jinAMdhigandhazca sarvAMgaM svasya bhUSayet / indro'hamiti matvA'tra jinapUjA vidhIyate // 88 // isa taraha jinadevake caraNasparzita gandhase apanA sArA zarIra bhUSita kare aura maiM indra hU~ aisA mAnakara zrIdevAdhideva jina bhagavAnakI nIce likhe anusAra pUjA karanA prAraMbha kare // 88 // zrIpITha sthaapn| pANDukAkhyAM zilAM matvA zrIpIThaM sthApayetkramAt / madhye zrIkAramAlekhya darbhAkSatajalaiH zubhaiH // 89 // jisa para indrane bhagavAnkA janbhAbhiSeka kiyA thA vahI yaha pAMDukAzalA hai aisA mAnakara pUjA karane ke lie zrIpIThako sthApana kare / isake bAda usa zrIpITha ( siMhAsana ) ke bIcameM zrIzabda likhakara darbha, akSata, jala Adise usa siMhAsanakI pUjA kare // 89 // pratimAsthApana / tato maGgalapAThena pratimAM tatra cAnayet / siddhAdInAM ca yantrANi sthApayenmantrayuktitaH // 9 // isake bAda uttama uttama maMgalapATha-stutiyA~ par3hate hue usa siMhAsanapara zrIjinadevakI pratimAko lAkara virAjamAna kare / aura maMtravidhAnapUrvaka siddhacakrAdi yaMtroMko bhI virAjamAna kare // 90 // prakSAlya jinabimba tatsugandhairvAsitai laiH| AvhAnaM sthApanaM kRtvA sannidhAnaM tathaiva ca // 91 // tataH paJcagurumudrAM nivRtya paridarzayet / tataH pAdyavidhiM kRtvA jalairAcamayajjinam // 92 // tato nIrAjanAM kRtvA puujyedssttdhaarcnaiH| bhasmodanazalAkAgomayapiNDanirAjanA // 93 // isake bAda AvhAna, sthApanA aura sannidhikaraNa kara usa jinabiMbakI sugandhita jalase prakSAla kare / pazcAt paMcagurumudrAkI racanA kara usa mudrAko pratimAke Upara tIna vAra phirA kara Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaarnnkaacaar|.. dikhAve / isake bAda pAMdyavidhi kara jalase jinadevako Acamana karAve-pratimAke mukhapara jalake chIMTe chor3e / pazcAt AratI utAra kara jalAdi aSTa dravyase pUjana kare / bhasma, odana, darbhakI salAI, gomaya aura piMDa-paMcavarNa bhAta-ityAdi dravyoMse AratI utAre // 91 // 93 // catuSkoNeSu kumbhAMzca mAlAcandanacarcitAn / phalapallavavaktRsthAnsasUtrAnsthApayetkramAt // 94 // usa siMhAsanake cAroM konoMpara kramase jalase bhare hue kalaza rkkhe| unheM puSpamAlA aura candanase suzobhita kare tathA unake mukha para phala aura patte rakkhe / aura galemeM sUta lapeTe // 94 // adhyaH sampUjya kumbhAMstAMstato dikpAlakAndaza / arghyapAdyAdibhiryajJabhAgavalyAdibhiryajet // 95 // / ' pazcAt una kalazoMko argha dekara daza dikpAloMkI ardhya, pAya, yajJabhAga, bali Adise pUjA kare // 95 // kalazasthApana / tataH puSpAJjaliM datvA vaadynirghossnirbhraiH| uddhRtya kalazAnpUrvAMstajalaiH snApayejinam // 96 / / pazcAt puSpAMjali kSepaNakara gAjebAjeke sAtha sAtha una kalazoMmeMse cAra kalaza hAthameM uThAkara unake jalase jina bhagavAnakA abhiSeka kare // 96 // pNcaamRtaabhissek| ikSurasabhRtaiH kumbhaistathA ghRtaghaTaiH praiH| dugdhakumbhaistathA danaH kumbhaiH saMsnApayetpunaH // 97 // pazcAt ikSurasa, ghRta, dUdha, dahI inase bhare hue kalazoMse kramase abhiSeka kare // 97 // koNakalazAbhiSeka / sarvauSadhirasaizvApi coddhRtya zrIjinezvaram / koNasthaiH kalazairdevaM yutkyA sasnApayettataH // 98 // pazcAt sarvauSadhi rasase bhare hue kalazase jinadevakA abhiSeka kre| isake bAda cAroM konoMpara sthita una cAra jalase bhare kalazoMse vidhipUrvaka punaH abhiSeka kare // 98 // 1 kamalakI kalI, dUba, akSata aura sapheda rAI isako milAkara arpaNa karaneko pAdya kahate haiN| ..... Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenagArapAviracita jinmaadodkaahnn| gandhadravyavimitraizca jalaiH sNsnaapyetpunH| pAdodakaM jinendrasya prakuryAtsvasya mUni // 99 // pazcAt uttama gaMdhadravyase mile hue jalase jina bhagavAnakA abhiSeka kare / aura usa pAdodakako apane zira para car3hAve-lagAve // 99 // __ assttdrvyaarcn| vastrAJcalairatathAgucya saMsthApya yantramabhyataH / pUjayedRSTayA dravyairnirmalaivandanAdibhiH // 10 // pazcAt pratimAko vastrase poMcha kara usI siMhAsanameM likhe yaMtra para sthApana kara ATha prakArake nirmala candanAdi dravyoMse pUjA kare // 100 // siddhyNtraadipuujn| tataH siddhAdigrantrANi zrutaM guraM ra pUjayet / yakSyakSIsurAnsarvAnyathAyogyamabhyarcayeda // 101 // isake bAda siddhAdi yaMtroMkI, zAmra aura gurukI pUjA kare / tathA sampUrNa yakSa yakSI Adi zAsanadevoMkI yathAyogya pUjA kare-satkAra kare // 11 // shessdhaarnn| triHparItya jinAdhIzaM bhaksyA natvA punaH punH| jinazrIpAdapIThasthAM zeSAM zirazi dhArayet // 102 // jinedradevakI tIna pradakSiNA dekara aura bhaktibhAvase bAra bAra namaskAra kara jinapIThapara raksI huI zeSA (AziMkA) ko zirapara dhare // 102 // atha homvidhi| evamArAdhamAM kRsvA homazAlA tato prajet / samidhAdyarcanAdravyaM gRhItvA ninamAryayA // 103 // isa prakAra jinadevakI pUjA kara, apanI sadharmiNI dvArA samidha Adi arcanA dravyako lekara homazAlAmeM jAne // 103 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - lakSaNaM homakuNDAnAM vakSye shaasaanusaartH| bhaTTArakaikasandhezva dRSTvA nirmalasaMhitAm // 10 // . . zrIekasandhinAmake bhaTTArakakI raccI huI nirdoSa saMhitAko dekhakara zAstrAnusAra homakuNDoMkA lakSaNa kahA jAtA hai // 1044 ..... homkuNddsthaan| saMzodhitamahIdeze jinasya vaambhaagtH| . aSTahastasuvistArA dIrghA tathaiva vedikA // 105 // catuHSaSThayaMzakAn kRtvA catuSkoNe samAMzakAn / rAkSasAMzAn parityajya pazcimAyAM tato dizi / / 106 // manuSyAMzeSu tiryakSu vedikAM kArayetparAm / tatra zrIjinanAthAnAM pratimA sthApayetparAm // 107 // jinendra devake bAI ora jalamaMtrAdike dvArA zuddha kI huI jamIna para ATha hAtha lambI cor3I eka vedI banavAve / usa vedIke cAroM konoMpara barAbara barAbara hissevAle causaTha bhAga khIMce |unmeNse rAkSasoMke bhAgoMko chor3akara pazcima dizAkI ora Ar3e manuSyabhAmoM para eka dUsarI vedikA bnvaave| usa para zrIjinendradevakI pavitra pratimAko sthApana kare // 105 // 107 // tato'gradevabhAgeSu chatatrayaM nivezayet / cakrAyaM tathA vakSayakSIya svastikaM param / / 108 // usa pratimAke sAmaneke devabhAmoMpara chatraya, cakratraya, yakSa-bakSI aura svatikakI sthApanA kare // 108 // brahmamAgA~statastyaktvA devamAnuSamAgayoH / pUrve brahmAMzakAttata kuNDatrayaM tu kArayet // 109 // madhye kuNDaM varaM teSAM trayANAM kriyate zRNu / aratnpagAdhavistAraM caturastraM trimekhalam // 110 // pazcAt brahmabhAgoMko chor3akara deva-mAnuSabhAgake samIpa jo brahmabhAga haiM unase pUrvavartI jo mAga haiM unapara tIna kuMDa banavAve aura una tInoM kuMDake bIcameM eka aranipramANa laMbA, itanA hI caur3A aura itanA hI gaharA caukona-jisake cAroM aura tIna mekhalA ( kaTanI) khiMcI huI ho aisAeka kuMDa banavAve // 109 // 110 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ momasenabhaSTArakaviracita trikoNaM dakSiNe kuNDaM kuryaadvrtulmusre|| tatrAdimekhalAyAzcApyavaseyAzca pUrvavat // 111 // bhUtAbdhiguNamAtrAH syurmekhalAH prathamAdayaH / . mAtrAyAmaM tathaiteSAM kuNDAnAmantaraM bhavet // 112 // usa kuMDake dakSiNakI ora eka tikona kuNDa aura uttarakI ora eka gola kuMDa banavAve / pahale kuMDakI taraha ina donoM kuMDoMke cAroM ora bhI tIna tIna mekhalAe~ banavAve / pahalI mekhalA pA~ca mAtrA pramANa, dUsarI cAra mAtrA pramANa aura tIsarI tIna mAtrA pramANa U~cI banavAve / tathA ina tInoM kuMDoMkA antara ( phAsalA ) eka dUsarese eka mAtrA pramANa rakkhe // 111 // 112 // parito dikSu dikpAlapIThikAH kuNDavedikAm / tataH samaya' tatsarvaM saMzodhya ca jalAdibhiH // 113 // caturasraM tataH kuNDaM trikoNaM tadanantaram / tato vRttamapi praarcedmbhodhrrsaadibhiH||114 // una kuNDakI vedikAoMke cAroM ora AThoM dizAoMmeM ATha dikpAloMke ATha pITha banavAve / pazcAt una sabako jalAdike dvArA zuddhakara unakI pUjA kare / pahale caukona kuMDakI, isake bAda trikoNa kuMDakI aura isake pazcAt golAkAra kuMDakI pUjA va zuddhatA kare // 113 // 114 // tIrthakRdgaNabhaccheSakavalyantyamahotsave / prApya te pUjanAGgatvaM pvitrtvmupaagtaaH|| 115 // te trayo'pi praNetavyAH kuNDeSveSu mahAnayam / gArhapatyAhavanIyadakSiNAmiprasiddhayA // 116 // tIrthakara, gaNadhara deva aura sAmAnyakevalIke nirvANotsavake samaya pUjyatAko prApta hokara jo pavitratAko prApta huI haiM una tInoM tarahakI agnikI tInoM kuMDoMmeM racanA kare / ina tInoM kuMDoMmeM jo pahalA caukona kuMDa hai usakA nAma tIrthakara-kuMDa hai aura usakI agniko gArhapatya agni kahate haiN| dUsarA tikona kuMDa hai vaha gaNadhara-kuMDa hai, usakI Agnako AhavanIya ani kahate haiM / tIsarA vartulAkAra kuMDa hai jo sAmAnyakevalI-kuMDa kahA jAtA hai, usakI agni dakSiNAgnike nAmase prasiddha hai / bhAvArtha-yahA~para zaMkA upasthita hotI hai ki agni pUjya aura pavitra kaise ho sakatI hai| yadi agni pavitra aura pUjya mAnI jAya to jise anya loga devatA mAnate haiM aura pavitra mAnakara use pUjate haiM jainI loga usakA khaNDana kyoM karate haiN| isakA uttara yaha hai ki vastu eka hI hai, usameM abhiprAya judA judA hai / anya loga agnimAtrako arthAt sabhI tarahakI agniko pavitra pUjya aura deva mAnate haiM, hama aisA nahIM mAnate / kintu jisa agnimeM tIrthakara, gaNadhara aura sAmAnyakevalIkA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traimaannikaacaar| 105 zarIra dagdha kiyA gayA thA una AgnikI sthApanA ina kuMDoMkI agnimeM karake use pavitra aura pUjya mAnate haiM, na ki sAre saMsArakI sabhI tarahakI Amako / jisa taraha ki sAre hI saMsArake patthara pUjya nahIM haiM aura na sabhI tarahakA jala pUjya hai, paraMtu jisa jar3a patthara yA sthApanAke puSpoMmeM paramAtmAkI kalpanA kara lI jAtI hai vahI patthara yA puSpa pUjya haiM / athavA jisa gandhodakako jainI loga 'nirmalaM nirmalIkaraM? ityAdi zloka par3hakara mastakapara car3hAte haiM use pUjya aura pavitra mAnate haiM, na ki sAre saMsArake pattharoM, puSpoM aura jaloMko / jaba ki hama paramAtmAkI kalpanA kiye hue pattharoM aura puSpoMko pavitra aura pUjya mAnate haiM aura usa pattharakI mUrtike snAnodakako bar3e cAvase mastakapara car3hAte haiM taba hama nahIM kaha sakate ki jisa agnimeM tIrthaMkara AdikA zarIra dagdha huA thA usa agmikI isa agnimeM sthApanA kara pUjane aura pavitra mAnanemeM kyA doSa hai / athavA yoM samajhanA cAhie ki yaha saba pUjAvidhAna aneka tarahase kiyA jAtA hai / vaha saba arhata devakA hI pUjana hai // 114 // 116 // . catuSkoNe catustambhAH sllkiikdliiyutaaH| ghaNTAtoraNamAlADhyA muktAdAmavibhUSitAH // 117 // candropakayavAraizca cAmarairdarpaNaistathA / . dhUpaghaTaiH karatAlaiH ketubhiH kalazairyutAH // 118 // vedIke cAroM konoMpara sallakIke patte aura keleke stabhoMse yukta cAra staMbha khar3e kare / unako ghaMTA, toraNa, puSpamAlA, motiyoMkI mAlA Adise sajAve / unake Upara candovA tAne, yavAra, tila, jIrA, gehU~ Adi maMgala dhAnya rakkhe / ca~vara, darpaNa, dhUpaghaTa, jhA~jha, dhujA, kalaza ye mAMgalika vastu vahA~ para dhare // 117 // 118 // evaM homagRhaM gatvA pazcimAbhimukhaM tadA / upavizya kriyAH kAryA namaskArapurassarAH // 119 // uparyukta rItise taiyAra kiye gaye homagRhameM jAkara pazcimakI tarapha mukha karake baiThe aura namaskAra pUrvaka pUjA karanA prAraMbha kare // 119 // tatrAdau vAyumeghAgnivAstunAgA~stu pUjayet / kSetrapAlaM guruM pitRRn zeSAndevAnyathAvidhi // 120 // jinendrasiddhasUrIzca pAThakAn sAdhusaMyutAn / zrutaM sampUjya yuktacA'tra puNyAhavacanaM paThet // 121 // 1. isa sthAnameM jinadevakA mukha jisa dizAmeM ho use pUrva dizA samajheM / aura devake sAmane apanA mukha . rahatA hai isa lie use pazcima dizA samajheM / pUjAvidhimeM sarvatra aisA hI samajhanA caahie| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 somasemabhaTTArakaviracita pahale pahala vAyukumAra, bheSakumAra, azikumAra, vAstudevatA aura nAgakumArakI pUjA kare / pazcAt kSetrapAla, guru, pitara aura bAkIke devoMkI unakI pUjAvidhike anusAra pUjana kare / tathA arhanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, aura sarvasAdhu tathA zrutadevatAkI yuktipUrvaka pUjA kara puNyAhavAcana par3he // 120 // 121 // cakratrayaM dakSiNe'smin vAme chatratrayaM yajet / pUrNakumbhaM purobhAge yakSayakSyau ca pArzvayoH // 122 // jina bhagavAna ke dakSiNakI ora sthApita cakratrayakI, bAI ora chatratrayakI, sAmane pUrNa kuMbhoMkI aura donoM pasavAr3oM kI ora virAjamAna yakSa, yakSiyoMkI pUjA kare // 122 // kuNDasya pUrvabhAge tu darbhAsane'vare mukhaH / padmAsanaM samAzritya pUjAdravyaM tu vinyaset // 123 // homadravyapradAnAya ziSyavarga niyojayet / maunaM vrataM samAdAya dhyAyecca paramezvaram || 124 // homakuMDakI pUrvadizAmeM rakkhe hue darbhake Asanapara pazcimakI ora mukha kara padmAsana se baiThe aura apane pAsa meM pUjAdravyako rakkhe / homadravyako deneke lie ziSyoMkI na hoM to svayaM kare ) aura maunavrata lekara paramAtmAkA dhyAna kare || 123 // niyojanA kare ( ziSya 124 // jineMdramarghyadAnena parAtmAnaM ca tarpayet / madhye kuNDaM sugandhena vilikhedagnimaNDalam // 125 // sampUjya homakuNDaM tamapiM sandhukSanetparam / nUtanAnirbhavedyogyo homasandhukSaNe tadA / / 126 / / jinendrako ardha dekara unakA tarpaNa kare / kuMDake madhyabhAgameM sugandha dravyase agnimaMDala likhe / pazcAt homakuMDakI pUjA kara usameM agni jalAve / usa samaya homadravya ke jalAnemeM tAjA agni TIka rahatI hai / / 125 / / 126 // darbhapUlaM pavitraM tu raktavastreNa veSTitam / tena sajvAlayetkuNDaM svamantreNa sasarpiSA // 127 // zuddha darbhake pUle para rakta vastra lapeTa kara usase aura ghRtase maMtroccAraNa pUrvaka kuNDa meM abhi jalAve // 127 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tata Acamya ca prANAyAma kuryAta ktaH stutim / anerAvAhanaM musvA pUjayedaSTadhArvanaiH 128 // isake bAda Acamana kara prANAyAma kare / pazcAt stuti par3he aura amikA AvAhana kara jalAdi aSTa dravyoMse usakI pUjA kare / / 128 // gArhapatyAnimAdAya jvAlayettUnare'nalam / uttarAgniM tu saMgRhya jvAlayaddakSiNe'nalam // 129 // pazcAt gArhapatya bIcale kuMDase agni lekara uttarakI orake kuMDameM agni jalAve / aura uttara kuMDase agni lekara dakSiNa kuMDameM jalAve // 129 // mekhalAsu tithidevAn grahAnindrA~stataH kramAt / pUjayedupariSTAttu bhaktyA yuktyA samantrataH // 130 // isake bAda kuMDoMkI mekhalAoM para sithideva, navagRha aura iMdroMkI bhaktipUrvaka maMtrocAraNake sAtha sAtha yuktise pUjA kare // 130 // dikpAlAn paritaH kuNDaM vedikAyAM tu tarpayet / kRteSu laghupITheSu yathAsvaM svadizAsvapi // 131 // . zAlyodanaM vRtaM pakaM naivecaM ssapAyasam / siJcatkSIraighRtairmizraM dugdhakekSurasAnvitam // 132 // kuMDake cAroM ora kI vedikAke Upara jo AThoM dizAoMmeM choTe choTe ATha pITha banAye gaye the unapara yathAyogya dikazAlAkA tarpaNa kare / cAvala, ghI, pakA huA anna, gannekA rasa, khIra aura dhIse mile hue dUdha aura ikSu-rasa saMyukta naivedyakA siMcana kare arthAt ina sabako milAkara car3hAve // 131 // // 532 // suka aura suvAkA lakSaNa / indhanaM kSIravRkSasya sruka sruvaM candanaM tathA / azvatthasyApyabhAve'sya tatpatraM vA niyojayet // 133 // homadravyako agnimeM jalAneke lie bar3akI lakar3IkA cATU banAbe aura ghRtako agnimeM DAlaneke lie candanakA choTA / cATU (cammaca ) banavAve / yadi bar3akI lakar3I aura candanakI lakaDI na mile to pIpalakI lakar3Ike ye donoM pAtra banavAve / athavA una donoM pAtrake sthAnoM meM pIpalake pattoMko kAmameM leve // 133 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 somasenabhahArakaviracita tataH palAzapatreNa kssiirmaaruhptrtH| khukaveNAthavA dadyAdAdAvAjyAhutiM budhaH // 134 // yadi uparyukta lakar3IkI prApti na ho sake to DhAka aura bar3ake pattoMkA suka aura suvA (ghRta, homadravyako kuMDameM DAlaneke pAtra ) banavAve / aura unase prathama ghRtakI Ahuti deve / gAyake pUMchake agrabhAga sarIkhe laMbe mukhakA sraka aura nAkake AkAra caur3e mukhakA sruvA banavAve / donoM hI pAtroMkI laMbAI eka aranipramANa honI cAhie aura unakI DaMDI chaha aMgula laMbI honI cAhie // 124 // gopucchasadRzA suka ca suvAgraM nAsikAsamam / dairghya dvayoraratniH syAnnAbhidaNDaH SaDaGgulaH // 135 // tadvayaM darbhapUlena prmRjyaasecyejlaiH| kASThaiH pratApya tadvandvaM tAbhyAM ghRtaM ca homayet // 136 // una donoM pAtroMko darbhake pUlese poMchakara unapara jala sIMce aura agnipara tapA kara unase ghRta aura homadravyakA homa kare // 135 // 136 // agnijvAlA tu mahatI tathA kuryAt ghRtAhutim / adhike'nau gavAM dugdhaiH kuzAgaH pariSecayet // 137 // triSu kuNDeSu sAdRzyaM kuryAddhomasamAnatAm / gArhapatyAhavanIyadakSiNAgniM kramAdyajet // 138 // agnimeM jo ghRtAhuti dI jAya vaha aisI denI cAhie jisase agnikI lau khUba hI UMcI bddh'e| tathA agnike atyanta pracaNDa teja ho jAnepara kuzake agrabhAgase gAyakA dUdha soMce / tInoM kuNDoMmeM eka sarIkhA homa kare / kisImeM kamatI aura kisImeM jiyAdA na kare / tathA gArhapatyAgni, AhavanIya-agni aura dakSiNAgnimeM kramase homa kare // 137 // 138 // trpnn| tarpaNaM pIThikAmantraiH kusumAkSatacandanaiH / mRSTAmbupUrNapANibhyAM kurvantu parameSThinAm // 139 / / pIThikA maMtroMkA uccAraNa karate hue puSpa, akSata, candana aura jalako aMjalimeM lekara usase parameSThIkA tarpaNa kare // 139 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / smidhaa| pippalena palAzena zamyA vA dvAdazAGgulam / ArTendhanarbudhaH kuryAtsamidhAM homamuttamam // 140 // pIpala, palAza athavA zamIkI bAraha aMgula laMbI gIlI lakar3iyoMse buddhimAna girasta homa kare // 14 // kSIradrumairvA'tha palAzabhUruhaiH, sazarkarAkSIraghRtaplutaiH pRthak / home'STaviMzadbhirimaiH ( ? )samindhanai-, namo'rhatetyAdibhireva paJcabhiH // 141 // athavA bar3akI kiMvA palAsa (DhAka) kI samidhAko judA judA zakkara, dUdha aura ghIse bhijokara ' namo'hate / ityAdi pAMca maMtroMse homa kare / homameM ahAIsa tarahakI samidhA honI cAhie // 141 // vttikaavidhi| kaashmiiraagurukrpuurguddguggulcndnaiH|| puSpAkSatajalai jAmilitairakSasammitaiH // 142 // jayAdidevatAmantrairanerAhutimambunA / brahmamAyAdihomAnte vaTikAhomamAcaret // 143 / / kezara, kAlA caMdana, kapUra, gur3a, guggula, saphedra candana, puSpa, akSata, jala, bhune cAvala aura baher3A inakI goliyAM banAve aura jayAdi devatoMke maMtroMse amimeM Ahuti de / tathA jala dvArA brahma-mAyA AdikA homa ho cukane para vaTikA homa kare / yahAM para jo jalakA homa batAyA gayA hai vaha jalameM hI karanA cAhie // 142 // 143 // ___ homa karanekA anna / zAlyodanaM kSIravicitrabhakSya pakAnasArpaH zratapAyasaM ca / susvAdu pakaM kadalIphalaM ca, rucA'kSamA militaM juhomi // 144 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita bhAta, dUdha, taraha tarahake bhakSya padArtha, pakA huA anna, khovA (mAvA), mIThe aura pake hue kele ina sabako milAkara, baher3A pramANa, sukha bATU meM rakhakara AzaMmeM homa kare // 144 // annAbhAve juhuyAtsu taNDulAnoSadhIn stvA / payo dadhi ghRtaM cApi zarkarAM vA phalAni ca // 145 // yadi anna na mile to cAvala, auSadhi, dUdha, dahI, ghRta, zakkara kiMvA phaloMko sunca nAmake homa pAtra meM rakhakara inakA homa kare // 145 // uttAnena tu hastena tvaSTAbrega pIDite ( 1 ) / saMhitAGgulipANistu mantrato juhuyAddhaviH // 146 // homa karate samaya jisa hAthase homa kare usameM hAthakI milI huI aMguliyoMpara homadravyako rakhakara, use aMgUThe se dabAkara, hAthako UMcA uThA kara, maMtroccAraNa pUrvaka usa havidravyakA havana kuMDameM homa kare // 146 // dikpAloMko korAnnAhuti / / prasthapramANacaNakADhakamASamudra, godhUmazAliyavamizritasaptadhAnyaiH / home pRthagvidhRtamuSTibhiragnikuNDe, vA sapta viSamagrahadoSazAntyai // 147 // eka sera cane, ur3ada, mUMga, gehUM, cAvala, jaba aura tila ina sAtoM dhAnyoMko milA le | sabakA vajana karIba DhAI sera honA caahie| bAda judA judA eka eka muTThI bhara kara krUra grahoMkI zAntike lie sAta bAra agnikuMDameM kSepaNa kare / bhAvArtha - isakA nAma korAnnAhuti hai / isake karane se krUra grahoM dvArA honevAlI bighna-bAdhAe~ dUra ho jAtI haiM // 147 // navagraha homa | hutvA svamantracitamambuni saptasaptamuSTipramANatilazAliyavaprasattim / nItvA ghRtaplutasamidbhirathAbhikuNDe, ekAdazasthavadavantu sadA grahA vaH / / 148 // una navagrahoM ke maMtroM kA uccAraNa karate hue, eka ghar3e meM jala bhara kara, usameM sAta sAta muTThI tila, cAvala, jaba Adi dhAnyakA havana kare aura inhIM dhAnyoM tathA ghRtase auMse agnikuMDameM havana kare / aisA karanese una navagrahoMkI pIr3A dUra hotI hai // bhijoI huI samidhA 148 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - garNikAcAra arkaiH palAzaiH khadirmadharai, barbodhidrumaiH kasbuzamIsamidbhiH / durvAkuzAbhyAM kramazo grahANAM, sUryAdikAnAM juhayAtprazAntyai // 149 // Aka, DhAka, khadira, apAmArga, pIpala, kAlA uMbara, zamI, dUbha aura DAbha ina nau tarahakI samidhAse, eka ekase, kramase, zAntike nimitta, sUryAdi nauyahIMkA havana kare / bhAvArtha-AkakI samidhAse sUryakA, palAsakI lakar3Ise candrakA isa taraha kramase naugrahoM kA havana ko // 149 // arkeNa nazyati vyAdhiH palAzaH kaamitprdH| khadiracArthalAbhaca apAmArgobharinAzakaH // 150 // azvatthena haredroma drmodumbrbhaagydH| zamI ca pApanAzAya dUrvA cAyuHpravaddhinI // 151 // AkakI lakar3Ise havana karanese pIr3A dUra hotI hai, palAsakI manacAhe padAyoMko detI hai, khadirase thanakI prApti hotI hai, apAmArgase duSToMkA nAza hotA hai, pIpalase roga hare jAte haiM, abha aura uduMbarase yaza phailatA hai, zamI pApoMko naSTa karaneke lie hotA hai aura dUbha AyuSya ( umara ) bar3AtA hai / bhAvArtha-ina ukta samidhAoMse hakna karanese ukta kArya hote haiM // 15 // 151 // vastrAcchAdana / dhautAdivarNa pramukhAdivarNa, kAJcIdulaM nakhacchindrahasvam / . .. devAjavanobalakundadrImaM, AcchAdanaM yajJagRheSu sarvam // 152 // homazAlAmeM isa zlokoM batAye hue samba sarahake vastra hone cAhie / 152 // yadi kuNDAstrayaH santi sadA sarva sAmIhitam / / pRthanaSTapataM homyaM AjyAmahasusa samit / / 353 / / yadi homa karaneke tIna kuMDa hoM to unameM hAeko juna badA bhUla, mA, puSpa aura samidhA ina sabakI eka sau bhATha Ahuti de // 153 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 somasenabhaTTArakaviracita ekameva yadA kuNDaM gArhapatye caturasrake / sarvA apyAhutIH kuryAtpRthagaSTottaraM zatam // 154 // yadi tIna kuMDa na hoM to usa caukona gArhapatya nAmake eka hI kuNDameM una tInoM kuMDa sambandhIM judI jadI sabakI saba eka sau ATha AhutiyA~ deve // 154 // annaM samillavaGgApo'JjalicaturvidheSu ca / homeSu yatnataH kuryAnmadhye madhye ghRtAhutim / / 155 // kuryAtpUrNAhutiM cAntye grahasto'traM tathA paThet / triHparItya namaskAraM mahAvAdyasamanvitam // 156 // tasmAdbhasma samAdAya pavitraM pApanAzanam / dharedbhAlAdidezeSu tilakaM kArayedbudhaH / / 157 / / anna, samidhA, lavaMga aura jala ina cAra tarahake homoMke bIca bIcameM eka eka ghRtAhuti detA rahe aura homa ho cukane para antameM eka sIdhI ghI kI pUrNAhuti de jisakI dhAra bIcameM na ttuutte| grahastotra par3he / acche acche gAje bAjeke sAtha sAtha agnike tIna pradakSiNA lagAkara use namaskAra kare / usa pavitra pApako nAza karanevAlI agnikI bhasmako lekara mastakAdi sthAnoMmeM dhare aura buddhimAna zrAvaka usa bhasmakA tilaka kare // 155 // 156 // 157 // vizeSa vidhi / satvacaH samidhaH kAryA RjvyaH zlAghyAH samAstathA / zastA dazAGgulAstAH syurdvAdazAGgulakAzca vA / / 158 / / SaNmAsaM syAcchamI grAhyAM khAdiraM tu trimAsikam / mAsatrayaM tu pAlAzI azvattho'harahassmRtaH / / 159 // dinamekamapAmArgo grAhyazcArkastathaiva ca / baTAdayo'pi grAhyAH syustridinaM syAdudumbaraH // 160 // eteSAmapyabhAve tu kuzA ityapare viduH / mAsamekaM kuzo grAhyo dUrvA syAtsadya eva ca // 169 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| naamaAAAAW homa karanekI samidhA chilake sahita honI cAhie tathA sIvI aura laMbAI meM barAbarakI prazaMsanIya mAnI gaI hai / dasa aMgula kiMvA bAraha aMgula lambI honI cAhie / zamIkI samidhA chaha mahIne taka kAma detI hai / khadira aura palAzakI tIna mAha taka kAma detI hai / pIpalakI samidhA dara roja lAnA cAhie / apAmArma ( khejar3I) aura AkakI samidhA eka dina taka grAhya hai / bar3a, uMbara vagairahakI samidhA tIna dina paryanta grAhya hotI hai| yadi ukta prakArakI samidhA na mile to kisI kisIkA mata hai ki isake sthAnameM kuzoMse kAma le / kuza eka mAha paryanta grAhya hotA hai aura dUba turatakI tAjA tor3I huI hI grAhya hai, adhika nahIM // 158 // 161 // kodravaM caNakaM mApaM masUraM ca kulitthakam / kAMjipakaM parAnaM ca vaizvadeve tu varjayet // 162 // kodo, cane, ur3ada masUra, kulattha, kAMjikA (eka prakArakA padArtha) kA pakA huA anna aura dUsarekA anna ye padArtha vizvadeva-karmameM varjanIya haiM // 162 // pratiSThAdimahatkArye kuryAdevaM savistaram / nityakarmaNi saMkSepAttatsarvaM vidhipUrvakam // 163 // pratiSThA Adi jaise mahatkAryoMmeM yahI homAdi vidhAna isI taraha vistArake sAtha kre| aura nitya karmameM inhIM saba kAryoMko saMkSepase vidhipUrvaka kare // 163 // homake bheda / homastu trividho jJeyo gRhiNAM zAntikArakaH / pAnIyavAlukAkuNDabhedAdramyaH svazaktitaH // 164 // jalahoma, bAlukAhoma aura kuNDahoma ( agnihoma ) isa taraha homa tIna prakArakA hai, jo girastoMko zAntikA karanevAlA hai / ataH girastoMko hamezA apanI zaktike anusAra ye tInoM homa karanA cAhie // 164 // ....... jlhom| yatsadvartulakuNDalakSaNamidaM zrIvArihome ninaiH proktaM tAmramRdAdivasturacite kuNDe samAropitam / kuryAcchrItithidevatA grahasurAH zeSAzca santarpyatAm, zAntyarthaM jalahomamiSTamamalaM duSTagrahANAM budhaH // 165 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhadvArakaviracita maa . zrIjinendra devane jalahomameM kuNDakA lakSaNa gola batAyA hai| vaha kuMDa tAMbA, miTTI AdikA banA huA honA cAhie / usa kuMDameM AraMbha kiyA gayA kArya karanA cAhie / tithidevatA, sUryAdi graha aura bAkIke devoMkA tarpaNa kara / tathA duSTa grahoMkI zAntike lie buddhizana zrAvaka pavitra jalahoma kare / bhAvArtha-tAMbA miTTI vagairahakA gola kuMDa banavAve, usameM zAntike nimitta tithidevatA Adake santoSake lie homa kare // 165 // zrIkhaNDataNDulasragbhiH sambhUSitamalaM varam / zuddhatIrthodakaiH pUrNa jalakuNDaM mahAmahe // 166 // sandhautazodhitavrIhipuDhe jinamahotsave / saMsthApya pUjakAcAryo jalahoma samAcaret // 167 // candana, akSata aura mAlAse suzobhita kiye gaye, aura tIrthasthAnake zuddha jalase bhare hue usa pavitra uttama jalakuMDako dhoye hue aura sApha kiye hue cAvaloM para rakha kara, pUjakAcArya lahoma kare / bhAvArtha-kuMDa para candanAdikA lepa kara, use zuddha tIrtha jalase bharakara dhoye hue aura nA kiye cAvaloM para rakkhe aura usameM homa kare // 166 // 167 // saptadhAnyaistu dikpAlA~snidhAnyaistu navagrahAn / pakAnaM nAlikeraM ca yathAzaktyatra homayet // 168 // isa jalakuMDameM sAta tarahake dhAnyoMse dikpAloM kA, tIna tarahake dhAnyoMse navagrahoMkA homa kare tathA apanI zaktike anusAra pake hue anna aura nAriyalakA homa kare // 168 // AcamaM tarpaNaM prANAyAmamatra vidhAnataH / apAM kuMDe vidhiM kuryAdatrApi sarvamaJjasA // 169 // isa jalahomake samaya vidhipUrvaka Acamana, tarpaNa aura prANAyAma kare / tathA isa jalakuMDameM aura bhI sampUrNa vidhi ThIka ThIka rItise kare // 169 // dikpAlAH pratisevanAlajagaddopArhadaNDotkaTAH, saddharmapraNaye nibaddhabhagavatsevAniyoge'pi ca / pUjApAtrakarAgrataH saramupetyopAttabalyarcanAH, pratyUhAnikhilAnirasyata tanusnAnotsavotsAhitAH // 170 // he dikpAlo ! tuma viparIta AcaraNa karanevAle jagatke doSoMke yogya daNDa-vidhAna karanevAle ho isa lie jinAbhiSekake lie jo maiMne kArya AraMbha kiyA hai use utsAhita ho kara, jaba jaba Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 115 maiM jina bhavavAnakI pUjA karU~ taba taba Akara, bAla-pUjA grahaNa kara, uttama AcaraNake karate samaya aura jina bhagavAnake pUjA-mahotsavake samaya mere sAre vighnoMko dUra karo / isa taraha dikpAlase prArthanA kare // 170 // bAlukA hom| sammAya' gomayairbhUmi gandhodakaizca siJcayet / taTinIvAlukAstatra prasArya hastamAtrataH // 171 // taduparyazvatthaiH kASThaiH zikharAkArasaJcayam / kuryAdanyaizca kASThai; homakuNDe yathA purA // 172 // navagrahAn tithidevAn dikpAlAn zeSadevakAn / agnisandhukSaNaM kRtvA pUjayedaminAyakam // 173 // AcamaM tarpaNaM jAyaM samidhA tvAdihomakam / kuryAccheSaM vidhAnaM tu saMkSepAdanihomavat // 174 // jamInako gobarase lIpa kara usapara gandhodaka chir3ake / nadIse bAlU miTTI lAkara usapara eka hAya pramANa bichAve / usake Upara pIpalakI lakar3IkA athavA aura kisI lakar3IkA zikharAkAra Dhera kare jaisA ki pahale homakuMDa ke samaya kiyA thaa| bAda Ani jalA kara navagraha, tithideva, divapAla aura bAkIke devoMkI tathA agnikumAroMkI pUjA kare / aura agnihomakI taraha, Acamana, tarpaNa, jApya, samidhA-homa Adi sampUrNa vidhAna saMkSepase kare // 171 // 174 // homakaraneke avasara / vratabandhe vivAhe vA sUtake pAtake tathA / jinagehapratiSThAyAM nUtanagRhanirmitau // 175 / / grahapIDAdike jAte mahArogopazAntike / garbhAdhAnavidhAne tu pitrAdimaraNe tathA // 176 // kuNDAnAM lakSaNaM proktaM prAgeva homalakSaNe / yathAvasaramAlokya kuyoddhomavidhiM budhaH // 177 // vatodyApanake samaya, vivAhake samaya, sUtaka samAptike samaya, pAtakakA prAyazcitta deneke samaya, jinamandirakI pratiSThAke samaya, navIna ghara banavAneke samaya, grahoMke upadravoMke samaya, bar3e Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 somasenabhaTTArakaviracita bhArI rogakI zAntike samaya, marbhAdhAnAdi vidhiyoM ke samaya tathA pitA Adike maraNake samaya, homakA lakSaNa batAte vakta jo kuMDoMkA lakSaNa pahale kaha Aye haiM use samaya samayameM dekhakara buddhimAna girasta sArI homavidhi kare // 175 // 176 // 177 // homa karanekA phl| kRte homavidhau loke sarvazAntiH prajAyate / vakSye'dhunA paragranthe yajamAnasya lakSaNam // 178 // Upara kahe anusAra homavidhike karanese saMsArameM cAroM aura zAnti chA jAtI hai / aba anya granthoMmeM jo yajamAnakA lakSaNa kahA gayA hai vaha kahA jAtA hai // 178 // ajmaan| yajamAnastu mukhyo'tra patnI putrazca kanyakA / Rtvik ziSyo gururdhAtA bhAgineyaH sutApatiH // 179 // etenaiva hutaM yattu tadhruvaM svayameva hi / kAryavazAtsvayaM kato kartu yadi na zakyate // 180 // isa homa kAryake karanemeM apanI dharmapatnI, putra, kanyA, Rtvika, ziSya, guru, bhAI, bhAMnA aura dAmAda ( javAI ) ye saba mukhya yajamAna gine jAte haiM / yadi kAryavaza svayaM homa Adiko karanevAlA puruSa homa na kara sake to inake dvArA kiyA gayA homa aisA samajhanA cAhie ki mAnoM khudane hI kiyA hai // 179 // 18 // homa karanekA samaya / bhAnau samudite vipro juhuyAddhavanaM tthaa| anudite tathA prAtargavAM ca mocane'pi vA // 181 // hastAva' raviryAvaddhavaM hitvA na gacchati / tAvadeva hi kAlo'yaM prAtastUditahominAm // 182 // sUryake udaya hone para brAhmaNa homa kare, yA sUryodaya na honeke pahale homa kare, athavA prAtaHkAla jaba gAyeM jaMgalameM caraneke lie chor3I jAya~ usa samaya homa kare / jabataka sUrya pRthivIse eka hAtha UMcA nahIM jAtA hai taba takakA kAla prAtaHkAla kahA gayA hai // 181 // 182 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / prastardvAdaza nAvyastu sAyaM tu nava nADikAH / homakAlaH samuddiSTo munibhistattvadRSTibhiH // 183 // Upara ke do zlokoMdvArA batalAyA gayA kAla homa karanekA mukhya kAla hai / isake sivA sau kAla, subaha ke vakta sUryodaya ho jAneke bAda bAraha ghar3Itaka aura zAmako sUrya asta ho jAne ke bAda at ghar3Itaka homa karanekA hai aisA tattvadarzI muniyoMne kahA hai // 183 // agnihotrI kI prazaMsA / evaM pratidinaM kurvannarupAsanAvidhim / agnihotrI dvijaH proktaH sa viprairbrahmavedibhiH // 184 // dhArmiko bhUmidevo'sAvAhitAbhirdvijottamaiH / AryazvapasaH ziSTaH sumAtmeti prakIrtitaH / 185 / / taraha pUrvokta prakArase prati dina vidhipUrvaka abhikI upAsanA karanevAle puruSako AtmAke nijasvarUpako pahacAnanavAle bimoMne agrihotrI dina kahA hai| tathA dvinoMmeM zreSTha puruSa dhArmika, bhUmikA deva, AhitAgni, Arya, upAsaka ziSTha, puNyAtmA ityAdi zabdoM dvArA usakA guNagAna karate haiM // 184 // 185 // agnihotrI phala | AhitAgnidvija ko yatra grAme vasatyaho / sapte tayo na tatra syuH zAkinIbhUtarAkSasAH // 186 // vyAghrasiMhagajAdyAzca prIDAM kurvanti no kadA | akAle maraNaM nAsti sarpavyAdhibhayaM na ca // 187 // prajA nRpapradhAnAdyAH sarve'tra sukhino janAH / dhanadhAnyaiH paripUrNA godhanaM tuSTi puSTidam // 188 // : santi te yatra agrihotradvijAH pure / tasya deze kacinna syAdAdhivyAdhiprapIDanam // 189 // tebhyo dAnaM nRpairdeyaM yatheSTaM gokulAdikam / grAmakSetragRhAmantraratvAbharaNavastrakam / / 190 / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 somasenabhaTTArakaviraMcita jisa gAMva meM eka bhI agnihotrI dvija rahatA ho usa gAvameM ativRSTi, avRSTi Adi sAta taraha ke bhaya nahIM hote / zAkinI, bhUta, rAkSasa, vyAghra, siMha, hAthI Adi kabhI kisIko pIr3A nahIM pahuMcAte / kisIkI apamRtma nahIM hotI / sarpakA aura vyAdhikA kucha bhaya nahIM rahatA / prajA, rAjA, pradhAna vagairaha saba puruSa hamezA sukhase nivAsa karate haiM / vahAMkI janatA dhanadhAnyase paripUrNa harAbharI rahatI hai| gAyeM sabako saMtoSa puSTi denevAlI hotI haiM / aura jisa nagarameM bahuta sAre agrihotrI brAhmaNa rahate haiM usa nagara ke dezameM kahIM para bhI Adhi-vyAdhikI pIr3A nahIM hotii| aise agnihotrI brAhmaNoM ke lie rAjAoMko yatheSTha gAyeM, grAma, jamIna ghara, bartana, ratna, gahane, kapar3e Adi vastuoMkA dAna denA cAhie / 186 // 190 // zrIjinapUjana jinabimbamathAnIya pUrva devagRhe nyaset / siddhAdInAM tu yantrANi svasvasthAne nivezayet // 199 // jinendrasadanadvAre kSetrapAlAn samarcayet / madhyadeze tu sadevAn gandharvastatra dakSiNe // 192 // kinnarAnvAmabhAge ca bhUtapretA~zca dakSiNe / zeSA~zca balidAnena tarpayedvAmabhAgataH / / 193 // brahmabhAge tu brahmANaM aSTau dizAdhipAnbahiH / arghyapAdyayajJabhAgaramRtaiH prAkpratarpayet // 194 // homa ho cukaneke bAda, pahale jinabiMtrako lAkara jinamandirameM virAjamAna kara de aura siddha yaMtrAdikoM ko bhI apane apane sthAna para virAjamAna kara de / jinamandirake dvAra para sthApita kSetrapAloM kA unake yogya pUjA satkAra kare / mandirake madhya dezameM jinadevakI pUjA kare | unake dAhinI ora gandharvoMkA, bAIM ora kinnaroMkA tathA dAhinI ora bhUta-pretoMkA yogya pUjJA satkAra kare / tathA bAIM ora sampUrNa devoMko balidAna dekara tRpta kare / brahmabhAga para brahmadeva kI pUjA kare / mandirake bAhara ATha dizAoMmeM ATha dikpAloMko arghya, pAya, yajJabhAga aura jalase pUjA prAraMbha karaneke pahale hI tRpta kare // 199 // 194 // grahabali / gRhANe tato gatvA madhyapIThe sudhAzinAm / tattaddinAdhipasyApi zAntyarthaM balimarpayet // 195 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaivrnnikaacaar| 119 pazcAt gharake AMganameM jAkara madhyapITha para devoMko aura usa usa dinake svAmI devoMko zAntike lie bali arpaNa kare // 195 // na pazyedabhUbAla ciraM datvA gRhe baliM dvijH| svayaM naivoddharenmohAduddharecchrIvinazyati // 196 // vaha dvija gharameM bali dekara usa bhUbaliko bahuta dera taka dekhatA hI na rahe aura na svayaM use uThAkara vApisa rakkhe / yadi ajJAnase usa baliko uThAkara vApisa gharameM rakha le to usakI maujUdA lakSmI na.zako prApta ho jAtI hai // 196 // cANDAlapatitebhyazca pitRjaataanshesstH| vAyasebhyo baliM rAtrau naiva dadyAnmahItale // 197 // tato'pi sarvabhUtebhyo jalAJjaliM samarpayet / dazadikSu ca pitRbhyastrivarNaiH kramataH sadA // 198 // ye bhUtAH pracarantIti pAtre dadyAdvaliM sudhIH / itthaM kuryAt dvijo yajJAn divA naktaM ca nityazaH // 199 // cAMDAloM, patitoM, mara kara utpanna hue pitaroM aura kauoMko rAtrimeM jamIna para balidAna na de| sampUrNa bhUtoMko jalAJjali samarpaNa kare, aura pitaroMko dazoM dizAoMmeM traivArNika puruSa jalAMjali samarpara kare tathA buddhimAna girastI "ye bhUtAH pracaranti " ityAdi maMtra par3hakara pAtroMko AhAradAna deve / isa prakAra ukta rAtise dvija puruSa nirantara rAta-dina yajJa-pUjA kare // 197 // 199 // striyoMkA krtvy| gRhastriyA ca ki kArya gRhakRtyaM taducyate / bha; tu pUjite deve gRhadevAMzca tarpayet // 200 // gharakI striyoMkA kartavya kyA hai yaha kahA jAtA hai / apanA svAmI jaba devoMkI pUjA kara cuke taba vaha gRhadevoMkA tarpaNa kare // 200 // cAra prakAraka deva / devAzcatuvidhA jJeyAH prathamAH satyadevatAH / kuladevAH kriyAdevAzcaturdhA vezmadevatAH // 201 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakavirASita satyadevAH pare paJca jinendrsiddhsuuryH| . pAThakasAdhuyogIndrAzcaite mokSasya hetavaH // 202 // deva cAra prakArake hote haiM / eka satyadeva, dUsare kriyAdeva, tIsare kuladeva, cauthe gRhadeva / mokSake kAraNa arhansa, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhu ye pAMca satyadeva kahalAte haiM // 201 // 202 // kriyaadevtaa| chatracakrAgnibhedAca kriyAdevAstrayo mtaaH| sarvavighnaharAH pUjyA havyapakAnadIpakaiH // 203 // chatra, cakra aura agni ina bhedoMse kriyAdeva tIna prakArake mAne gaye haiM jo sampUrNa vighnoMko haraNa karanevAle haiM aura havya, pakvAnna, dIpaka Adike dvArA pUjanIya haiM // 203 // kuldevtaa| vaMze purAtanariSTA nitysaukhyvidhaaykaaH| cakrezvaryambikApamA ityAdikuladevatAH // 204 // apane vaMzameM purAtana puruSoMke dvArA mAne hue, nirantara sukha denevAle cakrezvarI, ambikA, padmAvatI Adi kuladeva kahe jAte haiM // 204 // gRhdevtaa| vizvezvarIdharAdhIzazrIdevIdhanadAstathA / gRhe lakSmIkarA jJeyAzcaturdhA vezmadevatAH // 205 // vizvezvarI, dharaNendra,zrIdevI aura kubera ye cAra gharameM sampatti bar3hAnevAle gRhadevatA jAnane // 205 // satyadeva / sAkSAtpuNyasya hetvartha muktyarthaM muktidAyakAH / pUjyAH pUjyazca sampUjyAH satyadevA jinAdayaH // 206 // jo sAkSAt puNyake kAraNoMke lie haiM, muktike lie haiM, muktike denevAle haiM, pUjya haiM aura pUjya puruSoMke dvArA pUjanIya haiM ve jinAdi devatA satyadevatA haiM // 206 // satkriyAdevatAH pUjyA home shaantyrthmiishvraaH| jananyaH zrIjinendrANAM vizvezvarya iti smRtAH // 207 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaarssikaacaar| ..... vizvezvaryaH parAH pUjyAH kulkhiiminiketne|| avandhyA jAyante tAsAM pUjanAttu kulastriyaH // 208 // . ve prazaMsanIya kriyAdeva homake samaya zAntike artha avazya pUjane yogya haiM, kyoMki ye kriyAdeva isa kAryake mukhya svAmI haiN| zrI jinendradevakI mAtAoMko vizvezvarI kahate haiM / kulIna striyoMko cAhie ki ve ina vizvezvarI devatoMkI apane gharameM avazya pUjA karA kareM / inake pUjanese ve kulIna striyA~ apane vandhyApanako chor3a kara acche acche putra prasava karanevAlI ho jAtI haiM // 207 // 208 // kuberapUjanAdRhe lakSmIrvasati shaashvtii| . dharendrapUjanAtputraprAptibhavati cottamA // 209 // kuberake pUjanese hamezA gharameM lakSmIkA nivAsa rahatA hai aura dharaNendrake pUjanese uttama putrakI prApti hotI hai // 209 // zrIdevIpUjanAgarbhasthito bAlo na nazyati / vastrairbhUSaiH phalaizcAnnaiH sampUjyA vezmadevatAH // 210 // zrIdevIkI pUjA karanese garbhameM sthita bAlaka nAzako prApta nahIM hotA / isa lie vastra, AbhUSaNa, phala aura annase gRhadevoMko pUjanA cAhie // 210 // jvAlinI rohiNI cakrezvarI padmAvatI tthaa| kuSmANDinI mahAkAlI kAlikA ca sarasvatI // 211 // gaurI siddhAyanI caNDI durgA ca kuladevatAH / pUjanIyAH paraM bhaktyA nityaM kalyANamIpsubhiH // 212 // jvAlinI, rohiNI, cakrezvarI, padmAvatI, kuSmANDinI, mahAkAlI, kAlI, sarasvatI, gaurI, siddhAyanI, caNDI, aura durgA ye deviyAM kuladevatA kahalAtI haiN| apanA bhalA cAhanevAle puruSa nirantara inakA bhaktipUrvaka satkAra kareM // 211 // 212 // pUjyAzcaturvidhA devA dhrmaarthkaammiipsubhiH| ipsitArthapradA vighnaharAzca bhAvisiddhidAH // 213 // dharma, artha aura kAmake cAhanevAle puruSa ina cAra prakArake devoMkI pUjA kareM / ye deva manacAhe arthako denevAle haiM, vighnako haranevAle haiM, aura bhAvI siddhike denevAle haiM // 213 // 16 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 somasenabhaTTArakaviracita ye pUjayanti tAn devAn teSAM gRheSu zAzvatI / lakSmIrvasati go'zvAdimahiSIsarvasampadaH || 214 // jo puruSa ina devoMkI pUjA karate haiM unake gharoMmeM hamezA lakSmIkA nivAsa rahatA hai aura gAya, ghor3e, bhaiMsa Adi saba taraha kI sampadAeM bhI sadA nivAsa karatI haiM // 214 // iha janmani saMklezavyAdhayo na kadAcana / bhavanti tasya devAnAM sAmarthyAtpuNyasadmani // 215 // usa puruSa ke puNyagRha meM una devoMke sAmarthya se isa janmameM kabhIbhI saMkkeza vyAdhi Adika roga nahIM hote // 215 // antye sannyAsamAdAya samAdhimaraNaM bhavet / svargamuktipradaM ramyamanantasukhasAgaram // 216 // anta samaya meM usakA saMnyAsa dhAraNa pUrvaka samAdhimaraNa hotA hai| jo samAdhimaraNa svarga-mokSako denevAlA hai aura ananta sukhakA ramaNIya khajAnA hai // 216 // ityevaM kathito jinendravacanAdAcAradharmo mayA zrIbhaTTArakasomasenagaNinA saMkSepataH satkriyaH / devArAdhanahomanityamahasAM lakSmIpramodAspadaM ye kurvanti narA narottamaguNAste ho labhante zivam || 217 // isa taraha pUrvokta rItise mujha zrIbhaTTAraka somasena gaNIne jinendrake vacanase kahe hue devoMkI ArAdhanA, homa aura nitya pUjotsavakI samIcIna kriyArUpa AcAra dharmako kaha / jo uttama guNa puruSa isa AcAra dharmakA pAlana karate haiM ve ananta catuSTaya svarUpa mokSako prApta hote haiM // 217 // sarasvatyAH prasAdena kAvyaM kurvanti paNDitAH / tataH saiSA samArAdhyA bhaktyA zAstre sarasvatI / / 298 // sarasvatIke prasAdase paMDitajana kAvyaracanA karate haiM isalie zAstra meM usa sarasvatIkI bhakti - pUrva ArAdhanA karanI cAhie // 298 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / brahmasUrisuvipreNa yaduktaM jinadharmiNAm / proktaM mahApurANe vA tadevAtra prakAzitam // 219 // zrIbrahmasUrine jinadharmiyoMke lie jo kriyAkAMDa kahA hai athavA mahApurANameM jo kahA gayA hai vahI isa traivarNikAcAra zAstrameM kahA gayA hai // 21 // iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcArakathane bhaTTArakazrIsomasenaviracite gRhakarmadevatApUjAnirUpaNIyo nAma caturtho'dhyAyaH samAptaH // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcavA adhyAya / vAsupUjyaM jagatpUjyaM lokAlokaprakAzakam / / natvA vakSye'tra pUjAnAM mantrAn pUrvapurANataH // 1 // loka aura aloka ko prakAza karanevAle jamatpUjya vAsupUjya bhagavAn ko namaskAra kara isa adhyAyameM pUrvapurANoMse lekara pUjA sambandhI maMtroM ko kahUMgA // 1 // sandhyAsthAnAtsvamehasya IzAnyAM prakkilpite / jinAgAre vrajeddhImAnIryApathavizuddhitaH // 2 // pAdau prakSAlya gehasya kapATaM samudATayet // mukhavastraM parityajya jinAsyamavalokayet // 3 // sandhyA sthAnase uTha kara apane gharakI IzAna dizAmeM bane hue jina maMdira ko I-patha zuddhi pUrvaka jAve, vahAM para pairoM ko dhokara jina mandira ke kibAr3a khole aura jinamAMdara ke daravAjepara par3e hue par3adeko eka ora sarakAkara jina bhagavAnake mukhakA avalokana, aura darzana kare // 2-3 // kapATodATanaOM hI ahaM kapATamudhdATayAmi svAhA / kapAToddhATanam // 1 // yaha maMtra par3hakara maMdirake kivAr3a khole // 1 // dvArapAlAnujJApanaOM nhA~ arha dvArapAlamanujJApayAmi svAhA // dvArapAlAnujJApanam / / 2 / / yaha maMtra paDha kara dvArapAla ko apane bhItara jAnekI sUcanA kara de // 2 // OM hA~ arha niHsahI 3 ratnatrayapurassarAya vidyAmaNDalanivezanAya samamayAya nissahI jinAlayaM pravizAmi svAhA // antaHpravezanamantraH // 3 // yaha maMtra paDhakara jina mandirameM praveza kare // 3 // IryApathazodhanaHIpithe pracalatA'dya mayA pramAdAdekendriyapramukhajIvanikAyabAdhA / nirvartitA yadi bhavedayugAntarakSAmithyA tadastu duritaM gurubhaktito me||4|| iryApathazodhanam // 4 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAra IryApathase gamana karate hue Aja maiMne pramAdavaza ekendriya Adi jIvoM kI virAdhanA kI ho aura yadi cAra hAthase adhika dRSTi pasArI ho to vaha merA pApa gurubhaktise mithyA ho / yaha zloka par3hakara IryApatha zuddhi kare // 4 // mukhavATana kvaNatkanakaghaNTikaM vimalacInapaTTojvalaM bahuprakaTavarNakaM kuzalazilpibhirnirmitam / jinendracaraNAmbujadvayaM samarcanIyaM mayA samastaduritApahRdvadanavastramudhdATyate // 5 // OM hrIM mukhavastramudhdATayAmi svAhA || mukhavastrodhdATanam // 5 // zrIjinendra devake donoM caraNa kamaloM kI pUjA karane kI merI icchA hai isalie maiM jisameM Tana Tana zabda karanevAlI sone kI ghaMTiyA lagI huI haiM, jo nirmala ujvala rezamI hai, nAnA bhAMtike raMgoM se raMgA huA hai. catura kArIgara ke hAthakA banA huA hai aise samasta pApoMko apaharaNa karane vAle mukha vastra ( jinabhagavAnake mukhapara par3e hue parde ) ko eka ora saskAtA hUM / yaha zloka aura maMtra paDha kara mukhavastra ko haTAve // 5 // zrImukhAvalokana: zrImukhAlokanAdeva zrImukhAlokanaM bhavet / AlokanavihInasya tatsukhAvAptayaH kutaH // 6 // zrI jinendra devake mukhAvalokana mAtrase hI lakSmI ke mukhakA avalokana hotA hai arthAt uttama sampadA milatI hai / jo puruSa kabhI jina bhagavAna ke darzana nahIM karate unako zrImukha kA avalokana rUpI sukha kI prApti nahIM hotI-ve marakara daridrI hote haiM // 6 // OM hrI~arha namo'rhatparameSThibhyaH zrImukhAvalokanena mama sarvazAntirbhavatu svAhA // zrImukhAvalokanam // 6 // yaha maMtra par3ha kara zrI jinadevake mukhAravindakA darzana kare // 6 // yAga bhUmipraveza OM hA~ arha yAga pravizAmi svAhA | yAgabhUmipravezanam // 7 // . Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamaTTArakaviracita yaha maMtra paDha kara pUjA-sthAnameM praveza kare // 7 // puSpAMjaliOM hA~ jhA~ bhUH svAhA // puSpAJjaliH // 8 // yaha maMtra par3ha kara jina-caraNoMpara puSpAMjali kSepaNa kare // 8 // vAdyaghoSa-. OM hA~ vAdyamudaghoSayAmi svAhA // tadAprabhRti bahirvAdhaghoSaNam // 9 // yaha maMtra par3hakara puSpAMjali kSepaNake samayase lekara bAhara bAje bajavAve // 9 // OM hA~ ahaM vAstudevAya idamayaM pAdyaM gandhaM puSpaM dIpaM dhUpaM caruM baliM svastikamakSataM yajJabhAgaM yajAmahe pratigRhyatAM pratigRhyatAM pratigRhyatAmiti svAhA // 10 // OM hrI~ aha~ vAstudevAya ityAdi maMtra par3ha kara vAstu devatAko arghya pAdya vagairaha deve // 10 // bAda nIce likhA zloka par3heH yasyArthaM kriyate karma sa prIto nityamastu me / zAntikaM pauSTikaM caiva sarvakAryeSu siddhidaH // 7 // jisa devake lie maiM zAntika aura pauSTika karma karatA hUM vaha deva mujhapara hamezAha prIti kare aura saba kAmoMmeM siddhi de-vighna dUra kare // 7 // bhUmizodhanaOM hI vAyukumArAya sarvavighnavinAzanAya mahIsammArjanaM kuru kuru hUM phaT svAhA // darbhapUlena yAgabhUmi paritaH sammAjanam // pUrvezAnyayormadhye vAyukumArAyAryapradAnam / evamuttaratrApi // 11 // "OM hrI~ vAyukumArAya "ityAdi maMtra par3hakara DAbhake pUlese yAgabhUmi (pUjA karane kI jagaha ) ko cAroM orase buhAre / pUrva dizA aura IzAna dizAke bIca meM vAyukumAra ko argha car3hAve / isI taraha Age bhI kare // 11 // OM hIM meghakumArAya haM saM vaM maM jhaM ThaM ThaM kSAlanaM kuru kuru ahaM dharAM prakSAlya bhUmizuddhiM karomi svAhA // darbhapUlopAttajalena tadA bhUmi siJcet // 12 // . Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 127 OM hrIM meghakumArAya " ityAdi maMtra par3ha kara darbhake pUleko jalameM bhijokara jamInako sIMce // 12 // OM hI arha agnikumArAya bhUmiM jvAlaya jvAlaya aMhaM saM vaM ThaM yaM kSaH phaT svAhA // jvaladarbhapUlAnalena bhUmijvAlanam // 13 // ___"oM hrI~ arha agnikumArAya" ityAdi maMtra par3ha kara jalate hue darbha pUlekI Agase bhUmi jalAve // 13 // nAgasaMtarpaNaHOM hI kau~ vauSaT paSThisahasrasaMkhyebhyo nAgebhyo'mRtAJjaliM prasiJcAmi svAhA // aizAnyAM dizi jalAJjalim // 14 // ___"oM hrIM krauM" ityAdi maMtra paDhakara nAgakumAroMko IzAna dizAmeM jalAMjali deve // 14 // kSetrapAlArcanaOM hI kau avasthakSetrapAla AgacchAgaccha saMvauSaT idamaya'mityAdi pUrvavat / 15 / "oM hrIM krauM atrastha kSetrapAla ! Agaccha Agaccha ida mayaM pAyaM gandhaM dIpaM dhUpaM caruM baliM svAstikaM akSataM yajJa bhAgaM yajA mahe pratigRhyatAM pratigRhyatAM pratigRhyantAbhiti svAhA" yaha maMtra paDhakara kSetrapAlako arghA car3hAve // 15 // bhUmyarcanaOM nIrajase namaH / OM darpamathanAya namaH / OM zIlagandhAya namaH / OM akSatAya namaH / OM vimalAya namaH / OM paramasiddhAya namaH / OM jJAnodyotAya namaH / OM zrutadhUpAya namaH / OM abhISTaphaladAya nmH||jlairgndhdrbhaadibhishc bhUmyarcanam / 16 / "oM nIrajase namaH " ityAdi maMtra par3ha kara jala gandha darbha Adise bhUmikI pUjA kare // 16 // - mantrIddhArakarNikAmadhye'rhadAdayoSTau / tato'STadale jayAdyaSTau / tataH SoDazadaleSu SoDazavidyAdevatAH / caturviMzatidaleSu caturviMzatiyakSIdevatAH / tato dvAtriMzaddaleSu zakrAH / tato vajrAgre caturviMzatiyakSadevatAH / tato dikpAlA daza / tato navagrahAH / tato'nAvRtayakSAH / evaM yantroddhAraH // 17 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 somasenamahAraparicita yaha maMtra kamalake AkAra hotA hai| isakI karNikAke madhya bhAgameM arhata Adi AThako likhe / isake bAda usake ATha panoMpara jayAdi ATha devoMko likhe| isake bAda solaha patte kheMca kara unapara solaha vidyAdevatoMko likhe / isake vAda cauvIsa patte kheMca kara cauvIsa yakSI devoMko likhe / isake vAda battIsa pattoMpara zakoMko likhe / isake bAda vajrAyoMpara caubIsa yakSadevoMko likhe / isake bAda daza dikpAloMko likhe / isake bAda nau grahoMko likhe aura isake bAda anAvRta yakSoMko likhe / isa taraha maMtrakA uddhAra kare // 17 // darbhAsana-- tadakSiNabhAge-OM hA~ aha~ hA~ Ta Tha darbhAsanaM nikSipAmi svAhA // damAsanasthApanam // 18 // maMtrake dakSiNa bhAgameM "oM hrIM arha sA~ityAdi maMtrako par3hakara darbhakA Asana bichaave||18|| OMnhI ahaM nissahI hUM phaT darbhAsane upavizAmi svAhA ||drbhaasne upavezanam // 19 // "oM hrIM ahaM nissahI " isa maMtrako par3hakara darbhAsana para baiThe // 19 // maunadhAraNaOM hI ahaM yUM maunasthitAyAhaM maunavrataM gRhNAmi svAhA // maunagrahaNam // 20 // "oM hrIM arha yUM " ityAdi maMtra par3hakara mauna dhAraNa kare // 20 // aMgazodhanaOM hI ahaM bhUH pratipadye bhuvaH pratipadye caturvizatitIrthakRcaraNazaraNaM pratipadhe mamAGgAni zodhayAmi svAhA // vasAJcalena svAMgasa zodhanam // 21 // "oM hrIM ahaM bhUH" ityAdi maMtra par3hakara vastrake A~calase apane zarIrakI zuddhi kare // 21 // hastaprakSAlanaOM hI arha asujjurabhava tathA hastau prakSAlayAmi svAhA / hastadvayapavitrIkaraNam // 22 // "oM hrIM arha asujjarabhava " ityAdi maMtra par3hakara donoM hAtha pavitra kre-dhove|| 22 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivarNikAcAra | 129 pUjApAtra buddhi / OM hA~ hrIM hU~ hrauM nhaH namorhate bhagavate zrImate pavitra jalena pAtrazuddhiM karomi svAhA // pAtreSu pUjAMgadravyasthApanam // 23 // OM hrIM ityAdi maMtra par3hakara saMpUrNa pUjA pAtroM para zuddha jala DAle aura bhinna bhinna pUjA pAtroM meM bhinna bhinna pUjA dravya rakheM / pUjAdravya zuddhi | OM hrIM arha jhauM jhauM vaM maM haM saM taM paM ivIM kSvIM haM saM asi Au sA samasta jalena zuddhapAtre nikSipta puSpAdi pUjAdravyANi zodhayAmi svAhA // 24 // oM hrIM ityAdi maMtra uccAraNa kara pUjA sAmagriyoMpara pAnI prakSepaNa kareM / vidyAguru pUjana | OM hrIM ayyAM dizi asmAdvidyA gurubhyo baliM dadAmi svAhA // 25 // oM nhIM ityAdi maMtra uccAraNa kara vidyA guruke liye balidAna kareM / siddhArcana / OM vhIM siddhaparameSThibhyo'rghyaM samarpayAmi svAhA / / siddhAyArghya nivedanam ||26|| oM-hIM ityAdi maMtra par3hakara siddhi parameSTiko argha car3hAve / sakalI karaNam / rephaivalAzatAkulaiH // agnimaNDalamadhyasthai sarvAgadezajaiyatvA dhyAnadagdhavapurmalam // darbhAsane sthitvA dhyAyannidaM paThet / OM hrIM arha bhagavato jinabhAskarasya bodha sahasrakiraNairmama karmendhasya dravyaM zoSayAmi ghe ghe svAhA / ityuccArya karmendhanAni zoSayet // zoSaNam // 27 // agni maNDalake bIca meM sthita, aura sekar3oM jvAlAoMse vyApta jo repha, vaha apane zarIra ke saba aMgoMse nikala kara pApamalako dhyAnadvArA bhasma karatA hai / 17 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahAkaviracita darbhAsanameM baiThakara yaha pddh'eN| oM hI ityAdi maMtra par3hakara karmarUpI Idhana bhasma kare / lavaM yUM sa daha daha karma phalaM daha daha duHkhe ghe ghe svAhA // __ ityuccArya karmedhanAni dagdhAnIti smaret // 28 // oM -hA~ ityAdi maMtroccAraNa kara karme dhana jala gaye aisA cintavana kreN| OM hI arha zrIjinaprabhujinAya karmabhasmavidhUnanaM kuru kuru svAhA // ityuccArya tadbhasmAni vidhUtAni smaret / / 29 // "oM hI arha " isa maMtrakA uccAraNa jale hue karmarUpI iMdhanakI bhasma ur3a gaI aisA cintavana kare // 29 // plAvanam / tataH pazcagurumudrAgre asi A u sA ityetAn tadupari jhaM vaM vhaH paH haH ityamRtabIjAni nikSipya tanmudrAM zirasyadhomukhamudhdRtya-OM amRte amRtodbhave amRtavArSaNi amRtaM srAvaya srAvaya saM saM klI klI blU blU drA~ drA~ drAdrI drAvaya drAvaya svAhAityuccAye tataH sravatpIyUSadhArAbhirAtmAnaM strApayet ||abhissvnnm||30|| isake bAda paMcaguru mudrA banAve usake agrabhAgameM asi A u sA ina pAMca akSaroMko rakhakara ye pAMca akSara rakha liye gaye aisI kalpanA kara akSaroMke Upara kramase jhaM vaM vhaH paH haH ina amRta bIjoMko rakhakara unake Upara ye pAMca akSara rakha liye gaye aisI kalpanA kara usa mudrAko apane zirapara adhomukha rakha kara "oM amRte amRtodbhave" ityAdi maMtrakA uccAraNa kara isake bAda jharatI huI amRtadhArAse apanI AtmAko snAna karAyA hai aisI apane hRdayameM kalpanA kare / ye abhiSeka maMtra hai // 30 // evaM tridhA vizuddhaH san karanyAsaM vidadhyAt // 31 // hastadvayakanIyasyAdyaGgulInAM yathAkramamam // mUle rekhAtrayasyordhvamagre ca yugapatsudhIH // 1 // isa taraha abhiSavama vidhi tIna vAra kara vizuddha hokara karanyAsa kare-hAthoMpara arhantadevakI sthApanA kare // 31 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaivaamikaamaar| . 131 iti pazcanamaskArAn vinyasya / OMhA~ I vaM maMhaM saMtaM a si A u sA hastasampuTaM karomi svAhA // iti hastau sammuTet // iti karanyAsaH // 32 // donoM hAthoMkI kaniSThA Adika uMgaliyoMke mUlameM (nIce) tIna rekhAoMke Upara, una rekhAoMke Upara pahale peruekI rekhAoMpara aura dUsare peruekI rekhAoMpara kramase aura pAMcoM ugaliyoMpara eka sAtha paMca namaskAra-maMtrakI sthApanA kara "oM hrIM arha vaM" ityAdi maMtra par3hakara donoM hAtha jodd'e| iMse karanyAsa maMtra kahate haiM // 32 // tato'GguSThayugmenaiva svAGganyAsaM kuryAt ||AUM -hA~ Namo arihaMtANaM svaahaa|iti mantraM hRdi|| OM hI Namo siddhANaM svAhA / llaatte|| OM hU~ Namo AyariyANaM svAhA / dakSiNakarNe // OM hU~ Namo uvajjhAyANaM svAhA / pazcime ||AUM haH Namo loe savvasAhUNaM svAhA / vaamkrnne|| OM hA~ sAmo arihaMtANaM svAhA // ziromadhye / / OM nhI pamo siddhANaM svAhA / ziro'yabhAge // OM hU~ Namo AyariyANaM svAhA / nairRtye // OM hA~ Namo uvajjhAyANaM svAhA / zirovAyavyam // OM haH Namo loe savvasAhUNaM svAhA / zira IzAnye / iti dvitIyanyAsaH // 33 // isake bAda hAthakke donoM aMguThoMsehI svAMganyAsa kare / usakI vidhi isa prakAra hai| "oM hrA~ Namo arihaMtANaM svAhA'' isa maMtrako par3hakara donoM aMgUThoMse hRdayako "oM hI Namo siddhANaM svaahaa| ise par3hakara lalATako "oM hU~ Namo AyariyANaM svAhA" ise par3hakara dAhine kAnako "oM hrauM Namo uvajjhAyANaM svAhA " ise paDhakara zirake pichale bhAgako "oM hrA~ Namo loe savyasAhUNaM svAhA" ise ghaTakara vAyeM kAnako "oM hA~ Namo bharihaMtANaM svAhA" ise paDhakara zirake madhyabhAgako " oM hrIM Namo siddhANaM svAhA" isa maMtrakA uccAraNa kara zirake Agneya bhAgako "oM hUM Namo AyariyANaM svAhA ,, isakA uccAraNa karake sirake maiRtya bhAgako "oM hoM Namo uvajhAyANaM svAhA." isakA uccAraNa kara sirake vAyavya bhAgako "oM haH Namo loe savvasAhUAM svAhA isakA uccAraNa kara zirake IzAna bhAgako sparzana kare / isakA nAma dvitIya nyAsa hai| nyAsa nAma rakhanekA hai isalie ina maMtrIkA uccAraNa kara hAthake donoM aMgUThoMko hRdayAdi sthAnoMpara rakhanA cAhie // 33 // OM hA~ Namo arihaMtANaM svAhma / dakSiNe aje // OM hA~ Namo siddhANaM svAhA // vAma bhuje // OM hU~ Namo AyariyANaM svAhA / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - somasenabhaTTArakaviracita nAbhau // OM hA~ Namo uvajjhAyANaM svAhA / dakSiNa kukSau // OM haH Namo loe savvasAhUNaM svAhA / vAmakukSau // iti tRtIyo' __GganyAsaH ityaGganyAsabhedAH // 34 // "oM hA~ Namo arihaMtANaM svAhA " ise paDha kara dAhinI bhujApara "oM hI Namo siddhANaM svAhA" ise paDhakara bAI bhujApara, "oM hU~ Namo AyariyANaM svAhA " ise par3hakara nAbhipara "oM hauM Namo uvajjhAyANaM svAhA" ise paDhakara dAhinI kUkhapara "oM ha~H Namoloe savvasAhUNaM svAhA" ise paDhakara bAI kukhapara jur3e hue donoM hAthoMke aMgUThoMko rakkhe / yaha tIsarA aMganyAsa hai| isa taraha aMganyAsake bheda batalAye // 34 // vAmAyAmatha tarjanyAM nyasyaivaM paJcamantrakam // pUrvAdidikSu rakSArtha dazasvapi nivezayet // 1 // isake anantara, isI prakAra bAyeM hAthakI tarjanI ( a~gUTheke pAsakI ) uMgalIpara paMcaNamokAra maMtrakI sthApanA kara apanI rakSAke liye pUrvAdi dazoM dizAoMmeM usa u~galIko kramase phirAve // 1 // OM kSAM kSIM hUM kSe jhai kSoM kSauM kSaM kSaH svAhA / iti dvAdaza kUTAkSarANi // 35 // OM-hA~ hIM hUM nheM haiM hoM hI haM haH svaahaa|iti dvitIyadvAdaza shuunybiijaani|| iti dazadizAM bandhaH // 36 // "oM kSA kSI' ityAdi ye dUsare kUTAkSara haiM aura " oM hAM hI " ityAdi ye dUsare bAraha zUnyabIjA haiN| inase dazameM dizAoMkI vandha kre| inameMse eka eka akSarakA eka eka dizAmeM nyAsa kare isa taraha dazoM dizAoMmeM dazoM akSaroMkA nyAsa kare / bAda "oM hAM? ityAdi akSaroMkA nyAsa kare / ise digbaMdhana kahate haiM // 36 // kavacA~stu karanyAsaM kuryAnmantreNa mantravit // 37 // maMtrake prayogoMko jAnanevAlA puruSa karanyAsa kara maMtrake dvArA kavacanyAsa kare // 37 // OMhRdayAya namaH / zirase svAhA // zikhAyai vaSaT // kavacAya hUM // astrAya phaT // iti zikhAbandhaH // 38 // ___oM hRdayAya namaH ise par3hakara hRdayakA "zirase svAhA" ise par3hakara zirakA sparza na kre| coTIkA sparza na kara vaSaTkAra kare ciTakI bajAve sAre zarIrameM kavaca dhAraNa kara liyA hai aisI dhAraNA kara 'haMkAra' kare aura astrake lie phaTakAra kare-tIna vAra tAlI bajAve isake bAda coTIke gAMTha lagAve // 38 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taarcAra / atha paramAtmadhyAnam / OM hrI~ N Namo arihaMtANaM arhadabhyo namaH // / 21 vAraM // 39 // OM hI~ ahaM Namo siddhANaM siddhebhyo namaH // 21 vAraM // paramAtmadhyAnamantra 40 evaM tu kurvataH puMso vimA nazyanti kutracit // ye do maMtra paramAtmA kA dhyAna karaneke lie hai jinakA hastakakA bIsa ekkIsa bAra japa kare // 39 // 40 // 133 AdhirvyAdhiH kSayaM yAti pIDayanti na dujarnAH // 1 // iti sakalIkaraNam // ukta rIti se maMtroM kA prayoga karanevAle puruSake sAre vighna nAzako prApta hote haiM / usakI Adhi vyAdhi saba kSayako prApta hotI hai / aura use durjana kahIM para bhI pIDA nahIM pa~hucA sakate / isa taraha sakalI karaNakI vidhi kahI gaI // 45 // tata AvhAnasthApanasannidhIkaraNaM kRtvA jinazrutasUrIn pUjayet // 41 // sakalIkaraNa kara cukane ke pazcAt AvhAna sthApana aura sannidhakaraNakara jina zruta aura sUrikIpUjA kare / inake maMtra Age batAte haiM // 41 // jinazrutasUri pUjA maMtra OM hA~ arha zrIparabrahmaNe anantAnantajJAnazaktaye jalaM nirvapAmi svAhA / evaM gandhAdi / aSTanavyadravyapUjanam | jinapUjA // 42 // oM hrIM arha ityAdi maMtra paDhakara jala caDhAve / isI taraha gaMdha akSata Adi dravya car3hAve / ye aSTadravya prAsuka tAjeM bane hue hone cAhie / ise jina pUjA kahate haiM // 42 // OM hI paramabrahmamukhakamalotpannadvAdazAGgazrutebhyaH svAhA // zrutapUjAmantraH // 43 // pUjAkA maMtra hai| isa maMtrase zruta-zAstrakI pUjA kare // 43 // OM hI~ zivapadasAdhakebhya AcAryaparameSThibhyaH svAhA || AcAryapUjAmantraH // 44 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasamabhaekaviracita yaha AcAryakI pUjAkA maMtra hai / isa kSetrase AcAryoM muruoMkI pUjA kare // 44 // tato jinapAdArpitacandanaiH svAMgabhalaM kuryAt // 45 // isake bAda jina caraNoM meM arpita candanadvArA apane zarIrako bhUSita kare // 45 // kalazasthApana va zrIpIThasthApanatataH-OM hA~ svastaye kalazasthApanaM karomi svAhA // yantrAtprAkkalazasthApanam // OM hA~ netrAya saMvauSaT / kalazArcanam // OM hA~ svastaye pIThamAropayAmi svahA // yantrAtpratyak pIThAropaNam // OM hA~ ahaM kSAM ThaH ThaH zrIpIThasthApanaM karomi svAhA / zrIpIThaprakSAlanaM karomi svAhA / zrIpIThaprakSAlanam // OM hA~ darpamathanAya namaH / pIThadarbhaH // OM hA~ samyagdarzanajJAnacAritrebhyaH svAhA zrIpIThArcanam // OM hA~ zrI zrIlekhanaM karomi svAhA / zrIkAralekhanam // OM hA~ zrI zrIyannaM pUjayAmi svAhA / zrIyantrArcanam // 46 // tataH isake bAda "oM hrI svastaye kalazasthApanaM karomi svAhA" yaha maMtra par3hakara yaMtrase pUrvakI ora kalazasthApana kare / "oM hrIM netrAya saMvauSaT " yaha par3hakara 'kalazoMkI pUjA kre| "oM hrIM svastaye pIThamAropabhakti svAhA " yaha paDhakara yaMtrake pazcimakI ora pIThAropaNaM kare / " OM hrA~ ahaM kSAM ThaH ThaH zrI pIThasthApanaM karomi svAhA" yaha paDhakara pITha sthApana kare / "oM hrI hrIM hU~ hrauM haH namo'hate bhagavate zrImale pavitratA jalena zrIpITAkSAlanaM karobhi svAhA" yaha paDhakara pITha prakSAlana kare / "oM hrIM darSamathanAya nama" yaha paDhakara pIupara darbha svakhe / "oM hrIM samyagdarzana jJAnacAritrabhyaH svAhA " yaha paDhakara pIThakI pUjA kare / "oM hA~ zrI~ zrI lekhane karomI svAhA" yaha paDhakara pIThapara zrIkAra likhe / "oM hrIM zrIM zrIM yaMtraM pUjayAbhi svAhA " yaha par3hakara zrI yaMtrakI pUjA kare // 46 // jinapratimAsthApanAdimaMtraOM dhAtre SaT // siMhAsanasthajinaM zrIpAdayoH spRSTvA prtimaamaanyet||47|| "oM dhAtre vaSaT " yaha par3ha kara nijamaMdirameM siMhAsanapara virAjamAna jina pratimAko pUjAke sthAnameM lAve // 47 // OM hA~ zrIvarge pratimA sthApana karomi svAhA / zrIvarNe prtimaasthaapnm||48|| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarjikAcAra | " oM hrIM zrI varNe " ityAdi par3hakara siMhAsanapara likhe hue zrIkArapara pratimA sthApana kare // 48 // OM hA~ arha zrIparabrahmaNe arghyaM nirvapAmi svAhA || arghyadAnamantraH || 49 // "oM hrIM a" ityAdi maMtra paDha kara pratimAko ardhya deve // 49 // OM namaH parabrahmaNe zrIpAdaprakSAlanaM karomi svAhA || zrIpAdau prakSAlya tajjalairAtmAnaM prasizcet // pAdyam // 50 // 135 " oM namaH parabrahmaNe " ityAdi paDha kara zrI jina caraNoMkA prakSAlana kara usa jalase - apane ko sIce - jalakI kucha bUdeM apane para gere / ise pAya kahate haiM // 50 // OM hrI~ hrI~ N hU~ hrI~ N ha: a si Au sA ehi ehi saMvauSaT // AvhAnam // evaM atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH sthApanam // punaH mama sannihito bhava bhava vaSaT sannidhIkaraNam // 51 // "oM hrA~ hrIM hU~ hrI~" hraH asi A u sA ehi ehi saMvauSaT " yaha paDha kara zrI jina bhagavAnakA AvhAna kare / isI taraha oM hrIM hrIM hra hrauM hrA: a Au sA atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH sthApanaM yaha paDha kara pratigajena devakI sthApanA kare / phira " oM hrIM hrIM hra hrauM hraH asi A u sA mama sannahito bhava bhava vaSaT " yaha paDhakara sannidhikaraNa kare // 51 // OM hrI~ N a si A u sA namaH || paMcagurumudrAdhAraNam // 52 // " oM hrIM a si " yaha maMtra paDhakara paMca gurumudrA dhAraNa kare // 52 // OM vRSabhAya divyadehAya sadyojAtAya mahAprAjJAya anantacatuSTayAya paramasukhapratiSThitAya nirmalAya svayambhuve ajarAmaraparamapadaprAptAya caturmukhaparameSThine mahate trailokyanAthAya trailokyaprasthApanAya adhISTadivyanAgapUjitAya paramapadAya mamAtra sannihitAya svAhA // anena paMcagurumudrAnirvartanam / / tato'pi pAdyam / / 53 / / " oM vRSabhAya " ityAdi maMtra ke dvArA paMca gurumudrAkI racanA kare / isake bAdabhI pUrvokta pramANa pAya vidhAna kare // 53 // OM hA~ jhvA~kSvA~ vaM maM haM saM taM paM drA~ drA~ drA~ drA~ haMsaH svAhA // jinasyArcamanam // 54 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 somasenabhaTTArakaviracita "oM hrIM ivIM " ityAdi paDhakara pratimAko AcamAna karAve // 54 // OM hA~ kraoN samastanIrAjanadravyairnIrAjanaM karomi asmAkaM duritamapanayatu ___ bhavatu bhagavate svAhA // nIrAjanArcanam // 55 // "oM hrIM krauM " ityAdi par3hakara jineMdra devakI AratI utAre // 55 // OM hA~ kA~ prazastavarNasarvalakSaNasampUrNAyu dhavAhanayuvatijanasahitA indrAgniyamanirRtivaruNapavanakuberezAnazeSazItAMzavo daza digdevatA Agacchata // ityAdi dikpAlArcanam // 56 // "oM hrIM krauM" ityAdi paDhakara dikpAloMkA arcana kare // 56 // OM hA~ svastaye kalazoddhAraNaM karomi svAhA // kalazoddhAraNam // 57 // "oM hrIM svastaye // ityAdi par3hakara jinAbhiSekake lie kalazoMko hAthameM leveM // 57 // OM hA~ zrI~ klA~ aiM arha vaM maM haM saMta paMcaM maM haM saM haM haM saM saM taM taM paM paM jhaM jhaM IvA~ IvA~ zvA~ zvA~ drA~ drA~ drAM drAM drAvaya drAvaya namo'haMte bhagavate zrImate pavitratarajalena jinamabhiSecayAmi svAhA // jalasnapanam // 58 // "oM hrIM zrIM klIM " ityAdi maMtra par3hakara kalaza jalase jina devakA abhiSeka kare // 58 // OM hA~ zrI~-ityAdi zrImate sarvaraseSu pavitrataranAlikerarasAmrarasakadalIpanasekSurasaghRtadugdhadadhibhiH jinamabhiSecayAmi svAhA // 59 // "oM hrIM zrIM " ityAdi par3hakara paMcAmRtAbhiSeka kare // 59 // OM namo'rhate bhagavate kaGkolailAlavaGgAdicUrjinAGgamudvartayAmi svAhA // 60 // "oM namo'rhate" ityAdi par3hakara kaMkolA ilAyacI lavaMga Adise pratimAkA udvartana kre||60|| * OM hA~ zrI~ ktI ityAdi zrImate pavitrataracatuSkoNakumbhaparipUrNajalena jinamabhiSecayAmi svAhA // koNakumbhajalasnapanam // 61 // "oM hrIM " yaha par3hakara siMhAsanake kaunoMpara rakkhe hue jalake kalazoMse bhagavAnakA AbhiSeka kre|| 6 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 137 OM hA~ nikhilalokapavitrIkaraNagandhodakenAbhiSecayAmi jinam / gandhodakenottamAGgasya secanam // iti snapanavidhiH // 62 // "oM hrIM " yaha maMtra par3hakara gandhodakase jina bhagavAnake mastakakA secana karai / isa taraha snapana vidhi pUrNa huI // 62 // . aSTadravyArcana maMtratataH pratimAmAnIya yantremadhye saMsthApya sampUjayet // snapanAbhAve adhivAsanAtmAlaGkaraNaparyantaM vidhAnamAcarya yantre eva pratimAyA AvhAnAdikaM kRtvA samyak pUjayet // tadyathA // 63 // OM hA~ nhI hU~ hA~ haH a si A u sA jalaM gRhANa gRhANa namaH // evaM gandhAkSatakusumacarudIpadhUpaphalaizca jinaM pUjayet // pUrNAyaM jApyaM japet // 64 // snAnavidhi ho cukaneke bAda pratimAko uThAkara yaMtrake madhya bhAgameM sthApana kara pUjA karai / yadi pratimAko snAna na karAnA ho to AvhAnase lekara jina caraNArpita gaMdhase svazarIko bhUSita karane takakI vidhAna karai / aura yaMtrameMhI pratimAkA AvhAnAdika karake acchI taraha pUjA karai / vaha isataraha ki // 63 // ___"oM hrI~ zrIM // ityAdi maMtra par3hakara jala car3hAvai / isI taraha gandha akSata puSpa naivedya dIpa dhUpa aura phalase jina devakI pUjA karai / bAda pUrNArghya dekara jApa japai // 64 // jayAdidevatArcanamaMtratataH paJcaparameSThinAM pUjAM kuryAt / / iti karNikAbhyarcanam // 65 // isake bAda paMcaparameSTikI pUjA karai / isa taraha jo kamalAkAra yaMtra banAkara madhya karNikAmeM paMca parameSThIkI sthApanAkI thI usakA pUjAvidhAna samApta huA // 65 // aSTapatreSu-OM hIM jaye vijaye ajite aparAjite jambhe mohe stambhe stambhini sarvA apyAyudhavAhanasametA AyAta AyAta idamayaM carumamRtamiva svastikaM yajJabhAgaM gRhIta gRhIta svAhA // iti jayAdidevIrabhyarcayet // 66 // usa karNikAke cAroM aura ATha patteM kheMcakara jo jayAdi ATha deviyoMkI sthApanA kI thI unakI "oM hrIM jaye vijaye " ityAdi par3hakara argha car3hAve // 66 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamArakAviracita vidyAdevatArcanamaMtraSoDazapatreSu - hI rohiNi prajJapte vajrazRMkhale vajrAGkuze apraticake puruSadatte kAli mahAkAli gAndhAri gauri jvAlAmAlini vairATi acyute aparAjite mAnasi mahAmAnasi ceti sarvA apyAyudhakAhanasametA AyAta AyAtedamadhye gRhIta gRhIta svAhA // iti vidyAdevatArcanam // 67 // una ATha pattoMke cAroM ora solaha patroMmeM "oM hrIM rohiNI , ityAdi par3akara solaha vidyAdevoMkI pUjana karai // 67 // | zAsanadevatArcana maMtracaturviMzapatreSu-OM hI cakrezvari rohiNi prajJapti vajrazRGakhale puruSadatte manovege kAli jvAlAmAlini mahAkAli mAnavi gauri gAMdhAri vairATi anantamati mAnasi mahAmAnasi jaye vijaye aparAjite bahurUpiNi cAmuNDe kUSmANDini padmAvati siddhAyini sarvA apyAyudhavAhanasametA AyAta AyAta idamayaM gRhNIta gRhNIta svAhA / / iti zAsanadevatApUjanam // 68 // caubIsa patroMpara "oM hrI cakrezvarI" ityAdi par3hakara cakrezvarI Adi cauvIsa zAsana devoMkI arghase pUjana karai // 68 // iMdrArcana maMtradvAtriMzatpatreSu-OM hI asurendra nAgendra suparNendra dvIpendro dadhIndra stanitendra vidyudindra digindra agnIndra vAvindra kinnarendra kimpuruSendra mahoragendra gandharvendra yakSendra rAkSasendra bhUtendra pizAcendra candrAditya saudharmendra IzAnendra sanatkumArendra mAhendrendra brahmendra lAntavendra zukrendra zatArendrAnatendra prANatendrAraNendrAcyutendra sarve'pyAyAtAyAta yAnAyudha. yuvatijanaiH sArdhaM bhUrbhuvaH svaH svadhA idamayaM carumamRtamiva svastikaM yajJabhAgaM gRhIta gRhIta // itIndrANAmabhyarcanam // 69 // battIsa patroMpara "oM hrIM asurendra " ityAdi par3hakara asurendrAdi vattIsa iMdroMkI pUjA karai // 69 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| wwwwwwwwwwwwwww yakSArcamamaMtraatha vajrAgrasthApitacaturvizatiyakSAH / OM hI gomukhamahAyakSatrimukhayakSezvaratumbarupuSpAkSamAtaGgasyAmajitabramhezvarakumAracatumukhapAtAlakinaramaruDagandharvakhagendrakuberavaruNabhRkuTigAmedadharaNamAtaGgAH sarve'pyAyu dhavAhanayuvati sahitA AyAtAyAta idamarthya mandhamilAdi gRhNIta gRhNIta svAhA // yakSAcenam // 70 // battIsa pattoMke cAroM ora batAye hue cauvIsa banAnopara sthApita covIsa yakSoMkI "oM hrIM gomukha " ityAdi par3hakara pUjA karai // 7 // dikpAla va navagrahaatha dikpAlaH / OM indrAmiyamanairRtyavaruNapavanakuberezAnadharaNasomAH sarvepyAyudhavAhanayuvatisahitA AyAtAyAta idamadhyemityAdi / - dikpAlArcanam // 71 // " oM iMdrAgni " ityAdi par3hakara dikpAloMkI pUjA karai // 71 // atha grahAH / OM AdityasomamaMgalabudhabRhaspatizukrazanirAhuketavaH sarve'pyAyudhavAhanavadhUcinhasaparivArA AyAtAyAta idamadhye svAhA // iti navagrahapUjA // 72 // "oM Adityasoma " ityAdi par3hakara navagrahoMkI pUjA karai // 72 // anaavRtpuujaa| OM hIM auM krauM hai anAvRta AgacchAgaccha anAvRtAya svAhA // ityanAvRtapUjA // 73 // _.."oM hA~ auM " ityAdi par3hakara anAvRta devakI pUjA karai // 73 // evaM mahAmantraM samArAdhya mUlavidyAmaSTazatavArAn japet / / iti devatArAdhanavidhiH // 74 // isa taraha mahA yaMtrakI pUjA kara mUla manako ekasau ATha bAra japeM // 74 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita OM hA~ hI hUM hauM haH asi A u sA asya devadattasya sarvopadravazAntaM kuru kuru svAhA // ayaM mUlamantraH // 75 // yaha mUla maMtra hai| isakA ekasau ATha bAra japa karai jApa japanevAlA devadattake sthAna meM apanA nAma jor3a de|| shaaNtikrm| jvararogopazAntyarthaM zvetavarNairyantramuddhArya sampUjya pazcimAbhimukhaH sUriH jJAnamudrApadmAsanaM zvetajApairaSTottarazataM japet pshcimraatrau| tripaJcasaptadinAbhyantare jvaro muJcati // evamanyeSAmapi rogANAmanuSTheyam / / iti zAntikarma // 76 // jvararogakI zAntike lie buddhimAna puruSa rAtrike pichale 'bhAgameM zvetavarNase yaMtra kheMcakara usakI pUjA kara pazcimakI ora mukha kara jJAnamudrA dhAraNa kara padmAsana baiTha kara zveta jApase eka sau ATha japa karai / isa taraha karanese tIna pAMca athavA sAta dinake bhItara jvara dUra ho jAtA hai / isI taraha anya rogoMke liebhI anuSThAna karai / ise zAntikarma kahate haiM // 76 // __ pauSTikakarma / evaM pauSTike'pi tathaiva / uttarAbhimukha iti vishessH|| OM hA~ hI hU~ hauM haH asi A u sA asya devadattanAmadheyasya manaHpuSTiM kuru kuru svAhA // puSTikarma // 77 // isa taraha pauSTika kabhI aisAhI karai / itanA vizeSa hai ki isa jApameM uttarakI ora mukha kara baiThe / "oM hrAM hrIM" ityAdi pauSThika karmameM japa karanekA maMtra hai / ise pauSTika karma kahate haiM // 77 // vazIkaraNa / atha vazyakarmaNi / raktavarNairyantroddhAraH raktapuSpaiH / svastikAsanapadmamudrAMkitaH pUrvANhe yakSAbhimukhaH- OM hA~ hIM hUM hauM haH a si A u sA amuM rAjAnaM vazyaM kuru kuru vaSaT--vAmahastena mantra japet // iti vazyakau // 78 // isake anantara vazya karmameM isa prakAra karai ki lAlaraMgase yaMtroddhAra kare, lAla puSpoMse pUjA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taarar 141 karai, svastikAsana baiThe / padmamudrA jor3e / uttara kI ora mukha karake baiThe pUvANhake samaya "OM hrI~ hrI~" ityAdi maMtro bAyeM hAthase jape / isa taraha vazya karma hotA hai // 78 // AkarSaNa / I athAkRSTikarmaNi / raktavarNairyantroddhAraH pUrvAbhimukho daNDAsanAGkuzamudrAyutaH OM hA~ hI~ hU~ hA~ haH asi Au sA enAM striyamA karSayAkarSaya saMvauSaT // evaM bhUtapretavRSTacAdInAmapyAkarSaNam // 79 // AkarSaNa karma yadi kisI strI AdikA karai to lAlavarNakA yaMtra banAve, pUrva dizAkI ora mukhakara daNDAsana se baiThe, aMkuza mudrA jor3e aura " OM hrA~ " ityAdi maMtrakA japa karai / isI taraha bhUta-preta- vRSTi AdikAbhI AkarSaNa karai // 79 // stambhana / 1 haritAlAdipItavarNairyantroddhAraH / pUjA sarvA pItA / pItA japamAlA bajrAsanaM zaMkhamudrA // OM hA~ hI~ hU~ hI~ haH a si Au sA sAdhakasya etannAmadheyasya krodhaM stambhaya stambhaya ThaH ThaH // evaM zArdUlAdInAM krodhastambhanam // 80 // yadi kisIke krodhakA stambhana karanA ho to isa prakAra karai ki haldI Adi ke pIle raMga se yaMtra kheMcai, pUjA-sAmagrI pIlI banAvai, jApamAlA bhI pIle raMgakI le, vajrAsana mAMr3e / zaMkhamudrA jor3e, "OM hrAM hrIM"" ityAdi maMtra kA jApa karai / isI prakAra siMha AdikA krodha - stabhaMva na karai // 80 // 9 ativRSTau satyAM karmANa -- OM hA~ hI~ hU~ hA~ ha Au sA atra enAM vRSTiM stambhayaH ThaH ThaH // iti stambhanam // 81 // ativRSTike staMbhana karanemeM " OM hrAM hrI~ " ityAdi maMtrakA japa kare isataraha stambhana karma hotA hai // 81 // uccATanakarma / adhoccATanakarmaNi kRSNavarNairyantroddhAraH / aparANhe maruddimukhaH kurkuTAsanaH pallavamudrA nIlajApyairjapa OM hA~ hI~ hU~ hI~ haH asi usA devadattAnamadheyaM ata uccATaya uccATaya phaT phaT / iti japet / evaM bhUtAdInAmapyuccATanam // ityuccATanakarma // 82 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasamabhadhArakAviracita yadi kisIkA uccATana karanA ho to isa karmameM kAle raMgakA yatraM banAvai dinake pichale bhAgameM vAyavya dizAkI ora mukhakara karkuTAsana baiThe pallavamudrA jor3e aura nIla jApyase "OM hrIM hrIM" ityAdi maMtrakA jApa karai isItara bhUtAdikA uccATana karai / yaha uccATana karma hai // 82 // ..---- vidvesskrm| atha vidveSakarmaNi kRSNavarNairyantroddhAraH / madhyAnhe agnimukhH| kurkaTAsanaM pallavamudrA kRSNajApyaijepaH // OM nhA~hI , hau haH asi A u sA anayoryajJadattadevadattanAmadheyayoH parasparamatIva vidveSaM kuru kuru hU~ // evaM strIpuruSayorvA // iti vidveSaNam // 83 // vidveSa karmameM kAle raMgase yaMtroddhAra karai / madhyAhnake samaya Agneya dizAkI ora mukha kara kukuTAsanase baiThe pallava mudrA karai, kAlejApyase "OM hrA~ " ityAdi maMtrakA jApa kare / yadi strIpuruSameMbhI vidveSa karAnA ho to isI prakAra karai // 83 // * abhicaarkrm| abhicArakarmaNi sarpaviSamitrairunmattarasamitraiH aparANhe IzAnadiGmukhaH kRSNavastro bhadrAsano vjrmudraakhiidrmnnyaadikRtaakssmaalH| OM hA~ hA~ hUM hau haH a si A u sA asya etannAmadheyasya tIvrajvaraM kuru kuru ghe ghe / ityuccArayet / zUlazirorogANAmapyevaM kartavyam / uccATanAdikarmANi dharmAdhArabhUtAnAM rAjAdinAmabhilaSitAni cettadA vidheyAni // 84 // yadi kisIko koI tarahakA roga utpanna karanA ho to isa maMtrakA upayoga karai / sA~pake jaharase athavA kisI mAdaka dravyase mizrita kAle raMgase yaMtra kheMce dopaharake bAda IzAna dizAkI tarapha mukha kara kAle kapar3e pahana bhadrAsana baiThe, vajramudrA banAve khadiramANikI japamAlA banavAve, aura " OM hrAM hrIM" ityAdi maMtrakA uccAraNa karai / zUra zirakA roga AdibhebhI isa maMtrakA prayoga karai / uccATana Adi karma dharmAtmA rAjA Adiko abhilaSita ho to karai // 84 // homa vidhi| ityArAdhanAvidhi samApya homazAlAyAmagnihomaM vidadhyAta // tadyathA--OM hA~ kSvI bhUH svAhA / puSpAJjaliH // 1 // / isa taraha isa pUjAke vidhAnako pUrNa kara homa zAlAmeM jAkara agni homa karai / isakA vidhAna isa prakAra hai| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .vikAcAra 1..... " "OM hrI~ vA~ " isa maMtra kA uccAraNa kara pUNyAMjali kSepaNa karai // 1 // OM hI~ atrasthakSetrapAlAya svAhA || kSetrapAlabaliH // 2 // isa maMtra kA uccAraNa kara kSetrapAlako bali deve // 2 // 143 OM nahI~ N vAyukumArAya sarvavighnavinAzanAya mahIM pUtAM karu karu hUM phaT svAhA || bhUmisammArjanam // 3 // isa maMtra ko par3hakara bhUmikA sammArjana- saphAI karai // 3 // OM nahI~ meghakumArAya gharAM prakSAlaya prakSAlaya aM haM saM taM paM svaM jhaM jhaM yaM kSaH phaT svAhA || bhUmisecanam // 4 // yaha maMtra par3hakara bhUmIpara jala sIceM // 4 // OM hI~ agnikumArAya imyU~ jvala jvala tejaH pataye amitatejase svAhA / / darbhAgniprajvAlanam // 5 // yaha maMtra par3hakara darbhase agni sulagAve // 5 // hI~ krauM SaSTisahasrasaMkhyebhyo nAgebhyaH svAhA / nAgatarpaNam || 6 || isa maMtrakA uccAraNa kara nAgoMkI pUjA karai // 6 // OM hrIM bhUmidevate idaM jalAdikamarcanaM gRhANa gRhANa svAhA / bhUmyarcanam // 7 // yaha maMtra par3hakara bhUmikI pUjA karai // 7 // OM hrI~ ahaM kSaM vaM vaM zrIpIThasthApanaM karomi svAhA || homakuNDA - pratyak pIThasthApanam // 8 // isa maMtrakA uccAraNa kara homa kuMDase pazcimakI ora pITha sthApana karai // 8 // OM nhI~ N samagdarzanajJAnacAritrebhyaH svAhA || zrIpIThArcanam // 9 // isa maMtra ko par3hakara pIThakI pUjA karai // 9 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 saumasenabhaTTArakaviracita- 3 Aryamanawwwwwwwwwwww OM hI zrI klIM aiM arha jagatAM sarvazAnti kurvantu zrIpIThe pratimAsthApanam karomi svAhA // zrIpIThe pratimAsthApanam // 10 // yaha maMtra par3hakara zrIpIThapara pratimA sthApana karai // 10 // .. OM hIM aha~ namaH parameSThibhyaH svAhA // OM hIM ahaM namaH paramAtmakebhyaH svAhA // OM hI arha namo'nAdinidhanebhyaH svAhA // OM hI ahaM namo nasurAsurapUjitebhyaH svAhA // OM hA~ ahaM namo'nantajJAnebhyaH svAhA // OM hI ahaM namo'nantadarzanebhyaH svAhA // OM--hA~ arha namo'nantavIryebhyaH svAhA // OM hI arha namo'nantasaukhyebhyaH svAhA ityaSTabhirmantraiH pratimArcanam // 11 // ina ATha maMtroMkA uccAraNa kara pratimAkI pUjA karanA cAhie // 11 // OM hI dharmacakrAyApratihatatejase svAhA // cakratrayArcanam // 12 // isa maMtrako par3hakara tInoM cakroMkI pUjA karai // 12 // OM nhI zvetacchatranayazriyai svAhA // chatratrayapUjA // 13 // isa maMtrakA uccAraNa kara chatra trayakI pUjA karai // 13 // OM hI zrI kkI ai* arha DsauM gauM sarvazAstraprakAzini vadavadavAgvAdini avatara avatara / ana tiSTha tiSTha ThaH tthH| saMnihitA bhava bhava vaSaT / kyU~ namaH sarasvatyai jalaM nirvapAmi svAhA / evaM gandhAkSatapuSpacarudIpadhUpaphalavastrAbharaNAdikam / pratimAge sarasvatIpUjA // 14 // OM hI zrI ityAdi maMtra par3hakara sarasvatIkA AvhAna sthApana aura sannidhikaraNa karai "kyU~" ityAdi par3hakara jala gandha akSata puSpa naivedya dIpa dhUpa phala aura vastrAbharaNAdikase pratimAke sAmane sarasvatIkI pUjA kare // 14 // OM-hA~ samyagdarzanajJAnacAritrapavitrataragAtracaturazItilakSaNaguNASTAdazasahasrazIladharagaNadharacaraNAH Agacchata Agacchata saMvauSAt // ityAdi gurupAdukApUjA // 15 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| "OM hI " ityAdi par3hakara gaNadharoMkI pAdukAkI pUjA kare // 15 // OM hI kaliyugapravandhadurmAgavinAzanaparamasanmArgaparipAlana bhagavan yakSezvara jalArcanaM gRhANa gRhANa // ityAdi jinasya dakSiNe yakSArcanam // 16 // "OM hI " ityAdi par3hakara jina bhagavAnake dakSiNakI ora yakSoMkI pUjA kare // 16 // OM hI kaliyugaprabandhadurmArgavinAzini sanmArgapravatiIna bhagavati yakSIdevate jalAdyarcanaM gRhANa gRhANa / ityAdi vAme zAsanadevatArcanam // 17 // yaha maMtra par3hakara jina bhagavAnakI bAI ora zAsana devatoMkI pUjA kare // 17 // OM hA~ upavezanabhUH zudhdyatu svAhA // homakuNDapUrvabhAme darbhapUlenopavezanabhUmizodhanam // 18 // yaha maMtra par3hakara homa kuMDake pUrvabhAgameM darbhake pUlaise baiThanekI jamInako zuddha kare // 18 // OM hI parabrahmaNe namo namaH / brahmAsane ahamupavizAmi svAhA // homakuNDAgre pazcimAbhimukhaM hotA upavizet // 19 // yaha maMtra par3hakara hotA ( homa karanevAlA ) homa kuMDake agrabhAgameM pazcimakI ora mukha karake baiThe // 19 // OM hI svastaye puNyAhakalazaM sthApayAmi svAhA // zAlipuJjopari phalasahitapuNyAhakalazasthApanam // 20 // yaha maMtra par3hakara cAvaloMke Dherapara puNyAhavAcanake kalaza sthApana kare aura unake Upara nAriyala Adi koIsA phala rakkhe // 20 // OM hA~ hA~ hU~ hA~ hA namorhate bhagavate padmamahApaatigaJchakesaripuNDarIkamahApuNDarIkagaGgAsindhurohidrohitAsyAhariddharikAntAsItAsItodAnArInarakAntAsuvarNarUpyakUlAraktAraktodApayodhizuddhajala. suvarNaghaTaprakSAlitavararatnagaMdhAkSatapuSpArcitamAmodakaMpavitraM kuru kuru jhaM jhaM jhauM jhauM vaM vaM maMmaM haM haM saM saM taM taM paM paM drA~ DrA~ drI drA haiM saH // iti jalena prasiJcya jalapavitrIkaraNam // 21 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita yaha maMtra par3hakara jala sIMcakara pUjA karaneke jalako pavitra kare // 21 // OM hI netrAya saMvauSaT // kalazArcanam // 22 // ---- yaha maMtra bolakara kalazoMkI pUjA kare // 22 // tato yajamAnAcAryaH vAmahastena kalazaM dhRtvA savyahastena puNyahavAcanAM paThan bhUmi sizcet // puNyAhaM puNyAhaM prIyantAM prIyantAM ityAdi puNyAhavAcanAM paThitvA kalazaM kuDasya dakSiNe bhAge nivezayet // 23 // isake bAda yajamAna AcArya bAyeM hAthameM kalaza lekara dAhine hAthase puNyAhavAcanAko par3hatA huA bhUmikA siMvana kare aura puNyAhaM puNyAhaM prIyantAM prIyantAM ityAdi puNyAhavAcanAko par3hakara kalazako kuNDake dAhine bhAgameM sthApana kare // 23 // tataH OM hI svastaye maGgalakumbhaM sthApayAmi svAhA // vAme maGgalakalazasthApanaM tatra sthAlIpAkaprokSaNapAtrapUjAdravyahomadravyasthApanam // 24 // isake bAda " OM hrIM svastaye" ityAdi par3hakara kuMDake bAyeM bhAgameM kalaza sthApana kare aura vahIMpara sthAlIpAka-gandha-puSpa-akSata-phala ityAdikoMse suzobhita pAMca paMcapAtrI, prokSaNapAtra pUjAdravya aura homa dravyako sthApana kare // 24 // OM hI parameSThibhyo namo namaH / iti paramAtmadhyAnam // 25 // ise par3hakara paramAtmAkA cintavana kare // 25 // OM hI Namo arihaMtANaM dhyAtRbhirabhIpsitaphaladebhyaH svAhA / / paramapuruSasyAyapradAnam // 26 // yaha par3hakara paramAtmAko arghya de // 26 // tata idaM yantraM kuNDamadhye likhet // OM hI nIrajase namaH / OM darpamathanAya namaH / ityAdi // jaladabhaiMrgandhAkSatAdibhi homakuNDArcanam // 27 // .. isake bAda kuNDake bIcameM " OM hIM nIrajase namaH " " OM darpanAthAya namaH" ityAdi jise pIche pUrNa likha Aye haiM usa maMtrako likhe jala-gandha-akSata-darbha Adise homa kuMDakI arcanA kare // 27 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / OM OM OM OM raM raM raM ra agniM sthApayAmi svAhA // agnisthApanam // 28 // ise par3hakara kuMDameM agnikI sthApanA kare // 28 // OM OM OM OM ra ra ra ra darbha nikSipya agnisandhukSaNaM karomi svAhA // agnisandhukSaNam // 29 // yaha par3hakara kuMDameM darbha DAla kara agni jalAve // 29 // OM hI ivIM kSvI vaM meM haM saM taM paM drAM drAM haM saH svAhA / / Acamanam // 30 // yaha maMtra par3hakara Acamana kare // 30 // OM bhUrbhuvaH svaH a si A u sA ahaM prANAyAmaM karomi svAhA / - triruccArya prANAyAmaH // 31 // isa maMtrakA tIna vAra uccAraNa kara prANAyAma kare // 31 // OM namo'rhate bhagavate satyavacanasandarbhAya kevalajJAnadarzanaprajvalanAya pUrvottarAgraM darbhaparistaraNamudumbarasamitparistaraNaM ca karomi svAhA // homakuNDasya caturbhujeSu paJcapaJcadarbhaveSTitena paridhibandhanam // 32 // "OM namo'Ite " ityAdi par3hakara kuMDake cAroM konoMpara pAMca pAMca darbhako eka sAtha bAMdhakara paridhibandhana kare dakSiNa aura uttarake konepara ravakhe hue dIkI nauke pUrva dizAkI aura kare aura pUrva pazcimake konoMpara rakkheM hue da kI noMke uttarakI ora kare // 32 // OM OM OM OM raM raM raM raM agnikumAra deva AgacchAgaccha ityAdi / ityadeivamAhUya prasAdya tanmaulyudbhavasyAmerasya gArhapatyanAmadheyamatra saMkalpya arhaddivyamUrtibhAvanayA zraddhAnarUpadivyazaktisamanvitasamyagdarzana bhAvanayA samabhyarcanam // 33 // " OM OM OM OM " ityAdi maMtra par3hakara agnideva ( agni kumAra ) kA AvhAna kare, use prasanna kare arthAt agni jalAve, usa agnikI UparakI jvAlAmeM 'gArhapatya / isa nAmakI kalpanA kare aura arhanta bhagavAnakI divyamUrtikI tathA zraddhAna rUpa divyazakti yukta samyagdarzanakI bhAvanA kara pUjA kare // 33 // . // 33 // .. .. . . .. . . .. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 somasenabhaTTAttaviracita - OM mhI krau prazastaparNasarvalakSaNasampUrNa svAyudhavAhana vadhU cinhasaparivArAH paJcadazatithidevatAH Agacchata Agacchata ityAdi kuNDasya prathamamekhalAyAM tithidevatArcanam // 34 // " OM hI~ krauM " ityAdi maMtrako bolakara kuMDakI prathama mekhalApara pandraha tithi devatoMkI pUjA kare // 34 // OM hA~ kro~ prazastavarNasarvalakSaNasampUrNasvAyudhavAhanava cinhasaparivArA navagrahadevatA AgacchatAgacchatetyAdi dvitIyamekhalAyAM grahapUjA / / 35 / / OM hrI~ me~ ityAdi maMtrakA uccAraNa kara dUsarI mekhalApara grahoMkI pUjA kare // 35 // OM hrI~ krI~ prazastavarNa sarvalakSaNasampUrNasvAyudhavAhana vadhUcinhasaparivArAzcaturNikAyendradevatA AgacchatAgacchatetyAdi / UrdhvamekhalAyAM dvAtriMzadindrArcanam // 36 // yaha maMtra par3hakara tIsarI mekhalApara battIsa iMdroMkI pUjA kare // 36 // OM vahI~ krauM suvarNavarNa sarvalakSaNasampUrNa svAyudhavAhanavadhU cinha saparivAra indradeva AgacchAgacchetyAdi indrArcanam // evaM laghupITheSu dazadikpAlapUjA // 37 // yaha maMtra par3hakara iMdrakI pUjA kare, isI taraha vedI para AThoM dizAoMmeM bane hue ATha laghupIThoMpara ATha dikpAloM kI pUjA kare // 37 // tataH OM =hI~ N sthAlIpAkamumaharAmi svAhA // puSpAkSatairupahArya sthAlIpAkagrahaNam // 38 // isake bAda " OM hrI~ sthAlIpAkamupaharAmi svAhA " yaha par3hakara puSpa akSatoMse bharakara sthAlIpAkako apane pAsa rakkhe // 38 // OM vahI~ homadravyamAdadhAmi svAhA || homadravyAdhAnam // 39 // ise par3hakara homa dravyako apane pAsa rakkhe // 39 // N OM hrI~ AjyapAtramupasthApayAmi svAhA / AjyapAtrasthApanam ||40|| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baivArmikAbAra / yaha par3hakara homa karaneke ghIko apane pAsa sthApana kare // 40 // OM hI rucamupaskaromi svAhA // rucastApanaM mArjanaM jalasecanaM punastApanamagre nidhApanaM ca // 41 // yaha maMtra par3hakara sruka (sucI) arthAt ghI homaneke pAtrakA saMskAra isa prakAra kare ki prathama use Amipara tapAve sekai isake bAda use pauMche, isake bAda usapara jala sA~ce punaH agnipara tapAve / aura apane sAmane rakkheM // 41 // OM hI ruvamupaskaromi svAhA // ruvasthApanaM tathA // 42 // . yaha maMtra bolakara sruva arthAt homa sAmagrIko homaneke pAtrakA sucIkI taraha saMskAra kare sthApanA karai // 42 // OM hI AjyamudrAsayAmi svAhA // darbhapriNDojvalena AjyasyodvAsanamutpAcanamavekSaNaM ca // 43 // yaha maMtra par3hakara dhIko tapAve / vaha isa taraha ki darbhake pUleko jalAkara ghIko uddAsana ( uThAve ) utpAcana (tapAve ) aura avekSaNa ( dekhe ) kare // 43 // OM hI pavitratarajalena dravyazuddhiM karomi svAhA // homadravyaprokSaNam // 44 // yaha maMtra par3hakara dravyazuddhi kare // 44 // OM hI kuzamAdadAmi svAhA ||drbhpuulmaadaay srvdrvysprshnm||45|| yaha maMtra par3hakara darbhake pUleko uThAkara saba dravyase chuvAve // 45 // OM hI paramapavitrAya svAhA ||anaamikaaNgulyaaN pavitradhAraNam // 46 // yaha maMtra par3hakara anAmikA uMgalImeM pavitra pahane // 46 // OM hIM samyagdarzanajJAnacAritrAya svaahaa|| yajJopavItadhAraNam // 47 // yaha maMtra par3hakara yajJopavIta pahane // 47 // OM hI agnikumArAya pariSecanaM karomi svAhA ||agnipryukssnnm 48 // yaha maMtra par3hakara kuMDake cAroM ora pAnIkI dhAra chor3e // 48 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 somasenabhaTTArakaviracita tataH OM hI arha arhatsiddha kevalibhyaH svAhA / OM hI~ paJcadazatithidevebhyaH svAhA / / OM hrI~ navagrahadevebhyaH svAhA // OM hA~ dvAtriMzadindrebhyaH svAhA // OM hI dazalokapAlebhyaH svAhA || OM -hI~ N abhIndrAya svAhA || SaDetAn mantrAnaSTAdazakRtvaH punarAvartanenocArayan sruveNa pratyekamAjyAhutiM kuryAdityAjyAhutayaH // 42 // isake bAda, " OM hrI~ arhai " ityAdi chaha maMtrako aThArahabAra doharA kara bole pratyeka maMtra ko bolakara sUcI ghRtAhuti kare / isa taraha ekasau ATha Ahuti ho jAtI haiM / ise ghR kahate haiM // 49 // OM hA~ arhatparameSThina starpayAmi svAhA / OM hrI~ siddhaparameSThinastarpayAmi svAhA || OM hU~ AcArya parameSThinastarpayAmi svAhA || OM hau upAdhyAyaparameSThinastarpayAmi svAhA // OM haH sarva sAdhuparameSThinastarpayAmi svAhA / / avAMtare paMca tarpaNAni // 50 // " OM hA~ " ityAdi maMtra par3hakara madhyameM pAMca tarpaNa kare / yaha tarpaNa hara eka dravyakA ho . aura homa ho. cukane ke bAda kiyA jAtA hai isa lie ise avAntara tarpaNa kahate hai // 50 // OM hrIM agniM pariSecayAmi svAhA || kSIreNApiryukSaNam // 51 yaha maMtra par3hakara agniko dUdhakI dhAra de // 51 // atha samidhAhutayaH / OM hA~ hI hU~ ho haH asi Au sA svAhA // anena mantreNa samidhAhutayaH kareNa hotavyAH / iti samidhAhomaH 108 / / tataH SaDAjyAhutayaH paJca tarpaNAni paryukSaNaM ca // 52 " ava samidhAhuti kahate haiM " OM hrA~ " ityAdi maMtra ke dvArA hAthase samidhAkI ekasau ATha AhutiyA deveM maMtroccAraNabhI ekasau ATha vAra kare isake bAda pUrvokta chaha ghRtAhuti ke maMtra par3hakara chaha ghRtAhuti deve | pAMca tarpaNa kare aura agnikA parIkSaNa kre| agnike cAroM ora dUdhakI dhAra dene ko paryukSaNa kahate haiM // 52 // 1 nitya yajJameM hamezaha yajJopavIta badala lenekI koI AvazyakatA nahIM hai nityayajJameM to usa purAne yajJopavItaparahI jalagandha lagAve aura naimittika yajJameM nayA yajJopavIta dhAraNa kare / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 151 atha lvNgaadyaahutyH|| OM hA~ arhadabhyaH svaahaa| OM hI sidhdebhyaH svAhA / OM hU~ sUribhyaH svaahaa| OM hA~ pAThakebhyaH svAhA / OM nhaH sarvasAdhubhyaH svAhA // OM hI jinadharmebhyaH svAhA / OM hI jinAgamebhyaH svAhA / OM mhI jinAlayebhyaH svAhA / OM mhI samyagdarzanAya svAhA / OM hI samyagjJAnAya svAhA / OM hI samyakcAritrAya svAhA / OM hI jayAdyaSTadevatAbhyaH svAhA / OM hI SoDazavidyAdevatAbhyaH svAhA / OM hI caturviMzatiyakSebhyaH svAhA / OM hI caturviMzatiyakSImyaH svAhA / OM hI caturdazabha vanavAsibhyaH svAhA OM hI aSTavidhavyantarebhyaH svAhA OM hI caturvidhajyotirindrebhyaH svAhA / OM hI dvAdazavidhakalpavAsibhyaH svAhA / OM hI aSTavidhakalpavAsibhyaH svAhA / OM hI dazadikpAlakebhyaH svAhA / OM hI navagrahebhyaH svAhA / OM hI aSTavidhakalpavAsibhyaH svAhA / OM hI agnIndrAya svAhA / OM svAhA bhUH svAhA / bhuvaH svAhA / svaH svAhA // etAn saptavizAntamantrA~zcatuvArAnuccAye pratyekaM lavaMgagandhAkSataguggulutilazAlikuGkumakapUralAjAguruzarkarAbhirAhutIH rucA juhuyAt // iti lvnggaadyaahutyH|| 108 // 53 // " OM hrIM arhasya " ityAdi sattAIsa maMtroMkA cAra cAra vAra uccAraNa kara haraeka maMtrako lauMga-gandha-ajhata-guggula-tila-zAlI-kuMkuma-kapUra-lAjA-( bhune cAMvala ) aguru-aura zakkara inakI sUcIse AhUtiyAM deve / isa prakAra 108 ekasau ATha AhUti de // 53 // . // pUrvavat SaDAjyAhutipaJcatapaNaikaparyukSaNAni // 54 // . . isake bAda pahale kI taraha chaha ghRtAhUti paMcatarpaNa aura eka paryukSaNa kare / inake karate samaya pUrvokta maMtroMko bolatA jAya // 54 // ||ath piitthikaamntrH|| OM satyajAtAya namaH / OM arhajjAtAya namaH OM paramajAtAya nmH| OM anupamajAtAya namaH OM svapradhAnAya namaH / OM acalAya nmH| OM akSayAya namaH / OM avyAbAdhAya namaH / OM anantajJAnAya nmH| OM anantadarzanAya namaH / OM anantavIryAya namaH / OM anantasu Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita khAya namaH / OM nIrajase namaH / OM nirmalAya namaH / OM acchedyAya namaH / OM abhedyAya namaH / OM ajarAya namaH / OM aparAya namaH / OM aprameyAya namaH / OM agarbhavAsAya namaH / OM akSobhyAya namaH / OM avilInAya namaH / OM paramathanAya namaH / OM paramakASThayogarUpAya namaH / OM lokAgranivAsine namaH / OM paramAsiddhebhyo namaH / OM arhatsiddhebhyo namaH / OM kevalisiddhebhyo namaH / OM antakRtsiddhebhyo namaH OM paraMparasiddhabhyo namaH / OM anAdiparamasiddhebhyo namaH / OM anAdyanupamasiddhebhyo namaH / OM samyagdRSTe Asannabhavya nirvANapUjArha agnIndrAya svAhA ||sevaaphlN SaTparamasthAnaM bhavatu / apamRtyunAzanaM bhavatu // pIThikAmantrAH // pIThikAmantrairetaiH patriMzadbhedabhinnaiH pratimantraM trivAramuccAritaiH zAlyanakSIraghRtabhakSyapAyasazarkarArambhAphalarmilitairannAhutIH srucA juhuyAt // 108 // punarAjyAhutitarpaNaparyukSaNAni // 55 // . "OM satyajAtAya namaH // ityAdi chattIsa maMtra pIThikA maMtroMkA haraekakA tIna tIna vAra uccAraNa kareM pratyekake aMntameM, zAlI, anna, dUdha, ghI, dUsare khAneke padArtha, khovA, zakkara aura kele ina sabako milAkara sUcIke dvArA annAhUta deve / yaha bhI 108 vAra ho jAtI hai isake bAda phira chaha ghRtAhUti pAMcatarpaNa aura eka paryukSaNa kare // 55 // ||ath pUrNAhutiH // OM tithidevAH paJcadazadhA prasIdantu / navagrahadevAH pratyavAyaharA bhavantu / bhAvanAdayo dvAtriMzaddevA indrAH pramodantu / indrAdayo vizve dikpAlAH pAlayantu / anIndramaulyudbhavA'pyanidevatA prasannA bhavatu / zeSAH sarve'pi devA ete rAjAnaM virAjayantu / dAtAraM tarpayantu / saMgha zlAghayantu / vRSTiM varSayantu / vighnaM vighAtayantu / mArI nivArayantu / OM hI namo'rhate bhagavate pUrNajvalitajJAnAya sampUrNaphalArdhyA pUrNAhutiM vidadhmahe // iti pUrNAhutiH // 56 // "OM tithidevAH // ityAdi maMtroMke dvArA pUrNAhUti deve / pUrNAhUtimeM phala aura pUjAkA dravya honA caahie| pUrmAhUtike maMtra pUrNa hoM vahAM taka barAbara eka sarIkhI ghIkI dhAra chor3atA rahe // 56 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / tato mukulitakaraH- OM darpaNodyotajJAnaprajvalita sarvalokaprakAzaka bhagavannarhan ! zraddhAM medhAM prajJAM buddhiM zriyaM balaM AyuSyaM teja ArogyaM sarvazAnti vidhehi svAhA / etatpaThitvA samprArthya zAntidhArAM nipAtya puSpAjaliM prakSipya caityAdibhaktitrayaM caturviMzatistavanaM vA paThitvA paJcAGgaM praNamya taddivyabhasma samAdAya lalATAdau svayaM dhRtvA anyAnapi dadyAt // 57 // 153 isake bAda hAtha joDakara " OM darpaNoyota " ityAdi maMtra par3he, prArthanA kare, zAnti dhArA de, puSpAMjali kSepaNa kare, caitya vagairaha kI tIna bhakti athavA cauvIsa tIrthakaroMkI stuti par3he aura paMcAMga namaskAra kara homakI divya bhasmako lekara lalATa vagairaha sthAnoMpara lagAve aura auroMkobhI deve // 57 // iti homavidhiM kRtvA tatrasthAM jinapratimAM siddhAyatanayantrANi pUrvanirmApitajinagRhAbhyantare saMsthApya punaH punarnamaskAraM kRtvA nityavrataM gRhItvA devAnvisarjayet // 58 // isa taraha homa vidhiko karake homa sthAnameM lAkara virAjamAna kI huI jina pratimA ko aura siddhAdi yaMtroMko jinamandira meM sthApana kara bArabAra namaskAra kara, nityavrata grahaNa kara, bAkIke saba devoMkA visarjana kare // 58 // kSetrapAlAdikArcana. OM hI krau prazastavarNAH sarvalakSaNasampUrNAH svAyudhavAhanasametAH kSetrapAlAH ! zriyo gandharvAH kinnarAH pretA bhUtAH sarve OM bhUrbhuvaH svaH svAhA imaM sArghyaM carumamRtamiva svastikaM yajJabhAgaM gRhNIta gRhIta / iti kSetrapAlAdidvArapAlAnabhyarcayet // 59 // " OM hrI~ " ityAdi maMtra par3hakara kSetrapAlAdi dvArapAloMkI pUjA kare arthAt gaMdhAdi aSTadravyoM kA ardha, naivedya, svastika aura yajJa bhAga car3hAve // 59 // vAstudevatArcana. tato nijagRhAGgaNamadhyadezaprakalpitAyAM yathocitAyAmavistArotsedhacaturasravedikAyAM- OM hI krauM prazastavarNAH sarvalakSaNasampUrNA yAnAyudhayuvatijanasahitA vAstudevAH / sarve'pi OM bhUrbhuvaH svaH svAhA idamarghya carumamRtamiva svastikaM yajJabhAgaM gRhNIta gRhNIta | iti vAstudevAn samarcayet // 60 // 2. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita isake bAda, apane gharake bIca AMganameM banI huI yogya lambI, caur3I, U~cI aura caukona vedIke Upara " OM hrIM // ityAdi maMtra par3akara vAstu devoMkA pUjana kare // 60 // tithidevatArthanA tatastatra-OM hI kau prazastavarNa sarvalakSaNasampUrNa mAnAyudhayukttijanasahita yakSadeva ! idamayaM baliM gRhANa gRhANa iti pratipadine yakSadevaM samacayet / dvitIyAyAM tithau vaizvAnaraM, tRtIyAyAM rAkSasaM, caturthI niti, paJcamyAM pannagaM, SaSThayAmasuraM, saptamyAM sukumAraM aSTamyAM pitRdevaM, navamyAM vizvamAlinaM, dazamyAM camaraM, ekAdazyAM vairocanaM. dvAdazyAM mahAvidyAM trayodazyAM mAradevaM, caturdazyAM vizvezvaraM, parvAnte piNDabhujaM, evaM tattaddineSu tithidevatA abhyarcayet // 61 // isake bAda vahIM para " OM hrIM" ityAdi maMtra par3hakara jisa dina jo tithi ho usI devatAkI pUjA kare / arthAt pratipat ( par3avA ) ke dina yakSadevakI, daujako vaizvAnarakI, tIjako rAkSasoMkI, cauthako nikratikI, paMcamIko pannagakI, chaThako asurakI, saptamIko sukumArakI, aSTamIko pitRdevakI, navamIko vizvamAlinIkI, dazamIko camarakI, ekAdazIko vairocanakI, dvAdazIko mahAvidyAkI, trayodazIko mAredevakI, caturdazIko vizvezvarakI, parvake aMta dinako arthAt amAvAsyA aura pUrNamAsIko piNDabhujakI pUjA-satkAra kare / / 61 // vAradevatArcana tataH-OM hI kau prazastavarNa sarvalakSaNasampUrNa yAnAyudhayuvatijanasahita Aditya ! imaM baliM gRhANa gRhANa svAhA / evaM ravau raviM, some somaM, bhaume bhauma, budhe budha, bRhaspatau guru, zukre zukra, zanau zani, evamarcayet // 62 // isake bAda "OM hI " ityAdi maMtra par3hakara ravivArako sUryakI, somavArako candrakI, maMgalako maMgalakI, budhako budhakI, bRhaspatiko bRhaspatikI, zukrako zukrakI, aura zaniko zanikI pUjA kare // 62 // grahadevatArcana. tato gRhiNI gRhAbhyantare pUrvoktasatyadevatA arhadAdayaH, kriyAdevatA agnyAdayaH, gRhadevatA dhanadAdyaH, kuladevatAH padmAvatyAdayaH, etA. ndevAnaceyet mantrapUrvakam / tato dvArapAlAn pUjayet / jalAJjalinA pitradevA~starpayet / iti gRhasthAnAM nityakarma // 63 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 165 . isake bAda yajamAnakI dharmapatnI apane gharameM arhadAdi satyadevatoMkI, abhiAdi kriyA devoMkI, dhanada Adi gRhadevatoMkI aura padmAvatI Adi kuladevatoMkI maMtra pUrvaka pUjA kare, iseke bAda dvArapAloMkI pUjA kare, tathA jalAalise pitRdevoMkA tarpaNa kare / isa taraha gRhasthoMkA nitya karma hotA hai // 63 // evaM sumantravidhipUrvakamatra kArya, devArcanaM sukhakaraM jinarAjamArgam / kurvanti ye naravarAstadupAsakAH syuH, svargApavarmaphalasAdhanasAdhakAzca // 1 // isa taraha maMtroMke dvArA vidhipUrvaka sukha pradAna karanevAlA devArcana karanA cAhie / jo puruSa jinarAjake batAye hue mArgakA anusaraNa-AcaraNa karate haiM ve unake upAsaka aura svarga -mokSake phaloMke kAraNoM ko sAdhanevAle bana jAte haiM // 1 // karmapratItijananaM gRhiNAM yaduktaM zrIbrahmasUrivaraviprakaSIzvareNa / samyaktadeva vidhivatpravilokya sUktaM zrIsomasenamunibhiH zubhamantrapUrvam // 2 // zrI brahmasUrine giristoMko nitya naimittikakA jJAna honeke lie jo upAya batAyA hai usako acchI taraha dekhakara zubha maMtroM pUrvaka, vidhi sahita, mujha somadeva munine kahA hai // 2 // iti dharmarasikazAstre trivarNAcAre paJcamo'dhyAyaH / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . chaThA adhyaay| anantamahimopetamanantaguNasAgaram / anantasukhasampannamanantaM praNamAmyaham // 1 // jo ananta mahimA yukta haiM, ananta guNoMke samudra haiM, aura ananta sukha sampanna haiM una anantanAtha paramAtmAko maiM, namaskAra karatA hUM // 1 // aba jina caityAlayakA lakSaNa batAte haiM zakunaM zrIguruM pRSThavA japtvA karNapizAcinIm / tadupadezataH kuryAjjinAgAraM manoharam // 2 // . apane zrIguruse zakuna pUchakara aura karNapizAcinI maMtrako japakara una ( guru ) ke upadezake anusAra manohara jinamandira banavAve // 2 // karNapizAcinI yNtr| ..... yantraM vilikhya pUrvoktavidhinA kAMsyabhAjane / tasyAgre tu japaM kuryAt kAJjikAhArabhuktimAk // 3 // pokta vidhAna pUrvaka kAMsIke vartanapara maMtra likhakara usa yaMtrake sAmane japa kare / japa karanevAlA puruSa usa dina kevala kAJikA-AhAra kare // 3 // isa tarahakA yaMtra bnvaave| OM joge magge | OM hI saH halbI ha hI OM * yantrasthApanA OM / | iti yantram / atha maMtra:-OM joge bhagge tacce bhUde bhavve bhavisse akkhe pakkhe jinapArve zrI hI strI karNapizAcinIM namaH / iti mantraH yaMtrake sAmane yaha maMtra jpe| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtIpuSpasahasrANi japtvA dvAdaza sdRshH| vidhinA dattahomasya vidyA siddhayati varNinaH // 4 // ukta maMtrake jAti puSpoMdvArA bAraha hajAra jApa karanese vidhipUrvaka homa karanevAle samyagdRSTi brahmacArIko vidyA ( karNapizAcanI maMtra ) siddha hotI hai // 4 // sAnAhate muni mukhajyotiHstrIkAradhIrimAm / japan zRNoti ca pazyatyapi jAgracchubhAzubham // 5 // anAhata maMtra yukta hrIM isa akSarake mastakapara jisake mukhakI jyoti hai aura jisakA strI jaisA AkAra hai rese isa karNapizAcenI maMtrakA jApa karanevAlA puruSa apane bhAvI zubha-azubhako jAnatA hai aura pratyakSa dekhatA hai // 5 // jina mandirakI bhUmikA lakSaNa. bhuupaataalkssetrpiitthvaastudvaarshilaarcnaaH| kRtvA naraM pravizyArI nyasyAtrAropayeddhvajam // 6 // jaina caityAlayaM caityamuta nirmApayecchubham / / vAJcchan svasya nRpAdezca vAstuzAstraM na lakSayet // 7 // bhaMpAtAla, ( maMdirakI nIba ) kSetra, pITha, vAstu, dvAra, aura zilA inakI pUjA kara putalA rakhakara usakI pUjA kare aura yahA~para dhvajAropaNa kare / apane ora rAjA-prajAko zubha kI kAmanA karatA huA jina caityAlaya aura jina pratimA banavAve / tathA vAstu zAstrakA ullaMghana . na kare arthAt saba vidhi vAstuzAstrake anusAra kare // 6 // 7 // ramye snigdhAM sugandhAdidUrvAdyADhyAM svataH zucim / jinajanmAdinA vA'smai svIkuryAdbhUmimuttamAm // 8 // ___ jo uttama ramaNIya sthAna meM ho, snigdha ho, sugandha Adi yA dUrvA (dUba) Adi saMyukta ho, svayaM pavitra ho, athavA-jinendrake paMcakalyANa Adise pavitra ho aisI uttama jamIna jina mandira banavAneke liye svIkAra kare-pasanda kare // 8 // uttama madhyama aura jaghanya bhUmikI parIkSA. . khAtvA hastamadhaH pUrNe garne tenaiva pAMsunA! tadAdhikyasamonatvaiH zreSThA madhyA'dhamA ca bhUH // 9 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 somasenabhaTTAtkAkticita usa jamInameM eka hAtha gaharA aura eka hAtha caur3A eka gar3hA khode aura usI miTTI se usa gaDheko bharade / yadi vaha miTTI usa gar3hake bhara jAnepara gar3hese uMcI raha jAya to jamIna ko uttama samajhe, yadi miTTI gar3heke barAbara ho to madhyama aura gar3hese nIcI raha jAya to jaghanya samajhe // 9 // pradoSe kaTasaMruddhatamisrAyAM ca tadbhuvi / OM hUM phaDityastramantratrAtAyAmAmabhAjane // 10 // Amakumbho'rdhvage sarpiH pUrNe pUrvAditaH sitAm / raktAM pItAsitAM nyasya varti sarvAH prabodhya tAH // 11 // anAdisiddhamantreNa mantrayedAghRtakSayAt / zuddhaM jvalantISu zubhaM vidhyAtISvazubhaM vadet // 12 // OM hUM phaT iti astramantraH / OM Namo arahaMtANamityAdi dhammo saraNaM pavvajjAmiparyantaM nhauM zAntiM kuru kuru svAhA ityanAdimantraH / jamInako bhI burI jAnanekA dUsarA upAya yaha haiM ki sUryAsta ho jAnepara jaba kuchakucha andherA chA jAya taba thor3IsI jamInake cAroM aura parakoTeke mAninda caTAI bAMdha de jisase usameM havA kA praveza na ho sake / bAda usa jamInapara " OM hU~ phaT " yaha astra maMtra likhe usake Upara eka miTTIkA kaccA ghar3A rakha kara usa ghar3epara eka kaccA miTTIkA diyA rakha de. usa diyeko ghIse labAlaba bharade, aura usameM pUrva dizAmeM sapheda, dakSiNa dizAmeM lAla, pazcima dizA meM pIlI aura uttara dizAmeM kAlI battI dharakara saba battiyoMko jalAve aura unhe anAdi siddhamaMtra ke dvArA maMtrita krde| yadi ghRta nibaTane taka ve battiyAM sApha jalatI raheM to jamInako zubha samajhe aura yadi bujhatI huI mAlUma par3eM to azubha samajhe // 10 // 11 // 12 // 66 OM hU~ phaT " yaha astra maMtra hai / Namo ityAdi anAdi maMtra hai / pAtAlavAstupUjana / evaM saMgRhya sadbhUmiM sudine'bhyarca vAstvadhaH / saMzodhyAdhyardhamambhobhiH prAgdharAvadhi vA tathA // 13 // pAtAlavAstu sampUjya prapUryAbhyApya tAM samAt / prAsAda lokazAstrajJo dizaH saMzodhya sUtrayet // 14 // isa prakAra jamInakI parIkSA kara acche muhUrtameM usakI pUjA kre| bAda usa jamInako pAna sIMca kara zuddha kare / usameM eka khaDDA khode / usa khaDDemeM pAtAla vAstukI pUjA kare | bAda choTechoTe 1 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - varNikAcAra / pattharake TukaDoMse usa gaDhekA pUrakara use pahalI jamInake barAbara samatala kara de / isa prakAra loka vyavahAra aura vAstuzAstrako jAnanevAlA girasta dizAoMkA vicAra kara jinamandira banavAnA AraMbha kare // 13 // 14 // pratiSThAdiSu zAstreSu yaduktaM gehalakSaNam / tena mArgeNa saMskuryAjinAgAraM zubhAvaham // 15 // pratiSThAdizAstroMmeM jo makAna banavAnekA lakSaNa kahA gayA hai. usIke anusAra zubhako denevAlA jinamandira banavAve // 15 // mUleSu pAradaM kSiptvA zrIkhaNDaM kuMkumaM tathA / prathamaM sthApayedgarbha koNeSu ca catuSTayam // 16 // teSAmupari saMsthApya zilAH paJca yathAkramam / pRthamantraizca sampUjya.pazcAnAM parameSThinAm // 17 // dAnaM taptAdiyuktAnAM datvA sammAnapUrvakam / sarvavighnopazAntyarthaM svakSetre bhrAmayedalim // 18 // pAyA bharaneke patthara rakhanekI jagahapara pArA, ghisAhuA candana, tathA kuMkuMma rakhakara unake Upara yathAkramase pAMca patthara rakkhe unameMse eka patthara uThA kara prathama madhyameM rakkhe. aura cAra patthara judA judA cAroM konoM meM rakkhe bAda paMca parameSThIkI pRthak pRthak maMtrodvArA pUjA kara kArIgaroMko Ava-AdarapUrvaka inAma dekara sAre vighnoMkI zAntike lie usa kSetrakI pUjA kare // 16 // 17 // 18 // pIThabandhaM tataH kuryaatpraasaadsyaanusaartH| Adau garbhagRhaM dvAre tataH mUtranivAsakam // 19 // tato maNDapavinyAsaM vedikAsthAnamuttamam / . dvArAdahizcatuHpArve citrazAlAM manoharAm // 20 // vyAkhyAnakAraNasthAnaM nATyazAlAM vicitritAm / vAdyanirghoSakAsthAnaM mAnastambhaM manoharam // 21 // ityAdilakSaNopetaM jinagehaM samApya ca / / jinabimbArthamAnetuM gacchecchilpisamanvitaH // 22 // . sumuhUrte sunakSatre vaadyvaibhvsNyutH| prasiddhapuNyadezeSu nadInagavaneSu ca // 23 // susnigdhAM kaThinAM caiva sukhadAM susvarAM zilAm / samAnIya jinendrasya bimbaM kArya suzilpibhiH // 24 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita pazcAt, jinamandirakI laMbAI caur3AIke anusAra pIThabandha arthAt vedI rakhane ke lie eka cabUtarA banavAle / bAda sabase pahale garbhAgAra taiyAra karAyA jAya / isake bAda kramase daravAje, sUtranivAsanAmakA sthAna, maNDapa, aura vedikA banavAve / maNDapake daravAjoMse bAhara cAroM pasavADoMmeM eka manohara citrazAlA, zAstra-vyAkhyAna sthAna (svAdhyAya zAlA ), haraeka prakArake citrAmoMse citrita eka nATyazAlA, vAyazAlA (bAje bajAnekA sthAna ) aura eka sundara mAnastaMbhakI racanA karAve / ityAdi sulakSaNoMse bharApUrA jinamadira banavAve / jaba bhandira banakara pUrNa hojAya taba kArIgAroMko sAtha lekara acche muhUrtameM gAje bAje aura uttama ThATa-bATa ke sAtha jinabiMba banavAneke lie zilA lAneko jaave| prasiddha prasiddha puNyasthAnoMmeM ghUmakara nadI, parvata aura vanameM jAkara, acchI cikanI, kaThina, sukhadenevAlI, bajAnese jisameM sura acchA nikalatA ho aisI uttama zilA lAkara use jinabiMba banavAne ke lie acche zilpikAroMke sipurda kare // 19 // jinabiMbalakSaNa. kakSAdiromahInAGgazmazrurekhAvivarjitam / sthitaM pralambitahastaM zrIvatsADhyaM digambaram // 25 // palyaGkAsanaM vA kuryAcchilpizAstrAnusArataH / nirAyudhaM ca niHstrI bhrUkSepAdivivarjitam // 26 // nirAbharaNakaM caiva praphullavadanAkSikam / sauvarNa rAjataM vA'pi paittalaM kAMsya tathA // 27 // prAvAlaM mauktikaM caiva vaiDUryAdisuratnajam / citrajaM ca tathA lepyaM kacicandanajaM matam // 28 / / prAtihAyoSTakopetaM sampUrNAvayavaM zubham / / bhAvarUpAnuviddhAGgaM kArayedvimbamarhataH // 29 / / jo jinabiMba taiyAra karAyA jAya vaha ina lakSaNoMse yukta honA cAhie. jinabiMbake kUkha Adi sthAnoMmeM bAloMke cinha na hoM, hajAmata vagairaha kI rekhA na ho, khaDgAsanaho, jisake donoM hAtha sIdhe lambe laTakate hue hoM, zrIvatsa cinhavAlA ho, digambara ho, athavA khaDgAsana na ho to palyakAsana (padmAsana) ho arthAt khaDgAsana yA padmAsana ina donoM se koI sA AkAravAlA ho yaha nahIM ki khagAsana hI ho yA padmAsana hI ho, jisakI racanA zilpazAstrake anusAra ho, gadA tomara Adi AyudhoMse rahita ho, strI rahita ho, bhra-kSepa Adi doSoMse rahita ho, AbharaNa Adi se rahita ho, jisakA ceharA aura naitra praphullita ho, vaha jinabiMba cAhe pattharakA ho, cAhe sonA, cAMdI, pItala, kAMsA, pravAla, motI aura acche 2 vaiDUryAdi ratnoMkA ho / tathA citraja-citrako lepya-mandirakI divAlapara citrAmakI banIhuI aura kahIM kahIM candanakI pratimA bhI mAnI gaI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / hai, chatra cAmara Adi ATha prAtihAryoMse yukta ho, jisake zArIrika avayava paripUrNa aura zubha hoM, dekhanemeM aisA ho ki jo manuSyoMke bhAvoMko apanI ora kheMcatI ho arthAt vItarAgatA ko lie hue ho // 25 // 26 // 27 // 28 // 29 // prAtihAvinA zuddhaM siddhabimbamapIdRzam / sUrINAM pAThakAnAM ca sAdhUnAM ca yathAgamam // 30 // ... prAtihArya ko chor3a siddha-bimba bhI aisAhI honA cAhie / tathA AcArya upAdhyAya aura sAdhuoM kI pratimA bhI Agamake anusAra aisIhI honI cAhie // 30 // vAme ca yakSIM bibhrANaM dakSiNe yakSamuttamam / navagrahAnadhobhAge madhye ca kSetrapAlakam // 31 // yakSANAM devatAnAM ca sarvAlaGkArabhUSitam / svavAhanAyudhopetaM kuryAtsarvAGgasundaram // 32 // usa arhantakI pratimAke bAI ora yakSI ho, dAhinI ora yakSa ho, pratimAke nIcale bhAgameM navagraha hoM, pIThake madhyameM kSetrapAla ho| tathA yakSoM aura yakSiyoM kI pratimA sampUrNa alaMkAroMse sajI huI, apane apane vAhana aura Ayudhose yukta sarvAMga sundara banAve // 31 // 32 // lakSaNairapi saMyuktaM vimba dRSTivivarjitam / na zobhate yatastasmAtkudRSTiprakAzanam // 33 // yadi pratimA ukta lakSaNoMse yukta ho parantu usakI dRSTi-najara ThIka ThIka na ho to vaha dekhane meM sundara nahIM lagatI hai, isa lie pratimA kI dRSTi spaSTa banavAnA cAhie // 33 // pratimAkI dRSTi va hInAdhika aMga-upAMgakA phala / arthanAzaM virAdhaM ca tiryagdRSTebhayaM tadA / adhastAtputranAzaM ca bhAryAmaraNamUrdhvadRk // 34 // zokamudvegasantApaM sadA kuryAddhanakSayam / zAntA saubhAgyaputrArtha zAntivRddhipradAnahak // 35 // sadoSA ca na kartavyA yataH syAdazubhAvahA / kuryAdraudrI prabho zaM kRzAGgI dravyasaMkSayam // 36 // saMkSiptAGgI kSayaM kuryAcipiTA duHkhadAyinI / .. vinetrA netravidhvaMsI hInavaktrA tvabhoginI // 37 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita vyAdhi mahodarI kuryAddhRdrogaM hRdaye kazA / aGgahInA sutaM hanyAcchuSkajaGghA narendrahA // 38 // pAdahInA janaM hanyAtkaTihInA ca vAhanam / jJAtvaivaM pUjayejjainI pratimAM doSavarjitAm // 39 // pratimA kI dRSTi yadi Ter3hI ho to pratimA banavAne vAleke dhanakA nAza hotA hai, sabase vaira virodha par3ajAtA hai, aura usako nAnA prakArake bhaya utpanna hote rahate haiM / yadi usakI dRSTi nIceko ho to putrakA nAza hotA hai, yadi dRSTi Uparako ho to strIkA maraNa hotA hai, aura vaha zoka, udvega santApa aura dhanakA kSaya karatI hai / yadi pratimA zAnta ho to vaha saubhAgya aura putrotpattike lie aura zAntiko baDhAnevAlI hotI hai; sadoSa pratimA kabhI na banavAnA cAhie, kyoMki vaha azubha karanevAlI hotI hai / rudrAkAra pratimA svAmIkA nAza karanevAlI aura kRza aMgavAlI pratimA dravyakA kSaya karanevAlI hotI hai / sikuDe hue aMgavAlI pratimA kulakA kSaya karatI hai, cipaTI duHkha karanevAlI hotI hai, netrarahita pratimA netrakA vidhvaMsa karanevAlI hotI hai / mukharahita pratimA bhogoMko haraNa karane vAlI hotI hai / bar3e peTavAlI vyAdhi utpanna karatI hai, hRdayameM kRza pratimA hRdayameM roga paidA karatI hai, aMgahIna pratimA putrakA nAza karatI hai, zuSka jaMghAvAlI rAjAkA ghAta karanevAlI hotI hai pairahIna pratimA manuSyoMkA kSaya karatI hai| kaTihIna pratimA savArIke vAhana AdikA kSaya karanevAlI hotI hai| isa lie ina saba doSoMko jAnakara jainiyoMko nirdoSa pratimAkI pUjA karanA cAhie // 34 // 35 // 36 // 37 // 38 // 39 // pratiSThAM ca yathAzakti kuryAdgurUpadezataH / sthiraM cAnucalaM bimbaM sthApayitvAtra pUjayet // 40 // guruke upadezAnusAra apanI zakti-mAphika pratimA banavAve / tathA sthira kiMvA cala pratimAkI sthApanA kara usakI pUjA kare // 40 // girastoMke gharoMmeM rakhane yogya prtimaa| dvAdazAMgulaparyantaM yavASThAMzAditaH kramAt / svagRhe pUjayegimbaM na kadAcittatodhikam // 41 // apane gharameM yavake AThaveM bhAgako Adi lekara kramase bAraha aMgulaparyantakI pratimAkI pUjA kareM isase adhika AkAravAlI pratimAkI gharameM pUjA kabhI na kare / bhAvArtha-gharameM pratimA kamase kama jauke AThaveM hisse pramANa aura jiyAdAse jiyAdA bAraha aMgula-eka veMta pramANa virAjamAna kare isase adhika nahIM // 41 // 1 na vitastyadhikAM jAtu pratimA svagRhe'rcayet / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcA caityAlayasya caityasya lakSma saMkSepato mayA / varNitaM ca tato vakSye vandanAdivicArakam // 42 // yahAM taka caitya aura caityAlayakA lakSaNa saMkSapase kahA gayA, aba isake Age vandanA AdikA vicAra karate haiM // 42 // homazAlAse uThakara caityAlaya - mandirako jAve / tasmAtsvasthamanIbhavan bhavabhayAdbhItaH sadA dhArmiko madhyenAgarikaM jinendrabhavanaM ghaNTAdhvajAbhUSitam / dharmadhyAnaparAspadaM sukhakaraM saddravyapUjAnvita IryAyAH pathazodhayan sa yativaddehAdvrajecchrAvakaH // 43 // 163 homa Adi se svastha citta ho kara, saMsArake sampUrNabhayoMse hamezaha DaratA huA, dhArmika girasta, uttama pUjAsAmagrI sAthameM lekara IryAIpathazuddhipUrvaka, nagarake bIcameM bane hue, ghaMTA-vajAoM se susajjita, dharmyayAnake karanekA utkRSTa sthAna, sukhako karanevAle jinacaityAlayako mahAmunikI taraha apane gharase ravAnA hove // 43 // bahirdvAre tataH sthitvA namaskArapurassaram / saMstuyAcchrIjinAgAraM paramAnandanirbharam // 44 // vahAM pahuMcakara jinamaMdirako namaskAra kare aura bAhara daravAjepara khar3A raha kara parama AnaMda karanevAle zrIjina- caityAlayakI stuti kare // 44 // sapadi vijitamAraH susthitAcArasAraH kSapitaduritabhAraH prAptasadbodhapAraH / surakRtasukhasAraH zaMsitazrIvihAraH parigataparapuNyo jainanAtho mude'stu / / 45 / / ve jina bhagavAn mere kalyANake karanevAle hoveM / jinane kSaNabharameM kAmadevako apane kAbU meM kara liyA hai. jo samyak AcaraNapara ArUDha ho cuke haiM, jinane cAra ghAtiyArUpa mahApApake bojhako apanese alahadA kara diyA hai, jo sadbodha ke pArako pAcuke haiM, jinake lie devoMke dvArA sukha-sAmagrI juTAI jAtI hai, jinakA vihAra atyanta prazaMsanIya hai aura jinane utkRSTa puNya prApta kiyA hai| yaha zloka par3hakara namaskAra kare // 45 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 somasenabhaTTArakaviracitaM uccairgopurarAjitena suvRtaM sAlena rambena vai zAlAmaNDapatoraNAnvitavaraM zrIbhavyasaMdhairbhRtam / gItairvAdyaninAdagarjanivahaiH zobhAparaM maMgalam jainendraM bhavanaM girIndrasadRzaM pazyettataH zrAvakaH || 46 // isake bAda vaha zrAvaka, UMce UMce daravAjoMse suzobhita, manohara parakoTese ber3he hue, zAlA maNDapa aura toraNase yukta, bhavya samUhoM se khacAkhaca bhare hue, gIta bAje vagairaha ke zabdoM se guMjAra karate hue, parama ramaNIya, maMgalasvarUpa, sumeruke samAna UMce zrIjinamandirakA avalokana kare // 46 // caityAlaya stuti / kusumasaghanamAlA dhUpakumbhA vizAlAzramarayuvatitAnA nartakI nRtyagAnA | kanakakalazaketUttuGgazRGgAgrazAlA suranarapazusiMhA yatra tiSThanti nityam // 47 // jisameM, daravAjoM para phUloMkI mAlAeM laTaka rahI haiM, bar3e bar3e dhUpa-ghaTa jahAMpara rakkhe hue haiM, yuvatiyA~ camara Dhaura rahI haiM, nAcanevAliyAM nAca rahI haiM aura maMgalagAna kara rahI haiM, jisake uMce zikharapara sonekeM kalaza caDhe hue haiM, dhvajAe~ phaharI rahI haiM, jisameM deva manuSya pazu siMha Adi saba jAtike prANI apanA apanA vairabhAva chor3a kara eka jagaha nirantara baiThate haiM // 47 // zrImatpavitramakalaGkamanantakalpaM svAyambhuvaM sakalamaMgalamAditIrtham / nityotsavaM maNimayaM nilayaM jinAnAM trailokyabhUSaNamahaM zaraNaM prapadye // 48 // jo parama pavitra hai, bure karmoMse rahita nirdoSa hai, ananta kalpaparyanta paramAtmA ke rahanekA sthAna hai, sakala maMgaloM meM uttama maMgala hai, mukhya tIrthasthAna hai, jisameM nirantara utsava hote rahate haiM, jo acche acche maNiyoMkA banAyA gayA hai aura tIna lokakA bhUSaNabhUta hai, aise jina caityAlayakI zaraNako Aja maiM prApta huA hUM // 48 // jayati suranarendra zrIsudhAnirjhariNyAH kuladharaNidharo'yaM jainacaityAbhirAmaH / pravipula phaladharmAno kahAgrapravAlaprasarazikharazumbhatketanaH zrIniketaH // 49 // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo devoM aura rAjAoMkI vibhUtirUpI amRtakI nadIke nikalanekA kulaparvata hai, jinaprati mAoMse atyanta zobhAyamAna hai, jisake zikharapara jo dhujAeM pharrA rahI haiM ve aisI jAna paDatI haiM mAnoM bar3e bar3e phaloMke mArase jhukahue dharmarUpI kalpavRkSakI navIna komala kauMpaleM hI cAroM ora phala rahI ho aura jo lakSmIkA nivAsa sthAna hai aisA zrIjinamAndara jayavaMta rahe // 49 // mandira prvesh| ityAdivarNanopetaM jinendrabhavanaM gRhii| gatvopavizya zAlAyAM pAdau prakSAlayettataH // 50 // ityAdi varNanAse yukta zrI jinamandirameM jAve aura snAnazAlAmeM baiTha kara paira dhove // 50 // vAratrayaM cetasi niHsahIti zabdaM girA komalayA nitAntam / samuccaran dvArata eva bhaktyA jainaM nirIkSeta dRzA subimbam // 51 // zrI jinamaMdirake daravAjemeM praveza karatehI apane nirmala hRdayameM tIna vAra nisahI isa zabdakA atyanta komala vANIdvArA uccAraNa karatA huA zrI jinapratibiMbakA apane netroMse nirIkSaNa kare // 51 // triHparItya jinabimbamuttamaM hastayugmamupadhAya bhAlake / nindayanijamanekadoSataH svairguNairjinavaraM stuyAtsukham / / 52 // bAda zrI jinabiMbake tIna pradakSiNA (parikramA) lagA kara donoM hAthoMko sirapara rakha kara namaskAra kare / aura apanI aneka zeSoMse bharapUra nindA karatA hubhA uttama guNoMdvArA zrI jinendrakA yazogAna kare // 52 // dvArapAlA~zca sanmAnya hInAdhikAnsvataHparAn / kRtvA'ntarvAmabhAgeSu sthitvA saMstUyate jinaH // 53 // isake bAda, dvArapAloMkA satkAra kare aura apanese bhinna jo darzaka gaNa haiM unhe bAI aura lekara bhItara garbhAgArameM jAve aura vahAMpara khar3A raha kara zrI jinadevakI isa prakAra stuti paDhe (?) // 53 // ... zrIjina-stuti / zAntaM te vapuretadeva vimalaM bhAmaNDalAlaMkRtaM pANIyaM zrutihAriNI jinapate ! syAdvAdasaddarzanA / vRttaM sarvajanopakArakaraNaM tasmAt zrutajJAH pare tvAmekaM zaraNaM prayAnti sahasA saMsAratApacchide // 54 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeda somasenabhaTTArakavicita he jinapate ! yaha ApakA zarIra atyanta zAnta hai, pApoMse rahita nirmala hai, aura prabhAmaNDalase alaMkRta hai / yaha ApakI divyadhvani kAnoMko apanI ora AkarSaNa karanevAlI hai, aura syAdvAda ke svarUpako hAthameM rakkhe hue AvalekI taraha dikhalAtI hai / tathA ApakA yaha nirmala AcaraNa sAre saMsArI janoMkA upakAra karanevAlA hai| isa lie zAstroMke jAnakara aura aura manuSya bhI, saMsArake santApakA uccheda karaneke lie akele ApakI zaraNa Ate haiM // 54 // svAminnadya vinirgato'smi jananIgarbhAndhakUpodarAdodghATitadRSTirasmi phalavajjanmA'smi cAdya sphuTam / tvAmadrAkSamahaM yadakSayapadAnandAya lokatrayInetrendIvarakAnanendumamRtasyandinamAcandrakam // 55 // he svAmin ! tIna lokavartI manuSyoMke netra-kamala-vana ke vikAsa karane ko candramAke samAna aura amRta barasAnevAlI prabhAyukta caMdrikArUpa ApakA jaba maiM akSaya sukhakI prAptike lie darzana karatA hUM taba mujhe aisA jAna par3atA hai ki mAnoM maiM Aja mAtA ke garbharUpI andhakAramaya kue se nikalakara bAhara AyA hUM, Aja maiMne apane netra khole haiM aura Aja merA janma salapha huA hai // 55 // dRSTaM dhAma rasAyanasya mahatAM dRSTaM nidhInAM padaM dRSTaM siddhirasasya sa sadanaM dRSTaM tu cintAmaNeH / kiM dRSTairathavAnuSaGgikaphalairebhirmayA'dya dhruvaM dRSTaM muktivivAhamaGgalamidaM dRSTe jinazrIgRhe // 56 // he deva ! maine kaThina se kaThina rogoMko naSTa-bhraSTa kara denevAlA rasAyana gRha dekhA, bhArI se bhArI nidhiyoMkA sthAna dekhA, siddhirasakA mahala dekhA, cintAmaNikA uttama sthAna dekhA kintu ina AnuSaMgika phaloMko denevAlI cIjoMke dekhanese prayojana hI kyA hai ? prayojana mUla to yaha hai ki Aja maine zrI jinamandira dekhA hai so aisA bhAsatA hai ki muktirUpI strIkA vivAha maMgala dekha liyA hai // 56 // afe prabhutA virAjamAne netre itaH saphalatAM jagatAmadhIza / cittaM prasannamabhavanmama zuddhabuddhaM tasmAtvadIyamaghahAri ca darzanaM stAt // 57 // he tIna jagatake adhipati jina ! apane prabhutvarUpase virAjamAna hue Apako dekha lenepara ye mere donoM netra saphala ho jAte hai aura merA mana zuddha aura jJAnarUpa ho kara atyanta prasanna ho jAtA hai| isalie pApako ar3amUlase khoda kara pheMka denevAlA ApakA darzana mujhe nirantara hotA rahe // 57 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -. .traivrnnikaacaar| 167 saiSA ghaTI sa divasaH sa ca mAsa eva prAtastathApi varapakSa ihAstu so'pi / yatra tvadIyacaraNAmbujadarzanaM syAt sAphalyameva vadatIha mukhAravindam / / 58 // he jina ! jisa samaya Apake caraNakamaloMkA darzana hove vahI ghar3I, vahI dina, vahI mahInA vahI prAtaHkAlakA samaya aura vahI pakhavAr3A isa jagata mai nirantara banA rahe kyoMki ApakA yaha .mukhakamala mere janmakI saphalatAko kaha rahA hai // 58 // . netre te saphale mukhAmbujamaho yAbhyAM sadA dRzyate / jihvA sA saphalA yayA guNatayA tvadarzanaM gIyate / tau pAdau saphalau ca yau kalayatastvadarzanAyodyataM taJcetaH saphalaM guNAstava vibho ! yaJcintayatyAdarAt // 59 // he deva ! netra vehI saphala haiM jinase hamezaha ApakA mukhakamala dekhA jAtA hai / jivhA vahI saphala hai jisase ApakA yazogAna kiyA jAtA hai / paira vehI saphala haiM jo Apake darzanoMke lie udyata rahate haiM aura citta bhI vahI saphala hai jo bar3e cAvase Apake guNoMkA cintavana karatA hai // 59 // darzanaM tava sukhaikakAraNaM duHkhahAri yazase'pi gIyate / sevayA jinapateraharnizaM jAyatAM zivamaho tanUmatAm // 60 // he vibho ! ApakA darzana anirvacanIya sukhakA kAraNa hai / duHkhakA haraNa karanevAlA hai aura digdigAntaroMmeM kIrti phailAnevAlA hai| isalie he jina ! rAta-dina ApakI sevA karanese prANiyoMkA kalyANa hove // 60 // ityAdistavanaiH stutvA jinadevaM mahezvaram / bhavetsantuSTacitto'sAvupAttapuNyarAzikaH // 61 // ityAdi stavanoM dvArA paramAtmA jina devakI stuti kara jisane bhArI puNyakA upArjana kiyA hai aisA yaha bhavya puruSa paramasantoSa dhAraNa kare // 61 // dvArapAlase anujJA lenekA maMtra / OM hI arha dvArapAlAnanujJApayAmi svAhA / yaha dvArapAlase prArthanA karanekA maMtra hai, ise par3ha kara dvArapAlase AjJA leve| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamahArakAdirAceta caityaalyprveshmNtr| OM hI ahaM niHsahI niHsahI ratnatrayapurassarAya vidyAmaNDalanivezanAya samayAya niHsahI jinAlayaM --pravizami svAhA / jinAlaya prveshH|ise par3hakara jinAlayameM praveza kare / gNdhodkseNcnmNtr| OM hI pavilaM gandhodakaM zirasi pariSacayAmi svAhA / gandhodakapariSecanam / isa maMtrako par3hakara zirapara gandhodaka chidd'ke| .. . nmskaarvidhi| urdhvAdho vastrayuktaH san sa bhUmau zrIjinAdhipam / nametsASTAMgavidhinA paJcAMgavidhinA'thavA // 62 // dhotI-dupaTTese yukta vaha zrAvaka, jamInapara, zrI jinadevako sASTAMga athavA paMcAMga namaskAra kare // 62 // pazvarddhazayyayA yadvA praNAmaH kriyate budhaiH / bhaktyA yuktyA sthalaM dRSTvA yathAvakAzakaM bhavet // 63 // athavA pazvardha zayyAse, bhaktipUrvaka yogya rItise vaha buddhimAna jinadevako praNAma kare / so jaisA avakAza ho vaisA sthAna dekhakara namaskAra kare // 639. aSTAMga nmskaar| hastau pAdau zirazcoraH kapolayugalaM tathA / aSTAMgAni namaskAre proktAni zrIjinAgame // 64 // donoM hAtha, donoM paira, zira, chAtI, aura donoM kapola ye ATha aMga namaskAra karanemeM, jinAgamameM kahe gaye hai| arthAt ina ATha aMgoMse namaskAra kare / bhAvArtha-ina ATha aMgoMko jamInapara Teka kara namaskAra karaneko sASTAMga namaskAra karate haiM // 64 // . . Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 maramani paMcAMga aura pazvardha namaskAra / mastakaM jAnuyugmaM ca paJcAGgAni karau ntau| atra proktAni pazvarddhaM zayanaM pazuvanmatam // 65 // mastaka, donoM ghuTane aura donoM hAtha isa taraha ye pAMca aMga namaskArameM kahe gaye haiM arthAt ina pAMcoM aMgoMko jamInapara Tekakara namaskAra karanA so paMcAMga namaskAra hai / aura pazukI taraha soneko pazvardha namaskAra kahate hai // 65 // bhuvaM sammAye vastreNa sASTAMganamanaM bhavet / padadvandvaM samaM sthitvA dRSTayA pazyejjinezvaram // 66 // kapar3ese jamInakA mArjana kara sASTAMga namaskAra kare / isa taraha namaskAra kara lenepara donoM pairoMko barAbara kara khar3A raha kara AkhoMse jinezvarako dekhe / isake bAda---- // 66 // saMyojya karayugmaM tu lalATe vA'tha vakSasi / nyasya kSaNaM nametkiMcidbhUtvA pradakSiNI punaH // 67 // donoM hAthoMko jor3a kara lalATapara athavA vakSasthalapara rakha kara thor3AsA nIcA jhuka kara namaskAra kare aura pradakSiNA dekara punaH namaskAra kare // 67 // __ aSTAMga namaskAra vidhi| vAmapAdaM puraH kRtvA bhUmau saMsthApya hastakau / pAdau prasArya pazcAt dvau zayetAdhomukhaM zanaiH // 68 // samprasArya karadvandvaM kapAlaM sparzayedbhavam / kapolaM sarvadehaM ca vAmadakSiNapArzvagam // 69 // punarutthAya kArya trivAraM mukhe stutiM paThan / samasthAne samAvizya kuryAtsAmAyikaM tataH // 70 // prathama bAyeM pairako Age kara donoM hAthoMko jamInapara Teka de pazcAt donoM pairoMko pasArakara dhIrese nIcA mukha kara sove / isake bAda donoM hAthoMko pasAra kara mastakase bhUmikA sparzana kre| isake bAda donoM kapoloM tathA bAMye dAhine pasavAr3ose bhUmikA sparza kare / pazcAt khar3A hokara phira namaskAra kare phira khar3A hove aura phira namaskAra kare isa taraha tIna vAra namaskAra kara khar3A hokara jina bhagavAnakI stuti par3he / isake bAda barAbara jagahapara baiThakara sAmAyika kare // 68 // 69 // 70 // 22 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita jinapUjA tataH kAryA zubhairaSTavidhArcanaiH / zrutaM guruM tataH siddhaM pUjayedbhaktitaH param // 71 // pazcAt jalagandhAdi ATha tarahake prAsuka arcanA dravyase jinadevakI pUjA kre| isake bAda zAstra, guru, aura siddhoMkI bhaktibhAvase pUjA kare // 71 // ___zrutapUjA vrnnn| ye yajanti zrutaM bhaktyA te yajantye'JjasA jinam / na kizcidantaraM prAhurAptA hi zrutadevayoH // 72 // jo zrAvaka bhaktibhAvase zAstrakI pUjA karate haiM ve paramArthase jinadevakI hI pUjA karate haiM kyoMki zrIvIrabhagavAna deva aura zAstrameM kucha bhI antara nahIM batalAte haiM // 72 // guru-upAstivarNana / upAsyA guravo nityamapramattairvRSArthabhiH / tatpakSatArthyapakSAntazcarA vighnoragottarAH // 73 // mokSa-sukhakI cAhanA karanevAle puruSoMko pramAda chor3akara nirantara zrIgurukI sevA karanA caahie| kyauMka jo puruSa guruoMkI adhInatArUpa garuDapakSIkI chatrachAyAmeM rahatA hai vaha dharmakAryoMmeM AnevAle vighnarUpI soMse dUrahI rahatA hai / bhAvArtha-jo guruoMkI AjJAmeM rahate haiM unheM kabhI bhI vighna-bAdhAeM nahIM satAtI isalie guruoMkI upAsanA avazya karanA cAhie // 73 // nirvyAjayA manovRttyA sAnuvRtyA gurormanaH / pravizya rAjavacchazvadvinayenAnuraJjayet // 74 // jisa prakAra sevaka loga rAjAke manako prasanna rakhate haiM usI taraha kalyANakI kAmanA karanevAle zrAvakoMko chala-kapaTa rahita aura manonukUla apane manakI pravRttise guruke manameM paveza kara, unheM dekhakara khar3e honA namaskAra karanA hitamita vacana bolanA aura unakA bhalA vicAranA rUpa vinayase hamezA apane Upara unheM anurakta rakkhe // 74 // pUjAke bhed| pUjA caturvidhA jJeyA nityA cASTAnhikI tathA / indradhvajakalpadrumo caturmukhazca paJcamaH // 75 // nityamaha pUjA, ASTAnhikI pUjA, indradhvaja pUjA, aura kalpaduma pUjA isa taraha pUjAke Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... traivrnnikaacaar| ..... 171 wwwwwwwwe cAra bheda haiM, pAMcavAM bheda caturmukha bhI hai // 75 // nityamaha pUjAkA lkssnn| prokto nityamaho'nvahaM nijagRhAnnItena gandhAdinA pUjA caityagRhe'rhataH svavibhavAccaityAdinirmApaNam / bhaktyA grAmagRhAdizAsanavidhA dAnaM trisandhyAzrayA sevA sve'pi gRhe'rcanaM ca yaminAM nityapradAnAnugam // 76 // pratidina apane gharase gandha puSpa akSata Adi pUjAkI sAmagrI le jAkara caityAlayameM jina bhagavAnakI pUjA karanA, apanI sampatti ke anusAra jinabiMba jinamaMdira Adi banavAnA, mandira Adike kArya nirvighna calate rahaneke lie bhaktipUrvaka rAjanItike anusAra sTaoNmpa Adi likhakara athavA rajisTarDa karA kara gAMva ghara kheta dukAna Adi denA, apane ghara athavA jinamaMdirameM sabere dopahara aura zAmako tInoM samaya nitya arahaMta devakI ArAdhanA karanA aura muniyoMko pratidina AhAra dekara unakI pUjA karanA, ye saba alaga alaga nityamaha kahalAte haiM // 76 // ASTAnhika aura iMdradhvaja pUjAkA lakSaNa / jinArcA kriyate sadbhiryA nandIzvaraparvaNi / ASTAnhiko'sau sendrAdyaiH sAdhyA tvaindradhvajo mahaH // 77 // nandIzvara parvake dinoMmeM arthAt prativarSa ASAr3ha kArtika aura phAlguna manike zuklapakSakI aSTamAse paurNimA taka antake ATha dinoMmeM jo aneka bhavyajana milakara arahaMta devakI pUjA karate haiM use ASTAhnika maha kahate haiM aura iMdra pratIndra Adi jo pUjA karate haiM use indvadhvaja maha kahate haiM // 77 // caturmukhamahakA lakSaNa / bhaktyA mukuTabaddhairyA jinapUjA vidhIyate / tadAkhyaH sarvatobhadrazcaturmukhamahAmakhaH // 78 // bar3e bar3e mukuTabaddha rAjAoMke dvArA jo bhakti bhAvase pUjA kI jAtI hai usakA nAma caturmukha sarvatobhadra aura mahAmaha hai| yaha pUjA prANimAtrakA bhalA karanevAlI hai isalie ise sarvato bhadra, cAra daravAjevAle maNDapameM kI jAtI hai isalie caturmukha aura aSTAhnika maha kI apekSA bar3I hai isalie mahAmaha kahate haiM // 78 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviraciMta kalpadruma pUjAkA lkssnn| kimicchakena dAnena jagadAzAH prapUrya yaH / cakribhiH kriyate so'haMdyajJaH kalpadrumo mataH // 79 // Apa kyA cAhate haiM isa prakAra prazna pUrvaka saMsAra bharake manuSyoMkI AzA pUrNa kara cakravartI rAjAoMke dvArA jo pUjA kI jAtI hai use kalpadruma yajJa kahate haiM / / 79 // balinapananATyAdi nityaM naimittikaM ca yat / bhaktAH kurvanti teSveva tadyathAsvaM vikalpayet // 80 // bhaktajana jo nitya karane yogya aura parva dinoM meM karane yogya aise bali (dAla, bhAta, roTI Adi) car3hAnA AbhaSeka karanA, nRtya karanA, gAnA, bajAnA, pratiSThA, rathayAtrA Adi karate haiM, una sabakA samAveza yathA yogya ina nityamahAdikoMmeMhI karanA cAhie / bhAvArtha-paramAtmAkA abhiSeka karanA unake sAmane nAcanA gAnA bajAnA rathayAtrA karanA giranAra sammeda zikhara Adi yAtrA karanA ityAdikoMkA nityamaha vagairaha jo pUjAke bheda haiM unhImeM zumAra hai // 8 // haraeka jala-gandha-Adi pUjAkA phala / vArdhArA rajasaH zamAya padayoH samyakprayuktArhataH sadgandhastanusaurabhAya vibhavAcchedAya sntyksstaaH| yaSTuH sragdivijasraje carurumAsvAmyAya dIpastviSe dhUpo vizvagutsavAya phalamiSTAthoya cApoya sH|| 81 // zAstrokta vidhike anusAra zrIjinendra devake caraNoMmeM arpaNa kI huI jala dhArA jJAnAvaraNAdi pApakarmoko zAnta karatI hai / pavitra gandha vilapana zarIrameM sugandhi detA hai, akSata car3hAnese usakI aNimA mahimA sampattikA kabhI nAza nahIM hotA hai, puSpamAlA car3hAnese svargameM kalpavRkSoMkI mAlAeM prApta hotI haiM / naivedya car3hAnese ananta lakSmIkA Adhipati banatA hai, dIpa car3hAnese kAnti bar3hatI hai, dhUpa caDhAnese parama saubhAgya prApta hotA hai, phala car3hAnese manacAhe phaloMkI prApti hotI hai aura ardhya puSpAMjali kSepaNa karanese viziSTa satkArakI prApti hotI hai // 81 // puujaakrmH| bhaktyA stutvA punarnatvA jinezaM kSetrapAlakam / padmAdyAH zAsanAdhiSThA devatA mAnayetkramAt // 82 // pUjA kara cukaneke bAda bhaktibhAvase jinadevakI stuti kara puna: unheM namaskAra kara kramase Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| . kSetrapAla aura padmAvatI Adi zAsana devatoMkA satkAra kare // 82 // tato maNDapasaddezaM samAgatya zrutaM munim / bhaktyA natvA samAdhAnaM pRcchedehAdisambhavam // 83 // pazcAt maMDapameM Akara bhaktipUrvaka zAstra aura muniko namaskAra kare tathA munimahArAjakI zArIrika kuzalatA pUche // 83 // nitya vrata grhnn| digdezAnarthadaNDAdi rasaM tailaghRtAdikam // nityavrataM tu gRhIyAdguroragre sukhapradam / / 84 // pazcAt zrIguruke samakSa digvirati, dezavirati anarthadaNDavirati vagairaha aura tela ghI vagairaha rasakA tyAga yaha nitya vrata grahaNa kare / bhAvArtha-maiM Aja isa dezase bAhara nahIM jAUMgA isa dizAkI aura nahIM jAUgA, vinA prayojanake koI bhI kArya nahIM karUMgA. Aja tela nahIM khAUMgA, Aja ghI nahIM khAUgA, Aja guDa-zakkara nahIM khAUgA, Aja namaka nahIM khAUMgA ityAdi niyama grahaNa kare // 84 // vratagrahaNakAmAhAtmya / dRkpUtamapi yaSTAramahato'bhyudayazriyaH / zrayantyahampUrvikayA kiM punarpratabhUSitam // 85 // . zrI arhanta devakI pUjA karanevAle kevala vrata rahita samyagdarzanase vizuddha puruSoMkA, bar3appana, AjJA, aizvarya, bala, parivAra bhogopabhogakI sAmagriyAM Adi sampadAeM pahale maiM prApta hoU isa prakAra eka dUsarIse IrSyA karatI huI bahuta zIghra Azraya grahaNa karatI haiN| to phira jo samyagdarzanase pavitra haiM aura ahiMsA satya Adi vratoMse vibhUSita haiM aise zrI jina devakI pUjA karanevAle zrAvakoMkA ve saMpadAeM Azraya le isameM kyA Azcarya hai-kucha bhI nahIM / bhAvArtha-ye sampadAeM batoMse vibhUSita puruSoMkA vizeSa rItise Azraya grahaNa karatI haiM // 85 // ... guru Adiko namaskAra karanekA prakAra / namo'stu gurave kuryAdvandanAM brahmacAriNe / icchAkAraM sarmibhyo vandAmItyarjikAdiSu / / 86 // guruoM ko "namo'stu" brahmacAriyoMko "vaMdanA" sAdharmiyoMko "icchAkAra" aura arjikAoMko " bandAmi " kare // 86 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita guru Adike dene yogya AzIrvAda / zrAvakAnAM munIndrA ye dharmavRddhi dadatyaho / anyeSAM prAkRtAnAM ca dhamelAbhamataH param / / 87 // AryikAstadvadevAtra puNyavRddhiM ca vrnninH| darzanavizuddhiM prAyaH kacidetanmantAntaram // 88 // zrAddhAH parasparaM kuryuricchAkAraM svabhAvata / juhAruriti loke'sminnamaskAraM svasajanAH // 89 // jo loga munizvaroMko Akara " namo'stu" kare usake badalemeM ve mahAmunIzvara zrAvakoMko to " dharmavRddhirastu" arthAt saddharmakI vRddhi ho aisA kahe / jainadharmase bAhya ajainoMko " dharmalAbho'stu " arthAt tumheM saddharmakI prApti ho aisA kahe / AryikAeMbhI zrAvakoM aura ajainoM ko aisAhI kahe / tathA brahmacArI " puNyavaddhirastu " puNyakI vRddhi ho aisA kahe athavA " darzanavizuddhirastu" tumhAre darzanakI vizuddhi hove aisA kahe, aisA kinhIM kinhIMkA mata haiM / zrAvakagaNa pasparameM eka dUsarese icchAkAra kareM tathA isa lokavyahArameM sajjanavarga juhAru isa tarahakA namaskAra kareM // 87 // 88 // 89 // vyAvahArika pacati / yogyAyogyaM naraM dRSTvA kurvIta vinayAdikam / ... vidyAtapoguNaiH zreSTho laghuzcApi gururmataH // 90 // yogya aura ayogya manuSyoMko dekhakara vinaya vagairaha karanA caahie| tathA jo puruSa vidyA tapa aura guNoMmeM zreSTha hai vaha avasthAmeM choTA hai to bhI bar3A mAnA jAtA hai // 90 // rogiNo duHkhitAn jIvAn jainadharmasamAzritAn / sambhASya vacanairmuSTaiH samAdhAnaM samAcaret // 91 // rogI tathA duHkhI aise jaina dharmAvalaMbI manuSyoMkA hitakara mIThe vacanoMse sambodhana kara unakA yatheSTa samAdhAna kare // 91 // mUrkhAn mUDhAMzca garviSThAn jinadharmavivarjitAn / kuvAdivAdino'tyarthaM tyajenmaunaparAyaNaH // 92 // jo mUrkha hoM, mUDha hoM, ghamaMDI hoM, vyartha vitaMDA karanevAle hoM aura jaina dharmase bAhya hoM aise logoMse vizeSa bAtacIta na kare, kintu mauna dhAraNa kara le // 92 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . traivarNikAcAra / namrIbhUtAH paraM bhaktyA jainadharmaprabhAvakAH / teSAmudhdRtya mUrdhAnaM brUyAdvAcaM manoharAm / / 93 / / jo bhArI bhaktise jaina dharmakI prabhAvanA karanevAle haiM aura bar3e namra haiM unake sAmane apanA mastaka UMcA uThA kara manohara vacana bole // 93 // zAstrazravaNa aura zAstrakathana / guroragre tato mAmupavizya madojjhitaH / zRNuyAcchAstrasambandhaM tattvArthaparisUcakam / / 94 / / 175 isake bAda mada chor3a kara - vinaya bhAvase guruke sAmane bhUmipara baiTha kara tatvoMkI kathanI karanevAle zAstra ke rahasyako guru- mukhase sune // 94 // anyeSAM purataH zAstraM svayaM vA'tha prakAzayet / manasA vA'pramattena dharmadIpanahetave / / 95 / / jIvAjIvAsravA bandhasaMvarau nirjarA tathA / mokSazca sapta tattvAni nirdiSTAni jinAgame // 96 // SaD dravyANi suramyANi paJca caivAstikAyakAH / yatizrAvakadharmasya zAstrArthaM kathayedbudhaH / / 97 / / mithyAmataM paricchidya jainamArga prakAzayet / pramANanayanikSepairanekAntamatAGkitaiH // 98 // puNyaM puNyaphalaM pApaM tatphalaM ca zubhAzubham 1 dayAdAnaM bhavetpuNyaM pApaM hiMsAnRtAdikam // 99 // ityAdi dharmazAstrANi samuddizya savistaram / yatipaNDitamukhyAnAM zuzrUSAM kArayennaraH / / 100 / / athavA dharmakkI prabhAvanAke nimitta bahutahI sAvadhAnI ke sAtha anya sAdharmiyoMko Apa khuda zAstra sunAve / jinamatameM kahe gaye jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ina sAta tatvoM, jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, aura kAla ina chaha dravyoM, aura kAla dravyako chor3a kara bAkIke pAMca astikAya tathA anagAra dharma aura zrAvaka dharmake svarUpakA acchI taraha kathana kare / anekAntase aMkita pramANa naya aura nikSepa dvArA mithyA matoMkA khaNDana karate hue jaina mArgakA prakAzana kare / puNya pApa aura inake zubha athavA azubha phalako samajhAve / dayA dAna karanese puNya hotA hai / hiMsA karane jhUTha bolane caurI karane kuzIla sevana karane aura parigraha rakhanese Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakAviracita pApa hotA hai ityAdi dharmake rahasyako vistAra pUrvaka samajhAve / tathA muni paMDita AdikI zAstra sunane-sunAnekI icchA utpanna karAve-athavA sevA zuzrUSA kare-karAve // 95 // 96 // 97 / 98 // 99 // 10 // namaskAraM punaH kuryAjinAnAM jainadharmiNAm / gurvAdikaM ca sampRchya vrajenijagRhaM gRhI // 101 // phira jinadevako aura jaina dharmiyoMko namaskAra kare aura guru Adiko pUcha kara vaha girista apane gharako ravAnA hove // 101 // sadane punarAgatya kRtvA snAnaM ca pUrvavat / japahomajinArcAzca kuryAdAcamanAdikam // 102 // prANAyAmaM parISekaM ziraso'rghaprakalpanam / uSNodakena pUjAdikAryaM kuryAnna ca kacit // 103 // gharapara Akara snAna kara japa, homa, jina bhagavAnakI pUjA, Acamana, prANAyAma, zirapara jala siMcana, arghya pradAna Adi sampUrNa kArya pahalekI taraha kare / tathA kahIM parabhI garma jalase pUjA Adi kArya na kare // 102 // 103 // pAtradAna / tato bhojanakAle tu pAtradAnaM prakalpayet / bhogabhUmikaraM svargaprApteruttamakAraNam // 104 // isake bAda bhojana karaneke samaya, bhoga bhUmiko le jAne aura svarga prApta karAnekA uttama kAraNa aisA jo pAtradAna hai use kare // 104 // pAtroMke bhed| pAtraM caturvidhaM jJeyamamutrAtra sukhAptidam / dharmabhogayaza sevApAtrabhedAt paraM matam // 105 // isa bhavameM aura parabhavameM sukha denevAle dharma pAtra, bhogapAtra, yazapAtra aura sevApAtrake bhedase cAra tarahake pAtra mAne gaye haiM / bhAvArtha-pAtrake cAra bheda haiM // 105 // dharma pAtrake bhed| dharmapAtraM tribhedaM syAjjaghanyaM madhyamottamam / tebhyo dAnaM sadA deyaM paralokasukhapradam // 106 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 177 ___ dharma pAtrake tIna bheda haiM / jaghanya, madhyama aura uttama / jinako, paralokameM sukhadenevAlA dAna sadA denA cAhie // 106 // jaghanya pAtrakA lakSaNa / samyagdRSTiH sadAcArI shraavkaacaarttprH| gurubhaktazca nirgarvo jaghanyaM pAtramucyate // 107 // jo samyagdarzanase yukta hai, sadAcArI hai, zrAvakAcArake pAlanemeM tatpara hai, gurumeM jisakI bhakti hai aura vinayI hai use jaghanya pAtra kahate haiN| bhAvArtha-avirata samyagdRSTi zrAvaka jaghanya pAtra hai| zrAvakAcArameM tatpara hai isakA abhiprAya yaha hai ki zrAvakapaneke mukhya mukhya cinha jaise rAtrimeM na khAnA, jala chAna kara pInA, jina pUjA karanA, madya mAMsa madhu aura abhakSya bhakSaNa na karanA Adi // 107 // madhyama pAtrakA lakSaNa / brahmacaryavratopeto gRhasthArambhavarjitaH / alpaparigrahairyukto madhyamaM pAtramiSyate // 108 // jo brahmacarya vratase yukta hai, gRhastha sambandhI Arambhase rahita hai aura jisake pAsa thor3A parigraha hai use madhyama pAtra kahate haiM / bhAvArtha-prathama pratimAse lekara gyArahavIM pratimAtakake dezavirati zrAvaka madhyamapAtra haiM // 108 // uttama pAtrakA lakSaNa / aSTAviMzatisaMkhyAtamUlaguNayuto vratI / sarvaiH parigrahairmuktaH kSamAvAn zIlasAgaraH // 109 // mitrazatrusamadhyAnI dhyaanaadhyynttprH| muktyarthI tripadAdhIzo jJeyaM [ttamapAtrakam // 110 // jo aThAIsa mUlaguNoMse yukta hai, saba tarahake parigrahoMse rahita hai, kSamAvAna hai, zIlakA sAgara hai, mitra aura zatruko eka dRSTi se dekhatA hai-donoMmeM samabhAva hai, dhyAna aura adhyayanameM tatpara hai, mukti cAhanevAlA hai aura ratnatrayakA svAmI hai use uttama patra jAnanA // 109 // 110 // jaghanyAditripAtrebhyo dAnaM deyaM sudhArmikaiH / aihikAmutrasampattihetukaM paramArthakam // 111 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 somasenabhaTTArakaviracita manninn dharmAtmA loga jaghanya madhyama aura uttama ina tInoM pAtroMko dAna deveM / inako diyA huA dAna, isa lokasambandhI aura paralokasambandhI vAstavika sampattike denekA kAraNa hai| bhAvArtha-ina tInoM pAtroMko dAna denevAle dharmAtmAoMko donoM lokoMmeM uttama sukhakI prAptikA kAraNa taraha tarahakI bhogopabhogakI sAmagriyAM milatI haiM // 111 // bhoga pAtrake lakSaNa / bhogapAtraM tu dArAdi saMsArasukhadAyakam / tasya deyaM subhUSAdi svazaktyA dharmahetave // 112 // strI putra Adi bhogapAtra kahe jAte haiM ye sAMsArika sukhake denevAle haiM inako dharmake lie apanI zaktike anusAra acche acche AbhUSaNa kapar3e Adi dene cAhieM // 112 // __ bhogapAtroMko dAna na denekA phala / yadi na dIyate tasya karoti na vacastadA / pUjAdAnAdikaM naivaM kArya hi ghaTate gRhe // 113 / / yadi bhoga pAtroMko dAna na diyA jAya to ve usakI bAtako na mAneMge aura pUjana Adi kArya gharameM acchI taraha na bana skeNge| isa lie bhogapAtroMko avazya dAna denA cAhie / / 113 // yazapAtrakA lakSaNa / bhaTTAdikaM yazaspAtraM loke kIrtipravartakam / deyaM tasya dhanaM bhUri yazase ca sukhAya ca // 114 // bhATa brAhmaNa Adi lokameM kIrti phailAnevAle yazapAtra haiM inako apane yaza aura sukhake lie bahutasA dhana denA cAhie // 114 // yazapAtroMko dAna na denekA phl| vinA kIrtyA vRthA janma manoduHkhapradAyakam / manoduHkhe bhavedAta pApabandhastathArtitaH // 115 // saMsArameM nAmavarIke binA janmadhAraNa karanA vyartha hai / aisA janma rAta-dina hRdayameM vedanA utpanna karatA rahatA hai, cittameM atyanta saMkleza hotA hai, cittameM saMkleza honese bhArI ArtadhyAna hotA hai, jisake honese pApa karmakA bandha hotA hai / isalie kIrtike lie ucita AcaraNa karanA cAhie // 115 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / sevApAtrakA lkssnn| sevApAtraM bhaveddAsIdAsabhRtyAdikaM ttH| tasya deyaM paTAdyannaM yatheSTaM ca yathocitam // 116 // dAsa-dAsI, naukara-cAkara vagairaha sevA pAtra haiM isalie inako inakI yogyatAke anusAra, inheM jaisA iSTa ho vastra anna Adi padArtha deve // 116 // dyaadaan| dayAhetostu sarveSAM deyaM dAnaM svshktitH| govatsamahiSINAM ca jalaM ca tRNasaJcayam // 117 // dayAke nimitta apanI zaktike anusAra sabhIko dAna denA caahie| gAya meMsa Adiko jala aura ghAsa denA cAhie / bhAvArtha-jo zrAvaka bhArI AraMbhameM pravartita hai vaha piMjarApola Adi saMsthAeM khola kara gau AdikI rakSA kare aura andhe lUle apAhija puruSoMke lie anna zAlA pyAU Adi banavAve / tathA vratI zrAvaka apane yogya dayAdAna kareM // 117 // jude jude dAnoMke phala / pAtre dharmanibandhanaM taditare zreSThaM dayAkhyApakaM mitre prItivivardhanaM ripujane vairApahArakSamam / bhRtye bhaktibharAvahaM narapatau sanmAnasampAdaka bhaTTAdau tu yazaskaraM vitaraNaM na kApyaho niSphalam // 118 / / pAtroMko dAna denese puNyabandha hotA hai, pAtroMke alAvA anya duHkhI jIvoMko dAna denese yaha bar3A dayAlu hai isa prakArakI nAmavarI hotI hai, mitra ko dAna denese prIti bar3hatI hai, apane duzmanoMko dAna denepse vairakA nAza hotA hai, naukarako dAna denese vaha apanemeM bhakti karatA hai, rAjAko denese rAja-darabArameM tathA anyatrabhI satkAra hotA hai aura bhATa brAhmaNa Adiko denese yaza phailatA hai isa lie kisIko bhI diyA huA dAna niSphala nahIM hotA / ata: apanI zaktike anusAra avazya dAna karanA cAhie // 118 // suptottAnazayA lihanti divasAn svAMguSThamAryAstataH kau raGganti tataH padaiH kalagiro yAnti skhaladbhistataH / stheyobhizca tataH kalAguNabhRtastAruNyabhogodgatAH saptAhena tato bhavanti sudRgAdAne'pi yogyAstataH // 119 / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakAviracita bhogabhUmike puruSa Arya kahalAte haiM ve Arya puruSa jaba dAna dekara bhoga bhUmimeM janma lete haiM taba ve sAta dinataka-pahale saptAha meM to Upara ko muMha kiye soye rahate haiM aura apanA hAthakA aMgUThA cUSate rahate haiM / isake dUsare saptAha meM, pRthirvApara pairoMse reMgate haiM- dhIre dhIre ghuTanoM ke bala calate haiM / isake bAda tIsare saptAhameM mIThe mIThe vacana bolate haiM aura lar3akhar3Ate hue calane lagate haiN| cauthe saptAhameM ve sthira rUpase paira rakhate hue ThIka ThIka calane lagate haiN| isake bAda pAMcaveM saptAha meM gAnA bajAnA Adi kalAoMse tathA lAvaNya Adi guNoMse suzAbhita ho jAte haiM / isake bAda chaThe saptAhameM yuvA bana jAte haiM aura apane iSTa bhogoMke bhogane meM samartha ho jAte haiM aura isake bAda sAtaveM saptAha meM ve samyagdarzanake grahaNa karaneke yogya ho jAte haiM / granthakAra api zabdase Azcarya pragaTa karate haiM ki dekho dAnakA kyAhI mAhAtmya hai jisase ve loga bhogabhUmimeM janma lekara thor3e hI dinoM meM kaise yogya bana jAte haiM // 119 // 180 dAnake bheda | AhArazAstrabhaiSajyAbhayadAnAni sarvataH / caturvidhAni deyAni munibhyastattvavedibhiH / / 120 // vastu svarUpako jAnane vAle puruSa, AhAradAna, zAstradAna, auSadhadAna aura abhayadAna cAra prakArake dAna muniyoMke lie deveM // 120 // pratyeka dAna phaila | jJAnavAn jJAnadAnena nirbhayo'bhayadAnataH / annadAnAtsukhI nityaM nirvyAdhirbheSajAdbhavet // 121 // jJAnadAna - zAstradAnake denese jJAnavAna ho jAtA hai / abhayadAnake dene se bhaya dUra hotA hai| AhAra dAnake denese vaha sukhI hotA hai aura auSadhadAnakaM denese vyAdhi rahita nIroga hotA hai // 121 // athottara purANe - uttara purANa meM aisA kahA hai ki zAstrAbhyAnnadAnAni proktAni jinasattamaiH / pUrvapUrvabahUpAttaphalAnImAni dhImatAm // 122 // sarvajJadevane zAstradAna abhayadAna aura annadAna ye tIna dAna kahe haiN| jinameM se AhAra dAnase abhayadAna aura abhayadAnase zAstradAna kA phala adhika hai // 122 // kuMdAna | kanyA hastisuvarNavAjikapilAdAsItilAH syandanaM kSmA gehaM pratibaddhamaMtra dazadhA dAnaM daridrepsitam / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | tIrthAnte jinazItalasya sutarAmAvizvakAra svayaM lubdho vastuSu bhUtizarmatanayo'sau muNDazAlAyanaH // 123 // kanyA, hAthI, sonA, ghoDA, gAya, dAsI, tila, ratha, bhUmi aura makAna ye daridroM ko iSTa dazaprakArake dAna haiM / jinakA dazaveM zItala nAtha tIrthakarake tIrthake anta samayameM taraha tarahakI vastuoM meM lolupa hue bhUtizarmA ke putra muMDazAlAyanane svayaM AviSkAra kiyA thA / bhAvArthaye dAna vItarAgakathita nahIM haiM inakA pravartaka eka svArthI lubdhaka puruSa hai / isa lie ye dAna ninya haiM / yadi ye hI dAna Age likhe abhiprAyoMse kiye jAMya to na nindyahI haiM aura na pApake kAraNahI haiM // 123 // vicArya yuktito deyaM dAnaM kSetrAdi sambhavam / yogyAyogyaM supAtrAya jaghanyAya mahAtmabhiH / / 124 // 181 zrAvakoMko yogya-ayogyakA yuktipUrvaka vicAra kara jaghanya pAtrake lie bhUmi Adi daza dAna avazya dene cAhieM // 124 // auroM ko kyoM na de aisI zaMkA hone para kahate haiM-- madhyamottamayorloke pAtrayorna prayojanam / kSetrAdinA tatastAbhyAM deyaM pUrvaM caturvidham // 125 // madhyama pAtroM aura uttama pAtroMko lokase kucha prayojana nahIM hai / isa lie unako ina dazadAnoMke atirikta pUrvokta cAra prakArake AhAra dAna, auSadha dAna, zAstra dAna aura abhaya dAna deve // 125 // caityAlayaM jineMdrasya nirmApya pratimAM tathA / pratiSThAM kArayeddhImAn haimaiH saMghaM tu tarpayet // 126 // pUjAyai tasya satkSetragrAmAdikaM pradIyate / abhiSekAya godAnaM kIrtitaM munibhistathA // 127 // jina bhagavAnakA caityAlaya banavAkara tathA pratimA banavAkara unakI pratiSThA karAve aura suvarNase sAre jaina saMghako tRpta kre| jina bhagavAnakI pUjAke lie acchI upajAU jamIna, grAma, ghara Adi deve jisase ki unakI upajase nirvighna jina pUjAkA kArya calatA rahe / tathA bhagavAnake abhiSekake lie gaukA dAna de jisake zuddha prAsuka dUdhase bhagavAnkA dugdhAbhiSeka huA kare / aisA AcAryoM kA mata hai // 126 // 127 // zuddhazrAvakaputrAya dharmiSThAya daridriNe / kanyAdAnaM pradAtavyaM dharmasaMsthitihetave / / 128 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 somasenabhaTTArakaviracita vinA bhAryau tadAcAro na bhavedagRhamedhinAm / dAnapUjAdikaM kAryamagre santatisambhavaH / / 129 / / nirdhana, dharmAtmA zrAvakake putrako dharmakI sthiti banI rahane ke lie kanyAdAna kare / kyoMki uttama strIke binA girastoMkA girastAcAra nahIM cala sakatA isa lie Ageko girastAcArakI santati barAbara calatI rahane ke lie kanyAdAna dekara usakA satkAra karanA cAhie / bhAvArtha-dharmAtmA puruSoM ke sahArehI dharma calatA hai isa lie dharmakI santatikA vyuccheda na hone cAhie / yadi isa uddezase dharmakI pApakA kAraNa nahIM hai vaha pratyuta deneke lie dharmAtmAoM ko zrAvakake putrako kanyA denA sthiti barAbara jArI rahaneke lie kanyAkA dAna kiyA jAya dharmakA kAraNa hI hai / yadi yaha abhI prAya na rakhakara kAma bhogoMkI vAMchAse kanyA dI jAya to vaha avazya kudAna hai / hamAre yahAM jo kanyAoMkA vivAha jArI hai vaha dharmakI sthiti bane rahane ke abhiprAya se hai / jinalogoMkA abhiprAya yaha ki mAtA pitA kanyAoM kA vivAha kAma bhoga sevana karane ke lie karate haiM ve jaina zAstroMse anabhijJa haiM aura apane uddezyakI pUrti ke lie zAstroM ke rahasyako chipAkara logoMko dhokhA dete haiM / kanyAkA vivAhanA dharma hai isa viSayako sUrivara paM. AzAdharajIne sAgAradharmAmRtameM bahuta acchI taraha pratipAdana kiyA hai usase isa viSayako acchI taraha dharmake zraddhAnI puruSoM ko samajha lenA cAhie // 128 // 129 // zrAvakAcAraniSTho'pi daridrI karmayogataH / suvarNadAnamAkhyAtaM tasmAyAcArahetave / / 130 // yadi koI zrAvakakA putra zrAvakake AcaraNa meM niSTha hai kintu vaha karmayogase daridrI hai to aise dharmAtmAko usake girastAcArakI sthiti ke lie suvarNa dAna denA cAhie / bhAvArtha- suvarNa dAna dene se vaha bephikara hokara apane dharma meM dRDha banA rahatA hai aura Ageko 'dharmakI bar3havArI prabhAvanA Adike lie jI jAnase koziza karatA rahatA hai aura usakA girastAcAra barAbara jArI rahatA hai isa lie aisoMko suvarNadAna avazya denA cAhie / dharmake nimitta suvarNadAna karanA pApa nahIM hai // 130 // nirAdhArAya nissvAya zrAvakAcArarakSiNe / pUjAdAnAdikaM kartuM gRhadAnaM prakIrtitam / / 131 // jisa zrAvaka ke pAsa rahaneko makAna nahIM hai, vaha itanA nirdhana hai ki makAna banavAneko asamartha hai kintu zrAvakake AcaraNoMkI pUrI pUrI rakSA karatA hai aise zrAvakako pUjA karane munIzvaroM ko dAna dene Adike lie gRha dAna denA cAhie // 131 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | padbhyAM gantumazaktAya pUjAmaMtravidhAyine / tIrthakSetrasuyAtrAyai rathAzvadAnamucyate / / 132 / / jo pairoMse calane meM asamartha hai aura jinapUjA maMtra Adi zrAvakake kartavyoMkA mustaidI se pAlana karatA hai usako tIrthakSetroMkI yAtrA karaneke lie rathadAna azvadAna Adi denA cAhie // 132 // bhaTTAdikAya jainAya kIrtipAtrAya kIrtaye / hastidanaM pariproktaM prabhAvanAGgahetave / / 133 / jaina dharmAvalaMbI brAhmaNa bhATa Adi kIrti pAtroMko kIrtike lie prabhAvanAke kAraNa hAthIdAna karanA cAhie // 133 // durghaTe vika mArge jalAzrayavivarjite / prapAsthAnaM paraM kuryAcchodhitena suvAriNA / / 134 // 183 jo mArga durghaTa hai parvata vRkSa patthara Adike kAraNa bikaTa ho rahA hai| jisameM jalAzaya kuA, bAvar3I Adi nahIM hai aise mArgameM chane pAnIkI pyAU lagAnI cAhie // 134 // annasatraM yathAzakti pratigrAmaM nivezayet / zItakAle supAtrAya vastradAnaM satUlakam / / 135 // apanI zaktike anusAra haraeka gAMvameM bhojanazAlA kholanA cAhiye aura zardIkI mosima meM garIba sajjana puruSoM ko ruIke kapar3e banavAdenA cAhie // 135 // jalAnnavyavahArAya pAtrAya kAMsyabhAjanam / mahAvratiyatIndrAya picchaM cApi kamaNDalum // 136 // pAtroM ke lie khAne aura pIneke lie kAMsI Adike vartana deve / tathA mahAvratI muniyoMke lie picchi-kamaMDalu deve // 136 // jinagehAya deyAni pUjopakaraNAni vai / pUjAmantraviziSTAya paNDitAya subhUSaNam // 137 // jinamandira meM jinabhagavAnakI pUjAke lie pUjAke vartana aura pUjAkaranevAle tathA maMtra taMtra viziSTa paMDita ke lie bhUSaNa vagairaha denA cAhie // 137 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakAviracita girasta ina cIjoMkA dAna na kreN| hiMsopakaraNaM mUlaM kandaM mAMsaM surA madhu / ghuNitaM svAdu naSTAnnaM sUkSmAnaM rAtribhojanam // 138 // mithyAzAstraM vaidyakaM ca jyotiSkaM nATakaM tathA / hiMsopadezako granthaH kokaM kaMdarpadIpanam // 139 // hiMsAmantropadezazca mahAsaMgrAmasUcakam / na deyaM nIcabuddhibhyo jIvaghAtapravarddhakam // 140 // pharasI talavAra Adi hiMsopakaraNa padArtha, mUla, kanda, mAMsa, madirA madhu, ghune hue padArtha, jinameM jIva hiMsAkI saMbhAvanA ho ese svAdiSTa padArtha, naSTa-anna, sUkSma-anna, rAtriko bhojana, mithyAzAstra, vadyakazAstra, jyotiHzAstra, nATaka, jisameM hiMsAkA upadeza ho aisA zAstra, kAmako uddIpana karanavAlA kokazAstra, jisameM hiMsAke metroMkA upadeza ho aura mahAsaMgrAmakA sUcaka ho aisAzAstra kisIko bhI na de| kyoMka yadi aisI cIjeM nIcapuruSoMke hAtha par3a gaI to unase hiMsAke bar3hanekI saMbhAvanA hai // 138 // 139 // 140 // kupAtra / madonmattAya duSTAya jainadharmopahAsine / hiMsApAtakayuktAya madirAmAMsabhojine // 141 // maSApralApine devagurunindAM prakurvate / deyaM kimapi no dAnaM kevalaM pApavarddhanam // 142 // jo madonmatta hoM, duSTa hoM, jainadharmakI ha~sIha~sanevAle hoM, hiMsA-mahApApase yukta hoM, madirAmAMsakA sevana karanevAle hoM, jhUTha bolanevAle hoM aura sacce deva-guruoMkI nindA karanevAle hoM aise puruSoMko kucha bhI na de kyoMki inako dAna denA kevala pApakA bar3hAnA hai| isa 142 veM zlokameM deva gurukI niMdA karanevAleko bhI kucha nahIM denA cAhie aisA kahA gayA vaha bahutahI yukti yukta hai kyoMki jo deva gurukI nindA karanevAle hoMge ve avazyahI khoTe AcaraNoMkA pracAra kareMge isase pApakIhI bar3havArI hogii| isake lie vartamAnameM jvalanta dRSTAnta bhare par3e haiM bahutase logoMne jainadharmakI tathA jainAcAryoMkI nindA karanA AraMbha kara diyA hai jina logoMne aisA karanA AraMbha kara diyA hai ve khule dilase vidhavA vivAha karanA UMcanIcakA bheda tor3anA, eka pattalameM baiTha kara haraekake sAtha bhojana karanA Adi pApAcAroMkA samarthana kara rahe haiN| aise logoMko jainasamAja sahAyatA dekara kudAna rUpamahApApakA bojha apane zirapara le rahI hai bar3ehI AzcaryakI bAta hai // 141 // 142 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paarnnikaacaar| 185 mithyAzAstreSu patproktaM braahmnnairlobhlmpttaiH|| tana deyamajAstryAdi pAdatrANAdi hiMsakam // 143 // atyanta lobhI brAhmaNoMne khoTe khoTe zAstroMmeM jo bakarI strI AdikA dAna denA likhA hai vaha bhI na de tathA pairake jUte Adi hiMsaka cIjeM bhI na de // 143 // dAnake pAtra / caitye caityAlaye zAstre catuHsaMgheSu saptasu / sukSetreSu vyayaH kAryo no cellakSmInirarthikA // 144 // jina pratimAke banavAnemeM, jinamaMdirake baMdhavAnemeM, zAstroMke likhavAne tathA jIrNoddhAra karAnemeM aura cAroM saMghoMmeM-isa taraha ina sAta sthAnoMmeM zrAvakagaNa apanI lakSmIkA vyaya kare; varanA unakI lakSmI vyartha hai-niSphala hai // 144 // ___ dAnako prshNsaa| bhogitvA'dyantazAntiprabhupadamudayaM saMyate'napradAnAcchrISeNo runiSedhAddhanapatitanayA prApa sarvoSadharddhim / prAktajanmarSivAsAvanazubhakaraNAcchUkaraH svargamayaM kauNDezaH pustakA_vitaraNavidhinA'pyAgamAmbhodhipAram // 145 // zrISeNa mahArAjane Adityagati aura ariMjaya nAmake cAraNamuniyoMko AhAradAna diyA thA, jisake prabhAvase ve prathama uttama bhogabhUmimeM utpanna hue| phira kaI bAra svargIya sukhoMko bhoga kara antameM zAntinAtha tIrthakarakA pada pAkara muktiko gye| yahAMpara kevala kAraNamAtra dikhAyA hai arthAt ve AhAra denese hI tIrthakara nahIM ho gaye the, kiMtu unane AhAra-dAnake balase aise puNya aura padako prApti kI thI, jisakI vajahase unane tIrthakara prakRtikA bandha kiyA thaa| yadi ve AhAra-dAna na dete to unheM vaha puNya aura pada nahIM milatA ki, jisa padameM jisa puNyodayase ve tIrthakara prakRtikA bandha kara sake the| isalie unake tIrthakara padameM bhI paraMparAse AhAradAnahI kAraNa hai / devakula rAjAke yahAM eka kanyA buhArI diyA karatI thii| usane auSadha-dAna dekara eka muniko nIroga kiyA thaa| usake prabhAvase vaha marakara zeTha dhanapatikI vRSabhasenA nAmakI putrI huI aura use vahAM jvara, atisAra Adi rogoMko dUra karanevAlI sauSadhi nAmakI Rddhi prApta huI / eka zUkarane apane pahile bhavameM muniyoMke lie basatikA banavAnekA AbhaprAya kiyA thA aura usane apane usI zUkara bhavameM eka munikI rakSA kI thii| ina donoM kAryoMmeM jo usake zubha pariNAma hue the una pariNAmoMse vaha marakara saudharma-svargameM eka RddhidhArI deva huA thA / tathA goviMdanAmakA eka gvAliyA thA / usane zAstrakI pUjAkara vaha zAstra muniyoMko bheMTa kiyA thaa| isalie usa dAnake prabhAvase vaha kauMDeza nAmakA muni hokara dvAdazAMga zrutajJAna-mahAsAgarakA pAragAmI ho gayA thaa| isa taraha cAra prakArake dAnoMmeM ye cAra prasiddha hue haiN| inake alAvA aura bhI bahutase hue haiM / unameMse kevala cArake nAma dikhAye haiM // 145 // 24 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 somasenabhaTTArakaviracita saMkSepeNa mayA proktaM gRhiNAM dAnalakSaNam / datvA dAnaM yathAzakti bhuJjIta zrAvakaH svayam // 146 // hamane yaha saMkSepase gRhasthiyoMke dAnakA kathana kiyA hai| isI taraha apanI zaktike anusAra dAna dekara zrAvaka Apa svayaM bhojana kare // 146 // bhojana-vidhi / prakSAlya hastapAdAsyaM samyagAcamya vAriNA / svavAndhavAn samAhUya svasya paMktau nivezayet // 147 // __ bhojana karaneko baiThaneke pahile jalase hAtha paira aura muMha dhokara acchI taraha Acamana kare aura phira apane bandhu-vargako bulAkara unheM apanI paMktimeM sAtha lekara baiThe // 147 // pNktibhed| kSatriyasadane viprAH kSatriyA vaizyasamani / vaizyAH kSatriyagehe tu bhuJjate paMktibhedataH // 148 // viprasya sadane sarve viTrakSatriyAzca bhuJjate / zudrAH sadmasu sarveSAM nIcoccAcArasaMyutAH // 149 // kSatriyoMke makAnameM brAhmaNa, vaizyake makAnameM kSatriya aura kSatriyake gharameM vaizya niranirAlI paMktimeM baiThakara bhojana kareM / ekahI paktimeM na baitthe| brAhmaNake gharapara vaizya aura kSatriya saba bhojana kareM / tathA nIca UMca sabhI jAtike zUdra brAhmaNa kSatriya aura vaizyoMke gharapara bhojana kareM / bhAvArthajaisA bhojanakA krama batAyA gayA hai usI taraha apanI apanI alahadI paMktimeM baiTha kara bhojana karanA cAhie / brAhmaNa brAhmaNakI paMktimeM, kSatriya kSatriyakI paktimeM, vaizya vaizyakI paMktimeM aura zUdra apane apane yogya zUdrakI paMktimeM baiThakara bhojana kareM / yaha nahIM ki, brAhmaNakI paMktimeM kSatriya vaizya aura zUdra, kSatriyakI paktimeM brAhmaNa vaizya aura zUdra, vaizyakI paktimeM brAhmaNa kSatriya aura zUdra tathA zUdrakI paktimeM brAhmaNa kSatriya aura vaizya baiThakara bhojana kreN| tathA isase yaha bhI pAyA jAtA hai ki zUdrake gharapara koI bhI bhojana na kare / isI taraha ucca zUdrake yahAM nIca zUdra bhojana kare, paraMtu nIca zUdrake yahAM ucca zUdra bhojana na kare // 148-149 // bhojanake ayogya sthAna / viNmUtrocchiSTapAtraM ca pUyacarmAsthiraktakam / gomayaM paGkadurgandhastamo rogAMgapIDitaH // 150 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| wwwwwwwwwanmmmmarne asammArjitamuli mRtAGgi dhUmasaMvRtam / malinaM vastrapAtrAdi yuktA strIH pUrNagarbhiNI // 151 // sUtakigRhasandhistho mlecchshbdo'tinisstthurH| tiSThanti yatra zAlAyAM bhuktistatra niSidhyate // 152 // jahA~para viSTA par3A ho, mUtra par3A ho, jUThe vartana rakkhe hoM, papi, camar3A, haDDI aura khUna par3e hoM, gobara par3A ho, kIcar3a ho, durgandha AtI ho, andhakAra ho, rogase pIr3ita manuSya hoM, jo jagaha jhAr3a-poMchakara sApha kI huI na ho, dhUlA kUr3A-karakaTa DalA ho, prANiyoMke TUTe hue avayava idhara udhara par3e hoM, jo jagaha cAroM ora dhUeMse AcchAdita ho rahI ho, jisa makAnakI dIvAloM aura chata vagairaha para dhUAM jamA huA ho, maile-kucaile kapar3e vartana Adise bharI par3I ho, jahAM pUrNa garbhavatI strI baiThI ho vahAM bhojana na kare / jisa makAnakI dIvAla vagairaha sUtakIke makAnakI dIvAla vagairahase cipaTI ho athavA sUtaka jisa gharameM ho vahAMpara bhojana na kre| jahAMpara nIca logoMke kaThora zabda sunAI par3ate hoM aisI jagahameM baiThakara bhojana na kare // 150-152 // paMktimeM sAmila hone yogya manuSya / paMktyA yukto naro jJeyo rogamuktaH kulInakaH / snAto'nuvratikaH pUrNAvayavo vimalAmbaraH // 153 // sarvendriyeSu santuSTo nirvikArazca dharmadRk / nirgaryo brahmacArI vA gRhasthaH zlAghyattikaH // 154 // eka paMktimeM baiThakara bhojana karane yogya manuSya aisA honA cAhie ki jo nIroga ho, kulIna ho, snAna kiyA huA ho, apane yogya vratoMko pAlanevAlA ho, jisake zArIrika avayava paripUrNa hoM-lUlA laMgar3A andhA na ho, jo svaccha kapar3e pahane ho, jisakI saba indriyAM santuSTa hoM, jo vikAra-rahita ho, jisakI dharmapara zraddhA ho, jo grarvayukta na ho, brahmacArI ho aura jisakI AjIvikA prazaMsanIya ho aisA gRhasthI ho // 153 // 154 // .. ... paMktimeM sAmila na hone yogya manuSya / paMktyayogyaM tato vakSye vijAtIyo durAtmakaH / malayuktAmbaro'snAtacchinnAGgaH parinindakaH // 155 // zvAsI kAsI vraNI kuSTI piinscchdiroginnH| . mithyAdRSTivikArI ca unmattaH parihAsakaH // 156 // asantuSTazca pASaNDI liGgI bhraSTaH kuvAdikaH / saptavyasanasaMyukto durAcAro durAzayaH // 157 // catuHkaSAyiko dIno nighRNAGgo'bhimAnyapi / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 somasemabhaTTArakAviracita atibAlo'tivRddhazvAtizyAmo 'timatibhramaH / / 158 // SaNTazca pazcimadvArI paJcabhizva bahiSkRtaH / devArcakazca nirmAlyabhoktA jIvavinAzakaH // 159 // rAjadrohI gurudrohI pUjApIDanakArakaH / vAcAlo'timRSAvAdI vakrAGgazcAtivAmanaH / / 160 // ityAdiduSTasaMsarga santyajetpaMktibhojane / zvAnasUkaracANDAlamlecchahiMsakadarzanam // 161 // aba paMkti meM sAmila na hone yogya manuSyoMko batAte haiM-jo vijAtIya ho - apanI jAtikA na ho, duSTa ho, maile-kucaile kapar3e pahane ho, snAna kiye na ho, jisake zarIrakA koIsA aMga chinna bhinna ho gayA ho, jo nindaka ho, jisako sAMsa car3ha rahA ho, khAMsI calatI ho, jisake zarIra meM phor3A phuMsI vagairahake ghAva ho rahe hoM, jo kor3hI ho, jisake pInasakA roga ho rahA ho, ulTI hotI ho, jo mithyAdRSTi ho, vikArI ho, unmatta ho, ThaTTebAja ho, santoSI na ho, pAkhaMDI ho, zarIrameM kucha na kucha cinha rakhanevAlA liMgI (DhauMgI ) ho, vitaMDA karanevAlA ho, sAtoM vyasanoM kA sevana karanevAlA ho, durAcArI ho, duSTa AzayavAlA ho, cAroM kaSAyoMse yukta ho, dIna ho, jisake zarIrako dekhakara glAnI AtI ho, jo abhimAnI ho, atyantahI bAlaka ho, atyanta bUr3hA ho, atyanta kAlA ho, jisakI buddhimeM atyanta bhrama ( vikAra ) ho gayA ho, jo napuMsaka ho, jisakI gudA baha rahI ho, paMcoMne jisako bahiSkRta kara diyA ho, jisake jinapUjAkI AjIvikA ho - devapUjA karake udaranirvAha karatA ho, jo nirmAlya-bhojI ho, jIvoMkI hiMsA karanevAlA ho, rAjadrohI ho, gurudrohI ho, pUjAdi dharmakAryoM meM vighna pAr3anevAlA ho, atyanta vAcAla ho, atyanta jhUTha bolanevAlA ho, jisakA zarIra Ter3hAmer3hA ho aura bilkula baunA ho, ityAdi tarahake manuSyoMko bhojanameM sAmila na kare tathA bhojana ke samaya, kutte, sUkara, cAMDAla, mleccha, hiMsaka Adiko A~khase na dekhe // 155-161 // prAGmukhastu samaznIyAtpratIcyAM vA yathAsukham / uttare dharmakRtyeSu dakSiNe tu vivarjayet // 162 // AyuSyaM prAGmukho bhuMkte yazasvI cottarAmukhaH / zrIkAmaH pazcime bhuMkte jAtu no dakSiNAmukhaH // 163 // pUrva dizA kI ora mukha kara bhojana kare athavA pazcimakI ora mukha kara bhojana kare | jaisA dikhe vaisA kare / tathA dhArmika kAmoM meM uttarakI ora mukha kara bhojana kare, kintu bhojana ke samaya dakSiNakI ora mukha na kare / pUrvakI ora mukhakara bhojana karanese Ayu bar3hatI hai, uttarakI ora mukhakara bhojana karanese yaza phailatA hai aura pazcimakI aura mukhakara bhojana karanese lakSmIkA cA hotA hai - use lakSmI kI prApti hotI hai tathA dakSiNakI ora mukhakara bhojana karanese kucha bhI nahIM milatA // 162-163 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 bhojanake yogya caukekI rcnaa| caturasraM trikoNaM ca vartulaM cArthacandrakam / / kartavyamAnupUryeNa maNDalaM brAhmaNAdiSu // 164 // brAhmaNoMkA caukA caukona, kSatriyoMkA trikoNa aura vaizyoMkA mola athavA ardhacandrAkAra honA cAhie // 164 // yAtudhAnAH pizAcAzca tvasurA rAkSasAstathA / ghnanti te balamannasya maNDalena vivarjitam // 165 // caukeke binA bhojana karanese yAtudhAna (bhUta), pizAca, asura tathA rAkSasa bhojanakI zaktiko naSTa kara dete haiM / isalie caukA banAkara usameM baiThakara hI bhojana karanA cAhie // 165 // bhojanake yogya bartana / bhojane bhuktipAtraM tu jalapAtraM pRthak pRthak / zrAvakAcArasaMyuktA na antyekabhAjane / 166 / / ___ bhojanameM bhojanapAtra aura jalapAtra alahade 2 hone cAhie / zrAvakagaNa eka thAlImeM baiThakara bhojana na kareM // 166 // eka eva tu yo bhuMkte kmile kAMsyabhAjane / catvAri tasya vardhante AyuH prajJA yazo balam // 167 // jo puruSa akelA hI nirmala kAMsIke bartanameM bhojana karatA hai usakI Ayu, prajJA, yaza aura bala-ye cAroM bar3hate haiM // 167 // palAviMzatikAdarvAgata UrdhvaM ydRcchyaa| idaM pAtraM gRhasthAnAM na yatibrahmacAriNAm // 168 // ___ bhAjana karanekA bartana ( thAlI ) vIsa pala ( assI tole ) ke bhItara bhItara honA caahie| athavA isase Upara cAhe jitanA ho / yaha pAtrakA pramANa gRhasthoMke lie hai, yati-brahmacAriyoMke lie nahIM // 168 // paJcAo bhojanaM kuryAtprAGmukho'sau samAzritaH / hastau pAdau tathA cAsyameSu pazcAtA smRtA // 169 // gRhastha pUrvakI ora mukhakara paMcAI bhojana kare / donoM hAtha, donoM paira aura eka mukha ina pAMcoko paMcAtA kahate haiN| ina pAMcoM aMgoMko dhokara bhojana kare / / 169 / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 somasenabhaTTArakaviracita bhojanake bartanoMkA antr| antaraM bhuktipAtrANAM vitastidvayamaznatAm / dvitrihastaM yathA na syAcchIkarasparzanaM tathA // 170 // bhojana karanevAloMke bhojanake pAtroMkA eka dUsarese do beMta athavA do tIna hAthakA phAsalA rahanA cAhie, jisase eka dUsareke chIMTe uchalakara idhara udhara na jAveM // 17 // pattoMmeM bhojana karanekI vidhi| vivAhe vA pratiSThAyAM kAMsyapAtrAdyasambhave / parNapAtreSu bhoktavyamuSNAmbuprAsukeSu ca // 171 // vivAhake samaya athavA pratiSThAke samaya AvazyakatAke anusAra kAMsIke vartana na mileM to garmajalase dhokara prAsuka kI huI pattoMkI banI huI pattaloMmeM bhojana kre|| 171 // ___bhojanake yogya ptte| rambhAkuTajamadhvAnatinduphaNasacampakAH / pApophalapalAzavaTavRkSAdipatrakam // 172 // kelA, kuTaja vRkSa, madhR vRkSa, Amra vRkSa, phaNasa vRkSa, campaka vRkSa, kamala, pophala vRkSa, DhAka, bar3a ityAdi vRkSoMke patte bhojanake yogya hote haiM // 172 // ayogya ptte| cizcArkAzvatthapaNeSu kumbhIjambUkaparNayoH / kovidArakadambAnAM pAtreSu naiva bhujyate // 173 // ciMca vRkSa, Aka, pIpala, kuMbhIja vRkSa, jAMbU, kAMcana vRkSa aura kadamba vRkSa inake pattoMpara bhojana na kare // 173 // niSiddha pAtra / kare kharparake gehI zilAyAM tAmrabhAjane / bhinnakAMsye ca vastre ca na bhuJjIyAttathAyase // 174 // gRhastha loga hAthameM, miTTIke khaparoMmeM, pattharapara, tAMbeke vartanameM, phUTe hue kAMseke vartanameM, kapar3emeM tathA loheke pAtrameM bhojana na kareM / / 174 / / / vartanameM bhojana rakhanekI vidhi| anaM madhye pratiSThApyaM dakSiNe ghRtapAyasam / zAkAdi purataH sthApyaM bhakSyaM bhojyaM ca vaamtH||175 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | thAlI athavA pattalake bIca meM bhAta vagairaha anna parose, dAhinI ora ghI aura dUdha, zAka dAla Adi sAmane, aura bAkIke bhakSya tathA bhojya padArthoMko bAI ora parose / / 175 // bhojana karane ko baiThane kI vidhi | pAtraM dhRtvA tu hastena yAvadgrAsaM na bhujyate / annaM prokSyAmRtIkRtya secayedvimalairjalaiH / / 176 / bhojanakA grAsa muMhameM na le usake pahale pAtrako hAthase rakhakara prathama annako maMtra dvArA prokSaNa kara aura usako amRta banAkara cAroM ora jala sIMce // 176 // usake maMtra ye haiM OM hrIM jhaM vaM hnaH paH haH idamamRtAnaM bhavatu svAhA / atra prokSaNam ||1|| yaha maMtra par3ha kara bhojanako amRta banAve aura prokSaNa kare / OM hrIM jhauM jhauM bhUtapretAdiparihArArthaM pariSecayAmi svAhA / pariSecanam // 2 // yaha maMtra par3ha kara bhojanakI thAlIke cAroM ora pAnI sIMce / annenaiva ghRtAktena namaskAreNa vai bhuvi / tisra evAhutIrdadyAdbhojanAdau tu dakSiNe / / 177 / / baliM datvorvidevebhyaH karau prakSAlya vAribhiH / amalIphalamAtraM tu gRhNIyAdgrAsamuttamam // 178 // 191 " bhojana prAraMbha karaneke peztara dAhinI ora bhUmipara " urvi devebhyo namaH yaha maMtra par3hakara ghIse mile hue annakI tIna AhUtiyA~ deve / pRthivIke adhiSThAtA devako yaha bali dekara donoM hAthoM ko jalase dhokara A~valeke phalakI barAbara uttama grAsa muMhameM leve // 177-- 178 // OM kSvIM svIM haM saH ApozanaM karomi svAhA / iti zaMkhamudrayA jalaM pibet // 3 // yaha maMtra paDhakara zaMkhamudrAse jala pIve OM hrIM indriyamANAya svAhA // 1 // OM nahIM kAyabalaprANAya svAhA // 2 // OM hrIM manobalaprANAya svAhA || 3 || OM nahIM ucchvAsaprANAya svAhA // 4 // OM nahIM AyuHprANAya svAhA / / 5 / / iti paJcaprANAhutIrdatvA bhuJjIta // 4 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamaTTArakanicita " OM hrI~" ityAdi pAMca maMtra paDha kara pAMca prApNAhuti dekara bhojana kare // 4 // anna-lakSaNa / pakaM zuddhaM kavoSNaM ca bhojyamannamanindayan / dezakAlAnusAreNa yatheSTaM bhujyate varam / / 179 / / 192 deza kAlakA vicAra kara apanI rucike anusAra bhojanase glAni na karatA huA acchA sIjhA yA sikA huA kucha kucha garma aura nirdoSa bhojana kare // 179 // anna bhakSaNa aura pAtra - sparza / vAmahastena gRNhIyAdbhuMjAnaH pAtrapArzvakam / dakSiNena svahastena bhuJjItAnaM vizodhya ca // 180 // bhojana karanevAlA zrAvaka bAyeM hAthase thAlako pakar3a le aura AMkhoM se dekha-bhAlakara dAhine hAtha se bhojana jImeM // 180 // jalapAna / vAmena jalapAtraM tu dhRtvA hastena dakSiNe / ISadAdhAramAdAya pibenIraM zanaiH zanaiH // 189 // Adau pItaM haredvahi madhye pItaM rasAyanam / bhojanAnte ca yatpItaM tajjalaM viSavadbhavet // 182 // bAyeM hAtha se loTe vagairahako pakar3akara dAhine hAthase usa loTeke nIce kucha sahArA lagAkara dhIre dhIre jala pIve / bhojanake AdimeM jala pInese agni manda hotI hai, madhyameM panise vaha jala auSadhikA kAma detA hai aura antameM pIyA huA jala viSake mAniMda hotA hai // 181--182 // 1 zata aura uSNa annake guNa / atyuSNAnnaM balaM hanyAdatizItaM tu durjaram / tasmAtkavoSNaM bhuJjIta viSamAsanavarjitaH // 183 // atyanta garma bhojana balakA nAza karatA hai-nirbala banA detA hai aura atyanta ThaMDA bhojana ajIrNatA utpanna karatA hai vaha pacatA nahIM / isa lie kucha kucha garma bhojana kare aura bhojana karate samaya viSama Asana se na baiThe // 183 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / tRSitastu na bhuJjIta kSudhito na pibejjalam / tRSitastu bhavedgulmI kSudhitastu jalodarI // 184 // pyAsA to bhojana na kare aura bhUkhA jala na pIve / kyoMki pyAsameM bhojana karanese gulmaroga ho jAtA hai aura bhUkhameM pAnI pInese jalodara roga ho jAtA hai // 184 // Adau svAdu snigdhaM guru madhye lavaNamAmlamupasevyam / rUkSaM dravaM ca pazcAnnaM ca bhuktvA bhakSayetkicit // 185 // - bhojana ke lie jaba baiThe taba zurUmeM mIThA aura cikanA bhojana kare, bIcameM bhArI, namakIna aura khaTTA bhojana kare, tathA antameM rUkhA aura patalA bhojana kare / bhojana kara cukaneke bAda kucha na khAve // 185 // bhojnaantraay| prANaghAte'nabASpeNa vanhau jhNptptnggke| . darzane prANaghAtasya zarIriNAM parasparam // 186 // kprdkeshcrmaasthimRtpraanniklevre| nakhagomayabhasmAdimizritAne ca darzite / / 187 // upadrute biDAlAdyaiH prANinAM durvaca zrutau / zunAM zrute kalidhvAnai grAmaghRSTidhvanau zrute // 188 // piiddaarodnniHshvaangraamdaahshirshcchidH| dhAvyAgamaraNaprANikSayazabde zrute tathA // 189 // niyamitAnnasambhukte prAgduHkhAdrodane svayam / vidazakAyAM kSute vAntau mUtrotsarge'nyatADite // 190 // ArdracarmAsthimAMsAsRkpUyaraktasurAmadhau / . darzane sparzane zuSkAsthiromaviTjacarmANa // 191 // RtumatI prasUtA strI mithyAtvamalinAmbare / mArjAramUSakavAnagozvAdyavratibAlake // 192 // pipIlikAdijIvairvA veSTitAnaM mRtaizca vaa| idaM mAMsamidaM cedRk saMkalpe vA'zanaM tyajet // 193 // bhojana karate samaya, mojanakI bhAphase prANIke prANoMkA ghAta ho jAnepara, agnimeM jhapaTakara pataMga Adike mara jAnepara, bhojana karanevAloMke zarIroMkA paraspara sparza ho jAnepara, kaur3I, keza, camar3A, haDDI, 25 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita mare hue prANiyoMke kalevara, nAkhUna, gobara, rAkha cipaTA huA anna dekha lenepara, billI, AdikA upadrava honepara, prANiyoMke durvacana sunAI denepara, kuttoMkI AvAja suna lenepara, parasparameM lar3ane kI AvAja Anepara, sUkarakI bolI suna lenepara, pIr3Ake kAraNa kisIke rone kI AvAja sunAI denepara, AmameM Aga laga jAnepara, phalA~kA zira kaTa gayA isatarahake zabda sunane para, lar3AI vagairaha meM prANiyoM ke maranekI AvAja sunanepara, tyAga kiye hue bhojanake khA lenepara, pahale utpanna hue duHkhase apane ko rulAI Ane para, apaneko TaTTIkI AzaMkA honepara, chIMka Anepara, vamana honepara, pezAba A jAnepara, dUsare ke apane ko mAra denepara, gIlA camar3A, haDDI, mAMsa, khUna, pIpa, madirA madhukA darzana kiMvA sparza ho jAnepara, jalI huI haDDI keza camar3AkA darzana sparza ho jAnepara, RtumatI aura prasUtA strIkA darzana yA sparzana ho jAnepara, mithyAdRSTi aura maile kucaile kapar3e pahane hue manuSyake dRSTigata yA sparza ho jAnepara, billI, cUhe, kutte, gAyeM, ghor3e, Adi tathA avatI bAlakakA sparza ho jAnepara aura bhojana meM jiMde jinheM bhojana se alahadA nahIM kara sakate aise athavA mare hue cIMTI Adi jIvoM ke gira par3ane para bhojana chor3a de / tathA yaha mAMsa hai, TaTTI hai, khUna hai-- isa taraha kI bhojanameM kalpanA ho jAnepara bhojana chor3a de // 186-193 // 194 tyAjya bhojana / madyamAMsamadhUnyujjhetpazJcakSIraphalAni ca / aSTaitAn gRhiNAM mUlaguNAn sthUlavadhAdviduH / / 194 // madya, mAMsa, madhu aura paMca uduMbara phaloMko bhakSaNa karanekA tyAga kare / ina AThoMke tyAgako zrAvakoM ke ATha mUlaguNa bolate haiM / inake tyAganese sthUla vadhase virati arthAt sthUla - hiMsAkA tyAga ho jAtA hai // 194 // pippalodumbaraplakSavaTapIluphalAnyadan / hantyArdrANi trasAn zuSkAnyapi svaM rAgayogataH // 195 // / pIpala, Umara ( gUlara ), pAkara, bar3a aura kaThUmara ( kAle gUlara athavA aMjIra ) ina pAMcoM vRkSoMke hare phala khAnevAlA zrAvaka sUkSma aura sthUla- donoM tarahake basa jIvoMkI hiMsA karatA aura adhika dina par3e rahanese jinameMke sajIva naSTa ho gaye haiM- aise sUkhe hue ina phaloMko jo khAtA hai vaha bhI rAgayukta honeke kAraNa apanI hiMsA karatA hai / bhAvArtha - hiMsA do tarahakI hai - eka dravya-hiM aura dUsarI bhAva - hiMsA / apane athavA dUsareke bAhya prANoMkA ghAta karanA dravya - hiMsA hai; aura bhAva prANoM kA nAza karanA bhAva -hiMsA hai| apane rAgadveSAdi bhAvoM kI utpatti honA athavA parako krodhAdi utpanna karAnA bhI bhAva - hiMsA hai / ina phaloMke khAnese donoM tarahakI hiMsA hotI hai / inameM rahanevAlejIvoM ke prANoMkA ghAta hotA hai, isalie dravya - hiMsA hai / aura khAnevAlekI AtmAmeM atyanta rAgabhAva hai, isaliye bhAva - hiMsA hai / AtmAkA svabhAva rAgadveSAdi -rahita zuddha sphaTikarUpa nirmala hai| / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| usameM vikAra-bhAvoMke paidA honese usake usa asalI svabhAvakA ghAta ho jAtA hai| basa isa svabhAvakA ghAta honA hI hiMsA hai| ina sUkhe phaloMke khAnemeM use adhika rAga-bhAva hai / isalie vaha ina rAgabhAvoMke nimittase apanI hiMsA karatA hai // 195 // mdypaan-nissedh| pIte yatra rasAGgajIvanivahAH kSipraM mriyante'khilAH / kAmakrodhabhayabhramaprabhRtayaH sAvadyamudyati ca // tanmadyaM vratayanna dhUrtilaparAskandIva yAtyApadaM / tatpAyI punarekapAdiva durAcAraM caranmajati // 196 // jisa madyake rasase utpanna hue athavA jinake samUhase vaha mayakA rasa banA hai aise aneka jIvoMke samUhake samUha usa madyake pIte hI mara jAte haiN| isake pInese kAma, krodha, bhaya, bhrama Adi tathA pApa utpanna karane vAle pariNAma paidA hote haiN| isalie usa madyakA tyAga karanevAlA puruSa dhUrtila nAmake corakI taraha Apattiko prApta nahIM hotA hai, lekina madyapAyI puruSa ekapAda nAmake sanyAsIkI taraha agamya-gamana, abhakSa-bhakSaNa, aNye-pAna Adi durAcAroMkA sevana karatA huA saMsAra-samudrameM DUbatA hai-durgatiko jAtA hai / bhAvArtha-mayake pInemeM bhI dravya-hiMsA aura bhAva-hiMsA-donoM tarahakI hiMsA hotI hai | madya pInevAloMkI bar3I burI durgati hotI hai / isameM pratyakSa aneka doSa dekhe jAte haiM // 196 // AstAmetadyadiha jananI vallabhAM mnymaanaa| nindyAM ceSTAM vidadhati janA nistrapA piitmdyaaH|| tannAdhikyaM pathi nipatitA yatkiratsArameyAt / vaktre mUtraM madhuramadhuraM bhASamANAH pibanti // 197 // khaira, jIbhake lolupI hokara dravya-hiMsA aura bhAva-hiMsAko kucha nahIM samajhate haiM to jAne dIjie, paraMtu ye doSa jo pratyakSa dekhane meM Ate haiM unapara to jarA gaura kIjie / isa saMsArameM kitane hI nirlajja manuSya madirA pIkara vihvala hue apanI janma denevAlI mAtAko apanI pyArIkAma-preyasI samajhakara usase bar3I niMdya ceSTAeM karate haiN| yaha itanI adhika AzcaryakI bAta nahIM hai, kAraNa ki jo loga madya pIkara rAstemeM gira par3ate haiM aura muMha phAr3akara sIdhe bIca sar3akoMmeM par3e rahate haiM unake muMhameM bila samajhakara kutte pezAba kara dete haiN| use ve loga bar3A mIThA hai, bar3A mIThA hai-aisA kaha kaha kara bar3e cAvase pIte haiM / bhAvArtha-kahanekA tAtparya yaha hai ki madirA pInevAle burese bure kAryoko karanemeM tatpara rahate haiN| unheM kisI bhI viSayake heyopAdeyakI sudhi nahIM rhtii| yadi aise ghRNita kArya karanevAle bhI nIca na kahe jA kara eka paMkti aura eka pattalameM baiThakara bhojana-pAna karaneke yogya samajhe jAveMge to nahIM mAlUma nIca zabdakA prayoga hI kahA~para kiyA jAyagA ? jisa uddezyako lekara Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 somasenamaTTArakaviracita ve kisIko nIca kahanA cAheMge, pharja kIjie ki dUsarA usa-vicArako bhI acchA samajhatA ho, vaha use nIca na samajhatA ho / to kahanA par3egA ki nIca zabda koI bhI vAcya na rahA / khaira, mAna lo ki, kisIke ye vicAra hoM ki nIca UMcake bhedako hI miTA denA cAhie, to inake vicAra aise haiM jaise kisIkA vicAra ho ki tamAma saMsArako madya mAMsAdikA sevana karanA cAhie / paraMtu jaise isake ina vicAroMke lie kulIna buddhimAna puruSoMke hRdayameM sthAna nahIM hai, usI taraha nIca UMca bhedoMko miTA deneke vicAroMke liye bhI anubhavI vicArazIla manuSyoM ke hRdayoMmeM sthAna nahIM hai / sArAMza-madya pInA mahA ghRNita kArya hai, aura madyapAyI puruSoMke sAtha baiThakara bhojanAdi karanA bhI atyanta ghRNita kArya hai // 197 // maaNs-bhkssnn-nissedh| hiMsraH svayaM mRtasyApi syAdananvA spRzan palam / pakApakA hi tatpezyo nigotaughabhRtaH sadA // 198 // jina gAya, bhaiMsa, bakare, bakarI, machaliyAM Adi jIvoMko kisIne mArA nahIM hai-jo kAla pAkara svayaM mara gaye haiM, unake mAMsako khAnevAle yA sirpha usako chUnevAle bhI hiMsaka-jIvoMke mAranevAle haiM / kyoMki pakI huI ho, vinA pakI huI ho athavA paka rahI ho-aisI mAMsakI DaliyoMmeM bhI hara samaya ananta sAdhAraNa-nigodiyA jIvoMkA samUha athavA usI jAtike labdhyaparyAptaka paMcendriyajIva utpanna hote rahate haiM // 198 // mdhu-nissedh| madhukRvAtaghAtotthaM madhvazucyapi bindushH| khAdan banAtyaghaM saptagrAmadAhAhaso'dhikam // 199 // yaha madhu usake banAnevAle bhaure, madhumakkhiyAM Adi Dherake Dhera prANiyoMke vinAzase paidA hotA hai / isake alAvA isameM bhI hara samaya prANI utpanna hote rahate haiN| yaha madhu una jIvoMkI jhUThana hai| isalie yaha bar3A hI apavitra padArtha hai| isako nikAlanevAle mlecchoMkI lAra bhI usameM gira par3atI hai ataH bar3A hI tuccha hai / jo koI manuSya isa zahadakI eka bUMda bhI sevana karatA hai use sAta gAMvoMke jalAneke pApase bhI adhika pApa lagatA hai // 199 // navanIta-niSedha / madhuvannavanItaM ca muzcettadapi bhUyasaH / dvimuhUtAtparaM zazvatsaMsRjantyanirAzayaH // 20 // madhukI taraha makkhana athavA launIkA bhI zrAvakoMko tyAga karanA cAhie / kyoMki Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivrnnikaacaar| makkhanameM bhI hara samaya do muhUrtake bAda prANiyoM ke samUhake samUha utpanna hote rahate haiN| bhAvAtha-dahI mathakara makkhana nikAla leneke do muhUrta bAda usameM anantajIva utpanna ho jAte haiM aura phira jaba taka use garma nahIM kara lete taba taka hara samayameM usameM anantajIva utpanna hote aura marate rahate haiM / ataH hiMsAse DaranevAle dharmAtmAoMko makkhana kabhI nahIM khAnA cAhie // 20 // rAtri-bhojana va jalapAna-niSedha / rAgijIvavadhApAyabhUyastvAttadvadutsRjet / rAtrau bhuktiM tathA yuJjyAna pAnIyamagAlitam // 201 // dharmAtmA puruSoMko madya-mAMsake tyAgakI taraha rAtrimeM bhojana karanekA bhI tyAga karanA ucita hai| kyoMki dinameM bhojana karanekI apekSA rAtrimeM bhojana karanemeM adhika rAga pAyA jAtA hai| jahAM rAga hai vahAM hiMsA avazya hai / dinakI apekSA rAtrimeM bhojana banAne khAnese prANiyoMkA vadha bhI kaI gunA adhika hotA hai / rAtrimeM bhojana karanese jalodara Adi aneka roga ho jAte haiM / isI taraha anachanA pAnI bhI pIne vagairahake kAmameM na leve / pAnI yaha peya dravya hai / isalie pIne yogya tela, ghRta, dUdha Adi saba patale padArthoM ko chAnakara kAmameM leve // 201 // muhUrte'ntye tathA''''nho valbhA'nastamitAzinaH / gadacchide'pyAmraghRtAdyupayogazca duSyati // 202 // rAtri-bhojana-tyAgI puruSako dinake pahale muhUrta meM-sUryodayake ho jAne para do ghar3I taka bhojana karanA cAhie aura dinake antya muhUrtameM arthAt sUryAstameM do ghar3I bAkI raha jAne para bhojana kare; tathA rogakI zAntike lie Ama, ciroMjI, kelA, dAlacInI Adi phala aura ghI, dUdha, gannekA rasa Adi rasakA upayoga bhI dUSita hai / bhAvArtha-rAtri-bhojana-tyAgI puruSa do ghar3I dina car3he pahale bhojana na kare aura zAmako jaba do ghar3I dina raha jAya taba bhojana na kare--usase pahale pahale bhojana, jala-pAna, phala, rasa AdikA khAnA pInA kara le / varanA rAtri-bhojana-tyAga vratameM doSa AtA hai // 202 // ahiMsAvatarakSArtha mUlavatavizuddhaye / naktaM bhuktiM caturdhA'pi sadA dhIranidhA tyajet // 203 // bAIsa parISahoM aura nAnA prakArake upasargoMse cala-vicala na honevAlA tathA jIvoMkI rakSA karanemeM tatpara dhIra vIra puruSa, ahiMsA-vratakI rakSAke lie aura madya-tyAga Adi ATha mUlaguNoM kI vizuddhike lie manaM vacana kAyase anna, pAna, khAdya, aura lehya-ina cAra prakArake AhArakA yAvajjIva ( maraNaparyanta ) tyAga kare // 203 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 somasenabhaTTArakaviracita jalodarAdikRyUkAdyaGkamaprekSyajantukam / pretAdyucchiSTamutsRSTamapyaznannizyaho sukhI // 204 / / rAtrimeM bhojana karanese bhojanake sAtha yadi jU khAnemeM A jAya to vaha jalodara roga. paidA kara detA hai| yadi makar3I khAnemeM A jAya to zarIrameM kor3ha ho jAtA hai / yadi makkhI khAnemeM A jAya to vamana ho jAtA hai / yadi madkiA khAnemeM A jAya to medAko hAni pahuMcatI hai| yadi bhojanameM bicchU gira par3e to tAlumeM bar3I vyathA paidA kara detA hai / lakar3IkA Tukar3A athavA kAMTA bhojanake sAtha khA liyA jAya to galemeM roga paidA karatA hai / bhojanameM milA huA bAla yadi galemeM laga jAya to svaramaMga ho jAtA hai| isa taraha aneka doSa rAtrimeM bhojana karanese utpanna hote haiN| isake alAvA kaI sUkSma jantu bhojanameM gira par3ate haiM, jo andhakArake kAraNa dikhate nahIM haiM unako bhI khAnA par3atA hai / rAtrike samaya pizAca, rAkSasa Adi nIca vyaMtaradeva idhara udhara ghUmate rahate haiM, unakA bhI bhojanase sparza ho jAtA hai / vaha bhojana bhakSaNa karaneke yogya nahIM rahatA hai / isa tarahake aneka doSoMse yukta bhojana bhI rAtrimeM bhojana karane vAloMko khAnA par3atA hai| tathA jisa cIjakA tyAga hai vaha bhI rAtrimeM na dikhanese khAnemeM A jAtI hai / isa prakAra rAtribhojanameM aneka doSa hote hue bhI, Azcarya aura kheda hai ki, durbuddhi loga rAtrimeM bhojana karate hue apaneko sukhI mAnate haiM // 204 // jala-gAlana-vratake doSa / muhUrtayugmordhvamagAlanaM vA durvAsasA gAlanamambuno vA / anyatra vA gAlitazeSitasya nyAso nipAne'sya na tadavrate'WH // 205 // chane hue pAnIko do muhUrta yAne cAra ghar3Ike bAda na chAnanA, phaTe-TUTe, maile, purAne, choTe chedavAle kapar3ese chAnanA, chAnanese bAkI bace hue jala ( jIvAnI) ko jisa jalAzayakA vaha pAnI thA usase dUsaremeM lejAkara DAlanA-ye saba jala-gAlana-vratake doSa haiN| bhAvArtha-jisake jala chAna kara pInekA niyama hai vaha yadi cAra ghar3I ke bAda pAnI chAna kara na pIve, yogya channese na chAne aura jIvAnIko usIke sthAnameM na pahuMcAve to usakA vaha vrata prazaMsanIya nahIM hai // 205 // madya-tyAga-vratake doss| sandhAnakaM tyajetsarvaM dadhi takraM vyahoSitam / kAJjikaM puSpitamapi madyavratamalo'nyathA // 206 // zrAvakoMko saba tarahakA AcAra, do dina-rAtake bAdakA dahI aura maThA ( chAcha ), jisapara sapheda sapheda phUlana A gaI ho athavA do dina-rAtase adhika ho gaI ho aisI kAMjI nahIM khAnA caahie| yadi ve inako na chor3eMge to unake maya-tyAga-vratameM atIcAra lageMge // 206 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nvrnnikaacaar| 199 mAMsa-tyAga-batake doss| .. carmasthamambhaH snehazca hiMgvasaMhRtacarma ca / sarva ca bhojyavyApyanaM doSaH syAdAmiSavrate // 207 // camar3eke vartanameM rakkhA huA jala, ghI, tela Adi, camar3ese DhakI huI yA camar3emeM ba~dhI huI hIMga, tathA jinakA svAda bigar3a gayA ho aise dAla bhAta ghI Adi samasta padArthoMkA khAnA mAMsa-tyAgavratake atIcAra haiM // 207 // madhu-tyAga-vratake atiicaar| prAyaH puSpANi nAznIyAnmadhuvratavizuddhaye / bastyAdiSvapi madhvAdiprayogaM nArhati vratI // 208 // zahadake tyAgI puruSoMko apane madhu-tyAga-vratakI nirmalatAke lie prAyaH sabhI jAtike phUla na khAne cAhie; tathA vastikarma, piNDadAna, netrAMjana AdimeM bhI madhu, mAMsa, madyakA upayoga na karanA jaahie| bhAvArtha-zlokameM prAyaH pada par3A huA hai usase mAlUma par3atA hai ki jina puSpoMko zodha sakate haiM aise mahuA, bhilAmA Adike tathA nAgakesara Adike sUke phUloMke khAnekA bilakula niSedha nahIM hai / 207 / / paMca udambara-tyAga bratake atIcAra / sarva phalamavijJAtaM vArtAkAdyavidAritam / tadvadvalAdisimbIzca khAdenodumbaravratI // 209 // paMca udumbara phaloMke tyAgI gRhasthoMko sabhI jAtike ajAna phala, kakar3I, bera, supArI Adi phala aura maTara AdikI phaliyoMko vidArebinA-unakA madhyabhAga zodhebinA na khAnA cAhie // 209 // ina Uparake zlokoMmeM aSTa mUlaguNoMke atIcAra batAe gae haiM / unakA saMkSepa bhAvArtha mAtra yahAM diyA gayA hai| yadi vizeSa dekhanekI AvazyakatA ho to sAgAradharmAmRtakI saMskRta TIkA aura usakI bhASA TIkAseM dekhanA cAhie / - anya tyAjya pdaarth| anantakAyAH sarve'pi sadA heyA dayAparaiH / yadyekamapi taM hantuM pravRtto hantyanantakAn // 210 // ye Upara batAe gae sabhI padArtha tathA isI tarahake aura bhI padArtha anantakAya haiM / inameM anantAnanta jIva hara samaya nivAsa karate haiM / ataH dayAlu puruSoMko ina. anantakAyoMkA yAva Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita jIvana tyAga karanA cAhie / jo inameMse ekako bhI mAraneke lie pravRtta hotA hai vaha ananta jIvoMkA saMhAra karatA hai // 290 // 200 nAlIsUraNakAliGgadroNapuSpAdi varjayet / Ajanma tadabhujAmalpaphalaM ghAtazca bhUyasAm // 211 // kamalakI DaMDI, sUraNa kaMda, tarabUja ( kaliGgar3a ), droNapuSpa, mUlI, adarakha, nImake phUla, ketakI phUla Adi vanaspatikA yAvajjIvana tyAga karanA cAhie | kyoMki inake khAnevAloMko phala to thor3A hotA hai aura unake khAnese bahutase jIvoMkA ghAta hotA hai | // 219 // AmagorasasampRktaM dvidalaM prAyazo navam / varSAsvadalitaM cAtra pattrazAkaM ca varjayet // 212 // jisa dhAnyake barAbara 2 do hisse ho sakate hoM aise mUMga, ur3ada, canA Adiko dvidala kahate haiM / agnise pakAye gae kacce dUdha, kacce dahI aura kacce dUdha ke jamAye hue dahIkI chAcha meM mile hue mUMga, ur3ada, canA Adi dvidalako na khAnA cAhie; kyoMki unameM anantajIva par3a jAte haiM / aisA AgamameM sunA jAtA hai / isI taraha prAyaH purAne dvidalako bhI na khAve / prAyaH zabdake kahane kA tAtparya yaha hai ki kulitha Adi dvidala anna yadyapi adhika dina rakkhe rahane ke kAraNa kAle par3a gaye hoM, paraMtu unameM sammUrcchana jIva na par3e hoM; to unake khAne meM koI doSa nahIM hai / tathA barasAta ke dinoM meM cakkImeM binA dale- jinakI dalakara dAla na banAI gaI ho aise dvidala dhAnyako bhI na khAve / kyoMki Ayurveda meM likhA hai ki barasAta ke dinoMmeM ina dhAnyoM meM aMkure paidA ho jAte haiM, aura sammUrcchana trasajIva bhI utpanna ho jAte haiN| isase yaha bhI abhiprAya nikalatA hai ki barasAta meM ina dhAnyoMmeMse jinameM aMkura na par3e hoM unheM bhI na khAnA cAhiye, aura barasAta ke dinoM meM pattevAlA zAka bhI nahIM khAnA cAhiye; kyoMki barasAtameM aise zAkoMmeM trasa sthAvara jIva bahuta se mile rahate haiM / inake khAnese phala bhI bahuta thor3A hotA hai // 212 // bhojana karate samaya mauna - vidhi | rakSArthamabhimAnasya jJAnasya vinayo bhavet / tasmAnmaunena bhoktavyaM nArthyaM hastAdisaJjJayA // 213 // rUpa abhimAna kI rakSA hotI hai aura zrutajJAnakA karanA caahie| hAtha Adike izAre se bhI kisI mauna dhAraNa karanese, maiM bhojana karate samaya kucha bhI na mAMgUgA - isa prakArake ayAcakatva-tavinaya hotA hai / isalie mauna dhAraNakara bhojana bhojya vastukI abhyarthanA na kare // 213 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivarNikAcAra / 201 bhojn-prmaann| ApUrNamudaraM bhujecchaGkAlajjAvivarjitaH / atikramo na kartavya AhAre dhanasaJcaye // 214 // zaMkA aura lajjAko chor3akara peTa bhare paryanta bhojana kre| bhojanake karanemeM aura dhana ikaTThA karanemeM atyanta lAlasA na kare / bhAvArtha-jaba bhojana karaneko baiThe taba peTa bharakara bhojana kare / bhojana karate samaya koI tarahakI lajjA yA AzaMkA na kare tathA khUba aghAkara bhI na khAve; kyoMki adhika khA lenese sustI AtI hai aura nidrA bhI khUba AtI hai / ataH hamezaha parimita bhojana karanA cAhie // 214 // bhojanake pazcAt karane yogya kriyaa| tato'nnapAcanArtha ca zItalaM tu pibejjalam / mukhaM jalena saMzodhya hastau prakSAlayettataH // 215 // peTa bhara bhojana karaneke bAda bhojana pacaneke lie thor3A ThaMDA pAnI pIve, aura mukhako jalase sApha kara donoM hAtha acchI taraha dhove // 215 // tato'GgaNe punargatvA zalAkAdantagharSaNam / kRtvA jalena hastauca pAdau prakSAlayecchuciH // 216 // phira uThakara A~ganameM jAkara dA~toMnase dA~toMko ghise aura jalase hAtha-pairoMko dhokara sApha kare // 216 // na khAne yogya bhojana / brahmodane tathA caule sImante prathamArtave / mAsike ca tathA kRcche naiva bhojanamAcaret // 217 // bali car3hAyA huA anna, aura caula-saMbaMdhI, sImaMta-kriyA-saMbaMdhI, garbhAdhAna-saMbaMdhI tathA mAsikazrAddha-saMbaMdhI anna-bhojana na khAve.tathA kaSTake samaya bhI bhojana na kare // 217 // gaNAnaM gaNikAnaM ca zUlikAnamadharmiNaH / yatyannaM caiva zUdrAnnaM nAznIyAdgRhisattamaH // 218 // uttama gRhastha jo bhojana bahutase manuSyoMke lie taiyAra kiyA jAtA hai use na khAve; tathA vezyAkA anna, adharmI puruSoMkA anna, yatikA anna aura zUdrakA anna bhI na khAve // 218 // ekAdaze pakSazrAddhe sapiNDapretakarmasu / prAyazcitte na bhujjIta bhuktazcetsaJjapejjapam // 219 // mare hue manuSyake gyArahaveM dinakA, pakhavAr3emeM jo zrAddha hotA hai usakA, sapiMDa pretakarmakA aura kisIko prAyAzcitta diyA gayA ho to usa prAyazcittake samayakA anna na khAve / yadi khA leve to jApa jape // 219 // 26 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 somasenabhadvArakAviracita ekapaMktyupaviSTAnAM dharmiNAM shbhojne| yadyeko'pi tyajetyAnaM zeSairanaM na bhujyate // 220 // eka paMktimeM eka sAtha baiThe hue sAdharmiyoMmeMse yadi eka bhI puruSa pAtra chor3akara uTha khar3A ho to bAkIke baiThe hue sAdharmiyoMko bhI bhojana na karanA cAhie // 220 // bhuJjAneSu ca sarveSu yogre pAtraM vimuzcati / sa mUDhaH pApatAM bhujetsarvebhyo hAsyatAM vrajet // 221 // apanI paMktimeM baiThe hue jitane manuSya bhojana kara rahe hoM unameMse jo koI bhI pAtra chor3akara pahale uTha khar3A hotA hai vaha mahAmUrkha hai aura vaha sabake ha~sIkA pAtra hotA hai-usakI saba loga haMsI karate haiM // 221 // aminA bhasmanA caiva darbheNa salilena ca / antare dvAradeze tu paMktidoSo na vidyate // 222 // agni, rAkha, darbha aura pAnI-inakA vyavadhAna ho-ye bhojana karate hue puruSoMke madhyameM rakkhe hoM, tathA darabAje AdikA vyavadhAna ho to paMkti-doSa nahIM hai / bhAvArtha-bhojana karate samaya yadi inameM se kisI ekakA vyavadhAna ho to paMktise uTha khar3e honemeM koI doSa nahIM hai // 222 // ekapaMktyupaviSTAnAmanyo'nyaM spRzyate yadi / bhuktvA cAnaM vizaGkaH saMnaSTottarazataM japet // 223 // eka paMktimeM baiThe hue manuSyoMkA yadi parasparameM sparza ho jAya to usa bhojanako ni:zaMka hokara khAve aura khA cukaneke bAda eka sau ATha jApa deve // 223 // __ pUrva kizcitsamudatya sthAlyA annAdikaM param / - mitrAdyartha svayaM zeSamaznIyAdityayaM kramaH // 224 // pahale apanI thAlImeMse thor3AsA bhojanaM nikAlakara apane mitra Adike lie judA rakha de| bAda avaziSTa bhojanako Apa khAve / yaha bhojana karanekA krama hai // 224 // bhuktvA pItvA tu tatpAtraM riktaM tyajati yo naraH / sa naraH kssutpipaasaaho bhavejjanmani janmani // 225 // jo manuSya bhojana karake yA jala pI karake unake pAtroMko bilkula khAlI chor3a detA hai vaha hara janmameM bhUkha-pyAsakI pIr3A sahatA hai // 225 // arddha bhavati gaNDUSamadhaM tyajati vai bhuvi / zarIre tasya rogANAM vRddhi va prajAyate // 226 / / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * traivrnnikaacaar| jo manuSya cUllUmeM jala lekara kuralA kare to vaha usameMse Adheko pI jAya aura Adheko jamInapara DAla de / aisA karanese usake zarIrameM kabhI roga nahIM bar3hate // 226 // yadyuttiSThedanAcamya bhuktvaanaasnaadgRhii| sadyaH strAnaM prakurvIta nAnyathA'zucitAM vrajet // 227 // yadi bhojana karanevAlA gRhastha Acamana kiye binA hI Asanase uTha khar3A ho to vaha usI vakta snAna kare; nahIM to vaha apavitratAko prApta hotA hai / sArAMza-bhojana karaneke bAda Acamana avazya karanA cAhie // 227 // bhuktivastraM parityajya dhArayedanyadambaram / pUgatAmbUlaparNAni gRNhIyAnmukhazuddhaye // 228 // .. jisa kapar3eko pahanakara bhojana kiyA thA use utArakara dUsarA kapar3A pahane, aura mukha-zuddhike lie pAna-supArI khAbe // 228 // tAmbUlacarvaNaM kuryAtsadA bhuktyanta AdarAt / abhyaGge caiva mAMgalye rAtrAvapi na duSyati // 229 // bhojana kara cukaneke bAda hamezaha tAMbUla khAnA cAhie / telakI mAlisa kara snAna kara cukanapara aura mAMgalIka kAryake samaya rAtrimeM bhI pAna khAne meM koI doSa nahIM hai| yaha vidhi pAkSikazrAvakake lie hai // 229 // pAna khAnekI vidhi| prAtaHkAle phalAdhikyaM cUrNAdhikyaM tu madhyame / parNAdhikyaM bhavedrAtrau lakSmIvAn sa naro bhavet // 230 // ___ subahake samaya pAnameM supArI adhika DAlanA cAhie, dopaharako cUnA adhika honA cAhie aura rAtrimeM pAna adhika honA caahie| isa kramase jo tAMbUla bhakSaNa karatA hai vaha puruSa bhAgyazAlI hotA hai // 230 // parNamUle bhavedavyAdhiH parNAgre pApasambhavaH / cUrNaparNa haratyAyuH zirA buddhiM vinAzayet // 231 // pAnakA nIcekA hissA khAnese vyAdhi hotI hai, agrabhAga khAnese pApa-utpanna hotA hai,pAna masalakara khAnese Ayu ghaTatI hai aura usakA zirA-DaMThala bhakSaNa karanese buddhikA nAza hotA hai;- // 231 // mUlamagraM parityajya zirAzcaiva parityajeta / sacUrNa bhakSayetparNamAyuHzrIkIrtikAraNam // 232 // isalie usakA mUlabhAga, agrabhAga aura zirA chor3akara cUnA lagAkara pAna khAve / isa prakAra pAna khAnese AyuSya, sampatti aura kIrtikI vRddhi hotI hai // 232 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 somasenabhaTTArakaviracita anidhAya mukhe parNa pUgaM khAdati yo nrH|| saptajanma daridraH syAdante naiva sarejjinam // 233 // jo manuSya mukhameM pAna na rakhakara sirpha supArI khAtA hai vaha sAta janma taka daridrI hotA hai aura maraNake samaya paramAtmAkA nAma-smaraNa bhI nahIM kara pAtA // 233 // paJca saptASTa parNAni daza dvAdaza vA'pi ca / dadyAtsvayaM ca gRhNIyAditi kaizcidudAhRtam // 234 // pAMca, sAta, ATha, daza athavA bAraha pAna dUsaroMko de aura itane hI Apa khAve-aisA bhI kisI kisIkA kahanA hai // 234 // prathamaH kurute vyAdhi dvitIyaH zleSmakArakaH / tRtIyo roganAzAya rasastAmbUlajo mataH // 235 // pAnakA pahalA rasa (pIka ) vyAdhi paidA karatA hai, dUsarA rasa zleSma ( kapha ) lAtA hai aura tIsarA roga nAza karatA hai // 235 // tarjanyA cUrNamAdAya tAmbUlaM na tu bhakSayet / madhyamAGgulyaGguSThAbhyAM khAdayeccUrNalohitam // 236 // tarjanI ( aMgUTheke pAsakI) uMgalIse cUnA lagAkara pAna na khAve, kintu bIcakI uMgalI aura aMgUThese cUnA lagAkara pAna khAve // 236 // tAmbUlaM kaTu tIkSNamuSNamadhuraM kSAraM kaSAyAnvitaM / vAtaghnaM kaphanAzanaM kRmiharaM durgandhinirNAzanam // vaktrasyAbharaNaM vizuddhijananaM kAmAgnisandIpanaM / tAmbUlasya sakhe trayodaza guNAH svarge'pi te durlbhaaH|| 237 // pAna kaDuA, tIkSNa, uSNa, madhura, khArA aura kaSailA hotA hai / yaha bAta, kapha, kRmi ( peTake jaMtu ) aura durgandhiko dUra karatA hai, mukhakI zobhA hai, vizuddhi paidA karane vAlA hai aura kAmAgniko dIpana karane vAlA (bar3hAne vAlA ) hai / he mitra ! pAnameM ye teraha guNa hote haiM / inakA svargameM bhI milanA kaThina hai // 237 // mRtAzaucagate zrAddhe maataapitRmRte'hni| upavAse ca tAmbUlaM divA rAtrI ca varjayet // 238 // maraNakA sUtaka prApta honepara, apane mAtA pitAke zrAddhake dina aura upavAsake dina, dina aura rAtameM pAna na khAve // 238 // pAtradAne jinArcAyAmekabhaktavate'pi vaa|| pAraNAdivase zuddhe bhukterAdau vivarjayet // 239 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .traivrnnikaacaar| 205 pAtra-dAna aura jina bhagavAnakI pUjA karate samaya tathA ekAzanake dina pAna na khaaye| aura pAraNeke dina bhojana karanese pahile pAna na khAve // 239 // elAlavaMgakarpUrasugandhAnyasuvastukam / . . bhakSayetsaha parNaizca tathA vA mukhazuddhaye // 240 // ilAyacI, lauMga, kapUra aura dUsare 2 sugandhita padArtha pAnake sAtha khAbe / tathA mukhazuddhike lie vagaira pAnake bhI ina cIjoMko khAve // 240 // dopaharake samaya zayana karanekI vidhi / zanaiH zanaistato gatvA cASTottarazataM padAn / upavizya ghaTIyugmaM svapedvA vaambhaagtH||241 // tAMbUla carvaNa kara cukaneke bAda dhIre dhIre eka sau ATha paiMDa ghUmakara athavA kucha thor3I dera taka baiThakara bAI karabaTase do ghar3I sobe // 141 // na svapedivase bhUri rogasyotpattikAraNam / kAryANAM ca vinAzaH syAdaGgazaithilyamatra ca // 242 // dinameM bahuta na sobe / kyoMki dinameM sonA rogakI utpattikA kAraNa hai, gRha-kAryoMmeM hAni pahu~catI hai aura sAre aMga-upAMga DhIle par3a jAte haiM // 242 // atyambupAnAdviSamAzanAca / divAzayAjjAgaraNAca rAtrau / / nirodhanAnmUtrapurISayozca / SabhiHprakAraiH prabhavaMti rogAH // 243 // adhika jala pIne, viSama-arucikara yA parimANase adhika bhojana karane, dinameM adhika sone, rAtrimeM jAgane aura TaTTI-pezAbakI bAdhA rokane-ina chaha kAraNoMse roga utpanna hote haiM // 243 // bhuktopavizatastundaM balamuttAnazAyinaH / AyurvAmakaTisthasya mRtyurdhAvati dhAvataH // 244 // bhojana karake baiThe rahanese tauMda bar3hatI hai, muMha Uparako karake sIdhA sonese bala bar3hatA hai, bAI karabaTa sonese Ayu bar3hatI hai aura daur3anese mRtyu daur3atI hai--Ayu ghaTatI haiM // 244 // caitasthAnagamAgamau jinamate prItizca pAtre ruci- .. rAhArAdisudAnadattikathanaM bhuktizca zayyA''sanam / / yogyAyogyasuvastubhakSyakathanaM zrIsomasenena vai| samproktA bahudhA jinendravacanAddharmapradAH sakriyAH / / 245 // jina maMdirako AnA, yahAMse bApisa ghara jAnA, jinamatameM prIti karanA, pAtrameM prema karanA, AhArAdi cAra prakArake dAna denA, bhojana karanA, sonA, baiThanA, yogya vastukA bhakSaNa karanA aura Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhadhArakaviracita ayogyakA tyAga karanA-ina viSayoMkI vidhi isa adhyAyameM mujha zrIsomasenane varNana kI hai| ye kriyAe~ jina vacanake anusAra hI kahI gaI haiM, jo puNyako prApta karAne vAlI haiM // 245 // ye kurvanti narottamAH surucibhirdAnaM jinendrArcanaM / tattvAtattvavicAraNAM jinapateH zAkhAndhitaH sambhavAm // dhAnyAste puruSAH sumAgejanakA mokSasya cArAdhakA / ___bhoktAroguNasampadA tribhuvanastutyAH paraM dhArmikAH // 246 // jo zreSTha puruSa, bhaktibhAvase pAtroMko dAna dete haiM, jina bhagavAnakI pUjA karate haiM aura jina bhagavAnake kahe hue zAstrake anusAra yogya ayogyakA vicAra karate haiM, ve puruSa dhanya haiM, sumArgake pravartaka haiM, mokSakI ArAdhanA karanevAle haiM, guNa-samthasike moganevAle haiM, tIna bhuknake dvArA stavanIya haiM aura bar3e dharmAtmA haiM // 245 // . iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcArakathane bhaTTArakazrIsomasenaviracite jinacaityAlayagamanAdibhojanAnta kriyApratipAdakaH SaSTho'dhyAyaH samAptaH / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtavAM adhyAya / maGgalAcaraNa / namaH zrISarddhamAnAya sarvadoSApahAriNe / jIvAjIvAditattvAnAM vizvajJAnaM subibhrate // 1 // zrIvardhamAnasvAmIko namaskAra hai, jinane apane kSudhAdi aThAraha doSoMko naSTa kara die haiM, aura jinako jIva ajIva Adi sAtoM tatvoMkA paripUrNa jJAna hai // 1 // sakalavastuvikAsadivAkara, bhuvi bhavArNavatAraNanausamam / suranarapramukhairupasevitaM, sujinasenamuniM praNamAmyaham // 2 // jo sampUrNa vastuoMke svarUpako prakAza karanemeM sUryake samAna haiM, bhUmaMDalameM saMsArI jIvoMko saMsArasamudrase pAra karaneke lie naukA-jahAjake samAna haiM aura devoM tathA manuSyoM dvArA sevanIya haiM-aise zrIjinasena munIzvarako maiM namaskAra karatA hUM // 2 // dravya sampAdana karanekI vidhi / dharmakRtyaM samArAdhya sadvyaM sAdhayettataH / vinA dravyaM kutaH puNyaM pUjA dAnaM japastapaH // 3 // pUrvokta adhyAyoMmeM varNana kiye anusAra vidhipUrvaka dharma-kAryoMkA saMpAdana karatA huA dravya kamAbe; kyoMki dravyake binA puNya, pUjA, dAna, japa aura tapa nahIM bana sakate // 3 // trivargasaMsAdhanamantareNa, pazorivAyurviphalaM narasya / tatrApi dharma pravaraM vadanti, na taM vinA yadbhavato'rthakAmau // 4 // dharma, artha aura kAma ina tIna vargoMkI sAdhanA kiye binA manuSyakA janma pazukI taraha viphalaM hai / ina tInoM vargoM meM bhI dharma puruSArthako bar3e bar3e divyajJAnI zreSTha batalAte haiM; kyoMki dharmake binA artha puruSArtha aura kAma purupArtha donoM nahIM bana sakate // 4 // striyoMke krtvy| -- sammArjanaM jalAkarSa peSaNaM kaNDanaM tathA / agnijvAleti. pazcaiva karmANi gRhiyoSitAm // 5 // gharakI saphAI rakhanA; jalAzayase jala bharakara lAnA, cakkI pIsanA, UkhalameM dhAnyAdi kUTa .. kara sApha karanA, cUlhA jalA kara bhojana banAnA-ye pAMca gRhastha striyoMke kartavya haiM // 5 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 somasenabhaTTArakaviracita sUkSmakomalamArjanyA paTTavastrasamAnayA / mArjayetsadane bhUmi bAdhyante'to na jantavaH // 6 // vastra jaisI mulAyama aura bArIka jhADUse strI gharako jhADe, jisase idhara udhara calate phirate hue cIMTI Adi jIvoMko bAdhA na pahuMce // 6 // tatrotthAM dhUlimAdAya chAyAyAM prAsuke sthle| samprasArya kSipedyatnAtkaruNAyai nitambinI // 7 // ___gharameM jhADU lagAnese jo dhUla-kacarA nikalatA hai use chAyAmeM prAsuka sthAnameM karuNAbhAvase phailAkara gere // 7 // gomeyena mRdA vA'tha sadyobhUtena vaarinnaa| gehinyA lepayednehaM hastenAGgisuyatnataH // 8 // tAje gobara aura jalase athavA miTTI aura jalase yA kevala pAnIse gRhastha striyAM khuda apane hAthoMse gharako lIpeM aura prANiyoMko pIr3A na ho-aisI sAvadhAnI rakkheM // 8 // gomayaM sthApayetsadyo dharme caiva nidhApayet / upalAni suzuSkANi nijentUni susaJcayet // 9 // gRhastha striyAM gobara thA aura use dhUpameM sukhAveM / isa prakAra ye jIvajantu rahita sUke upaloM ( kaMDoM )kA saMcaya kareM / bhAvArtha-yaha trivarNAcAra grantha hai| isameM tInoM vargoM ke choTI bar3I haisiyatake sabhI puruSoMke kartavya batalAe gae haiN| UMcI sthitike logoMko ina kAryoMse ghRNA nahIM karanA cAhie / yadi ve naukaroMse bhI sAvadhAnI se ye kArya karAveM to paramArthameM koI hAni nahIM hai // 9 // culyutthabhasmanA prAtarmardayetkAMsyabhAjanam / pAnaM vA bhojanaM kuyoMdvinA bhasma na zodhitam // 10 // subaha uThakara apane cUlhekI rAkhase kAMse Adike bartana mAMje; kyoMki rAkhase mAMje binA khAne-pIneke bartana sApha nahIM hote // 10 // gRhItvA jalakumbhA~zca zanairgacchejjalAzayam / zodhitena jalenAdau kumbhAn prakSAlayecchuceH // 11 // jalake ghar3e lekara dhIre dhIre jalAzaya para jAve aura zuddha chane jalase prathama una ghar3oMko dhokara sApha kare // 11 // patriMzadagulaM lamba tAvadeva ca vistRtam / . acchidraM saghanaM vastraM gRhyate jalazuddhaye // 12 // .... chattIsa aMgula lambA aura itanAhI cauDA cheda-rahita moTA kapaDA jala chAnaneko rakkhe // 12 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 209 truTitaM pATitaM jIrNa hucche sUkSma sarandhrakam / na grAhyaM gAlanaM strImirjalajantuvizuddhaye // 13 // jo kaTA-phaTA ho, purAnA ho, choTA ho, bArIka ho, chedavAlA ho-aisA kapar3A striyoMko jala chAnaneke lie nahIM rakhanA cAhie // 13 // tena vastreNa kumbhAsyaM saMcchAdya zodhayejjalam / zanaiH zanaizca dhArAbhiryathA nollaMghayeddhaTam // 14 // aise yogya channese ghar3eke mukhako DhAMka kara dhIre dhIre dhAra bAMdha kara jala chAne, tAki jala uchalakara ghar3eke bAhara na phaile // 14 // zeSaM jalaM tu tatraiva tIrthe nikSepayetpunaH / tIrthAdAgatya gehe tu punaH saMzodhayejjalam // 15 // bace hue jalako arthAt jIvAnIko vahIM jalAzayameM chor3a de / tathA jalAzayase ghara Akara phira jala chAne // 15 // ghaTIdvaye gate cApi punarevaM vizodhayeta / prAtaHkAle tu saMzodhya zeSaM pUrvamale kSipet // 16 // muhUrta gAlitaM toyaM prAsukaM praharadvayam / ... uSNodakamahorAtramagAlitamivocyate // 17 // isI taraha pratyeka do ghar3Ike bAda jala chAna kara kAmameM leve / subahake samaya jala chAnakara jIvAnI usI jalAzayameM DAla Ave / isa taraha chAnA huA jala do ghar3I taka jIva-jantu rahita yAne prAsuka rahatA hai / ilAyacI, lauMga vagairaha DAlakara prAsuka kiyA huA jala do paharataka aura garma kiyA huA jala eka dinarAtataka jIvajantu-rahita rahatA hai / isake alAvA jo jala hai vaha binA chane jalake barAbara hotA hai // 16-17 // vAsayetpATalIpuSpairmUlerauzIrakaistathA / elAkarpUrakAbhyAM tu candanAdisuvastunA // 18 // pATalI (pADhala ) ke phUla, uzIraka mUla (khasa ), ilAyacI, kapUra tathA candana Adi uttama uttama vastuoMse jalako sugandhita kare // 18 // - ekavindUdbhavA jIvAH pArAvatasamA yadi / bhUtvA caranti cejjambUdvIpo'pi pUryate ca taiH // 19 // jalakI eka bUMdameM itane jIva haiM ki yadi ve kabUtarake barAbara hokara ur3eM to unase yaha jambUdvIpa labAlaba bhara jAya // 19 // 27 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 somasenabhaTTArakaviracita tasmAdyatnaH paraH kAryo dharmAya jalazodhane / nUtanaM sudRDhaM vastraM grAhyaM zrAvadharmiNA // 20 // isalie zrAvakoMko jala chAnanemeM dharmake nimitta pUrA pUrA yatna karanA cAhie tathA nayA majabUta kapar3A jala chAnaneko rakhanA cAhie // 20 // isa granthake prAyaH sabhI zloka saMgraha kiye hue haiM, isalie punaruktipara lakSya nahIM denA caahie| paTTakUlamatisUkSma bahumUlyaM dRDhaM dhanam / paridhatte svayaM vastraM jalArthe tu daridratA // 21 // jo bahuta bar3hiyA ho, adhika mUlyakA ho, bahuta bArIka ho, bahuta hI moTA ho jisase pAnI chananA hI muzkila ho jAya-aise kapar3eko jana-chAnaneke lie rakhanese daridratA bar3hatI hai // 21 // godhUmAdisudhAnyAni saMzodhya zucibhAjane / nUtanAni pavitrANi peSayejjIvayatnataH // 22 // acche nae gehUM Adi dhAnyako pavitra bartanameM bIna kara cakkImeM sAvadhAnIse pIse, jisase ki jIvoMko bAdhA na pahuMce // 22 // ghuNitaM jINitaM dhAnyaM varNasvAdaviparyayam / peSayetkuTTayenaiva bhikSubhyo'pi na dIyate // 23 // jo ghunA huA ho, purAnA ho, jisakA raMga aura svAda badala gayA ho-aise dhAnyako nahIM pIse, na UkhalameM kUTe aura na bhikSukoMko deve // 23 // ghuNitaM kITasaMyuktaM dharme mArge'thavA jale / dhAnyaM prasAryate naiva jIvaghAto bhavedyataH // 24 // jo ghuna gayA ho, jisameM kIr3e par3a gae hoM-aise dhAnyako na to dhUpameM phailAve, na rAstebhe phailAve, aura na pAnIse dhove / kyoMki aisA karanese jIvoMkI hiMsA hotI hai // 24 // bahudinAni rakSyante na ca dhAnyAni saMgrahe / utpattistrasajIvAnAM yataH saJjAyate bhuvi // 25 // adhika dina paryanta dhAnyakA saMgraha na rakkhe / kyoMki Adhika dina taka rakhanese usameM trasajIva par3a jAte haiM // 25 // taNDuleSu ca cUrNeSu dvidaleSu ca shiighrtH| utpattistrasajIvAnAM tasmAdvegAvyayo mataH // 26 // cAvaloMmeM, ATemeM aura cane AdikI dAla meM bahuta jaldI trasa jIva utpanna ho jAte haiM / isaliye inako adhika dina taka na rakhakara jaldI kharca kara denA cAhie // 26 // ta Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - traivarNikAcAra / 211 snAtvA jalena vA zIrSa hastau saMzodhya mRtsnyaa| paridhAya paTaM dhautaM pravizestrImahAnase // 27 // jalase snAnakara, mastaka aura hAthoMko miTTIse dhokara aura dhulI huI dhotI pahanakara striyA~ rasoI-gharameM jAveM // 27 // cullyAM saMzodhya jIvAdIn pUrvabhasma parityajet / nirjantUni suzuSkANi cendhanAni samAnayet // 28 // agniM sandhukSayeccullyAM prakSAlya thaalikaasttH| svayaM pAkavidhiH kAryo nAnArasasamanvitaH // 29 // ghRtapakaM payaHpAkaM sUpodanaM sazarkaram / ApUpavyaJjanAnyeva bhAgyasyeddhaM phalaM viduH||30|| vahAM para jIva-jantuoMko dekhakara pahalekI rAkhako nikAlakara cUlheko sApha kre| phira jIva-jantu rahita sUkA Idhana jalAneko lAve aura cUlhameM Aga sulagAye / isake bAda saba bartanoMko dhokara svayaM aneka prakArakA rasIlA bhojana banAbe / ghImeM talI huI pUrI Adi; dUdhameM pakI huI khIra vagairaha; dAla-bhAta, zakkarakA haluA, laDDU, per3e, baraphI Adi; pUve (gulagule ), namakIna seva, a~jie Adi apanI zaktike anusAra banAbe / isa tarahakI uttama uttama cIjoMkA prApta honA bhAgyakA phala hai // 28-30 // Adau santarpya satpAtraM bhartAraM ca sutAdikam / gRhadevA~zca santapye tataH syAdbhojanaM striyaH // 31 // striyA~ prathama satpAtroMko AhAra dekara bAdameM pati-putroMko bhojana jimA kara tathA gRha-devatoMkA satkAra karaneke pazcAt Apa bhojana kare // 31 // ityevaM paJca karmANi kathitAni suyoSitAm / narANAM karma SaSThaM tu vyApAraH kathyate'dhunA // 32 // isa taraha gRhastha striyoMke pA~ca kartavyoMkA kathana kiyA / aba puruSoMke kartavyoMkA kathana karate haiM // 32 // puruSoMke kartavya / prAhmaNaH saritaM gatvA vastraM prkssaalyetttH| darbhAdi samidho nItvA gRhe saMsthApayettataH // 33 // . sadanaM yajamAnasya gatvA dharmopadezanAm / tithivAraM ca nakSatraM kathayedgrahazuddhaye // 34 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.12 somasenabhAskavirakti zrIjinaguNasampatti zrutaskacaM dvikAvalim / muktAvaliM. tathA'nyaM ca vratoddezaM samAdizet // 35 // caturdazyaSTamI cAdya prAtarvA vratavAsaram / cAndraM balaM gRhAcAraM kathayejjainazAsanAt // 36 // kathAM vratavidhAnasya purANAni jineshinaam| grahahomaM mRhAcAraM kathayejinazAsanAt // 37 // yajamAnena yaddattaM dAnaM dhAnyaM dhanaM tathA / gRhNIyAvarSabhAvena bahutRSNAvivarjitaH // 38 // AzIrvAdaM tato dadyAdbhaktacittaM na dUSayet / gRhamAgatya putrAdIn toSayenmadhuroktitaH // 39 // gRhacintAM tataH kuryAdvasvairdhAnyaizca pUrayet / godhanairdadhidugdhaizca tRNakASThaizca bhUSaNaiH // 40 // brAhmaNa, prAtaHkAla navIpara jAkara apane vastroMko dhove aura darbha vagairaha samidhA (homAdikA Idhana) lAkara ghara para rkkhe| isake bAdaH yajamAnake ghara jAkara use dharmopadeza sunAbe aura graha-zuddhike lie tithi, vAra, nakSatra batalAve; jinendradevake muNoMkA, zrutaskandha, dvikAvalI, muktAvalI tathA anya vratoMko samajhAve; Aja kiMvA kala aSTamI hai, caturdazI hai, vrata karanekA dina hai, candramAkA bala, gRhasthakA AcAra, vratavidhAna sambandhI kathAeM, jinendradevoMke purANa, grahahoma, grahAcAra Adi jina zAsanake anusAra batalAve / phira yajamAna dhana-dhAnya Adi jo kucha de use lobha-tRSNA-rahita hokara bar3e harSa-pUrvaka svIkAra kre| isake bAda vaha use AzIrvAda de| vaha apane bhaktake cittako nArAja na kare / phira ghara para Akara madhura vacanoM dvArA putrAdikoMko santuSTa kare / isake bAda gharameM kaunasI vastu hai, kaunasI nahIM hai, isakA vicAra kara vastra, dhAnya, gau, dahI, dUdha, ghAsa, lakar3I, AbhUSaNa Adi lAkara gharameM rakkhe // 33-40 // dadAti pratigRhNAti saddAnaM jinamarcati / paThate pAThayatyanyAnevaM brAhmaNa ucyate // 41 // jo uttama dAna detA-letA hai, jinadevakI pUjA karatA hai, svayaM par3hatA hai aura auroMko par3hAtA hai, use brAhmaNa kahate haiM // 41 // putrapautrasutAdInAM laukikAcArarakSaNam / ... vivAhAdividhAnaM ca kuryAdravyAnusAstaH // 42 // go'zvamahiSImukhyAni svaM svaM sthAnaM nivezayet / sandhAyAH samaye sandhyAM vinaH kuryAka pUrkat // 43 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane putra, pautra, putrI Adiko. laukika AcAra-vyabahArakI zikSA deke / apanI zaktike anusAra unake vivAha-zAdI kare / tathA gau, ghor3A, bhaiMsa Adiko apane apane sthAna para bAMdhe aura sandhyAke samaya pahalekI taraha vaha brAhmaNa sandhyA-vaMdanA. kare // 42--43 // kSatriyANAM vidhi proce saMkSepAcchUyatAM tvaham / bhRtyo yaH kSatriyastena gantavyaM rAjasaani // 44 // sabhAsthitaM mahIpAlaM natvA'gre sthIyate bhuvi / sazastraH svAmibhaktaH sankarakuDmalavAnmudA // 45 // nRpAjJayA yathAsthAnaM tathaivopavizetsukham / svAmyarthaM ca tyajettrANAna svAmyartha dehadhAraNam // 46 // etatkArya prakartavyaM tacchutyAH zIghrataH punaH / / tatkartavyaM prayatnena prasannaH syAdyato nRpH||47|| svAmidrohI kRtaghnazca yazca vizvAsaghAtakaH / pazudhAtI kRpAhInaH zvanaM yAti saH nindkH||48|| nRpAjJA yatra vidyeta sa gacchesatra vegtH| sandhyAM sAmAyikaM pAtradAna tapazca sAdhayet // 49 // ___ aba thor3AsA kSatriyoMkA kartavya batAyA jAtA hai| use dhyAna dekara sunie / jo kSatriya naukara ho vaha prAtaH uThakara astra-zastrase susajjita ho rAjabhavanako jAve / vahA~ jAkara sabhAmeM baiThe hue rAjAko namaskAra kara donoM hAtha jor3a hRdayameM svAmIkI bhakti rakhatA huA bar3e harSase usake sAmane bhUmipara khar3A rahe / phira rAjAkI AjJAse apane yogya sthAnameM jAkara sukhase baiTha jAve / maukA Ane para svAmIke lie apane prANoMkI AhUti kara de; kyoMki sevakoMkA deha dhAraNa karanA svAmIke lie hI hai / rAjA kahe ki yaha kArya karo use bahuta jaldI aura pUrI kozizake sAtha kare, jisase apanA svAmI apanese prasanna rhe| jo bhRtya svAmIkA drohI, kRtaghnI, vizvAsaghAtI, pazudhAtI, nirdayI aura nindA karanevAlA hotA hai vaha marakara narakako jAtA hai / rAjAkI jahAM bhejanekI AjJA ho vahA~ zIghra jAvo sandhyAvaMdana, sAmAyika, pAtra-dAna, tapazcaraNa Adi kartavyoMkI sAdhanA karatA rahe // 44-49 // devapUjAM parAM kRtvA pUrvoktavidhinA nRpaH / AgatyopavizetsvasthaH sabhAyAM siMhaviSTare // 50 // nyAyamArgeNa sazci sudRSTyA pratipAlayeta / prajA dharmasamAsaktA binA prajAM kuto vRSaH // 51 // duSTAnAM nigrahaM kuryAcchiSTAnAM prtipaalnm| .. jinendrANAM munIndrANAM namanAdikriyAM bhajet // 52 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 somasenamaTTArakaviracita rAjAnaM dharmiNaM dRSTvA dharma kurvanti vai prjaaH| yathA pravatete rAjA tathA prajA pravatete // 53 // rAjA pUrvokta vidhike anusAra deva pUjA kara, saba kriyAoMse svastha citta ho sabhAmeM Akara siMhAsana para virAjamAna hove| sabakA nyAya-nItike anusAra pAlana kare / prajAko dharma meM Asakta banAve / kyoMki prajAke binA dharmakI rakSA nahIM ho sktii| duSToMkA nigraha kare, ziSToMkA pratipAlana kare aura jinendroM tathA munIndoMko namaskAra Adi kare / rAjAko dharmAtmA dekhakara prajA bhI dharmAcaraNa karatI hai / jaisI rAjAkI pravRtti hotI hai vaisI hI prajAkI huA karatI hai // 50-53 // saptAGgaizca bhavedrArAjA bhayASTakavivarjitaH / zaktitrayasamopetaH siddhitrayavirAjitaH // 54 // rAjAko rAjyake sAta aMgoMse yukta, ATha bhayoMse rahita tathA tIna tarahakI zakti aura tIna tarahakI siddhise yukta honA cAhie // 54 // amAtyasusuhRtkozadurgarASTrabalAni ca / svAminA saha saptaiva rAjyAGgAni sukhAya vai // 55 // maMtrI, acche mitra, khajAnA, kilA, rASTra, senA aura rAjA-ye rAjyake sAta aMga hote haiN| ye sAtoM hI aMga sukhake sAdhana haiM // 55 // anaavRssttytivRssttygnissyopghaatmaarikaaH| taskaranyAdhidurbhikSA etA aSTau bhItayaH smRtAH // 56 // anAvRSTi, ativRSTi, agnipralaya, dhAnya-nAza, mahAmArI, cora, vyAdhi, aura durbhikSa-ye ATha bhaya mAne gaye haiM // 56 // shaakiniibhuutvetaalrkssHpngvRshcikaaH| mUSakAH zalabhAH kIrA ityaSTau bhItikArakAH // 57 // zAkinI, bhUta, betAla, rAkSasa, sAMpa, bicchU, cUhe, pataMga-kIr3e, aura tote-ye ATha bhaya utpanna karane vAle haiM // 57 // supUjAyAM mahIpAle sarvatra sukhacintakaH / paramanaHsthitaM jJAnaM jJAtvA caratyamAtyakaH // 58 // jo sajjanoMke satkArameM, rAjAmeM aura bAkIke saba manuSyoMmeM hitakI kAmanA karane vAlA hai aura dUsareke manakI bAta jAnakara kArya karatA hai use maMtrI kahate haiM // 58 // amutrAtra hitaMkArI dhrmbuddhiprdaaykH| . . guNavAcI parokSe'pi sa suhRtkathito budhaiH // 59 // _noTa-1. ginatImeM ye nava hote haiM / isase yathA saMbhava kinhIM dokAekameM samAveza kara lenA cAhiye / pra0 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 215 jo isaloka aura paraloka sambandhI hita karane vAlA ho, dhArmika bhAvoMkI jAgRti paidA karane vAlA ho aura pITha pIche bhI bar3AI karane vAlA ho use buddhimAna loga mitra kahate haiM // 59 // dhanadhAnyasuvarNAni vastrazastrANi bheSajam / rasA ratnAni bhUrINi santi koza iti smRtaH // 6 // dhana, dhAnya, suvarNa, vastra, zastra, auSadha, rasa, ratna Adiko koza kahate haiM // 60 // vaiSamyaM vAriNA pUrNa sarvadhAnyAstrasaMgrahaH / tRNakASThAni bhRtyAzca palAyanAvakAzakam // 61 // upalA vahniyantrANi guttiigophnnssddrsaaH| gUDhamArgAH pravartante yatra durgaH sa ucyate // 62 // jo UMce nIce patharIle sthAnameM banA huA ho, jisameM jala khUba ho, saba tarahake dhAnya aura astroMkA jisameM saMgraha ho, ghAMsa, lakar3I, naukara, cAkara jahAMpara khUba hoM, nikala bhAganekA jisameM rAstA ho; bar3e 2 patthara, agni, yaMtra, gole, gophaNa aura dUdha dahI Adi chaha rasoMse paripUrNa ho, jisakA rAstA aisA gUr3ha ho ki jisameM hokara zatruoMkA praveza na ho sake, vaha durga kahA jAtA hai // 61-62 // puranagarasugrAmAH kheTakhavaTapattanAH / droNAkhyaM vAhanaM yatra santi rASTraH sa ucyate // 63 // jahAM para pura, nagara, grAma, kheTa, kharvaTa, pattana, droNa aura vAhana haiM use rASTra kahate haiM // 63 // grAmo vRttyAvRtaH syaangrmuructurgopurodbhaasisaalN| . kheTaM nadyadriveSTayaM parivRtamabhitaH kharvaTaM parvatena // grAmairyuktaM paraM syAdalitadazazataiH pattanaM ratnayoni / droNAkhyaM sindhuvelAvalayavalayitaM vAhanaM cAdrirUDham // 64 // jisake cAroM ora kAMToMkI bAr3a lagI ho use grAma aura jisa grAmake cAroM dizAmeM cAra moTe moTe daravAje hoM use nagara kahate haiM / parvata aura nadIse ber3he hue grAmako kheTa aura cAro orase parvata dvArA ghire hue grAmako kharvaTa kahate haiN| jisameM eka hajAra grAma lagate hoM vaha pura aura jisameM ratnoMkA khajAnA ho vaha pattana kahalAtA hai / aura samudrase bar3he hue grAmako droNa aura parvatake Upara bane hue grAmako vAhana kahate haiM // 64 // ajanAdrisamA nAgA vAyuvegAsturaGgamAH / rathAH svargavimAnAmA bhImA bhRtyAzcaturbalam // 65 // jisameM aMjana parvatake samAna bar3e 2 kAle hAthI hoM, havAkI taraha teja daur3ane vAle ghor3e hoM, svargIya vimAnoMkI taraha U~ce U~ce ratha hoM aura bhayAnaka-arthAt yuddha-kalAmeM nipuNa sipAhI hoM, use caturaMga-sainya kahate haiM // 65 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 somasenamArakAviracita tejasvI zAntarUpazca 'tyAgI bhogI dayAparaH / baliSThazca raNe yoddhA prokto rAjA sa paNDitaH // 66 // ___ rAjA tejasvI, zAnta, udAra, sampattikA upabhoga karanevAlA, dayAlu, balavAna, yoddhA aura vidvAna honA cAhie // 66 // tisro maMtraprabhUtsAhazaktayazca prkiirtitaaH| vAmanodevasiddhacantA nRpe tisrazca siddhayaH / / 67 // maMtra-zakti, prabhu-zakti aura utsAha-zakti-ye tIna zaktiyAM haiN| vacana-siddhi, mana-siddhi aura deva-siddhi-ye tIna siddhiyAM haiM // 67 // pAiguNyaM nRpatI proktaM rAjyarakSaNahetave / sandhivigrahayAnAsanAzrayadvaidhabhAvanas // 68 // rAjyakI rakSAke lie rAjAmeM sandhi, vigraha, mAna, Asana, Azraya aura vaidhI bhAva-ye chaha guNa kahe gae haiM // 68 // samatAdarzanaM svasya dadeddAnamariM prati / bhedaH zatroca senAyA daNDaH zanipAtanam / / 69 / / samatA-sabako samAna dekhanA, dAna-apane zatruko majarAnA denA, bheda-zatrukI senAmeM phUTa macA denA, aura daNDa-zatrukA vinAza karanA--ye cAra rAjyakI rakSAke upAya haiM // 69 // sahAyAH sAdhanopAyo dezakAlabalAbale / vipattezca pratIkAraH pazvadhA mantra iSyate / / 70 / / . apane sahAyaka kauna kauna haiM, apane pAsa kyA kyA sAdhana haiM, isa samaya kaunasa upAya karanA cAhie, deza-kAla apane anukUla hai yA pratikUla hai, tathA isa AI huI Apattika pratIkAra kaise ho sakatA hai--isa tarahake vicAra karaneko pAMca prakArake maMtra kahate haiM // 70 aSTAdazAkSauhiNInAM svAmI mukuttbndhkH| kSoNIlakSma tato vakSye jinAgamAnusArataH // 71 // jo aThAraha akSauhiNI senAkA svAmI ho use mukuTabaddha rAjA kahate haiM / akSauhiNI senAkA lakSaNa jinAgamake anusAra Age kahate haiM // 71 // - pattiH semA ca senAsya gulmo vAhinipRtane / . ..' camUranIkinI ceti cASTadhA zRNu tadvidhim // 7 // patti, senA, senAmukha, gulma, vAhinI, pRtanA, camU aura anIkinI ye senAke ATha bheda haiN| inake lakSaNa Age kahate haiM // 72 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | ekaviMzatikA azvAzcaturazItipAdgAH / eko hastI rathazcaikaH pattirityabhidhIyate // 73 // jisameM ikkIsa ghor3e, caurAsI piyAde, eka hAthI aura eka ratha ho use pati kahate haiM // 73 // pattistriguNitA senA tisraH senAmukhaM ca tAH / senAmukhAni ca trINi gulmamityanukIrtyate // 74 // vAhinI trINi gulmAni pRtanA vAhinItrikam / camUtripRtanA jJeyA camUtrayamanIkinI / / 75 / / anIkinyo daza proktAH prAjJairakSauhiNIti sA / aSTAdazAkSohiNI paH prabhurmukuTavarddhanaH // 76 // 217 tIna pattikI eka senA, tIna senAkA eka senAmukha, tIna senAmukhakA eka gulma, tIna gulmakI eka vAhinI, tIna vAhinIkI eka pRtanA, tIna pRtanAkI eka camU, tIna camUkI eka anIkinI aura daza anIkinIkI eka akSauhiNI senA hotI haiM / aisI aThAraha akSauhiNI senA ke svAmIko mukuTabaddha rAjA kahate haiM / eka akSauhiNI senAmeM 459270 ghor3e, 1837080 piyAde, 21870 hAthI aura 21870 ratha, kula milAkara 2340090 sainya hote haiM / 74-76 // atha matAntaram || ekamaNDalabhU rAjA zreNyazvASTAdazAdhipaH / mukuTabaddha ityAkhyaH sa eva munibhiH paraH // 77 // jo rAjA eka maMDalakA svAmI ho vaha yadi aThAraha zreNiyoMkA svAmI ho to use mukuTabaddha rAjA kahate haiM / aisA bhI kisI 2 kA mata hai // 77 // senApatirgaNapatirvaNijAM patizca / senAcatuSkapurarakSacatuH suvarNAH // mantrIsvamAtyasupurodhamahAsvamAtyAH / zreNyo dazASTasahitA vibudhazva vaidyaH // 78 // senApati, jyotiSI, zreSThI, cAra prakArakA sainya ( hAthI, ghoDe, pyAde aura ratha ), kotavAla, brAhmaNAdi cAra varNa, maMtrI, amAtya, purohita, mahAmAtya, paMDita aura vaidya ina aThArahako zreNi kahate haiM // 78 // etatpatirbhavedrAjA rAjJAM paJcazatAni yam / sevante so'dhirAjassyAdasmAttu dviguNo bhavet // 79 // mahArAjastatazcArddhamaNDalI maNDalI tataH / mahAmaNDalyardhacakrI tatazcakrItyanukramAt // 80 // aThAraha zreNiyoM ke adhipatiko rAjA yA mukuTabaddha rAjA kahate haiN| jisakI aise pAMcasI mukuTabaddha rAjA sevA karate hoM use adhirAjA kahate haiN| adhirAjAse dUnA mahArAjA, mahArAjAse dUnA ardhamaMDalI, ardhamaMDalIse dUnA maMDalI, maMDalIse dUnA mahAmaMDalI, mahAmaMDalIse dUMnA ardhacakrI aura ardhacakrIse dUnA cakravartI rAjA hotA hai| bhAvArtha- mukuTabaddha rAjAoMkA svAmI adhirAjA hotA hai / eka hajAra mukuTabaddha rAjAoMkA svAmI mahArAjA hotA hai / do hajAra mukuTabaddha rAjAoMkA 28 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 somasenabhaTTArakaviracitaadhipati ardhamaMDalI hotA hai| cAra hajAra mukuTabaddha rAjAoMkA svAmI maMDalI hotA hai| ATha hajAra mukuTabaddha rAjAoMkA svAmI mahAmaMDalI hotA hai| solaha hajAra rAjAoMkA svAmI ardhacakrI hotA hai / aura battIsa hajAra rAjAoMkA svAmI cakravartI hotA hai // 79-80 // caturazItirlakSAzca mAtaGgAzca rathAstathA / aSTAdaza sukoTyo'mI vAyuvegAsturamamAH // 81 // caturazItiH sukoTyo yamadUtAH padAtayaH / SaNNavatisahasrANi strINAM ca guNasampadAm // 82 // dvAtriMzatsusahasrANi mukuTabaddhabhUbhRtAm / tAvantyeva sahasrANi dezAnAM sunivezinAm // 83 // nATakAnAM sahasrANi dvAtriMzatmamitAni vai / dvAsaptatisahasrANi purAmindrapurazriyAm // 84 // grAmakoTyazca vijJeyA ramyAH ssnnnntiprmaaH| droNAmukhasahasrANi navatirnava caiva hi // 85 // pattanAnAM sahasrANi catvAriMzadathASTa ca / SoDazaiva sahasrANi kheTAnAM parimA matA // 86 // bhaveyurantaradvIpAH ssttpnycaashtmmaamitaaH| saMvAhanasahasrANi saMkhyAtAni caturdaza // 87 // sthAlInAM koTirekoktA randhane yA niyojitA / koTIzatasahasraM syAddhalAnAM kulavaiH samam // 88 // tisro'pi vrajakoTyaH syurgokulaiH shshvdaakulaaH| kukSivAsazatAnIha saptaivoktAni kovidaiH // 89 // durgATavIsahasrANi saMkhyASTAviMzatirmatA / mleccharAjasahasrANi ramyASTAdazasaMkhyayA // 90 // kAlAkhyazca mahAkAlo mANavaH piGgalastathA / naisappaiH padmaH pANDuzca zavazca sarvaratnakaH // 91 // nidhayo nava vikhyAtA vaanychitaarthphlmdaaH| bhadreNa pariNetavyA devAdhiSThitazaktayaH // 92 // bhogyaM bhANDaM ca zastraM ca bhUSaNaM dehavastrakam / dhanaM vAyaM bahuratnaM dadate nidhayaH kramAt // 93 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 219 cakrAtapatradaNDAsimaNayazcarma kAkiNI / camUgRhapatIbhAzvayoSittakSapurodhasaH // 94 // ratnAni nidhayo devyaH puraM zayyAsane camUH / bhAjanaM vAhanaM bhojyaM nATyaM dazAGgabhogakAH // 95 // gaNaSaddhAmarANAM tu sahasrANi ca SoDaza / ityAdivibhavairyuktazcakravartI bhavedbhuvi / / 96 // caurAsI lAkha hAthI, caurAsI lAkha ratha, vAyuke samAna teja daur3anevAle aThAraha karor3a ghor3e, yamadUtasarIkhe caurAsI karor3a piyAde, chayAnave hajAra sundara guNavatI striyA~, battIsa hajAra sevA karanevAle mukuTabaddha rAje, battIsa hajAra sundara racanAvAle deza, battIsa hajAra nATyazAlAe~, indrapurIke samAna saMpadAvAle bahattara hajAra pura, chayAnave karor3a ramaNIka grAma, ninyAnave hajAra droNamukha, aDatAlIsa hajAra pattana, solaha hajAra kheTa, chappana antarvIpa, caudaha hajAra vAhana, bhojana banAneke eka karor3a bartana, sau hajAra karor3a (daza kharaba) hala aura kulava ( bakkhara ), gAyoMse bhare tIna karor3a bar3e, sAta sau kukSivAsa, ahAIsa hajAra durga (gar3ha ) aura jaMgala, aThAraha hajAra mleccha rAje, manacAhe phaloMko denevAlI aura kramase apane 2 devoMdvArA adhiSThita, mahApuNyadAyinI aura bartana, zastra, AbhUSaNa, makAna, kapar3e, dhana, bAje, aura nAnA prakArake ratna ityAdi bhogya padArtha denevAlI kAla, mahAkAla, mANava, piMgala, vaisarpa, padma, pAMDu, zaMkha aura sarvaratna ye nava nidhiyAM; cakra, chatra, daMDa, khaDga, maNi, carma, kAkiNI, senApati, gRhapati, hAthI, ghor3A, strI, sutAra aura purohita ye caudaha ratna; nidhiyAM, deviyAM, pura, zayyA, Asana, senA, bhAjana (bartana ), vAhana ( sabArI), bhojya ( bhojanake yogya padArtha) nATya (khela-tamAzeke yogya bastueM), ye daza bhogya padArtha aura solaha hajAra zreNIbaddha deva ityAdi aneka prakArakI vibhUtiyukta cakravartI rAjA hotA hai // 81-96 // nyAyena pAlayedrAjyaM prajAM pAlayati sphuTam / yaH sa prApnoti dharmiSThaH sadA rAjyamanAgatam // 97 // jo nyAya-nItise rAjakAjakA saMcAlana aura prajAkA pAlana karatA hai vaha dharmAtmA rAjA apane rAjyake alAvA aura bhI adhika rAjyako prApta karatA hai // 97 // ityato nyAyamArgeNa hitAya svaparAtmane / pAlanIyaM sadA rAjyaM trivargaphalasAdhanam // 98 // isalie apane aura dUsaroMke hitake lie hamezA nyAyamArgase rAjyakA saMcAlana karanA caahie| kyoMki yaha rAjya dharma, artha aura kAma, ina tIna puruSArthoM kA sAdhaka hai // 98 // sanyAsiyogivimAdI stossyeddaanmaatrtH| pratItya zapathaiH sarvAH prajA grAma nivAsayet // 99 // sanyAsI, yogI, brAhmaNa Adiko dAna dekara saMtuSTa kare, aura zapathoMdvArA sarva prajAko vizvAsa dilAkara gAMva basAve // 99 // Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 somasenabhaTTArakaviracita - karNejapAn khalA~zcorAn parastrIlampaTAnmadAn / dezAnnirvAsayedrAjA hiMsakAnmadyapAyinaH // 100 // cugalakhoroM, duSToM, coroM, parastrI laMpaTiyoM, madonmattoM, hiMsakoM aura zarAba pIne vAloMko rAjA dezase nikAla bAhira kare // 100 // svadezAdAgataM vittaM yathApAtraM samarpayet / kha bhaTTaM naTaM kANamandhAdInpratipAlayet // 101 // apane dezase basUla hue dhanako yogya pAtroMko deve tathA usase laMgar3e, bhATa, naTa, kAne, aMdhe Adi logoMkA pAlana-poSaNa kare // 101 // ityAdi dezanaM kRtvA sandhyAyAH samaye tataH / gacchejjanAlayaM rAjA sandhyAdika kriyAM bhajet // 102 // uparyukta kAryoM ke bAremeM apane naukarAdikoMko AjJA karake rAjA 'jinamaMdirako jAve aura vahAMpara sandhyAvaMdana Adi kriyAeM kare / AcAra kahA // 102 // vaizyasya satkriyAM proce purANasyAnusArataH / maSI kRSiH pAzupAlyaM vANijyaM vaizyakarmaNi // sandhyAke samaya isa taraha kSatriyoMkA 103 // aba purANake anusAra vaizyoMkA AcAra-vyavahAra kahatA hU~ / vaizyake karmameM mI ( likhanA par3hanA ), kRSi ( khetI ), pazupAlana aura vANijya (vyApAra), ye cAra kArya mukhya haiM // 103 // rAjasevAM samAzritya kuryAddezasya lekhanam / AyavyayaM kulAcAraM dattaM bhuktaM nRpeNa yat // 104 // rAjakI naukarI pAkara sAre dezake AyavyayakA hisAba likhe ki rAjya meM kitanI AmadanI hai, kitanA kharca hai; rAjAke kulakA AcaraNa kaisA hai, rAjAne kisako kyA diyA hai, usane svayaM kisa cIjakA upabhoga kiyA hai // 104 // vyayaM tu sadane svasya vA''dAyaM vA katipramam / draviNaM kasya kiM dattaM gRhItaM kiM ca kasya vA / / 105 / / isI taraha vaizya apane gharakA hisAba-kitAba likhe ki Aja apane ghara meM kyA kharca huA hai, kitanI AmadanI huI hai, kisako kitane rupaye die haiM aura kisake kitane ru0 Ae haiM // 105 // kati dhAnyaM kati dravyaM suvarNa vA'tha godhanam / bhuktibhANDaM ca saMlekhyaM yato na saMzayo bhavet // 106 // apane ghara meM kitanA dhAnya, kitanA dravya, kitanA sonA, kitanI gAe~ - bhaiSeM aura kitane bhojanake bartana haiM, ye saba likhe; tAki koI tarahakA sandeha na rahe // 106 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 221 laJca khurca na gRhIyAt kUTalekhaM ca varjayet / ... mAyAzalyaM nidAnaM ca krauryarAgAtilobhatAm // 107 // - vaizya lA~ca na le, aura koI khuzIse kucha de use bhI na le / kyoMki lAMcake lenese apane pariNAma lAMca denevAlekI ora jhuka jAte haiM, jisase kAryoMke ThIka ThIka honekI saMbhAvanA nahIM rahatI / vaizya khoTe lekha, tamassuka Adi na likhe, chala kapaTa na kare, aprApta vastuke grahaNa karanekI lAlasA na rakkhe, pariNAmoMmeM krUratA na rakkhe aura atyanta rAga aura lobha na kare // 107 // kiMkaraM tu samAhUya datvA ca vRSabhAn parAn / bIjadhAnyaM dhanaM vittaM saMskuryAt kRSikarma ca // 108 // . acche acche baila aura bone yogya acchA bIja tathA anya upayogI sAmagrI dekara naukerose khetI karAve // 108 // vratadhArI kriyAkArI sAmAyikI tportH| na kuryAt karSaNaM dharmI bhUrijIvapraghAtakam // 109 // jo vratadhArI hai, nitya naimittika kriyAoMko karatA hai, nirantara subaha zAmako sAmAyika karatA hai aura upavAsa Adi tapazcaraNa karatA hai, aisA dharmAtmA vaizya svayaM khetI na kare / kyoMki khetI karanese bahutase jIvoMkA ghAta hotA hai // 109 // gomahiSIturaMgAdIn saMgRhya ca vyyetpunH| dadhi dugdhaM ghRtaM takraM bhavyapAtrAya dIyate // 110 // ghRtasya vikraye doSo nAsti vyaapaarvrtinH| zeSa gavyaM na vikrIta tRNAyaistarpayeddhanam // 111 // vaizya, gAe~, bhaiseM, ghor3e AdikI kharIdI kara beMce aura dUdha, dahI, ghI aura maThA yogya puruSoMko deve / vyApArI gRhasthako ghIke beMcanemeM koI doSa nahI hai / ghIke alAvA zeSa dUdha dahI Adi na beMcanA cAhiye / tathA apane pAsake pazuoMko ghAsa Adise khUba tRpta rakkheunheM bhUkhe rahane de || 110-111 // vANijyaM trividhaM proktaM paNyaM vRSabhavAhanam / abdhinAvAdikaM ceti kuTumbapoSaNAya vai // 112. // __ vaizyoMko apane kuTumbakA bharaNa-poSaNa karaneke lie vyApAra karanA caahie| vaha vyApAra tIna prakArakA hai / prathama-dukAna karanA, dUsare bailagAr3I AdimeM mAla rakhakara dUsarI jagaha le jAkara beMcanA tathA dUsarI jagahase mAla lAkara apane yahAM beMcanA aura tIsare jahAja Adi dvArA dvIpAntaroMko mAla le jAnA aura vahAMse lAnA // 112 // gajayantre samAnatvaM nyUnAdhikyavivarjitam / alpalAbhena kartavyaM vastrasya vikraya mudA // 113 // kapar3A nApanekA gaja barAbara rakkhe, kamatI jyAdA na rakkhe / tathA thor3A naphA lekara kapar3A bece / / 113 / / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 somasenabhaTTArakaviracitavarSAsu sUkSmavastreSu jantUnAM sambhavo bhavet / tatpatilekhanaM kArya zrAvakaidhamahetave // 114 // barasAtake dinoMmeM bArIka kapar3oMmeM prAyaH jIvoMkI utpatti honekI saMbhAvanA rahatI hai| isalie zrAvakoMko dharmake nimitta aise kapar3e nirantara jhAr3a poMcha kara sApha rakhane cAhie // 114 // romacarmabhavaM vastraM kauzeyaM raktavarjitam / ---- . nIcagRhAranAlena saMliptaM naiva vikrayet // 115 // __ UnI, camar3Ake, binA raMge hue (1) kozeke tathA nIca gharoMkA cAMvala ATA AdikA mAMDa (kaDapa) lage hue kapar3e na beMce // 115 // . sUtraM ca paTTasUtraM ca kArpAsaM naiva doSabhAk / / paTTasUtrANDakauzANDeH zrAvakainaiva gRhyate // 116 // (?) ___ sUta, paTTasUtra (rezama) aura ruI-kapAsakA vyApAra karanA dUSita nahIM hai / tathA paTTasUtrAMDa, kauzAMDakA vyApAra zrAvakagaNa na kareM // 116 // suvarNa rajataM ratnaM gRNhIyAnmauktikaM tathA / kapaTaM tatra no kArya bahirlepAdisambhavam // 117 // zrAvakagaNa, sonA, cA~dI, ratna aura motiyoMkA vyApAra kareM / tathA vyApArameM kisI hIna (khoTI ) cIjapara kisI cIjakA jhola Adi dekara-pAlizakara cokhI kahakara na beMce // 117 // kUTadravyaM svayaM jJAtvA'jJAninaM naiva vikrayet / ativRddhaM tathA bAlaM mugdhaM bhadraM na dhUrtayet // 118 // yaha mAla khoTA hai, aisA apaneko mAlUma ho jAnepara ajJAniyoMko vaha mAla na beMce / tathA bUr3he, bAlakoM, mugdhoM aura sajana puruSoMke sAtha dhUrtatA na kare // 118 // coradravyaM nRpadravyaM bhUpAladrohiNastathA / ceTIceTakayorvittaM na grAhyaM sAdhubhirjanaiH // 119 // corIkA mAla, rAjAkA mAla; rAjadrohIkA mAla, tathA dAsa-dAsIkA mAla sajana puruSoMko na lenA cAhie // 119 // vismRtaM patitaM guptavRttyA dattaM ca kenacit / rakSaNe sthApitaM bhUmau kSiptaM vA naca gopayet // 120 // kisIkA bhUlA huA, girA huA, guptapanese apane pAsa rakkhA huA, rakSA karaneke lie apaneko samhalAyA huA athavA jamInameM gar3he hue dravyako na grahaNa kare // 120 // tulAyAM nyAyamArgeNa deshdhrmaanusaartH| . prastarAdiSu mAneSu nyUnAdhikyaM na kArayet // 121 // noTa-1,yaha zloka azuddha mAlUma par3atA hai| isase isakA bhAva ThIka ThIka nahIM nikalatA / anu. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 223 tarAjU tathA apane deza-dharmake anusAra pracalita patthara lohA Adike sera, pAvasera, pAI, pAyalI Adi taulane-mApaneke bAMToMko kama jyAdA na kare // 121 // nyunaM dIyeta na kApi gRhIyAnnAdhikaM kadA / ghRtaM guDAdi tailaM ca dhAnyaM tu na kadAcana // 122 // ghI, gur3a, tela, anAja Adi padArtha na to kisIko tolameM kamatI de, aura na Apa kisIse bar3hatI le // 122 // madhu ca madhupuSpANi kusumbhaM dhAyapuSpakam / ahiphenaM viSaM kSAraM mUkSmadhAnyaM tilAdikam // 123 // . ghuNitaM sakalaM dhAnyaM lAkSAM lohaM ca sAbukam / lohazastrANi sarvANi jIrNaghRtaM satailakam // 124 // paustaM mAJjiSThakaM kSetraM kUpaM jalapravAhajam / ikSuyantraM tailayantraM nAvaM ca carmabhAjanam // 125 // lazunaM zRGgaberaM ca nizAkSetraM ca cAlajam / kandaM mUlaM tathA cAnyadanantakAyikaM param // 126 // sikthaM ca navanItaM ca vanavATIkSukANDakam / patrANi nAgavalyAzca vanhibANasya bheSajam // 127 // khecaraM roma carmAsthi zRGkhalaM pAdukAdvayam / mArjanI ca padatrANaM hiMsopakaraNaM param // 128 // ityAdikamayogyaM ca pUrvagranthe niSedhitam / tanna grAhya vaNigvaryaidhemerakSaNahetave / / 129 // zahata, mahuveke phUla, kusUmA, dhAyaTIke phUla, aphIma, viSa, kSAra, tila Adi bArIka anAja, ghune hue saba tarahake anAja, lAkha, lohA, sAbUdAnA, saba tarahake loheke hathiyAra, purAnA dhI, purAnA tela, poste, maMjIThAkA kheta, kuA, arahaTa (kuese pAnI khIMcanekA rahaTa), gannekA rasa nikAlanekA yaMtra, ghAnI, nAva, camar3eke mazaka Adi bartana, lahasana, bera, haldIkA kheta, cAlaja, kanda, mUla (jar3a) tathA dUsare anantakAyika padArtha, moma, makkhana, bAgabagIce, ganneke per3a, pAna, chor3anekI dArU, pArA, Una, camar3A, haDDI, lohekI sAMkala, khar3AU, bahArI, jUte, hiMsAke yogya astra-zastra ityAdi ayogya padArthoMkA, jinakA ki prAcIna pranthoM meM niSedha kiyA gayA hai, baniye apane dharmakI rakSAke lie dena lena na kareM / / 123-29 / / ____ajAghnagoghnamatsyaghnAH kllaalaashcrmkaarkaaH| pApardhikaH surApAyI etaivektuM na yujyate // 130 // bakarI, gAya mAranevAle kasAI, macchI mAranevAle DhImara, zarAba beMcanavAle kalAra, camAra, pAtakI aura madirA pInevAle, ityAdi nIca logoMke sAtha bAta bhI na kare // 130 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 somasenabhaTTArakaviraMcitaetAnkimapi no deyaM sparzanIyaM kadApi n| . na teSAM vastukaM grAhya janApavAdadAyakam // 131 // ' ina logoMko kucha bhI na de, na unakI koI vastu le aura na kabhI unako chue / kyoMki aisA karanese saMsArameM apanI badanAmI hotI hai // 131 // -------- rajako raakazcaiva bhaaddibhunyjtilntudo| cakrAgnibhasmapASANacUrNa na kArayetriyAm // 132 // dhobI, ra~garez2a, bhar3abhUje aura telIko unake kAmoMke bAremeM uttejanA na kare / tathA gADIkA cAka, agni, bhasma, patthara phor3anA Adi kArya karaneko kisIse na kahe // 132 // vipakSatriyavaizyaizca spRzyazUdraistathA saha / vyApArakaraNaM yuktaM nIcairnIcatvamudbhavet // 133 // brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura spRzya zUdroMke sAtha vyApAra karanA cAhie / nIcoMke sAtha vyApAra karanese apanemeM nIcatA AtI hai // 133 // kAchikamAliko kAMsyakanakalohakArakAH / sUtradhAraH sUcIdhAraH kuvindaH kumbhkaarkH|| 134 // raGgakAraH kuTumbI ca bhaaddbhunyjstilntudH|| tAmbUlI nApitazcaiva spRzyazUdrA; prakIrtitAH // 135 // kAchI, mAlI, kasere-ThaTere, sunAra, luhAra, silAvaTa, sUcIdhAra, hindU julAhe, kumhAra, raMgareja, kuTuMbI, bhar3abhUje, telI, tamolI, nAI ityAdi loga spRzya zUdra mAne gaye haiM // 134-135 // yogyAyogyamidaM dRSTvA vyApAraH kriyate budhaiH / dUradezagamArthaM ca vRSabhaM vAhayennaraH // 136 // alpabhAraM parikSipya zanaiH saJcAlayabudhaH / AhArodakapUreNa yAvattRpti tu pUrayet // 137 // pRSThe zophAdike jAte kRpayA paricchedayat / upazamo na yAvaca tAvadbhAraM na dhArayet // 138 // buddhimAn vaizyoMkA kartavya hai ki ve uparyukta yogya aura ayogya logoMkA vicAra kara unake sAtha vyApAra-dhaMdhA kreN| yadi vyApArake lie dezAntaroMko jAnA ho to bailoMpara lAda kara mAla le jaave| jina bailoMpara mAla le jAve unapara thor3A (mAphikakA) bojhA lAde aura unheM dhIre dhIre calAve / unako khAne pIneke lie ghAMsa-pAnI Adi bhara peTa deve| yadi unakI pITha vagairahapara sUjana Adi A gaI ho to dayA-pUrvaka usakA ilAja kare / jabataka unakA roga dUra na ho tabataka unapara bojhA na lAde // 136-138 // ... jalayAne sadAcAraM rakSayeddhamahetave / kadAcitkarmayogena magnaM cetsaMsmarejjinam // 139 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 225 vyApArake lie yadi nAva AdimeM baiThakara dvIpAntaroMko jAve, to vahAMpara dharmake nimitta apane zuddha AcaraNakI rakSA karatA rahe / yadi kadAcit daivayogase samudra meM DUbanekA maukA A jAya to jinadevakA smaraNa kare // 139 // vyApAro vaNijAM proktaH saMkSapeNa yathAgamam / vipakSatriyavaizyAnAM zUdrAstu sevakA mtaaH|| 140 // yahAMtaka saMkSepameM Agamake anusAra vaizyoMkA kartavya-karma kahA / aba zUdroMkA kartavya-karma kahA jAtA hai / zUdra loga, brAmhaNa, kSatriya aura vaizyoMke sevaka hote haiM // 140 // teSu nAnAvidhaM zilpaM karma moktaM vishesstH| jIvadayAM tu saMrakSya taizca kArya svakamekam // 141 // zUdroMke lie taraha 2 ke zilpa-karma vizeSa rItise kahe gaye haiN| ve jIvoMkI dayAkA pAlana karate hue apane apane kAryako kareM // 141 // vipakSatriyavidazUdrAH moktAH kriyaavishesstH| jainadharme parAH zaktAste sarve bAndhavopamAH // 142 // lAbhAlAbhe samaM cittaM rakSaNIyaM narottamaiH / atitRSNA na kartavyA lakSmIbhAgyAnusAriNI // 143 // brAmhaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra-ye cAroM varNa apanI apanI kriyAoMke bhedase kahe gaye haiN| ye saba jainadharmake pAlana karanemeM dattacitta rahate haiM, isalie saba bhAI-baMdhuke samAna haiN| sabako naphA nukasAnameM samacitta rahanA caahie| tathA vyApArameM adhika lAlasA bhI na karanA caahie| kyoMki lakSmI (dhana) kI prApti apane apane bhAgyake anusAra hotI hai // 142-143 // udyameSu sadA sakta AlasyaparivarjitaH / sadAcArakriyAyukto dhanaM prApnoti koTizaH // 144 // jo puruSa Alasya chor3akara nirantara udyoga karatA rahatA hai aura sadAcaraNakA pAlana karanemeM tatpara rahatA hai use karor3oM rupaye prApta ho jAte haiM // 144 // savyApAra tathA dharme AlasyaM na hi saukhyadam / udyogaH zatruvanmitramAlaspaM mitravadripuH // 145 // uttama vyApAra tathA dharmameM Alasya (sustI) karanA sukhakara nahIM hai / udyoga kaTu bacana bolanevAle zatrakI taraha mitra hai, aura Alasya mIThe vacana bolanevAle mitrakI taraha zatra hai| bhAvArtha-yadyapi udyoga karanese kaI tarahakI ApattiyAM jhelanI par3atI haiM, parantu Akhira vaha udyoga mitroMke sarIkhA hI kArya karatA hai-apanA sahAyaka hotA hai / aura yadyapi Alasya karanese arthAt sote par3e rahanase zarIrako ArAma milatA hai, parantu vaha ArAma ArAma nahIM hai| vAstavameM vaha ArAma duHkhadAyI hai // 145 // 29 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 somasenabhaTTArakaviracitapIDAyAmadbhute jRmme sveSTArthaprakrame kSute / zayanotthAnayoH pAdaskhalane saMsmarejjinam // 146 // kisI tarahakI pIr3A honepara, vicitra a~bhAI-ubAsIke Anepara, uttama kArya karanekA prAraMbha karanemeM chIMka Anepara, sone, uThane tathA pairake lar3akhar3A jAne yA dhakkA laga jAnepara jinadevakA smaraNa kare // 146 // azraddheyamasatyaM ca paranindAtmazaMsane / madhyesamaM na bhASeta kalyutpAdavacaH sadA // 147 // arthanAzaM manastApaM gRhaduzcaritAni ca / mAnApamAnayovAkyaM na vAcyaM dhRtasannidhau // 148 // puruSa sabhAoMmeM tathA anyatra aise vacana na bole, jisase dUsare loga apanA vizvAsa na kreN| jhUTha na bole, apanI prazaMsA aura dUsaroMkI nindA na kare, tathA kalahakArI vacana na bole / apane davyakI hAni, manakA saMtApa, gharake duzcaritra aura mAna apamAnake vacana dhUrta logoMke sAmane na kahe // 147-148 // sampattau ca vipattau ca samacittaH sadA bhavet / / stokaM kAlocitaM brUyAdvacaH sarvahitaM priyam // 149 // nyAyamAga sadA raktacorabuddhivivarjitaH / anyasya cAtmanaH zatru bhAvAtmakAzayena hi // 150 // sampatti aura vipattimeM sadA samacitta rahe, samayake anukUla thor3A priya aura hitakArI vacana bole, hamezaha nItipara DaTA rahe, corI karaneke pariNAma kabhI na kare, aura apane tathA parake zatrukA prakAzana na kare // 149-150 // vairAgyabhAvanAcitto dharmAdezavaco vadet / lokAkUtaM samAlocya carettadanusArataH // 151 // sattve maitrI guNe haSaH samatA dujenetre| kAyothe gamyate tasya gehaM nocetkadA ca na // 152 // nirantara vairAgyabhAvanAmeM lau lagAye rahe, dharmopadezI vacana bole, logoMke vicAroMko acchI taraha samajha-bUjhakara unake anusAra AcaraNa kare, saMsArabharake prANiyoMpara mitrabhAva raskhe, guNI janoMko dekhakara harSa prakaTa kare, durjana aura sajana para sama bhAva rakkhe, aura kAryake nimitta hI dUsareke gharapara jAve arthAt binA kAryake dUsareke ghara kabhI na jAve // 151-52 // hiMsApApakaraM vAkyaM zAstraM vA naiva jalpayet / drohasya cintanaM vApi kasyApi cintayena hi // 153 // . jina canoMke bolanese hiMsA-pApa ho vaise vacana kabhI na bole aura na aisA zAstra kisIko sunAve / tathA kahIM para bhI kisIke bairakI cintanA na kare // 153 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 traivrnnikaacaar| dAridyazokarogAstioSayedreSajAdinA / svasya yadaniSTaM syAttanna kuryAtpare kvacit // 154 // daridriyoM, zokase vyAkula aura roga pIr3itoMko auSadhi Adike dvArA santuSTa kre| jisa kAryako Apa burA samajhatA ho usa kAryako kisI dUsareke nimitta bhI na kare // 154 // samIpoktau hAse zvAse jRmbhe kAze kSute tathA / dhUmadhUlipravRttau ca chAdayedvAsasA''nanam // 155 // dUsareke atyanta samIpa khar3e rahakara bAtacIta karate samaya, ha~sate samaya, sAMsa lete samaya, jabhAI lete samaya aura chIMka lete samaya kapar3ese apanA muMha DhA~ka le / tathA ghueMmeM jAnA ho yA jahA~para dhUla-gardA ur3a rahA ho vahA~ jAnA ho to bhI apanA mu~ha DhA~ka le // 155 / / kUpakaNThe ca valmIke coravezyAsurAzinAm / sannidhau mArgamadhye tu na svapettu jalAzaye // 156 // kueke kinAre ( pAra ) para, sA~pa, cUhe Adike biloMpara, cora, vezyA aura madya pInevAle puruSoMke gharapara, rAsteke bIcameM tathA tAlAba Adi jalake sthAnoMmeM na sove-nidrA na leve // 156 // naiko mArge vrajekaH svapetkSetre zavAntike / avijJAtodake naiva pravizedvA girau na hi // 157 // akelA rAstA na cale, khetameM athavA murdeke pAsa akelA na sove, aparicita kuA, nadI, tAlAba AdimeM akelA na ghuse aura parvatapara akelA na car3he // 157 // dAtAraM pitRbuddhyA ca sevet kSemahetave / paThitAnyapi zAstrANi punaH punaH pracintayet / / 158 // apane sukha aura phAyadeke lie jo apaneko khAne-kamAneko rupayA paisA detA ho usakI pitA-buddhise sevA kare-use pitAke tulya samajhe / par3he hue zAstroMkA bArabAra cintavana-manana kare // 158 // sUkSmavastu tathA sUrya naikadRSTayA vilokayeta / pAdatrANaM vinA mArge gacchanna hi sudhArmikaH // 159 // atyanta bArIka vastu tathA sUryako eka dRSTise na dekhe / jUtA pahine binA rAstA na cale // 159 // mUkhaiH saha vadenaiva nollngghyedgurorvcH| durvAkyaM yadi vA mUdattaM tatsaheta svayam // 160 // __ mUrkha puruSoMke sAtha bAtacIta na kare, pitA Adi bar3oMke vacanoMkA ullaMghana na kareM; aura yadi mUrkha AdamI apaneko kaTu vacana bhI kahe to unheM zAntike sAtha saha le // 160 // vyavahArAdvivAde vA kAluSyaM nAvaheddhRdi / nAkAraNaM hasedAsyaM nAsArandhra na ghaSayet // 161 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita vyAvahArika kAmoMmeM yadi kisIke sAtha vivAda ho gayA ho-jhagar3A par3a gayA ho, to usaka kAraNa apane hRdayameM kaluSatA dhAraNa na kare, prayojanake binA na ha~se, mukhapara bArabAra hAtha na phere, aura na nAka meM bArabAra uMgalI ha~se // 169 // 228 brUyAtkArya dRDhIkRtya vacanaM nirvikArataH / vRthA tRNAdi na chedyaM nAMgulyAdyaizva vAdanam // 162 // kisI bhI kAryakA pukhtA vicAra kara usake viSaya meM aise vacana kahe jinake sunanese dUsaroMke hRdayameM kSobha paidA na ho / cinA prayojana tRNa ( tinake) Adiko na chede / aura na vyartha ugaliyAM caTakAve / athavA apane zarIrapara binA prayojana hAtha uMgalI Adike dvArA bAjA na bajAve // 162 // mAtrA putryA bhaginyA vA naiko rahasi jalpayet / Asane zayane sthAne yAne yatnaparo bhavet // 163 // mAtA, putrI athavA bahinake sAtha ekAntameM akelA baiThakara bAtacIta na kare / baiThane, sone, khar3e rahane aura savArI Adi para car3haneke samaya sAvadhAna rahe // 163 // jIvadhanaM svayaM pazyet samIpe kArayetkRSim / vRddhAn bAlA~stathA kSINAn bAndhavAnparitoSayet // 164 // gAya, bhaiMsa, baila, ghor3e Adi jIvita dhanakI svayaM dekha-rekha rakkhe / khetI vagairaha apane grAma ke pAsa meM hI karAve / bUr3hoM, bAlakoM, zaktihIna durbala aura bAMdhavoMko santuSTa rakkhe || 164 || jinAdipratimAyA vA pUjyasyApi dhvajasya vA / chAyAM nollaGghayennIcacchAyAM ca sparzayettanum / / 165 // jinAdi pratimAkI yA pUjya jina maMdirapara lagI huI dhvajAkI chAyAkA ullaMghana na kare aura nIca puruSoMkI chAyAse apane zarIrakA sparza na hone de // 165 // adAnAkSepavaimukhyamarthijaneSu nAcaret / apakAriSvapi jIveSu hyupakAraparo bhavet // 166 // atha janoMko kucha na denA, unakA tiraskAra karanA, unheM vApisa lauTA denA Adi kArya na kare / apanA apakAra karanevAle - apanA burA cAhanevAle manuSyoMpara bhI upakAra hI kare // 166 // nidrA strIbhogabhuktyadhvayAnaM sandhyAsu varjayet / sAdhujanairvivAdaM tu mUkhaiH prItiM tu nAcaret // 167 // sandhyA ke samaya nidrA na le, strI-saMbhoga na kare, bhojana na kare aura na rAstA cale / sajjanoMke sAtha vAda-vivAda na kare aura mUrkhoke sAtha prIti na kare // 167 // chAtrAgAre nRpAgAre zatruvezyAgRhe tathA / krItAnnasadane nIcArcakAgAre na bhuJjayet / / 168 / / ziSya, rAjA, zatru, tathA vezyA ke gharapara bhojana na kare / tathA DhAbe, hoTala AdimeM, nIca puruSoMke yahAM, aura pujAriyoMke ghara bhojana na kare // 168 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 229 vavhind nAkhinAM ca nadInAM ca zRMgiNAM zastrapANinAm / / vanitAnAM nRpANAM ca corANAM vyabhicAriNAm // 169 // * khalAnAM nindakAnAM ca lobhinAM madyapAyinAm / vizvAso naiva kartavyo vaJcakAnAM ca pApinAm // 170 // nakhoMse prahAra karanevAle jAnavaroM, nadiyoM, sIMgavAle jAnavaroM, hathiyAra dhAraNa kiye hue manuSyoM, striyoM, rAjAoM, coroM, vyabhicArI puruSoM, duSToM, niMdakoM, lobhI manuSyoM, zarAba pInevAle manuSyoM, ThagiyoM aura pApiyoMkA kabhI vizvAsa na kare // 169-170 // madhye na pUjyayorgacchenna pRcchedaprayojanam / bahirdezAtsamAyAtaH snAtvA''camya vizedgRham // 171 // pUjya puruSoMke bIca meM hokara gamana na kare / prayojanake binA kisIse kucha na pUche / bAhira dezase AyA ho to snAna-Acamana kara gharameM praveza kare // 171 // Arambhe tu purANasyAnyavyApArasya kasyacit / namaH siddhebhya ityuccainamrIbhUto vadedvacaH // 172 // zAstrake prAraMbhameM athavA aura kisI kAryake zuruvAtameM namratAke sAtha "OM namaH siddhebhyaH" isa padakA uccAraNa kare // 172 // bhuJjAno'pyahika saukhyaM paralokaM vicintayet / stanamekaM pibanbAlo'nyastanaM mardayedbhuvi // 173 // ___ isa loka sambandhI sukhoMko bhAgate hue bhI paraloka sambandhI sukhakA citavana kare / jaise ki bAlaka apanI mAtAke eka stanako pItA rahatA hai aura dUsareko apane hAthase pakar3e rahatA hai| bhAvArtha-manuSyoMko apane ubhaya ( donoM) loka sambandhI sukhakA citavana karanA cAhie // 173 // kRtvaivaM laukikAcAraM dharma vismArayena hi / / sandhyAdivandanAM kuryAdIpa prajvalayedgRhe // 174 // * isa taraha laukika AcaraNakA pAlana karatA huA gRhasthadharmako na bhUle, sandhyAvandanA Adi karatA rahe; aura zAmako gharameM dIpaka jalAve // 174 // raverastaM samArabhya yAvatsUryodayo bhavet / yasya tiSThedgRhe dIpastasya nAsti daridratA // 175 // AyuSye prAGmukho dIpo dhanAyodaGmukho mtH| pratyaGmukho'pi duHkhAya hAnaye dakSiNAmukhaH // 176 // sUryAstase lekara sUryodaya paryanta jisake gharameM dIpaka jalatA rahatA hai usake gherama kabhI daridratAkA praveza nahIM ho pAtA hai / dIpakakA mukha pUrva dizAkI ora karanese Ayu bar3hatI hai, uttarakI tarapha mukha karanese dhana-lakSmI bar3hatI hai, pazcimakI ora mukha karanese duHkha hotA hai aura dakSiNakI tarapha mukha karanese hAni hotI hai // 175-176 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 somasenabhaTTArakaviracitacaturdikSu tu te dIpAH sthApitAH santi cedaho / zubhadAstu tato vizve na hi doSastu kazcana // 177 // cAra diye cAroM dizAoMmeM mukhakara dharanese zubha denevAle hote haiN| isameM pahale kahe hue koI doSa nahIM lagate / // 177 // ityevaM kathitastrivarNajanito vyaapaarlkssmyaagmo| ye kurvanti narA narottamaguNAstaM te trivargArthinaH // bhogAnatra paratrajanmAna sadA saukhyaM labhante para mante karmaripuM nihatya vimalaM mokSaM vrajantyakSayam // 178 // ___isa taraha tInoM varNoMkA AcAra vyavahAra, lakSmIkI prApti AdikA varNana kiyA / dharma, artha aura kAma-ina tIna puruSArthoMke cAhanevAle jo sajjana isa traivarNika AcaraNako karate haiM ve isa janmameM uttama bhogoMko bhogate haiM aura para janmameM bhI hamezA parama sukha pAte haiN| tathA antameM karma rUpI bairiyoMko jItakara ve akSaya-nirmala-mokSasthAnako jAte haiM // 178 // trivarNasallakSaNalakSitAGgo / yo'bhANi caaturyklaanivaasH| vyApArarUpaH sa ca sptmo'saa-| vadhyAya iSTo munisomsenaiH||179|| tInoM vargoM ke AcAra-vyavahArase paripUrNa, cAturya kalAkA nivAsa-aisA yaha sadAcArAtmaka sAtavAM adhyAya mujha somasenamunine nirUpaNa kiyA // 179 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| AThavA~ adhyaay| mNglaacrnn| hrivNshodyprvtsuuryo'jeymtaappribhaavyH| jayati sadariSTanemistribhuvanarAjIvakAlhAdI // 1 // jo harivaMzarUpI udayAcala para. udaya hue sUrya ke samAna haiM, ajeya kAntise yukta haiM, tIna bhuvanake bhavyajanarUpI kamaloMkA vikAsa karanevAle haiM, aise zrIariSTanemi jinezvara jayavanta raheM // 1 // candramabhaM jinaM vande candrAbhaM candralAJchanam / bhavyakumudinIcandraM lokAlokavikAzakam // 2 // __ maiM una candraprabha jinezvarako namaskAra karatA hU~, jinake zarIrakI kAnti candramAkI kAntika samAna pItavarNa hai, jinake candramAkA cinha hai, jo bhavyarUpI kamalinIkA vikAsa karaneko candramA sadRza haiM, aura jo loka aura alokakA prakAzana karanevAle haiM // 2 // __kthn-prtijnyaa| garbhAdhAnAdayo bhavyAstritriMzatsukriyA matAH / vakSye'dhunA purANe tu yAH proktA gaNibhiH purA // 3 // garbhAdhAna Adi jina uttama taiMtIsa sukriyAoMkA prAcIna maharSiyoMne zAstroM meM kathana kiyA hai usako aba maiM yahAMpara kahatA hU~ // 3 // taiMtIsa kriyA / AdhAnaM prItiH suprItidhRtirmodaH miyodbhavaH / nAmakarma bahiryAnaM niSadyA prAzana tathA // 4 // vyuSTizca kezavApazca lipisaMsthAnasaMgrahaH / upanItivetacayo vratAvataraNaM tathA // 5 // vivAho varNalAbhazca kulacaryA gRhiishitaa| prazAntizca gRhatyAgo dIkSAdhaM jinarUpasA // 6 // mRtakasya ca saMskAro nirvANaM piNDadAnakam / zrAddhaM ca sUtakadvaitaM prAyazcittaM tathaiva ca // 7 // tIrthayAtreti kathitA dvAtriMzatsaMkhyayA kriyaaH| trayastriMzacca dharmasya dezanAkhyA vishesstH||8|| 1 garbhAdhAna, 2 prIti, 3 suprIti, 4 dhRti, 5 moda, 6 priyodbhava, 7 nAmakarma, 8 bahiryAna, 9 niSadyA, 10 annaprAzana, 11 vyuSTi, 12 kezavApa, 13 lipi-saMgraha, 14 upanayana, 15 prataparyA, 16 pratAvataraNa, 17 vivAha, 18 varNalAbha, 19 kulacaryA, 20 gRhIzitA, 21 prazAnti, Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 somasenabhaTTArakaviracita 22 gRhatyAga, 23 dIkSA, 24 jinarUpatA, 25 mRtakasaMskAra, 26 nirvANa, 27 piNDadAna, 28 bhAddha, 29 jananAzauca, 30 mRtakAzauca, 31 prAyazcitta, 32 tIrthayAtrA aura 33 dharmopadeza-ye taiMtIsa kriyAeM haiM / / 4-8 // . - garbhAdhAna kriyaa| RtumatI svahaste tu yAvadinacatuSTayam / mallikAdilatAM dhRtvA tiSThedekAntasamani // 9 // caturthe vAsare paJcagavyaiH saMsnApayecca tAm / haridrAdikasadvastusugandhairanucarcayet // 10 // rajasvalA strI, cAra dina taka apane hAthameM mallikA (mogarA-belA) AdikI bela liye hue ekAnta sthAnameM baiThI rahe, cauthe dina paMcagavyase snAna kara haldI Adi maMgala dravya tathA sugandhita padArthoMkA zarIrapara lepa kare // 9-10 // prathamartumatI nArI bhavatyatra gRhAGgaNe / brahmasthAnAtpRthagbhAge kuNDatrayaM prakalpayat // 11 // pUrvavatpUjayetsuriH pratimAM vedikAsthitAm / cakracchatratrayopetAM yakSayakSIsamanvitAm // 12 // jaba strI pahale-hI pahale rajasvalA ho taba apane gharake A~ganameM brahma-sthAnako chor3akara kisI dasare sthAnameM pahalekI taraha tIna kuMDa banAve aura vahAM vedIke Upara tIna cakra, tIna chatra aura yakSayakSIse yukta jinapratimA virAjamAna kara gRhasthAcArya pUjA kare // 11-12 // tataH kuNDasya prAgbhAge hastamAtraM suvistaram / caturasraM paraM ramyaM sa~skuyodvedikAdvayam // 13 // paJcavarNaistatastatra saMlikhedagnimaNDalam / aSTadizAsu padmASTaM madhye karNikayA yutam // 14 // isake bAda kuMDase pUrva dizAkI ora eka hAtha lambI caur3I caukona do vedikAe~ banAve / pazcAt unake Upara pAMca raMgake cUrNase agnimaMDala likhe / usa agnimaMDalakI AThoM dizAoMmeM bIcameM kArNakA-yukta bhATha pA~khurIvAle ATha kamala banAve // 13-14 // catutha vA'hni susnAtau jAyApatI nivezya ca / tatra cAlaGkRtau vRddhastrIbhizca kriyate kriyA // 15 // mRdA saMlipya sadbhUmiM nizAcUrNaizca taNDulaiH / tayoragre likhedyantraM svastikAkAramuttamam // 16 // tatra sapallavaM kumbhaM mAlAvastrasusUtritam / sthApayenmaGgalArthaM tu sasUna vidhipUrvakam // 17 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 233 cauthe dina vRddha suvAsinI striyAM una pati-patnIko snAna karAveM / phira ve unheM gahanoM-kapar3oMse acchI taraha sajA kara agnimaMDaloMpara baiThAveM aura saba kriyAe~ kreN| unake AgekI jamIna miTTIse lIpakara haldI aura cAMvaloMse svastikake AkAravAlA eka uttama yaMtra likheM / usapara maMgalake lie vidhipUrvaka eka kalaza sthApana kareM / usa kalazake mukhako pA~ca patte, mAlA, vastra aura sUtake dhAgese suzobhita kareM // 15-17 // __ AcAryastaM kare dhRtvA punnyaahvcnairvraiH| siJcayedampatI tau ca puNyakSemArthacintakaH // 18 // isake bAda gRhasthAcArya kalazako hAthameM lekara, inakA kalyANa ho, puNya bar3he aura inheM sampatti prApta hove-aisA manameM cintavana karatA huA puNyAhavacanoM dvArA usa kalazake jalase una donoM pati-patnIkA abhiSeka kare // 18 // triparItya tato vahiM tatra copaavishetpunH| saubhAgyavanitAbhizca kuDakumaiH paricayet // 19 // nIrAjanAM tataH kRtvA vardhayecca jlaaksstaiH| vastratAmbUlabhUSAbhiH pUjyau tau tAbhirAdarAt // 20 // isake bAda unase agnikI tIna pradakSiNA dilAkara vahIM para baiThA de / pazcAt saubhAgyavatI striyA~ unake kuMkumakA tilaka kareM, AratI utAre aura jala-akSata unake sirapara DAlakara, tuma vRddhiko prApta hoo-phalo phUlo, aisA kaheM / isa avasarapara ve striyA~ vastra, tAmbUla, AbhUSaNa Adise unakA satkAra kareM-koI vastra, koI tAMbUla, koI AbhUSaNa Adi apanI 2 zaktike anusAra una pati-patnIko dekara khuza kareM // 19-20 // varavadhvau yuvAbhyAM bho asmadvaMzo'stu dRddhimAn / / ityAzIrvacanastau ca saMntoSAdvA visarjayet // 21 // aura he vadhU-varo! tumhAre dvArA yaha hamArA vaMza vRddhiko prApta hove, ityAdi AzIrvAda dekara unheM santoSapUrvaka vahA~se ghara bhejeM // 21 // svajAtIyAMstataH sarvAnannadAnaizca tarpayet / sadgandhaiH pUjayetpItyA tAmbUlAmbarabhUSaNaiH // 22 // isake bAda apane saba jAtIya logoMko bhojana karAve aura tilaka lagAkara tAMbUla, kapaDe aura AbhUSaNoMse bar3e premake sAtha unakA satkAra kare // 22 // ityAdikavidhiH kAryaH prathamatauM striyo gRhe / tataH santAnavRddhiH syAtkevalaM dharmahetukA // 23 // ... striyAM jaba pahale pahala rajasvalA hoveM taba upara kahe anusAra sampUrNa vidhi kareM / isase kevala dhArmika santAnakI vRddhi hotI hai // 23 // svagRhe prAk ziraH kuryAcchvAzure dakSiNAmukhaH / pratyaGmukhaH pravAse ca na kadAcidudaGmukhaH // 24 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita sote samaya apane gharameM pUrva dizAkI tarapha, sasurAla meM dakSiNakI tarapha aura pravAsa meM pazcimakI tarapha sira karake sove / uttara dizAkI tarapha kabhI bhI sira na kare // 24 // tRNe devAlaye caiva pASANe caiva pallave / aGgaNe dvAradeze tu madhyabhAge gRhasya ca / / 25 // riktabhUmau tathA loSTe pArzve cocchiSTasannidhau / zUnyAlaye smazAne ca vRkSamUle catuSpathe // 26 // bhUtasthAne'higehe vA parastrIcorasannidhau / kulAcArarato nityaM na svapecchrAvakaH kvacit // 27 // tRNoMpara, maMdira meM, pattharoMpara, pattoMpara, A~gana meM, daravAjeke bIca, gharake bIca meM, khAlI jamIna meM, miTTI ke DheloMpara, ucchiSTa (jhUThana) ke samIpa, zUnyasthAnameM, smazAnameM, vRkSakI jar3oM meM, caurAhemeM, bhUtake sthAnoMmeM, sapake biloMpara, parAI strIke pAsa aura coroMke pAsa apane kulaparaMparAgata AcaraNa meM tatpara zrAvaka kabhI na sove / bhAvArtha -- ina sthAnoM meM kabhI nahIM sonA cAhie // 25-27 // 234 RtumatyAM tu bhAryAyAM tatra saGgAdikaM caret / anRtumatyAM bhAryAyAM na saGgamiti kecana / / 28 / strIke RtumatI honepara saMbhoga Adi kriyA kare / aura usake RtumatI na hone taka saMbhoga na kare, aisA kinhIM kinhIMkA kahanA / bhAvArtha -- jaba taka strI rajasvalA na ho taba taka usase samAgama na karanA cAhie / jaba vaha rajasvalA ho tabhI usake sAtha samAgama karanA cAhie, aisA kisI kisI zAstrakArakA mata hai // 28 // garbhAdhAnAGgabhUtaM yatkarma kuryAdicaiva hi / rAtrau kuryAdvidhAnena garbhabIjasya ropaNam // 29 // garbhAdhAna sambandhI jo homAdi kriyAeM karanA hoM ve saba dinameM hI kara leM / rAtrimeM vidhipUrvaka garbhabIjakA ropaNa kare // 29 // mUtrAdikaM tataH kRtvA kSAlayetriphalAjalaiH / yoni rAtrau gate yAme saGgacchedratimandiram // 30 // eka pahara rAtri bIta cukane para, striyA~ pezAba Adi karake harar3A, baher3A aura A~valA- isa triphalA ke jalase yoni - jananeMdriya ko dho leM / pazcAt ve zayanAgAra meM jAveM // 30 // pAdau prakSAlayetpUrva pazcAcchayyAM samAcaret / mRduzayyAM sthitaH zete riktazayyAM parityajet // 31 // zayanAgAra meM jAkara prathama apane pairoMko jalase dhoveM / pazcAt zayyApara paira rakkheM / komala zayyApara soveM / jo zayyA komala na ho- kar3I ho kaThora ho, usapara na soveM // 31 // upAnahau veNudaNDamambupAtraM tathaiva ca / tAmbUlAdisamastAni samIpe sthApayedgRhI // 32 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 235 vahAM zayanAgAra meM gRhastha apane jUte, bAMsakI lakar3I, pAnIkA loTA aura tA~bUla Adi upayogI sAmAna apane pAsameM eka ora rakha le // 32 // kuGkumaM cAJjanaM caiva tathA hArItasuMdaram / dhautavastraM ca tAmbUlaM saMyoge ca zubhAvaham // 33 // kezara, kAjala, harA raMgA huA kapar3A, aura pAnakI sAmagrI ye cIjeM strI-samAgama ke samaya maMgala-kAraka hotI haiM // 33 // bhartuH pAdau namaskRtya pazcAcchayyAM samAvizet / sA nArI sukhamApnoti na bhavedduHkhabhAjanam // 34 // jo strI patike donoM caraNoMko namaskAra karake zayyApara baiThatI hai vaha sukhako prApta hotI hai / vaha kabhI duHkhakA bhAjana nahIM banatI // 34 // svapet strI prAk ziraH kRtvA pratyakpAdau prasArayet / tAmbUlacarvaNaM kRtvA sakAmo bhAryayA saha // 35 // candanaM cAtulipyAMge dhRtvA puSpANi dampatI / parasparaM samAliMgya pradIpe maithunaM caret // 36 // dIpe naSTe tu yaH saGgaM karoti manujo yadi / yAvajjanma daridratvaM labhate nAtra saMzayaH // 37 // pAdalagnaM tanuzcaiva hyucchiSTaM tADanaM tathA / kopo roSazca nirbhartsaH saMyoge na ca doSabhAk // 38 // pati-patnI donoM pAna khAkara pUrva dizAkI ora sira aura pazcima kI ora paira karake soveM / donoM apane zarIrameM candanakA lepa kareM aura gale meM puSpamAlA pahaneM / donoM paraspara AliMgana kara maithuna kareM / maithunake samaya diyA na bujhAveM / jo puruSa diyA bujhA kara saMbhoga karatA hai vaha apane jIvanakAlataka daridrI rahatA hai, isameM kucha bhI saMzaya nahIM hai / saMbhoga ke samaya paraspara eka dUsareke pairoMkA laga jAnA, parasparameM ucchiSTa - jhUThanakA sambandha ho jAnA, tAr3ana karanA, kopa karanA, roSa karanA, tiraskAra karanA doSa nahIM haiM / dUsare samaya meM inakA honA sadoSa hai // 35-38 // tAmbUlena mukhaM pUrNa kuMkumAdisamanvitam / prItamAlhAdasaMyuktaM kRtvA yogaM samAcaret // 39 // vinA tAmbUlavadanAM nagnAmAkrAntarodanAm / durmukhAM ca kSudhAyuktAM saMyoge ca parityajet // 40 // bhuktavAnupaviSTastu zayyAyAmabhisammukhaH / saMsmRtya paramAtmAnaM patnyA jaMghe prasArayet // 41 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita alomazAM ca sadrucAmanArdrA sumanoharAm / yoniM spRSTvA japenmantraM pavitraM putradAyakam // 42 // striyAM mukhameM pAna khA kara, lalATa ( kapAla ) para kezara AdikA tilaka lagA kara aura apane patiko Anandita kara saMbhoga kare / jisa strIne pAna na khAyA ho, jo nagna ho, muMhase bakajhaka karatI ho, rotI ho, durmukhA ho - apriya vacana bolanevAlI ho aura bhUkhI ho, aisI strIke sAtha puruSa saMyoga na kare / strIsaMbhogakI icchA karanevAlA puruSa bhI bhUkhA na ho / vaha bhI bhojana karake zayyApara ArUDha hove | bAda paramAtmAkA smaraNa kara byAlIsaveM zloka meM likhI huI kriyAoM ko karatA huA nIce likhA huA putradAyaka maMtra kA jApa kare // 39-42 // maMtra -- OM hI~ klI~ blU yonisthadevate mama satputraM janayasva a si A usA svAhA / 236 iti maMtreNa gomayagomUtrakSIradadhisarpiH kuzodakairyoniM samprakSAlya zrIgandhakuMkumakastUrikAdyanulepanaM kuryAt / arthAt(yaha maMtra par3hakara gobara, gobhUtra, dUdha, dahI, ghI, DAbha, aura jalase jananeMdriya kA prakSAlana kara usapara gaMdha, kezara, kastUrI Adi sugandhita dravyoM kA lepa kare / yoniM pazyan japenmantrAnarhRdAdisamudbhavAn / mAdRzastu bhavetputra iti matvA smarejjinam // 43 // mere sarIkhA ho mere yahAM putra hove aisA mAnakara phira nIce likhe arhadAdi maMtroMko par3he // 43 // maMtra -- OM hrA~ arhadabhyo namaH / OM -hI~ siddhebhyo namaH / OM hU~ sUribhyo namaH / OM =hI~ pAThakebhyo namaH / OM haH sarvasAdhubhyo namaH // phira nIce likhA maMtra par3hakara strIkA AliMgana kare | maMtra -- OM hI~ zrIjinaprasAdAt mama satputro bhavatu svAhA / oSThAvAkarSayedoMSThairanyonyamavalokayet / stanau dhRtvA tu pANibhyAmanyonyaM cumbanmukham // 44 // balaM dehIti mantreNa yonyAM ziznaM pravezayet / yostu kiMcidadhikaM bhavelliGgaM balAnvitam // 45 // ina donoM lokoMmeM batalAI gaI sAmAnya vidhike anusAra strImeM kAmakI icchA utpanna kare / maMtra -- OM hI~ zarIrasthAyino devatA mAM balaM dadatu svAhA / isa maMtra ko par3hakara saMbhoga karanA cAhie / noTa - 1. azlIlatA aura aziSTAcArakA doSa Aneke sababa kriyAoMkA bhASAnuvAda nahIM kiyA gayA hai / isI prakAra artha bhI nahIM likhA gayA hai| I 42 veM zlokameM kahI gaI 44 veM aura 45 veM zlokakA prakAzaka / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 237 maMtrakA bhAva yaha hai ki mere zarIrakA adhiSThAtA deva mujhe bala pradAna kare / isase mAlUma par3atA hai ki strI-puruSoMke zarIra va sampUrNa aMga upAMgoM ke adhiSThAtA deva hote haiM / strIsamAgamake samaya par3hane yogya maMtroMse bhI yahI mAlUma par3atA hai / ye maMtra graMthakarttA ke janma se pahale likhe hue anya granthoMmeM bhI pAye jAte haiM / RSipraNIta Agamase bhI nizcita hai ki haraeka strI puruSake zarIra Adi aMgake adhiSThAtA deva huA karate haiM / ye deva prAyaH vyantara jAtike haiN| inakA hara tarahakA svabhAva hotA hai / apane 2 kamoMdayase ye bhinna 2 svabhAva vAle hote haiN| kitane hI loga aisI bAtoMke sambandha meM eka bhArI tamUla utpanna kara dete haiM / kaI sthAnoMmeM batalAyA gayA hai ki acchese acche aura burese bure sthAnoMmeM rahanekA unakA svabhAva hai| acchIse acchI aura burIse burI cIjoMse prema karanA bhI unake liye svabhAvika hai / lekina sabakA ekasA svabhAva nahIM hotA hai / kisIkA kaisA hI hai to kisIkA kaisA hI / jaise kinhIM devoMkA niyoga hai ki ve sUrya-caMdramA ke vimAnoMke vAhana bana kara unako khIMcate haiM / una devoMko unake karmoMkA phala usI prakAra se prApta hotA hai / isI prakAra vyantara Adi devoMkA niyoga hai ki koI strI puruSoMke zarI Adi aMgo meM nivAsa karate haiM; aura koI kahIM anyatra nivAsa karate haiM / sAre madhyaloka meM saba jagaha unakA nivAsa haiM / unake aneka prakArake niyoga haiN| ve manuSyoMke karmodayake anusAra unake sahAyaka bhI hote haiM / yadi koI yaha zaMkA uThAve ki jaba ve manuSyoMke sahAyaka haiM to hara samaya unakI sahAyatAmeM unheM tatpara rahanA cAhie aura kabhI kisIkA aniSTa nahIM honA cAhie / isakA uttara yaha hai ki iSTa aniSTakI prApti apane apane pahale kiye hue kama ke anusAra hotI hai / usameM aneka bAhya kAraNa bhI avalaMbana hote haiM / unakI koI ginatI nahIM hai / ataH saMbhava hai ki ve manuSyoMke khAsa khAsa kAryoM meM sahAyaka hote hoM // 44-45 // santuSTo bhAryayA bhartA bhartrA bhAryA tathaiva ca / yasminneva kule nityaM kalyANaM tatra vai dhruvam // 46 // icchApUrvaM bhavedyAvadubhayoH kAmayuktayoH / retaH siJcettato yonyAM kasmAddarbha bibharti sA // 47 // jisa strIse puruSa aura jisa puruSase strI santuSTa hotI hai usake kulameM nirantara kalyANa kI vRddhi hotI rahatI hai / kAmayukta strI aura puruSa donoMke vIryakA jaba eka sAtha kSaraNa hotA hai taba usase vaha strI garbha dhAraNa karatI hai // 46-47 // RtukAlopagAmI tu prApnoti paramAM gatim / satkulaH prabhavetputraH pitRRNAM svargo mataH // 48 // isa taraha jo puruSa Rtu- samaya meM strIsaMgama karatA hai vaha uttama gatiko prApta hotA hai; aura usake uttama kulIna tathA apane mAtApitAoMko svarga prApta karA denevAlA putra hotA hai // 48 // RtusnAtAM tu yo bhAryA sannidhau nopayacchati / ghorAyAM bhrUNahatyAyAM pitRbhiH saha majjati // 49 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 somasenabhaTTArakaviracitastrIke RtusnAna honepara jo puruSa usa strIke pAsa nahIM jAtA hai vaha apane mAtA pitAka sAtha sAtha bhrUNahatyAke ghora pApameM DUbatA hai / bhAvArtha-kitane hI loga aisI bAtoMmeM Apatti karate haiM / isakA kAraNa yahI hai ki ve Ajakala svarAjyake --nasemeM cUra ho rahe haiN| ataH haraeko samAnatA deneke Aveza meM Akara usa kriyAke cAhanevAle logoMko bhar3akAkara apanI khyAti-pUjA Adi cAhate haiM / unhoMne dhArmika viSayoMpara AghAta karanA hI apanA mukhya kartavya samajha liyA hai // 49 // RtusnAtA tu yA nArI patiM naivopavindati / zunI vRkI zRgAlI syAcchUkarI gardabhI ca sA // 50 // jo strI RtusnAna kara patike pAsa nahIM jAtI hai vaha marakara kuttI, bher3a yA hiranI, zRgAlinI (siyAranI ), zUkarI aura dihI hotI hai // 50 // kAmayajJamiti pAhuhiNAM sarvadaiva ca / __ anena labhate putraM saMsArANevatArakam // 51 // Upara yaha jo garbhAdhAnakI vidhi batAI gaI hai use gRhasthoMkA kAmayajJa kahate haiN| isa vidhise pitA saMsAra-samudrase tAranevAlA putra prApta karatA hai // 51 // moda kriyaa| garbhe sthire'tha sAte mAse tRtIyake dhruvam / pramodenaiva saMskAryaH kriyAmukhyaH pramodakaH // 52 // isa taraha garbha raha jAnepara tIsare mahIne bar3e harSake sAtha modanAmakI dUsarI kriyA kare // 52 // tRtIye garbhasaMskAro mAse puMsavanaM ca sH| Adhagarbho na vijJAtaH prathame mAsi vai yadi // 53 // ___ yadi pahale mahInemeM garbhavatIkA pahalA garbha na jAnA jAya to tIsare mahInemeM garbhasaMskAra kare / vahI saMskAra puruSacinhase yukta hotA hai // 53 // tailAbhyaGgaM jalairAdau garbhiNI snApayecca tAm / alaGkRtya ca sadasvaiH kare phalaM samarpayet // 54 // upale zarIre tu saMskuryAccandanAdinA / pUrvavaddhomasatkArya jinapUjApuraHsaram // 55 // prathama usa garbhavatI strIke telakI mAliza kara jalase snAna karAve / use acche acche kapar3oMse alaMkRta kare / usake hAthameM eka phala de / usake zarIrameM candana, kezara AdikA upalepa-carcana kare / phira pahalekI taraha jinapUjA, homAdi sampUrNa kArya kare // 54-55 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / vedikA jinAgAre kASThanirmita pIThayoH / dampatI tau ca saMskRtya bhUSaNairupavezayet / / 56 / / agre svastikamAlekhyaM candanaistaNDulaiH puraH / pUrvavatkalazaM ramyaM sthApayenmantrapUrvakam // 57 // jinendrasiddhasUrI va pUjayedbhaktitaH parAn / bahudhA dhUpadIpaizca pakkAnnaH satphalairapi // 58 // yakSIyakSAdidevAnAM pUrNAhutimataH param / AcAryaH svakare dhRtvA kalyANakalazaM varam // 59 // puNyAhavAcanai ramyairgarbhiNIM tAM prasiJcayet / zAntibhaktiM tatazvoktvA devAn sarvAn visarjayet // 60 // pahile una donoM pati-patniyoMko jevara Adise bhUSita kara jina mandirameM vedI - ke sAmane lakar3Ike pAToMpara baiThAve | unake sAmane gandha aura cAvaloMkA sAMthiyA banAve / usake Upara maMtrakA uccAraNa kara pahalekI taraha eka sundara kalaza dhare / phira arhanta, siddha, AcAryoMkI bar3I bhakti bhAvase nAnA prakArake dIpa, dhUpa, naivedya, phala Adi aSTadravyoMse pUjA kare | bAda yakSI yakSa Adi devatoMko pUrNAhuti deve / pazcAt gRhasthAcArya usa kalyANakArI kalazako hAthameM lekara puNyAhavacanoM dvArA usa garbhiNIkA abhiSeka kare - usapara jaladhArA chor3e / tadanantara zAntipATha par3hakara saba devoMkA visarjana kare // 56-60 // tato gandhodakai ramyairgarbhiNI svodaraM spRzet / kalikuNDAdi sadyantraM rakSArtha bandhayedgale // 61 // saubhAgyavatyaH sannAryazvAnAdinA pratoSayet / supramodazca sarveSAM jAtInAM samutpAdayet // 62 // 29 pazcAt vaha garbhiNI strI gandhodaka lekara apane udarapara lagAve aura apane galemeM garbha-rakSA ke artha kalikuMDa Adi yaMtra baaNdhe| phira gharakA mAlika saubhAgyavatI uttama striyoMko bhojana, kapar3e Adi santuSTa kare aura apane sampUrNa jAtike logoM meM harSa utpanna kare // 61-62 // maMtra -- OM kaM ThaM vhaH paH a si Au sA garbhArbhakaM pramodena parirakSata svAhA / iti homAnte gandhodakena prasiJcya svapatnyudaraM svayaM spRzedbhartA / arthAt -- homa ho cukaneke bAda yaha maMtra par3hakara gandhodaka siMcana kara pati apanI usa garbhiNI strIke udarakA sparzana kare | puMsavana kriyA / sadgarbhasyAtha puSTyartha kriyAM puMsavanAbhidhAm / kurvantuM paJcame mAsi pumAMsaH kSemamicchavaH // 63 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 somasenabhaTTArakaviracitazucibhiH salilaiH snAto dhautavastrasamanvitaH / svabhAyaryAyAM kriyAH kuryAdAcAryoktita AdarAta // 64 // jinapUjAM ca homaM ca gRhe kuryAtsa pUrvavat / AcAyaH kulavRddhAbhiH strIbhaH saha sumaarggH||65|| saMsnApya garbhiNI tAM tu bhUSayedvastrabhUSaNaiH / .. upalepAdikaM kuryAcandanAdisuvastubhiH // 66 // kASThapIThe jinAgre tu raktavastrapacchAdite / sindUrAjanasaMyuktAM garbhiNI tAM nivezayet // 67 // puNyAhavAcanaiH sUriH sanmantrestAM prasiJcayet / puruSeNa kare tasyAH pUgIpatrANi dIyante // 68 // yavAGkuraistathA puSpaiH pllvairdrbhsNyutaiH| mAlAM kRtvA tu kaNThe'syA apeyedvidhipUrvakam // 69 // yakSAdInAM tu pUrNA datvA zAnti paThedbudhaH / tAmbUlAdiphalaivasvervivAdIstoSayedguruH // 70 // apanA bhalA cAhanevAlA puruSa pAMcaveM mahInemeM garbhakI puSTi ke lie puMsavana nAmakI kriyA kare / pavitra prAsuka jalase snAna kara dhule hue sApha-suthare kapar3e pahanakara gRhasthAcAryake kahe anusAra pati - svayaM apanI bhAryA meM sAdara puMsavana kriyA kare / pahalekI taraha apane gharapara jinapUjA homa Adi kare / sumArgagAmI gRhasthAcArya kulakI striyoM dvArA usa garbhiNIko snAna karAkara vastra-AbhUSaNoMse susajita kare / usake candana kezara AdikA lepa kare / lalATameM tilaka lagAye huI, AMkhoMmeM kAjala AMje huI usa garbhiNIko jina bhagavAnake sAmane lAla kapar3ese Dhake hue lakar3Ike paTA para baiThAve / gRhasthAcArya puNyAhavacanoM dvArA maMtroccAraNa pUrvaka usakA abhiSeka kare, aura usake pati dvArA usake hAthoMmeM tila aura pA dilAve / javake aMkura, puSpa, komala patte aura DAbhakI mAlA banAkara usake patike hAthase usake galemeM vidhipUrvaka pahanabAbe / bAda gRhasthAcArya yakSa yakSI Adiko pUrNAhuti dekara zAMntipATha paDhe / ghara-mAlika usa samaya vahAM upasthita brAhmaNoMko tAmbUla, phala, vastra Adi dekarake khuza kare || 63-70 // maMtra-OM jhaM baM ivIM vIM haM saH kAntAgale yabamAlA kSipAmi jhajhai svAhA / __ yaha maMtra par3hakara pati strIke gale meM mAlA ddaale| maMtra-OM jhaM vaM vhaH paH haH asi A u sA kAntApurataH pAyasa dadhyodanaharidrAmbukalazAn sthApayAmi svAhA / __anena tasyA agre pAyasadadhyAdanaharidrAmbukalazAna sthApya bAlikAkaraNa sparzayeta / tatra pAyasasparze putralAbhaH / dadhyodanasparze putrIlAbhaH / haridrAmbukalazasparza ubhyorlaabhH|| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 241 ____ yaha maMtra par3hakara garbhiNIke sAmane dUdha, dahI, bhAta aura haldIke pAnIse bhare hue tIna kalaza sthApana karAkara choTI bAlikAke hAthase una kalazoMkA sparzana karAve / vaha bAlikA yadi dUdha bhare kalazako hAtha lagAve to putrotpatti samajhanA / yadi vaha dahI bhAta bhare kalazako hAtha lagAve to putrI smjhnaa| aura yadi haldIke jalase bhare hue kalazako hAtha lagAve to donoMkI aprApti samajhe arthAt yA to napuMsaka ho, yA bIca meM garbha gira jAya, yA hokara mara jAya, ityAdi smjhnaa| tataH prabhRti gehe sve vAdyaghoSaM praghoSayet / gItaM ca natekInRtyaM dAnaM kuryAdInaM prati // 71 // usa dinase hara roja apane ghara para bAje bajabAbe, gIta gabAne, nAcaneSAliyoMkA nAca karAve aura pratidina dAna karatA rahe // 71 // sImanta kriyaa| atha saptamake mAse sImantavidhirucyate / kezamadhye tu garbhiNyAH sImA sImantamucyate // 72 // zubhe'nhi zubhanakSatre suvAre zubhayogake / sulagne sughaTikAyAM sImantavidhimAcaret // 73 // sAtaveM mahIne meM sImaMtavidhi kI jAtI hai / garbhiNI strIke sirake kezoMke bIcameM mAMga pADaneko sImaMta kahate haiM / yaha vidhi zubha dina, zubha nakSatra, zubha vAra, zubha yoga, zubha lama aura zubha muhUrtameM kI jAnA cAhie // 72-73 // snAtAM prasAditAM kAntamantarvatnI ca satmiyAm / pratyagAsanagAM kRtvA homa prAgvatprakalpayet // 74 // patiputravatI vRddhA svajAtIyA kulodbhavA / garbhiNyAH kezamadhye tu sImantaM triH samunnayet // 75 // snAna karAkara vastra AbhUSaNa Adise susajita kara usa kamanIya sundara garbhavatIko pati apane pAsa alaga Asanapara baiThAkara pahalekI taraha homAdi kArya kare / aura sadhavA putravatI apanI jAtikI kulIna vRddha striyA~ usa garbhavatI strIke sirameM tIna bAra mAMga pAr3e // 74-75 // sAdhanaM phalavagucchadvayadarbhatrayAnvitA / zalAkA khAdirA''jyAktA sImantonnayane bhavet // 76 // samidvA kuDmalAbhAyA zamIvRkSasamudbhavA / / tristhAnadhavalAkArA zalalI vA tathA bhavet // 77 // tena tailAsindUraiH sImantaM conayecca saa| dhavastvaudumbaraM cUrNa kSipettanmUrdhi codare // 78 // tadumbarakRtAM mAlAM sImantinyA gale guruH| kSiptvA sviSTakRtAdyanyatsarva prAgvatmakalpayet // 79 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 somasenabhaTTArakaviracita ____ mAMga pAr3aneke sAdhana ye haiN| phaloMvAlI choTI choTI do TahaniyAM (DAliyAM) aura tIna darbhase yukta ghRtameM bhiMjoI huI khadiravRkSa (khaira) kI salAIsa mAMga pAr3e / athavA zamIvRkSakI samidhA (lakar3I) se mAMga pAr3e / usa samidhAkA 'agrabhAga mukulita honA cAhie, tathA vaha sehIke paroMke samAna tona jagaha sapheda honA cAhie, jisa vastule pAMga pAr3e usake agrabhAgameM telase gIlA kiyA huA sindUra lagA le / isa taraha mAMga pAr3a cukane ke bAda usakA pati usake peTa aura sirapara udubara (gUlara ) kA kSepaNa kare / AcArya uduM barake phaloMkI mAlA banAkara usa garbhiNIke galemeM phnaave| ziSTAcAra Adi sampUrNa kArya pahalekI taraha kiye jAveM // 76--79 // puNyAhavAcanairAcAryoM garbhiNI siyet / arthAt puNyAhavAcanake dvArA AcArya garbhiNIkA abhiSeka kare / maMtra-OM hIM zrIM klIM kraoN asi A u sA udumbarakRtacUrNa samaste jaThare ceyaM ivIM vIM svaahaa| anenodaraM vA mastakaM vA udumbaracUrNena secayet / arthAt isa maMtrake dvArA peTapara athavA mastakapara uduMbara cUrNase abhiSecana kare / maMtra-OM namo'hate bhagavate udumbaraphalAbharaNena bahuputrA bhavitumahIM svAhA / anenodumbaraphalamAlAM kaNThe kSipeta purussH| arthAt isa maMtrako par3hakara uduMbara phaloMkI mAlA usake galemeM pahanAbe / vizeSa / garbhAdhAnaM pramodazca sImantaH puMsavaM tthaa| navame mAsi caikatra kuryAtsarva tu nirdhanaH // 80 // annaprAzanaparyantA garbhAdhAnAdikAH kriyAH / uktakAle bhavantyetA dopo nASADhapuSyayoH // 81 // mAsaprayukta kAryeSu astatvaM gurushukryoH| na doSakRttadA mAso rakSako valavAniti // 82 // puMsavane ca sImante caulopanayane tathA / gabhAdhAna pramode ca nAndImagalamAcaret // 83 // jo puruSa nirdhana hai vaha niyata samayameM bAravAra ina kriyAoMko na kara sakatA ho to garbhAdhAna, pramoda, sImanta, aura puMsavana-ina saba kriyAoM ko eka sAtha navaveM mahInemeM kre| garbhAdhAnako Adi lekara annaprAzana paryantakI kula kriyAyeM apane apane niyata samayameM hotI haiN| inake liye ASAr3ha aura pUSakA doSa nahIM ginA jAtA / jisa samayameM jo kriyA karanekI hai usa samaya, yadi bRhaspati aura zukrakA asta ho to bhI koI doSa nahIM hai / usa vakta vahI mahInA baLa noTa-1 kucha mur3I huI noMka, jaisI ki adhaphUle phUlakI pAMkhurIkI noMka bhItarako kucha mur3I rahatI hai| pra. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| vAna rakSaka hai / puMsavana, sImaMta, caula, upanayana, gabhIdhAna aura pramoda ina kriyAoMke samaya nAndI maMgala avazya kare // 80-83 // garbhaNIke dharma / bhUmyAM caivocanIcAya mAra hAvarohaNe / nadopataraNaM caiva zakaTArohaNaM tathA // 84 // ugrauSadhaM tathA kSAraM maiyunaM bhAravAhanam / kRte puMsavane caiva garbhigo pariva nayet // 85 // pAMcaveM mahIne meM puMsavana kriyA ho cukane ke bAda garbhavatI strI UMcI nIcI jamInapara na car3heutare, bahatI huI nadIko pAra na kare, gADApara na car3he, teja auSadhi sevana na kare, khAre padArtha na khAve, maithuna sevana na kare, aura bojhA na uThAve // 84-85 // . patike dhrm| puMso bhAryA garbhiNI yasya cAsau / sUnocaulaM kSaurakarmAtmanazca / / gehArambhaM stambhasaMsthApanaM ca / vRddhisthAnaM dUrayAtrAM na kuryAt // 86 // __ jisa puruSakI strI garbhavatI ho vaha apane putrakA caulakarma na kare, Apa svayaM hajAmata na banabAbe, nayA ghara na baMdhabAbe, staMbha (khaMbhA) khar3A na kare aura bahuta laMbA saphara na kare // 86 // zavasya dAhanaM tasya dahanaM sindhudarzanam / parvatArohaNaM caiva na kuryAdgarbhiNIpatiH // 87 // mAsAttu pazcamAdUrdhva tasyAH saGgaM vivarjayet / Rtudraye vyatIte tu na kuryAnmaujIbandhanam // 88 // garbhiNyAmapi bhAryAyAM vIryapAtaM vivajeyet / aSTa mAsAtparaM caiva na kuryAcchrAddhabhojanam // 89 // kSauraM caumUM mauJjibandhaM varjayedgarbhiNIpatiH / bhinnabhAryAsutasyeha na doSazcaulakarmaNi // 90 // garbhiNI strIkA pati murdeko kandhepara na le jAya, usako apane hAthase na jalAve, samudra na dekhe, parvatapara na car3he, pAMcaveM mahIneke bAda garbhiNI strIse samAgama na kare, cAra mahIne ho cukanepara apane putrakA upanayana saMskAra na kare, garbhavatI strAmeM kisI bhI taraha vIryapAta na kare, AThaveM mahIneke bAda zrAddhakA bhAjana na kare, aura kSaura, caula aura upanayanakarma na kre| apanI dUsarI strIke putrakA caulakarma karanemeM doSa nahIM hai| sArAMza-jisa strIke pahalekA lar3akA ho aura vaha garbhavatI ho to usakA pati usa pahale lar3akekA caulasaMskAra Adi na kare / yadi usake dUsarI strI ho, jisake ki garbha na ho, usake putrakA vaha caulakarma kare to koI doSa nahIM hai // 87-90 // prIti, suprIti aura piyodbhava kriyAeM / putrajanmani sAte prItisuprItike kriye / priyodbhavazca sotsAhaH kartavyo jAtakarmaNi // 91 // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 somasenabhaTTArakaviracitasajjaneSu parA prItiH putre suprItirucyate / piyodbhavazca deveSUtsAhastu kriyate mahAn // 92 // putra paidA honeke bAda, prIti, suprIti aura priyodbhava kriyAeM bar3e utsAhake sAtha kare / sajanoMmeM prIti karanA prItikriyA hai / putrameM prIti karaneko suprItikriyA kahate haiN| aura devoMmeM utsAha phailAnA priyodbhava-kriyA hai // 91-92 // / putre jAte pitA tasya kuryAdAcamanaM mudaa| prANAyAmaM vidhAyoccairAcamaM punarAcaret // 93 // pUjAvastUni cAdAya maGgalaM kalazaM tathA / mahAvAdyasya nirghoSaM brajeddhamajinAlaye // 94 // tataH prArabhya sadvimAn jinAlaye niyojayet / pratidinaM sa pUjArtha yAvannAlaM pracchedayet // 95 // dAnena tarpayetsarvAn bhaTTAna bhikSujanAn pitA / vastrabhUSaNatAmbUlaiH svajanAt sakalAnapi // 96 // mukhamAlokya putrasya pAtre kSIrAjyazarkarAH / saMmizya paJcakRtvastaM prAzayetkAJcanena saH // 97 // strIputrayozca karmaivaM kartavyaM dravyamAtrakam / brahmasUtre dhRtaM nAlaM tenAveSTaya nikRntayet // 98 // putrakA janma honepara usakA pitA bar3e harSase prathama Acamana kre| bAda prANAyAma karake phira Acamana kre| phira pUjA-sAmagrI aura maMgala-kalaza lekara gAjebAjeke sAtha jina-maMdira jaave| usa dinase jabataka nAlacheda kriyA na ho tabataka pratidina pUjA karaneke lie sadAcArI brAhmaNoMkI niyojanA kare, bhAToM bhikSukoM Adiko dAna dekara santuSTa kare, aura apane sAre kuTuMbI janoMko vastra AbhUSaNa aura tAMbUlase saMtuSTa kare / putrakA mukha dekhakara eka pAtrameM dUdha ghI aura zakkara milAkara sonekI cimacI athavA dUsare kisI soneke pAtrase pAMca daphe usa bacceke muMhameM DAle / yaha vidhi putrIke lie bhI maMtra AdikA uccAraNa na kara sirpha kriyAmAtrarUpa kI jaay| isake bAda nAlako brahmasUtra (janeU) meM lapeTakara nAlaccheda kare // 93-98 // tatastannAbhinAlaM tu zucisthAne nivezayet / ratnamuktAphaladravyayuktaM bhUmau mudA pitA // 99 // pazcAt pitA harSayukta hokara usa nAlako ratna aura motIke sAtha pavitra bhUmimeM gaadd'e|| 99 // prasUtau vanitA'gAre caturaGgulamAtrakam / tyaktvA mRdaM mRdA zucyA gomayena tu lepayet // 10 // paJcakalkajalairuSNaiH sA saMsnAyAtsutAnvitA / tau tRtIye tRtIye'nhi zucitvamevamAcaretAm // 101 // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caivarNikAcAra | vastrabhUSaNazayyAzca bhogyabhojanapAtrakam / kSAlayecchucibhistoyai rajakena yathAvidhi // 102 // janmAdipaJcame SaSThe nizIthe balimAharet / arcayedaSTadikpAlAngItavAdya sazastrakaiH // 103 // kRtvA jAgaraNaM, rAtrau dIpezva zAntipAThakaiH / dvAre dvitIyabhAge tu sindUraizvApi kajjalaiH / / 104 // 1 prasUtigRhameM cAra aMgula pramANa miTTI DAlakara miTTI aura gobara se lIpe / pAMca kalkayukta uSNa jalase usa bacce aura prasUtAko snAna karAve / yaha snAna pavitratAke lie tIna tIna dina bAda prasavase dazaveM dina taka karAve / prasUtA ke kapar3e, AbhUSaNa, palaMga, bhojana karane ke bartana Adiko vidhipUrvaka pavitra jala tathA miTTIse dhove aura mAMje / ghobIse dhulavAne yogya vastuoMko dhobIse dhulAve / janmake pAMcaveM athavA chaThe dina dazadikpAloMkI pUjA kara bali de / rAtrimeM dIpaka lagAkara zAntipAThoM dvArA jAgaraNa kare / darabAjeke dUsarI ora sindUra tathA kajjalakI TipakI vagairaha lagAve || 100 - 104 // jananAzauca (janmake sUtaka ) kI maryAdA / prasUterdazame cAnhi dvAdaze vA caturdaze / mRtakAzaucazuddhiH syAdvimAdInAM yathAkramam // 105 // 245. prasUtike dazaveM dina brAhmaNoM, bArahaveM dina kSatriyoM aura caudahaveM dina vaizyoMkI jananAzaucajanmake sutakakI zuddhi hotI hai / bhAvArtha putra-putrIkA janma hone para daza dinataka brAhmaNoMke, bAraha dinataka kSatriyoMke aura caudaha dinataka vaizyoMke sUtaka rahatA hai // 105 // prasUtigRhe mAsaikaM dAyAdAnAM gRheSu ca / dazadinAvadhiM yAvanna gacchedabhuktaye yatiH // 106 // prasUtike gharapara eka mahInetaka aura usake dAyAdoM bhAI-bAMdhavoMke gharapara daza dina taka muni AhArake lie na jAveM / // 106 // paJca dinAni ceTInAM sUtakaM parikIrtitam / svAmigRhe prasUtAddhoTakInAM tathaiva ca // 107 // uSTI gaurmahiSI chAgI prasUtA cedgRhe yadA / dinamekaM parityAjyaM bahina hi doSabhAk / / 108 // yadi koI dAsI apane svAmIke gharapara prasUta huI ho to usa gharameM pAMca dinataka sUtaka rahatA hai / isI taraha ghor3IkA bhI pAMca dinataka sUtaka rahatA hai / u~TanI, gAya, bhaiMsa aura bakarIkA eka eka dinakA sUtaka rahatA hai / yadi ye saba svAmIke gharase bAhara prasUta huI hoM to kucha bhI sUtaka nahIM hai // 107 - 108 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 somasenabhaTTArakaviracitabartana-zuddhi | bhAjanAni mRdAM yAni purANAni tu santyajet / dhAtubhANDAni vastrANi kSAlanAcchucitAM nayet // 109 // dadyAttu prathame dAnaM SaSThe vA paJcame'pi vA / dazame devapUjA syAdadAnaM tathA baliH // 110 // prasUtike samaya jina bartana kapaDA Adine sparza huA ho unameMse miTTI ko to pheMka de, tAMbe pItala Adi dhAtuka bartana aura kapar3e mAMjane-dhoneme zuddha hote haiN| pahale dina, chaThe dina athavA pAMcaveM dina bhI dAna dave / dazaveM dina devapUjA, AhAradAna aura bAladAna kare // 109-110 // maMtra -- OM hrIM zrIM klIM hUM hIM haH nAnAnujAnupajo bhavabhava asi Au sA svAhA / anena putramukhamavalokayeta / arthAt yaha maMtra par3hakara bAlakakA mukha dekhe / tatazcaityAlaye pUjAhomAdikaM vidhAya tadgandhodakena strIputrau gRhaM prasiJcaya svajanAn bhojayet / arthAt isake bAda jina mandirameM homa Adi karake gandhodakase strIputra aura gharako sIMcakara apane bandhuvargako bhojana karAve / nAmakarma - vidhi | dvAdaze SoDaze viMze dvAtriMze divase'pi vA / nAmakarma svajAtInAM kartavyaM pUrvamArgataH // 111 // dvAtriMzadivasAdUrdhvaM yAvatsaMvatsaraM bhavet / nAmakarma tadA kAryamiti kaizcidudIritam / / 112 / / kRtvA homaM jinendrAcaM zubhe'nhi zrIjinAlaye / svagRhe vA tato bhaktyA mahAvAdhAni ghoSayet // 113 // supIThe dampatI tau ca saputau bhUSaNAnvitau / nivezya secayetsUriHpuNyAhavacanaiH paraiH // 114 // janma ke bArahaveM, solahaveM, bIsaveM athavA battIsaveM dina apanI kulaparaMparA ke anusAra nAmakarma vidhi kareM / bAlakakA nAma rakhaneko nAmakarma vidhi kahate haiM / yadi battIsaveM dina nAmakarma vidhi na kara sake to phira jaba eka varSa pUrA ho jAya taba kare, aisA bhI kisI 2 kA kahanA hai / isa vidhi meM bhI zubha dina meM jinamandira athavA apane ghara meM bhaktibhAvase homa aura jinapUjA kare tathA bAje bajabAbe | aura donoM pati-patnI tathA putrako kapar3e gahane Adi se sajAkara acchI caukIpara baiThAkara puNyAhavacanoM dvArA gRhasthAcArya unakA secana kare / / 111 - 114 // jAtake nAma ke caiva namAzanakarmaNi / vratarope ca caule ca patnIputrau svadakSiNe // 115 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | garbhAdhAne puMsavane sImantonnayane tathA / vadhUmavezane zUdrApunarvivAhamaNDane // 116 // pUjane kuladevyAzca kanyAdAne tathaiva ca / karmasveteSu vai bhAryA dakSiNe tUpavezayet // 117 // kanyAputravivAhe tu munidAne'rcane tathA / AzIrvAdAbhiSeke ca pratiSThAdimahotsave / / 118 // vApIkUpataDAgAnAM vanavATyAca pUjane / zAnti pauSTike kArye patnI tUttarato bhave // 119 // jAtakarma, nAmakarma, annaprAzanakarma, vratagrahaNakarma aura caulakarmameM patnI aura putrako apanI dAhinI ora baiThAve / garbhAdhAna, puMsavana, sImaMtonnayana, vadhUpraveza, zUdrApunarvivAha, kuladevatAkI pUjA aura kanyAdAna ke samaya patnIko dAhinI ora baiThAve tathA putravivAha, putrIvivAha, munidAna arcana, AzIrvAdagrahaNa, abhiSeka, pratiSThAdi mahotsava, bAvar3I, kuA, tAlAva aura bAgIce ke muhUrta, zAntikarma aura pauSTika karmake samaya patnIko apanI bAI ora lekara baitthe| bhAvArthazloka naM0 117 meM 'zUdrApunarvivAhamaMDane' yaha pada par3A huA hai / isa parase zAyada yaha khayAla kiyA jAya ki isa granthameM punarvivAhakA maMDana bhI pAyA jAtA hai, para yaha khayAla ThIka nahIM hai / kyoMki zUdroMke do bheda haiM-- sacchUdra aura asacchUdra yA bhojyazUdra aura abhojyazUdra / jinameM eka vAra hI vivAha karanekI rivAja hai jo dUsarI vAra vivAha ( gharejA ) nahIM karate haiM ve sacchUdra hote haiM / taduktaM - sakRtpariNayanavyavahArAH sacchUdrA / 247 - somanIti / isase viparIta jinameM gharejA pracalita hai ve asacchUdra hote haiM / tathA jinakA anna pAna brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra lete haiM ve bhojyazUdra hote haiM / inase viparIta abhojya zUdra hote haiM / taduktaM -- bhojyAH - yadannapAna brAhmaNakSatriyavichUdrA bhujyante, abhojyAH - tadviparItalakSaNAH / - nAndiguru / isase yaha natIjA nikalA ki sacchUdra prazasta aura bhojya hote haiM / isameM hetu punarvivA hakA na honA hI hai / jaba zUdroM meM bhI sarvAzase vidhavAvivAhakA upadeza nahIM hai taba ekadama ucca jAtivAloMke liye granthakArane " zUdrApunarvivAhamaMDane " isa pada dvArA vidhavAvivAhakA upadeza diyA hai yaha kahanA nitAMta bhUla bharA hai / asala bAta yaha hai ki isa grantha meM brAhmaNa, kSatriya aura vaizya ina tInoM varNoM ke AcArakA mukhyatAse varNana kiyA hai / aura bIca bIcameM donoM tarahake zUdroM kA AcaraNa bhI yatra tatra gauNatA se batAyA hai| acchUdroM meM punarvivaha (gharejA) kI pravRtti pracalita hai, ataH prakaraNavaza asacchUdroM ke isa kartavyakA bhI kathana kara diyA hai / etAvatA vidhavAvivAha siddha nahIM ho sktaa| kyoMki vidhavAvivAha Agamase viruddha par3atA hai / Agama vidhavAvivAha kahIM bhI nahIM likhA hai / jaina Agama meM hI nahIM, valki brAhmaNa sampradAya ke AgamameM bhI vidhavAvivAhakI vidhi nahIM kahI gaI hai| isa viSaya meM manukA kahanA hai ki "na vivAha vidhAvuktaM viSavAvedanaM punaH " arthAt vivAhavidhi meM vidhavAkA vivAha kahA hI nahIM gayA hai / jisa - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 somasenabhaTTArakaviracita anarthakA bAhya loga bhI niSedha karate haiM usakA jaina RSi kabhI bhI vidhAna nahIM kreNge| yaha bAta AvAlagopAla prasiddha hai ki vivAhavidhimeM sarvatra kanyAvivAha hI batAyA gayA hai, vidhavAvivAha nahIM / vidhavAvivAhase to pratyuta usameM ghRNA prakaTa kI gaI hai / AdipurANake 44 veM parvameM SaTkhaMDAdhipati bharata cakroke putra arkakIrti mahArAja vidhavAse isa prakAra ghRNA karate haiM-- nAhaM sulocanArthyasmi matsarI maccharairayaM / parAsuradhunaiva syAt kiM me vidhavayA tayA // maiM sulocanAko nahIM cAhatA, kyoMki isa matsarI jayakumArake prANa mere bANoMse abhI lApatA hu { jAte haiM, taba mujhe usa vidhavA sulocanAse prayojana hI kyA hai ? . padmapurANase bhI vidhavA-vivAhakA niSedha hotA hai-jisa samaya kharadUSaNa zUrpaNakhAko dara. kara le bhage taba mahArAja rAvaNane unase yuddha karanekI ThAna lI / usa samaya maMdodarI mahAdevI rAvaNa mahArAjase kahatI hai ki kathaMciJca hute'pyasmin kanyAharaNadUSitA / anyasmai naiva vi prANyA kevalaM vidhavI bhavet // he prANanAtha ! Apa kisI taraha yuddha meM kharadUSaNako mAra bhI deMge to bhI kanyA haraNase dUSita ho cukI hai, aba vaha dUsareko dene yogya nahIM rahI hai / ataeva vaha kharadUSaNake mAre jAne para kevala vidhavA hI kahI jaaygii|| __mahApurANa aura padmapurANa ye donoM purANa jainoMke ArSa graMtha kahe jAte haiM / inakI pramANatA bhI jainoMkI nasa nasameM ThasI huI hai| ataH ina donoM ArSa granthoMse nizcita hotA hai ki vidhavAvivAha eka niMdya vastu hai aura vaha Agamaviruddha bhI hai| granthakartA somasena mahArAjake abhiprAya bhI bhAgamAnukUla haiN| vidhavAvivAhakI ora unake pariNAma jarA bhI vicalita nahIM haiN| granthakArane vidhavAke lie Age terahaveM adhyAyameM do hI mArga batAye haiM, eka jina-dIkSA grahaNa karanA aura dUsa / vaidhavya dIkSA lenA . unhoMne ina do mArgoMke alAvA tIsarA vidhavA-vivAha nAmakA mArga nahIM batalAyA hai / ataH nizcita hotA hai ki granthakArakA Azaya vidhavAvivAhake anukUla nahIM hai, ve to vidhavA-vivAhako eka niMdya vastu samajhate haiM anyathA ve ukta do mArgoMke alAvA vahIM para eka vidhavAvivAha nAmakA tIsarA mArga aura batalA dete / gyArahaveM adhyAyake kucha zlokoM parase bhI vidhavAvivAhakA Azaya nikAlA jAtA hai vaha bhI ThIka nahIM hai una zlokoMkA spaSTIkaraNa bhI vahIM kreNge| kahanekA tAtparya yaha hai ki zUdrApunarvivAhamaMDane isa padaparase yA aura bhI kaI zlokoM aura padoMparase graMthakArakA Azaya vidhavAvivAharUpa siddha nahIM hotA // 115-119 // nicchidra nistuSe tALe zizoH prastIrya ttpitaa| nijanAma likhettatra svAbhISTaM janmanAma ca // 120 // kSIrasarpiyute pAtre nidhAya bhaSaNAni vai / tattAle pUrvatAle ca gandhapuSpakuzAn kSipet // 121 // mastake karNayoH kaNThe bhujayugme ca vakSasi / sAjyaM payaH kuzaiH siktvA bhUSaNairbhUSayecchizum // 122 / / 1 'nistuSAnakSatA~stAle ' iti pAThaH saadhuH| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -249 traivrnnikaacaar| aSTottarasahasreNa nAmabhiryo virAjate / sa devo'smai kumArAya zubhaM nAma prayacchatu // 123 // iti sammAyuM devaM taM trivAraM ca dvijaiH saha / yadAyAti sa tannAma ghoSayitvA namejjinam // 124 // pUrNArpa yakSadevAnAM datvA karNau nizAmukhe / saMchedyAndolake rAtrI bAlaM pItyA nivezayet // 125 // laDakekA pitA kisI bartanameM chilake-rahita cA~valoMko isa tarakIbase bichAve ki bIcameM koI chidra na rahe-koI jagaha khAlI na rahe / unameM uMgalIse pahile apanA nAma likhe| phira apaneko jo iSTa ho vahI nAma usa lar3akekA likhe / dUsare bartanameM dUdha aura ghI milAkara usameM lar3akeke AbhUSaNa (jevara) dhare / phira isameM tathA pahaleke bartanameM gandha, puSpa aura kuza dhare / mastaka, donoM kAna, kaNTha, donoM bhujAeM aura chAtIpara ghRta, dUdha aura kuzakA secana kara usa bAlakako dAgInoMse sjaave| bAda " jo eka hajAra ATha nAma kara virAjamAna hai vaha deva isa bAlakako zubha nAma pradAna kre|" isa taraha brAhmaNoMke sAtha sAtha tIna bAra usa devakI prArthanA kre| bAda lar3akekA jo nAma rakhanA ho usa nAmakI jorase ghoSaNA kara jinadevako namaskAra kare aura yakSoMko pUrNA deve / usI dina zAmake samaya bAlakake donoM kAna chedakara rAtako pAlanemeM use prItipUrvaka sulA de // 120-125 // maMtra-OM hIM zrIM klIM arha bAlakasya nAmakaraNaM karomi / abhinandananAmnA AyurArogyazvaryavAn bhava bhava / aSTottarasahasrAbhidhAnA) bhava bhava rauM khauM asi A u sA svAhA / yaha maMtra par3hakara nAmakarma kare / " abhinandananAmnA" ke Age lar3akekA jo nAma rakhanA ho use jor3a de| maMtra-OM hIM zrIM aI bAlakasya haH karNanAsAvedhanaM karomi a si A usA svAhA / yaha maMtra par3hakara bAlakakA karNavedha kre| maMtra-OM hIM jhauM jhauM zvI kSvI AndolaM bAlakamAropayAmi tasya sarvarakSA bhavatu sauM zlauM svaahaa| yaha maMtra par3hakara bAlakako mUlepara sulAve / .. bhiryaan-kriyaa| gRhAniSkramaNaM sUnozcaturthe mAsi kArayet / jinArkadarzanArtha ca tRtIye prathame'pi vA // 126 / / / zuklapakSe sunakSatre snAtaM bhUSaNabhUSitam / puNyAhavacanairvAlaM siJcayeca kuzodakaiH // 127 // - - Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracite vidhAya vakSasi bAlaM mahAvAdyasamanvitam / niSkramedvandhubhiH sAkaM mAtA pitA'thavA gRhAt // 128 // bhaktyA caityAlayaM gatvA triH parItya prapUjyaca / .. zizoH sandazeyetsItyA vRddhaye jinabhAskaram // 129 // saMgha sampUjya sadvastraiH shessaaNstaambuulcndnaiH| zeSAziSaM samAdAya pUrvavaca bajedgRham // 130 // cauke mahIne bAlakako jina-bhAskarakA darzana karAneko gharase bAhara nikAle / trIsare yA * pahile mahIne bhI nikAla sakate haiM / yaha vidhi isa taraha kare ki, zuklapakSameM acche graha nakSatra Adi ..dekhakara usa dina bAlakako snAna karAve aura vastra. AbhUSaNa pahanAkara puNyAhavacanoMdvArA kuza aura. jalase bAlakakA abhiSecana kare / bAda lar3akekI mA athavA pitA use godameM lekara bahuta gAje-bAjeke sAtha apane bhAIbandhuoM sahita gharase bAhara nikle| bhaktibhAvase caityAlayako jAkara jina bhagavAnkI tIna pradakSiNA dekara unakI pUjA kare aura bAlakako usakI vRddhi ke liye jina. sUryakA darzana karAve / phira apane kuTuMbiyoMko vastra AbhUSaNa pahanAve, anya jAtIya logoMkA tAMbUla caMdana Adise satkAra kare tathA AsikA lekara jisa taraha caityAlayako Aye the usI taraha gharako vApisa jAveM // 126-130 // maMtra-OMnamo'rhate bhagavate jinabhAskarAya tava mukhaM bAlakaM darzayAmi dIrghAyuSyaM kuru kuru svAhA / ... yaha maMtra par3hakara bAlakako jina bhagavAnakA darzana karAve / __ upveshn-kriyaa| paJcame mAsi kartavyaM zizozcaivopavezanam / sampUjya zrIjinaM bhUmiM kumArAn paJca pUjayet // 131 // bIhizyAmAkagodhUmamASamudgatilA yvaaH| ebhiH saMlekhya raGgAvalI ca vastraM prasArayet // 132 // snApayitvA zizuM samyak bhUSaNaizca vibhUSayet / gRhe padmAsanasthAne sumuhUrte nivezayet // 133 // pUrvamukhe vidhAyAsyamadhAsthaM vAmapAdakam / upari dakSiNAdhiH syAduparyasya karadvayam / / 134 // nIrAjanaM tataH kuryAdvimairAzIrvacaH param / tadine sajjanAn sarvAn bhojayetpItipUrvakam // 135 / / bAlakake janmake pAMcaveM mahInemeM upavezana ( bAlakako biThalAnekI kriyA) karanI cAhiye / yaha isa taraha ki, apane gharameM zrIjinadeva, bAlakake baiThAnekI bhUmi aura pAMca kumAroMkI yathAyogya pUjA kare / cAMvala, gehUM, ur3ada, mUMga, tila aura jau kI eka raMgAvalI khIMcakara usapara eka kapar3A Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 251 bichAve / bAlakako snAna karAkara vastra AbhUSaNa pahanAve / phira acche muhUrtameM usa kapar3epara bAlakako padmAsana baiThAve / padmAsana baiThAnekI vidhi yaha hai ki bAlakakA mukha pUrva dizA kI ora kare, bAyeM pairako nIce aura dAhine paira ko Upara kare, tathA pairoMke Upara usake donoM hAtha dhare / isa taraha baiThAkara usakI AratI utAre aura vipragaNa AzIrvAda deN| usa dina saba sajjanoMkoH prItipUrvaka bhojana karAve / " sampUjya zrIjinabhUmikumArAn paMca pUjayeta " aisA bhI pATha hai, jisakA 1 artha hotA hai ki pAMca kumAra bAlabrahmacArI jinoMkI pUjA kare // 131--135 // fo maMtra-OM hrIM arha a si A u sA bAlakamupavezayAmi svAhA / isa maMtra ko bolakara bAlakako baiThAve / annaprAzana- kriyA / tathA ca saptame mAse zubha zubhavAsare / annasya prAzanaM kuryAdbAlasya vRddhaye pitA // 136 // jinendrasadane pUjA mahAvaibhavasaMyutA / Adau kAryA tato gehe zuddhAnaM kriyate budhaiH / / 137 // tataH prAGmukhamAsitvA pitA mAtA'thavA sutam / dakSiNAbhimukhaM kRtvA vAmotsaGge nivezayet // 138 // kSIrAnaM zarkarAyuktaM ghRtAktaM prAzayecchizum / dadhyannaM ca tataH sarvAnbAndhavAnapi bhojayet / / 139 // bAlakako pahale-pahala anna khilAneko annaprAzana kahate haiN| sAtaveM mahIne zubha kSatra aura zubha dinameM bAlakakI vRddhike lie pitA isa vidhiko kare / prathama bhArI ThATha-bATake sAtha jinamaMdira meM jinadevakI pUjA kare | bAda apane ghara meM zuddha bhojana taiyAra karAve / isake bAda mAtA athavA pitA dakSiNa dizA kI ora mukhakara baiThe, aura bAlakakA pUrvadizAkI ora mukhakara use apanI bAI goda meM baiThAkara ghI zakkara milA huA, khIra, dahI aura miSTAnna khilAve | bAda saba bAndhavako bhojana karAve // 136--139 // maMtra -- OM namo'rhate bhagavate bhuktizaktipradAyakAya vAlakaM bhojayAmi puSTi - stuSTizrArogyaM bhavatu bhavatu svIM kSvIM svAhA / yaha maMtra par3hakara bAlakako anna khilAve / pAdanyAsakriyA (gamana - vidhi ) athAsya navame mAse gamanaM kArayetpitA / manocitanakSatre suvAre zubhayogake // 140 // pUjAM homaM jinAvAse pitA kuryAcca pUrvavat // putraM saMstrApyasadvastrairbhUSaye dUSaNaiH param // 141 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 somasenabhaTTArakaviracitapUrvAdipUrvaparyantaM gurvagnibrAhmaNAnparAn / pradakSiNAkrameNaiva dhautavastraM prasArayet // 142 // tasyoparisthitaM putramudaGmukhaM mudA pitA / gamayeddakSiNAMdhyagraM bhujau sandhRtya pANinA // 143 // savyabhAge'gnikuNDaM tatsantyajya trimdkssinnaaH| datvA'gniguruyuddhebhyaH praNatiM kArayetpitA // 144 // navameM mahIne meM gamanake yogya zubha nakSatra zubha dina aura zubha yogase pitA bAlakako gamana karAve-gamanavidhi kre| pahalekI taraha isa vidhimeM bhI jinamaMdirameM pUjA aura homa kare / bAlakako snAna karAkara vastra-AbhUSaNase khUba sajAve / guru, agni aura brAhmaNoMke cAroMtarapha pradakSiNAke kramase pUrva dizAse pUrva dizAtaka eka sapheda dhoyA huA vastra bichAve / usake Upara pitA bAlakako uttarakI ora mukhakara khar3A kare aura apane hAthoMse bAlakakI donoM bhujAeM pakar3akara gamana karAve / gamanake samaya pahile bAlakakA dAhinA paira Age bar3hAve / dAhinI orake agnikuMDako chor3akara tIna pradakSiNA dilAkara bAda ami, guru aura brAhmaNoMko usa bAlakase namaskAra karAve // 140--144 // maMtra-OM namo'hate bhagavate zrImate mahAvIrAya catustriMzadatizayayuktAya bAlakasya pAdanyAsaM zikSayAmi tasya saukhyaM bhavatu bhavatu zvI kSvI svAhA / gamana karAte samaya pitA yaha maMtra bole / _vyussttikriyaa| tato'sya hAyane pUNa vyuSTi ma kriyA mtaa| varSavardhanaparyAyazabdavAcyA yathAzrutam // 145 // tatrApi pUrvavaddAnaM jainI pUjA ca pUrvavat / iSTabandhusamAvhAnaM sanmAnAdizca lakSyate // 146 // pUrA eka varSakA bAlaka hojAnepara vyuSTikriyA kI jAtI hai, jisakA dUsarA nAma varSavardhanajanmagAMTha hai / isa kriyAmeM bhI pahilekI taraha jinapUjA, dAna, homa karanA aura iSTabandhuoMko bulAkara unakA yathAyogya sanmAna Adi kiyA jAtA hai // 145-146 // caulkrm| muNDanaM sarvajAtInAM bAlakeSu pravartate / puSTibalapadaM vakSye jainazAstrAnumArgataH // 147 // tRtIye prathame cAbde paJcame saptame'pi vA / caulakarma gRhI kuryAtkuladharmAnusArataH // 148 // cUlAkarma zizormAtari garbhiNyAM yadi vA bhavet / garbhasya vA vipattiH syAdvipattivA zizorapi // 149 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra 253 zizormAtari garbhiNyAM cUlAkama na kArayeta / gate tu paJcame varSe doSayena hi garbhiNI // 150 // ArabhyAdhAnamAcaulaM karmAtItaM tu yadbhavet / AjyaM vyAhRtibhirtutvA prAyazcittaM samAcaret // 151 / / caula nAma bAlakake muMDana (jaDUlA utArane ) kA hai| yaha muMDana prAyaH sabhI jAtiyoMmeM hotA hai, jo bAlakako puSTha aura baliSTha banAtA hai, usIkA jainazAstroMke anusAra kathana kiyA jAtA hai| pahale, tIsare, pAMcaveM athavA sAtaveM varSameM gRhastha apanI kulaparaMparAke anusAra bAlakakA caula karma kareM / bAlakakI mAtAke garbhavatI honepara caulakarma karanese yA to mAtAkA garbha gira jAtA hai yA vaha bAlaka mara jAtA hai / isalie mAtAke garbhavatI hote hue bAlakakA caulakarma na kare / hAM, yadi bAlaka pAMca varSakA ho gayA ho aura mAtA garbhavatI ho to caulakarma karanemeM koI doSa nahIM hai / garbhAdhAnase lekara caulakarmataka kI kriyAeM yadi na huI hoM to vyAhRti maMtrake dvArA AjyAhuti dekara prAyazcitta le le // 147-151 // caulAI bAlakaM snAyAtsugandhazubhavAriNA / bhe'nhi zubhanakSatre bhUSayedvastrabhUSaNaH // 152 // pUrvavaddhomaM pUjAM ca kRtvA puNyAhavAcanaiH / upalepAdikaM kRtvA zizuM siJcetkuzodakaiH // 153 / / yavamASatilabIhizamIpallavagomayaiH / zarAvAn SaT pRthakpUrNAn vinyasyeduttarAdizi // 154 // dhanuHkanyAyugmamatsyavRSameSeSu rAziSu / tato yavazarAvAdIn vinyasyetparitaH zizoH // 155 // kSuraM ca kartarI kUrcasaptakaM gharSaNopalam / nidhAya pUrNakumbhAgre puSpagandhAkSatAn kSipet // 156 // mAtraGkasthitaputrasya sa dhauto'gre sthitaH pitaa| zItoSNajalayoH pAtre siJceca yugpjlaiH|| 157 // nizAmastu dadhi kSiptvA tajjale taiH ziroruhAn / savyahastena saMsecya pAdakSiNyena gharSayet // 158 // navanItena saMgharNya kssaalyedussnnvaarinnaa| maGgalakumbhanIreNa gandhodakena siJcayet // 159 // jisa bAlakakA muMDana karanA hai use zubha dina aura zubha nakSatrameM sugandhita jalase snAna karAve aura AbhUSaNa pahanAve / pahalekI taraha homa aura pUjA kara candanAdikakA upalepa vagairaha karake usa bAlakakA puNyAhavacanoMdvArA kuza aura jalase abhiSecana kare ! isake bAda dhanu, kanyA mithuna, mIna vRSa aura meSa rAziyoMmeM java, ur3ada, tila, cA~vala, zamIvRkSake patte aura gAyake. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 somasenabhaTTArakaviracita gobarase chaha miTTIke diyoMko pUre bharakara uttara dizAmeM judA judA rakha de| aura phira unheM uThAkara bAlakake cAroM ora rakha de| phira churA, kaiMcI, DAbhake sAta tinake aura ustarA ghisanekI zilako jalase bhare kalaza ke Upara rakhakara unapara puSpa, gandha aura akSata DAle / bAlakakA pitA snAna kara mAtAkI goda meM baiThe hue bAlakake sAmane khar3A hokara ThaMDe aura garma jalake donoM pAtroM ko donoM hAthoMmeM lekara dUsare vartana meM eka sAtha unameMkA jala gere / phira usameM haldI aura dahI DAlakara usa jalako bAyeM hAthase bAlakake sirake kezoMpara sIMce aura dAhine hAthase una kezako dhove / bAda makkhanase ghisakara garma jalase bAloMko dhove / aura phira usa mAMgalIka kalazake jalase dhokara gandhodakase sIMce - dhove // 152 - 159 // tato dakSiNakezeSu sthAnatrayaM vidhIyate / prathamasthAnake tatra kartanAvidhimAcaret / / 160 / / zAlipAtraM nidhAyAgre khadirasya zalAkayA / paJcadarbhaiH supuSpaizca gandhadravyaiH kSureNa ca // 161 // vAmakareNa kezAnAM vartiM kRtvA ca tatpitA / aGguSThAGgulibhizcaitaddhRtvA hastena kartayet // 162 isake bAda dAhinI taraphake kezoMke tIna sthAna banAve | unameM se pahale sthAnake kezako kaicIse katare / usa samaya bAlaka ke sAmhane zAlike cAvaloMse bharA huA bartana rakhakara khadiravRkSa kI eka samidhA, pAMca darbha, puSpa, gandha aura churA bAyeM hAthameM lekara usa bAlaka ke kezoMkI baTakara battI banAkara, pitA una kezoMko aMgUThe aura uMgalIse dabAkara dAhine hAthameM kaiMcI lekara katare // 160-162 // maMtra -- OM namo'rhate bhagavate jinezvarAya mama putra upanayanamuNDamuNDito mahAbhAgI bhavatu bhavatu svAhA / ityuccarankezA~saMcchidya zamIparNaiH saha bhAryAyai dadyAt / sA'pi 6 tathA bhavatu ityuktvA kSIraghRtamizritAn kRtvA gomayazarAve kSipet / arthAt bAla katarate samaya OM namo'rhate ' ityAdi maMtra par3hakara bAla katare / una katare hue kezoM ko zamIvRkSake pattoMke sAtha bAlakakI mAtAke hAthameM deve / mAtA bhI 'tathA bhavatu' kahakara una kezoMko dUdha aura ghI lagAkara gobarase bhare hue diye meM chor3a de / dvitIyasthAne tilapAtramagre nidhAya pUrvoktazastrazeSaizva - 'OM namaH siddhaparameSThine mama putro nirgranthamuNDabhAgI bhavatu svAhA / ' ityuktvA kezAn pracchidya tasyai dadyAt / sA tathA karotu / arthAt dUsare sthAnake kezoM ko katarate samaya tiloMse bharA huA pAtra bAlakake sAmane dharakara pahale kI taraha churA vagairaha hAthameM lekara ' OM namaH siddhaparameSThine' ityAdi maMtra par3hakara kezoMko katare aura mAtA ke hAthameM deve / mAtA bhI pahale kI taraha vidhi kare / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / tRtIyasthAne yavazarAvamagre nidhAya pUrvoktazastrazeSaizva - ' OM hIM namaH AcArya parameSThine mama putro niSkrAntimuNDabhAgI bhavatu svAhA ityuktvA kezAn saMchidya pUrvavatkuryAt / tIsare sthAnake keza katarate samaya javake diyeko bAlakake sAmane rakhakara pahale kI taraha vagairaha hAthameM lekara 'OM namaH AcArya parameSThine' ityAdi maMtra par3hakara kezoMko katarakara pahale kI taraha sArI vidhi kare / churA vAmabhAge kezAnAM bhAgadvayaM kRtvA tatra prathamabhAge mASapAtramagre nidhAya zastrazeSaizca - 'OM namaH upAdhyAyaparameSThine mama putra aindrabhAgI bhavatu svAhA / ityuccArya pUrvavat kuryAt / 255 bAIM tarapha ke kezoMke do bhAga kara prathama bhAgako katarate samaya ur3adakA diyA bAlakake sAmane rakhakara pUrvokta churA vagairaha hAthameM lekara 'OM namaH upAdhyAya parameSThine' ityAdi maMtra par3hakara kezoMko katarakara mAtAke hAthameM deve / mAtA ' tathA bhavatu ' kahakara kezoMko dUdha aura ghI lagAkara gobara ke diye meM gere / , dvitIyasthAne zamIpallavapAtraM nidhAya zastrazeSaizca - 'OM hauM namaH sarva sAdhuparameSThine mama putraH paramarAjyakezabhAgI bhavatu svAhA / , ityuktvA pUrvavatkuryAt / dUsare sthAnake keza katarate samaya zamIpakSake pattoMke diyeko bAlakake sAmane rakhakara churA gairaha hAthameM lekara 'OM namaH sarvasAdhuparameSThine ' ityAdi maMtra par3hakara pUrvokta sArI vidhi kare / I tatroSNodakena kezAn prakSAlya - ' OM nahIM paJcaparameSThiprasAdAt kezAnvaya ziro rakSa kuzalI kuru nApita / ' ityuktvA nApitAya pitA kSuraM dadyAt / nApito'pi ' bhavadIpsitArtho bhavatu ' ityuktvA zikhA parirakSya zeSakezAn muNDayet / tatastAn kezAn kSIraghRtadhAnyagomayapAtrANi ca mahAvAdya vibhavena nadyAM kSipet / tataH kumAraM snApayitvA vastrabhUSaNairalaMkRtya gRhamAnIya yakSAdInAmarghya datvA puNyAhavAcanaiH punaH siMcayitvA sajjanAn bhojayet / bAkI bace hue kezoMko garma jalase dhokara " OM vhIM pazvaparameSThi0 " ityAdi maMtra par3hakara bAlakakA pitA vaha churA nAIko de deve / nAI bhI ' ApakA abhIpsita ho ' aisA kahakara coTI chor3akara bAkI ke kezakA muMDana kare / isake bAda una kezoMko aura dUdha, ghI, dhAnya tathA gomayake diyoMko bhArI gAje bAje ke sAtha nadImeM pravAhita kare / bAda bAlakako snAna karAkara vastra AbhUSaNa se alaMkRta kare aura ghara meM lAkara yakSa Adiko ardha dekara puNyAhavacanoMdvArA punaH bAlakakA secana kara sajjanoM ko bhojana karAve / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita liMpisaMkhyAna karma | dvitIyajanmanaH pUrvamakSarAbhyAsamAcaret / mauJjIbandhanataH pazcAcchAstrArambho vidhIyate / / 163 // pacame saptame cAnde pUrva syAnmauJjibandhanAt / tatra caivAkSarAbhyAsaH kartavyastudagayane // 164 // dvitIya janma ke pahale arthAt upanayana- saMskArakI kriyA karaneke pahale bAlakako akSarAbhyAsa karAnA cAhie | kyoMki upanayanake bAda to zAstrAraMbha kiyA jAtA hai / upanayanase pahale pAMcaveM athavA sAtaveM varSameM bAlakako akSarAbhyAsa karAve / akSarAbhyAsa uttarAyaNameM karAve // 163-164 // mRgAdipaJcasvapi teSu mUle / hastAdike ca kriyate'zvinISu / purvAtraye ca zravaNatraye ca / vidyAsamArambhamuzanti siddhayai // 165 // 256 mRga, ArdrA, punarvasu, puSya, AzleSA, mUla, hasta, citrA, azvinI, pUrvASAr3hA, pUrvAbhAdrapadA, zravaNa, dhaniSThA, aura zatatArakA, ina nakSatroM meM vidyAsiddhike lie bAlakako vidyA sikhAnA prAraMbha kiyA jAya, aisA buddhimAnoMkA kahanA hai || 165 // AdityAdiSu vAreSu vidyArambhaphalaM kramAt / AyujaDathaM mRtirmedhA sudhIH prajJA tanukSayaH // 166 // anadhyAyAH pradoSAzca SaSThI riktA tathA tithiH / varjanIyA prayatnena vidyArambheSu sarvadA || 167|| vidyArambhe zubhA proktA jIvajJaptitavAsarAH / madhyamau somasUryau ca nindyacaiva zAnaH kujaH // 168 // udaggate bhAsvati paJcame'bde / prApte'kSarasvIkaraNaM zizunAm // sarasvatI kSetrasupAlakaM ca / guDodanAdyairabhipUjya kuryAt // 169 // AdityAdivAroM ko vidyA sikhAnA AraMbha karanekA phala kramase isa prakAra jAnanA / ravivAra ko vidyA sikhAnA prAraMbha karanese AyuSya bar3hatI hai, somavArako buddhi moTI ho jAtI hai, maMgalavAra ko mRtyu prApta hotI hai, budhavArako medhA bar3hatI hai arthAt dhAraNAzakti utpanna hotI hai, guruvArako sudhIHbuddhi kuzala hotI hai, zukravArako prajJA arthAt UhApoha ( tarkavitarka rUpa zakti utpanna hotI hai, ) aura zanivArako vidyA prAraMbha karanese zarIra kSINa hotA hai / anadhyAyake dinoMko, pradoSake samaya, chaThako, riktAtithi arthAt caturthI, navamI aura caturdazIko vidyA prAraMbha na karAve / vidyA prAraMbha karAne ke lie budhavAra, guruvAra aura zukravAra zubha mAne gaye haiM, somavAra aura ravivAra madhyama haiM, aura zanivAra aura maMgalavAra nikRSTha haiM / bAlakako pAMcavAM varSa laganepara sUryake uttarAyaNa honepara akSarAbhyAsa karAnekA muhUrta kare / usa samaya sarasvatI aura kSetrapAlakI gur3a, cAvala Adi se pUjA kare || 166-167 // evaM sunizcite kAle vidyArambhaM tu kArayet / vidhAya pUjAmambAyAH zrIgurozca zrutasya ca / / 170 / / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 257 pUrvavaddhomapUjAdi kArya kRtvA jinAlaye / putraM saMsnApya sadbharalaMkRtya vilepanaiH // 171 // vidyAlayaM tato gatvA jyaadipnycdevtaaH| sampUjya praNamedbhaktyA nirvighnagranthasiddhaye // 172 // vastrairbhUSaiH phaladravyaiH sampUjyAdhyApakaM gurum / hastadvayaM ca saMyojya praNamedbhaktipUrvakam // 173 // isa taraha Upara batAye hue kisI eka muhUrtameM vidyA prAraMbha karAve / usa dina mAtA, guru aura zAstra-sarasvatIkI pUjA kare / pahalekI taraha jinAlayameM jAkara homa, jinapUjA Adi kare / bAda bAlakako snAna karAkara, vastra AbhUSaNa pahanAkara, lalATameM tilaka lagAkara vidyAlaya-skUlameM le jAve / vahAM jAkara nirvighna rItise vidyA samApta honeke lie jamAri pAMca devatoMkI pUjA kara unheM bhakti bhAvase usa bAlakase namaskAra karAve / bAda vastra, AbhUSaNa phala aura rupaye vagairahase adhyApakakI pUjAkara donoM hAtha jor3a bhaktipUrvaka bAlaka adhyApaka ko namaskAra kare // 170-173 // pAGmukho gururAsInaH pacimAbhimukhaH zizuH / kuyodakSarasaMskAraM dharmakAmArthasiddhaye // 174 / / vizAlaphalakAdau tu nistuSAkhaNDataNDulAn / upAdhyAyaH prasAyotha vilikhedakSarANi ca // 175 // ziSyahastAmbujadvandvadhRtapuSpAkSatAn sitAn / kSepayitvA'kSarAbhyaNe tatkareNa vilekhayet // 176 // hemAdipIThake vA'pi prasArya kuGkumAdikam / suvarNalekhanIkena likhettavAkSarANi vA // 177 // namaH siddhebhya ityAdau tataH svarAdikaM likhet / . . akArAdi hakArAntaM sarvazAstraprakAzakam // 178 // vidyA sikhAnevAlA guru pUrabakI ora mukhakara baiThe / bAlakako pazcimakI ora mukhakara baitthaave| bAda dharma, artha aura kAmakI siddhike lie akSara-saMskAra kre| vaha isa taraha ki eka moTI paTTIpara chilake-rahita akhaMDa cA~valoMko bichAkara upAdhyAya prathama Apa khuda akSara likhe / bAda una akSaroMke pAsa bAlakake hAthase sapheda phUla aura akSatoMko kSepaNa karA kara usake hAthako apane hAthase pakar3a. kara usase akSara likhabAve / athavA sonA, cAMdI Adike bane hue pATepara kuMkuma, kezara Adi bichAkara sonekI lekhanIse usapara akSara likhe aura bAlakase likhAve / akSara likhate samaya sabase pahale 'namaH siddhebhyaH' likhe / isake bAda akArako Adi lekara hakAraparyaMtake saMpUrNa zAstroMko prakAza karanevAle svara aura vyaMjana likhe aura bAlakase likhAve // 174-178 // maMtra-OM namo'hate namaH sarvajJAya sarvabhASAbhASitasakalapadArthAya pAlakamakSarAbhyAsaM kArayAmi dvAdazAGgazrutaM bhavatu bhavatu aiM zrIM nhIM klIM svAhA / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 somasenabhaTTArakaviracitaakSara likhAte samaya yaha maMtra pddh'e| pustakagrahaNa vidhi| tatazcAdhItasarvANi cAkSarANi gurormukhAt / sudine pustakaM grAhya homapUjAdi pUrvavat // 179 // upAdhyAyaM ca sammAnya vastrabhUSaizca pustakam / hastau dvau mukulIkRtya prAGmukhazca samAvizet // 180 // upAdhyAyena taM ziSyaM pustakaM dIyate mudA / ziSyo'pi ca paThecchAstraM nAndIpaThanapUrvakam // 181 // isake bAda vaha bAlaka gurumukhase una akSaroMko sIkhakara zubha muhUrtameM pustaka par3hanA prAraMbha kare / isa samaya bhI pahale kI taraha homAdi kArya kre| bAlaka vastra AbhUSaNa Adike dvArA apane gurukA sanmAna kara aura pustakakI pUjA kara donoM hAtha jor3a pUrabakI ora mukha kara baitthe| pAThaka mahodaya bar3e harSase usa bAlakake hAthameM pustaka de aura vaha bAlaka-ziSya bhI nAndImaMgalake paThana pUrvaka usa pustakako par3hanA AraMbha kare // 179-81 // upasaMhAra / garbhAdhAnasumodapuMsavanakAH siimntjnmaabhidhaaH| bAhyeyAnasubhojane ca gamanaM caulAkSarAbhyAsanam // suprItiH priyamudbhavo gurumukhAcchAstrasya saMgrAhaNaM / etAH paJcadaza kriyAH samuditA asmin jinendrAgame // 182 // kurvanti dhanyAH puruSAH pravINAH / AcArazuddhiM ca zivaM labhante / / bhuktveha lakSmIvibhavaM gunnaaddhyaaH| zrIsomasenairupasaMstutAste // 183 // garbhAdhAna, moda, puMsavana, sImanta, prIti suprIti priyodbhava, jAtakarma, nAmakarma, bahiryAna, upavezana, annaprAzana, gamanavidhi, vyuSTikriyA, caulakarma, akSarasaMskAra aura pustaka-gRhaNa, ye pandraha kriyAeM isa adhyAyameM kahI gaI haiM / bhAvArtha-yadyapi ye kriyAeM ginatImeM satraha hotI haiM, parantu prIti, suprIti aura priyodbhava ina tIna kriyAoMkA ekahImeM samAveza kiyA gayA hai| kyoMki ye kriyAeM eka sAtha hI kI jAtI haiM, anya kriyAoMkI taraha jude jude samayoMmeM nahIM kI jAtIM / ataH tInoMkA ekahImeM samAveza kara zlokakA artha ghaTita kara lenA cAhie / athavA "etA saptadazakriyAH samuditA asmin jinendraagme|" isa taraha dUsare pAThake anusAra satraha kriyAeM samajhanA caahie| jina kriyAoMkA nAma zlokameM nahIM hai, paraMtu unakA varNana ho cukA hai, ataH cakAroMse unakA bhI samAveza kara lenA caahie| jo catura puNyavAna puruSa ina uparyukta pandraha kriyAoMko karate haiM ve isa lokameM aTUTa saMpattikA bhogakara AcArazuddhiko prApta karate haiM aura kramase muni somasenake dvArA pUjita hokara mokSa-sukhako prApta karate haiN| iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcArakathane bhaTTArakazrIsomasenaviracite . garbhAdhAnAdipaJcadazakriyAmarUpaNo nAmASTamo'dhyAyaH smaaptH| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .259 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwmanamanna traivrnnikaacaar| navavA~ adhyAya / mNglaacrnn| vande zrIsumahendrakIrtisuguruM vidyAbdhipArapadaM / kAle'dyApi taponidhi guNagaNaiH pUrNa pavitraM svayam // nagatvAdikaduSTasatpariSahairbhagno na yo yogirAd / pAyAnmAM sa kubuddhikssttkuhraatsNsaarpaathonidheH||1|| maiM, vidyArUpI samudra ke pAra pahuMcAnevAle, guNoMkara paripUrNa, pavitra aura isa kalikAlameM advitIya tapake khajAnerUpa zrImahendrakIrti sadguruko bandanA karatA huuN| jo yogIzvara namatA Adi parISahoMse bhanna nahIM huA hai-jisane nagnatA Adi duSTa parISahoMko jIta liyA hai, vaha bhI mahendrakIrti guru darbuddhirUpI atyanta kaSTadAyI gar3herUpa saMsArasamudrase merI rakSA kareM // 1 // ajitaM jitakAmAri muktinArImukhapadam / yajJopavItasatkarma natvA vakSye gurukramAt // 2 // maiM, jinane kAmarUpI zatruoMko jIta liyA hai-apane bazameM kara liyA hai aura jo mukti-strIko sukha denevAle haiM, una zrIajitanAtha jinendrako praNAmakara guruparaMparAke anusAra yajJopavIta nAmake satkarma ( satkriyA) ko kahUMgA // 2 // upanayana kriyaa| garbhASTame'bde kurvIta brAhmaNasyopanAyanam / godekAdaze rAjJo garbhAttu dvAdaze vishH||3|| brahmavarcasakAmasya kArya vimasya paJcame / rAjJo balArthinaH SaSThe vaizyasyehArthino'STame // 4 // brAhmaNake lar3akekA garbhase lekara AThaveM varSameM, kSatriyakA garbhase gyArahaveM varSameM aura vaizyakA garbhase bArahaveM varSameM yajJopavIta saMskAra kare / vidyA adhika cAhanevAle brAhmaNa-putrakA pAMcaveM varSameM, balake cAhanevAle kSatriya-putrakA chaThe varSa meM aura vyApArakI icchA rakhanevAle baizya-putrakA AThaveM varSameM yajJopavIta saMskAra kiyA jAya // 3-4 / / A SoDazAca dvAviMzAccaturviMzAttuvatsarAt // brahmakSatravizA kAlo jhupanayanajaH paraH // 5 // ata Urdhva patantyete srvdhrmbhisskRtaaH| pratiSThAdiSu kAryeSu na yojyA brAhmaNottamaiH // 6 // brAhmaNa, kSatriya aura vaizyoMke upanayana saMskArakA aMtima kAla kramase solaha varSa, vAIta varSa aura cauvIsa varSa takakA hai| yadi isa samaya taka inakA yajJopavIta saMskAra na ho to isake Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260. somasenabhaTTArakaviracitabAda ve dhArmika kRtyoMse bahiSkRta samajhe jAya~ / uttama brAhmaNoMkA pharja hai ki aise puruSoMko pratizAdi zubhakAryoMmeM niyukta na kareM // 5-6 // athAcAryaH-pitaivopanayetpUrvaM tadabhAve pituH pitaa|.. tadabhAve piturdhAtA sakulyo gotrajo guruH // 7 // vratabandhaM kumArasya vinA piturnujnyyaa| yaH karoti dvijo mohAnarakaM sodhigacchati // 8 // lar3akekA upanayana saMskAra pitA hI karAve / yadi pitA na ho to pitAmaha ( bApakA bApa ), pitAmaha na ho to pitAkA bhAI (cAcA), cAcA bhI na ho to usake vaMzakA koI puruSa, aura yadi vaha bhI na ho to usake gotrakA koI puruSa usakA yajJopavIta saMskAra karAve / pitAkI anujJAke binA yadi koI dUsarA puruSa ajJAnavaza dvijake bAlakakA yajJopavIta saMskAra kare to vaha narakako jAtA hai // 7-8 // aisI AjJAoMko dekhakara prAyaH kitanehI loga Azcarya karane laga jAte haiM aura apanI mohanI lekhanIyoM dvArA UTapaTAMgaM mIThI mIThI ta sunAkara bhole jIvoMkI jinamatase zraddhA haTAyA karate haiN| ve kahate haiM. isa tarahakI bAteM likhanevAlene jainiyoMkI karma-philAsaphIko to uThAkara tAkameM rakha diyA hai / para hama unase pUchate haiM ki yogyatA milanepara aise karmoMse kyA narakakI Ayu nahIM ba~dha sakatI / kyA Apa yaha cAhate haiM ki aise kArya karAneke bAda zIghra hI use narakako calA jAnA cAhie / yadi aise kAmoMse narakAyukA bandha nahIM ho sakatA to ve kaunase aise kArya haiM jinake jariye hI narakAyukA bandha hotA hai, anyase nahIM / yadi mAna lo ki aise karmoMse narakAyukA bandha na hotA to bhI jaba Apa karma-philAsaphIko mAnate haiM to koI na koI karmakA bandha avazya hogaa| taba batAiye ki puNyabandha hogA yA pApabandha ? yadi maryAdA ullaMghana karanevAleko bhI puNyabandha hogA to umAsvAmI, samantabhadra Adi maharSiyoMne viruddha rAjyAtikrama nAmakA caurIkA atIcAra kyA yoM hI batalA diyA ? kalpanA karo ki sarakArane koI eka niyama banAyA / usakA kisIne ullaMghana kiyaa| isase use jela jAnA pdd'aa| taba batAiye. vaha niyamake to ho jela gayA yA karmake udayase ? yadi kaheMge ki niyama tor3anese gayA: to Apane bhI karma-philAsaphIko tAkameM rakha dI / yadi kaheM ki karmake udayase jela gayA to usa karmakA bandha usane kaba aura kina 2 kRtyoMse kiyA thA ! yadi kaheMge ki kabhI kinhIM kRtyoMse huA hogA, jisake phalasvarUpa jela jAnA par3A / to yahAMpara bhI aisA kyoM nahIM mAna lete ki aise kAryoMse narakAyukA bandha ho nAya aura kAlAntarameM usake udayase naraka jAnA pdd'e| maryAdA ullaMghana karanevAleko puSpabandha hone lage to jo pratyakSameM rAjakIya kAnUnoMko ullaMghana kara jela jAte haiM unheM bhI puNyabandha hI hotA hogA / dhanya hai aise puNyabandhako! jisakA burA phala pratyakSameM bhoga rahe haiM aura phira bhI vaha puNya bandha hI rahA / ataH mAnanA par3egA ki aise karmoMse pApabandha hI hotA hai / mAna leM ki aise kAmoMse narakAyurUpa mahApApakA bandha nahIM hotA to bhI anya pApa karmoMkA bandha avazya hogaa| aura una pApakarmoMkA udaya Anepara unake nimittase yaha jIva bhArI anartha kara baiThe taba to unake narakAyukA bandha avazya ho jAyagA / aisI hAlatameM kahanA par3egA ki usI pApabandhake paraMparA phalase aisI hAlata huI / to kAraNameM kAryakA yA kAraNa-kAraNameM kAryakA upacAra kara Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 261 aisA kahanA ayukta nahIM hai| yadi ApakA yaha kahanA ho ki aise kArya karaneke anantara hI narakako calA jAnA cAhie to jisako Apa mahApApI samajhate haiM vaha bhI kyA mahApApake anantara hA naraka calA jAtA hai ? yadi kaheMge ki niyama nahIM to basa ThIka hai, yahAM bhI aisA kyoM nahIM mAna lete ki usI samaya calA jAya yA kAlAntarameM calA jAya, koI niyama nahIM / granthakArakA sirpha Azaya itanA hI hai ki maryAdA ullaMghana karanA acchA nahIM hai, jisakA phala narakAdi gatiyoMmeM jAnA hai / isameM unane karma-philAsaphIko uThAkara kaise tAkameM rakha diyA hai so kucha samajhameM hI nahIM aataa| jo bAta yuktiyukta hai unameM bhI vyarthakI UTapaTAMga zaMkAyeM uThAI jAtI haiN| yaha saba karmaphilAsaphIke na samajhanekA hI phala pratIta hotA hai| putranizcayaH-svAGgajaH putrikAputro dattaH krItazca pAlitaH / bhaginIjaH ziSyazceti putrAH sapta prakIrtitAH // 9 // apanese utpanna huA putra, putrIkA putra, dattaka putra, kharIdA huA putra, pAlA huA putra, bhA~jA aura ziSya, aise sAta prakArake putra hote haiM // 9 // sUtraM balaM hastamAnaM catvAriMzacchatAdhikam / tatraiguNyaM bahivRttyA'ntavRttyA triguNaM punaH // 10 // gRhabhAyAM samAdAya svayaM hastena katayet / tena sUtreNa saMskArya zubhraM yajJopavItakam // 11 // ruIke eka sau cAlIsa hAtha laMbe sUtako tiharAkara use bAharakI taraphase baTe / phira use tIna lar3Akara bhItarakI taraphase baTe / yajJopavItake sUtako gRhapatnI svayaM apane hAthase kAte / usI sUtakA sapheda yajJopavIta banAve // 10-11 // nAndIzrAddhe kRte pazcAdulkApAtAgnivRSTiSu / sUtakAdinimitteSu na kuryAnmauJjIbandhanam // 12 // yasya mAGgalika kArya tasya mAtA rajasvalA / tadA na tatpakartavyamAyuHkSayakaraM hi tat // 13 // mAtrA sahaiva bhuJjIta Urdhva mAtA rajasvalA / vratabandhaH prazastaH syAdityAha bhgvaanmuniH||14 // nAndIzrAddhe kRte pazcAtkanyAmAtA rajasvalA / kanyAdAnaM pitA kuryAdityAdi jinabhASitam // 15 // nAndIzrAddha ho cukanepara, ulkApAta, amipraveza, ativRSTi aura sutaka Adi kAraNa A upasthita hoM to mauMjI-bandhana-saMskAra na kre| jisa bAlakakA yajJopavIta-maMgala karanekA hai usa bAlakakI mAtA yadi rajasvalA ho jAya to usakA yajJopavIta saMskAra nahIM karanA caahie| kyoMki yaha bAlakakI AyukA vinAza karanevAlA hai| yajJopavatike samaya mAtAke sAtha baiThakara bhojana karane kI vidhi hotI hai / usake ho cukaneke bAdameM mAtA yadi rajasvalA ho jAya to koI hAni Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 somasenabhaTTArakaviracita nahIM hai| aisA pUrvAcAryoM kA kahanA hai / kanyA ke vivAha ke samaya nAndIzrAddha ho cukanepara yadi kanyAkI mAtA rajasvalA ho jAya to usa samaya kanyAkA pitA kanyA- dAna kare / ityAdi jinendra devakA kahanA hai // 12-15 // zubhe grahe zubhe yoge mauJjIbandhocitaM sutam / saMsnApya bhUSayitvA taM mAtrA saha tu bhojayet // 16 // kezAnAM muNDanaM kRtvA zikhAzeSaM tu rakSayet / haridrAjyasusindUradUrvAdikaM vilepayet // 17 // punaH saMsnApya puNyAhavAgbhiH siktvA kuzAmbubhiH / AjyabhAgAvasAnAntaiH sugandhibhirvilepayet // 18 // nAndIzrAddhaM ca pUjAM ca homaM ca vAdyaghoSaNam / sarva kuryAcca tasyAgre pUrvavadgurupUjanam // 19 // mauMjIbandhana karane yogya bAlakako zubhagraha aura zubhayogameM snAna karAkara, use kapar3e AbhUSaNa pahanAkara mAtAke sAtha bhojana karAve / coTI chor3akara usake kezoMkA muMDana karAve / haldI, ghI, siMdUra, dUba AdikA usake sirapara lepa kare / usake bAda use phira snAna karAkara puNyAhavacanoM dvArA kuza aura jalase secana kara AjyabhAgake antima sugandha ( caMdana ) se bAlakake lepa kare / phira isa bAlakake sAmane pahalekI taraha nAndIzrAddha, pUjA, homa, aura vAdyaghoSaNa ( bAjA bajavAnA ), gurupUjana Adi saba kArya kare // 16-19 // Asane sumuhUrte tu grahastotrAdikaM paThet / parameSThinamaskAramantraM ca saMsmaretsadA // 20 // padmAsanasthaH putro'sau prasAdya mudagAnanaH / nirnimeSaM nirIkSeta pitrAsyaM janmazuddhaye // 21 // putrasya sammukhaM sthitvA tatpitA sumuhUrtake / arti vA gandhena lalATe tilakaM nyaset // 22 // isake bAda samIpavartI sumuhUrta meM grahastotroM kA pATha kare / aura hamezaha paMcanamaskArako smaraNa kare / vaha bAlaka uttarakI ora mukha kara padmAsana ( palAThImAra ) baiThakara apane dvitIya janmakI zuddhike lie nirnimeSa arthAt AMkhoMkI palakoMko na jhapakAte hue prasannatAyukta pitAke mukhakA nirIkSaNa kare / bAlakakA pitA bhI acche muhUrtameM putrake sAmane khar3A hokara putrake mukhako dekhe aura usake lalATapara tilaka lagAve // 20-22 // muJjatrivartivalitAM mauau~ triguNitAM zubhAm / kaupInakaTisUtrordhva kaTiliMgaM prakalpayet // 23 // maMtra-OM hrIM kaTipradeze mauMjIbandhaM prakalpayAmi svAhA / ityuktvA kaTyAM triliGgasamanvitAM mauMjIM badhnIyAt / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 263 maujakI tIna lar3I eka rassI banAve / use tigunI kara eka mauMjIbandhana banAne / use kaupIna aura kaTisUtrake Upara kaTiliMga kalpita kare / bAda " OM hI kaTipradeze" ityAdi maMtra par3hakara usake tIna gAMTha lagAkara usa mauMjIbandhanako kamarake cAroM ora bAMdhe // 23 // maMtra-OM namo'hate bhagavata tIrthakaraparamezvarAya kaTisUtraM kaupInasahitaM mauMjIbandhanaM karomi puNyabandho bhavatu a si A u sA svAhA / iti kaTayAM mujIM dhRtvA puSpAkSatAn kSipet / arthAt-" OM namo'rhate" ityAdi maMtra par3hakara mauMjIko hAthameM lekara usapara puSpa aura akSata kSepaNa kre| ratnatrayAtmakaM sUtraM yajJasUtraM munirmalam / haridrAgandhasArAktamuroliGgaM prakalpayet // 24 // maMtra-OM namaH paramazAntAya zAMtikarAya pavitrIkRtArha ratnatrayasvarUpaM yajJopavItaM dadhAmi mama gAtraM pavitraM bhavatu arha namaH svAhA / ityanena yajJopavItamurasi dhArayet / ___ yaha nirmala yajJasUtra ratnatrayasvarUpa hai / ise haldI aura candanase raMge aura isameM uroliMga kI kalpanA kare / bhAvArtha-yaha yajJopavIta chAtIkA cinha hai, aisA samajhe / aura "OM namaH paramazAntAya" ityAdi mantrako par3hakara usa yajJopavItako chAtImeM dhAraNa kare-pahane // 24 // jinarAjapadAmbhojazeSasaMsargapAvanIm / / brahmagranthi zikhAmeva ziroliMgaM prakalpayeta // 25 // maMtra-OM namo'hate bhagavate tIrthakaraparamezvarAya kaTisUtraparameSThine lalATe zekharaM zikhAyAM puSpamAlAM ca dadhAmi mAM parameSThinaH samuddharantu OM zrIM hIM arha namaH svAhA / anena zirasi puSpamAlAM dhRtvA tilakaM kRtvA navInavastrottarIyaparidhAnaM kuryAt / ___jo jinadevake caraNa-kamalasambandhI gandha, akSata Adi padArthoMke sparzasa pavitra haI brahmagranthiyakta (jisameM brahmagAMTha lagI huI hai.) apanI coTImeM hI ziroliMgakI kalpanA kare / bhAvArtha-apanI coTIko hI ziroliMga samajhe aura usameM brahmagAMTha lagAve / // 25 // "OM namo'hate" ityAdi mantra par3hakara sirameM puSpamAlA dhAraNa kara aura tilaka lagAkara naI dhotI aura dupaTTA pahane / antarIyottarIye dve nUtne dhRtvA sa mAnavaH / Acamya tarpaNAnyAnapi kRtvA yathAvidhi // 26 // tatoAliM ca saMyojya gandhAkSataphalAnvitam / AcArya yAcayetputro vratAni muktihetave // 27 // tacchrutvA zrAvakAcArAvatAni gururAdizet / gRhIyAttAni sammItyA bIjamantra gurormukhAt // 28 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 somasenabhaTTArakaviracita vaha bAlaka, eka dhotI aura eka dupaTTA pahanakara Acamana, tarpaNa aura arghyadAna yathAvidhi kare / pazcAta aMjali banAkara usameM gandha akSata aura phala lekara muktikI icchAse vratagrahaNa karanekI AcAryase prArthanA kre| usakI prArthanA sunakara AcArya mahArAja zrAvakAcArake anusAra use vratagrahaNa kraave| vaha bAlaka bar3I prItike sAtha AcArya mahArAjake diye hue vratoMko aura bIjamaMtroMko grahaNa kare // 26-28 // maMtra-OM hIM zrIM klIM kumArasyopanayanaM karomi ayaM viSottamo bhavatu a si A u sA svAhA / iti triruccArya aghoraM paJcanamaskAramupadizet / AcArya tIna bAra isa maMtrako uccArakara use vrata aura paMcanamaskAramaMtrakA upadeza kre| . zuddhaM vivAhaparyantaM bramhacarya paribrajet / traivAcArasUtraM ca chatradaNDasamanvitam // 29 // vimAdInAM tu pAlAzakhadiro dumbarAH kramAt / daNDAH svoccAsturIyAMzabaddhahAridrakarpaTAH // 30 // agnaruttarataH sthitvA mAMGmukhAstrajalAJjalIn / puSpAkSatAnvitAn kRtvA vaTustiSThennijAsane // 31 // homapUjAdikaM kAye kRtvA pUrNAhutiM guruH| agre yadyat kartavyaM tattu tasmai nivedayet // 32 // jabataka vivAha na ho tabataka nirdoSa brahmacarya vrata grahaNa kare / tIna varSoM ke AcaraNake yogya yajJopavIta pahane tathA chatra aura daNDA hAthameM rakkhe / brAhmaNa to palAzakI lakar3IkA, kSatriya khadirakI lakar3IkA aura vaizya uduMbarakI lakar3IkA daNDA rakkhe / daNDa apanI uMcAIke barAbara UMcA honA caahie| jisa taraphase daNDako hAthameM pakar3ate haiM usa tarapha usakI uMcAIke caturthAza (cAra hissoMmeMse eka hisse ) para haldIse raMgA huA kapar3A cAroM ora lapeTA huA honA cAhie / bAda vaha bAlaka pUrvakI tarapha mukha kara (agnise uttarakI tarapha) khar3A hove aura puSpa-akSatayukta jalakI tIna aMjali dekara apane Asanapara baiThe / bAda guru homa pUjA Adi kara pUrNAhuti de| isake bAda jo vidhi karanA ho vaha saba guru usa bAlakako pahale kahatA jAya ki aba yaha vidhi hogI, aba yaha hogI, ityAdi // 29-32 // nirgatya sadanAcchiSyastvaGgaNe hyAcamaM param / kRtvA sUrya samAlokya ekama samuttaret // 33 // zamItrIhyakSatairlAjaiH kSIrAjyacarubhistathA / saMsiJcya juhuyAdagnau zAntyartha tisra aahutiiH|| 34 // saMvRtauSThadvayaM vaktraM dhautaM tApitapANinA / triH samRjyAgnyupasthAnaM kRtvA'gniM visRjetpunaH // 35 // AvidyAbhyasanaM cAnte bhikSAvRttiprayojanam / gurorAdezamAdAya bahirgacchetsa pAtrayuk // 36 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 265 vaha bAlaka homazAlAse nikalakara bAhara A~ganameM aave| vahAMpara Acamana kara aura sUryako dekhakara eka ardha de / bAda abhike cAroM ora pAnIkI dhArA dekara usameM zAntike artha zamIkI samidhA, zAlIke cAMvala, lAja ( lAI ) dUdha, ghI aura naivedyakI tIna AhUtiyAM chor3e / bAda mukhako dhokara donoM oThoMko milAkara apane mukhapara agnise hAtha tapA tapAkara tIna bAra phere / bAda abhikI upasthApanA kara usakA visarjana kare / pazcAt vidyAbhyAsaparyaMta bhikSA mAMgakara bhojana karanA usa bAlakakA kartavya hai; isalie vaha guruse AjJA lekara pAtra - sahita ghara se bAhara nikale // 33-36 // savyapAdaM vidhAyAgre zanairgacchedgRhAdbahiH / brAhmaNAnAM gRhe gatvA bhikSAM yAceta zikSayA // 37 // bhikSAkAle tu niHzaGko bhikSAM dehIti vAgvadet / yathA zRNvanti gehasthAstrivarNAcArasaMyutAH // 38 // prathamakaraNAdI dvau caraNadravyayugmakam / anuyogAzca catvAraH zAkhA vizmate matAH // 39 // tAsAMmadhye tu yA zAkhA yasya vaMze pravartate / tAmuktvA gRhiNI tasmai sandadyAttaNDulAJjalim // 40 // vaha bAlaka apane dAhine paira ko prathama Age bar3hAkara dhIre dhIre gharase bAhara nikale / NoMke gharapara jAkara gurukI zikSAke anusAra bhikSA maaNge| bhikSAke samaya niHzaMka arthAt lAja chor3akara " bhavati bhikSAM dehi " isa tarahake vacana bole / apane mukhase isa tarahake vacana bole ki jinheM tIna varNoMke AcaraNayukta gRhastha spaSTa suna leM / prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, aura dravyAnuyoga, ye cAra zAkhAeM brAhmaNoM ke mata meM mAnI gaI haiM / unameM se jo zAkhA jisa brAhmaNake ghara meM calI AI ho use bolakara gRhiNI usa bAlakako aMjalibhara cAvaloMkI bhikSA deve // 37-40 // bhikSAyAcanakaM dRSTvA bandhuvargoM vadedidam / dUradezAntare putramAgaccha tvaM tu bAlakaH // 41 // ave gurusAnidhye vidyAbhyAsaM sadA kuru / madhye kuTumbavargasya sarveSAM sukhadAyakaH / / 42 / / aGgIkRtya vacasteSAM gaccheccAsau jinAlayam / kriyAM kuryAttu homAdisambhavAM jinapUjanam // 43 // brAhmaNAstataH sarvAn bhojayitvA yathAvidhi / vastrabhUSaNatAmbUlaiH puNyArthaM paripUjayet // 44 // brAhma usa bAlakakI bhikSAkI yAcanAko dekhakara baMdhuvarga isa tarahake vacana boleM ki, he bAlaka ! tU abhI bAlaka hai, dUra dezoMko mata jA, yahIMpara guruke nikaTa hamezaha vidyAbhyAsa kara aura 34 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracitakuTuMbameM rahakara sabako sukhI kara / ina vacanoMko sunakara vaha bAlaka use svIkAra kare aura caityAlayameM jAve / vahAMpara homa jinapUjana Adi kriyAeM kare / isake bAda brAhmaNa Adi sAre manuSyoMko bhojana karAkara, puNyake artha vastra, AbhUSaNa aura tAMbUladvArA vidhipUrvaka unakA yathAyogya satkAra kare // 41-44 // bodhi-puujn| caturthavAsare cApi saMsnAtaH pitRsannidhau / saMkSiptahomapUjAdi karma kuryAdyathocitam // 45 // zucisthAnasthitaM tujhaM chedadAhAdivarjitam / manojJaM pUjituM gacchetsuyuktyA'zvatthabhUruham // 46 // dbhepusspaadimaalaabhiheridraaktsutntubhiH| skandhadezamalaMkRtya mUlaM jalezca siMcayet // 47 // vRkSasya pUrvadigbhAge sthnnddilsthaagnimnnddle| nava nava samidbhizca homaM kuryAghRtAdikaiH // 48 // pUtatvayajJayogyatvabodhitvAdyA bhavantu me / tvadvadghodhidrumatvaM ca maccinhadharo bhava // 49 / / taM vRkSamiti sampArthya sarvamaMgalahetukam / vRkSaM vanhi triH parItya tato gacchedgRhaM mudA // 50 // evaM kRte na mithyAtvaM laukikAcAravartanAt / . bhojanAnantaraM sarvAn santoSya nivasedagRhe // 51 // patimAsaM kriyAM kuyoddhomapUjApuraHsarAm / zrAvaNe tu vizeSeNa sA kriyA''vazyakI matA // 52 // cauthe dina vaha bAlaka, acchI taraha snAnakara pitAke nikaTameM saMkSepase yathAyogya homa pUjA Adi karma kare / pavitra sthAnameM khar3A ho, UMcA ho, chinnabhinna na ho, aura jalA huA na ho, aise eka manohara pIpalake vRkSako dekhakara usakI pUjAke lie vaha bAlaka jaave| darbha, phUlamAlA haldIse raMge hue sUtase usa vRkSake skaMdhako suzobhita kara usakI jar3ako jalase sIMce / usa vRkSakI parva dizAmeM eka caukona cabUtarA banAkara usameM gola agnikuMDa banAve / usameM ami taiyAra kara nau nau samidhAoM aura ghRta Adise homa kare / aura he vRkSa ! terI taraha mujhameM bhI pavitratA ho, yAyogyatA ho, jisa taraha tujhe bodhi nAma prApta hai usI taraha mujhe bodhi-ratnatrayakI prApti ho aura tUM bhI mere samAna cinhakA dhAraNa karanevAlA ho| isa prakAra sampUrNa maMgaloMke kAraNa usa vRkSarAjase prArthanA kare / pazcAt usake tIna pradakSiNA dekara saharSa gharapara aave| isa taraha isa laukika AcaraNake karanese mithyApana nahIM hai| gharapara Akara bhojanake bAda sabako saMtoSita kara gharameM rahe / yaha kriyA hara mahInemeM karatA rhe| paraMtu zrAvaNa mahInemeM yaha kriyA avazya kI jAnI cAhie Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| bhAvArtha-sUryako argha denA, saMkrAntike dina dAna denA, gaMgAdi nadiyoMmeM snAma karanA, vRkSakI pUjA karanA, sarovarakI pUjA karanA, inako lokamUr3hatA AgamameM kahA hai / yahAMpara graMthakArane vRkSapUjana batAyA hai, isalie isakA lokamUr3hatAmeM antabhAva honA cAhie / kintu granthakAra likhate haiM ki isa laukika AcaraNake karanese mithyAtva nahIM hai / isase yaha mAlUma hotA hai ki isameM kucha thor3AsA rahasya hai / sirpha jisa taraha zarIrakI nirmalatAke lie kue bAvar3Ipara snAna karate haiM usI taraha gaMgA yamunA Adi nadiyoMmeM snAna karanA lokamUr3hatA nahIM hai| kiMtu vara ( vAMchita phalako prApta karane ) kI icchAse unameM snAna karanA lokamUr3hatA hai / yadi hama gharapara snAna karate haiM aura usameM bhI hama isa icchAse snAna kareM ki isase hameM svarga mokSakI prApti hogI to yaha icchA bhI paramArthake pratikUla honese mithyA hI hai| isalie yahAMpara aisA samajhanA cAhie ki jo aise abhiprAyoMko dhAraNa kara gaMgA yamanAmeM snAna kareM to use lokamUDhatAkA sevana karanevAlA kahanA cAhie aura jo sAmAnyase arthAt gharapara jisa taraha nitya snAna karatA hai usI taraha snAna kare to vaha mithyApana nahIM hai| yaha nyAya nahIM hai ki koI apanI nityakriyAke anusAra yA vaise hI gaMgAmeM snAna kara rahA ho aura use caTase mithyAtI kaha deN| kevala kahanese kucha nahIM hotA, hotA hai snAna karanevAleke abhiprAyoMse / svargamokSakI icchAse sUryako argha denA mithyA hai| kintu pratiSThAdike samaya vizeSa vidhike anusAra sUryako argha denA mithyA nahIM hai, jo akhila pratiSThApAThoMmeM prasiddha hI hai| svarga mokSakI icchAse saMkrAMtike dina dAna denA mithyA hai, paraMtu jo svataHsvabhAva pratidina bhaktidAna yA karuNAdAna karatA hai aura vaha usa dina bhI apane hamezahakI taraha dAna deve to use bhI mithyAdRSTi kahane laga jAyeM, yaha nyAya nahIM hai| sarovara kI pUjA karanA mithyA hai, paraMtu pratiSThAdikoMke samaya jo sarovarakI pUjA kI jAtI hai vaha mithyA nahIM hai| kAlI, caMDI, muMDI deviyoMkA satkAra karanA mithyA hai / paraMtu pratiSThAdikake samaya inakA bhI yathAyogya satkAra kiyA jAtA hai vaha mithyA nahIM hai / ise sampUrNa pratiSThApAThoMke jJAtA puruSa svIkAra kareMge / jo loga kisIbhI zAstrako nahIM mAnate haiM unake lie hamArA kucha kahanA nahIM hai| parantu hamAre bar3e bar3e diggaja vidvAna aura dharmake jJAtA puruSa pratiSThApAThoMko pramANa mAnate haiM aura unake anusAra pratiSThA karAte haiN| ve to ina uparyukta bAtoMko avazya hI svIkAra kreNge| isase yaha abhiprAya nikalatA hai ki vizeSa vizeSa vidhiyoMmeM svarga mokSa AdikI icchA na kara zAntike lie aisA karanA mithyA nahIM hai / isI taraha isa yajJopavIta nAmakI vizeSa vidhimeM bodhikI icchAse bodhivRkSakI pUjA karanA mithyA nahIM honA caahie| hAM, yahAMpara yaha zaMkA ho sakatI hai ki usa jar3a padArthase bodhi-jJAna kaise prApta ho sakatA hai ? isakA samAdhAna yaha hai ki jJAnaprAptimeM aMtaraMga kAraNa usakA kSayopazama hai aura bAhya kAraNa aneka haiN| saMbhava hai ki jisa taraha kSetrako nimitta lekara jJAnakA kSayopazama ho jAtA hai, vaise hI aisA karanese bhI jJAnakA kSayopazama ho jAya / vaha kSetra bhI jar3a hI hai| jaise pustaka Adi jar3a padArthase jJAnakA kSayopazama hotA hai, vaise hI usa vRkSake nimittase bhI kSayopazama ho sakatA hai / jar3a vastue~ AtmAke Upara apanA asara DAlA karatI haiN| isake anekoM dRSTAnta bhare par3e haiN| saMbhava hai ki usa vRkSake nimittase bhI AtmApara eka Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 somasenabhaTTArakaviracita aisA asara par3a jAya jisase usakI AtmAmeM vilakSaNatA A jAya / kevala jar3a kahakara haraekakI avahelanA karamA ThIka nahIM hai| maMdiroMko, siddhasthAnoMko, samavazaraNako, paramAtmAsaMbaMdhI hara eka upakaraNako, gandhodakako Adi aneka jar3a padArthoMko namaskAra karate hI haiN| jina abhiprAyoM se yaha ThIka hai vaise hI isa samaya ke abhiprAyoMse yaha bhI ThIka ho sakatA hai| hAM, yadi isa icchA se prerita hokara hamezaha hI yA svargAdikakI icchAse yA usa vRkSako hI karttA harttA mAnakara jaba kabhI vaha - dRSTigocara ho tabhI use hAtha jor3anA - namaskAra karanA - avazya mUr3hatA hai / loga jo hamezaha yA vizeSa vizeSa dinoMmeM pIpala pUjana karate haiM vaha bhI mUr3hatA hai| ina bAtoM se to granthakArakA kahanA ayukta mAlUma nahIM par3atA / jo loga bItarAga pratimAko, usake stotroMko, pratiSThApAThoMko ayukta batalAte haiM unake lie to sabhI ayukta hI hai / ve to vRkSa-pUjana dUra rahe, yajJopavIta saMskArako hI ayukta batAte haiM / kahanekA sArAMza yaha hai ki, haraeka kathana ApekSika huA karatA hai / yadi unameM se apekSA haTA dI jAya aura vicAra kiyA jAya to jainamatake sabhI viSayoMmeM paraspara virodha jhalakane lagegA / aura yadi usIko apekSAse vicAra kareMge to virodhakA patA bhI nahIM clegaa| jaise vyavahAranaya aura nizcayanayako hI lIjiye / vyavahArake binA nizcaya kAryakArI nahIM hai aura nizcaya ke binA vyavahAra kAryakArI nahIM hai| eka sthAnameM gRhasthAzramakI- putra AdikI bhArI prazaMsA kI gaI hai / dUsare sthAnoM meM unako heya batalAyA hai| kyA yaha paraspara virodha nahIM hai / paraMtu apekSAse vicAra kiyA jAya to raMcabhara bhI paraspara meM virodha nahIM hai / isI taraha jina apekSAoMse sUryako argha denA, vRkSapUjana karanA, saMkrAtimeM dAna denA, gaMgAyamunA AdimeM snAna karanA burA batAyA gayA hai una apekSAoMse ina kAryoMko karanA avazya burA hai / aura jina apekSAoM se inakA niSedha nahIM hai, una apekSAoMsa inakA karanA burA bhI nahIM hai; sirpha sthAna kA vicAra kara lenA Avazyaka hai / 1 varSe'tIte trikAleSu sandhyAvandanasatkriyAm / sadA kuryAtsa puNyAtmA yajJopavItadhArakaH / / 53 // yajJopavIta dhAraNa kiye hue eka varSa vyatIta hojAnepara yajJopavIta dhAraNa karanevAlA puNyAtmA puruSa tInoM kAloMmeM arthAt subaha, dopahara aura zAmako saMdhyA, vaMdana Adi uttama kriyAeM kare // 53 // upavItaM baTorekaM dve tathetarayoH smRte / ekameva mahatpUtaM sAvadhibrahmacAriNAm // 54 // yajJopavIte dve dhArye pUjAyAM dAnakarmaNi / tRtIyamuttarIyArtha vastrAbhAve tadiSyate // 55 // randhrAdinAbhiparyantaM brahmasUtraM pavitrakam / nyUne rogapravRttiH syAdadhike dharmanAzanam / / 56 / / AyuHkAmaH sadA kuryAt dvitriyajJopavItakam / paJcabhiH putrakAmaH syAddharmakAmastathaiva ca / / 57 / / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| .. yajJopavItenaikena japahomAdikaM kRtam / tatsarva vilayaM yAti dharmakArya na siddhayati // 58 // patitaM truTitaM vA'pi brahmasUtraM yadA bhavet / nUtanaM dhArayedvimaH snAnasaGkalpapUrvakam // 59 // yajJopavItamakaikaM pratimantreNa dhArayet / Acamya pratisaGkalpaM dhArayenmunirabravIt // 6 // ekamantraikasaGkalpaM dhRtaM yajJopavItakam / ekasmi~struTite sarva truTitaM nAtra saMzayaH // 61 // bAlakake lie eka yajJopavIta honA cAhie / gRhastha aura vAnaprasthake lie do yajJopavIta honA Avazyaka hai / . sAvadhi (niyata samayataka) brahmacArI rahanevAleke lie eka hI yajJopavIta parama pavitra hai / pUjA karate samaya aura dAna dete samaya do yajJopavIta dhAraNa karanA cAhie / tIsarA yajJopavIta uttarIya-vastrake lie hotA hai / vaha vastrake abhAvameM vastrakI pUrtisvarUpa hotA hai / tAluke chedase lekara nAbhiparyanta laMbA yajJopavIta honA cAhie / isa pramANase choTA yajJopavIta rahanese rogakI utpatti hotI hai aura bar3A rahanese dharmakA nAza hotA hai / apanI AyuSyakI khaira. khUnI cAhanevAlA hamezaha do yA tIna yajJopavIta pahanA kre| putra cAhanevAlA tathA dharma cAhanevAlA puruSa pAMca yajJopavIta pahane / eka yajJopavIta pahana kara japa homa Adi karanese vaha saba niSphala hotA hai| isase kacha bhI dharmakArya siddha nahIM hote| yadi yajJopavIta gira par3e yA TUTa jAya to snAna-saMkalpapUrvaka nayA yajJopavIta dhAraNa kare / jise jitane yajJopavIta pahanane hoM use cAhie ki eka eka yajJopatike prati judA judA maMtra par3hakara pahane / aura haraeka saMkalpake prati Acamana kara yajJopavIta pahane / aisA pUrva muniyoMkA kahanA hai / eka maMtra aura eka saMkalpapUrvaka yadi yajJopavIta pahanA jAya to ekake TUTa jAnepara sabhI TUTehue samajhanA cAhie, isameM saMzaya nahIM hai| kyoMki eka maMtra aura eka saMkalpase pahanehue sabake saba yajJopavIta eka sarIkhe hI ho jAte haiM // 54-61 // yajJopavItaM cAnantaM muJjI daNDaM ca dhArayet / naSTe bhraSTe navaM dhRtvA naSTaM caiva jale kSipet // 62 // yajJopavIta, anaMta, muMjI, aura daNDako vaha bAlaka hamezaha apane pAsa rakhe / yadi ye cIjeM TUTaphUTa jAya to naI dhAraNa kare aura TUTI-phUTIko jalameM kSepaNa kare / / 62 / / sadopavItavaddhArya vAsaH sakalakarmasu / saha yajJopavItena banIyAjalakamaNi // 63 // jaise sampUrNa kRtyoMmeM yajJopavIta dhAraNa kiyA jAtA hai, vaise hI sAre kArmomeM eka dupaTTA bhI, jaisA ki zarIrameM yajJopavIta pahanA gayA hai usI taraha dhAraNa kare / aura jalakRtyoM meM use aura yajJopavItako bAMdhe // 63 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita kArpAsamupavItaM syAdvipasyo- trivRddhRtam / hemasUtramayaM rAjJo vaizyasya paTTasUtrakam // 64 // ucchiSTaM toraNaM chinaM dvikRtaM vidhvaakRtm| .. bhuktottare tvanadhyAye saptatantu na dhArayet // 65 // sUtake pAtake mlAne tailasyAbhyanake tthaa| kaNThAduttArya sUtraM tu kuyurvai kSAlanaM dvijaaH||66|| brAhmaNa ruIkA, kSatriya suvarNakA aura vaizya paTTasUtrakA yajJopavIta dhAraNa kreN| jo kisI taraha jUThA hogayA ho, toraNarUpa kiyA gayA ho-donoM hAthoMse pakar3akara galeke bAhara nikAla liyA gayA ho, TUTa gayA ho, do bAra sUta kAtakara banAyA gayA ho, vidhavAke dvArA banAyA gayA ho, bhojanake bAda banAyA gayA ho aura anadhyAyake dinoM meM banAyA gayA ho, aisA sAta taMtukA yazApavIta nahIM pahananA caahie| sUtaka honepara, pAtaka honepara. mailA ho jAnepara aura zarIra meM tela madana karanepara usa yajJopavItako galese bAhara nikAlakara jalase acchI taraha dhoveM // 64-66 // vratacaryA vidhi / vratacaryAmahaM vakSye kriyaamsyopbibhrtH|| kaTayUrUraHziroliGgamanUcAnavratocitam // 67 // aba uttama vratake yogya kaTi, uru, hRdaya aura mastakake cinhoMko dhAraNa karanevAle isa bAlakakI vratacaryA nAmakI kriyA kahI jAtA hai / / 67 // kaTiliGga bhavedasya maujIbandhaM tribhirgunnaiH| . ratnatrayavizuddhayaGgaM taddhi cinhaM dvijanmanAm // 68 // tIna lar3akA banA huA maujIbaMdha hI isa bAlakakA kaTiliMga hai, jo ratnatrayakI vizuddhikA kAraNa hai aura dvijanmI puruSoMkA cinha hai-usase yaha jAnA jA sakatA hai ki, isake garbhajanma aura yajJopavIta saMskArarUpa janma isa taraha do janma, ho cuke haiM // 68 // tacceSTamaruliMgaM ca sadhautasitazATakam / ArhatAnAM kulaM pUtaM vizAlaM ceti sUcane // 6 // dhoI huI jo sapheda dhotI pahanI jAtI hai vahI isake uruliMga hai, jo AItpuruSoMkAjainoMkA kula pavitra aura bar3A hai, aisA sUcita karatA hai // 69 // uroliGgamathAsya syAgranthitaM saptabhirguNaiH / yajJopavItakaM saptaparamasthAnasUcakam // 70 // _sAta dhAgekA banA huA jo yajJopavIta pahanA jAtA hai vahI isake uroliMga-hRdayakA cinha hai, jo Age kahe jAnevAle sAta paramasthAnoMko sUcita karanevAlA hai // 70 // ziroliMgaM ca tasyeSTaM paraM mauNDayamanAvilam / mauNDayaM manovacaHkAyagatamasyopabRMhitam / / 71 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 271 nidoMpa-vikArarahita jo zirakA muMDana hai vahI usa bAlakake parama ziroliMga hai, jo mana vacana aura kAyakI zuddhiko bar3hAtA hai // 71 // evampAyeNa liGgena vizuddhaM dhArayedvatam / sthUlahiMsAviratyAdi brahmacaryopabRMhitam // 72 // Upara batAye gaye cAroM liMgayukta vaha bAlaka sthUla hiMsAkA tyAga, brahmacarya vagairaha nirmala vrata dhAraNa kare // 72 // dantakASThagraho nAsya na tAmbUlaM na cAJjanam / na haridrAdibhiH snAnaM zuddhisnAnaM dinammati // 73 // na khavAzayanaM tasya nAnyAGgaparighaTTanam / bhUmo kevalamekAkI zayIta vratazuddhaye // 74 // yaha brahmacArI kASTha (lakar3I) se datauna na kare, tAMbUla na khAve, AkhoMmeM kAjala na AMje, haldI vagairahakA ubaTana na kare, kevala dinameM eka bAra manaHzuddhike artha zuddha jalase snAna kare, khATapara na sove, aura auroMke zarIrase apane zarIrako gharSaNa na kare-dUsareke zarIrase apanA zarIra na milAve / vaha kevala apane vratoMkI zuddhike lie jamInapara akelA sove // 73-74 // / vratAvataraNa / zrAvaNe mAsi nakSatre zravaNe puurvvkriyaam| pUrvahomAdikaM kuryAnmaujI kaTyAH parityajet // 75 // tata Arabhya vastrAdIn gRhNIyAtparidhAnakam / zayyAM zayIta tAmbUlaM bhakSayedgurusAkSitaH // 76 // vaha bAlaka zrAvaNa mahIneke zravaNa nakSatrameM pahalekI taraha homa, jinapUjA vagairaha karake kamarameM jo mauMjIbandhana ba~dhA thA use alahadA kare / usI vaktase lekara gRhasthake pahanane yogya vastra pahane, zayyApara sove aura tAMbUla bhakSaNa kare / yaha pratAvaraNa kriyA gurusAkSipUrvaka kare // 75-76 // athavA-yAvadvidhAsamAptiH syAttAvadasyadRzaM vratam / tato'pyUz2a vrataM tu syAcanmUlaM grahamedhinAm // 77 // __ athavA jabataka isa bAlakake vidyAkI samApti hotI hai tabataka usake Upara batAye hue vrata rahate haiN| isake bAda bhI vrata to rahate haiM, parantu ve vrata rahate haiM jo grahasthoMke yogya hote haiN| bhAvArtha-vidyAsamAptiparyanta to Upara batAye hue vrata rahate haiM / bAdameM vrata chUTa jAte haiM aura gRhasthake yogya aSTamUlaguNAdi vrata usake hote haiM / / 77 // sUtramaupAsakaM cAsya syAdadhyeyaM gurormukhAt / vinayena tato'nyacca zAstramadhyAtmagocaram // 78 // isa bAlakako apane gurumukhase vinayapUrvaka zrAvakAcAra par3hanA cAhie / isake bAda anya adhyAtma zAstrakA adhyayana karanA cAhie // 78 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasanabhaTTArakaviraciMta- naM0 77 aura 78 veM zloka AdipurANake haiN| isake bAda AdipurANameM isI kriyA yaha aura bhI batAyA hai ki apane susaMskAroMkA udbodhana karane ke lie aura vaiyAtyakI khyAtike lie bhI ise vyAkaraNazAstra aura nyAyazAstrakA adhyayana karanA caahie| zrAvakAcAra par3hane ke bAda inake par3hanemeM kucha doSa nahIM hai / jyotiHzAstra, chandazAstra, zakunazAstra, aura gaNitazAstra bhI use vizeSa rItise par3hane caahie| jaba vaha vidyA par3ha cuke usake bAda usake vratAvataraNa-pUrvokta vrata chUTa jAte haiN| kyoMki ve vrata eka vizeSa viSayako liye hue the| bAda vaha apane svAbhAvika vratoMmeM sthita hojAtA hai| madhutyAga, paMcauduMbara phaloMkA tyAga, aura sthUla-hiMsAdi paMca pApoMkA tyAga ye saba vrata usake sArvakAlika janmaparyanta hote haiN| vratAvataraNaM cedaM gurusAkSikRtArcanam / vatsarAt dvAdazAdUrdhvamathavA proDazAtparam // 79 // vastrAbharaNamAlyAdigrahaNaM gurvanujJayA / / shstropjiivivryshceddhaaryecchstrmpydH|| 8 // vaizyazcevyavahArAdivyApAraM kaaryenmudaa| doSe jAte trayo varNoH prAyazcittaM hi kurvate // 81 // bArahaveM athavA solahaveM varSake bAda yaha vratAvataraNa kriyA hotI hai| isameM bhI gurukI sAkSIse pUjA, homa Adi kiye jAte haiN| gurukI sammatike anusAra vastra, AbhUSaNa, mAlA Adi grahaNa kare / aura yadi vaha kSatriya ho to zastra dhAraNa kare, aura vaizya ho to vyApAra kre| tInoM varNake manuSya yadi koI unake hAthase aparAdha ho gayA ho to prAyazcitta leM // 78-81 // doSa aura prAyazcitta / .. madyamAMsamadhuM muMkte ajJAnAtpalapaJcakam / upavAsatrayaM caikamaktaM dvAdazakaM tathA // 82 // annadAnAbhiSekAzca pratyekASTottaraM zatam / tIrthayAtrAdvayaM pusspaaksstaanddyaatsvshktitH|| 83 // yadi ajJAnavaza bIsa tolAparyanta madya, mAMsa aura madhu khA liyA gayA ho to tIna upavAsa, bAraha ekAzana, eka sau ATha annadAna aura itane hI snAna kare; do bAra tIrthayAtrA kare aura apanI zaktike anusAra puSpa aura akSata deve / / 82-83 // " mlecchAdInAM ca gehe tu bhukte triMzadupoSaNam / ekabhutta tripaJcAzatpAtradAnazatadvayam // 84 // ekA gauH paMca kumbhAzcAbhiSekAnAM zatadvayam / puSpAkSataM tIrthayAtrAdvayaM kuryAdvizeSataH // 85 // mlecchAdi arthAt nIca logoMke gharapara bhojana kara liyA gayA ho to tIsa upavAsa, tirepana ekAzana, aura do sau pAtrako dAna kare; eka gAya, pAMca kalaza deve, do sau bAra jalasnAna kare, puSpa aura akSata deve tathA do bAra tIrthayAtrA kare / / 84-85 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 273 vijAtIyAnAM gehe tu bhukte copoSaNaM nava / ekabhuktAzca paJcAzadatrAbhiSekAH samAH // 86 // vijAtIya logAke gharapara bhojana kara liyA ho to nau upavAsa, pacAsa ekAzana aura itane ho abhiSeka kare // 86 // mRte'nau pAtake moktAH proSadhAH pnycviNshtiH| ekabhuktyanadAnAbhiSekapuSpazatatrayam // 87 // animeM jalakara marajAne vAleke zarIra-saMskAra karane vAlekI zuddhi, paccIsa upavAsa karane, tIna sau ekAzana karane, tIna sau annadAna dene, tIna sau bAra jala-snAna karane aura tIna sau puSpa denese hotI hai / / 87 // gireH pAto'hidaSTazca gjaadiptnaanmRtH| moSadhAH paJca pakAnayAtrAbhiSakaviMzatiH // 88 // tIrthayAtrAJca godAnaM gndhpusspaaksstaadyH| yathAzakti guroH pUjA dravyadAnaM jinAlaye // 89 // parvataparase giranese, sAMpake Dasa lenese, hAthI vagairaha parase giranese yadi koI maragayA ho, to usake zarIrakA saMskAra karane vAlekI zuddhi pAMca proSadhopavAsa karanese, bIsa satpAtroMko dAna karanese, bIsa bAra jala snAna karanese, tIrthayAtrA karanese aura apanI zakti-anusAra jina-maMdirameM dravya denese hotI hai|| 88-89 // prAyazcitteSu sarveSu ziromuNDaM vidhIyate / kAzmIrAgurupuSyAdidravyadAnaM svshktitH|| 90 // grahapUjA yathAyogyaM viprebhyo dAnamuttamam / saMghapUjA gRhasthebhyo hyannadAnaM prakIrtitam // 91 // saba tarahake prAyazcittoMmeM zirakA muMDana karAve, apanI zakti-anusAra kezara, agura, puSpaakSata Adi dravyoMkA dAna kare, jo graha jaise hoM unakA unhIMke yogya satkAra kare, brAhmaNoM ko dAna de, saMghakI pUjA kare aura gRhasthoMko bhojana karAve / / 90-91 // cANDAlAdikasaMsarga kurvanti vnitaadikaaH| paJcAzatloSadhazcaikabhaktaH paJcazatAni ca // 92 // supAtradAnaM yAtrAzva pazcAzatpuSpacandanam / saMghapUjA ca jApaM ca dravyadAnaM jinAlaye // 93 // yadi bhAvakoMkI strI vagairahakA cAMDAlAdise sparza hogayA ho to ve pacAsa proSadhopavAsa, aura pAMcaso ekAzana kareM, supAtroMko dAna deM, tIrthayAtrA kareM, pacAsa puSpa-caMdana deveM, cAroM saMghakI pUjA kareM, jApa japeM aura jinAlayameM dravya deveM // 92-93 // mAlIkAdikasaMsarga kurvanti vnitaadyH| moSadhAH paJca caikAnadaza pAtrANi viMzatiH // 94 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 somasenabhaTTArakaviracitapadi strI AdikoMkA mAlI Adi sparya zUdroMse saMsarga hogayA ho to ve pAMca proSadhopavAsa aura daza ekAzana kareM tathA bIsa pAtroMko dAna deveM // 94 // sUtake janmamRtyozca proSadhAH paMca shktitH| .....----- ekabhaktA dazaikAdhapAtradAnaM ca candanam / / 95 // janma aura mRtyusaMbaMdhI sUtakavAlese saMsarga hojAya to apanI zakti ke anusAra pAMca proSadhopavAsa kare, ekase lekara dazaparyaMta ekAzana kare, itane hI pAtroMko dAna aura caMdana deve // 95 // AyAte mukhe'sthikhaNDa copavAsAstrayo mtaaH| ekabhuktAzca catvArA gandhAkSatAH sazaktitaH // 96 // yadi muMhameM haDDIkA Tukar3A calA jAya to tIna upavAsa aura cAra ekAzana kare / tathA apanI zaktike anusAra gandha akSata deve // 96 // sparzite'sthikare svAGge snAtvA japazatatrayam / asthi yathA tathA camakezazleSmama lAdim // 97 // jisane apane hAthameM haDDI le rakhI ho usase yA vaise hI haDDIse apane zarIrakA sparza hojAya to snAna kara tIna sau jApa kare / jaisA haDDIse chU jAne kA prAyazcitta hai vaisA hI camar3A, keza, zleSma (khakAra), mala, mUtra Adise chU jAnekA samajhanA cAhie // 97 / / garbhasya pAtane pApe meSadhA dvAdaza smRtaaH| ekabhattAzca paJcAzat puSpAkSatAzca zaktitaH // 98 // garbhapAtakA pApa honepara bAraha proSadhopavAsa, pacAsa ekAzana aura apanI zaktike anusAra puSpa-akSata mAne gaye haiM / / 98 // ajJAnAdvA pramAdAdvA vikalatrayaghAtane / moSadhA dviAtracatvAro japamAlAstathaiva ca // 99 // azAnase athavA pramAdase do iMdriya, tIna-iMdriya aura cAra-iMdriya jIvakA ghAta hogayA ho to kamase do upavAsa, tIna upavAsa aura cAra upavAsa kare, tathA do bAra, tIna bAra aura cAra bAra jApa kare // 19 // ghAtite tRNabhugjAve poSadhA assttaaviNshtiH| pAtradAnaM ca goda naM puSpa kSataH sva taH // 10 // tuNa-cArI jIvakA ghAta ho jAnepara aThAIsa proSadhopavAsa kare aura apanI zakti-anusAra pAtradAna, go-dAna tathA puSpa-akSata deve // 10 // jalasthalacaraNAM tu pakSiNAM ghAtakaH pumAn / gRhe mUSakamAjoravAdInAM dantadoSiNAm // 101 // poSadhA dvAdazaikAnnAbhiSekAzcAnu SoDaza / godAnaM pAtradAnaM tu yathAzakti gurormukhAt // 102 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 275 jalacara sthalacara pakSiyoM aura apane gharameM rahanevAle damtadoSI cUhe, billI, kutte AdikA bAta karanevAle manuSyakI zuddhi bAraha proSadhopavAsa, solaha ekAzana aura solaha snAna tathA guruke kathanAnusAra yathAzakti go-dAna aura pAtra dAna karanese hotI hai // 101-102 // gomahiSIchAgInAM vadhakartA triviMzatiH / proSadhAne bhaktAnAM zataM dAnaM tu zaktitaH // 103 // gAya, bhaiMsa aura bakarIkA vadha karanevAlA puruSa teIsa upavAsa, sau ekAzana aura zaktike anu sAra dAna kare || 103 // manuSyaghAtinaH proktA upavAsAH zatatrayam 1 godAnaM pAtradAnaM tu tIrthayAtrAH svazaktitaH // 104 // manuSyakA vadha karanevAle puruSakI zuddhi tIna sau upavAsa karanese tathA apanI zaktike anu khAra go-dAna, pAtra dAna aura tIrthayAtrA karanese hotI hai / / 104 // yasyopari mRto jIvo viSAdibhakSaNAdinA / kSudhAdinA'thavA bhRtye gRhadAhe naraH pazuH // 105 // kUpAdikhanane vA'pi svakIye'tra taDAgake | svadravye dravyage bhRtye mArge caureNa mArite // 106 // kuDAdipatane caiva raNDAvanhau pravezane / jIvaghAtimanuSyeNa saMsarge krayavikraye // 107 // moSadhAH paJca godAnamekabhaktA dvipaJcakAH / saMghapUjA dayAdAnaM puSpaM caiva japAdikam // 108 // yadi koI manuSya apane nimittase viSa Adi khAkara maragayA ho athavA bhUkha vagairahase kAI naukara maragayA ho, apane gharameM lAya lagajAnese manuSya athavA pazukA maraNa hogayA ho, apane kuA bAvar3I Adike khodate samaya athavA apane tAlAba AdimeM DUbakara koI maragayA ho, apanA dravya lekara jAnevAle naukarako rAstemeM coroMne mAra diyA ho, apane ghara kI dIvAla Adike girane se koI maragayA ho, apane nimitta koI raMDA agnimeM jala gaI ho, kasAI puruSase saMsarga hogayA ho aura usake sAtha lena dena vyavahAra hogayA ho, to pAMca upavAsa kare, go-dAna de, bAvana ekAzana kare, saMghakI pUjA kare, dayA dAna kare, puSpa deve aura japa Adi kare / / 105-108 // svate'nyaiH sparzitaM bhANDaM mRNmayaM cetparityajet / tAmrAraloha bhANDaM cecchuddhayate zuddhabhasmanA // 109 // vahninA kAMsyabhANDaM cetkASThabhANDaM na zuddhayati / kAMsya tAmraM ca lohaM cedanyabhukte'gninA varam // 110 // apane rasoI banAne va pAnI bharane Adike miTTI ke bartana dUsare vijAtIyase chU jAMba, tA unheM pRthak ( alahade ) kara denA cAhiye / yadi tAMbe, pItala aura lohe ke bartana apanI jAtike strI-puruSoMko chor3akara dUsarI jAtike strI-puruSoMse chU jAya~ to zuddha rAkhase mA~ja lenese zuddha hojAte haiM / kAMse ke bartana ani DAlakara mA~ja lenese zuddha hote haiN| lakar3Ike vartana kisI Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 somasenabhaTTArakaviracitazuddha nahIM hote / aura kA~sA, tAMbA, lohA, pItala vagairahake bartanoMmeM dUsare vijAtine jImA ho to ani DAlakara mA~ja lenesa zuddha hojAte haiM // 109-110 // yadbhAjane surAmAMsaviNmUtrazleSmamAkSikam / / kSiptaM grAhyaM na tadbhANDamanyAyaH zrAvakottamaiH // 11 // jisa bartana meM zarAba, mAMsa, zahata, viSTA, mUtra, khakAra Adi rakha diye gaye hoM usa vartanako uttama zrAvaka-gaNa kabhI kAmameM na leM / aise bartanoMko kAmameM lenA eka prakArakA anyAya hai // 11 // cAlanI vastraM zUrpa ca musalaM ghaTayantrakam / svato'nyaH sparzitaM zuddhaM jAyate kSAlanAtparam // 112 // cAlanI, vastra, sUpa, mUsala aura cakkI, ye vastueM apane sivA anya vijAtise chU jAya, to jalase dholenese zuddha ho jAtI haiM / / 112 // -- svapne tu yena yadbhuktaM tattyAjyaM divasatrayam / marca mAMsaM yadA bhuGkte tadopavAsakadvayam // 113 // supane meM koI bhI cIja khAlI ho to usakA tIna dinataka tyAga kara de--usa cInako tIna dinataka na khAve / madya-mAMsa yadi supanemeM khAye hoM to do upavAsa kare // 113 / / brahmacayesya bhaMge tu nidrAyAM prvshtH| sahasraikaM japejjApamekabhaktatrayaM bhavet // 114 // nidrAmeM paravaza brahmacaryakA bhaMga hogayA ho, to eka hajAra jApa jape aura tIna ekAzana kare / mAtrA tathA bhaginyA ca samaM saMyoga Agate / / upavAsadvayaM svapna sahasraikaM japottamam // 115 // supanemeM mAtA tathA bahinake sAtha saMyoga huA ho,to do upavAsa kare aura eka hajAra jApa jpe| mithyAdRzAM gRhe rAtrI bhuktaM vA zUdrasadmani / tadopavAsAH paJca syurjApyaM tu dvisahasrakam // 116 // mithyAdRSTiyoMke gharapara athavA zUdra ke gharapara rAtrimeM bhojana kiyA ho to pAMca upavAsa kare aura do hajAra jApa jape // 116 // ityevamalpazaH proktaH prAyazcittavidhiH sphuTam / anyo vistarato jJeyaH zAstreSvanyeSu bhUriSu // 117 // .isa taraha yaha thor3IsI prAyazcitta vidhi batAI gaI hai| bAkI vistArase jAnanA ho, to anya zAstroMse jAnamA // 117 // ityaM maujIvandhanaM pAlanIyaM / prAyazcittaM varjayetko nu pApaH / dharmya karma pAyazo rakSaNIyaM / puNyAzliSTaiH somasaMnairmunIndraH // 118 // isa taraha maujIbaMdhana vratakA pAlana karanA cAhie aura pAtaka hojAnepara prAyazrita grahaNa karanA cAhie; tathA puNya cAhanevAle somasena munoko dhArmika kRtyoMkA rakSaNa karanA cAhie / sArAMza puNyArthI logoMko dharmakRtya karanA ucita hai // 118 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | dazavA~ adhyAya / - maMgalAcaraNa | bhuvanakamalamitraH sarvadA yaH pavitraH / sukRtakaracaritraH pAlitAnekamitraH / sa jayati jinadevaH sadya evainmudaM vaH / zivapadamapi bhaktyA dharmanAtho jinendraH // 1 // jo tIna- bhuvana rUpI kamalake mitra haiM, jo sadA pavitra haiM, jisakA cAritra puNyako karanevAlA hai, aura jisane aneka zraddhAnI bhavyoM kA pAlana-poSaNa kiyA hai, vaha zrIjineMdradeva jayavaMta raheM aura zIghra hI tumhAre harSa bar3hAveM / tathA bhaktidvArA zrIdharmanAtha - jinendra ziva pada bhI deveM - tumhArA kalyANa kareM || 1 | vrata- grahaNa - vidhi | athopavItAnvita eva ziSyo / mahAguNADhayo vibhavairupetaH / brajejjinendrAlayamunnatAGgaM / samAvRto'sau paritaH kuTumbaiH // 2 // 277 vratAvataraNa kriyAke bAda yajJopavItayukta mahA guNavAna aura aneka prakArake vibhavase paripUrNa vaha ziSya apane kuTuMbiyoM sahita zrIjina-mandirako jAve // 2 // pAdau prakSAlya jainendraM pravizetsadanaM zanaiH / pUjAM zAntiM vidhAyAtra saGgacchedgurusannidhau // 3 // paira dhokara jinamaMdira meM praveza kare / vahA~ pUjA aura zAnti karake guruke pAsa jAve || 3 || phalaM dhRtvA guroragre mahAbhaktisamanvitaH / paMcAGgaM namanaM kuryAtkarayugmaziraH sthitaH // 4 // samAdhAnaM ca sampRcchayopavizedvinayAdbhuvi / dharmavRddhadhAdinA so'pi toSacecchiSyavargakam // 5 // bahuta bhakti-pUrvaka guruke sAmane phala rakhakara paMcAMga namaskAra kare, donoM hAtha jor3a zirapara lagAve / phira kuzala maMgala pUchakara vinayake sAtha bhUmipara baiThe / guru bhI dharmavRddhi Adike dvArA ziSya bargako santuSTa kare / / 4-5 // svAmin brUhi kRpAM kRtvA zrAvakAcAravistaram / tacchrutvA zrIgurucApi brUyAddharma tu tampati // 6 // he svAmin ! kRpAkara vistArapUrvaka zrAvakoMke AcaraNako samajhAiye | ziSyake isa namra nivedanako sunakara zrIguru bhI use zrAvaka-dharma acchI taraha samajhAveM || 6 || dharmakathana | mithyAtvatyajanaM pUrvaM samyaktvagrahaNaM tathA / dvAdazabhedabhinnAnAM bratAnAM paripAlanam // 7 // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita he bhavya varga ! suno, maiM tumheM tumhAre kalyANako karanevAle zrIjinendradeva ke kahe hue dharmako pratipAdana karatA hUM / saMsArI prANiyoM ko sabase pahile mithyAtvakA tyAgakara samyagdarzana grahaNa karanA cAhie; aura pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata - ina bAraha vratoMkA pAlana karanA cAhie // 7 // uktaMca - yahI granthAntaroMmeM kahA hai / 278 micchattaM bedaMto jIvo vivarIyadaMsaNo hodi / dhammaM rocedi hu muhuraM pi jahA jurido // 8 // mithyAtvako anubhava karanevAlA jIva viparIta zraddhAna karanevAlA hotA hai / use samIcIna dharma nahIM rucatA-vaha samIcIna dharmase bhArI dveSa karatA hai / jaise rogIko mIThA rasa bhI kaDuA lagatA hai // 8 // naratve'pi pazUyante mithyAtvagrastacetasaH / pazutve'pi narAyante samyaktvavyaktacetanAH // 9 // jinakI cetanA mithyAtvase grasita hai ve manuSya hokara bhI pazuoMke samAna AcaraNa karate haiM / aura jinakI cetanA samyaktvase vyakta hai ve pazu hokara bhI manuSyoMke samAna AcaraNa karate haiM // 9 // mithyAtvake tIna bheda / keSAMcidandhatamasAyate gRhItaM grahAyate 'nyeSAm / mithyAtvamiha gRhItaM zalyati sAMzayikaM pareSAm // 10 // mithyAtva ke tIna bheda haiM- eka agRhIta, dUsarA gRhIta aura tIsarA sAMzayika / dUsareke upadezake binA anAdi paraMparAse cale Aye AtmAke atatva zraddhAnarUpa pariNAmoMko agRhIta- mithyAtva kahate haiM / aisA mithyAtva kinhIM kinhIM ekendriyase lekara saMjJI-paMcendriya jIvoMtaka gAr3ha andhakArakAsA kAma detA hai - yaha mithyAtva unheM kabhI bhI sattatvoMkA zraddhAna nahIM hone detaa| dUsareke upadezase atatvoMmeM zraddhAna ho use gRhIta mithyAtva kahate haiM / aisA mithyAtva saMjJI-paMcendriya jIvoMko car3he hue bhUtoMkI taraha unmatta banA detA hai| samyagdarzanAdi mokSake kAraNa haiM yA nahIM -- aisI dAlAyamAna pratItikA nAma saMzaya hai / yaha saMzaya- mithyAtva kinhIM kinhIM zvetAMbarIya matAnuyAyI indracandranAgendra gacchake svAmI indrAcArya AdikoMke hRdayameM zalya - bANake samAna cubhatA rahatA hai // 10 // dharmastho'pi saddharma laghukarmatayA'dviSan / bhadraH sa dezyo dravyatvAnnAbhastadviparyayAt // 11 // jisake sacce dharmase dveSa karanekA kAraNa mithyAtva-karma halakA par3a gayA hai, vaha mithyA-dharma Asakta hokara bhI pramANase abAdhita saddharmase dveSa bhAva nahIM rakhatA hai / aise puruSako bhadra-mithyAdRSTi kahate haiN| yaha bhadra-mithyAdRSTi AgAmI kAlameM samyaktva - guNakA pAtra honeke kAraNa jainadharmasambamdhI upadezake yogya hai / aura jo abhadra hai jo mithyAtva-karmakA tIvra udaya hone ke kAraNa jainadharmase pracura dveSa karatA hai, vaha upadezake yogya nahIM hai // 11 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~uw ~ rA traivrnnikaacaar| mithyAtvake pAMca bhed| eyaMtabuddhadarasI vivarIo baMbha tAvaso viNo / iMdo vi ya saMsayido makaDio ceva aNNANI // 12 // sarvathA kSaNikako ekAnta kahate haiM / isa ekAnta mithyAtvakA mAnanevAlA bauddha hai / brAhmaNa viparIta-mithyAMdRSTi hai, jo yajJameM prANiyoMko mAranese mukti batAtA hai / tApasa, vinaya-mithyADaSTi hai. jo haraekakI vinaya karanese hI mukti honA svIkAra karatA hai / iMdracandranAgendra gacchakA svAmI indrAcArya saMzaya-mithyAdRSTi hai, jo isa prakArake sandehameM hI jhUlatA rahA hai ki,samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcaritra muktike kAraNa ho sakate haiM yA nahIM ? isIlie vaha sabhI matoMse mukti svIkAra karatA hai| zrIpArzvanAtha tIrthakarake tIrthameM utpanna huA dvAdazAMgakA vettA maskarI muni ajJAnamibhyAdRSTi hai, jo ajJAnase mukti mAnatA hai // 12 // samyaktvakI utpattike kAraNa / AsannabhavyatAkarmahAnisajJitvazuddhibhAk / dezanAdhastamithyAtvo jIvassamyaktvamaznute // 13 / / jo Asanna-bhavya hai, jisake mithyAtvAdi karmoMkI sthiti antaHkoTAkoTI pramANa hogaI hai, jo saMjJI hai, jo vizuddha pariNAmoMkA dhAraNa karanevAlA hai, aura upadeza, jAtismaraNa Adike dvArA jisakA mithyAtva naSTa hogayA hai, vaha jIva samyaktvake yogya hotA hai / bhAvArtha-Asanna-bhavyatA Adi samyaktvakI utpattike kAraNa haiM // 13 // . mateSu viparIteSu maduktaM dussttbuddhibhiH| zraddheyaM na kadA tattvaM hiMsApAtakadoSadam // 14 // . . viparIta-matoMmeM duSTa-buddhi puruSoMne jo hiMsA Adi pApoMke karanevAle tatvoMkA kathana kiyA hai una tatvoMkA kabhI bhI zraddhAna-vizvAsa nahIM karanA cAhie // 14 // sacce devakA lakSaNa / sarvadarzI ca sarvajJaH siddha Apto nirnyjnH| aSTAdazamahAdoSai rahito deva ucyate // 15 // jo sarvadazI hai, sarvaza hai, kRtakRtya hai, avaMcaka hai-saMsArI jIvoMko paMcanArahita hitakA upadeza karanevAlA hai, cAra ghAtiyA karmoMse rahita hai aura kSudhA-tRSA Adi aThAraha mahAdoSoMse rahita-nirdoSa hai, use deva kahate haiM // 25 // __ aThAraha doSoMke naam| kSuttudrugbhayarAgaroSamaraNasvedAzca khedaartiH|| cintAjanmajarAzca vismayamadau nidrA viSAdastathA / / moho'STAdazadoSaduSTarahitaH zrIvItarAgo jinaH / pAyAtsarvajanAn dayAlaraghato jantoH paraM daivatam // 16 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita HAMAnamoon bhurdhA, to, garga, bhaya, rAge, dveSa, maraNaM, svedaM ( pasInA ), khedaM, arati', cintA, janma, jarI (buDhApA), vismaya ( Azcarya), mardai (garva). nidrI. viSAda aura moha-ina aThAraha doSoMse rahita vItarAga dayAla jinadeva, jo prANiyoMkA utkRSTa devatA hai, saba saMsArI jIvoMkI pApase rakSA kareM // 16 // ___ sacce zAstrakA svruup| pUrvaparAviruddhaM yadApnodiSTaM subRddhimat / yathArthavAcakaM zAstra tadadhyeyaM zivAptaye // 17 // jo pUrvAparase aviruddha hai, sarvajJa-vItarAga-parama-hitopadezIkA kahA huA hai, yathArtha upadezakA karanevAlA hai, mithyA buddhiko naSTa kara subuddhikA denevAlA hai,vaha zAstra hai| aise hI zAstrakA mokSakI prAptike lie adhyayana karanA cAhie / bhAvArtha-jo ina lakSaNoMse yukta hai vaha Agama hai| isake viparIta jo saMsArameM rulAne ( bhaTakAne) vAlA hai, viSayoMkA upadeza karanevAlA hai, vaha AgamAmAsa hai| jo AgamasarIkhA dikhatA ho, paraMtu Agamake ukta lakSaNase rahita ho, use AgamAbhAsa kahate haiN| ArAtIya AcArya ekadeza-vItarAga haiM, Apta haiM, saMsArI-jIvoMkA hita cAhanevAle haiM, aura vAstavika upadezake karanevAle haiM; isalie unake banAye hue AgamakA bhI apane kalyANake nimitta bhakti-pUrvaka adhyayana karanA cAhie // 17 // gurukA lkssnn| viSayAzAvazAtIto niraarmbho'prigrhH|| jhAnadhyAnataporaktastapasvI sa prazasyate // 18 // jo pAMca iMndriyoMke bhale-bure viSayoMkI vAsanAke vazase rahita haiM, cauvIsa prakArake parigrahoMse rahita haiM, kRSi Adi AraMbhase parAGmukha haiM, aura jJAna tathA tapameM rAta-dina lIna rahate haiM, ve guru prazaMsanIya haiM-aise tapasvI guru ho sakate haiM // 18 // samyagdRSTikA lkssnn| eteSAM nizcayo yasya niHzaGkatvena vartate / samyagdRSTiH sa vijJeyaH zaGkAyaSTakavarjitaH // 19 // isa prakArake sacce deva, guru, zAstrakA jisake hRdayameM niHzaMka nizcaya hai, use zaMkAdi ATha doSoM-rahita samyagdRSTi samajhanA / bhAvArtha-zaMkAdi ATha doSoM-rahita sacce deva, guru aura zAstrakA pradAna karanA samyagdarzana hai // 19 // - niHzaMkita aMgakA lkssnn| deve maMtre gurau zAstre kacidAtezayo na cet / phalgudoSAna kartavyaH saMzayaH zuddhadRSTibhiH // 20 // deva, zAstra, guru aura inake batAye hue maMtroMmeM atizaya hai yA nahIM-aise vyarthake doSoMkA udAvana kara zuddha samyagdRSTiyoMko Apta AdimeM saMzaya nahIM karanA cAhie / bhAvArtha-Apta Adi meM avizA hai yA nahIM isa taraha saMzaya na karanA niHzaMkita aMga hai // 20 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | niSkAMkSita aMgakA lakSaNa | karmaparavaze sAnte duHkhairantaritodaye / pApabIje sukhenAsthA zraddhA'nAkAGkSaNA smRtA // 21 // jo karmoMke udayake AdhIna hai, antasahita hai, bIcabIcameM duHkhoMke udayase milA huA hai, aura pApakA kAraNa hai, aise sAMsArika sukhameM anityarUpa zraddhAna karanA - usakI cAha na karanA niSkAMkSita aMga hai // 21 // 282 nirvicikitsita aMgakA lakSaNa / svabhAvato'zucau kAye ratnatrayapavitrite / nirjugupsA guNaprItirmatA nirvicikitsitA // 22 // svabhAvase apavitra, kintu ratnatrayake dvArA pavitra hue zarIrameM glAnirahita hokara guNoMmeM prIti karanA nirvicikitsita aMga mAnA gayA hai // 22 // amUDhadRSTi aMgakA lakSaNa / kApathe pathi duHkhAnAM kApathasthe'pyasammatiH / asampRktiranutkIrtiramUDhA dRSTirucyate // 23 // duHkhoMke kAraNa mithyA matoMmeM, aura una mithyA matoM meM sthita mithyAdRSTi manuSyoM meM manase sammata na honA, kAyase sarAhanA na karanA aura vacanoMse prazaMsA na karanA amUDhadRSTi aMga kahA jAtA hai|| 23 // upagUhana aMgakA svarUpa / svayaMzuddhasya mArgasya bAlAzaktajanAzrayAm / vAcyatAM yatpramArjanti tadvadantyupagUhanam // 24 // svataH-svabhAvase nirdoSa jainadharmase ajJa - dharmase pUrI pUrI vAkaphiyata na rakhanevAle aura usake pAlana karanese asamartha manuSyoMke jariye utpanna huI nindAke dUra karaneko upagRhana aMga kahate haiM // 24 // sthitIkaraNakA lakSaNa | darzanAccaraNAdvA'pi calatAM dharmavatsalaH / pratyupasthApanaM prAjJaiH sthitIkaraNamucyate // 25 // samyagdarzana athavA samyakcAritrase vyuta ( bhraSTa ) honevAle manuSyoMko dharmameM prema rakhanevAle puruSoMdvArA phirase usImeM sthira kara deneko vidvAna puruSa sthitIkaraNa aMga kahate haiM / / 25 / / vAtsalya aMgakA lakSaNa / jainadharmayutAn bhavyAn rogacintAdipIDitAn / vaiyAvRttyaM sadA kuryAttadvAtsalyaM nigadyate // 26 // roga, cintA Adise pIr3ita aura jainadharmase yukta bhavya puruSoMke vaiyAvRtya karaneko vAtsalya aMga kahate haiM // 26 // 36 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita prabhAvanA aMgakA svruup| ajJAnatimiravyAptimapAkRtya yathAyatham / jinazAsanamAhAtmyaprakAzaH syAtmabhAvanA // 27 // ajJAnarUpI andhakArake phailAvako dUra kara jaise bane vaise jinazAsanakA mahAtmya-prabhAva paramatAvalaMbiyoMke sAmane jAhira karanA prabhAvanA aMga hai // 27 // aSTAGgaiH pALitaM zuddhaM samyaktvaM zivadAyakam / na hi maMtryo'kSaranyUno nihanti viSavedanAm // 28 // ukta ATha aMgoMke sAtha sAtha niraticAra pAlana kiyA huA samyagdarzana mokSako denevAlA hai| yadi inameMse eka bhI aMga hIna ho to vaha samyagdarzana saMsArakI saMtati-paripATIko chedane meM samartha nahIM hai| jaise viSako utAranevAlA maMtra yadi eka akSarase bhI nyUna ho to vaha viSakI dAhako dUra nahIM kara sakatA // 28 // __ samyaktvake paccIsa mala / mUDhatrayaM madAzcASTau tathA'nAyatanAni SaT / aSTau zaMkAdayo doSAH samyaktve paJcaviMzatiH // 29 // tIna mUr3hatA, ATha mada, chaha anAyatana, aura zaMkA Adi ATha doSa, ye samyaktvake paccIsa doSa haiM / bhAvArtha-ina doSoMse samyaktva malina hotA hai; ataH inase bacanA cAhie // 29 // lokmuuddh'taa| goyoni gomayaM mUtraM candrasUryAdipUjanam / agnau gireH prapAtazca vijJeyA lokamUr3hatA // 30 // . dharma samajhakara gAyakI jananendriyakA sparzana karanA-vaMdanA-namaskAra karanA, usake gobara aura mUtrakA sevana karanA, caMdra-sUrya AdikA pUjana karanA, animeM girakara satI honA, aura parvatase girakara maranA lokamUr3hatA hai|| 30 // inake alAvA gahate grahaNameM snAna karanA, saMkrAMtike dina sonA, cAMdI, tAMbA AdikA dAna karanA, saMdhyAkI upAsanA karanA, agniko deva mAnakara satkAra karanA, zarIrakI pUjA karanA, makAnakI pUjA karanA, ratna, vAhana ( bailaAdi), bhUmi, vRkSa, zastra, parvata ityAdi vastuoMkI upAsanA-pUjA karanA; nadI, samudroMmeM snAna karanA ityAdi aura bhI aneka lokamUr3hatA hai / gAyakA gobara ATha prakArakI zuddhiyoMmeM mAnA gayA hai / yahA~para usakA niSedha sevana, pUjana karane AdikA hai--loga gomaya aura gomUtrake sevana, pUjana AdimeM dharma mAnate haiM, usakA niSedha hai / koI 2 gobarako sarvathA azuddha-apavitra kahate haiM, yaha kathana bhI ThIka nahIM hai / kyoMki ATha prakArakI laukika zucimeM usakA pATha hai / yadi vaha sarvathA azuddha hI ho to usase lipI huI jamInako zuddha nahIM mAnanA cAhie,aura nIrAjanA (AratI) AdimeM usakA upayoga nahIM karanA caahie| yathAH... laukika zucitvaM kAlAgnibhasmamRttikAgomayasalilajJAnanirvicikitsatbabhedAdaSTavidhaM / -caaritrsaar| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 283 arthAt kAlazuddhi, anizuddhi, bhasmazuddhi, mRttikAzuddhi, gomayazuddhi, jalazuddhi', zAnazuddhi aura nirvicikitsatvazuddhike bhedase laukika zucitA-pavitratA ATha prakArakI hai / yadyapi gomaya zarIrase utpanna hotA hai, tathApi vaha lokameM pavitra mAnA gayA hai / yathAH zarIrajA api gomaya-gorocanA-daMtidanta-camarIbAla-mRganAbhi-khaGgiviSANa-mayUra. piccha-sarpamANi-zukti-muktAphalAdayo lokeSu shucitvmupaagtaaH| -cAritrasAra / ___ isakA Azaya yaha hai ki, prANiyoMke zarIrase utpanna hote hue bhI gomaya, gorocanA, hAthIke dAMta, camarI gAyake bAla, kastUrI, geMDeke sIMga, mayUrapaMkhako picchi, sarpake mastakakI maNi, sIpa, motI Adi vastueM lokameM zucitA-pavitratAko prApta huI haiN| Adi zabdase zaMkha, rezama Adi bhI samajhanA caahiye| . isase yaha phalitArtha nikalA ki, loga gomaya aura gomUtrako pavitra mAnakara devatA mAnate haiM aura usakI pUjA karate haiM, yaha lokamUr3hatA hai / usase bhUmi-zuddhi karanA Adi lokamUr3hatA nahIM hai / jaisI lokameM caMdrasUryakI pUjA kI jAtI hai vaisI pUjA karanA lokamUr3hatA hai / para jinapratiSThA Adike samaya unakA satkAra karanA lokamUr3hatA nahIM hai / yahAM abhiprAyakA bheda hai / sarvasAdhAraNa agniko devamAnakara namaskArAdi karanA lokamUr3hatA hai| paraMtu jinayajJa-saMbaMdhI AhitAgni Adi tIna tarahakI amikI pUjA karanA, usakI bhasmako zirapara car3hAnA, namaskAra karanA lokamUr3hatA nahIM hai / isI taraha sarvasAdhAraNa parvatoMkI pUjA karanA lokamUr3hatA hai| paraMtu sammedazikhara, giranAra, zatrujaya, tAraMgA Adi parvatoMkI pUjA karanA lokamUr3hatA nahIM hai / yajJopavIta saMskArake samaya bodhi (bar3a) vRkSakI pUjA, caityavRkSakI pUjA, jina-maMdirakI bhUmikI pUjA karanA Adi bhI lokamUr3hatA nahIM hai / sarvasAdhAraNa agni, vRkSa, parvata Adi pUjya kyoM nahIM aura vizeSa vizeSa koI koI pUjya kyoM haiM ? isakA uttara yaha hai ki jinase jinabhagavAnakA saMbaMdha hai ve pUjya haiM; anya nhiiN| astu, lokamUDhatAkI saMbhavatA-asaMbhavatAkA vicAra buddhimAnoMko svayaM kara lenA caahie| devmuuddh'taa| baropalipsayA''zAvAn raagdvessmliimsaaH| devatA yadupAsIta devatAmUdramucyate // 31 // varakI icchAse AzAvAn hokara rAga-dveSase mahAmalIna kudevoMkI upAsanA-bhakti karaneko deva. mUr3hatA kahate haiM // 31 // bhAvArtha-mujhe apane vAMcchita iSTa phalakI prApti ho, aisI isaloka-saMbaMdhI phalakI icchA kara rAgadveSase malIna devoMkI upAsanA karaneko svAmisamantabhadrAcArya devamUDhatA batalAte haiM / vaha akSarazaH ThIka hai / isameM koI bhI tarahakI bAdhA nahIM hai| paraMtu vicAra yaha hai ki RSipraNIta hamAre bar3e bar3e pUjAzAstroM, snAnazAstroM, pratiSThApATha AdimeM sarvatra zAsanadevoMkA pUjana pAyA jAtA hai / pUjanakA krama isa viSayake sabhI zAstroMmeM vaisA hI hai, jaisA isa zAstrake caturtha adhyAyameM batAyA gayA hai| pharka hai to sirpha itanA hI ki,kisImeM vistArako liye hue aura kisImeM saMkSepatAko liye hue varNana kiyA gayA hai / taba yaha vicAra upasthita hotA hai ki zAstroMmeM yaha paraspara virodha kaisA ? paraMvaM pakSapAtako chor3akara vicAra kiyA jAve to, yadyapi yaha nirvicAra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita puruSoMko virodha mAlUma par3atA hai, tathApi kucha virodha nahIM hai| prathama kathanakA abhiprAya samajhalenA cAhie ki yaha niSedha kisa abhiprAyase hai aura yaha vidhAna kisa abhiprAya-apekSAse hai ? zrIprabhAcandrAcAryane ratnakaraMDake isI zlokakI TIkAmeM spaSTa kara diyA hai / yadi kevala usIkA pUrNa vicArake sAtha manana kiyA jAya to saba tarahakI zaMkAoMkA uttara thor3emeM mila jAtA hai| ve likhate hai ki varakI icchAse zAsana-devoMkI upAsanA karanA devamUDhatA hai| paraMtu zAsanadevoMko zAsanadeva mAnakara-unako saddharmake bhakta mAnakara unakA satkAra karanA devamUDhatA nahIM hai / AcArya mahArAjake isa kathanase kisI bhI zaMkAkA uttara bAkI nahIM raha jAtA hai| isIse sabakA samAdhAna ho jAtA hai| kitane hI loga zrIpramAcaMdrake isa kathanako svAmI samantabhadrAcAryake viruddha batalAte haiN| hama unase pUchate haiM ki isameM viruddhatA hI kyA hai ? ve kaheMge ki zrIsamantabhadrAcArya devoMke pUjanekA niSedha karate haiM aura zrIprabhAcaMdrAcArya usakA vidhAna karate haiN| isakA samAdhAna yaha hai ki svAmI samaMtabhadrAcArya varakI icchAse rAgadveSase malIna arthAt mithyAdRSTi devoMke pUjanekA niSedha karate haiM / usakA prabhAcaMdrAcArya bhI niSedha karate haiM / rahA zAsanadevoMko zAsanadeva mAnakara unake satkArakA vidhAna; so isakA to samantabhadrAcArya bhI niSedha nahIM karate / kyoMki unhoMne zlokameM 'varopalipsayA' aura 'AzAvAn ' ye do pada diye haiN| jisase mAlUma par3atA hai ki svAmisaMmatabhadrAcArya zAsanadevoMke satkArakA niSedha nahIM krte| hAM yadi varakI icchAse zAsana-devoMkA satkAra kiyA jAya to kadAcit deva-mUDhatAkA doSa A sakatA hai| ataH isa viSayameM zrIsamaMtabhadrAcArya aura zrIprabhAcaMdrAcAryakA mata paraspara viruddha nahIM hai| dUsarI bAta yaha hai ki yadi zAsana-devoMkA satkAra anya RSipraNIta granthoMmeM nahIM pAyA jAtA aura isakA nayA hI jikara zrIprabhAcaMdrAcAryane kiyA hotA, to kadAcit kaha sakate the ki zrIsamaMtabhadrAcArya aura zrIprabhAcaMdrAcAryakA mata paraspara viruddha hai / zrIsomadevasUripraNIta yazastilaka-caMpU, zrIdevasenasUripraNIta prAkRta bhAvasaMgraha, vasunaMdi. siddhAntacakravartipraNIta upAsakAdhyayana, pratiSThAsAra, trilokaprajJapti Adi RSipraNIta bar3e bar3e granthoM meM unake satkArakA ullekha hai / zAsanadeva jinabhakta hote haiN| jo jinabhakta hote haiM ve samyagdRSTi hote haiM / zAsana-deva jinabhakta haiM, isakA ullekha samaMtabhadrAcAryase bhI pUrvavartI RSipraNIta granthoMmeM pAyA jAtA hai| harivaMzapurANameM to zAsanadevoMse bar3I bar3I prArthanAeM kI gaI haiN| bhairava-padmAvatIkalpa, jvAlAmAlinIkalpa, siddhacakrakalpa Adi aneka RSipraNIta maMtrazAstra haiM, jinase bhI zAsana-devoMkA satkAra siddha hotA hai / astu, zAsana-devoMke satkArakI jaisI vidhi AgamameM batAI gaI hai tadanusAra karanA devamUr3hatA nahIM hai / aura na samaMtabhadrAcArya tathA prabhAcaMdrAcAryake vacanoMmeM paraspara virodha hI hai| paakhNddimuuddh'taa| sagranthArambhahiMsAnAM saMsArAvartavartinAm / pAkhaNDinAM puraskAro jJeyA pAkhaNDimUDhatA // 32 // . jo nAnA prakAra ke parigraha rakhate haiM, aneka tarahake AraMbha karate haiM, hiMsAse paripUrNa haiM, aura saMsArake cakkarameM-moha-phA~sameM phaMse hue haiM, una pAkhaMDiyoMko saMsArasamudrase pAra karanevAle guru mAna unakA satkAra karanA pAkhaMDimUr3hatA hai / bhAvArtha-jo apane dharmopadezake dvArA bhavya jIvoMko saMsAra-samudrase pAra karanevAlA hai aura jo svayaM saMsAra-samudrase pAra honevAlA hai, vaha svaparakA kalyANa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| karanevAlA guru ho sakatA hai / isake viparIta jo svayaM aneka prakArake kukRtya karatA hai, sAMsArika cakroM meM khUba gotA lagA rahA hai, iMdriyoMke viSayoMmeM harAbora ho rahA hai, jisake vacana pUrvApara virodhako liye hue haiM, jo jIvoMko mithyA upadeza dekara kumArgakI ora kheMce le jA rahA hai, vaha guru nahIM hai-vaha vAstavameM pattharakI naukA hai / jo svayaM pAnImeM DUbatI aura dUsaroMko bhI DUbo detI hai / aise pattharakI naukAse samadra pAra karanA kaTina hI nahIM. valki mahA kaThina hai| ataH aise puruSoMke lubhAnevAle vacanoMse mohita hokara sakha cAhanevAle prANiyoMko apanI AtmAko unake vAgjAlama na pha~sAnA cAhie // 32 // -ATha mada / jJAnaM pUjAM kulaM jAti balamRddhiM tapo tpuH| aSTAvAzritya mAnitvaM zrIyate tanmadASTakam // 33 // jJAna, pUjA, kula, jAti, baleM, Rddhi, tapazcaraNa, aura zarIra, ina AThoMko garva karanAghamaMDa karanA, ATha mada haiM // 33 // chaha anaaytn| kudevastasya bhaktazca kuzAstraM tasya paatthkH| kugurustasya ziSyazca SaNNAM saGgaM parityajet // 34 // kudeva aura kudevabhakta, kuzAstra aura kuzAstra-pAThaka-bhakta, tathA kuguru aura kugurubhakta, ye chaha anAyatana haiN| ina chahoMke sAtha saMgati nahIM karanA cAhie / bhAvArtha-dharmake AlambanAko Ayatana kahate haiN| saccA deva, saccA guru aura saccA zAstra, ye tIna tathA tIna inake bhakta, isa. tara, ye chaha dharmake Alambana haiM / inase viparIta jo Upara zlokameM batAye haiM ve dharmake AlaMbana nahIM haiM / ataH unheM anAyatana kahate haiN| ina chahoMkI saMgati karanese dharma-samyaktva malina hotA hai / ataH samyagdRSTiyoMko ina chahoMkI saMmati nahIM karanA cAhie // 34 // zaMkAdi ATha doss| zaGkA''kAMkSA jugupsA ca prauDhyamanupagRhanam / asthitIkaraNaM cApyavAtsalyaM cAprabhAvanA // 35 // ete'STau militA doSAstyAjyAH samyaktvadhAribhiH / sadaiva guruzAstrANAM bhaktiH kAryA nirantaram // 36 // zaMkA-nirdoSa jinamatameM khA~mukhA~ zaMkA karanA; AkAMkSA-acche acche viSayabhogoMkI cAhanA karanA; jugupsA-dharmAtmAoMse glAni karanA, mUDhadRSTi-kumArgameM tathA kumArgameM rahanevAle puru SoMmeM sahamata rahanA, unakI prazaMsA karanA-sarAhanA karanA; anupagUhana-nirdoSa parama pavitra saMpUrNa jIvoMke hita karanevAle jinamArgakI niMdA karanA; asthitIkaraNa-dharmameM Asakta puruSoMko dharmameM jhUThe doSa dikhAdikhAkara dharmase cigAnA; avAtsalya-dharmake dhArI zraddhAnI puruSoMse dveSa karanA, unakI jhUThI niMdAkara logoMko bhar3akAnA; aura aprabhAvanA-jainadharmakI pratiSThA na karanAusakI jhUThI niMdA phailAnA; ye samyaktvake ATha doSa haiN| samyagdRSTiko ina ATha doSoMkA tyAga karanA cAhie, aura hamezaha sacce deva, guru, zAstrakI bhakti karanA cAhie // 35-36 // Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 somasenabhaTTArakaviracita samyaktvake tIna bheda / samyaktvaM trividhaM jJeyaM kSAyikaM caupazAmikam / kSAyopazamikaM ceti uttamAdhamamadhyamam // 37 / / samyaktva tIna prakArakA jAnanA-pahalA kSAyika samyaktva, dUsarA thAyopazamika samyaktva aura tIsarA aupazamika samyaktva / inameMse kSAyika samyaktva uttama hai / kSAyopazamika madhyama hai, aura aupazamika jaghanya hai // 37 / / / tInoM samyagdarzanoMkI utpatti / mithyaasmymithyaatvsmykprkRtystryH| Adya kaSAyaturya ca catuHprakRtayaH punaH // 38 // kSAyikaM ca kSayAttAsAM zamanAccaupazamikam / mizrAttanmizrasamyaktvamiti mokSapadAyakam // 39 // mithyAtva, samyakmithyAtva aura samyaktvaprakRti, ye tIna; aura anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, ye cAra-isa prakAra sAta karmoMke kSayase kSAyika samyaktva hotA hai| ina sAtoMke upazamase aupazamika samyaktva hotA hai| aura ina sAtoMke kSayopazamase kSAyopazAmika samyaktva hotA hai| ye tInoM hI samyaktva mokSa pradAna karanevAle haiM / / 38-39 // . samyaktvake ATha guNa / uktaMca-saMveu Nivve jiMdA garahA ca uvasamo bhattI / vacchallaM aNukaMpA aguNA huMti sammatta // 40 // saMvega, nirvega, apanI nindA, apanI gardA, upazama, bhakti, vAtsalya aura anukaMpA, ye samyaktvake ATha guNa haiN| cattAri vi khettAiM AugabaMdheNa hoi sammattaM / aNuvvayamahavvayAI Na havai devAugaM mottuM // 41 // chasu hiDimAsu puDhavisu joisavaNabhavaNasavvaitthIsu / vArasamicchovAye sammAiTe Na hodi uvavAdo // 42 // paMcasu thAvaraviyale asaNNiNigoyammi chakkubhogesu / . sammAdiThI jIvo uvavajadi Na NiyameNa // 43 // narakakSetra, tiryagkSetra, manuSyakSetra aura devakSetra, ina cAroM kSetrasambandhI Ayukarmake baMdha jAnepara samyaktvakI utpatti to ho jAtI hai, kintu devAyuko chor3a anya tIna kSetrasaMbaMdhI AyukA baMdha ho jAnepara aNuvrata-dezavirata nAmakA paMcama guNasthAna aura mahAvrata-chaThe sAtaveM guNasthAna nahIM hote| devAyuke baMdha jAnepara to aNuvrata mahAvrata ho jAte haiN| samyagdRSTi marakara ratnaprabhA nAmakI prathama narakabhUmike sivAya bAkIkI chaha pRthviyoMmeM; jyotiSI, vyaMtara aura bhavanavAsI, ina tIna tarahake devoMmeM, aura saba striyoMmeM-devAMganA, manuSyaniyA~ aura tiryaMcaniyA~, ina tIna tarahakI striyoMmeM-isa taraha bAraha mithyAdRSTiyoMke utpanna honeke sthAnoMmeM utpanna nahIM hotaa| ina bAraha sthAnoMmeM niyamase mithyAdRSTi hI marakara paidA hotA hai / hAM, ina sthAnoMmeM utpanna honeke bAda samyaktvotpattikI yogyatA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 287 milanepara unake samyagdarzana ho sakatA hai| samyagdRSTi marakara niyamase pAMca thAvaroM, tIna vikaleMdriyoM, asaMhI paMceMdriyoM, nigodiyoM aura kubhoga-bhUmiyoMmeM bhI utpanna nahIM hotA hai; aura na ina jIvoMmeM samyagdarzana hotA hai / / 41-43 // / kSAyopazamika-samyaktvakA svruup| daMsaNamohudayAdo uppajjai jaM payatthasadahaNaM / calamaliNamagADhaM taM vedagasammattamidi jANe // 44 // darzanamohanIya-samyaktvaprakRtike udayase AtmAmeM jinokta padArthoMkA jo zraddhAna hotA hai use vedaka-kSAyopazamika-samyagdarzana kahate haiM / yaha samyaktva cala, malina aura agAr3harUpa rahatA hai| inakA svarUpa gommaTasAra jIvakAMDase jAnanA / / 44 // __ aupazamika-samyaktvakA lakSaNa / daMsaNamohuvasamado uppajjai jaM payatthasadahaNaM / * uvasamasammattamidaM pasaNNamalapaMkatoyasamaM // 45 // darzana mohanIya-mithyAtvakarma, samyakmithyAtvakarma, samyaktvakarma, anaMtAnubaMdhikrodha, anaMtAnubaMdhimAna, anaMtAnubaMdhimAyA aura anaMtAnubaMdhilobha, ina sAta prakRtiyoMke upazama honese AtmAmeM padArthoM kA jo zraddhAna utpanna hotA hai use aupazamika samyaktva kahate haiN| jaise malina jalameM phiTakar3I vagairahake DAlanese mala nIceko baiTha jAtA hai aura Uparase pAnI nirmala ho jAtA hai. usI taraha yaha samyaktva karma-maloMke phala na denese-udaya na Anese, antarmuhUrtaparyanta nirmala hotA hai // 45 // kSAyika-samyaktvakA svruup| khINe daMsaNamohe jaM saddahaNaM suNimmalaM hoi / taM khAiyasammattaM NicaM kammakkhavaNahedu // 46 // Upara kahe hue sAta prakArake kSaya honepara AtmAmeM jo nirmala padArthakA zraddhAna utpanna hotA hai, use kSAyika-samyaktva kahate haiM / yaha samyaktva nitya hai-ekavAra utpanna hokara phira kabhI nahIM chUTatA hai / yaha karmoMke kSaya karanemeM kAraNa hai // 46 // vayaNahi vi hehi vi iMdiyabhayaANayehi rUvehiM / vIbhacchajugucchAhi vi teloyeNa vi Na caalejjo||47|| yaha samyaktva vacanoMse, hetuoMse, indriyoMko bhaya upajAnevAle rUpoMse, bIbhatsya padArthoke dekhanese. jugupsAse, aura to kyA tIna lokase bhI calAyamAna nahIM hotaa| bhAvArtha-isa samyaktvako bhraSTa karaneke lie kitane hI kAraNa kyoM na mila jAyeM, para to bhI yaha samyaktva kabhI bhI naSTa nahIM hotA hai-hamezaha AtmAmeM prakAzamAna rahatA hai // 47 // dasaNamohakkhavaNA paDhavago kammabhUmijAdo hu| maNujo kevalimUle Nihavago hoi samvattha // 48 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 somasenabhaTTArakaviracitakarmabhUmimeM utpanna huA manuSya hI kevalI athavA zrutakevalIke nikaTa darzana-mohanIyake kSaya karanekA prAraMbha karatA hai aura usakA niSThApana-pUrti saba jagaha karatA hai // 48 // daMsaNamohakkhavide sijjhadi ekkeva tidiyaturiyabhave / ... NAdikkadi turiyabhavaM Na viNassadi sesasammaM vA // 49 // __darzana-mohakA kSaya ho jAnepara eka hI bhavameM mukti ho jAtI hai athavA tIsare yA cauthe bhavameM mukti hotI hai / paraMtu cauthe bhavakA kabhI ullaMghana nahIM hotA-cauthe bhavameM niyamase mukti ho hI jAtI hai| jaise aupazamika samyaktva aura kSAyopazamika samyaktva hokara chUTa jAte haiM, vaise yaha zAyika samyaktva eka bAra hokara kabhI nahIM chUTatA hai / bhAvArtha-jaise kisI manuSyake kSAyika samyaktva huA aura vaha yadi carama-zarIrI hai to usI bhavase mukti ho jAtI hai| isa apekSA eka hI bhavase mukti hotI hai| yadi usake pahale narakakI Ayu baMdha gaI ho to narakako, aura yadi Ayu na baMdhI ho to svargako jAtA hai| vahAMse cyuta ho, manuSya hokara mukti jAtA hai| isa taraha do manuSya-bhava aura eka naraka yA deva-bhava, ina tIna bhavoMmeM mukti calA jAtA hai| yadi kisI manuSyako tiryaca yA manuSyakI AyukA baMdha ho cukaneke bAda kSAyika samyaktva huA hai to vaha marakara bhoga-bhUmimeM manuSya yA tiryaMca-puruSa (puruSa liMgadhArI tiryaca) hotA hai / vahAMse marakara vaha sIdhA svargako jAtA hai / vahAMse vyuta ho manuSya-bhava prApta kara muktiko jAtA hai / isa apekSA cAra bhava hote haiM-eka samyaktva utpanna honekA manuSya-bhava, dUsarA bhogabhUmikA bhava, tIsarA deva-bhava aura cauthA phira manuSya-bhava / dUsare bhavameM kabhI mukti nahIM hotI hai // 49 // vratAddhRSTasya samyaktvaM vartate yadi cetasi / ArdraH sidhyati bhavyaH sa cAritradharaNakSaNe // 50 // jo manuSya cAritrase bhraSTa hai, parantu yadi usakI AtmAmeM samyagdarzana maujUda hai to, vaha bhavya apane pariNAmoMse Ardra hai; isalie vaha niyamase cAritra dhAraNakara niyamase siddhiko prApta hotA hai // 50 // samyaktvakI prshNsaa| .. vidyAvRttasya smbhuutisthitivRddhiphlodyaaH| na santyasati samyaktve bIjAbhAve taroriva // 51 // samyaktvake binA samyagjJAna aura samyakcAritrakI utpatti, sthiti, vRddhi aura mokSaprAptirUpa phalakI prApti nahIM hotI hai| jaise bIjake binA na to vRkSa hI UgatA hai, na usakI pRthvIpara sthiti hI raha sakatI hai, na vaha bar3ha hI pAtA hai, aura na usake phala hI lagate haiN| 51 // na samyaktvasamaM kiJcitraikAlye trijagatyapi / zreyo'zreyazca mithyAtvasamaM nAnyattanUbhRtAm // 52 // tInoM kAloM meM aura tInoM jagatoMmeM prANiyoMkA bhalA karanevAlA samyaktvake barAbara na to koI huA hai, na hai,aura na hogaa| aura mithyAtvake barAbara jIvakA na koI dUsarA duzmana huA,na hai, aura na hogA / ataH mithyAtvako tyAganA cAhie aura samyaktvako grahaNa karanA cAhie // 52 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra durgatAvAyuSoM bandhAtsamyaktvaM yasya jAyate / gaticchedo na tasyAsti tathA'pyalpatarA sthitiH // 53 // jisa manuSyake durgati sambandhI AyukA baMdha ho jAne ke pIche samyaktva hotA hai, usake usa gatikA cheda nahIM hotA-use usa gatimeM avazya jAnA hI par3atA hai / taubhI usake AyukarmakI sthiti bahuta hI thor3I raha jAtI hai / / 53 // samyagdarzanazuddhA nArakatiryaGnapuMsakastrItvAni / duSkulavikRtAlpAyudaridratAM ca vrajanti naapyvtikaaH|| 54 // jo jIva vratoMse rahita haiM, jinake koI tarahakA vrata nahIM hai, kintu samyagdarzanase pavitra haiM, ve marakara naraka aura tiryaMca gatimeM nahIM jAte, strI aura napuMsaka nahIM hote, khoTe kulameM utpanna nahIM hote, vikRta zarIravAle nahIM hote, alpa AyuvAle nahIM hote, aura na daridrI hote haiM / kintu-|| 54 // ojstejovidyaaviiryyshovRddhivijyvibhvsnaathaaH| uttamakulA mahArthA mAnavatilakA bhavanti darzanapUtAH // 55 // ve samyagdarzanase parama pavitra jIva, manuSya-gatimeM bhArI kAntimAna, mahA tejasvI, paripUrNa vidyAvAna, utkRSTazaktizAlI, bhArI yazasvI aura pracura sampattike svAmI hote haiM, uttama kula meM janma lete haiM; dharma, artha, kAma aura mokSakI sAdhanA karanevAle hote haiM, aura manuSyoMmeM, sirake tilakake samAna, zreSTha hote haiM // 55 // aSTaguNapuSTituSTA dRSTiviziSTAH prakRSTazobhAjuSTAH / amarApsarasA pariSadi ciraM ramante jinendrabhaktAH svarge / / 56 // aNimA mahimA laghimA garimA'ntardhAnakAmarUpitvam / prAptiH prAkAmyavazitvazitvApratihatatvamiti vaikriykaaH|| 57 // svargameM ve jinabhakta samyagdRSTi jIva ATha RddhiyoMkI puSTise santuSTa aura pracura zobhAse yukta hote haiM / tathA ve deva aura devAMganAkI sabhAoMmeM bahuta kAlaparyanta AnaMdase krIr3A karate haiN| 1 aNimA, 2 mahimA, 3 laghimA, 4 garimA, 5 aMtardhAna, 6 kAmarUpitva, 7 prApti, 8 prAkAmya 9 vazitva, 10 Izitva, aura 11 apratihatatva, ye gyAraha RddhiyAM haiM, jinameM se svargameM ATha prApta hotI haiM / / 56-57 // navanidhisaptadvayaratnAdhIzAH sarvabhUmipatayazcakram / vatayituM prabhavanti spaSTadRzaH ksstrmaulishekhrcrnnaaH|| 58 // ye samyagdRSTi jIva manuSya-gatimeM aura bhI bhArI prabhAvazAlI hote haiN| yahAM ve navanidhiyoM aura caudaha ratnoMke adhipati hote haiM; SaTkhaMDa pRthvIke svAmI hote haiM, pRthvItalapara ekachatra rAjya karate hai. aura jinake caraNoMmeM battIsa hajAra rAje-mahArAje sira jhukAte haiN| isake alAvA aura bhI kaI tarAke uttama kAryoM ko prAptakara ve isa samyagdarzanake balase muktitaka jAte haiM / / 58 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 somasenabhaTTArakaviracita samyagjJAnakA lkssnn| anyUnamanatiriktaM yAthAtathyaM vinA ca viparItAt / niHsandehaM veda yadAhustajjJAnamAgaminaH // 59 // jo vastusvarUpako jitanA usakA svarUpa hai usase na to nyUna jAnatA hai, na adhika jAnatA hai, aura na viparIta jAnatA hai kintu jaisI usakI asaliyata hai vaisA hI saMdeharahita jAnatA hai, use Agamake vettA puruSa samyagjJAna kahate haiM / bhAvArtha--saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAyarahita vastuke svarUpakA jAnanA samyagjJAna hai // 59 / / prathamAnuyoga-jJAna / prathamAnuyogamAkhyAnaM caritaM purANamapi puNyam / bodhisamAdhinidhAnaM bodhati bodhaH samIcInaH // 6 // jo samyagjJAna, dharma, artha, kAma aura mokSa, ina cAra puruSArthoMkA bhale prakAra nirUpaNa karanevAle puNyamayI (arthAt jinake sunanese puNyakI prApti hotI hai) caritra aura purANako jAnatA hai aura jo ratnatraya tathA dhyAnakA khajAnA hai use prathamAnuyoga-jJAna kahate haiM / bhAvArtha-bhagavAna samantabhadrasvAmI paripUrNa parIkSApradhAnI the / unane haraeka padArthakI khUba acchI taraha jAMca kI hai, jo unake banAye hue AptamImAMsA granthase prakaTa hai| unhIMkA kahanA hai ki, jisameM eka puruSakI jIvanI likhI jAtI hai use carita kahate haiM; aura jisameM tiresaTha zalAkAke puruSoMkI jIvanI likhI jAtI hai use purANa kahate haiM / aise caritra aura purANoMmeM cAroM puruSArthoMkA kathana rahatA hai / ina purANoMke par3hanese par3hanevAloMko puNyakI prApti hotI hai| inake par3hanese ratnatraya aura dhyAnakI prApti hotI hai| isalie purANoMkI avahelanA nahIM karanI cAhie; inheM gappa nahIM sama. jhanA cAhie / ye vastuke vAstavika svarUpako prakaTa karanevAle haiN| isIlie inakA jJAna prathamA. nuyoga nAmakA jJAna hai, aura vaha samyagjJAna hai // 6 // karaNAnuyoga-jJAna / lokAlokavibhatte yugaparivRttezcaturgatInAM ca / Adarzamiva tathA matisvaiti karaNAnuyogaM ca // 61 // josamyagjJAna loka aura alokake vibhAgako, utsarpiNI avasarpiNI-rUpa yugoMkI ulaTA-palaTIko aura cAroM gatiyoMkI vyavasthAko darpaNakI bhAMti spaSTa dikhAtA hai use karaNAnuyoga jJAna kahate haiN| bhAvArtha-jaise darpaNa apane sAmane rakkhe padArthako spaSTa dikhAtA hai vaisa hI karaNAnuyoga zAstra ina bAtoMko spaSTa dikhAte haiM / inake jJAnako karaNAnuyoga-jJAna kahate haiM / 61 // caraNAnuyoga-jJAna / gRhamedhyanagArANAM cAritrotpattivRddhirakSAMgam / caraNAnuyogasamayaM samyagjJAnaM vijAnAti // 62 // samyagjJAna, gRhasthoM aura muniyoMke cAritrakI utpatti, vRddhi aura rakSAke kAraNa caraNAnuyoga zAbako jAnatA hai / bhAvArtha-jisameM muni aura gRhasthoMke cAritrakA kathana ho, usakI vRddhi aura Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | rakSAkA upAya batAyA gayA ho vaha caraNAnuyoga zAstra hai| isa zAstrake jJAnako caraNAnuyoga-zAna kahate haiM; aura yaha jJAna, samyagjJAna hai // 62 // - jJAna / dravyAnuyoga- i jIvAjIvasutattve puNyApuNye ca bandhamokSau ca / dravyAnuyogadIpaH zrutavidyAlokamatanute // 63 // dravyAnuyoga nAmakA dIpaka, jIva, ajIva sutattvoMko, puNya aura pApako, baMdha aura mokSako tathA zrutavidyA-bhAvazrutake prakAzako vistAratA hai / bhAvArtha - jinameM mukhya karake ina viSayoMkA varNana ho use dravyAnuyoga - zAstra kahate haiM / inake jJAnakA nAma dravyAnuyoga - jJAna hai / yaha jJAna bhI samyagjJAna hai / sArAMza--ye cAroM jAtike zAstra samyakzAstra haiM, aura inakA jJAna samyagjJAna hai / samyakcAritra | hiMsAnRtacauryebhyo maithuna sevAparigrahAbhyAM ca / pApAlikAbhyo viratiH saMjJasya cAritram // 64 // 291 pApAsrava ke kAraNa hiMsA, jhUTha, caurI, kuzIla sevana aura parigraha, ina pAMca pApoMse virakta honA samyagjJAniyoMkA cAritra hai || 64 // sakalaM vikalaM caraNaM tatsakalaM sarva saMgaviratAnAm / anagArANAM vikalaM sAgArANAM sasaMgAnAm // 65 // yaha cAritra do prakArakA hai, eka sakala cAritra aura dUsarA vikala- ekadeza cAritra / sakala cAritra saba tarahake parigrahoMse rahita mahAmuniyoMke hotA hai ! aura vikala cAritra parigrahayukta gRhasthoMke hotA hai || 65 // sAMgAra-gRhasthakA lakSaNa / anAthavidyAdoSotthacatuH saMjJAjvarAturAH / zazvatsajjJAnavimukhAH sAgArA viSayonmukhAH // 66 // bhaya, jo anAdikAlIna avidyArUpa vAta, pitta aura kapha, ina tIna doSoMse utpanna hue AhAra, maithuna aura parigraha, ina cAra saMjJArUpI jvarase pIr3ita haiM, ataeva sadA apane AtmajJAnase vimukha haiM aura sAMsArika viSayoMmeM lIna haiM, ve sAgAra - ghara - kuTuMba meM rahanevAle gRhastha hote haiM / / 66 // gRhastho mokSamArgastho nirmoho naiva mohavAn / anagAro gRhI zreyAn nirmoho mohino muneH // 67 // jo gRhastha hokara bhI nirmoha hai - ghara - kuTumbAdi meM mamatvapariNAmarahita hai, vaha mokSamArga meM sthita hai | aura jo muni hokara bhI nAnA mohajAla meM phaMsA huA hai vaha mokSamArgama sthita nahIM hai| isalie mohI munise nirmohI gRhastha zreSTha hotA hai / / 67 // samyagdRSTi zrAvakakA lakSaNa aSTamUlaguNAdhAro saptavyasanadUragaH / sadguruvacanAsaktaH samyagdRSTiH sa ucyate // 68 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 somasenabhaTTArakaviracitajo ATha mUlagUNoMkA dhArI hai, sAta vyasanoMkA tyAgI hai aura sadguruke vacoMmeM Asakta hai, vaha samyakadRSTi kahA ATha mUlaguNoM ke nAma / tatrAdau zraddadhajjainImAjJAM hiMsAmapAsitum / madyamAMsamadhUnyu paMcakSIraphalAni ca // 69 // ___ gRhasthoMko sabase pahale jina-AzAkA zraddhAna karate hue hiMsAko tyAganeke lie madya, mAMsa, madhu aura pAMca kSIraphaloMkA tyAga karanA cAhie / inakA svarUpa pahale likha Aye haiM / / 69 // aSTaitAn gRhiNAM mUlaguNAn sthUlavadhAdi vaa| __ phalasthAne smaret dyUtaM madhusthAna ihaiva ca // 70 // bhagavatsomadeva sUri, amRtacaMdra sUri Adi AcArya ina Upara kahe AThoMko mUlagaNa kahate haiN| bhagavAna samantabhadrAcArya pAMca kSIraphaloM ke sthAnameM sthUla-vadhAdike tyAgako arthAt pAMca aNuvratoMkA dhAraNa aura tIna makArake tyAgako aSTa mUlaguNa kahate haiN| aura bhagavajinasenAcArya, samantabhadrasvAmIke batAye hue aSTa mUlaguNoMmeM madhuke sthAnameM jUe ke tyAgako arthAt pAMca aNuvratoMke dhAraNa, madyake tyAga, mAMsake tyAga aura juA khelaneke tyAgako aSTa mUlaguNa kahate haiN| tathA-||70|| mdyplmdhunishaashnpshcphliivirtipnyckaapsnutii| jIvadayA jalagAlanamiti ca kacidaSTamUlaguNAH // 71 // ___ kinhIM kinhIM granthoMmeM madyavirati', mAMsavirati', madhuvirati', rAtribhojana virati', paMca-kSIraphaloMkA tyAge, pAMca AptoMrkA nuti, jIvadA~, aura jala chAnakara pInA, ye ATha mUlaguNa batAye haiM // 71 // __ AcAryoMke batAye hue ina * mUlaguNoMmeM koI virodha nahIM hai / sabakA uddeza vahI hiMsAke tyAgakA hai / jabaki gRhasthoMkA cAritra deza-cAritra hai, aura dezake aneka bhAga hote haiM, taba mUlaguNoMmeM aneka bhedoMkA jaghanya-madhyama-utkRSTa-rUpa ho jAnA AzcaryakAraka nahIM hai / hAM, muniyoMkA cAritra sakala-cAritra hai| unake bAhya mUla cAritrameM kucha bheda nahIM hotaa| girastoMke cAritrameM aneka bheda hote haiN| anyathA vaha deza-cAritra hI nahIM ho sakatA / sabameM uttarottara hiMsAtyAgakI prakarSatA hai / vaha prakarSatA muniyoMke cAritrameM antya darjeko pahuMca jAtI hai / isaliye AcArya bacanoMmeM kucha bhI virodha nahIM samajhanA caahie| gRhiNAM tredhA tiSThatyaNuguNazikSAvatAtmakaM caraNam / paJcatricaturbhedaM trayaM yathAsaMkhyamAkhyAtam // 72 // ... girastoMkA cAritra tIna prakArakA hai-aNuvrata, guNavrata aura zikSAvrata / ye kramase pAMca, tIna aura cAra bhedarUpa haiM !! 72 // pAMca aNuvratoMkA svarUpa / praannaatipaatvitthvyaahaarsteykaammRcchaabhyH| sthUlebhyaH pApebhyo vyuparamaNamaNuvrataM bhavati // 73 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 293 sthUla hiMsA, sthUla jhUTha, sthUla corI, sthUla kuzIla sevana aura sthUla parigraha, ina pAMca pApake tyAga karaneko aNuvrata kahate haiM / / 73 // bhAva - hiMsA | svayamevAtmanA''tmAnaM hinastyAtmA kaSAyavAna / pUrva prANyantarANAM tu pazcAtsyAdvA na vA vadhaH // 74 // yaha AtmA jaba kaSAyayukta hotA hai taba prathama svayaM apane dvArA apanA hI ghAta kara letA hai / pazcAt anya prANiyoMkI hiMsA ho yA na ho / bhAvArtha--krodhAdi kaSAyoM ke utpanna honeko hiMsA kahate hai / jaba yaha AtmA krodha karatA hai taba apanehI svarUpakA ghAta kara letA hai / aisI avasthAmeM bAhya prANoMkA vyaparopaNa-ghAta ho yA na ho, kintu bhAva-hiMsA to ho hI jAtI hai| isalie kaSAyAkA tyAga karanA ucita hai // 74 // bAhya sthUla hiMsAkA tyAga / saGkalpAtkRtakAritamananAdyogatrayasya carasatvAn / na hinasti yattadAhuH sthUlavadhAdviramaNaM nipuNAH // 75 // saMkalpa - pUrvaka mana, vacana, kAya, aura kRta, kArita, anumodanAse trasa jIvoMke nahIM mAraneko nipuNa puruSa sthUla ahiMsANuvrata kahate haiM / / 75 / / ahiMsANuvrata ke pAMca atIcAra / chedanabandhanapIDanamatibhArAropaNaM vyatIcArAH / AhAravAraNA'pi ca sthUlavadhAdvyuparateH paJca // 76 // 'dvipada athavA catuSpada jIvoMke nAka kAna chedanA, unheM rassI vagairaha se bAMdhanA, unheM cAbuka vagairaha se pITanA, unapara unakI zaktise adhika bojha lAdanA, aura unheM khAneko roTI, pAnI, ghAsa vagairaha na denA, ye ahiMsANuvratake pAMca atIcAra haiN| ahiMsANuvrata pAlana karanevAleko ina pAMca atIcAroMkA bhI tyAga karanA cAhie // 76 // satyAzuvratakA svarUpa / sthUlamalIkaM na vadati na parAnnAdayati satyamapi vipade / yattadvadanti santaH sthUlamRSAvAdavairamaNam // 77 // sthUla - moTI jhuMTha na bolanA aura na dUsaroMse bulavAnA, tathA jisake bolanese kisIke Upara vipatti A jAve aisI satya bhI nahIM bolanA, ise sajjana puruSa satyANuvrata kahate haiM // 77 // satyANutrataka pAMca atIcAra ! parivAda raho bhyAkhyApaizunyaM kUTalekha karaNaM ca / nyAsApahAritAspi ca vyatikramAH paJca satyasya // 78 // 'mithyA upadeza denA, kisIke gupta rahasyako prakaTa karanA, cugalI athavA nindA karanA, jhUThI bAteM likhanA, aura "kisIkA dharohara haranA, ye pAMca satyANuvrata ke atIcAra haiM / satyAzuvatIko inakA tyAga karanA cAhie // 78 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 somasenabhaTTArakaviracita acauryANuvratakA svarUpa / nihitaM vA patitaM vA suvismRtaM vA parasvamavisRSTam / na harati yatra ca datte tadakuzacauryAdupAramaNam // 79 // rakkhe hue, gire hue, bhUle hue, athavA gharohararUpa rakkhe hue para dravyako na to svayaM lenA aura na auroMko denA, ise sthUla- caurIse virakta honA- acauryAmukta kahate haiM // 79 // acauryANuvrata ke pAMca atIcAra | cauraprayoga caurArthAdAnavilopasadRzaM sammizrAH / hInAdhikavinimAnaM paJcAsteye vyatIpAtAH // 80 // auroMko caurIkA upAya batAnA, cauroMke dvArA curAI huI vastuoMko lenA, sarakArI AzAko na mAnanA - rAjakIya Taiksako curAnA, adhika mUlyakI vastumeM hIna mUlyakI vastu milAkara beMcanA, aura nApane tolane ke gaja, bA~Ta, tarAjU Adi leneke adhika aura deneke kamatI rakhanA, ye pAMca acauryANutra ke atIcAra haiN| acauryANuvratIko inakA tyAga karanA cAhie // 80 // brahmacaryANutratakA lakSaNa | na ca paradArAn gacchati na parAn gamayati ca pApabhIteryat / sA paradAranivRttiH svadAra santoSanAmApi // 81 // pApake bhayase na to khuda parastrI ke sAtha samAgama karatA hai aura na dUsaroMko karAtA hai, so paradAranivRtti vrata hai / isakA dUsarA nAma svadArasaMtoSa bhI hai // 81 // brahmacarya vrata ke pAMca atIcAra / anyavivAha karaNAnaGgakrIDA viTatvavipulatRSaH / itvarikAgamanaM cAsmarasya paJca vyatIcArAH // 82 // auroMke putra-putriyoMkA vivAha karanA, kAmabhogake aMgoMko chor3a bhinna aMgoMdvArA kAmakrIr3A karanA, caikAra, bhakArAdi bhaMDa vacana bolanA, kAmasevanameM adhika lAlasA karanA aura parigrahIta kiMvA aparigrahIta vyabhicAriNI striyoMke pAsa gamana karanA, ye pAMca brahmacaryANutratake atIcAra haiN| brahmacaryANutratIko inakA tyAga karanA cAhie || 82 // parigrahaparimANa vratakA svarUpa / ghanadhAnyAdigranthaM parimAya tato'dhikeSu nispRhatA / parimitaparigrahaH syAdicchA parimANanAmA'pi // 83 // dhana, dhAnya Adi daza prakArake parigrahakA parimANa karanA ki itanA rakkheMge, usase adhikakI lAlasA na karanA, parigraha - parimANa hai / isakA dUsarA nAma icchA-parimANa bhI hai // 83 // parigrahaparimANavrata ke pAMca atIcAra / ativAhanAtisaMgraha vismayalobhAtibhAravahanAni / parimitaparigrahasya ca vikSepAH paJca lakSyante // 84 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 295 narrrrrrrrrr. ativAhana-lobhavaza manuSya athavA pazuoMko unakI zaktise adhika calAnA; atisaM graha-amuka dhAnyoMmeM adhika munAphA hogA aisA samajha lobhake vazIbhUta hokara unakA adhika saMcaya karanA; vismaya-jo dhAnya yA koI anya vastu thor3e munAphese beMca dI gaI ho athavA jisakA saMgraha svayaM na kara sakA ho, usa padArthako beMcakara kisI dUsarene adhika naphA uThAyA ho, use dekhakara viSAda karanA; lobha-yogya munAphA honepara bhI aura adhika munAphA honekI AkAMkSA karanA; aura ati-bhArAropaNa-lobhake vazase zaktise adhika bojhA lAdanA; ye pAMca parigraha-parimANa vratake atIcAra haiN| parigrahaparimANa vratIko inakA tyAga karanA cAhie // 84 // chaha-aNuvrata / vadhAdasatyAJcauryAcca kAmAdgranthAnivartanam / paJcakANunataM rAtribhuktiH SaSThamaNuvratam // 85 // Upara kahe hue hiMsAvirati, asatyavirati, cauryavirati, abrahmavirati, parigrahavirati, ye pAMca aura chaThA rAtribhojanatyAga, isa prakAra chaha aNuvrata hote haiM // 85 // bhAvArtha-rAgAdi bhAvoM kA karanA hiMsA hai / sabhI pApoMmeM rAgAdi bhAva honeke kAraNa sabhI vratoMkA hiMsAviratimeM antarbhAva ho jAtA hai| paraMtu kevala hiMsAke tyAgako kaha denese maMdabaddhi samajha nahIM skte| isalie unako samajhAne vAste jhUTha kA tyAga karanA, corIkA tyAga karanA Adi bheda kara diye haiM / isI taraha zAyada koI aisA bhI samajha leM ki rAtribhojanakA tyAga aNuvratoMmeM nahIM hai, ataH rAtriko bhojana karanA pApa nahIM hai / isase rAtri-bhojana-tyAga nAmake aNuvratako pRthaka kahanA par3A / rAtri bhojanakA hiMsA antarbhAva nahIM ho sakatA, yaha kahanA bhI ThIka nahIM hai| kyoMki yaha kaha cuke haiM ki rAgabhAvakA nAma hiMsA hai aura rAtri bhojana karanemeM rAga bhAva bhI adhika hai| ataH jahAM jahAM rAga hai vahAM vahAM hiMsA hai| tathA rAtrimeM bAhya prANiyoMkA ghAta bhI adhika hotA hai / ataH bAhya hiMsA bhI jiyAdA hai| isalie dravyahiMsA aura bhAvahiMsA nokI hI apekSAse rAtribhojanakA hisAmeM atabhAva ho jAtA hai| rAtribhojana karanA. jhaTha bolanA, caurI karanA, maithuna karanA, parigraha rakhanA Adi sabhI AtmAke pariNAmoMke vighAtaka honese hiMsA hI haiN| kevala ziSyoMko bodha karAneke lie bheda-rUpase kahe jAte haiN| ataH loga jo tarka karate haiM ki rAtribhojanakA hiMsAmeM aMtarbhAva nahIM ho sakatA vaha bilakula alIka hai / jaise hiMsAkA svarUpa spaSTa samajhAneke lie jhUTha bolanA, caurI karanA ityAdi bheda judA judA kara diyA hai| vaise hI rAtribhojanakA hiMsAmeM aMtarbhAva honepara bhI koI 2 AcArya ziSyoMkA bhrama dUra karaneke lie usakA hiMsAse pRthak kathana karate haiN| - ahno mukhe'vasAne ca yo dve dve ghaTike tyajet / nizAbhojanadoSajJo'znAtyasau puNyabhojanam // 86 // sUryodayake bAdakI do ghar3I aura sUryAstake pahalekI do ghar3I chor3akara jo bhojana karate haiM-do ghar3I dina car3ha jAneke bAdase lekara do ghar3I dina bAkI rahe takake samayameM jo bhojana karatA hai, rAtrimeM bhojana karaneko mahApApa jAnanevAlA vaha puruSa puNyabhojana karatA hai // 86 // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 somasenabhaTTArakavirAcaita pAMca aNuvrata pAlaneke phala / paJcANuvratanidhayo niratikramaNAH phalanti suralokam / yatrAvadhiraSTaguNA vidyante kAmadA nityam // 87 // atIcAra rahita pAlana kI huI ye pAMca aNuvratarUpI nidhiyAM svargalokako phalatI haiM, jahAMpara avadhijJAna prApta hotA hai aura acche manorathoMko pUrNa karanevAlI aNimA, mahimA Adi ATha RddhiyA~ prApta hotI haiM // 87 // ___ tIna gunnvrt| digvatamanarthadaNDavrataM ca bhogopabhogaparimANam / anubRMhaNAdaguNAnAmAkhyanti guNavatAnyAH // 88 // dikhata, anarthadaMDa vrata aura bhogopabhoga-parimANa vrata, ye tInoM madyatyAga Adi ATha mUlaguNoMkI rakSA karate haiM unako nirmala banAte haiM, isalie gaNadharAdi mahApuruSoMne inheM guNavrata kahA hai // 88 // digbratakA svruup| digvalayaM parigaNitaM kRtvA'to'haM bahina yAsyAmi / iti saGkalpo dikhatamAmRtyaNupApavinivRttya // 89 // sUkSma pApoMkI nivRtti ke lie maraNaparyaMta pUrva Adi dazoM dizAoMmeM amuka parimANake bAhara maiM nahIM jAUMgA, isa tarahake niyama karaleneko digvrata kahate haiM // 89 // makarAkarasaridaTavIgirijanapadayojanAni maryAdAm / pAhurdizAM dazAnAM pratisaMhAre prasiddhAni // 90 // pUrva Adi dazoM dizAoMke tyAga karane meM prasiddha 2 samudra, nadI, aTavI, parvata, deza aura yojana takakI maryAdA-sImA kahI hai / bhAvArtha--amuka amuka dizAmeM amuka amuka samudrase, nadIse, aTavIse, parvatase, dezase yA itane yojanoMse pare ( Age) nahIM jAUMgA, isa taraha parvatA. dikoM takakI sImA kI jAtI hai // 9 // digvirati vratake pAMca atIcAra / UrdhvAdhastAttiryagvyatipAtAH kSetravRddhiravadhInAm / vismaraNaM digvirataratyAzAH paJca manyante // 91 // ajJAna athavA pramAdavaza UparakI sImAkA ullaMghana karanA, nIcekI sImAkA ullaMghana karanA, tithaMgarUpase sImAkA ullaMghana karanA, kI huI maryAdAse kucha kSetra bar3hA lenA, aura maryAdA kI huI mImAkA smaraNa na rakhanA, ye pAMca digvirati vratake atIcAra hai / digvirati vratIko ina atIcAroMkA tyAga karanA cAhie // 91 // ___ anarthadaNDavirati vratakA svarUpa / abhyantaraM digavadherapArthakebhyaH sapApayogebhyaH / .. viramaNamanarthadaNDavrataM viduvratadharAgraNyaH // 92 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trairNakAcAra | 297 vratadhArI puruSoMmeM agresara gaNadharAdi deva, dizAoMkI maryAdAke bhItara bhItara prayojana-rahita pApake kAraNoMse virakta honeko anarthadaNDa- virati vrata kahate haiM / / 92 // anarthadaNDavrata ke pAMca bheda / pApopadezahiMsAdAnApadhyAnaduHzrutIH paJca / mAhuH pramAdacaryAmanarthadaNDAnadaNDadharAH / / 93 / / prayojanarahita kAryoMko na karanevAle puruSa, pApopadeza, hiMsAdAna, apadhyAna, duHzruti aura pramAdacaryA, ina pAMcako anarthadaNDa kahate haiM / bhAvArtha - ina pAMca kAmoMko karanA anarthadaNDa hai // 93 // pApopadeza | tiryaklezavaNijyAhiMsArambhapralambhanAdInAm / kathAprasaGgaprasavaH smartavyaH pApa upadezaH / / 94 // tiryagvaNijyA, klezavaNijyA, hiMsA, AraMbha, pralaMbhana ( ThagAI) Adi kathAoMke prasaMga uThAne ko pApopadeza nAmA anarthadaNDa kahate haiM // 94 // hiMsA - dAna | parazukRpANakhanitrajvalanAyudhagRGgazRGkhalAdInAm / vahatUnAM dAnaM hiMsAdAnaM bruvanti budhAH / / 95 / pharasA, talavAra, kudAlI, ami, Ayudha, sIMga, zAMkala Adi hiMsA ke kAraNoMke dene ko buddhimAna puruSa, hiMsAdAna nAmA anarthadaNDa kahate haiM // 95 // apadhyAna / vadhabandhacchedAderdeSAdrAgAcca parakalatrAdeH / adhyAnamapadhyAnaM zAsati jinazAsane vizadAH / / 96 / / dveSa tathA rAgase dUsarekI strI, putra Adike marajAne, ba~dha jAne, kaTa jAne AdikA cintavanaM karaneko jina-zAsanameM kuzala puruSa apadhyAna nAmA anarthadaNDa kahate haiM // 96 // duHzruti / ArambhasaGgasAhasamithyAtvadveSarAgamadamadanaiH / cetaH kaluSayatAM zrutiravadhInAM duHzrutirbhavati // 97 // AraMbha, parigraha, sAhasa, mithyAtva, dveSa, rAma, mada aura madana ( kAma ) dvArA cittako malina karanevAle zAstroMkA sunanA duHzruti nAmA anarthadaNDa hai / / 97 // pramAdacaryA / kSitisaliladahana pavanArambhaM viphalaM vanaspaticchedam / saraNaM sAraNamapi ca pramAdacaryA prabhASante / / 98 // vinA prayojana jamIna khodanA, pAnI uchAlanA, agni jalAnA, havA karanA, vanaspatI tor3anA, ghUmanA aura auroM ko ghumAnA, ina sabako pramAdacaryA nAmA anarthadaNDa kahate haiM // 98 // 38 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 somasenabhaTTArakaviracita anarthadaNDake atiicaar| kandarpa kautkucyaM maukharyamatisAdhanaM paJca / asamIkSya cAdhikaraNaM vyatItayo'narthadaNDakRdvirateH // 99 // hAsyamizrita cakArAdi vacana bolanA, kAyake dvArA kuceSTA karanA, vRthA bakavAda karanA, binA prayojana bhogopabhogakI sAmagrI bar3hAnA, aura binA vicAre kisI kAryako karanA, ye pAMca anartha daMDavirati vratake atIcAra haiM / anarthadaMDase virakta puruSako inakA tyAga karanA cAhie // 99 // bhogopabhogaparimANa vrata / akSArthAnAM parisaMkhyAnaM bhogopabhogaparimANam / arthavatAmapyavadhI rAgaratInAM tanUkRtaye // 10 // rAga-bhAvoMko ghaTAneke lie parigrahaparimANa vratameM parimANa kiye hue viSayoM se bhI prayojanabhUkha paMceMdriyoM ke viSayoMkA parimANa karanA bhogopabhogaparimANa vrata hai / / 100 // bhoga aura upabhogakA lakSaNa / bhuktvA parihAtavyo bhogo bhuktvA punazca bhoktvyH| upabhogo'zanavasanaprabhRtiH paJcendriyo viSayaH // 101 // bhojana, vastra Adi paMcendriyasambaMdhI viSaya, jo eka vAra bhogakara tyAga dene yogya haiM unheM bhoga, aura jo bhogakara phira bhoganemeM Ate haiM unheM upabhoga kahate haiM // 101 // bhogopabhogaparimANa vratameM vizeSa tyaag| trasahatiparihArArtha kSaudra pizitaM prmaadprihRtye| madhaM ca varjanIyaM jinacaraNau zaraNamupayAtaiH // 102 // jina bhagavAnakI zaraNa grahaNa karanevAle puruSoMko trasajIvoMkI hiMsAkA parihAra karaneke lie madhu aura mAMsakA tathA pramAda dUra karaneke lie madyakA tyAga karanA cAhie / / 102 // alpaphalabahuvidhAtAnmUlakamANi shRnggberaanni| navanItanimbakusumaM kaitakamityevamavaheyam // 103 // jinake bhakSaNa karanese jihvA indriyako phala kama milatA ho aura jIvoMkA ghAta adhika hotA ho aise sacitta adarakha, mUlI, gAjara, tathA makkhana, nIma aura ketakIke phUla, isa tarahakI cIjoMkA bhI tyAga karanA cAhie / bhAvArtha-madya, mAMsAdikokA tyAga yadyapi aSTa mUlyaguNoMke samaya ho kA thA, tathApi phira yahAM bhogopabhoga vratameM bhI inakA tyAga karAyA hai| isalie yahAM inake tyAgase aticAroMkA tyAga samajhanA cAhie / athavA punaH punaH tyAgakA jo kathana kiyA jAtA hai vaha vratazuddhi tathA tyAga karanevAleko smRti banI rahe isalie kiyA jAtA hai|| 1.3 // paMca uMdubara-tyAgakA kaarnn| sUkSmAH sthUlAstathA jIvAH sntyudumbrmdhygaaH| tannimittaM jinoddiSTaM paJcodumbaravarjanam // 104 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dafonecAra 299 1 paMca uduMbaroMmeM sUkSma sthAvarajIva aura sthUla sajIva bahuta hote haiN| isalie ina jIvakI rakSAke nimitta zrojinadevane paMca uduMbara ke tyAganekA upadeza diyA hai / / phala-bhakSaNa- tyAga / 104 // rasasampRktaphalaM yo dazati trasatanurasaizva sammizram / tasya ca mAMsa nivRttirviphalA khalu bhavati puruSasya // jo puruSa sajIvoM ke zArIrika rasase mile hue rasIle phaloMko khAtA hai vrata vyartha hai / bhAvArtha - jina phaloM meM sajIva hoM una phaloMko nahIM khAnA cAhie // 105 // cha jalakI maryAdA | gAlitaM zuddhamapyambu sammUcchati muhUrtataH / ahorAtrAttaduSNaM syAtkAJjikaM dUravahnikam / / 106 // chane hue zuddha aura kisI padArthadvArA vikRta na kiye gaye kue bAvar3Ike jalameM do ghar3Ike bAda trasa jIva utpanna ho jAte haiN| garma kiye hue jalameM eka dina-rAta ke bAda - ATha paharake pIche trasa jIva utpanna ho jAte haiM / aura kAMjikameM ThaMDe ho jAneke bAda hI jIva utpanna ho jAte haiM // 106 // tilataNDulatoyaM ca prAsukaM bhrAmarIgRhe / 105 // usakA mAMsa tyAga na pAnIyaM mataM tasmAnmukhazuddhirna jAyate / / 107 / jisa ghara meM bhikSA ke lie jAte haiM aura caoNvala dhoye hoM vaha pAnI prAsuka hai; yogya nahIM mAnA gayA hai / / 107 / / jala prAzuka karane kI vidhi | elAlavaGgatilataNDulacandanArthaH, karpUrakuMkumatamAlasupalabaizca / suprAsukaM bhavati khAdirabhasmacUrNaiH pAnIyamanipacitaM triphalAkaSAyaiH / / 108 // ilAyacI, lauMga, caMdana, kapUra, kesara, tADavRkSake komala patte, khaira vRkSakI lakar3IkI rAkha tathA triphalA cUrNase, tila cAvaloMke dhonese aura agnimeM garma karanese pAnI prAsuka ho jAtA hai / / 108 / / usako 'bhrAmarI ghara' kahate haiM / aise ghara meM jisase tila parantu usase mukhazuddhi nahIM hotI, isalie vaha pIne " cammada jalaNe he uppajjai viyalatiyaM paMcidiyaM / saMghAne puNa bhutte sIijue maMsavae aicArI // 109 // camar3e ke vartanameM bhare hue pAnI, ghRta vagairaha meM do-iMdriya, tIna-iMdriya, cAra- iMdriya aura pAMcaiMdriya jIva utpanna ho jAte haiM / inako tathA saMdhAna- nIbU, Ama AdikA AcAra khAnese mAMsa tyAga vratameM doSa AtA hai // 109 // 'zikSAvata ke bheda | dezAvakAzikaM vA sAmayikaM proSadhopavAso vA / vaiyAvRttyaM zikSAvratAni catvAri ziSTAni // 110 // 1 noTa - yadyapi kramAnusAra yahAM isa bhogopabhogaparimANa vratake aura Ageke zeSa vratoMke bhI atIcAra kahane cAhie the| paraMtu sAmAnya saMgraha grantha honeke kAraNa nahIM kahe haiM / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa, aura vaiyAvRta, ye cAra zikSAvrata kahe gaye haiM / kAlake parimANase pratidina bar3e bar3e dezoMke kama karaneko dezAvakAzika vrata kahate haiM // 10 // 'dazAvakAzikavratakI maryAdA / gRhahArigrAmANAM kSetranadIdAvaya janAnAM ca / dezAvakAzikasya smaranti sImnAM tapovRddhAH // 111 // tapovRddha gaNadhara di AcArya dezAvakAzika vratakI sImA apanA ghara, galI, grAma, kSetra, nadI, araNya aura yojana takakI batAte haiM // 111 // sAmAyika vrata / Asamayamukti muktaM paJcAghAnAmazeSabhAvena / sarvatra ca sAmayikAH sAmayikaM nAma zaMsanti // 112 // - sAmAyika karanevAle bar3e bar3e RSIzvara mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA dvArA saba jagaha kisI niyata samaya paryanta paMca pApoMke tyAgako sAmAyika vrata kahate haiN| ise hI sAmAnyatayA pAmAyika pratimA samajhanA cAhie // 112 // proSadhopavAsa / parvaNyaSTamyAM ca jJAtavyaH poSadhopavAsastu / caturabhyavahAryANAM pratyAkhyAnaM sdecchaabhiH|| 113 // aSTamI aura catudarzI parvake dina, prazasta bhAvoMse cAra prakArake AhArake tyAgako proSadhopavAsa jAnanA cAhie / yahI sAmAnyatayA proSadhopavAsa nAmakI cauthI pratimA hai // 113 / / vaiyAvRtya / dAnaM vaiyAvRttyaM dharmAya tapodhanAya guNanidhaye / anapekSitopacArApakriyamagRhAya vibhavena // 114 / / samyagdarzanAdi guNoMke khajAne, dravya-bhAva-ghara-rahita tapodhana mahAmuniyoMko, dharmake nimitta, pratyupakArakI kisI tarahakI icchA na rakhate hue, bhArI utsAha ke sAtha dAna denA vaiyAvRttya hai // 114 // vyApattivyapanodaH padayoH saMvAhanaM ca guNarAgAt / vaiyAvRttyaM yAvAnupagraho'nyo'pi saMya manAm // 115 // guNoMmeM prIti dhAraNa kara, una saMyamI mahAmuniyoM kI hara prakArakI Apattiko dUra karanA, unake caraNoMko dabAnA arthAt pAMva-dAbanA, tathA aura bhI jitanAbhara upakAra apanese bana sake karanA, vaiyAvRttya hai // 115 // daanvidhi| navapuNyaiH pratipattiH saptaguNasamAhitena zuddhena / apasUnArambhANAmAryANAmiSyate dAnam // 116 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 301 Agetre zlokameM kahe hue sAta guNa - sahita, zuddha bhAvoMse kUTane, pIsane, cUlhA sulagAne, panI bharane aura buhArI deneke AraMbhase rahita mahAmuniyoMkA navadhA bhakti dvArA Adara satkAra karanAAhAra denA dAna kahA jAtA hai // 116 // nau puNya sthApanamUcaiHsthAnaM pAdodakamarcanaM praNAma / vAkkAyahRdayaiSaNazuddhaya iti navavidhaM puNyam // 117 // AhAra pAnI zuddha hai, Thahariye - Thahariye, isa taraha par3agAhanA, baiThaneko UMcA Asana denA, paira prakSAlana karanA, pUjA karanA, namaskAra karanA, mana-vacana-kAyakI zuddhi rakhanA, aura zuddha AhAra denA, ye nau puNya haiN| ina nau puNyoM-pUrvaka atithiyoM ko AhAra denA cAhie / / 117 // dAtAke sAta guNa / zraddhA bhaktistuSTirvijJAnamalubdhatA kSamA satvam / saptaguNAstaM dAtAraM prazaMsanti / / 118 // jisa dAtAmeM zraddhA, bhakti, saMtoSa, vijJAna, alubdhatA, kSamA aura dhairya, ye sAta guNa haiM, vaha dAtA prazaMsA ke yogya hai // 118 // gyAraha pratimA ! daMsaNavayasamAiyapAsahasacittarAibhatte ya / baMbhAraMbhapariggahaaNumaNumuddiha dezaviradede // 119 // darzanapratimA, vratapratimA, sAmAyika pratimA, proSadhopavAsa pratimA, sacittatyAga pratimA, rAtribhakta tyAga pratimA, brahmacarya pratimA, AraMbhatyAga pratimA, parigrahatyAga pratimA, anumatityAga pratimA, aura uddiSTatyAga pratimA, ye gyAraha pratimAeM haiM, jo dezavirata - paMcama guNasthAnavartI zrAvakoM ke hotI haiM // 119 // darzana sAmAyikamoSadhopavAsakAH / proktAH prAgeva moce'tha sacittavratalakSaNam // 120 // darzana pratimA, vrata pratimA, sAmAyika pratimA aura proSadhopavAsa pratimA, ina cAra pratimAoMkA lakSaNa jo pahale kaha Aye haiM vahI hai / aba sacittatyAga pratimAkA lakSaNa kahate haiM / bhAvArthapahale jo samyagdarzana aura aSTa mUlaguNoM ko kaha Aye haiM use darzanapratimA samajhanA cAhie / niraticAra pAMca vratoM aura sAta zIloMkA pAlanA vrata pratimA hai, jinakA pUrvameM kathana kara Aye haiM / jo sAmAyika - zIlakA pahale lakSaNa kaha Aye haiM vahI saMkSepase sAmAyika pratimA hai / aura jo proSaghopavAsazIla hai vahI proSadhopavAsa pratimA hai / aba pAMcavIM sacitta-tyAga - pratimA kahate haiM // 121 // I mUlaphalazAkazAkhAkarIrakandaprasUnavIjAni / nAmAni yosti so'yaM sacittavirato dayAmUrtiH // 121 // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 . somasenabhaSTrArakaviracita __ jo kacce mUla, phala, zAka, zAkhA, karIra (bAMsakI kauMpala vA kaira arthAt kaira vRkSakA phala), kanda, puSpa aura bIja nahIM khAtA hai vaha dayA mUrti iMdriyoMkI laMpaTatA-rahita puruSa, sacittatyAga pratimAdhArI hai // 121 // sacittatyAgIkI prshNsaa| yena sacitraM tyaktaM durjayajivhA'pi nirjitA tena / jIvadayA tena kRtA jinavacanaM pAlitaM tena // 122 // jisane sacittakA tyAga kara diyA, samajha lo ki, usane apanI durjaya jihvAko bhI jIta liyA, jIvadayAkA pAlana kara liyA aura jina-vacanoMkA bhI paripUrNa pAlana kara liyA // 122 / / prAsuka dravyakA lakSaNa / tattaM mukkaM pakkaM aMbilalavaNena mIsiyaM davvaM / je jeteNa ya chiNNaM taM davvaM phAsuyaM bhaNiyaM // 123 // jo agnise tapAyA gayA ho, sUryakI dhUpa Adise sukhAyA gayA ho, pakA huA ho, khaTAI-namaka milA huA ho, cAkU Adise chinna bhinna kiyA gayA ho vaha saba drabya prAsuka-jIvarahita hai||123|| rAtri-bhukti-tyAga prtimaa|.. __ anaM pAnaM khAdhaM leAM nAnAti yo vibhAvayom / sa ca rAtribhuktivirataH sattveSvanukampamAnamanAH // 124 // . jo rAtameM anna, pAna, khAdya aura lehya, ina cAra prakArake AhAroMko nahIM karatA hai vaha . jIvoMpara dayAlu-citta rAtri-bhojana-tyAga nAmakI pratimAkA dhArI hai / / / 124 // bhAvArtha-mUlAcAra AdimeM anna, pAna, khAdya aura svAdya, ye AhArake cAra bheda kahe haiM / ataH svAdyameM lehyako yA lehyameM svAdyako antarbhAva kara lenA caahie| ina cAroMkA lakSaNa yaha hai / dAla, bhAta, roToko anna -azana kahate haiN| dUdha, jala Adiko peya yA pAna kahate haiN| pUve, pUrI, kacorI, laDDu Adiko khAdya kahate haiN| tathA pAna, supArI, ilAyacI, anAra, saMtare Adiko svAdya kahate haiN| jaise: . maudgaudanAdyamazanaM kSIrajalAyaM mataM jinaiH peyaM / ... tAmbUladADimA svAyaM khAdyaM tvapUpAdyaM // rAtribhojana-tyAgIkI prshNsaa| yo nizi bhuktiM muzcati tenAnazanaM kRtaM ca SaNmAsam / saMvatsarasya madhye nirdiSTaM munivareNeti // 125 // jo puruSa rAtameM nahIM khAtA hai, samajho ki, usane sAlabharameM chaha mAha upavAsa kiye, aisA mani loga kahate haiM // 125 // rAtribhukta vratakA dUsarA svruup| maNavayaNakAyakadikAridANumodehi mehuNaM NavadhA / divamammi jo vivajjadi guNammi sAvao chaho // 126 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| _____ jo mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA, ina nau aMgoMke dvArA dinameM maithuna nahIM karatA hai vaha chaThI pratimAdhArI zrAvaka hai / / 126 / / brahmacarya pratimAkA svarUpa / puvvattaNavavihANaM pi mehuNaM savvadA vivjjNto| icchakahAdiNivattI sattamaM bahmacArI so // 127 // jo Upara kahe hue nau prakArase dina aura rAta donoM samayoMmeM bhaithuna nahIM karatA hai, tathA strI-kathA AdikA tyAgI hai, vaha pUrNa brahmacArI brahmacarya pratimAdhArI sAtavAM zrAvaka hai / / 127 / / brahmacArIke bhed| upanayAvalambI cAdIkSitA guuddhnaisstthikaaH|| zrAvakAdhyayane proktAH paMcadhA brahmacAriNaH // 128 // upanaya brahmacArI, avalaMba brahmacArI, adIkSita brahmacArI, gUDha brahmacArI Ara naiSThika brahmacArI, aise pAMca prakArake brahmacArI hote haiM, jo zrAvakAcAra par3hane ke yogya kahe gae haiM / / 128 // brahmacArI gRhI vAnaprastho bhikSuzca sptme| catvAro ye kriyAbhedAduktA varNavadAzramAH // 129 // -- jaise upAsakAdhyayana nAmake sAtaveM aMgameM kriyAbhedase brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra, ye cAra jude jude varNa kahe gae haiM, vaise hI usI aMgameM kriyAbhedase brahmacArI, gRhI, vAnaprastha aura bhikSu, ye cAra Azrama kahe gae haiM / / 129 // upanayana brahmacArIkA lakSaNa / zrAvakAcArasUtrANAM vicaaraabhyaasttprH| gRhasthadharmazaktazvopanayabrahmacArikaH // 130 // jo prathama zrAvakAcArake sUtroMke vicArane aura abhyAsa karanemeM tatpara rahatA hai aura pazcAt gRhastha-dharma meM praviSTa hotA hai, vaha upanayana brahmacArI hai| bhAvArtha-jo yajJopavIta saMskArase saMskRta hokara guruke pAsa upAsakAdhyayana zAstra par3hatA hai aura vidyA-samApti-paryanta paripUrNa brahmacArI rahatA hai-vidyA samApta ho jAne ke bAda gRhastha-dharmako svIkAra karatA hai-vivAhAdi kArya karatA hai, vaha upanayana brahmacArI hai|| 130 // avalaMbabrahmacArIkA svarUpa / sthitvA kSullakarUpeNa kRtvA''bhyAsaM sadA''game / kuryAdvivAhakaM so'trAvalambabrahmacArikaH // 131 // jo kSullakakA veSa dhAraNakara AgamakA abhyAsa karaneke bAda vivAha karatA hai vaha avalaMba brahmacArI hai // 31 // __ adIkSAbrahmacArIkA lakSaNa / vinA dIkSA vratAsaktaH zAstrAdhyayanatatparaH / paThitvodvAhaM yaH kuryAtso'dIkSAbrahmacArikaH // 132 / / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 somasenabhaTTArakaviracita - jo dIkSA dhAraNa kiye binA hI vratoMmeM Asakta hokara zAstroMkA adhyayana karanemeM tatpara hai, aura zAstra par3ha cukaneke bAda vivAha-saMskAra karatA hai vaha adIkSA brahmacArI hai // 132 / / __gUr3ha brahmacArIkA lakSaNa / A bAlyAcchAstrasatpItaH pitrAdInAM htthaatpunH| paThitvodvAhaM yaH kuryAtsa guuddhbrhmcaarikH||133 // jo bAlakapanase hI zAstroMmeM prIti karatA hai-zAstra kA adhyayana karatA hai aura adhyayana kara cukane ke bAda pitA Adike haThase majabUra hokara vivAha karatA hai vaha gUDha brahmacArI hai // 133 // naiSThika brahmacArIkA lakSaNa / yAvajjIvaM tu sarvastrIsaGgaM karoti no kdaa| . naiSThiko brahmacArI sa ekvstrprigrhH|| 134 // jo janmase lekara jIvanaparyanta kabhI bhI strI saMga nahIM karatA hai vaha eka vastra pahanakara janma bitAnevAlA naiSThika brahmacArI hai| bhAvArtha-naiSThika brahmacArIke sivA bAkIke brahmacArI jo jo avasthAe~ unake lie batAI gaI haiM una una avasthAoMmeM rahakara zAstrAdhyayana kara cukaneke bAda vivAha-saMskAra kara lete haiM, kintu naiSThika brahmacArI vivAha nahIM karatA / yahI ina saboMmeM kriyAbheda hai| isI kriyA-bhedake kAraNase inameM bheda hai // 134 // gRhasthakA svruup| sandhyAdhyayanapUjAdikamesu tatparo mahAn / tyAgI bhogI dayAluzca sadgRhasthaH prakIrtitaH // 135 // jo sandhyA, zAstrasvAdhyAya, pUjA Adi chaha koMmeM tatpara hai, aniSTa vastuoMkA tyAgI hai, iSTa vastuoMkA bhogI hai aura prANiyoMpara dayA karatA hai vaha uttama gRhastha kahA gayA hai // 135 // vAnaprasthakA lakSaNa / pratimaikAdazadhArI dhyaanaadhyynttprH|| mAkaSAyAdvidUrastho vAnaprasthaH prazasyate // 136 // ___ jo gyArahavIM pratimAkA dhArI hai, dhyAna-adhyayanameM tatpara hai, aura krodhAdi kaSAyoMse atyanta dUra hai-kaSAyabhAva nahIM karatA hai, maMda kaSAyI hai, vaha vAnaprastha prazaMsanIya hai // 136 // bhikSukA svarUpa / sarvasaGgaparityakto dharmadhyAnaparAyaNaH / dhyAnI maunI taponiSThaH sa jJAnI bhikSurucyate // 137 // jo bAhya aura AbhyaMtara parigrahakA tyAgI hai, dharma-dhyAnameM lIna rahatA hai, maunavrata rakhatA hai| tapameM niSTha hai vaha jJAnI, bhikSu-muni hai / / 137 // . AraMbhatyAga pratimA / sevAkRSivANijyapramukhArambhato vyuparatiH / maannaatipaathetoryaa'saavaarmbhvinittaattH||138|| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrnnikaacaar| jo jIvoMkI hiMsAke kAraNa naukarI, khetI vagairaha saba tarahake vyApAra Adise virakta hotA hai vaha AraMbhatyAga-pratimA-dhArI zrAvaka hai // 138 // prigrh-tyaag-prtimaa| mottUNa. vatthamettaM pariggahaM jo vivajjade sesN.| tattha vimucchaM Na karedi viyANa so sAvao nnvmo|| 139 // jo pahanane or3haneke vastramAtrako chor3akara bAkIke saba tarahake parigrahoMkA tyAga karatA hai, aura jo vastra apane pAsa hai unameM bhI mamatvapariNAma nahIM karatA hai, vaha navamA parigrahatyAgI zrAvaka hai // 139 // bAhya parigrahake bhed| ...... kSetraM vAstu dhanaM dhAnyaM dAsI daasshctusspdm| . . ...... yAnaM zayyAsanaM kupyaM bhANDaM cati bahidaza // 140 // kSetra, vAstu, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, catuSpada (caupAye ), yAna-zayyA-Asana, kuSya aura bhAMDa, ye daza bAhya parigraha haiM // 140 // - antaraMga parigraha ke bheda / mithyAtvavedahAsyAdiSaTkaSAyacatuSTayam / rAgadveSau ca saGgAH syurantaraGgAzcatudeza // 141 // mithyAtva, veda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga aura dveSa, ye caudaha aMtaraMga parigraha haiM // 141 // bAhyagranthavihInA daridramanujAstu pApataH snti| punarabhyantarasaGgatyAgI loke'tidurlabhI jIvaH // 142 // . ... pApake udayase kaI daridrI manuSya bAhya parigrahase rahita hote haiM, kiMtu abhyantara parigrahakA tyAgI jIva lokameM atyaMta durlabha hai // 142 // .. .. anumati-tyAga pratimA / ..... .. .. puTTo vA puSTo vA Niyagehaparehi sgihkjje| aNumaNaNaM jo Na kuNadi viyANa so sAvavo dasamo // 143 // jo apane strI putra Adike pUchanepara. athavA na pUchanepara kisI taraha. bhI isa lokasaMbaMdhI gharake kAmoM meM apanI rAya nahIM detA hai use anumati-tyAga nAmakA dazavA~ zrAvaka samajhanA cAhie // 143 // uddiSTa-tyAga prtimaa| ekAdazake sthAne sUtkRSTaH zrAvako bhavet dvividhH| vaskhaikadharaH prathamaH kopInaparigraho'nyastu // 144 // gyArahaveM sthAnavartI zrAvaka utkRSTa zrAvaka kahA jAtA hai, jo do tarahakA hai| eka khaMDavastra-dhArI aura dUsarA kaupIna-dhArI // 144 // 39 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasemabhaTTArakaviracitagRhato munivanamitvA gurUpakaNThe vratAni parigRhya / bhikssaashnstpsynnutkRssttshcelkhnndddhrH||145|| jo gharase nikalakara munivanameM jAkara guruke samIpa vrata dhAraNa kara tapazcaraNa karatA huA bhikSAbhojana karatA hai aura khaMDavastradhArI yA kaupInadhArI hai vaha utkRSTa zrAvaka hai // 145 / / athAzAdharaH-svayaM samupaviSTo'dyAtpANipAtre'tha bhAjane / sa zrAvakagraha gatvA pANipAstadaGgaNe // 146 // sthitvA bhikSA dharmalAbhaM bhaNitvA mAthayedvA / maunena darzayitvA'Gga lAbhAlAbhe samo'cirAt // 147 // nigetyAnyagRhaM gacchadbhikSoyuktazca kenacit / bhojanAyArthito'dyAttadbhuktvA yadbhikSita manAk // 148 / / mArthayetAnyathA bhikSAM yAvatsvodarapUraNIm / labheta mAsu yatrAMbhastatra saMzodhya tAM caret // 149 / / paMDitapravara AzAdharajI isa viSayameM kucha vizeSa kahate haiM / isa utkRSTa zrAvakake do bheda haiN| eka kSullaka aura dUsarA ailaka / prathama kSullakake viSaya meM kahate haiM ki vaha baiThakara apane hAtha meM athavA vartanameM bhojana kare / zrAvakake gharapara khAlI hAtha jAve / zrAvakake gharake A~gana meM khar3A raha. kara 'dharma-lAbha ho' aisA kahakara bhikSAkI prArthanA kare athavA maunapUrvaka dAtAko apanA zarIramAtra dikhAkara bhikSA mAMge / bhikSA milane tathA na milanepara rAga-dveSa chor3a samatA-bhAva dhAraNa kare / vahAMse nikalakara dUsare gharame jAve / yadi bhivAke samaya kisI zrAvakane apane gharapara bhojana karaneka prArthanA kI ho to jo kucha use pahale kisI gharapara bhikSA milI ho, prathama use khAkara, bAda usake gharakA anna-bhakSaNa kre| yadi kisIne bhojanakI prArthanA na kI ho to apanA peTa bharane lAyaka bhikSA mAMge / aura jisa zrAvakake gharapara prAsuka jala mila jAya vahIM baiThakara usa bhikSAko dekha-bhAlakara khAve // 146-149 // kaupIno'sau rAtripratimAyogaM karoti niyamena / locaM picchaM dhRtvA bhuGkte hyupavizya pAgipuTe // 150 // dUsarA ailaka zrAvaka phakta kaupIna pahane, niyamase rAtrimeM pratimAyoga dhAraNa kare, lauMca kare, picchI rakkhe, aura baiThakara pANipuTameM bhojana kare // 15 // dezaviratIkA vizeSa ka vya / vIracaryA ca sUryamatimA traikAlyayoganiyamazca / siddhAntarahasyAdAvadhyayana nAsti dezaviratAnAm // 151 / / dezaviratI zrAvakoMko vIracaryA-bhrAmarI-vRttise bhojana karane, dina pratimA, trikAlayogagarmI meM parvatake Upara, varSA meM vRkSake nIce, zItakAlameM nadI-samudrake kinAre athavA cauhaTameM yoga dhAraNa karane aura siddhAMtazAstra, prAyazcittazAstra AdikA adhyayana karanekA adhikAra nahIM hai||15|| Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivnnikaacaar| y by sy y sy sy khy b pny myN sy ym by wwwww wwwmarwarivir AdyAH syuH Sad jaghanyAH syumedhyamAstadanu tryH| zeSoM dvAvuttamAvuktA jaineSu jinazAsane // 152 // ina gyAraha pratimAoM se pahalekI chaha pratimAe~ jaghanya haiM, usake bAda kI tIna madhyama hai, aura bAkIkI do pratimAe~ jainoMke jinokta zAstra meM uttama kahI gaI haiM // 152 / / sadvatAni gurUktAni ceti zrutvopanItavAn / gRhNIyAca yathAzakti amutrAtra sukhAvaham // 153 // isa taraha vaha yajJopavItadhArI zrAvakakA bAlaka, isa loka aura paralokameM sukhadenevAle guru. mukhase sune hue uparokta vratoMko yathAzakti grahaNa kare // 153 // vAdyAdivibhayukto gRhaM gatvA sa dharmadhIH / tAmbUlaiH svajanAn sarvAnmAnayeddharmahetave // 154 // isake bAda vaha dharma-buddhi bAlaka, gAje-bAje Adi vibhavake sAtha gharapara jAkara apane sAre svajanoMkA dharmake hetu tAMbUladvArA satkAra kare // 154 // yajJopavItaM kathitaM munIndra, ratnatrayaM vA vyavahArarUpam / trivargapumbhiArdhiyate manojJa, dharmArthakAmAbhimukhaiH sukhAya // 155 // .isa yajJopavItako munivaroMne bAhya ratnatraya batAyA hai / isalie dharma, artha aura kAmake sanmukha, tInoM vargoM ke manuSyoMko sukhake lie yaha parama pavitra sundara yajJopavIta dhAraNa karanA cAhie // 155 // vidyAbhyAsaH sadA kAryaH satAM madhye subhUSaNam / satpUruSa stvadaM motaM somasenaiH zivAptaye // 156 // manuSyoM ko vidyAkA abhyAsa hamezaha karanA cAhie / yaha vidyA sajjanoMkA bhUSaNa hai / isIkA sajana somadevane sabake kalyANake lie kathana kiyA hai // 156 // ityevaM kathitAni jenasamaye sAravatAni kSitau, ye kurvanti sudharmasaJcitadhiyo dhanyAstu te maanvaaH| saMsa rAmbudhipAragAH zivamukhaM prAptA iva prastutA, devendrAdimurainarAdhipagaNaH zrIsomadadaiH punH|| 157 // isa prakAra jinAgamake anusAra ye uttama vrata kahe gaye haiN| inakA jo dhArmika puruSa sevana karate haiM ve dhanyavAdake pAtra haiN| ve mAnoM saMsAra-samadrase pAra hokara mokSasukhako hI prApta kara cuke haiM, isa taraha iMdrAdi devoM. bar3e bar3e rAjAoM tathA somadevadvArA stavana kiye jAte haiM // 157 // itizrIdharmarasikazAstra trivarNAcAranirUpaNe bhaTTArakazrIsomasenavirAMcate vratasvarUpakathaniyonAma dazamo'dhyAyaH smaaptH| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracitagyArahavA~ adhyAya / vande tvAM jinavarddhamAnamanaghaM dharmadrusaddhIjakaM... karmArAtitamodivAkarasamaM nAnAmuNAlaMkRtam / / syAdvAdodayaparvatAzritataraM sAmantabhadraM vacaH pAyAnaH zivakATirAjamAhitaM nyAyakapAtraM sadA // 1 // dharma-vRkSake bIjabhUta, karma-zatrurUpa agAr3ha andhakArako nAza karaneke lie sUryake samAna, aneka guNoM se alaMkRta aura aghAti-malarahita. zrIvardhamAna paramAtmAko maiM namaskAra karatA huuN| tathA jo syAdvAdarUpI udayAcalapara ArUDha, zivakoTi mahArAjake dvArA pUjyapaneko prApta hue aura nyAyakA eka adbhuta pAtra zrIsamantabhadrake vacana sadA hamArI rakSA kareM // 1 // jinasenamuni natvA vaivAhavidhimutsavam / vakSye purANamArgeNa laukikAcArasiddhaye // 2 // maiM zrIjinasenasvAmIko namaskAra kara, laukika AcaraNakI prAptike lie, purANake anusAra vivAhavidhi nAmake mahotsavakA kathana karatA hUM // 2 // vivAha karaneke yogya knyaa| anyagotrabhavAM kanyAmanAtaGka sulakSaNAm / / AyuSmatI guNADhyAM ca pitRdattAM varedvaraH // 3 // - jo anya gotrakI ho-apane gotrakI na ho, kintu sajAti ho; rogarahita ho,uttama lakSaNoMvAlI ho, dIrgha AyuvAlI ho, vidyA, zIla Adi guNoMse bharI-pUrI ho aura apane pitAdvArA dI huI ho, aisI kanyAke sAtha 'vara' vivAha kare // 3 // - varakA lakSaNa / varo'pi guNavAn zreSTho diirghaayurvyaadhivrjitH|| sukulI tu sadAcAro gRhyate'sau surUpakaH // 4 // ___ vara bhI guNavAn, zreSTha, dIrgha AyuvAlA, nIroga, uttama kulakA, sadAcArI aura rUpavAna honA cAhie // 4 // varake guNa / satyaM zaucaM kSamA tyAgaH prajJaujaH karuNA dmH| prazamA vinayazcAta guNAH sattvAnuSaGgiNaH // 5 // satya, zauca (nirlobhatA), kSamA, tyAga, vidvattA, teja, dayAlutA, iMdriya-nigraha, prathama aura vinaya, ye prANiyoMmeM rahanevAle guNa haiN| inakA bhI varameM honA AvazyakIya hai // 5 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| Ayurvedanwwww varwww ghapuH kAntizca dIptizca lAvaNyaM piyavAkyatA / kalAkuzalatA cAta zarIrAnvayino guNAH // 6 // kulajA tivyovidyaakuttumbruupsmpdH| cAritraM pauruSaM cAta zarIrAnvAyanA guNAH // 7 // acchA suDaula dRr3ha zarIra, kAnti, dIpti, sauMdarya, madhura vacana; kalAoMmeM kuzalatA, uttama kula, uttama jAti, vaya (dIrghAyu), vidyA, parivAra, rUpa, sampatti, cAritra aura poruSa bhanapuMsakatA), ye zarIrasaMbaMdhI guNa haiM, jo varameM hone cAhie // 6-7 // ............. .. pUrvamAyuH parIkSeta pazcAllakSaNameva ca / AyuhInajanAnAM ca lakSaNaiH kiM projanam // 8 // - sabase pahale varakI Ayuko parIkSA karanA cAhie / bAda usameM guNoM kI jAMca karanA ucita hai / kyoMki AyuhIna manuSyoM ke lakSaNoMse phira prayojana hI kyA hai // 8 // ....... ..... tathA vijJAya yatnena zubhAzubhAmati sthitam / lakSaNaM zubhakanyAyAM zubhakanyAM varedvaraH // 9 // isI taraha vara, kanyAke bhI zubha azubha lakSaNoM ko jAnakara, uttama kanyAke sAtha vivAha kare // 5 // azubha lakSaNavAlI kanyAkA phala / mAtaraM pitaraM cApi bhrAtaraM devaraM tthaa| patiM vinAzayenArI lakSaNaiH parivarjitA // 10 // .. lakSaNoMse rahita kulakSaNA kanyA mAtA, pitA, bhAI, devara tathA patikA nAza karanevAlI hotI hai // 10 // kanyAke parIkSA karane yAgya cihna / hastau pAdau parIkSeta aGgulIzca nakhAMstathA / pANirekhAzca jaMghe ca kaTiM nAbhiM tathaiva ca // 11 // UruzcodaramadhyaM ca stanau karNI bhujAvubhau / vakSaHsthalaM lalATaM ca ziraH kezAMstathaiva ca // 12 // romarAni svaraM varNa grIvAM naasaadystthaa| etatsarva parIkSeta sAmudrika vidAryakaH // 13 // sAmudrika zAstrakA vettA puruSa kanyAke donoM hAtha, donoM paira, uMgaliyAM, nakha, hAthoMkI rekhAeM, donoM ghuTane, kaTi, nAbhi, chAtI, udarakA madhyabhAga, stana, kAna, bhujAeM, vakSasthala, lalATa, sira, keza, romAvalI, svara, raMga, gardana tathA nAka Adi sAre aMgoMkI parIkSA kare // 11-13 // . - kanyAke zubhAzubha lkssnn|| . ..... pAdau samAGgulI snigdhau bhUmyAM yadi pratiSThitau / / 1 . komako caiva raktau ca sA kanyA gRhmnnddinii||14|| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita - jisa kanyAke pairoMkI uMgaliyAM barAbara hoM, donoM paira snigdha- cikane hoM, jamIna para rakhane se jyoMkA tyoM jinakA AkAra khiMca jAve, komala hoM aura raktavarga hoM, va bar3hAnevAlI hai // 14 // kanyA gharakI zobhA Ho aMguSThenAtiraktena bhatIraM caiva manyate / -- alpavRttaH patiM hanyAdbahuvRttaH pativratA // 15 // F jisake paira kA aMgUThA khUba lAla ho vaha apane patiko mAnya hotI hai / yadi aMgUThA thor3A gola ho to vaha patikA vinAza karatI hai aura bahuta gola ho to pativratA hotI hai // 15 // unnataizcandravatsaukhyaM musalaizca tathaiva ca / sUcitaiH padmapatraizca putravatyaH striyo matAH // 16 // jisake pairoMkI uMgaliyAM caMdrAkAra hokara UMcI uThI huI hoM, vaha sukha bhoganevAlI hotI hai| tathA mUsala jaisI sIdhI aura kamala jaisI lAla varNa ho to vaha putravatI hotI hai / / 16 / / cakraM padmaM dhvajazchatraM svastikaM vaddhamAnakam / yAsAM pAdeSu dRzyante jJeyAstA rAjayoSitaH // 17 // jinake pairoMmeM cakra, padma, dhujA, chatra, svastika aura vardhamAnaka, ye cihna dekhe jAya~, unheM rAja-rAniyAM samajhanI cAhie // 17 // yasyAH pradezinI cApi aGguSThAdadhikA bhavet / duSkaraM kurute nityaM vidhavA vA bhaviSyati // 18 // jisakI pradezinI -- aMgUTheke pAsakI uMgalI, aMgUThese adhika laMbI ho to samajhanA cAhie ki vaha duSkarma karanevAlI hai / athavA vaha vidhavA hogI / / 18 / / yasyAH pAdatale rekhA tarjanIsuprakAzinI / bhartAraM labhate zIghraM bhartuH prANamiyA bhavet // 19 // jisakI pagatalI meM tarjanI - aMgUThe ke pAsakI uMgalI ke nIcekI rekhA spaSTa dikhatI ho to vaha zIghra pati prApta karatI hai / aura patiko prANoMse bhI pyArI hotI hai / / 59 / / pAde'pi madhyamA yaspAH kSitiM na spRzati yadi / puruSAvatikramya sA tRtIye na gacchati // 20 // jisake pairakI bIcalI uMgalI jamInapara na TikatI ho to samajhanA cAhie ki vaha do puruSoM ko chor3akara tIsareke pAsa nahIM jAyagI / / 20 / / aGgulyazvApyatikramya yasyAH pAdapradezinI / kumArI ramate jArayauvane caiva kA kathA // 21 // jisake paira ke aMgUThe ke pAsakI uMgalI, sArI uMgaliyoMse adhika laMbI ho to vaha kumArI hI yAroMke sAtha ramaNa karatI hai / yauvana avasthA meM vaha kyA karegI isakA to kahanA hI kyA hai // 21 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caivarNikAcAra | pAde madhyamikA caiva unnatA cAdhigacchati / vAmahaste dharejjAraM dakSiNe tu patiM punaH // 22 // jisake pairakI bIca kI uMgalI yadi UMcI ho to vaha yArako bAyeM hAthameM aura patiko dAhine hAtha meM dhAraNa karegI / aisA jAnanA cAhie // 22 // pAde'pyanAmikA yasyA mahIM na spRzati yadi / duHzIlA durbhagA caiva tAM kanyAM parivarjayet // 23 // jisake pairakI anAmikA - chevaTakI uMgalI ke pAsakI uMgalI yadi jamInapara na TikatI ho to samajhanA cAhie ki vaha kanyA vyabhicAriNI - khoTe svabhAvavAlI tathA durbhaga hai| aisI kanyAke sAtha vivAha nahIM karanA cAhiye // 23 // 39 yasyAstvanAmikA -hasvA tAM viduH kalahamiyAm / bhUmi na spRzate yasyAH khAdate sA patidvayam // 24 // jisake pairakI anAmikA ugalI choTI ho to use kalahakAriNI smjho| aura usakI vaha uMgalI yadi jamIna para na TikatI ho to samajho ki vaha kanyA do patiyoMko svAyagI // 24 // pAde kaniSThikA yasyA bhUmiM na spRzate yadi / kumArI ramate jAre yauvane kA vicAraNA // 25 // jisake paira kI kaniSThA chevaTakI uMgalI yadi jamInapara na TikatI ho to vaha ku~vArI hI yAroMse ramatI hai, aisA samajho / na mAlUma yauvanAvasthAmeM vaha kisakA kyA karegI // 25 // unnatA paNiduHzIlA mahApANirdaridratA / ratikliSTA samapANiH suzobhanA // 26 // jisakI pANi ( pairoM ke Uparake donoM taraphake uThe hue bhAga ) UMcI ho to bure svabhAvavAlI athavA vyabhicAriNI, moTI ho to daridrA, laMbI ho to atyanta kleza bhoganevAlI, aura barAbara ho to ati suMdara hai; aisA jAnanA cAhie // 6 // aSTamahiSAkArairbandhana kalahapriyA / nigUDhagulphaiyA nArI sA nArI sukhamedhate / / 27 / / jisakA aMgUThA bhaiMseke AkAra ho to vaha patikA baMdhana karatI hai aura kalahakAriNI hai / tathA jisake gulpha bhItarako dha~se hue hoM dikhate na hoM to vaha nArI paripUrNa sukhI hai, aisA samajhA // 27 // kUrmapRSTha bhagaM yasyAH kRSNaM snigdhaM suzobhanam / dhanadhAnyavatI caiva putrAn sUte na saMzayaH // 28 // jisakI yoni kacchapakI pITha jyoM uThI huI ho, kAlI ho, gudgudI ho, dekhanemeM manohara ho to vaha dhana dhAnya, aura putravAlI hai yA hogii| isameM kucha bhI saMdeha nahIM, aisA samajho // 28 // gambhIranAbhiryA nArI sA nArI sukhamedhate / romabhiH svarNavarNaizca nirvRttAvilIyutA / / 29 / / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita jisakI nAbhi gaharI hoM, jisake zarIrake roma svarNa jaise raMgake hoM, aura jisake peTameM trivalI ho to vaha nArI yA kanyA sukhI hai yA hogI // 29 // 313 * raktajivhA sukhA nArI musalA ca dhanakSayA / zvetA ca janayenmRtyuM kRSNA ca kalahamiyA // 30 // A lAla jIbhavAlI strI sukhI hotI hai, mUsalake AkAra kI jIbhavAlI dhanakA kSaya karanevAlI hotI hai, sapheda jIbhavAlI patikI mRtyu karanevAlI hotI hai aura kAlI jIbhavAlI kalahakAriNI hotI hai // 30 // zvetena tAlunA dAsI duHzIlA kRSNatAlunA / haritena maha pIDA raktatAluH suzobhanA // 31 // sapheda tAluvAlI dAsI hotI hai, kAle tAlubAlI duSTa svabhAvavAlo yA vyabhicAriNI hotI hai, hare tAluvAlI bhArI rogiNI hotI hai aura lAla tAluvAlI acche lakSaNoMvAlI hotI hai // 31 // lalATa tryaGgulaM yasyAH ziroromavivarjitam / nirmalaM ca samaM dIrghamAyurlakSmI sukhamadam // 32 // jisakA lalATa romarahita ho, tIna aMgula caur3A ho, svaccha ho, samAna ho, vaha kanyA dIrghAyu, sampattivAlI aura bharapUra sUkha denevAlI hai / / 32 // pracaNDa pabalA kapAlinI, vivAdakartrI svayamarthacoriNI // AkrandinI saptagRha pravezanI, tyejacca bhAryA dazaputraputriNIm // 33 // jo bhArI pracaMDA ho, balavatI ho, jisakA kapAla bhArI moTA ho, vivAda karanevAlI ho, gharameM se vastue~ curAtI ho, jora jora se cillAnevAlI ho aura sAta gharameM jAtI ho- ghara gharameM DolatI - phiratI - ho, aisI kanyAko, yadi vaha Age calakara daza putra-putrIvAlI bhI kyoM na ho, tau bhI chor3a denI cAhie // 33 // piMgAkSI kUpagallA parapuruSaratA zyAmale coSThajihve lamboSThI lambadantA maviraladazanA sthUlajaMghordhvakezI / gRdhAkSI vRttapRSThirgurupRthujaTharA romazA sarvagAtre - sA kanyA varjanIyA sukhadhanarahitA nindyazIlA pradiSTA // 34 // jisake netra pIle hoM, gAloMpara khaDDe par3ate hoM, parapuruSoM ke sAtha ramaNa karatI ho, oTha aura jIbha jisakI kAlI ho, laMbe oThoMvAlI hoM, dAMta bhI jisake laMbe hoM, dUra-dUra hoM, piNDI moTI ho, keza Uparako uThe hue hoM, gIdha jaisI AMkheM hoM, jisakI pITha gola- kubar3I ho, peTa moTA aura caur3A ho, sAre zarIrameM romAvalI hoM, aisI kanyAkA dUrase hI tyAga karanA caahie| kyoMki aisI kanyA sukha aura dhana se rahita nidya svabhAvavAlI kahI gaI haiM ||34|| vivAha ke yogya kanyA / itthaM lakSaNasaMyuktAMga zivarjitAm / varNaviruddhasantyaktAM subhagAM kanyakAM varet // 35 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 313 jo Upara kahe hue zubha lakSaNoMse yukta ho, patikI janma-rAzise jisakI janma rAzi chaThavIM yA AThavIM na par3atI ho, aura jisakA varNa patike varNase viruddha na ho, aisI subhaga kanyAke sAtha vivAha karanA cAhie // 35 // . rUpavatI svajAtIyA svato ldhvnygotrjaa| bhoktuM bhojayituM yogyA kanyA bahukuTumbinI // 36 // jo rUpavatI ho, apanI jAtikI ho, varase Ayu aura zarIra meM choTI ho, dUsare gotakI ho, aura jisake kuTuMbameM bahutase strI-puruSa hoM, aisI kanyA vivAhake yogya hotI hai / / 36 / / sutAM pitRSvasuzcaiva nijamAtulakanyakAm / svasAraM nijabhAyaryAyAH pariNetA na pApabhAk // 37 // bhuAkI lar3akIke sAtha, mAmAkI kanyAke sAtha aura sAlIke sAtha vivAha karanevAlA pAtakI nahIM hai / bhAvArtha-jahAM jaisA rivAja ho vahAM vaisA karanA caahie| yaha koI khAsa niyama vAkya nahIM hai| somadevanItimeM mAmAkI kanyAke sAtha vivAha karane meM deza aura kAlakI apekSA batAI hai| yathA "dezakAlApekSo mAtulasambandhaH" / ataH jo ukta saMbaMdha nahIM karate haiM ve Agama vAkyakI ava. helanA karanevAle nahIM haiM / yaha vAkya vidhi-vAkya nahIM hai, kintu yogyatA-sUcaka hai / yogyatA sUcaka vAkya niyAmaka nahIM hote ki aisA karanA hI cAhie // 37 // putrI mAtRbhaginyAzca svagotrajanitA'pi vA / zvazrUsvasA tathaitAsAM varItA pAtakI smRtaH // 38 // apanI mausIkI lar3akI, apane gotakI lar3akI tathA apanI sAsakI bahanake sAtha vivAha karanevAlA pAtakI mAnA gayA hai // 38 // yasyAstu na bhavedbhAtA na vijJAyata vA pitA / nopayaccheta tAM prAjJaH putrikAM dharmazaGkayA // 39 // jisa kanyAke bhAI athavA pitA na ho usa kanyAse dharmakI hAni honekI AzaMkA honeke kAraNa buddhimAna puruSa vivAha na kare // 39 // svavayaso'dhikAM varSagannatAM vA shriirtH| guruputrIM varenaiva mAtRvatparikIrtitA // 40 // apanese umara meM bar3I ho, apane zarIrase UMcI ho tathA gurukI putrI ho to inake sAtha vivAha na kare / kyoMki ye mAtAke samAna mAnI gaI haiM // 40 // vivAhake pAMca aNg| vAgdAnaM ca pradAnaM ca varaNaM pANipIDanam / saptapadIti paJcAMgo vivAhaH parikIrtitaH // 41 // vAgdAna, pradAna, varaNa, pANigrahaNa aura saptapadI, ye vivAhake pAMca aMga kahe gae haiM // 41 // 40 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 somasenabhaTTArakaviracita vaagdaanm-vaagdaan| vivAhamAsataH pUrva vAgdAnaM kriyate budhaiH| kalazena samAyuktaM sampUjya gaNanAyakam // 42 // sannidhau dvijadevAnAM kanyA mama sutAya te / tvayA'dya kriyatAmadya surUpA dIyate mayA // 43 // putramitrasuhRdragaiH samavetena nizcitam / kAyena manasA vAcA sampItyA dharmaddhaye // 44 // vivAha-mahImese pahale vAgdAna karanA caahie| usa samaya kalazakI aura gaNanAyaka-AcAryakI pUjA karanA bhI jarUrI hai / kanyAkA pitA varake pitAse prArthanA kare ki maiM Aga, deva aura dvijake saMnikaTa, putra mitra baMdhu bAMdhavoMkI sammatise apanI surUpavatI guNavatI kanyAko dharmakI bar3havArIke nimitta tumhAre putrake lie manase, vacanase, kAyase prItipUrvaka detA hUM; jise Apa svIkAra kIjie // 42--44 // kanyA te mama putrAya svIkRteyaM mayA'dya vai / eteSAM sannidhAveva mama vaMzAbhivRddhaye // 45 // isake badalemeM varakA pitA bole ki maiM Aja ina sabake samakSa apane vaMzakI vRddhi ke nimitta tumhArI kanyAko apane putrake lie svIkAra karatA hUM / / 45 // sambandhagotramuccAye dadyAdvai kanyakAM pitaa| haste piturvarasyAtha tAmbUlaM sAkSataM phalam // 46 // dAsye'haM te'dya putrAya surUpAM mama kanyakAm / AsAdaya vivAhAthai dravyamAMgalikAni ca // 47 // svIkRtA mama putrAya mayA'dya tava putrikaa| saphalaM sAkSataM dadyAdhathAcAraM parasparam // 48 // kanyAkA pitA-saMbaMdha ( pitAmaha Adike nAma) aura gotroMkA uccAraNa kara kanyAko deve aura varake pitAke hAthameM tAMbUla, akSata aura phala deve / tathA kahe ki maiM Aja tumhAre putrake lie apanI sundara kanyAko detA hUM / Apa vivAhake artha maMgala-dravyoMko sampAdana kiijie| isake badalemeM varakA pitA kahe hi maine Aja tumhArI kanyA apane putrake lie svIkAra kI hai / anaMtara laukika athavA jAtIya rivAjake anusAra ApasameM phala akSata puSpa Adi deveM / isa taraha vAgdAna arthAt sagAI kI jAtI hai // 46-48 // ___ atha pradAna-pradAnavidhi / kanyAyA varaNAtpUrva pradAnaM caiva kArayet / sampUjya kanyakAM dadyAdvastrAlaGkArabhUSitAm // 49 / / pradAnaM paTTakUlAdi krnnknntthaadibhuussnnm| ... labdhvA''ziSo'tha viprebhyastebhyo dadyAtphalAni ca // 50 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 315 vAgdAnake bAda aura vivAha samaya honevAlI varaNavidhise pahale kanyAkI pradAnavidhi hotI hai, jo varake pitAkI orase kI jAtI hai| kalaza aura AcAryakI pUjA kara kanyAko vastra-alaM. kAra Adise vibhUSita kare, use uttama kImatI rezamI kapar3e, kAnoMmeM pahanane ke dAgIne, kaMTha meM pahananeke dAgIne, hAtha paira zira Adi sthAnoMmeM pahanane yogya dAgIne deve / anantara brAhmaNoM ke dvArA diye hue AzIrvAdako grahaNa kara unheM (brAhmaNoMko ) phala vagairaha deve| bhAvArtha-sagAIke bAda lar3akIke lie varake pitAkI orase gahanA deneko pradAna-vidhi kahate haiM / / 49-50 // atha varaNaM-varaNavidhi / prArthayedguNasampUrNAn madhuparkeNa pUjitaH / madartha vRNIdhvaM kanyAmiti datvA ca dakSiNAm / / 51 // gotrodbhavasya gotrasya sambandhasyAmukasya ca / naptre pautrAya putrAya hyamukAya varAya vai / / 52 // kanyAyA api gotrasya yathApUrvavaduccaret / naptImatha ca pautrIM ca putrI kanyAM ythaavidhi|| 53 // kanyAsamIpamAgatya brAhmaNaiH saha vai pitaa| ityuktvA bho dvijA yUyaM vRNIdhvaM kanyakAmimAm // 54 // pratyUcuH sajjanAH sava vayaM cainAM vRNImahe / suprayukteti sUktaM vai japeyuH sjjnaasttH|| 55 // madhuparkadvArA pUjA kiyA gayA vara, vratI sadAcArI guNavAn brAhmaNoMkI pradakSiNA dekara, "madartha kanyAM vRNIdhvaM " arthAt " mere lie Apa saba loga milakara kanyA svIkAra karo" aisI prArthanA kare / bAda kanyAkA pitA kanyAke samIpa Akara brAhmaNoM ke sAtha isa prakAra gotroccAraNa kare ki maiM, amuka gotrameM utpanna hue amukakA prapotA, amukakA potA, amukakA putra, amuka nAmavAle varake lie amukakI prapotI, amukakI potI, amukakI lar3akI, amuka nAmavAlI kanyAko detA huuN| he brAhmaNo! Apa loga svIkAra kro| isake badale meM ve saba brAhmaNa loga kaheM ki hama saba isa kanyAko svIkAra karate haiN| bAda sAre sajana "suprayuktA" ityAdi subhASitoMko paDheM // 51-55 // pANipIDana-pANi-pIr3ana-vidhi / dharme cArthe ca kAme ca yukteti caritA tvayA / iyaM gRhNAti pANibhyAM pANIti pANipIDanam // 56 // dharma, artha aura kAma, ina tIna puruSArthose yukta teredvArA varaNa kI huI yaha kanyA tere hAthoMko apane hAthoMse pakar3atI hai / isa taraha pANipIDana-vidhi hotI hai / bhAvArtha-vara-kanyAkA hathalevA jor3ane (paraspara hAtha milAne ) ko pANipIDana kahate haiM // 56 // ... - 1 ina amuka zabdoMkI jagaha vara-kanyAke prapitAmaha AdikA nAma jor3a lenA cAhie / Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 somasenabhaTTArakaviracita atha saptapadI-saptapadI-vidhi / _abhuktAmayatIzAnyAM vadhU saptapadAni tu / sA'bhuktA samayetpUrva dakSiNaM pAdamAtmanaH // 57 // abhuktA (jisane bhojana nahIM kiyA hai ) kanyAko IzAna dizAko ora sAta paiMDa le jAya, aura vaha kanyA bhI prathama apanA dAhinA paira Age bar3hAkara sAta paiMDa jAya / ise saptapadI kahate haiM / bhAvArtha-yaha saMkSepase saptapadIkA lakSaNa hai| sapta paiMDa kisa taraha le jAya aura kisa taraha bhanaya yaha saba prayogavidhi Age kahI gaI hai // 57 // ___ iti prasaMgAt paMcAMgavivAhaH parikIrtitaH--isa taraha prasaMga pAkara vivAhake pAMca aMga lakSaNarUpase kahe gae haiM / prayogavidhi vistArake sAtha Age kaheMge / vizeSavidhi aMkurAropaNa / vivAhasyAtha pUrveyurAcAryoM bandhusaMyutaH / saMsnAto dhautavastrAGgo gRhayajJaM prakalpayet / / 58 // vivAhAhnastu pUrvAhne varaM saMsnApya bhUSaNaiH / vastraizca bhUSayedramyairnizAcUrNAdyalaMkRtam // 59 // saubhAgyavanitAbhizca saha mAtA varasya vA / ghaTadvayaM svayaM dhRtvA vAdhairgacche jalAzayam // 60 // phalagandhAkSataiH puSpaiH sampUjya jaladevatAH / ghaTAn bhRtvA jalaidhRtvA mUni gacchenijAlayam // 61 // tathA''nItamRttikAyAM vapedIjAni mngglaiH| ghaTaM saMsthApya vedhagre zubhadravyaiH samarcayet // 62 // vedyAM gRhAdhidevaM saMsthApya dIpaM prajvAlayet / sAzmAnaM vartulaM nyasyettatpurastantubhirvRtAm // 63 // guDajIrakasAmudraharidrAkSatapuJjakAn / pRthakpaJca tathA kanyAgRhe'pyeSa vidhirbhavet // 64 // ___ vivAha-dinake pahale dina gRhasthAcArya snAna kara aura svaccha dhule hue kapar3e pahanakara purohitajIke sAtha gRhayajJa kare / usI dina prAtaHkAla varako haldI AdikA ubaTana lagAkara aura snAna karAkara vastra-AbhUSaNoMse bhUSita kare / varakI mAtA saubhAgyavatI striyoMke sAtha do kalA apane hAthameM lekara jalAzayapara jAve / vahAM para phala, gaMdha, akSata aura puSpoMse jaladevatAko pUjA kara donoM kalazoMko pAnIse bhare aura aMkurAropaNake lie miTTI khode| donoM kalazoMko sirapara rakhakara aura miTTIko hAthameM lekara apane ghara Ave / usa miTTImeM bIja bove aura eka kalazakA pAnI usameM gere / dUsare kalaza ko vedIke agrabhAgameM rakhakara usakI zubha maMgaladrabyore pUjA kare / vedImeM kuladevatAkI sthApanA kara dIpaka jove / eka pattharakI caukI Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| aura pattharake cAroM tarapha sUta lapeTakara vedIke agrabhAgameM rakkhe / usa para guDa, jIrA, namaka, haldI aura akSata, inake pRthak pRthak pAMca puMja rakkhe / yaha saba aMkurAropaNa-vidhi hai / isI tarahakI vidhi kanyAke ghara bhI kI jAya // 58-64 / / __ usa dina varakA kartavya / varaH snAnAdiyuk pazcAtsvastivAcanapUrvakam / homaM vidhAya bhuJjIta pitrAcAryAdisaMyutaH // 65 // vara snAna Adi kara svastivAcana-pUrvaka gRhayajJa kare / anantara pitA AcArya Adiko sAtha lekara bhojana-pAna kare // 65 // varakA vadhUka gharapara gamana / aparedhuH kRtasnAno dhautavastradharo vrH| svalaMkRtaH sitacchatrapadAtijAtibAndhavaiH // 66 // vRto vadhagRhaM gcchedvaadhvaibhvrjitH|| nIyamAno naraiH prItyA tatrasthaiH kanyakAzritaH // 67 // taNDulAdibhirAkIrNe candrophkAdibhUSite / pavitre zvazurAvAse sajjanairnivasedvaraH // 68 / gamAgamakriyA sarvA vidheyA vanitAdibhiH / dezakulAnusAreNa vRddhastrIbhirnirUpitA // 69 // dUsare dina-vivAhake roja vara snAna kara, dhoye hue svaccha kapar3e aura AbhUSaNa pahanakara sirapara sapheda chatarI lagAkara, naukaroM aura jAtIya bAMdhavoMko sAtha lekara, gAje-bAjeke ThAThasahita vadhU gharapara jAve / kanyA-pakSake sajana prItipUrvaka varako badhAva / anaMtara vara taMdula Adisa AkIrNa, caMdropaka (caMdovA) Adise saje hue zvasurake pavitra gharapara sAthavAle sajanoMke sAtha baiTha jAya / anaMtara deza-kAlake anusAra bur3hI bar3erI striyAM jaisA batAveM usa taraha lAne le jAne AdikI sArI kriyAoMko saba striyAM milakara saMpAdana kareM / / 66-69 // vivAhabhedAH-vivAhake ATha bheda / brAhmo devastathA cASeH praajaaptystthaa''surH| gAndharvo rAkSasazcaiva paizAcazvASTamo'dhamaH // 70 // brAhmavivAha, daivavivAha, ArSavivAha aura prAjApatyavivAha, ye cAra dharmavivAha haiN| aura asura vivAha, gAMdharvavivAha, rAkSasavivAha aura paizAcavivAha, ye cAra adharmyavivAha haiM / evaM kviAhake ATha bheda haiM // 70 // brAhma-vivAha / AchAca cAhayitvA ca zrutazIlavate svayam / AhUya dAnaM kanyAyA brAhmo dharmaH prakIrtitaH // 71 // . Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 somasenabhaTTArakaviracita___ vidvAn aura sadAcArI varako svayaM bulAkara usako aura kanyAko bahumUlya AbhUSaNa pahanA kara kanyA denako brAhmavivAha kahate haiM / / 71 // daiv-vivaah| yajJe tu vitate samyak jinArcAkarma kurvate / alaMkRtya sutAdAnaM daivo dharmaH pracakSyate // 72 // jina-pUjArUpa mahAna anuSThAnakA prAraMbhakara usakI samApti honepara usa jinArcA karAnevAle sAdharmIko vastra-AbhUSaNoMse vibhUSita kara kanyA deneko daivavivAha kahate haiM // 72 // . aarss-vivaah| ekaM vaistrayugaM dve vA varAdAdAya dhrmtH| kanyAmadAnaM vidhivadA! dharmaH sa ucyate // 73 // ____ eka yA do jor3I vastra varase kanyAko dene ke lie dharmanimitta lekara vidhipUrvaka kanyA denA ArSavivAha hai // 73 // prAjApatya-vivAha / sahobhau caratAM dharmamiti taM cAnubhASya tu / kanyApadAnamabhyarcya prAjApatyo vidhiH smRtaH // 74 // kanyA pradAnake samaya 'tuma donoM sAtha sAtha saddharmakA AcaraNa karo' aise vacana kahakara donoMko vastrAbhUSaNase susajita kara kanyA deneko prAjApatyavivAha kahate haiM // 74 // Asura-vivAha / jJAtibhyo draviNaM datvA kanyAyai caiva shktitH| kanyAdAnaM yatkriyate cAsuro dharma ucyate // 75 / / kanyAke pitA Adiko kanyAke lie yathAzakti dhana dekara kanyA lenA so AsuravivAha gaandhrv-vivaah| svacchayA'nyonyasaMyogaH kanyAyAzca varasya ca / gAndharvaH sa tu vijJeyo maithunyaH kAmasambhavaH // 76 // 1 sa brAhmo vivAho yatra varAyAlaGkRtya kanyA pradIyate / 2 sa daivo vivAho yatra yajJArthamatvijaH kanyApradAnameva dkssinnaa| 3 'vastrayugaM' ke sthAnameM 'gomithunaM ' bhI pATha hai, jisakA artha eka gAya aura eka baila hotA hai / varase lekara kanyAko denA yA kanyAke sAtha sAtha eka yA do gomithana denA. ye nyAke sAtha sAtha eka yA do gomithuna denA, ye donoM hI artha svIkAra kiye gae haiM / taduktaM-gomithunapuraHsaraM kanyAdAnAdArSaH / 4 viniyogena kanyApradAnAtprAjApatyaH / tvaM bhava asya mahAbhAgyasya sadharmacAriNIti viniyogH| 5. paNabaMdhena kanyApradAnAdAsuraH / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 319 vara aura kanyAkA apanI icchApUrvaka jo paraspara AliMganAdirUpa saMyoga hai vaha gAMdharvavivAha hai / yaha vivAha mAtA-pitA aura baMdhuoMkI binA sAkSIke kanyA aura varakI abhilASAse hotA hai / ataH yaha kevala maithunya-kAmabhogake lie hotA hai / / 76 // rAkSasa-vivAha / hatvA bhitvA ca chitvA ca krozantI rudatI gRhAt / prasahya kanyAharaNaM rAkSaso vidhirucyate // 77 // 1. kanyA-pakSake logoMko mArakara unake aMgopAMgoMko chedakara, unake prAkAra (parakoTA), durga Adiko tor3a-phoDakara 'hA pitA maiM anAthinI haraNa kI jA rahI huuN|' isa taraha cillAtI huI aura AMsU DAla-DAlakara rotI huI kanyAko jabardastIse haraNa karanA so sakSasIvavAha hai // 77 // __ paizAca-vivAha / muptAM mattAM pramattAM vA raho yatropagacchati / sa pApiSTho vivAhAnAM paizAcaH kathito'STamaH // 78 // soI huI, nazese cUra, apane zIlakI saMrakSAse rahita kanyAke sAtha ekAntameM samAgama karanA pizAcavivAhai hai / yaha vivAha pApakA kAraNa hai, aura saba vivAhoMse niMdya hai // 78 // . kanyAdAnaM nizIthe cedvarAyopoSitAya ca / upoSitaH sutAM dadyAt brAhmAdiSu catuSvepi // 79 // kanyAdAnakA muhUrta rAtrikA ho to brAhma, daiva, ArSa aura prAjApatya, ina cAra dharmya vivAhoMmeM kanyAkA pitA upavAsapUrvaka upoSita ( jisane upavAsa kiyA hai aise) varako kanyA-dAna de||79|| anyamatam-matAntara / kanyAdAnaM nizIthe ceddivA bhojanamAcaret / punaH snAtvA janmantraM pitA kanyAM prayacchatu // 80 // - kanyAdAnakA muhUrta rAtrikA ho to dinameM bhojana-pAna kara le, phira snAna kara maMtrakA jApa kare / pazcAt kanyAkA pitA kanyAdAna de / / 80 // bhuktvA samudhetkanyAM sAvitrIgrahaNaM tthaa| gAndharvAsurayoreva vidhireSa udaahRtH|| 81 // ... vara bhojana-pAna karake kanyAke sAtha vivAha kare aura sAvitrI ( yajJopavIta ) grahaNa kare / yaha bhojana kara vivAha karanekI vidhi gAMdharvavivAha aura asuravivAhameM hI hai; anya vivAhoMmeM nahIM / / 81 // kanyAke bAndhava / pitA pitAmaho mAtA pitRvyo gotriNo guruH| mAtAmaho mAtulo vA kanyAyA bAndhavAHkramAta // 82 // 1 mAtuH piturbandhUnAMcAprAmANyAt parasparAnurAgeNamithaH samavAyAgAMdharvaH / 2 kanyAyAH prasahyAdAnAdrAkSasaH / 3 suptapramattakanyAdAnAtpazAcaH / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 somasenabhaTTArakaviracitapitA, pitAmaha ( pitAkA pitA-AjA kiMvA bAbA), bhAI, pitRvya (cAcA), gotraja manuSya, guru, mAtAmaha (mAtAkA pitA) aura mAmA, ye kanyAke kramase baMdhu haiM / / 82 // __ kanyAkA adhikaar| pitrAdidAtrabhAve tu kanyA kuryAtsvayaMvaram / ityevaM kecidAcAryAH pAhumahati saGkaTe // 83 // vivAha karanevAle pitA, pitAmaha Adi na hoM, to aisI dazA meM kanyA svayaM-apane Apa apamA vivAha kre| aisA koI koI AcArya kahate haiN| yaha vidhi mahAsaMkaTake samaya samajhanA cAhie // 83 // atha vivAhakarma-vivAha-vidhi / kanyAyAH sadanaM gacchet maNDape toraNAnvite / kanyAyA jananI vegAdAgatya pUjayedaram // 84 / / kanyApitrAdibhidatte codumbraadivRksskaiH|| nirmite cAsane samyak sudRssttyoprishedvrH|| 85 // vara kanyAke gharapara jAve / vahAM vaha toraNa Adise susajita maMDapameM kanyAke pitA Adi dvArA bichAye hue aura uduMbara Adi vRkSakI lakar3Ike bane hue takhata-paTTepara baiThe / pazcAt kanyAkI mAtA zIghra Akara varakA Ava-Adara kare // 84-85 / / vara pUjana / tataH prakSAlayetpAdau varasyAyaM vidhAya c| yajJopavItaM mudrAdibhUSA evArpayedvare // 86 // ___ kanyAkA pitA pahale varake paira prakSAlana kara arthya car3hAve / anantara yajJopavIta mudrikA Adi AbhUSaNa usakI bheMTa kare // 86 // vdhuu-puujn| tataH pAcaM samAdAya kanyakAM secyecchnaiH| arghyadAnaM tato datvA kanyakAmapi pUjayet // 87 // vara-pUjAke anantara kanyAkI pUjA kre| vaha isa taraha ki varakA caraNodaka lekara dhIrese kanyAkA abhiSecana kare-kanyAke paira dhove aura eka arghya car3hAve // 87 // arghya-dAna / / tadvaro'pi pradattArkSyamaJjalyA''dAya sAdaram / nirIkSyAGgulirandhestasrAvayedbhAjane zanaiH // 88 // vaha vara, jo arghya kanyAkA pitA usake hAthameM detA hai use bhArI Adarake sAtha apanI aMjalImeM lekara aura usakA acchI taraha nirIkSaNa kara dhIrese aMguliyoMke chedameM hokara pAtrameM kSepaNa kare // 88 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | Acamana / sannAlapAtra sampUrNa pUtazItalavAriNA / tadvabhavedya dattena kuryAdAcamanaM tataH // 89 // isake bAda vara uttama bhRMgAra ( jhArI ) meM bhare hue tathA pahalekI taraha AdarapUrvaka diye hue pavitra aura zItala jalase Acamana kare || 89 // kAMsyatAlAsthitaM tyaktakAMsyapAtrapidhAnakam / prAzayenmadhuparkAryaM dadhi tadvatsamaMtrakam // 90 // 41 anantara UparakA Dhakkana haTAkara, kA~seke vartanameM rakkhA huA dahI aura zakkara, madhuparkakai lie, maMtrapUrvaka, AcamanakI taraha, varako prAzana karAve / vaha maMtra yaha hai: // 90 // maMtra -- OM hrIM bhagavato mahApuruSasya puruSavarapuNDarIkamya parameNa tejasA vyAptalokasya lokottaramaGgalasya maGgalasvarUpasya saMskRtya pAdAvarthenAbhijanenAtukRtyAya udavasitacatvare'bhyAgatAyAbhiyogavayomadhuparkAya samadattisamanvitAyAghyasya pAdyasya vidhimAptAya dadhyamRtaM vizrANyate jAmAtra amuSmai OM / iti mantrayet / isa maMtra ko par3hakara dahI aura zakkarako maMtrita kare / maMtra -- OM namo'rhate bhagavate mukhyamaMgalAya prAptAmRtAya kumAraM dadhyamRtaM mAzayAmi jhaM vaM hnaH a si A u sA svAhA / iti madhupakamantraH / triH prAzayet / yaha maMtra par3hakara tIna vAra dahI aura zakkara prAzana karAve / varako vastrAlaMkAra dAna | 321 mAlAbharaNavastrAdyairalaGkRtya varaM tataH / kanyA bhrAtre pradadyAttadvatraM tena dhRtaM purA // 91 // isa vidhike ho cukane bAda kanyAkA pitA mAlA, AbhUSaNa, vastra Adise varako alaMkRta kare / vara jo kapar3e pahale pahane rahatA hai unheM utArakara kanyAke bhAIko de de / / 91 // kanyAko vastrAlaMkAra dAna | varAnItaistu sadvastrairbhUSaNaizca khagAdibhiH / snAtAmabhojanAM kanyAM pit| 'laGkArayettataH / / 92 // anantara jo snAnakara cukI ho aura bhojana na kiyA ho aisI usa kanyA ko usakA pitA, varakI orase lAye hue vastroM, AbhUSaNoM aura mAlAoMse acchI taraha alaMkRta kare / / 92 / / yajJopavIta grahaNa | punarAcamanaM kRtvA tAmbUlAkSatacandanaiH / yajJopavItavastrANi svIkuryAcca varottamaH // 93 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 somasenabhaTTArakaviracita- isake bAda phira Acamana kara vaha vara kanyAke pitA dvArA diye hue tAMbUla, caMdana, akSata, yajJopavIta aura vastra svIkAra kare // 93 // OM, bhUyAtmupadmanidhisambhavasAravastraM, bhUyAca kalpakujakalpitadivyavaskham // bhUyAtsurezvarasamarpitasAravastraM, bhUyAnmayArpitamidaM ca sukhAya vastram // 94 // yaha vastra denekA maMtra hai / ise par3hakara vastra pradAna kare / / 94 // kanyAyA mAtulastasmAdvaraM dhRtvA kareNa vai / gRhasyAbhyantaraM prApya (?) knyaampyaanyetttH|| 95 // kanyAkA mAmA varako hAtha pakar3akara vedIke pAsa lAve / anantara kanyAko bhI vahAM lAve // 95 // vedikAgre tataH kuryAtsvastikaM sthaNDilAnvitam / pUrvAparadizo ramyaM taNDulapuJjakadvayam // 96 // vedIke agrabhAgameM caukona cabUtarekA AkAra banAkara usapara svastika kheMce / pUrva dizAmeM eka aura pazcima dizAmeM eka aise do cAvaloMke puMja rakkhe // 96 // vedI lakSaNam-vedIkA lakSaNa / vistAritA hastacatuSTayena, hastocchritAM mandiravAmabhAge / stambhazcaturbhiH kRtanirmitAMgAM, vedI vivA pravadanti santaH // 97 // vivAhameM cAra hAtha laMbI, tathA cAra hI hAtha caur3I aura eka hAtha UMcI eka vedI gharake bAeM pasavAr3a banavAve / usake cAroM konoMpara cAra staMbha ( thAMbha) khar3e kare // 97 // anyamataM-dusarA mata / kanyAhastaiH paJcabhiH saptabhivo, vedI kuryAtkUrmapRSThonnatANAm / ramye harSe kArayedvAmabhAge, jAyApatyoraziSo vAcayitvA // 98 // vadhu aura varako AzIrvAda dekara, apane ramaNIya makAnake bAI oga, kanyAke hAthase pAMca hAtha athavA sAtha hAtha laMbI cauDI tathA kaccha kI pIThakI taraha uThI huI eka vedI banavAve // 9 // vratabandhe vedI- upanayanake samayakI vedIkA svruup| pAkpazcimordhvagdaSadkayukta mudIcyayAmyAna padAni paJca / evaMvidhA jyAtiSaratnanirmitA, baToH zatAyubhavatIha vedikA // 99 // upanayana ke samaya pUrva aura pazcima dizAmeM chaha paiMDa laMbI, dakSiNa aura uttara tarapha pAMca peMDa cauDI eka vedI honA cAhie / isa prakArakI jyotiSazAstrake anusAra banavAI huI vedI bAlakako zatAyu-dIrghajIvI karatI hai // 99 // anyamataM-dUsarA mata / AcAryasya padaiH SAbhiH paJcabhirvA'tha saptabhiH / vistRtA caturasrA ca baTorvedI karonnatA // 10 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | 323 upanayana ke samaya AcAryake pairoMse chaha, pAMca athavA sAta paiMDa laMbI caur3I tathA bAlakake hAthase eka hAtha UMcI aisI caukona eka vedI banAI jAya // 100 // lambA bhittirdvihastAM ca sunnatA triMzadaMgulA | pratyak vedyA vivAhe ca vistRtA dvAdazAMgulam // 101 // aSTASTau prakurvIta sopAnAnyatha pArzvayoH / tadagre kalazAkAramiti pUjAvidAM matam // 102 // vedI pazcima bhAga meM eka divAla khar3I kre| jo do hAtha laMbI, tIsa uMgala-savA hAtha UMcI aura bAraha uMgala-eka bilasta caur3I ho / usa divAlake donA aura ATha ATha sopAna ( sIr3hI ) banavAve | una donoM taraphake sopAnoMke sAmane kalazoM jaise AkAra banavAve / aisA pUjAkAroM kA mata hai // 101-102 // atha pIThaM pIThakA pramANa / aSTatriMzAMgulaM dIrghamunnataM syAtgulam / aSTAMgulaM ca vistAraM kuryAdaudumbarAdinA // 103 // ar3atIsa uMgala laMbA, ATha uMgala caur3A aura chaha uMgala UMcA UMbara AdikI lakar3IkA eka paTTA banavAve || 103 // vivAhaH syAdine yasmindivA vA yadi vA nizi / homastatraiva kartavyo yathAnukramaNena tu // 104 // dina meM athavA rAtameM jisa dina vivAha ho, usI dina, jo jo kriyAeM karanekI haiM unheM kramavAra karate hue homa kare // 104 // tAvadvivAho naiva syAdyAvatsaptapadI bhavet / tasmAtsaptapadI kAryAviva he mubhiH smRtA / / 105 // jabataka saptapadI ( bhA~vara ) nahIM hotI tabataka vivAha huA nahIM kahA jAtA / isalie vivAhameM saptapadI avazya honA caahie| aisA muniyoM kA kahanA hai // 10 11 vivAhahome prakrAnte kanyA yadi rajasvalA / trirAtraM dampatI syAtAM pRthakzayyAsanAzinau // 106 // vivAhasaMbaMdhI homa zuru ho jAnepara yadi kanyA rajasvalA ho jAya to tIna zatataka una donoM daMpatiyoM ke zayyA, Asana, bhojana saba judA judA rahanA cAhie / bhAvArtha - rajasvalAke samaya kanyAkI ye saba kriyAeM teharaveM adhyAya meM kahI jAnevAlI rajasvalA vidhike anusAra honI cAhie // 106 // agesni saMsnAtA tAMsmannanau yathAvidhi / vivAhahomaM kuryAttu kanyAdAnAdikaM tathA / / 107 // . cauthe dina jaba vaha kanyA snAna kara cuke taba usI ajhimeM vidhipUrvaka homa kiyA jAya / tathA kanyAdAna Adi vidhi jo raha gaI ho vaha bhI pUrNa kI jAya / / 107 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 somasenabhaTTArakaviracitacaturthImadhye kanyA cedbhaveyadi rajasvalA / trirAtramazucistveSA caturthe'hani zuddhayAta // 108 // pUjAM na homaM kurvIta prAyazcitaM vidhIyate / ......... jinaM sampUjayedbhaktyA puna:mo vidhIyate // 109 // vAgdAna, pradAna, varaNa aura pANipIr3ana, ina cAra kriyAoMmeMse cauthI pANipIr3ana kriyAmeM athavA cauthI arthAt bhItarakI sAtavIM bhAMvarake pahale yAde kanyA rajasvalA ho jAya to vaha tIna rAtataka azuddha rahatI hai aura cauthe dina zuddha hotI hai / tabataka vivAhasaMbaMdhI pUjA aura homa na kiyA jAya, tathA prAyazcitta grahaNa kreN| cauthe dina zuddha ho jAneke bAda bhakibhAvase jinapUjA aura homa phira prAraMbha kiyA jAya // 108-109 // * iti prasaMgAdvedikAdi lakSaNam / arthAt isa taraha prasaMga pAkara vedIkA lakSaNa kahA / ubhayAH pAzveyoH kANDasaMyuktaM puJjapaJcakam / zAlyAdipaJcadhAnyAnAM yAvArakasya sanidhau // 110 // vedIke donoM tarapha chilake sahita zAlI Adi pAMca dhAnyake pAMca pAMca puMja ( muThI) rakkhe / / 110 // pUrvoktarAzya madhye ca tathe pari suvastukam / paTaM prasAye te tatra cAnayedarakanyake // 111 // pUrvokta donoM dhAnyake DheroMke bIcameM eka pardA tAnakara vahAMpara vara aura kanyAko lAveM // 111 // pUrva daktANDularAzau pratyaGmukhA hi kanyakA / pAGmukhaH pazcimerAzAvavaniSThati sadvaraH // 112 // guvAdisajanaiH stotra paThanIyaM jinasya vai / maGgalASTakamityAdi kalyANasukhadAyakam // 113 // kanyAyA vadanaM pazyedvaro varaM ca kanyakA / zubhe lagna satA madhye sukhaprItipravRddhaye // 114 // saguDAn jIrakAnAsye lalATe candanAkSatAn / kaNThe mAlAM kSipettasyAH sA'pi tasya tadA tathA // 115 // pUrva dizAkI orake cAvaloMkI rAzipara pazcimakI tarapha mukha karake kanyA khar3I kI jAya / aura pazcima dizAkI rAzipara pUrvakI ora mukhakara vara khar3A kiyA jAya / isa taraha donoMko khar3A kara AcArya Adi sajana puruSa vara-kanyAko sukhI karanevAle maMgalASTaka Adi jinastotra par3heM / bAda usa pardeko haTAkara vara kanyAkA mukha dekhe aura kanyA varakA mukha dekhe / yaha kriyA zubhalagnameM sajanoMke bIca sukha aura prIti bar3haneke lie kI jAtI hai / isake bAda vara kanyAke mukha meM jIrA aura gur3a de, lalATapara caMdana aura akSata lagAve aura galemeM mAlA pahanAve / tathA kanyA bhI varake mukhameM gur3a aura jIrA deve, lalATapara candana aura akSata lagAve / tathA galemeM mAlA DAH / / 112-115 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | etadgotre prajAtasyaivaitannAmnaH prapautrakaH / asya pautro'sya putraJcApyetadAkhyo'hamityatha // 116 // etadgotre prajAtasyaivaitanAmnaH prapautrikAm / pautrImasyAsya putrImapyetadAkhyAmimAM vRNe // 117 // iti brUyAccaturthI ca prapautrAdipade svake / prayojya vadetkanyAvaraNe samaye varaH // 118 // svapakSaM pUrvamuktvaivamaparaM ca vadanvadet / tvaM vRNISveti vA tubhyaM prayacchAmIti mAtulam // 119 // dakSiNaM pANimetasyAH sasuvarNakSatodakam / pitrA samantrakaM dattaM gRhNIyAtsa prayatnataH // 120 // dharmeNa pAlayetyAdi kanyApitari vaktari / 325 dharmeNa na kAmena pAlayAmItyasau vadet // 121 // kanyAvaraNake samaya vara, isa gotrameM utpanna huA, isakA prapotA, isakA potA, isakA putra isa nAmavAlA maiM, isa gotrameM utpanna huI, isakI prapotI, isakI potI, isakI putrI, isa nAmavAlI isa kanyAko varatA hUM, isa prakAra apane aura kanyAke prapautrAdi cAroM padako jor3akara isa caturthIcAroM bAtoMkA uccAraNa kare | bAda kanyAkA pitA 'tvaM vRNISva' arthAt tuma varo athavA 'tubhyaM prayacchAmi' arthAta tumheM yaha kanyA detA hUM, isa prakAra kheN| jaba kanyAkA pitA aisI prArthanA kare taba varake mAmA vagairaha varapakSake loga tIna vAra isa taraha kaheM ki zrIvatsa gotrameM utpanna hue isake prapote, isake pote, isake lar3ake, devadatta nAmake isa kumArake lie hama saba ApakI kanyA varate haiM / vara taraphake loga jaba aisA kaha cukeM taba kanyApakSake loga 'vRNIdhvaM vRNIdhvaM vRNIdhvaM' arthAt varo, varo, varo, isa taraha tIna vAra kaheM / isake bAda kanyApakSa ke loga kAzyapa gotra meM utpanna huI, isakI prapotI, isakI potI, isakI lar3akI, devadattA nAmakI isa kanyAko Apa varo, isa taraha tIna vAra kaheM / isake badalemeM varapakSa ke loga 'vRNImahe, vRNImahe, vRNImahe,' arthAt varate hai, varate haiM, varate haiM, isa taraha tIna vAra kaheM / pazcAt kanyAkA pitA Age likhe kanyApradAna maMtrako bolakara suvarNa akSata aura gaMdhoda kI dhArA chor3atA huA kanyAkA dAhinA hAtha varake hAthameM soNpe| vaha vara bhI yatnapUrvaka usake hAthako apane hAthase pakar3e | isake bAda kanyAkA pitA dharma, artha aura kAmake sAtha sAtha tuma isa kanyAkA pAlana karanA aisA kahe / isake badale meM vara dharma, artha aura kAmake sAtha sAtha maiM isa kanyAkA pAlana karUMgA, aisA kahe / / 116-121 // kanyAvaraNa maMtra | OM ekena prakAzyena pUrveNa puruSeNa zrIvatsena RSiNA pratIte zrIvatsagotre prajAtAya tasya prapautrAya tasya pautrAya tasya putrAya devadattanAmadheyAya asmai kumArAya bhavataH kanyAM vRNImahe iti varasambandhibhistriH pArthanIyam / tadA kanyAsambandhibhirvRNIdhvamiti triH prativaktavyam / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 somasenabhaTTArakaviracita___OM ekena " ityAdi maMtrako varapakSake loga tIna vAra boleM / usake badale meM kanyApakSake loga 'vRNIdhvaM vRNIdhva vRNIdhvaM ' isa taraha tIna vAra kheN| tataH-OM ekena prakAzena pUrveNa puruSeNa kAzyapena RSiNA pratIte kAzyapagotre manAtAM tasya prapautrIM tasya pautrIM tasya putrI devadattAnAmadheyAM imAM kanyAM vRNIdhvaM iti knyaasmbndhibhitrirvktvym| tadAvarasambandhibhivRNImahe iti prativaktavyam / iti kanyAvara mNtrH| ____isake bAda 'OM ekena prakAzyena ' ityAdi maMtrako kanyA-pakSake loga tIna vAra uccAraNa kareM / isake uttarameM varapakSake manuSya 'vRNImahe vRNImahe vRNImahe' isataraha tIna vAra boleN| kanyAdAna maMtra / -- tatazca kanyApitA-OM namo'rhate bhagavate zrImate varddhamAnAya zrIvalAyurArogyasantAnAbhivardhanaM bhavatu / imAM kanyAmasmai kumArAya dadAmi ivI ivIM kSvI haM saH svAhA / ityanena gandhodakadhArApUrvakaM kanyAmadAnaM kuryAt / ___isake bAda kanyAkA pitA -- OM namo'Ite ' ityAdi maMtra par3hakara gandhodakakI dhAra chor3atA huA kanyA pradAna kre| ___ atha kaMkaNam-kaMkaNa-baMdha / . tristrirAveSTitaM sUtraM nAbhidanne'nayoH pRthak / UdhvaM cAdhaH samAdAya kRtvA paJcaguNaM tataH // 122 // haridrAkalkamAlipya valitvA tatkare'payet / . madanaphaLamanyaM vA maNiM sarveNa yojayet // 123 // vAyaipantraiH samAyuktaM sauvarNa rAjataM pitaa| tAbhyAM to kaMkaNaM haste badhnIyAtAM mithaH kramAt // 124 // vadhU aura varake nAbhipradezake pAsa donoMke cAroM ora satake tIna tIna dhAgeke do phera kare / nIcekI tIna,dhAgekI larakA phera Uparako aura UparakI tIna dhAgekI larakA phera nIceko kare / jo phera nIcekI ora kare use pairoMmeM hokara aura jo uparakI ora kare use mastakapara hokara nikAla le pazcAt use pacaMguNA kare / use haldImeM raMgakara aura baTakara tathA usameM madanaphala yA sone cAMdIkI mudrikA bAMdhakara vadhU-varake hAthameM sauMpa deve / bAda maMtroccAraNa pUrvaka gAje. vAjesahita vadhU varake hAthameM aura vara vadhUke hAthameM kramase usa kaMkaNako bAMdhe / 122-124 / / atha mantraH-kaMkaNa-baMdhana maMtra / - OM jAyApatyoretayorgRhItapANyoretasmAtparamA caturthadivasAdAhosvidAsaptamAdijyAparamasya puruSasya guruNAmupAstirdevatAnAmarthenA'gnihotraM satkAro'bhyAgatAnAM ____1 pacaguNIkI huI eka eka larameM sUtake dhAge chaha hote haiM; evaM pAMca laroMmeM tIsa dhAge ho jAte haiN| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / .. vizrANanaM vanIpakAnAmityevaM vidhAtuM pratijJAyAH sUtrakaMkaNaM sUtravyapadezabhAk rajanIsUtraM mitho maNivandhe praNahyate / kaMkaNasUtrabandhanamantraH / 'OM jAyA patyo ' ityAdi maMtra par3hakara kaMkaNasUtra bAMdhe / vardhApana vidhi | tatazca kulavanitA dampatIparasparahasta pUrNAkSatapuaM mastake trivAraM kSepayet / mantrAH - OM hrIM samyagdarzanAya svAhA / OM vahIM samyagjJAnAya svAhA / OM =hIM samyakcAritrAya svAhA / iti vardhApayet / jaba kanyA ke pitA kI orase kanyAdAna ho cuke, usake bAda eka suvAsinI strI Ave / vaha vara aura kanyAke hAthameM akSata dvekara paraspara eka dUsareke sirapara tIna vAra kSepaNa karAve | <<' OM hrIM " ityAdi maMtra haiM / inako par3hate hue vardhApana karAve / sAyadugvArdrapANibhyAM varastatkanyakAJjalim / dvirunmRjya tatastatra dviH kSitvA dhavalAkSatAn // 125 // sAkSataM svAJjaliM tatra kanyA pitrA niSecitam / zAntyAdyAzIrbhirevaM tu kSipettanmUrdhni sApyatha // mUrdhni taNDula nikSepaH syAdratnatrayamantrataH / kanyA'pyevaM dvirunmRjya mUrdhni kSepAntamAcaret // 126 // 327 127 // prathama vara, apane donoM hAthoMse kanyAkI aMjalimeM do vAra ghI aura dUdha lagAkara do hI vAra akSata kSepaNa kare / anaMtara kanyAkA pitA varake hAthameM ghI aura dUdha lagAkara akSata kSepaNa kare / anantara vara aMjalike una akSatoMko zAnti-maMtra, AzIrvAda-maMtra AdimaMtroMko bolatA huA ratnatrayamaMtradvArA kanyAke sirapara kSepaNa kre| vaha kanyA bhI varake dvArA diye gaye apanI aMjalike akSatoMko varake sirapara kSepaNa kre| isa taraha donoM paraspara meM tIna tIna bAra kreN| anantara isI taraha kanyA bhI varakI aMjalimeM do vAra ghI aura dUdha lagAneko Adi lekara sirapara akSata nikSepaNa takakI kriyA kare | bhAvArtha -- jaise vara apane hAthoMse kanyAkI aMjali meM do vAra ghI aura dUdha lagAkara akSata chor3atA hai, anantara kanyA pitAdvArA apanI aMjali meM diye hue akSatoMko zAnti Adi pAThoMkA uccAraNa karatA huA kanyAke sirapara kSepaNa karatA hai, usI taraha kanyA bhI apane hAthoMse do vAra varakI aMjali meM ghI aura dUdha lagAkara do hI vAra akSata kSepaNa kare / aura apane pitAdvArA apanI aMjali meM do vAra ghI aura dUdha lagAkara kSepaNa kiye gaye akSatoMko zAnti Adi maMtroMkA uccAraNa karatI huI ratnatrayamaMtradvArA varake sirapara tIna vAra kSepaNa kare / vara bhI jo akSata kanyA usakI aMjalI meM kSepaNa karatI haiM unako kanyAke sirapara tIna vAra kSepaNa kare / isa prakAra vardhApana kriyA kare || 125-227 // vivAhavidhi aura homa vidhi | ddhavakhAnvitau tau ca vIkSya pUrNa ghaTadvayam / kuNDAtpratyagdizyAga tyo pavizetAM samAsane / / 128 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 . somasenabhaTTArakaviracitanUtanaudumbare pIThe dhautvstrprsaarite| vAmadakSiNayoH pratyak prAGmukhau' tau sudamatI // 129 // . upAdhyAyastataH kuryAddhomaM sanmantrapUrvakam / mahAvAdyaninAdena maGgalASTakapAThataH // 130 // kanyAyA dakSiNaM pANiM sAMguSThaM svypaanninaa| gRhItvA cAtha vAmasthAM kRtvA'nnAhutI net / / 131 // purastAdvaravadhvozca sthApanAM kuru patrikI (?) / tatazca homakuNDAgre saGkalpaH sUriNocyate // 132 // vadhU aura varakA vastra bAMdhe-gaThajor3A jodd'e| ve donoM jalase bhare do kalaza dekheM / homakuMukI pazcima dizAmeM navIna udaMbara vRkSakI lakaDIkA baiThaneke liye eka pITha-paTTA bichAve / usapara dhoyA huA sApha vastra bichAve / usa para Akara vadhU aura vara baitthe| bAI ora vara aura dAhinI ora vadhU baitthe| donoM pUrva dizAkI tarapha mukha kareM / anantara upAdhyAya maMtroccAraNapUrvaka homa kare / usa samaya bAje bajavAveM aura maMgalASTaka par3heM / anaMtara bhaMgUThe sahita kanyAkA dAhinA hAtha bAyeM hAtha se pakar3akara use bAI tarapha leve aura annakI AhUti deve / anantara vara vadhUke Age aMkurapAtra (jisameM aMkurAropaNa kiyA gayA hai) kI sthApanA kare / anaMtara homakuDake sAmane upAdhyAya saMkalpa par3he // 128-132 // pUrvokta vidhikA krama / puNyAhavAcanAM pazcAtpaJcamaNDalapUjanam / navAnAM devatAnAM ca pUjanaM ca yathAvidhi // 133 // tathaivAghoramantreNa homazca samidhAhutim / lAjAhutiM vadhRhastadvayena ca vareNa ca // 134 // varasya vAmapArve tu kanyAyA upavezanam / zilA sthApyA tayoragre maNDale koSTasaMyutA // 135 // zilAgre sthApitAH sapta pujA akSatasambhavAH / eteSAM purato'tyartha dampatyoH sthApanaM matam // 136 // tato dakSiNapAdasya yo'guSTho yaavrnyjitH| gRhItavyo vareNaiva saptakRtvo muhurmudA // 137 // sthAnAnAM paramANAM ca saptAnAM gunnvttyaa| .. saGkalpena krameNaiva spaSTavyAH sptpunyjkaaH|| 138 // 1 zlokameM ' pratyakprAGmukhau ' pATha hai, jisakA artha pazcima dizA aura pUrva dizAko ora mukha kare, hotA hai| Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / zilAyAH sparzanaM pazcAtkartavyaM tena yatnataH / agneH pradakSiNaM karma sparzanaM tRNaje punaH // 139 // pUrNAhutistataH kAyA samantAdupavezanam / nIrAjanAvaloke ca tathA''karNanamAziSaH // 14 // puNyAhavAcana, paMcamaMDala pUjana aura nava devoMkA pUjana zAstrokta vidhike anusAra kramase kare / tathA aghora maMtradvArA homa kare aura samidhAhuti de / vara aura kanyAke donoM hAthoMse lAjAhuti de / varakI bAI tarapha kanyAko baiThAve / una donoMke sAmaneke maMDalapara eka zilA aura patthara sthApita kare / zilAke Upara akSatake sAta puMja rkkhe| inake sAmane daMpatIko khar3A kare / anaMtara vara, meMdIse raMge hue kanyAke dAhine aMgUTheko pakar3akara 'ye sAta paramasthAna haiN| aisA saMkalpa kara kramase una sAta puMjoMko chuvAve / anaMtara zilA sparzana kare, amikI pradakSiNA deve, suva sparzana kare aura pUrNAhuti deve / pazcAt donoMko baiThA de / baiThakara donoM AratI dekheM aura AzIrvAda suneN| bhAvArtha-Uparake zlokoMmeM jo vidhi batAI thI usa vidhikA yaha krama hai / so jisa kramase vidhi likhI gaI hai usI kramase kare // 133-140 // . puNyAhavAcanakA sNklp| atha vedikAdigbhAge dampatI upavezya bhUmizuddhiM vidhAya puNyAhavAcanAM paThet / maMtra:-OM adya bhagavato mahApuruSasya puruSavarapuNDarIkasya parameNa tejasA vyAptalo. kAlokottamamaGgalasya maGgalasvarUpasya garbhAdhAnAdyupanayanaparyantakriyAsaMskRtasyA sya devadattanAmnaH kumArasyopanItivratasamAptau zAstrasamabhyasanasamAptau samAvartanAnte brahmacaryAzramenetare gRhasthAzramasvIkArArtha agnisAkSikaM devatAsAkSikaM bandhusAkSikaM brAhmaNasAkSikaM pANigrahaNapuraHsaraM kalatre gRhIte sati anayordampatyoH sarvapuSTisampAdanArtha vidhIyamAnasya homakarmaNo nAndImukhe puNyAhavAcanAM kariSye / iti mantreNa puNyAhavAcanAM kRtvA sAjyasamidho homayet / tato vrIhilAjAnahoma kuryAt / __anaMtara vedikAke samIpa vadhU aura varako baiThAkara bhUmizuddhi kare aura puNyAhavAcana pddh'e| tathA ' OM adya bhagavato mahApuruSasya ' ityAdi maMtradvArA puNyAhavAcana karake ghRta aura samidhAkA homa kare / pazcAt dhAnya, lAjA aura annakA homa kare / / ---- saptapadI-maMtra / tataH zilAgrasthApitasaptAkSatapujAgre kareNa kanyAMguSThasparzanam / maMtrA-OM sajjAtaye svAhA / OM sadgArhasthyAya svAhA / OM paramasAmrAjyAya svAhA / OM paramapArivAjyAya svAhA / OM paramasurendrAya svAhA / OM paramAhantyAya svAhA / OM paramanirvANAya svAhA / / iti kanyAMguSThena saptaparamasthAnasparzanamantraH / 42 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 somasenabhaTTArakaviracita ukta vidhike anantara zilAke Upara sthApita kiye hue akSatake puMjoMko vara apane hAtha se kanyAkA dAhinA aMguSTha pakar3akara sparzana karAve / aura 'OM sajjAtaye svAhA' ityAdi maMtra par3he | yaha sapta paramasthAnoM ko kanyAke aMgUThe se sparzana karane kA maMtra hai // 6 // tataH pazcAtpUrNAhutiM ante puNyAhaM nigadya pradakSiNAM kArayet / zAMtidhArA puSpAJjalipraNAmau bhaktyA kSamApanA AziSo bhasmapradAnam / tadyathA OM bhagavatAM mahApuruSANAM tIrthaMkarANAM taddezAnAM gaNadharANAM zeSakevalinAM pAzcAtyakevalinAM bhavanavAsinAmidrA vyantarajyotiSkA indrAH kalpAdhipA indrAH sambhUya sarve'pyAgatA agnikuMDake caturasratrikoNavartulake vA agnIndrasya maulerudghRtaM divyamagniM taMtra praNItendrAdInAM teSAM gArhapatyAhavanIyau dakSiNAgniriti nAmAni tridhA vikalpya hi zrIkhaNDadevadArvAdyaistarAM prajvAlya tAnarhadAdimUrtIn ratnatrayarUpAnviciMtyotsavena mahatA sampUjya pradakSiNIkRtya tato divyaM bhasmAdAya lalATe doH kaNThe hRdaye samAlabhya pramoderan tadvadidAnIM tAnagrIna hutvA divyairdravyaistasmAtpuNyaM bhasma samAhRtamanayordampatyo ( etAbhyAM dampatIbhyAM ) bhavyebhyaH sarvebhyo dIyate tataH zreyo vidheyAt / kalyANaM kriyAt / sarvANyapi bhadrANi pradeyAt / saddharmazrIbalAyurArogyaizvaryAbhidRddhirastu / bhasmapradAnamantro'yam / saptapadIke anaMtara upAdhyAya pUrNAhuti deve / antameM puNyAhavAcana par3he aura vara-vadhUko abhikI pradakSiNA karAve / tathA zAntidhArA, puSpAMjali, praNAma, kSamApanA AzIrvAda, bhasmapradAna Adi kriyAeM kareM / " OM bhagavatAM mahApuruSANAM tIrthakarANAM " ityAdi maMtra par3hakara kuMDameMse bhasma lekara daMpati ko aura upasthita saba sajjanoM ko deve / yaha bhasma pradAna karanekA maMtra hai / AzIrvAda / manorathAH santu manojJasampadaH, satkIrtayaH sampati sambhavantu vaH / vrajantu vighna nidhanaM baliSThA, jinezvara zrIpadapUjanAdvaH // 141 // zAntiH zirodhRtAjinezvarazAsanAnAM, zAntirnirantaratapobharabhAvitAnAm / zAntiH- kaSAyajayajRmbhitavaibhavAnAM, zAntiH svabhAvamahimAnamupAgatAnAm // 142 // jIvantu saMyamasudhArasapAnatRptA, nandantu zuddhasahajodayasuprasannAH / siddhyantu siddhamukhasaGgakRtAbhiyogA, - stItrAstapantu jagatAM tritaye jinAjJAH // 143 // zrI zAntirastu zivamastu jayo'stu nitya - mArogyamastu tava puSTisamRddhirastu / kalyANamastvabhimukhasya ca dRddhirastu dIrghAyurastu kulagotradhanaM sadAstu // 144 // ityAzIdanamAcAryeNa kAryam / ina zlokoMko par3hakara gRhasthAcArya AzIrvAda de / ina AzIrvAdake zlokoMkA bhAva yaha hai ki, manacAhI manoza saMpatti tumhAre hove / tumhArI sukIrti jagatameM phaile / zrI jinadevake caraNakamaloMkI pUjAke prabhAvase tumhAre balavAn se balavAn vighna nAzako prApta hoveM / jinezvaradevake zAsanako dhAraNa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNikAcAra | karanevAloMmeM zAnti ho / jo niraMtara tapazcaraNakI bhAvanA karate haiM-bar3e bar3e mahopavAsAdi tapa karate haiM unameM zAnti ho / kaSAyoM ke jItanese jinakA vaibhava bar3hA car3hA hai unameM zAnti ho / saMyamarUpI rasAsvAdanase tRpta puruSa sadA jIte jAgate raheM / zuddha aura svAbhAvika udayase prasanna puruSa samRddhiko prApta hoveM / jinhoMne siddhi-sukhakI saMgatimeM saMkalpa kara liyA hai ve siddhiko prApta hoveM / jineMdrakI AjJA tIna jagatameM berokaToka vicaraNa kare / tumhArI zAnti ho, tumhArA ziva ho, tumhArI niraMtara jaya ho, tumheM Arogya prApta ho, tumhArI puSTi-samRddhi ho, tumhArA kalyANa ho, sukhakI vRddhi ho, tuma dIrgha Ayu hoo, tumhAre niraMtara kula, gotra aura dhana banA rahe || 141-144 // zirasyakSatapuJjasya dhAraNaM zuddhamAnasam / namaskAro'gnidevasya mUrdhnA praNamanaM param / / 145 // sabhAyAH pUjanaM vastraistAmbUlAdyairvizeSataH / sadA guNavatA cApi dhruvatArAnirIkSaNam // 146 // gRhasyAbhyantare ghaNTAdvayasyApyavalokanam / 331 tathA bandhujanaiH sArdhaM payaH prabhRti bhojanam // 147 // AzIrvAda ho cukane ke anantara vivAha - dIkSAmeM niyukta ve vadhU-vara apane mastaka para akSata dhAraNa kareM, manako nAnA saMkalpa-vikalpoMse rahita zuddha kareM / upAdhyAyako namaskAra kreN| abhidevako sira jhukAkara praNAma kreN| vastra tAMbUla Adi dvArA upasthita sabhyoM kA satkAra kreN| dhruvatArAkA nirIkSaNa kareM / gharake bhItara Ta~gI huI do ghaMTAeM dekheM / aura baMdhujanoMke sAtha sAtha dugdhaM Adi bhojana kareM // 145-147 // tataH prabhRti nityaM ca prabhAte pauSTikaM matam / nizIthe zAntihome'hni caturthe nAgatarpaNam / / 148 // tadagre ca prabhAte ca gRhamaNDapayoH pRthak / sammArjanaM ca kartavyaM mRtsnA gomayalepanam // 149 // pauSTikahomAntarake sakalaiH saha bandhubhizyutoSNISaiH / kAryaM hi paMktibhojanamapyata evAtra tAmbUlam // 150 // I usa dinase lekara pratidina prAtaH kAla ke samaya pauSTika karma kare / rAtrimeM zAnti homa kare 1cauthe dina nAgatarpaNa kare / usake dUsare dina ghara aura maMDapako jhADU buhArI lagAkara sApha karAve / miTTI aura gobara se lipavAve / pauSTika homa ho cukaneke pazcAt sampUrNa baMdhujanoMke sAtha sAtha vara naMge sira paMkti-bhojana kare / pazcAt sabako pAna-supArI Adi deve // 148-150 // vizAle manoze same bhUmibhAge, vivAhasya sanmaNDape zobhamAne / bRhatkarNikaM cASTapatraM supadmaM, saraHsaMyutaM vA caturdvArayuktam // 151 // caturbhistathA'strerupetaM vizeSAdvaraiH paJcacUrNairviracyaiva sAdhu / dadhanmaNDayanpaJca vA karNikAntaH sthitaH pAlikA mUrdhni tasyA vicitram // / 159 / / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 somasenabhaTTArakaviracita navInaM ghaTaM paMcabhizcAruratna,- stathA satyabhirdhAnyakaiH pUryamANam / sadarbha sadUrva pidhAnena yuktaM, vicitreNa saMsthApayeccAru patnI // 153 // vizAla aura manoza samAna-bhUmi-bhAgake Upara jo saMpUrNa zobhA-saMyukta vivAha maMDapa banAyA jAtA hai usapara ATha pAMkhurIkA eka kamala banAve / kamalake bIcameM eka bar3I bhArI karNikA banAve / kamalake cAroM tarapha paSkariNI ( tAlAba ) kA AkAra banAve aura usake cAroM tarapha caukona cAra daravAje banAve / kamalakI paMkhuriyoM aura darabAjoMke Upara pAMca tarahake raMga bhare / kaNikAke bhItara pAMca maMDala kaaddh'e| usapara vadhU pAMca tarahake ratnoM, sAta prakArake dhAnyose bharakara tathA darbha aura dUba rakhakara aura Dhakkana lagAkara eka navIna kalaza rakkhe // 151-53 // daleSvaSTasu prAkprabhRtyAvhayeSu, likhedaSTanAgAn svamaMtraiH prasiddhAn / alaMkRtya sAkSAbahirmaNDalebhyaH, sadIzAnakoNAdiSu prAyazo'mI // 154 // ghaTAH sthApanIyAzcatuHsaMkhyayA'to, mukheSvapyamISAM navAH pallavAzca / pramUnaistathA mAlayA cAruvastraiH, sahAdarzakaiH zobhamAnAn vizeSAt // 155 // bahiH pAksupUrvebhya etebhya eva, svayaM dvArakebhyo gajo lekhanIyaH / sucUrNai yo vA gajastadvadukSA, sapucchaH sazRGgaH saliGgaH sakarNaH // 156 // tathA nairRte kanyakApitrabhISTapratApAdi gotraM tathA'nardizIha / / kakubhyAzugasyaiva gotraM varasya, pratApAdi lekhyaM tathezAnakoNe // 157 // sadityevametanmahAmaNDalaM vezapUjArcanAyoga sadravyapUrNam / amatraistathaivAMkurANAM zubhAnAmalaMkRtya cAcAryasAdhUpadezAt // 158 // sarAge'pi sandhyAbhidhAne hazIha, varasyApi vadhvAH zubhe snAnake vA / dRDhaM cAsanaM yujyate cAdareNa, sumAGgalyavAditragItAdipUrvam // 159 // kriyA nApitasyaiva tailAvamardo, jalasthAnametAddha pazcAdvidheyam / alaMkArazobhA suvastraiH sumAlyai,-stataH sthApanaM pIThayugmaM pRthak vai // 160 // kamalake pUrvAdi AThoM dizAoMke AThoM pattoMpara apane apane maMtroMse prasiddha ATha nAgoM ke citra kheMce / maMDalake bAharake catuSkoNakI, IzAnAdi cAroM vidizAoMke konoMpara cAra kalaza rakkhe / kalazoMke mukhoMko navIna pattoMse, puSpoMse, mAlAoMse, vastroMse tathA darpaNoMse sajAve / cauko. NakI cAroM dizAoMke cAroM daravAjoMpara cUrNake cAra citra kheNce| pUrva dizAke dvArapara hAthIkA citra, dakSiNa-dvArapara ghor3ekA citra, pazcima-dvArapara punaH hAthIkA citra aura uttara-dvArapara pUMcha, sIMga, liMga, karNa AdikI spaSTatAsahita baila kA citra kheMce / nairRtya aura Agneya dizA taraphake koNoMpara kanyAke pitAke abhISTa pratApa Adi gotra likhe tathA vAyavya aura IzAna dizAmeM varake abhISTa pratApa Adi gotra likhe / vahIM maMDalapara jinendra pUjAke yogya uttama uttama dravya rakkhe aura aMku. roMke pAtra aura anya zubha vastuoMse gurUpadezake anusAra maMDalako acchI taraha sajAve / jaba saMdhyAke / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra 333 samaya AkAzameM kucha kucha lAlimA chA jAya taba vahIM maMDapa vara aura vadhUke snAna ke lie cUrNake do Asana kha~ce, una AsanoMpara do paTTe bichAveM / unapara vadhU aura varako baiThAkara kriyA kreN| prathama nAI - taila mardana kare / pazcAt jala snAna karAve / anaMtara vastra, AbhUSaNa, mAlA Adise donoM ko alaMkRta kareM / snAna ke samaya suhAsiniyA~ maMgala gIta gAveM aura bAje bajAnevAle bAje bajAveM !.. // 154 - 160 // atha maMtra:- gaMdha akSata denekA maMtra / OM saddivyagAtrasya gandhadhArAdikcakraM sugandhaM bobhavIti sugandho'pi nijena gandhena surAdayaH sarve bhRzaM jAyante gandhilAH yasya punastaMtanyate hyanantaM jJAnaM darzanaM vIryaM sukhaM ca so'yaM jinendro bhagavAn sarvajJo vItarAgaH parA devatA tatpadorarcitaprArcitapratilabdhA amI gandhA bhAle bhujayoH kaNThe hRtpradeze tripuNDrAdirUpeNa bhAktikaiH prazrayeNa sandhAyante te bhavantu sarvasmA api zreyase lAbhe ( bhAle ) sandhAritA akSatA apyevaM bhavantu / iti gandhAkSatapradAnamatraH / 1 yaha gaMdha akSata denekA maMtra hai / ise par3hakara sabako gaMdha-akSata denA caahie| gaMdhako lalATa para, donoM bhujAoM para, galepara aura hRdaya para lagAveM tathA akSatako sirapara dhAraNa kareM / tAlI bAMdhane kI vidhi / rAtrau dhruvatArAdarzanAnantare vidvadviziSTabandhujanaizca sabhApUjA / caturthadine vadhUvarayorapi mahAsnAnAni ca strapanArcanAhomAdikaM kRtvA tAlIbandhanaM kuryAt / tadyathA rAtriko dhruvatArA dekhaneke bAda vidvAnoM aura viziSTa baMdhujanoM ke sAtha anya upasthita maMDalIkA satkAra kare | vivAha ke cothe dina vara aura vadhUko mahAsnAna karAkara aura jinAbhiSeka, pUjA homa Adi karake tAlIbaMdhana nAmakA kRtya kare / vaha isa prakAra hai vareNa dattA sauvarNI haridrAsUtragranthitA / tAlI karotu jAyAyA avataMsazriyaM sadA // 161 // maMtra: OM etasyAH pANigRhItyAstAlIM badhnAmi iyaM nityamavataM lakSmI vidadhyAt / iti kanyAkaNThe tAlIbandhamantraH / varake dvArA dI gaI aura haladIse raMge hue dhAge meM guMthI- piroI gaI sonekI tAlI, isa vadhUke mukhya alaMkArakI zobhA bar3hAve / " OM etasyA: pANigRhItyAH " ityAdi maMtrako pUrNa par3hakara kanyAke galemeM tAlI bAMdhe / tathA yaha kriyA vivAha ke cauthe dina kare / anantara nIce likhA maMtra par3hakara AzIrvAda de // 161 // tataH-- indrasya zacyA sambandho yathA ratyA smarasya ca / sambandhamAlA sambandhaM dampatyostanutAttathA / / 162 / / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 somasenabhaTTArakaviracita.. maMtra:-OM pulomajApallyA sArdha yathA pAkazAsanasya amA rohiNyA devyA jaivAtRkasyaiva yathA kandarpadevasya sArka ratyA devyA sambandhastathA kalyANasammAptayovedhUvarayoranayoH karotu sambandhaM bandhamAlA tanotu bhAgyaM saubhAgyaM ca zAnti kAti dIrghamAyuSyamapatyAnAM bahUnAM labdhi cApi dadyAt / ___ ina donoM daMpatiyoMkA saMbaMdha aisA ho jaisA iMdra aura zacIkA, tathA kAmadevakA aura ratikA / " OM pulomajA patnyA sAdhaM " ityAdi maMtra par3hakara upAdhyAya vadhU aura varako AzIrvAda deve|| 162 // ___ mAlA-baMdhana maMtra / OM bhAryApatyoretayoH pariNati prAptayosturIye ghasre naktaM velAyAM tAsaparyAyAzva tau sambadhyete sambandhamAlA ato labdhirbahvapatyAnAM drAdhIyaM AyuzcApi bhUyAt / anena kanyAvarayoH kaNThe mAlAropaNam / iti maalaamntrH|| "OM bhAryApatyoretayoH" ityAdi Upara likhA maMtra par3hakara cauthe dinakI rAtrike samaya vadhU aura varako mAlA phnaaveN| suhomAvalokaH punarmagalIyaM, sasUtra kramAddhandhayetkaNThadeze / svasambandhamAlAparIveSTanaM ca, sukarpUragozIrSayorlepanaM ca // 163 // prathama homa kare / phira kanyAke galemeM vara tAlI bAMdhe / anantara upAdhyAya vara-vadhUko mAlA pahanAve / pazcAt niyogI jana donoMke kapUra aura gorocanAkA lepa kareM // 163 // vadhUbhiryupAttApAtrAbhirAbhiH, pravezo varasyaiva tadvacca vadhvAH / zubhe maNDape dakSiNIkRtya taM vai, pradAyAzu nAgasya sAkSAdvaliM ca // 164 // jina suhAsiniyoMne arghapAtra (AratI) hAthameM liyA hai ve vara aura vadhUko maMDapakI pradakSiNA dilAkara usake andara le jAveM / vahAM pUrvokta kamalake ATha pattoMpara khice hue nAgoMko balipradAna kareM // 164 // svapitRgotrasucinhitamaNDale hayasamIpe vadhUmapi darzayet / svapitRgotrasucinhitamaNDale vRSasamIpe varasya matA sthitiH // 165 // ___ nAgoMko bali dete samaya dakSiNadvArapara khiMce hue ghoDeke samIpa, jahAM para ki kanyAke pitAke gotra Adi likhe rahate haiM vahAM kanyAko khar3I kare / tathA uttara dvArapara khiMce hue bailake samIpa, jahAM para ki varake pitAke gotra Adi likhe rahate haiM vahAM varako khar3A kare // 165 // upAdhyAyavAgbhiH samIpe sametya, svake maMcake copavizyaiva sAdhu / satAmbUlasattaNDulaiH prIta eva, cyutaM kaMkaNaM sthApayetsUtrakaM ca // 166 // upAdhyAyake bulAnepara vara-vadhU usake samIpa AveM / Akara apane apane AsanoMpara baiThe / vahIM para tAMbUla aura taMDulake sAtha kaMkaNa-mocana vidhike dvArA khole hue kaMkaNa sUtrako rakkhe // 166 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | samitsamAropaNapUrvakaM tathA, hutAzapUjAvasarArcanaM mudA / gRhItavITI ca varo vadhUyuto, vilokanArha svapuraM vrajetprabhoH // 167 // tataH zeSahomaM kRtvA pUrNAhutiM kuryAt / 335 OM ratnatrayArcanamayottamahomabhUti, yuSmAkamAvahatu pAvanadivyabhUrtim / SaTkhaNDabhUmi vijayaprabhavAM vibhUtiM, trailokyarAjyaviSayAM paramAM vibhUtim // 168 // iti bhasmapradAnamantraH / samidhA meM anikI sthApanA karake usakI pUjA kare / anantara vara sabakA yathAyogya satkAra kara aura svayaM pAna-bIr3A lekara vadhUke sAtha sAtha apane nagarako jAve | mAlAbaMdhanAdikake anantara homakI zeSa vidhiko pUrNa kara pUrNAhuti deve aura " OM ratnazrayArcanamayottama " ityAdi maMtra - zloka par3hakara bhasma pradAna kare / isa taraha yaha bhasmapradAnamaMtra hai / isa maMtra kA bhAva yaha hai ki yaha ratnatrayakI pUjAmayI uttama homakI vibhUti ( bhasma ) tumheM pavitra aura divya vibhUti deve, SaTkhaMDake vijayakI saMpatti deve aura tIna lokake rAjyakI utkRSTa anantacatuSTaya svarUpa lakSmI deve // 167-168 // suvarNapradAnamaMtra | hiraNyagarbhasya hiraNyatejaso, hiraNyavatsarvasukhAvahasya | prasAdataste'stu hiraNyagarbhatA, hiraNyadAnena sukhI bhava tvam // 169 // suvarNavizrANanameva cAdya, suvarNalAbhaM ca hiraNyakAntim / svarNArthasaukhyaM pariNAyameta, -dvadhUvarAbhyAM niyataM dadAtu // 170 // hiraNyavizrANanameva cAdya, hiraNyalAbhaM ca hiraNyakAntim / hiraNyagarbhopamaputrajAtaM vadhUvarAbhyAM niyataM dadAtu // 171 // itisvarNadAnamantraH / hiraNyagarbha, hiraNyakAnti aura hiraNyake samAna sarva sukhake dhAraka jinendra ke prasAdase tuma hiraNyagarbha hoo aura hiraNyakA dAna dekara sukhI hoo| Ajake isa suvarNadAnase vadhU aura varako suvarNakA lAbha ho, unakI suvarNakIsI kAnti ho aura unako sukhakI prApti ho / AjakA yaha suvarNadAna vadhU aura varako hiraNyalAbha hiraNyakAnti aura hiraNyagarbhake sadRza putra pradAna kare / isa maMtrako par3hakara svarNadAna de / yaha svarNadAna karanekA maMtra hai // 169-171 // tadanantaraM kaMkaNamocanaM kRtvA mahAzobhayA grAmaM pradakSiNIkRtya payaHpAnanidhuvanAdikaM sukhena kuryAt / svagrAmaM gacchet / anantara kaMkaNa mocana karake bhArI vibhUtike sAtha grAmakI pradakSiNA dekara apane grAmako jaave| vahAM dugdhapAna, bhojana, saMbhogAdi kriyAeM kareM / yahAMtaka vivAhavidhi prAyaH pUrNa ho cukI / Age granthakAra " atha vizeSaH " aisA likhakara paramatake anusAra usa viSayakA kathana karate haiM jisakA janamata ke sAtha koI virodha nahIM hai aura prAyaH sarvasAdhAraNa hai / yathA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 RAAAAAvvvvwww.mayawani Manavaivanamanvisawar somasenabhaTTArakaviracitavivAhe dampatI syAtAM trirAtraM brahmacAriNau / alaMkRtA vadhUzcaiva sahazayyAsanAzinau // 172 // vivAha ho jAneke bAda ve daMpatI tIna dinataka brahmacArI rahe-saMbhogAdi kriyA na kareM / anaMtara sAtha soveM, sAtha baiThe aura sAtha bhojana kreN| zlokake uttarArdhakA pATha aisA bhI hai: adhaH zayyAsanau syAtAmakSAralavaNAsinau / arthAt-bhUmipara hI soveM aura bhUmipara hI baittheN| kSAra aura lavaNase rahita bhojana kareM // 172 // vadhvA sahaiva kurvIta nivAsaM shvshuraalye| caturthadinamatraiva kecidevaM vadanti hi // 173 // koI koI AcArya aisA kahate haiM ki vara, vadhUke sAtha sAtha cauthe dina bhI susarAlameM hI nivAsa kare // 173 // . Age " atha paramatammRtivacanaM " aisA likhakara granthakAra paramaMtakI smRtike vAkya uddhRta karate haiN| caturthImadhye jJAyante doSA yadi varasya cet / dattAmapi punadadhAtpitA'nyasmai vidurbudhAH // 174 // pANi-pIr3ana nAmakI cauthI kriyAmeM athavA saptapadIse pahale varameM jAticyutarUpa, InijAtirUpa yA durAcaraNarUpa doSa mAlUma ho jAya to vAgdAnameM dI huI bhI kanyAko usakA pitA kisI dUsare zreSTha jAti Adi guNayukta varako deve, aisA buddhimAnoMkA mata hai| so hI yAjJavalkya smRtimeM kahA hai dattAmapi hotpUrvAcchreyAMzcedara Avrajet / mitAkSarATIkA--yadi pUrvasmAt varAt zreyAn vidyAbhijanAdhatizayayukto vara Agacchati, pUrvasya ca pAtakayogo duvRttatvaM vA tadA dattAmapi hret| etacca saptapadAtprAgdRSTavyaM / isakA Azaya yaha hai ki yadi pahale varase, jisake sAtha vAgdAna kiyA gayA ho-vidyA, zreSThakula-jAti Adi guNoMse yukta dUsarA vara mila jAya aura pahale varameM jAticyuta yA durAcaraNa-rUpa doSa ho to vAgdAnameM dI huI bhI kanyAko pahale varako na deve / yaha niyama saptapadIka pahale smjhnaa| 'dattA' 'datvA' Adi zabdoMkA artha isa prakaraNameM TIkAkAroMne vAgdAne dattA yA vAcAdattA kiyA hai / yathA-- datvA kanyAM harana daMDyo vyayaM dadyAca sodayaM / TIkA--kanyAM vAcA datvApaharan drabyAnubaMdhAdyanusAreNa rAjJA daMDanIyaH / etacca apahArakAraNAbhAve / sati tu kAraNe 'dattAmapi haret kanyAM zreyAMzcedvara Avrajet' ityapahArabhyanajJAnAna daMDyaH / yacca vAgdAnanimittaM vareNa svasaMbaMdhinAM vopacArArtha dhanaM vyayIkRtaM tatsarva sodayaM savRddhikaM kanyAdAtA varAya dadyAt / bhAvArtha--kanyAkA pitA kanyAkA vAgdAna karake vinA hI kAraNa usa varake sAtha apanI kanyAkA vyAha na kare to rAjA usake pitAko usakI yogyatAnusAra daMDa de / paraMtu ' dattAmapi haret' ityAdi lokake anusAra na denekA kAraNa upasthita ho to daMDa na de / tathA varakA vAgdAnake Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra 1 337 nimitta apane kuTuMbiyoMkA satkAra karanemeM jo kharca par3A ho vaha saba maya vRddhike kanyAdAtA varako deve / ataH isa zlokakA artha saMpradAyaviruddha nahIM hai / paraMtu jo loga 'caturthImadhye' kA artha vivAha ho cukane ke bAda cauthA dina karate haiM unakA vaha artha avazya saMpradAya ke viruddha hai || 174 // pravaraikyAdidoSAH syuH patisaGgAdadho yadi / dattAmapi hareddadyAdanyasmA iti kecana // 175 // athavA kinhIM kinhIM RSiyoMkA aisA bhI mata hai ki yadi patisaMga - pANipIr3ana se pahale varaNakriyAmeM vara aura kanyA ke pravara ( RSimotra ), gotra ( vaMzaparaMparA ) Adi eka yA sadRza hoM to kanyAdAtA usa vAgdattA kanyAko usa varako na dekara kisI bhinna pravara, gotra Adi guNavAle varako deve // 175 // kalau tu punarudvAhaM varjayediti gAlavaH / kasmi~zvideza icchanti na tu sarvatra kecana // 176 // kaliyugameM eka dharmapatnIke hote hue dUsarA vivAha na kare, aisA gAlava RSikA upadeza hai / paraMtu unake isa upadezako kisI kisI deza meM koI koI mAnate haiM, saba jagaha saba loga nahIM maante| athavA kisI kisI dezameM koI koI eka dharmapatnIke hote hue bhI dUsarA vivAha svIkAra karate haiM, saba dezoM meM nahIM / bhAvArtha- - brAhmaNa samAja meM bhI prathama vivAhitAMko dharmapatnI mAnA hai / usake hote hue dvitIya vivAhitAko rativardhinI-bhogapatnI kahA hai / prathama vivAhitA savarNA honA cAhie, aisA manukA upadeza hai / manuke usa upadeza se yaha bhI jhalakatA hai ki prathama savarNA ke sAtha pANigrahaNa karanA hI zreSTha hai aura yaha prathama vivAha hI dharmavivAha hai / usake hote hue anya vivAha kAmyavivAha hai / yAjJavalkyakA mata hai ki savarNA strIke hote hue asavarNA strIse dharmakRtya na karAye jAveM / savarNAoMmeM bhI dharmakAryoM meM prathama vivAhitAko niyukta kare, madhyamA yA kaniSThAko nahIM / isase yaha phalitArtha nikalA ki pahalA sajAti kanyA ke sAtha vivAha karanA hI zreSTha aura dharmavivAha hai, dvitIya nahIM / ataH isI dvitIya vivAhakA gAlava RSi niSedha karate haiM / ve dUsarA kAmyavivAha svIkAra nahIM karate / koI koI brAhmaNa - RSi do vivAhoM ko bhI dharmyavivAha svIkAra karate haiM aura tRtIya vivAhakA niSedha karate haiM / taba saMbhava hai ki gAlava RSi dvitIya vivAhakA bhI niSedha karate hoN| isameM koI Azcarya nahIM / tathA brAhmaNa saMpradAya meM kaliyuga meM kaI kRtyoMke karanekA niSedha kiyA hai / jaise -patike marajAnepara putra na ho to devarase eka putra utpanna karanA, asvarNA ke sAtha vivAha karanA Adi / ata 1 - prathamA dharmapatnI syAdvitIyA rativardhinI / dRSTameva phalaM tatra nAdRSTamupapadyate // 2-savarNA dvijAtInAM prazastA dArakarmaNi / kAmatastu pravRttAnAmimAH syuH kramazo varAH // 3- satyAmanyAM savarNAyAM dharmakArye na kArayet / savarNAsu vidhau dharmye jyeSThayA na vinetarA || 4- brahmacaryaM samApyaikAM bhAryA yo dvitIyAM tathA / tRtIyAM no vahedvipra iti dharmakRto viduH // 5- vidhavAyAM prajotpattau devarasya niyojanaM / 6 - kanyAnAmasavarNAnAM vivAhaca dvijanmabhiH / na kartavyaH kalau yuge iti saMbadhaH / 42 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracitaeva nizcita hotA hai ki gAlava RSi eka sajAti dharmapatnIke hote hue kaliyugameM dUsare vivAhakA niSedha karate haiN| paraMtu jo loga isa zlokase. striyoMkA punarvivAha artha nikAlate haiM vaha vilkula ayukta hai| kyoMki yaha artha svayaM brAhmaNa saMpradAyake viruddha par3atA hai // 176 // vare dezAntaraM prApte varSatrIn smptiiksste| kanyAnyasmai pradAtavyA vAgdAne ca kRte sati // 177 // vAgdAna ho cukA ho anaMtara vara dezAMtarako calA gayA ho to tIna varSa taka usake AnekI pratIkSA karanA caahie| yadi tIna varSa taka vaha na Ave to kanyAko kisI dUsare varako de denA cAhie / mUla pratimeM isa zlokake nIce ' iti paramatasmRti vacanaM' aisA TikhA hai / / 177 // vivAhAnantaraM gacchetsabhAryaH svasya mandiram / yadi grAmAntare tatsyAttatra yAnena gamyate // 178 // _ vivAha ho jAneke bAda apanI usa dharmapatnIko sAtha lekara apane gharapara jAve / yadi ghara dasare grAmameM ho to kisI savArIpara car3hakara jAve // 178 // gharameM praveza karanekA samaya / vivAhamArabhya vadhRpravezo yugme dine SoDazavAsarAvadhi / na cAsamAne yadi paJcame'hni zastastadUrdhva na divA prazastaH // 179 // vivAha dinase lekara solaha dina takakA vadhUkA gharameM praveza karanekA samaya hai| ina solaha dinoMmeM bhI yugma ( sama) tithiyoMmeM gharameM praveza kare / viSama tithiyoM meM nahIM / viSama tithiyoM meM sirpha pAMcavAM dina prazasta hai| ataH pAMcavAM dina bhI gharameM praveza karaneke lie acchA mAnA gayA hai| isake alAvA aura koI viSama dinoMmeM gharameM praveza na kare // 179 // . vadhUpravezanaM kArya paJcame saptame'pi vA / navame vA zubhe varSe sulagne zanino bale // 180 // yadi vivAha-dinase lekara solaha dinoMke pahale pahale vadhUkA praveza kAraNavaza patike gharameM na ho sake to pAMcaveM varSameM athavA sAtaveM varSameM athavA nauveM varSameM jyotiHzAstrokta zubhalagnameM candrabala hote hue vadhUkA prathama praveza honA cAhie / Age zlokameM prathama varSa bhI prathama-pravezake lie acchA mAnA gayA hai, yaha sUcita hotA hai| kahIM kahIM tRtIya varSa bhI mAnA gayA hai // 14 // udvAhe caturaSTaSadazadine zastaM vadhUvezanaM mAse tu dvicatuHSaDaSTadazasu zrIpaJcamAyuHpradam / varSe tu dvicatuHSaDaSTamazubhaM paJcaSTamukhyA paraiH (?) pUrNaH puNyamanoratho vibhavado vadhvAH pravezo bhavet // 181 // 1 'paMcASTamukhyA paraiH' yaha pada azuddha mAlUma par3atA hai / zAyada isake sthAnameM 'paMcAdimukhyA pare' isa AzayakA pATha ho to zloka naM. 180 ke anukUla ho jAtA hai| saMgraha lokoMmeM punaruktatAkA vicAra nahIM kiyA jaataa| Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| wwwwwwwwwwwww Upara samadinoM meM vadhU-praveza prazasta batAyA hai| ve sama dina kauna kaunase haiM yaha isa zlokadvArA batAte haiM-sama dinoMmeM vivAha dinase lekara cauthA, chaThA, AThavAM aura dazavAM dina vadhUke prathamA pravezake lie zubha haiM, sampattizAlI haiM aura saba manorathoMko pUrNa karanevAle haiN| mahInoMmeM dUsarA, cauthA, chaThA, AThavAM aura dazavAM zubha haiN| pAMcavAM mahInA bhI Ayuprada hai| tathA varSoM meM dUsarA, cauthA, chaThA aura AThavAM azubha haiM // 181 // devotthaapn| same ca divase kuryAddevatotthApanaM budhaH / SaSThe ca viSame neSTaM tyaktvA paJcamasaptamau // 182 / / samadinoMmeM deva uThAve / paraMtu samadinoMmeM chaThA dina prazasta nahIM hai / tathA pAMcaveM aura sAtaveM dinako chor3akara zeSa viSama dina bhI zreSTha nahIM haiM // 182 // pratiSThAdinamArabhya SoDazAhAcca madhyataH / maNDapodvAsanaM kuryAdudvAhe cetezam (2) // 183 // pratiSThAdinase lekara solaha dinake pahale pahale maMDapa uThA denA cAhie / tathA vivAhameM bhI vivAhadinase lekara solaha dinake pahale pahale hI uThA denA cAhie // 183 // vivAhAlathame pauSe tvASADhe caadhimaaske| na ca bhatugRhe vAsazcetre tAtagRhe tathA // 184 // __ vadhUko vivAhake anaMtara pahale pUSameM, pahale aSADhameM aura adhika mAsameM patike gharameM nivAsa nahIM karanA cAhiye tathA prathama caitrameM pitAke ghara bhI nahIM rahanA cAhie // 184 // lagna pratighAta / kRte vAgbhizca sambandhe pazcAnmRtyuzca gotriNAm / tadA na maGgalaM kArya nArIvaidhavyadaM dhruvam // 185 // vAgdAna ho cukaneke bAda, yadi apane kisI gotrajakI mRtyu ho jAya to Age kahe jAne. vAle samayake pahale pahale vivAha nahIM karanA cAhie / kyoMki usa samayake pahale vivAha karanese kanyA vidhavA ho jAtI hai| bhAvArtha-yadyapi zlokameM sAmAnya gotrajakA grahaNa hai to bhI vara aura . vadhakI tIsarI-cauthI pIr3hItakake manuSyakA grahaNa karanA cAhie // 185 // varavadhvoH pitA mAtA pitRvyazca sahodaraH / eteSAM maraNe madhye vivAdaH kriyate na hi // 186 // vara aura vadhUke mAtA, pitA, cAcA aura sahodara bhAI inameMse kisIke mI marajAnepara nIce likhe samayake pahale pahale vivAha na kare // 186 // ... pitumAtuzca palyAzca varSamadha tadardhakam / sanobhAtuzca tasyArdhamanyeSAM mAsasammatam // 187 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracitatadante zAntikaM kRtvA yathoktavidhinA tataH / punazcAdvAhe'tha vAgdAnaM kRtvA lagnaM vidhIyate // 188 // pitAke marajAnepara eka varSataka, mAtAke marajAnepara chaha mahInetaka, pUrva-patnIke marajAne para tIna mahIne taka, putra aura bhAIke marajAnepara Der3ha mAsa taka ( "mAsArdha" isa pAThakI apekSA ardha mahInetaka ) tathA anya sapiMDa gotriyoMke marajAnepara eka mAhataka vivAha na kare / ukta avadhi bIta jAneke bAda zAnti vidhAnapUrvaka Upara batAI huI vivAha-vidhike anusAra punaH vAgdAna karake vivAha lagna kare // 187-188 // snAnaM satailaM tilamizrakarma pretAnuyAnaM karakapradAnam / apUrvatIrthAmaradarzanaM ca vivajayenmaGgalato'bdamekam // 189 // taila lagAkara snAna karanA, tila-mizra kriyA karanA, mare hueke pIche jAnA arthAt mRta manupyAdikako jalAneke lie jAnA, tathA pahale jinakA darzana nahIM kiyA aise tIrthoM aura devoMkA darzana karanA, ye kArya vivAha dinase lekara eka varSa taka na kare // 189 // Urca vivAhAttanayasya naiva kAryoM vivAho duhituH samArdham / aprApya kanyAM zvazurAmayaM ca vadhUpravezazca gRhe na cAdau // 190 // putrake vivAhake bAda chaha mahIne se pahale kanyAkA vivAha nahIM karanA cAhie aura kanyAko sasurAla bheje vinA vadhUkA prathama-praveza bhI gharameM nahIM honA caahie| bhAvArtha- putra vivAhake bAda chaha mahIne taka putrIkA aura putrIke vivAhase chaha mahIne pahale putrakA vivAha nahIM honA cAhie // 190 // ekodaraprasUtAnAmekasminneva vatsare / na kuryAcaulakarmANi vivAhaM cepanAyanam / / 191 // eka hI mAtAse utpanna aneka putrAkA caulakarma, upanayana saMskAra aura vivAha eka hI varSameM na kare // 191 // na ghuvivAhordhvamRtutraye'pi vivAhakArya duhituzca kuryAt / na maNDanAccApi hi muNDanaM ca gotrakatAyAM yadi nAbdamekam // 192 // puruSa (putra) vivAhake anantara tIna Rtu arthAt chaha mahIne ke pahale putrIkA vivAha na kare / tathA vivAhake pazcAt caulakarma bhI na kre| yaha niyama gotraikatA arthAt eka mAtAse utpanna putrapatriyoM ke lie hai| tathA eka hI varSa hotA yaha chaha chaha mahInekA niyama samajhA jAya. varSa ho to na samajhA jAya / so hI batAte haiM // 192 // * phAlgune cedvivAhaH syAccaitre caivopanAyanam / . abdabhedAca kurvIta nartutrayavilambanam // 193 // phAlgunameM vivAha ho to caitra mahInemeM varSabheda hone ke kAraNa upanayanasaMskAra aura cakArasa vivAha bhI kreN| varSabhedameM chaha mahIne taka vilamba karanekI koI AvazyakatA nahIM hai| bhAvArtha Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 341 eka saMvatsara ho to eka mAtAse utpanna do putroMkA athavA do putriyoMkA athavA putra aura putrIkA chaha mahIne pahale pahale vivAha na kre| hAM, yadi varSa-bheda ho to chaha mahIneke pahale pahale kara sakate haiN| isI taraha patra athavA patroke vivAha ke chaha mahIne pahale eka saMvatsarameM bhI na kre| varSa-bheda ho to koI hAni nahIM hai / Uparake zlokoMmeM punahaktatAkA vicAra nahIM karanA cAhie kyoMki ye zloka bhinna bhinna RSiyoM ke banAye hue haiM, yahAMpara unakA saMgraha kiyA gayA hai| ataH punaruktatAkA AnA svAbhAvika bAta hai // 193 // ekamAtRprasUtAnAM putrINAM parivedane / doSaH syAtsarvavarNeSu na doSo bhinnamAtRSu // 194 // eka mAtAse utpanna putriyoM ke parivedanakA sabhI vargoM meM doSa mAnA gayA hai / parantu bhinnabhinna mAtAoMse utpanna putriyoM ke parivedanameM koI doSa nahIM hai| bhAvArtha-bar3I putrIke vivAhake pahale choTI putrIkA vivAha karaneko parivedana kahate haiN| eka mAtAse utpanna huI do putriyoMmeM se choTI putrIkA vivAha pahale karanA aura bar3I putrIkA bAdameM karanA doSa hai / parantu bhinna bhinna mAtAoMse utpanna huI do putrIyoMmeMse choTI putrIkA vivAha pahale kara diyA jAya aura bar3I putrIkA bAdameM kare to koI doSa nahIM hai // 194 // kanyAkA rajodoSa / asaMskRtA tu yA kanyA rajasA catpariplutA / bhrAtaraH pitarastasyAH patitA narakAlaye // 195 // vivAha na honeke pahale yadi kanyA rajasvalA ho jAya to usake bhAI aura mAtA-pitA naraka ko jAte haiM / bhAvArtha-bAraha varSase Upara kanyAoMkA rajodharmakA samaya hai ataH unakA vivAha bAraha varSa taka kara denA cAhie / yadyapi koI koI kanyAeM bAraha varSase Upara bhI rajasvalA hotI haiM, paraMtu to bhI kitanI hI kanyAeM bAraha varSameM bhI ho jAtI haiM ataH isa avadhike bhItara hI vivAha kara denA cAhie; kyoMki vivAha pahale rajasvalA honemeM ukta doSa mAnA gayA hai // 195 // pituhe tu yA kanyA rajaH pazyedasaMskRtA / sA kanyA vRSalI jJeyA ttptivRssliiptiH|| 196 // jo koI kanyA apane vivAhase pahale pahale rajodharmase yukta ho jAya to usako zUdrA yA rajasvalA samajhanA cAhie aura usake patiko bhI zUdrAkA pati yA rajasvalAkA pati samajhanA, cAhie // 196 // aprajA dazame varSe strIpajAM dvAdaze tyajet / mRtaprajAM paJcadaze sadyastvAprayavAdinIm // 197 // _____prathama RtumatIke samayase lekara dazaveM varSataka jisa strIke santati na ho to usake hote hue dUsarA vivAha kare / tathA jisake kevala kanyAeM hI hotI hoM-putra na hote hoM to bArahaveM varSa bAda usake hote hue dUsarA vivAha kare / tathA jisake saMtati to hotI ho para jItI na ho to paMdraha varSa bAda dUsarA vivAha kare / aura aputravatI apriyavAdinIke hote hue tatkAla dUsarA vivAha kare / apriyavAdinIkA artha vyabhicAriNI bhI hai // 197 // . ....... ..... ... Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 somasenabhaTTArakaviracita vyAdhitA strImajA vandhyA unmattA vigtaatevaa| ' aduSTA labhate syAgaM tIrthato na tu dharmataH // 198 // vyAdhitA-jo varSoMse roga-prasita ho, strIprajA-jisake kevala kanyAeM paidA hotI hoM, vandhyAjisake saMtati hotI hI na ho, unmattA-jo nasA karanevAlI ho, vigatAtabA-jorajasvalA na hotI ho aura aduSTA-uttama svabhAvavAlI ho paraMtu jisake saMtati na hotI ho, aisI striyAM kAmabhogake lie tyAjya haiM, dharmakRtyoMke lie nahIM / bhAvArtha-aisI striyoM ke sAtha saMyogAdi kriyA na kareM dharmakRtya karanemeM koI hAni nahIM // 198 // sarUpAM sumanAM caiva subhagAmAtmanaH priyAm / 'dharmAnucAriNIM bhAyAM na tyajedgRhasavatI // 199 // jo rUpavatI ho, jisake saMtati hotI ho, jo bhAgyazAlinI ho, apaneko pyArI ho aura jo dharmakRtyoMmeM sahacAriNI ho aisI uttama strIke hote hue dUsarA vivAha na kare // 199 // pramadAmRtavatsarAditaH punarudvAhaviSiryadA bhavet / viSame parivatsare zubhaH samavarSe tu mRtiprado bhavet // 20 // strIke mara jAnepara dUsarA vivAha yadi karanA ho to jisa varSameM vaha marI hai usa varSase lekara kisI bhI viSama varSameM vivAha karanA zubha mAnA gayA hai / tathA sama varSameM mRtyuprada mAnA gayA hai| matAntaraM-dasarA mata / patnIviyoge prathame ca varSe no cedvivarSe punarudhetsaH / ayugmamAse tu zubhamadaM syAcchrIgautamAdyA munayo badanti // 201 // patnIke mara jAnepara prathama varSameM vivAha kre| yadi prathama varSameM na kara sake to dUsare varSameM kre| parantu vaha vivAha viSama mahIne meM kiyA huA zubha karanevAlA hotA hai, aisA gautamAdi muni kahate haiM // 201 // aputriNI mRtA bhAryA tasya bharnurvivAhakam / yugmAbda yugmamAse vA vivAhAhaH zubho mataH / / 202 // putra utpanna na huA ho aura strI mara gaI ho to usa strIke patikA vivAha yugma varSa athavA yugma mAsameM zubha mAnA gayA hai // 202 // prajAvatyAM tu bhAryAyAM mRtAyAM vaishyvipryoH| prathame'bde na kartavyo vivAho'zubhado bhavet // 203 // agara putravatI strI mara jAya to brAhmaNa aura vaizya pahale varSameM vivAha na kareM / kyoMki strI-maraNake prathama varSameM vivAha karanA unake lie azubha hotA hai // 203 // __ atha tRtIya bhAryA-tIsarA vivAha / akRtvAvivAhaM tu tRtIyAM yadi codvahet / vidhavA sA bhavetkanyA tasmAtkArya vicakSaNA // 204 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / prathama vivAhitA sajAti strI dharmaetnI hotI hai aura dvitIya vivAhitA bhogapatnI hotI hai| yaha Upara kaha Aye haiM / ina do striyoMke hote hue tIsarA vivAha na kare / kadAcit tIsarA vivAha kare bhI to arka-vivAha kiye binA na kare kyoMki arka-vivAha kiye binA tIsarA vivAha karanese vaha tRtIya vivAhitA vaidhavya dIkSAko prApta ho jAtI hai / ataH vicakSaNa puruSoMko arka-vivAha karake hI tIsarA vivAha karanA cAhie // 204 // - ark-vivaah-vidhi| arkasAnnidhyamAgatya kuryAtsvastyAdivAcanAm / arkatyArAdhanAM kRtvA sUrya sampArthya coraheta // 205 // arka vRkSake pAsa Akara svastivAcana Adi vidhi kre| anantara arka vRkSakI ArAdhanA kara tathA sUryase prArthanA kara arka vRkSake sAtha vivAha kare // 205 // - vivAhayuktiH kathitA samastA saMkSepataH zrAvakadharmamArgAta / zrIbrahmasUtraprathitaM purANamAlokya bhaTTArakasomasenaH // 206 // zrIbrahmasUri nirmita purANako dekhakara mujha somasena bhaTTArakane zrAvakadharmake anukUla yaha sampUrNa vivAhavidhi saMkSepase kahI hai // 206 // iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcAranirUpaNe bhaTTArakasomasenaviracita vivAhavidhivarNano nAma ekAdazo'dhyAyaH // 11 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 somasenabhaTTArakaviracitabArahavAM adhyAya / atha natvA kriyAvantaM karmAtItaM jinezvaram / / kriyAvizeSametarhi vacmyahaM zAstrato'rthataH // 1 // isake anantara karma rahita aura kriyAvAna jinadevako namaskAra kara, zAstra ke anusAra sArthaka varNalAbha Adi kriyAeM kahI jAtI haiM // 1 // yasya varNaH suvarNAbho varNA yena vivrnnitaaH| sa kunthunAthanAmA ca sArvabhaumasthito'rcyate // 2 // jisake zarIrakA varNa suvarNa jaisA pIlA hai aura jisane brAhmaNa Adi cAra varNoMkA varNana kiyA hai tathA jo chaha khaMDakA svAmI raha cukA hai usa kunthunAtha nAmake tIrthakarakA stavana kiyA jAtA hai // 2 // varNalAbha kriyaa| itthaM vivAhamucitaM samupAzritasya gArhasthyame kamanutiSThata eva puMsaH / svIyasya dharmaguNasaMghaviddhaye'haM vakSye vidhAnata ito bhuvi varNalAbham // 3 // Upara kahe anusAra jisane yogya vivAha-vidhi kI hai aura jo gRhastha sambandhI AcaraNoMkA pAlana karatA hai usa gRhasthake dharma, guNa aura saMghakI vRddhi ke nimitta aba vidhipUrvaka jagatameM vikhyAta varNa-lAbha kriyA kahI jAtI hai // 3 // sa UDhabhAryo'pyakathIha tAvatpumAn pituH sadmani caasvtntrH| gArhasthyasiddhyarthamato hyamuSya vidhIyate sampati varNalAbhaH // 4 // yadyapi vaha yogya kanyAke sAtha vivAha kara cukA hai to bhI tabataka vaha parataMtra hai jabataka ki apane pitAke gharameM nivAsa karatA hai / isalie isake gRhastha-dharmakI siddhike lie varNalAbha nAmakI kriyA kahI gaI hai // 4 // varNalAbha kriyAkA svarUpa / anujJayA dravyabhRtaH pituH prabhoH sukhaM parimAptadhanAnnasampadaH / pRthakkRtasyAtra gRhasya vartanaM svazaktibhAjo'kathi varNalAbhakaH // 5 // ghara-sampatti ke svAmI apane pUjya pitAkI AjJAke anusAra jisane sukhapUrvaka dhana-dhAnya sampatti prApta kI hai, jo pitAkI AjJAse hI judA huA hai aura svayaM saba kAryoMke karanemeM samartha ho gayA hai aise puruSake gRhasthadharmake AcaraNakA nAma varNalAbha kahA gayA hai| bhAvArtha--pitAkI AzApUrvaka usase judA hokara gRhasthadharmakA pAlana karanA varNalAbha kriyA hai // 5 // vidhAya siddhamatimAcanaM ca krameNa kRtvA paramAnupAsakAn / pitAsya putrasya dhanaM samarpayedyatharddhi saakssiikRtmukhysjjnH||6|| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 345 usa puruSakA pitA, siddha- pratimA kI pUjA kara aura zrAvakoM kA yathAyogya satkAra kara mukhya mukhya sajjanoMkI sAkSIpUrvaka apanI sampattikA hissA use deve // 6 // dhanaM hyupAdAya samastametatsthitvA gRhe svasya pRthagyathAsvam / kAryastvayA dAnapurassaro'Gga ! sukhAya sAkSAt gRhidharma eva // 7 // yathA'smakAbhiH sahadharmamarjitaM yazo'malaM svasya dhanena yatnataH / zriye'thavA'smatpitRdattakena vai tathA yazo dharmamupArjaya tvakam // 8 // ityevametarhyanuziSya cainaM niyojayeduttamavarNalAbhe / sa cApyanuSThAtumihArhati svaM dharma sadAca / ratayeti pUrNam // 9 // iti varNalAbhaH / aura isa prakAra upadeza de ki he putra ! isa apane hisse ke dhanako lekara aura apane ghara meM yathAyogya alahadA rahakara sAkSAtsukhake artha dAna-pUjApUrvaka gRhasthadharmakA sevana karanA aura jisa taraha hamane hamAre pitAke dvArA diye gaye dhanase nirmala kIrti aura dharmakA yatnapUrvaka upArjana kiyA hai usI taraha tU bhI dharma aura yazakA upArjana karanA / isa taraha pitA apane putrako yogya zikSA dekara use varNalAbha nAmakI kriyAmeM niyukta kare / vaha putra bhI sadAcArase paripUrNa apane dharmakA anuSThAna kare / isa taraha varNa-lAbha kriyA kI jAtI hai // 7-9 // kulacaryAkA svarUpa | pUjA zrIjinanAyakasya ca guroH sevA'thavA pAThake dvedhA saMyama eva sattapa ito dAnaM caturSA param I karmANyeva SaDatra tasya vidhivatsadvarNalAbhaM zubhaM prAptasyaivamuzanti sAdhukulacaryA sAdhavaH sarvataH // 10 // jinadevakI pUjA karanA, gurukI aura upAdhyAyakI sevA karanA, prANasaMyama aura iMdriyasaMyamaisa taraha do prakArake saMyamakA pAlanA, bAraha prakArake tapazcaraNakA karanA aura cAra prakArake dAna kA denA- ina chaha karmoM ke vidhipUrvaka karaneko sAdhujana prazasta aura zubha varNalAbha kriyAko prApta hue puruSakI kulacaryA kahate haiM / bhAvArtha - deva pUjA Adi chaha kamA~ke karaneko kulacaryA yA kuladharma kahate haiM / yaha kriyA varNalAbha kriyAke bAdameM kI jAtI hai // 10 // gRhazitA kriyAkA svarUpa / dharme dArvyamathodvahan svakulacaryaM prAptavAnaJjasA zAstreNa kriyayA vivAhavidhinA vRttyA ca mantraiH zubhaiH / svIkuryAddhi gRhezitAM svamanaghaM caunnatyamekaM nayan nAnAkA vyakRtena zuddhayazasA lipsuryazaH sundaram // 11 // isake anantara vaha kulacaryAko prApta huA gRhastha, dharmameM dRr3ha hotA huA zAstrajJAna, kriyAvivAhavidhi, vRtti, aura zubha maMtroMdvArA tathA uttama kavitA aura zuddha yazapUrvaka apanI eka advi, 44 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somsenbhttttaarkvircit| tIya nirdoSa unnati karatA huA gRhIzitA arthAt gharakA svAmIpana svIkAra kare / bhAvArtha-kulacaryA nAmakI kriyAke anantara ukta kathanAnusAra gharakA svAmIpana dhAraNa karanA gRhIthitA nAmakI kriyA hai // 11 // . prazAnti kriyAkA svarUpa / ... ladhvA sUnumato'nurUpamucitaM so'yaM guNAnAM gRhaM sAkSAdAtmabharakSamaM zubhatayA dedIpyamAnaM sdaa| tatrAropitasadgRhasthapadavIbhAraH prazAntipriyaH saMsArAGgasubhoganiHspRhamatiH svAdhyAyadIpAttapaH // 12 // isake anaMtara vaha pUrvokta gRhastha, apane sadRza, muNoMkA khajAnA, apane gharakA bhAra dhAraNa karanemeM samartha aura zubha cinhoMse alaMkRta yogya putrako apanI gRhasthIkA bhAra sauMpa de aura Apa svayaM saMsArake kAraNa bhogoMse nispRha citta hokara svAdhyAya aura tapazcaraNa karatA rahe / isIkA nAma prazAnti kriyA hai / bhAvArtha-apanI gRhasthIkA bhAra to apane yogya putrako sauMpa de aura Apa svayaM gharameM rahakara svAdhyAya aura vratopavAsAdikA abhyAsa karatA rahe, sAMsArika bhogoMkI lAlasAko bhI chor3a de| isa taraha zAMtipUrvaka kitanA hI kAla apane gharameM hI bitAve / isIkA nAma prazAnti kriyA hai|| 12 // gRhatyAga kriyaa| gRhAzrame svaM bahumanyamAnaH kRtArthamevodhatabuddhirAste / tyAge gRhasyaiSa vidhiH kriyAyAH siddhArthakAnAM purato vidheyaH // 13 // AhUya sarvAnapi sammatA~zca tatsAkSi putrAya nivedya sarvam / gRhe nyaseccApi kulakramo'yaM pAlyastvayA'smatkaparokSato'Gga ! // 14 // tridhA kRtaM dravyamihatthametadasmAkamatyarthamato niyojyam / dharmasya kAryAya tathAMza eko deyo dvitIyaH svagRhavyayAya // 15 // parastRtIyaH sahajanmanAM vA samaM vibhAgAya vicaarnniiyH| punaH samastasya ca saMvibhAge putraiH samastvaM sahasaivamuktvA // 16 // jyeSThaH svayaM santatimekarUpAmasmAkamapyAdadatUpanIya / zrutasya vRtterathavA kriyAyA mantrasya nyaasaadvidhivisvtndrH|| 17 // kulasya cAmnAya ihAnupAlyo guruzca devo'pi sdaarcniiyH| ityevamayaM hyanuziSya putraM jyeSThaM tyajenmohakRtaM vikAram // 18 // dIkSAmupAdAtumato jano'sau gRhaM svakIyaM svayamutsRjecca / 'kAmArthacittaM parihAya dharmadhyAnena tiSThetkaticidinAni // 19 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrennikaacaar| gRhAzramameM apaneko kRtArtha mAnatA huA vaha prazAnta kriyAko prApta huA gRhastha jaba ghara chor3ane ke lie udyamI hotA hai taba usakI yaha gRhatyAga nAmakI kriyA kI jAtI hai / isa kriyAko karaneke pahale use siddhapratimAkI pUjA karanA cAhie / bAda vaha apaneko sammata yogya puruSoM ko bulAkara unakI sAkSI-pUrvaka apane jyeSTha putra ko isa prakAra zikSA de ki, he putra ! tujhe hamAre pIche kulaparaMparAse cale Aye dharma, kriyA, saMskAra AdikA yogya rItise pAlana karanA cAhie aura hamane jo isa dravyako tIna hissoMmeM bAMTa diyA hai usakA isa prakAra viniyoga karanA-eka bhAga dharmakAryoM meM kharca karanA, dUsarA bhAga kuTuMbake bharaNa-poSaNameM lagAnA aura tIsare bhAgako apane bhAiyoM meM barAbara barAbara bAMTa denaa| aura he putra ! tU sabameM bar3A hai, isalie hamArI isa santatikA acchI taraha pAlana krnaa| tU svayaM zAstroMko, AjIvikAke sAdhanoMko, gRhasthasambandhI kriyAoMko aura (kriyAsambandhI) maMtroMko bhale prakAra jAnanevAlA hai isIlae kulaparaMparAkA acchI taraha pAlana karanA, pratidina gurukI upAsanA karanA aura deva-AptakI pUjA karanA / isa prakAra apane jyeSTha putrako zikSA dekara mohajanya vikArakA arthAt ghara-kuTuMba AdimeM lage hue mamatvakA tyAga kare / aura vaha gRhastha svayaM dIkSAdhAraNa karaneke lie apane gharako choDe tathA kAma aura arthakI lAlasAko chor3akara kitanehI dinoM paryanta dharmadhyAnapUrvaka nivAsa kre| isIko gRhatyAga kriyA kahate dIkSAdhAraNa karanekI vidhi / kiJcitsamAlokya sukAraNaM tadvairAgyabhAvena gRhAnnisRtya / guroH samIpaM bhavatArakasya vrajecchivAzAkRtacitta ekaH // 20 // natvA gurUM bhAvavizuddhabuddhayA prayAya dIkSAM jinamArgagAM sH| pUjAM vidhAyAtra guromukhAcca kuyodvatAni prathitAni yAni // 21 // _kucha virAgatAke kAraNoMko dekhakara vairAgyapane ko prApta hokara gharase bAhara nikale aura sirpha mokSakIhI vAMchA dhAraNa kara saMsAra-samudrase pAra karanevAle guruke pAsa jAya / vahAM jAkara mana, vacana aura kAyakI vizuddhipUrvaka guruko namaskAra kare aura jinendra bhagavAndvArA kahI gaI jinadIkSA dhAraNa kare / pazcAt gurukI pUjA kare aura unake mukhase bratAcaraNakA svarUpa samajhakara unakA pAlana kare // 20-21 // vratoMke naam| mahAvratAni pazcaiva tathA samitayaH shubhaaH| guptayastisra ityevaM cAritraM tu trayodaza // 22 // pAMca mahAvrata, pAMca samiti aura tIna gupti isa taraha cAritra teraha prakArakA hai // 22 / / pAMca mahAvratoMke nAma / hiNsaastynggnaasnggsteyprigrhaaccyutH| vratAni paJcasaMkhyAni sAkSAnmokSasukhAptaye // 23 // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 somasenabhaTTArakaviracita / hiMsA, jhUTha, caurI, maithuna aura parigrahase virakta honA vrata haiN| ye vrata pAMca haiM, jo sAkSAt mokSa sukhakI prAptike kAraNa haiM // 23 // . pAMca samitiyoMke nAma / IryAbhASaiSaNAdAnanikSepamalamocanAH / . paJca samitayaH proktA vratAnAM mlshodhikaaH|| 24 // IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnanikSepasamiti aura utsargasamiti-isa taraha samiti pAMca prakArakI kahI gaI hai, jo vratoMmeM lage hue doSoMko dUra karanevAlI hai arthAt vratoMkA rakSaNa karanevAlI haiM // 24 // pAMcoM samitiyoM kA judA judA lakSaNa / yugAntaradRSTito'gre gacchedIryApathe prbhuH| bhASA vicAye vaktavyA vastu grAhyaM nirIkSya ca // 25 // prAsukA bhujyate bhuktirnirjantau mucyate mlH| samitayazca paJcaitA yatInAM vratazuddhaye // 26 // sAmanekI cAra hAtha jamInako dekhakara calaneko IryAsamiti, vicArakara hita-mita bolaneko bhASAsamiti, dekha-zodhakara vastuke rakhane aura uThAneko AdAna-nikSepasamiti, prAsuka AhAra grahaNa karaneko bhikSA yA eSaNAsamiti aura jIva-jantu-rahita sthAnameM mala-mUtra karaneko utsargasamiti kahate haiN| ye pAMcoM samitiyAM muniyoMke vratoMko zuddha karaneke lie haiM // 25-26 // gupti aura tapoMke bheda / yatnena parirakSeta manovAkkAyaguptayaH / dvAdazadhA tapaH moktaM karmazatruvinAzakam // 27 // anazanAvamodarya tRtIyaM vastusaMkhyakam / rasatyAgaM pRthakzayyAsanaM bhavati paJcamam // 28 // kAyaklezaM bhavetSaSThaM SoDhA bAhyatapaH smRtam / vinayaH prAyazcittAkhyaM vaiyAkRtyaM tRtIyakam // 29 // kAyotsarga tathA dhyAnaM SaSThaM svAdhyAyanAmakam / abhyantaramiti jJeyamevaM dvAdazadhA tapaH // 30 // manogupti, vacanagupti aura kAyagupti-isa taraha guptike tIna bheda haiN| muniyoM ko ina tIna guptiyoMkA yatnapUrvaka pAlana karanA cAhie / tapa bAraha prakArakA hai, jo karmarUpI zatruoMko jar3amUlase naSTa karanevAlA hai / isake do bheda haiM-eka bAhya tapa aura dUsarA Abhyantara tapa / pahalA anazana, dUsarA avamodarya, tIsarA vrataparisakhyAna, cauthA rasatyAga, pAMcavAM viviktazayyAsana bhaura chaThA kAyakleza-isa taraha bAhma tapa chaha prakArakA hai / vinaya, prAyazcitta, vaiyAvRtya, kAyotsarga, dhyAna aura svAdhyAya-aise / chaha prakArakA Abhyantara tapa hai / donoM milakara bAraha prakArake haiM / / 27-30 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNikAcAra | bAIsa parISoM ke nAma / vRddhayarthaM tapasAM sAdhyAH kSudhAdikaparISahAH / kSudazItoSNadaMzAzca ratyaratizca nagnatA // 31 // nArI caryA niSadyA ca zayyAkrozavadhAstathA / yAJcAlAbhatRNaspazA malarogAviti dvayam || 32 // satkArazca puraskAraH prajJAjJAnamadarzanam / ete dvAviMzatijJeyAH parISahA aghacchidaH // 33 // tapazvaraNakI vRddhike lie pApoM kA nAza karanevAlI bAIsa kSudhAdi paroSahoMko sahana karanA cAhie | kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, daMzamazaka, arati, nagnatA, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, tRNasparza, mala, roga, satkAra- puraskAra, prajJA, ajJAna aura adarzanaye unake nAma haiM // 31-33 // 349 muniyoMke aThAIsa mUlaguNoMke nAma / aSTAviMzatisaMkhyAtA mUlaguNAzca yoginaH / vratasamitIndriyanirodhAH pRthak te paJcapaJcadhA // 34 // SaDAvazyakakA loco'dantavaNamacelatA / sthitibhojanaM bhUzayyA asnAnamekabhojanam || 35 // muniyoM ke aTThAIsa mUlaguNa hote haiM / ve ye haiM - pAMca mahAvrata, pAMca samiti, pAMcoM indriyoMkA nirodha, chaha Avazyaka, kezaloMca, adantavana, acelakatva, sthitibhojana, bhUzayana, asnAna aura ekabhakta // 34-35 // chaha Avazyaka kriyAoM ke nAma / sAmAyikaM tanUtsargaH stavanaM vandanAstutiH / pratikramazca svAdhyAyaH SaDAvazyakamucyate / / 36 / / sAmAyika, kAyotsarga, stavana, vandanA, pratikramaNa aura svAdhyAya - ye chaha Avazyaka kriyAeM haiM // 36 // uttama kSamA Adi dazadharma / sarvaiH saha kSamA kAryA durjanaiH sajjanairapi / mRdutvaM sarvajIveSu mArdavaM kRpayAnvitam ||37|| -kapaTo na hi kartavyaH zatrumitrajanAdiSu / dayAhetuvaco vAcyaM satyarUpaM yathArthakam // 38 // devapUjAdikAryArthaM vidheyaM zaucamuttamam / paJcendriyanirodho yo dayAdharmastu saMyamaH || 39 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita / dvAdazabhedabhinnaM hi zarIrazoSakaM tpH| vidyAdidAnaM pAtrebhyo dattaM cetyAga ucyate // 40 // bAhyAntarbhedasaMyuktaM parigrahaM parityajet / sarvastrI jananItulyA brahmacarya bhavediti // 41 // dazalakSaNadharmo'yaM munInAM muktidaaykH| nizcayavyavahArAbhyAM dvividho'pi jinAgame // 42 // sajanoM aura durjanoMpara kSamA karanA, sampUrNa jIvoMpara kRpApUrvaka komala pariNAma rakhanA, zatru, mitra Adike sAtha kapaTa na karanA, satyarUpa dayAkA kAraNa yathArtha bacana bolanA, devakI pUjA Adike nimitta uttama zuddhi karanA, pAMca iMdriyoMko viSayoMse rokanA aura jIvoMpara dayA karanA, zarIrako kRza karanevAlA bAraha prakArakA tapazcaraNa karanA, pAtroMko vidyA Adi dAna denA, bAhya-AbhyaMtara ragrahakA tyAga karanA aura sampUrNa striyoMko mAtAke tulya samajhanA so kramase kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya aura brahmacarya-isa prakAra dazalakSaNa dharma hai, jo jinAgamameM nizcaya aura vyavahArake bhedase do prakArakA kahA gayA hai| tathA vaha donoM hI prakArakA dharma muniyoM ko mukti denevAlA hai / / 37-42 // pAMca AcAroMke nAma aura svarUpa / samyaktvaM nirmalaM yatra darzanAcAra ucyate / dvAdazAGgazrutAbhyAso jJAnAcAraH prkiirtitH||43|| sunimalaM tapo yatra tapaAcAra eva sH|.. tapassu kriyate zaktirvIryAcAra iti smRtH||44|| cAritraM nirmalaM yatra cAritrAcAra uttmH| paJcAcAra iti prokto munInAM nAyakaiH prH|| 45 // atIcAra-rahina samyakttvakA pAlana karanA darzanAcAra kahA jAtA hai, dvAdazAgakA abhyAsa karanA jJAnAcAra kahA gayA hai, nirmala tapa karanA tapAcAra mAnA gayA hai, tapazcaraNa karanemeM jo zakti hai use vIryAcAra kahate haiM aura nirmala cAritrakA AcaraNa karanA cAritrAcAra hai-yaha muniyokA paMcAcAra hai, jo gaNaghara devoMdvArA kahA gayA hai // 43-45 // AcAryoMke chattIsa guNa / / dvAdazadhA tapobhedA AvazyakAH pare hi SaT / pazcAcArA dazadharmAstisraH zuddhAzca guptayaH // 46 // AcAyANAM guNAH proktAH sstttriNshcchivdaaykaaH| dvAtriMzadantarAyAH syurmunInAM bhojane mtaaH||47|| bAraha tapa, chaha Avazyaka, pAMca AcAra, dazadharma aura tIna gupti-ye AcAryoMke mokSa-sukhake denevAle chattIsa guNa haiN| tathA muniyoM ke bhojanake battIsa antarAya mAne gaye haiM // 46-47 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| yati-bhojanake antarAya / maunatyAge zirastADe mArge hi patitaM svayam / mAMsAmedhyAsthiraktAdisaMspRSTe zavadarzane // 48 / / grAmadAhe mahAyuddhe zunA daSTe tvidaM pathi / sacittode kare kSipte zaGkAyAM malamUtrayoH // 49 / / shonnitmaaNscrmaasthiromvidpuuymuutrke| dalane kuTTane chardiIpapradhvaMsadarzane // 50 // otau spRSTe ca nagnastrIdarzane mRtajantuke / aspRzyasya dhvanau mRtyuvAdye duSTavirodane / / 51 // karkazAkrandaduHzabde zunakasya dhvanau shrute|| hastamukte vrate bhagne bhAjane patite'thavA // 52 // pAdayozca gate madhye mArjAramUSakAdike / asthyAdimalamizrAne sacittavastubhojane // 53 // ArtaraudrAdidurdhyAne kAmaceSTo'va'pi ca / / upaviSTe padaglAnAtpatane svasya mUrcchayA // 54 // hastAccyute tathA grAse'vatinaH sparzane sati / idaM mAMseti saGkalpe'ntarAyAzca muneH pare // 55 // mastakameM kisI tarahakA AghAta pahuMcanese mauna chor3a denepara, Apa svayaM mArgameM gira par3anepara, mAMsa, apavitra vastu, haDDI, khUna AdikA sparza hojAnepara, marA murdA dekhalenepara, grAmadAha honepara, bar3e bhArI yuddhake honepara, mArgameM calate samaya kutteke kATa khAnepara, sacitta pAnIse hAtha dhokara bhojana parosanepara, AhAragrahaNa karate samaya malamUtrakI bAdhA A upasthita honepara, rakta, mAMsa, camaDA, haDDI, bAla, viSTA, pIpa aura mUtrake dekhanepara, jisa gharameM bhojana kara rahe hoM vahAM para dalane aura kUTanekI AvAja Anepara, vamana dekhane para, dIpakako bujhatA huA dekhanepara, billIkA sparza hojAnepara, naMgI strIke dekhanepara, mare hue prANIke dekhanepara, aspaya jAtike prANIkI AvAja suna lenepara, mare murde ke bAje bajanekI AvAja Anepara, burI tarahase ronekI AvAja Anepara, atyaMta kaThora azrupUrNa rudanakI AvAja Anepara, kuttekI cillAhaTa sunanepara, hAthakI aMjalIke chUTa jAne para, vratabhaMga ho jAnepara,pAtrake gira par3anepara, pairoM ke bIca meM hokara billI cUhe Adike nikala jAne para, haDDI Adi apavitra vastuoMse milA huA bhojana honepara, sacitta-aprAzuka vastuke khA lenepara, Artta-dhyAna raudra-dhyAna Adike ho jAnepara, kAmaceSTAke utpanna ho jAnepara, pairoMmeM kamajorI honeke kAraNa baiTha jAnepara, mUrchA khAkara girapar3anepara, hAyameMse grAsa gira par3anepara, anatI manuSyakA sparza honepara aura yaha mAMsa hai isa tarahakI kalpanA zejAnepara munike bhojanameM asarAya ho jAte haiN| bhAvArtha-ye munike bhojanake antarAya haiM / 48-55 // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 somasenabhaTTArakaviracita / matAntaram - dUsare antarAya / viNmUtrAjinaraktamAMsamaMdirApUyAsthivAntIkSaNAdaspRzyAntyajabhASaNazravaNatAsvagrAmadAhekSaNAt / pratyAkhyAnaniSevaNAtpariharedravyo vratI bhojane - pyAhAraM mRtajantukezakalitaM jainAgamoktakramam / / 56 / / viSThA, mUtra, camar3A, khUna, mAMsa, madirA, pIpa, haDDI aura vamanake dekhanepara, achUta jAtike manuSya kI AvAja sunalene para apane grAma meM Aga laga jAnepara, tyakta vastuke khA lenepara aura bhojana meM mare hue prANI aura keza nikala Anepara, vratI puruSa AhAra chor3a de - isa taraha kI vidhi jainAgama meM batAI hai // 56 // anyat ---mUlAcArokta antarAya / kAgA mejjA chaddI rohaNa ruhiraM ca aMsupAdaM ca / jahU heThA parisaM jaNhUvarivadikkamo ceva // 57 // carate hue yA khar3e hue para jo kauA, bagulA, zyena Adi jAnavara vITha kara dete haiM use kAkAntakahate haiM / viSTA, mUtra Adi apavitra cIjoMkara pairoMse lipaTa jAnA amedhyAntarAya hai ! yadi apaneko vamana hojAya to chardi nAmakA antarAya hai / yadi koI apaneko roka le to rodhana nAmakA ann2arAya hai| yadi apane yA parAyeke khUna dIkha par3e to rudhira nAmakA antarAya hai / ca zabda se pIpa Adiko bhI samajhanA cAhie / apaneko yA apane samIpavartI dUsareko kaSTake mAre A~sU AjAMya to vaha azrupAta nAmakA antarAya hai / jaMghAke nIce sparza honA jAnvadho nAmakA antarAya hai / jaMghA ke Upara sparza honA jAnuvyatikrama nAmakA antarAya hai / tathA -- // 57 // NAhi ahoNiggamaNaM paccakkhidasevaNA ya jaMtuvaho / kAgAdipiMDaharaNaM pANIdo piMDapaDaNaM ca // 58 // nAbhike nIce taka sira karake yadi gRhasthake ghara ke daravAjemeM hokara gharameM jAnA par3e to nAbhyatro - nirgamana nAmakA antarAya haiM / tyAgakI huI vastu yadi sevana- khAne meM AjAya to pratyAkhyAtasevana nAmakA antarAya hai / apane yA dUsareke sAmane yadi jIvavadha kiyA jA rahA ho to jIvavadha nAmakA antarAya hai| kauA Adi jAnavara AhArako cauMcase uThAkara lejAMya to kAgAdipiMDaharaNa nAmakA antarAya hai / bhojana karate hueke hAthameMse yadi grAsa gira par3e to piMDapatana nAmakA antarAya hai / tathA -- // 58 // pANIye jaMtuvahe maMsAdidaMsaNe ya uvasagge / pAdatairapaMciMdiya saMpAdo bhAyaNANaM ca / / 59 / / bhojana karate hueke hAthameM Akara yadi koI jIva mara jAya to pANijantuvadha nAmakA antarAya hai / yadi mare hue paMcendriya jIvakA zarIra-mAMsa Adi dekhanemeM AjAya to mAMsAdi darzana 1" pAMtarammi jIvo " aisA bhI pATha haiM / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ afrat 353 nAmakA antarAya hai / yadi kisIke dvArA koI tarahakA upasarga ho jAya to upasarga nAmakA antarAya hai / yadi munike pairoM ke bIca meM hokara koI paMcendriya jIva nikala jAya to paMcendriyagamana kA antarAya hai / yadi parosanevAleke hAthase chUTakara vartana nIce gira par3e to bhAjamasampAta nAmakA antarAya hai / tathA / / 59 / / uccAraM parasavaNaM abhojagihapavesaNaM tahA paDaNaM / uvavesaNaM sadaso bhUmIsaMphAsa NivaNaM // 60 // yadi apaneko TaTTIkI yA mUtrakI bAdhA ho jAya to uccAra aura prasravaNa nAmake antarAya haiM / yadi AhAra ke lie paryaTana karate samaya munikA caMDAla Adike ghara meM praveza ho jAya to abhojanagRhapraveza nAmakA antarAya hai / yadi mUrcchA Adike kAraNa muni gira par3e to patana nAmakA antarAya hai / yadi bhojana karate samaya baiTha jAya to upavezana nAmakA antarAya hai / yadi caryA ke samaya kutA Adi jAnavara apaneko kATa khAya to sadaMza nAmakA antarAya hai / bhojanake samaya siddhabhakti kara cukane para hAthase bhUmikA sparza ho jAya to bhUmisparza nAmakA antarAya hai / khakAra Adi thUkanA niSThIvana nAmakA antarAya hai / tathA // 60 // udarakimi NiggamaNaM adattagahaNaM pahAra gAmadAho ya / pAdeNa kiMcigahaNaM kareNa kiMci vA bhUmIdo // 61 // udarase yadi kRmi nikala Ave to kuminirgamana nAmakA antarAya hai / yadi vinA diyA huA grahaNa karale to adattagrahaNa nAmakA antarAya hai / apane yA parake Upara talavAra AdikA prahAra ho to prahAra nAmakA antarAya hai / yadi grAma jala rahA ho to grAmadAha nAmakA antarAya hai / pairase kisI cIjakA uThAmA pAda nAmakA antarAya hai aura hAthase bhUmiparase kucha uThAmA istanAmakA antarAya hai / ye Upara kahe hue bhojana ke battIsa antarAya haiM / / 61 // caudaha mala / NaharomajaMtu atthikaNakuMDayapUyaruhira maMsacammANi / bIyaphalakaMdamUlA chiNNamalA coisA hoMti / / 62 // nakha, roma, jantu ( prANirahita zarIra ), haDDI, tuSa, kuNDa ( cAvala ) AdikA bhItarI sUkSma avayava, pIpa, carma, rudhira, mAMsa, bIja, phala, kaMda aura mUla-ye ATha prakArakI piMDazuddhise judeM caudaha mala haiM // 62 // ityevaM militvA sarve SaTcatvAriMzadAtmakAH / antarAyA mune ramyAH sarvajIvadayAvahAH || 63 || isa taraha battIsa aura caudaha milAkara kula chayAlIsa munike bhojanake antarAya haiM, jo muniko sampUrNa jIvoM para dayAbhAva karAnevAle haiM / / 63 / / antarAyA matA yeSAM na santi tapasvinaH / jJeyA bhraSTA dayAtItAH zvabhrAvAsanivAsinaH // 64 // jo muni ina antarAyoMko nahIM pAlate ve bhraSTa muni haiM, karuNAbhAvase rahita haiM aura narakagAmI haiM // 64 // 45 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa somasenabhaTTArakaviracita yeSAM na santi mUDhAnAmantarAyA durAtmanAm / ka dharmaH ka dayA teSAM ka pAvitryaM ka zuddhatA // 65 // jo mahAmUr3ha durAtmA muni ina antarAyoMko nahIM pAlate unake dharma kahAM ? dayA kahAM ? Abhyantara pavitratA kahAM aura bAhya zuddhi kahAM ? bhAvArtha-jo antarAyoMko nahIM pAlate unake na dharma hai, na dayA hai aura na bAhya aura Abhyantara pavitratA hai / 65 / / zaucalo bhaveddharmaH sarvajIvadayA pradaH / pavitratvadAbhyAM tu mokSamArgaH pravartate // 66 // jisakA mUla kAraNa zauca hai vahI dharma sampUrNa jIvoMpara dayAbhAva karAnevAlA hai; kyoMki pavitratA aura dayAse hI mokSamArga pravartatA hai // 66 // na yogya bhojana | yathAlabdhaM tu madhyAhne prAsrukaM nirmalaM param / bhoktavyaM bhojanaM dehadhAraNAya na bhuktaye / / 67 // madhyAha ke samaya, prAsuka aura zuddha jaisA mile vaisA ( cikanA yA cUpar3A, garma yA ThaMDA Adi) bhojana muniyoM ko apanI zarIra-sthitike lie karanA cAhie, na ki bhojanake lie (svAda Adike nimitta ) // 67 // manovacanakAyazca kRtakAritasammataiH / navadhA doSasaMyuktaM bhoktuM yogyaM na sanmuneH // 68 // mana, vacana aura kAya, pratyekake kRta kArita aura anumodanA - isa taraha nava prakAra ke doSoM se yukta bhojana munike grahaNa karane yogya nahIM hai // 68 // madhyAhnasamaye yoge kRtvA sAmayikaM mudA / pUrvasya tu jinaM natvA hyAhArArthaM bracchanaiH // 69 // picchaM kamaNDaluM vAmahaste skandhe tu dakSiNam / hastaM nidhAya saMdRSTayA sa vrajecchrAvakAlayam // 70 // svA gRhAGgaNe tasya tiSThecca muniruttamaH / namaskAra padAn paMca navavAraM japecchuciH // 71 // mAdhyAnha samayasambandhI sAmAyika kriyAko karake pUrva dizAkI ora jinadeva yA jina caityAlayako namaskAra karake AhAra ke lie dhIre dhIre gamana kare / picchI aura kamaMDaluko bAyeM hAthameM le le aura dAhine hAthako kaMdhepara rakha le| phira dhIre dhIre IryApatha-zuddhipUrvaka zrAvaka ke gharapara jAve / vahAM zrAvakake par3a gAha leneke bAda usake ghara ke A~ganameM jAkara khar3A hove aura nau vAra paMcanamaskArakA jApa kare / / 69-71 // bhikSA denekI vidhi | taM dRSTvA zIghrato bhaktyA pratigRhNAti bhAktikaH / mAsukena jalenAGghrI prakSAlya paripUjayet // 72 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 355 - muniko dekhakara bhakta zrAvaka bhaktipUrvaka unheM pddgaahe| bAda prAmuka jalase unake caraNoMkA prakSAlana kara unakI pUjA kare / bhAvArtha-navadhA bhAkti kare // 72 // . . SaTcatvAriMzadoSaizva rahitaM pAsukaM varam / gRhIyAnojanaM gAtradhAraNaM tapase'pi ca // 73 // chayAlIsa doSoMse rahita prAsuka aura acchA AhAra, zarIra sthiti aura tapazcaraNake nimitta grahaNa kare // 73 // doSAn saMkSepato vakSye yathAmnArya guromukhAt / dAtA svarga bajedroktA zivasaukhyAbhilASukaH / / 74 // guruke mukhase sane hue doSoMko saMkSepameM zAstrAnukUla kahatA huuN| jinheM samajhakara mokSasukhake cAhanevAlA bhoktA aura dAtA svarga aura kramase mokSako jAte haiM // 74 // - chayAlIsa doSoMke naam| uddezaM sAdhikaM pUti mizraM pAbhRtikaM balim / nyastaM prAduSkRtaM krItaM mAmityaM parivartanam // 75 // niSiddhAbhihitodbhimA AcchAdyaM mAlarohaNam / / dhAtrIbhRtyanimittaM ca vanyAjIvanakaM tathA // 76 // krodho lobhaH stutipUrva stutipazcAcca vaidyakam / .. mAnaM mAyA tathA vidyA maMtraMcUrNa vazIkaram // 77 // zaGkApihitasaMkSiptA nikSiptasrAviko tathA / .. pariNatasAdhAraNadAyakaliptamizrakAH // 78 // . : aGgAradhUmasaMyojyA apramANAstathA tvime / SaTcatvAriMzadoSAstu oSaNAzuddhighAtakAH // 79 // 1 uddeza, 2 sAdhika, 3 pUti, 4 mizra, 5 prAbhRtika, 6 bali, 7 nyasta, 8 prAduSkRta, 9 krIta, 10 prAmitya, 11 parivartana, 12 niSiddha, 13 abhihita, 14 udbhinna, 15 AchAdya, 16,mAlArohaNa, 17 dhAtrI, 18 bhRtya, 19 nimitta, 20 vanIpaka, 21 jIvanaka, 22 krodha, 23 lobha, 24 pUrvastuti, 25 pazcAtstuti, 26 vaidyaka, 27 mAna, 28 mAyA, 29 vidyA, 3* maMtra 31 cUrNa, 32 vazIkaraNa, 33 zaMkA, 34 pihita, 35 saMkSipta, 36 nikSipta, 37 srAvika, 38 apariNata, 39 sAdhAraNa, 40 dAyaka, 41 lipta, 42 mizraka, 43 aMgAra, 44 dhUma, 45 saMyojya aura 46 apramANa ye chayAlIsa doSa haiM jo eSaNAzuddhike ghAtaka haiM // 75-79 // audazika doSa / nAgAdidevapApaNDidAnAdyarthaM ca yatkRtam / anaM tadeva na grAhyaM yata uddezadoSabhAk // 80 // .. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 somasenabhaTTArakaviracita nAga, yakSa Adi devoMko, jainadharbhase bahirbhUta pASaMDoMko, tathA dIna-puruSoM ko deneke uddeza se banAye hue AhArako auddezika AhAra kahate haiN| aisA AhAra munIzvaroM ko grahaNa nahIM karanA cAhie // 80 // 11. sAdhika doSa | saMyatA~zca bahUn dRSTvA bhojyaM yadadhikaM khalu / kriyate so'dhiko nAma doSo dhImadbhirucyate // 81 // muniyoMko Ate dekhakara unheM AhAra deneke lie apane lie banate hue dAla bhAta Adi bhojana meM aura dAla-bhAta chor3a denA isako buddhimAn sAdhika yA adhyadhi doSa kahate haiM / bhAvArtha - jisa pAtra meM apane lie dAla-bhAta paka rahe hoM yA jala garma ho rahA ho sImeM, muniyoMko Ate dekhakara unheM AhAra dene ke lie dAlameM dAla, cAMvaloM meM cAMvala aura pAnImeM pAnI aura chor3a denA sAdhika doSa hai // 81 // pUti doSa / randhanyAM pravarAhAraM pUtitvaM sAdhuhetukam / mArjanaM lepanaM ceti paJcadhA pUtidoSakaH // 82 // isa rasoIghara meM yA vartanameM bhojana banAkara pahale sAdhuoM ko dUMgA, pazcAt auroMko dUMgA ise pUti doSa kahate hai / bhAvArtha - isa zloka meM jo pAMca prakArakA pUtidoSa ginAyA hai vaha barAbara samajha meM nahIM AyA / anya granthoMmeM pUti doSakA kathana isa prakAra hai / jo AhAra prAsuka hote hue bhI usakA aprAsuka-sacittatA ke sAtha saMbaMdha ho to vaha pUti doSase saMyukta mAnA gayA hai| usake pAMca bheda haiM-ghanI, udUkhala (Ukhala), dava ( kacchIM ), bhAjana aura gaMdha / isa rasoIghara meM bhojana banAkara pahale muniyoMko dUMgA pazcAt auroMko dUMgA, yaha raMghanI nAmakA pUtidoSa hai / isa Ukhala meM kUTakara jabataka RSiyoMko na de lUMgA taba taka auroMko bhI na dUMgA, yaha Ukhala nAmakA pUtidoSa hai / isI taraha dava, bhAjana aura gaMdha doSoMko samajhanA cAhie / yadyapi isa uddezameM bhojana prAsuka hai, paraMtu vaha aprAsukatAkA saMbaMdha lie hue hai ataH doSa hai // 82 // mizra doSa / munInAM dAnamuddizya pASaNDibhiramArjanaiH / sAgArairazanaM yAddhe sa mizro doSa ucyate // 83 // ** jisa AhArameM pAkhaMDiyoM aura gRhasthoM ke sAtha sAtha muniyoM ko dene kA uddeza kiyA jAya vaha prAsuka banA huA AhAra bhI mizradoSase saMyukta hai // 83 // prAkRtika doSa / kAlahInaM hi yaddAnaM dIyate sAnurAgataH / kALAtikramataH so'yaM doSaH prAbhRtiko yataH // 84 // jisa samaya yA jisa dina dAna denA nizcita kiyA jAya usase pahale yA pIche dAna denA prAbhRtika doSa hai| bhAvArtha- prAkRtika doSa ke do bheda haiM-eka bAdara aura dUsarA sUkSma / punaH pratyeka ke do bheda haiM- kAlAni aura kAlavRddhi / bina, pakSa, mAsa aura varSa meM honAdhikatA kara Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| .. denA bAdara prAbhRtika doSa hai / jaise-zukla aSTamIko dAna denekA nizcaya kara zukla paMcamIko de denA, yaha divasahAni hai aura zukla paMcamIko dAna denekA nizcaya kara zukla aSTamIko denA yaha divasavRddhi hai| caitrake zuklapakSameM denekA nizcayakara usake kRSNapakSameM denA yaha pakSahAni aura caitrake kRSNapakSameM denekA nizcaya kara usake zuklapakSameM denA yaha pakSavRddhi / caitramAsameM denekA nizcaya kara phAlgunameM denA yaha mAsahAni aura phAlgunameM denekA nizcayakara caitrameM denA yaha mAsavRddhi hai| tathA Ageke varSameM denekA nizcayakara isI varSa de denA yaha varSahAni aura isI varSa denekA nizcayakara Ageke varSameM denA yaha varSavRddhi hai / tathA bhojanake samayoMmeM hInAdhikatA karanA sUkSmaprAbhatika doSa hai| jaise-dopaharako dAna denekA nizcayakara subaha hI dedenA athavA zAmakA nizcayakara dopaharako denA yaha samayahAni aura subaha denekA nizcayakara dopaharako denA athavA dopaharakA nizcayakara zAmako denA yaha samayavRddhi / isa taraha kAlakI hAni-vRddhi kara AhAra denA prAbhRtika doSa hai| aisA karanemeM dAtAko zleza hotA hai, bahutase jIvoMkA vighAta hotA hai aura pracura AraMbha karanA par3atA hai; isalie yaha doSa mAnA gayA hai||84|| bali doSa / saMyatAnAM prabhUtAnAM gamanArtha vishesstH| kRtvA pUjAdikaM cAnnaM dIyate balidoSabhAk // 85 // saMyata hamAre gharapara jAveM isa abhiprAyase yakSAdi devoMkI pUjA karake bAkI bacA huA AhAra denA balidoSa hai / / 85 // ___ nyasta doss| satpAtrabhAjanAdannaM sthApita cAnyabhAjane / nyastadoSo'yamuddiSTaH sdbhiraagmpaargaiH|| 86 // / jisa pAtrameM bhojana banAyA gayA ho usameMse nikAlakara dUsare pAtrameM rakhakara apane hI gharameM yA dUsareke gharameM le jAkara rakha deneko Agamake pAraMgata puruSa nyasta doSa kahate haiN| bhAvArtha-isa tarahakA bhojana munIzvaroMko nahIM lenA caahie| kyoMki AhAra denevAlA dAtA aisI kriyA dUsareke bhayase karatA hai, ataH usameM virodhAdi doSa dekhe jAte haiM / 86 // . prAduSkAra doss| .... ........ AhArabhAjanAdInAmanyasmAcca prdeshtH| anyatra nayanaM dIpapajvAlanamato'pi ca // 87 // prAduSkiko mato doSo varjanIyaH zubhArthibhiH / bhojanake vartanoMko eka sthAnase uThAkara dUsarI jagaha lejAkara rakhanA prAdumkAra doSa hai, tathA dIpaka jalAnA bhI prAduSkAra doSa hai / zubha cAhanevAle puruSoM ko isa doSakA tyAga karanA cAhie / bhAvArtha-prAduSkAra doSake do bheda haiM-eka saMkramaNa aura dUsarA prakAza / saMyatoMko gharapara Ate dekhakara bhojanake pAtroMko eka sthAnase dUsare sthAnapara le jAnA saMkrama doSa hai| tathA bhasmaAdise vartanoMko mAMjanA, dIpaka jalAnA vartanoMko phailAkara rakhanA Adi prakAza nAmakA doSa hai // 87 // .. . Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 somasenabhaTTArakaviracita ... kriit-doss| / svAnyadravyeNa yadbhojyaM saMgRhItaM yadA bhavet / / 88 // vidyAmantreNa vA dattaM tatkrItaM doSa ityasau / ... apane aura parake dravyase athavA vidyA aura maMtra dvArA lAI huI bhojana-sAmagrIse taiyAra kiyA huA AhAra krIta doSakara saMyukta hai / bhAvArtha-krIta doSake do bheda haiM-eka dravyatrIta aura dUsarA bhAvakrIta / muniyoMko caryAmArga dvArA Ate dekhakara apane athavA parake gAya, baila Adi sacitta padArthoMko athavA suvarNa Adi acitta dravyoMko becakara bhojana sAmagrI lAnA aura usakA bhojana taiyArakara munIzvaroMko denA dravyakota doSa hai / tathA apanI yA parakI prajJapti Adi vidyAeM yA ceTikA Adi maMtra dekara bhojana sAmagrI lAnA aura usakA bhojana banAkara munIzvaroMko denA bhAvakrIta doSa hai| aisA karanese dAtAkA muniyoMpara karuNAbhAva jhalakatA hai, bhaktibhAva nahIM; ataH munizvaroMko krotadoSasaMyukta AhAra nahIM lenA cAhie / 88 // . prAmitya doSa / svakIyaM parakIyaM cedravyaM yaccetanetarat // 89 // datvA'nnAnayanaM pAtre pAmityaM doSa eva saH / apane yA parake cetana athavA acetana dravya giravI rakhakara dAla cAMvala Adi cIje udhAra lAnA aura unakA bhojana taiyAra kara muniyoM ko denA prAmitya doSa hai| bhAvArtha-muniyoMko caryAmArgameM praviSTa dekhakara dAtA dUsareke gharapara jAkara bhaktipUrvaka yAcanA kare ki maiM tumhAre dAla cAMvala Adi jitane le jAUMgA unase kucha adhika yA utaneke utane vApisa de jAUMgA, tuma mujhe ye ye cIjeM deo-aisA kahakara bhojana sAmagrI lAnA aura usakA AhAra banAkara denA RNasahita prAmitya doSa hai| tathA cetana-acetana dravyako giravI rakhakara bhI bhojana-sAmagrI lAnA RNadoSa hai| aisA karanese dAtAko kleza aura parizrama uThAnA par3atA hai; ataH. muniyoMko RNadoSasaMyukta AhAra nahIM lenA cAhie // 89 // parivartana doSa / svAnnaM datvA'nyagehAdvA yadAnIyottamaM zubham // 9 // annaM hyAdIyate'tyartha parivartanamucyate / apanA halakA anna dekara dUsareke gharase bar3hiyA anna lAkara muniyoMko denA parivartana doSa hai / bhAvArtha-mere brIhI tuma lelo aura mujhe zAlyodana deo athavA tuma merI yaha cIja le lo aura tuma mujhe yaha de do, maiM sAdhuoM ko dUMgA-aisA kahakara muniyoM ke lie AhAra lAnA parivartana doSa hai| aisA karanese dAtAko kleza hotA hai; ataH muniyoMko parivartana doSasaMyukta AhAra nahIM grahaNa karanA cAhie // 9 // niSiddha doss| madhye kenApi gRhiNA niSiddha bhojanAdikam // 91 // dAtavyaM na munibhyazca tathApi khalu gRhyte| . sa niddhi mahAdoSaH paripATyA prakIrtitaH // 92 // . Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / * AhAra dete hueko bIcameM hI koI roka de to vaha AhAra muniyoMko nahIM denA caahie| niSedha karanepara bhI ya da koI de to vaha AhAra niSiddhanAmaka mahAdoSase saMyukta mAnA gayA hai| bhAvArtha-niSiddha AhArake vyaktezvara, avyaktezvara, vyaktAvyaktezvara, vyaktAnIzvara, avyaktAnIzvara, vyaktAvyaktAnIzvara-aise chaha bheda haiN| AhAra dete huekoinameMse koI roka de to vaha AhAraH niSiddha doSa kara saMyukta hai, aisA AhAra munIzvaroM ko nahIM lenA cAhie; kyoMki isameM virodhAdika doSa dekhe jAte haiM // 91-92 // abhihita doss| . . . yasmAtkasmAdvinA paMktyA gRhAdaSTamataH param / AnItaM gRhyate cAnaM tadevAbhihitaM matam // 93 // paMkti svarUpa tIna athavA sAta gharoMko chor3akara jisa kisI gharase AyA huA bhojana athavA paMktirUpa gharoM meM bhI aSTamAdi gharoMse AyA huA bhojana abhihita doSayukta mAnA gayA hai| bhAvArthajisa samaya AhAra le rahe hoM usa samaya koI dUsarA puruSa bhI apane gharase AhAra lAkara bhaktibhAvase de tI jisa gharameM AhAra le rahe hoM usa gharase paMktirUpa tIna athavA sAta ghara takakA AyA huA AhAra muni le sakate haiM isameM koI doSa nahIM hai; paraMtu paMktirUpa tIna yA sAta gharoMko chor3akara aSTamAdi gharase AyA huA yA vinA hI paMktike kisI bhI gharase AyA huA anna abhihita doSasaMyukta hai| aisA anna muniyoMko grahaNa nahIM karanA cAhie // 93 // - udbhinna doss| ghRtAdibhojanaM sAraM mudritaM kardamAdinA / udbhidya dIyate doSa udbhinnaH paripaThyate // 94 // miTI. lAkha Adise vartanakA mukha mUMda diyA gayA ho aise vartanameMse usaparakI miTTI lAkha Adiko haTAkara ghRta, gur3a, zakkara Adi sAra vastu nikAla kara denA udbhinna doSa hai // 94 // . AcchAdya doSa / saMyatAn paramAn dRSTvA raajcoraadibhiititH| dAnaM dadAti sa prokto doSa aacchaadhnaamrkH|| 95 // rAjA, caura Adike bhayase saMyatoMko AhAra denA AcchAdya nAmakA doSa hai| bhAvArtha--jaba saMyatoMko bhikSAjanyazrama dekhakara rAjA yA rAjAsadRza koI tejasvI athavA caurAdi gRhasthoMko yA to tuma Aye hue munigaNako AhAra do nahIM to hama tumhArA dhana-mAla chIna leMge yA lUTa leMge athavA zaharase bAhara nikAla deMge, isa taraha DarAkara AhAra dilAveM taba AhAra denA so yaha Acche. dyanAmaka doSa hai / / 95 // mAlArohaNa doss| niHzreNyAdikamAruhya dvitIyagRhabhUmitaH / AdAya dIyate hyanaM tanmAlArohaNaM matam // 96 // 1 zlokakA pAThAntara aisA bhI hai:. nRpAdInAM bhayaM zrutvA munInAM hRtamaunataH / guptavRtyA tu yaha doSa AcchAdyanAmakaH / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita nisainI Adipara car3hakara gharake dUsare tIsare maMjila parase lAkara AhAra denA mAlArohaNa doSa hai| bhAvArtha-AhAra sthAnase uparakI maMjilapara sIr3hI nisainI Adipara car3hakara vahAMte AhAra lAkara denA mAlArohaNa doSa hai / isameM AhAra dAtAkA gira par3anA Adi apAya dekhA jAtA hai; isalie yaha doSa hai| isa taraha solaha udgama doSa kahe / Age solaha utpAdana doSoMko kahate haiM // 96 // dhAtrI doss| majanaM maNDanaM caiva kSIrapAnAdikArakaM / krIDanaM tanumA svApa vidhiryaH kriyate dhruvaM // 97 // gRhiNImeva coddizya yadutpAditamannakam / .. taddhAtrIdoSa ityeSa kIrtanIyo manISibhiH // 98 // . gharakI striyoMke karane yogya bAlakoMko snAna karAnA, AbhUSaNa pahanAnA, dugdha pilAnA, khela khilAnA, sulAnA-isa tarahakI pAMca kriyA svayaM karake yA ina pAMcoMkA upadeza dekara AhAra lenA so dhAtrI doSa hai / bhAvArtha-snAnAdi pAMca prakArake dhAtrIkaudvArA AhAra lenA dhAtrI doSa hai // 97-98 // . bhRtya doss| svaparagrAmadezAderAdezaM ca nivedya ca / gRhNAti kiJcidAhAraM dossstbhRtysNjnykH|| 99 // apane grAma aura dezake samAcAra dUsare grAma aura dUsare dezako le jAkara AhAra grahaNa karanA so bhRtya yA dUta nAmakA doSa hai / bhAvArtha-koI sAdhu nAva Adi dvArA jalamArga hokara yA sthalamArga hokara yA AkAza mArga hokara paragrAma yA paradezako jA rahA ho, use jAte dekha koI gRhastha yaha kahe ki, he bhaTTAraka ! merA eka saMdezA lete jAnA / usake usa saMdezeko le jAkara vaha muni use kahe jisake pAsa vaha saMdeza bhejA gayA hai / saMdezA sunakara vaha paragrAma yA paradeza nivAsI puruSa parama saMtuSTa huA usa sAdhuko AhAra de aura vaha sAdhu usake usa diye hue AhArako le to vaha AhAra dUta doSase yukta mAnA gayA hai / ataH dUta karmadvArA AhAra utpanna kara muniyoMko nahIM lenA cAhie / kyoMki dUtakarma dvArA AhAra lenese jinazAsanameM malinatA AtI hai // 19 // . nimitta doSa / .. vyaJjanAGgasvaracchinnabhaumAntarikSalakSaNam / svapnaM cetyaSTanimittaM karoti tannimittakam // 10 // vyaMjana, aMga, svara, cheda, bhauma, aMtarikSa, lakSaNa aura svapna-ina ATha nimittoMdvArA AhAra utpanna kara grahaNa karanA nimitta doSa hai / bhAvArtha-tila, masA Adi vyaMjana kahe jAte haiM / zarIrake hAtha-paira Adi avayavoMko aMga kahate haiM / svara nAma AvAjakA hai / khaDga Adike pAvako cheda kahate haiN| bhamikA phaTa jAnA bhaumanimitta hai / sUrya-caMdramA Adike udaya aura astako aMtarikSa kahate haiN| naMdikAvarta, padma, cakra Adi lakSaNa mAne gaye haiM / svapnameM hAthIpara car3hanA, vimAnameM baiThanA, mahiSa (sA) para car3hanA AdikA dekhanA svapna hai| ina bhATha nimittoMko dekhakara dUsareke zubhAzubha Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra he batAkara AhAra lenA nimitta doSa mAnA gayA hai / yaha doSa isalie hai ki aisA karanemeM rasAsvAdana, dInatA Adi doSa pAye jAte haiM // 100 // vanIpaka-doSa / pASaMDikRpaNAdInAmatithInAM tu dAnataH / puNyaM bhavediti procya adyAdvavanIpakam // 101 // pASaMDI, kRpaNa Adi atithiyoMko dAna denese puNya hotA hai aisA dAna-dAtAko kaha kara AhAra lenA vanIpaka-doSa hai / bhAvArtha-kisI dAtAne pUchA ki mahArAja ! kuttoMko roTI DAlane se; andhe, lUle, laMgar3e Adi duHkhI jIvoMko bhojana karAneseM, madhumAsAdi bhakSaNa karanevAle brAhmaNoMko tathA dIkSAdvArA upajIvI pASaMDiyoM ko AhAra denete tathA kauvoMko khilAnese puNya hotA hai yA nahIM ? uttara meM ve sAdhu kaheM ki hotA hai / isakA nAma vanIpaka-doSa / tAtparya yaha hai ki dAnapatike anukUla vacana kahakara AhAra lenA vanIpaka-doSa hai; kyoMki aisA ka kara AhAra lenese sAdhuoM meM dInatA jhalakatI hai // 101 // jIvanaka - doSa | jAtiM kulaM tapaH zilpakarma nirdizya cAtmanaH / jIvanaM kurute'tyartha doSo jIvanasaJjJakaH // 102 // apanI jAtizuddhi, kulazuddhi, tapazvaraNa aura zilpakarmakA nirdeza kara AjIvikA karanAAhAra grahaNa karanA jIvanaka nAmakA doSa hai / aisA karane meM vIrya nigUhana - zakti chipAnA, dInatA Adi doSa dekhe jAte haiM; isalie yaha doSa haiM 102 // krodhadoSa aura lobhadoSa / krodhaM kRtvA'zanaM grAhyaM krodhadoSastato mataH / cillobhaM pradarzayati lobhadoSaH sa kathyate // 103 // krodha karake apane lie bhikSA utpanna karanA krodhadoSa hai / tathA lobha dikhAkara bhikSA utpanna karanA lobhadoSa hai // 103 // pUrvastuti aura pazcAtstuti doSa / tvamindra candra ityuktvA muktenaM stutidoSabhAk / pUrva stuyAtpazcAtstutipazcAnmalo mataH / / 104 // tuma bar3e iMdra ho, candra ho ityAdi prathama stutikara pazcAt AhAra grahaNa karanA pUrvastuti - doSa hai / tathA prathama AhAra lekara pazcAtstuti karanA pazcAtstuti doSa hai / bhAvArtha- dAtAse dAna grahaNa karaneke pahale hI kahanA ki tuma bar3e bhArI dAna-dAtA ho, tuma yazodhara ho, tumhArI kIrti jagatameM cAroM ora sunAI de rahI hai so yaha pUrvastutidoSa hai / tuma pahale bhArI dAna-dAtA the, aba tuma dAna denA kaise bhUla gaye - isa taraha saMbodhita karake bhI AhAra lenA pUrvastutidoSa hai / tathA dAna lekara pazcAt guNagAna karanA ki tuma jagatameM vikhyAta ho, bhArI dAnapati ho, tumhArA yaza hamane suna rakhA hai so pazcAt stutidoSa hai / aisA karanA nagmAcArya ke kartavya meM dopa hai| tathA isase kRpaNatA mAlUma par3atI hai; ataeva ye donoM doSa haiM // 104 // 46 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita vaidya, mAna aura maayaadoss| kRtvA bheSajamatyannaM vaidyadoSaH sa ucyate / AtmapUjAdikaM lokAn pratipAdyAtiyatnataH // 105 // udaraM pUrayatyeva mAnadoSo vidhIyate / mAyAM kRtvA'nnamAdatte mAyAdoSA prkiirtitH|| 106 // bAlacikitsA, tanucikitsA, rasAyana cikitsA, viSacikitsA, bhUtacikitsA Adi ATha. prakArake zAstroMdvArA auSadhopacAra karake AhAra grahaNa karanA vaidyadoSa hai / janasamUhake prati apanI pUjA-pratiSThA AdikA kathana kara AhAra grahaNa karanA mAnadoSa hai| bhAvArtha-garva karake apane lie bhikSA utpanna karanA mAna-doSa hai / tathA mAyAcAra karake AhAra lenA mAyAdoSa kahA gayA vidyAdoSa aura mNtrdoss| kRtvA vidyAcamatkAraM yo'tti vidyAkhyadoSakaH / maMtrayantrAdikaM kRtvA yo'tti vai mantradoSakaH // 107 // vidyAkA camatkAra dikhAkara jo AhAra grahaNa karanA hai vaha vidyA nAmakA doSa hai| tathA AhAraprada vyantarAdi devoMko maMtra yaMtra AdidvArA vazakara jo AhAra grahaNa karanA hai vaha maMtradoSa hai||107|| cUrNadoSa aura vazIkaraNa doSa / datvA cUrNAdikaM yo'tti cUrNadoSaH sa iSyate / vazIkaraNakaM kRtvA vazIkaraNadoSakaH // 108 // netrAMjana Adi dekara jo AhAra grahaNa karatA hai vaha cUrNadoSavAlA hai| tathA jo vazIbhUta nahIM unako vazamai karanA vazIkaraNa-doSa hai| yahAMtaka, solaha utpAdana doSa kahe / Age daza eSaNA doSoMkA kathana karate haiM // 108 // zaMkA-doSa aura pihit-doss| . . , asmadarthaM kRtaM cAnnaM na vA shngkaakhydosskH|| sacittenAvRtaM yoti pihito doSa ucyate // 109 // yaha AhAra mere bhakSaNa karane yogya hai athavA nahIM yaha zaMkA nAmakA doSa hai| tathA jo sacitta kamala patrAdise Dhake hue AhArako grahaNa karatA hai vaha pihita doSayukta AhAra karatA hai // 109 // ..... . sNkssipt-doss| snigdhena yA svahastena deyaM vA bhAjanena vA / saMkSiptadoSo nirdiSTo varjanIyo manISibhiH // 110 // ghI, tela Adise cikane hAthoMse athavA kacchI Adi vartanase bhojana parosanA, so saMkSipta doSa hai| aise doSakA muniyoMko tyAga karanA cAhie / isameM saMmUrcchanAdi sUkSma-doSa haiM; ataeva yaha doSa hai // 110 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrnnikaacaar| nikSipta-doSa / sacittavAribhiyadi masicyAnaM tu dIyate / nikSiptadoSa ityuktaH sarvathAgamavarjitaH // 111 // aprAsuka jala, pRthivI, agni Adi para rakkhA huA anna denA nikSipta-doSa hai| aisA AhAra lenA AgamameM sarvathA varjanIya batAyA hai / / 111 // ....:::: .. sAvita-doSa / / ghRtatakrAdikaM caiva sravatyevAnakaM bahu / tadanaM gRhyate'tyarthaM srAvito doSa ucyate // 112 // __ atyanta jharatA huA patalA takra (maThA-chAcha ), ghRta Adi bhojana lenA, so srAvita-doSa hai; kyoMki aisA anna hAthameM Thahara nahIM sakatA / ataH vaha hAthameMse nIce jamIna para gira par3atA hai, jisase jIvoMkI hiMsA honekI saMbhAvanA hai| ataH aisA srAvita AhAra muniyoM ko nahIM lenA cAhie // 12 // aprinnt-dop| triphalAdirajobhizca rasaizcaiva rasAyanaiH / gRhNAtyapariNataM vai doSo'pariNataH smRtaH // 113 // ___ triphalA Adi cUrNodvArA jisakA rasa, varNa, gaMdha aura svAda nahIM badalA hai aisA jala grahaNa karanA apariNata doSa hai / bhAvArtha-tila prakSAlita jala, cAMvala dhoyA huA jala, tapAkara ThaMDA kiyA gayA aisA garma jala, cane dhoyA huA jala Ara tuSa prakSAlita jala jisake khAsa raMga, gaMdha aura svAda nahIM badala pAe ha, tathA harItakI cUrNa Adike galanese bhI jisake varNa, gaMdha aura rasa nahIM badale haiM vaha saba apariNata hai| aisA jala muniyoM ko nahIM pInA cAhie // 113 // - saadhaarnn-doss| gItanRtyAdikaM mArge kurvannAnIya cAnnakam / gRhe yaddIyate doSaH sa sAdhAraNasaJjakaH // 114 // mArgameM gIta gAte hue, nRtya Adi karate hue AhAra lAkara gharapara denA sAdhAraNa nAmakA doSa hai / / 114 / / ...... dAyaka-doSa / ...... rogI napuMsakaH kuSTI uccAra muutrliptkH| garbhiNI Rtumatyeva strI dadAtyannamuttamam // 115 // AzaucAcArasaMkInaH sa doSo dAyakasya vai / rogI, napuMsaka, koDhI, TaTTI-pezAba karake AyA huA, garbhiNI strI aura rajasvalA strIke hAthakA : prAsuka bhI AhAra grahaNa karanA so azaucAcArayukta dAyaka-doSa hai| aise dAtAoMke hAthakA AhAra nahIM lenA cAhie / inake alAvA ina dAtAoMke hAthakA bhojana bhI nahIM lenA cAhiejo prasUti ho, madya--pAna kie hue ho, murdA jalAkara AyA ho athavA mRtaka-sUtakavAlA ho, Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 364 somasenabhaTTArakaviracita vAtAdise upahata ho, nana arthAt zarIrapara dupaTTA Adi or3he hue na ho, behoza hokara uThA ho, vamana karake AyA ho, jisake khUna cucAtA ho, jo vezyA-dAsI ho, ArthikA ho, paMcazramaNikA ho, taila mAliza karanevAlI ho, atyaMta bAlaka ho, atyaMta vRddha ho, bhojana karatI huI ho, aMdhI ho, bhIta Adike oTameM khar3I ho, bilakula pAsameM baiThI ho, apanese UMce sthAna meM baiThI ho, jo abhi jalA rahI ho, ani phUMka rahI ho, bhasmase ani bujhA rahI ho, lIpa rahI ho, snAna kara rahI ho, stanapAna karate bAlakako chor3akara AI ho, tathA jo jAticyuta ho / tAtparya- aisI strI yA puruSa ke hAthakA AhAra lenA dAyaka - doSa hai // 115 // lipta doSa / amAsukena liptena hastenaiva vizeSataH / / 116 // bhAjanena dadAtyannaM liptadoSaH sa kIrtitaH / aprAsuka jala Adi se gIle hAthoMse AhAra denA tathA aprAsuka cIjoMse lipta vartana meM rakhakara AhAra denA lipta doSa kahA gayA hai / / 116 // mizra-doSa / AmapAtrAdike pAtre sacittenAI mizritam // 117 // dadAtyAhArakaM bhaktyA mizradoSaH prakIrtitaH / sacitta miTTI ke vartana meM rakhakara tathA sacitta jalAdikase mizrita AhAra denA mizra-doSa hai / bhAvArtha-sacitta miTTI, sacitta java, gehUM Adi bIja, sacitta patte, puSpa, phala Adi tathA jiMde yA mRta dvIndriyAdi trasa jIvoMse milA huA AhAra mizra AhAra kahalAtA hai // 117 // aMgAra- doSa | gRdhyA yo mUcchitaM hyannaM bhuGkte cAGgAradoSakaH / / 118 // sudha-budha na rakhakara atyaMta laMpaTatA ke sAtha AhAra karanA aMgAra-doSa hai // 118 // dhUma - doSa aura saMyojana - doSa | bhojyAlA dAtAraM nindannatti sa dhUmakaH / zItamuSNena saMyuktaM doSaH saMyojanAH smRtaH // 119 // manobhilaSita AhAra na milanepara dAtAkI niMdA karate hue AhAra grahaNa karanA dhUma-doSa hai / tathA garma AhArase ThaMDA AhAra aura ThaMDese garma AhAra milAnA saMyojanA-doSa hai // 119 // pramANa-doSa 1 pramANato'nnamatyAtta doSazcaiSo'pramANakaH / ityevaM kathitA doSAH SaTcatvAriMzaduktitaH // 120 // pramANase adhika AhAra karanA apramANa-doSa hai / bhAvArtha - udarake cAra bhAga karanA, do bhAgoMko AhArase bharanA, ekako jalase bharanA aura cauthe bhAgako khAlI rakhanA pramANabhUta AhAra hai / isa pramANase adhika AhAra grahaNa karanA apramANa-doSa hai / isa taraha yahAMtaka chyAlIsa doSa ka kathana kiyA // 120 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65. - traivarNikAcAra / - ityevaM kathito dharmo munInAM muktisAdhakaH / saMkSepato mayA granthe varNAcAramasaGgataH // 121 // isa taraha maiMne varNAcArake prasaMgako pAkara isa graMthameM saMkSepase muktike sAdhaka munidharmakA varNana kiyA // 121 // Adau zrIvarNalAbhaH sukhakarakulacaryA gRhAdhIzatA ca / sarvebhyazca prazAntirmanasi kRtagRhatyAgatA vA sudIkSA // adhyAye'smingariSThAH zivasukhaphasdA varNitA dharmabhedA / ye kurvantIha bhavyAH suranarapatibhiste labhante supUjAm // 122 // isa bArahaveM adhyAyameM mokSa-sukharUpa phala denevAlI dharmakA bheda-svarUpa varNalAbha, kulaco, gRhIzitA, pradhAnti, gRhatyAga aura dIkSA-ina kriyAoMkA varNana kiyA jo bhavya ina kriyAoM ko karatA hai vaha indra aura rAjAoMke dvArA pUjA jAtA hai // 122 // dharmopadezaM pravadanti santo dhanyAstu te ye sucaranti bhvyaaH| pUjyAH murairbhUpatibhizca nityaM teSAM guNAn vAJchati somsenH|| 123 // ___sajana puruSa dharmopadeza karate haiN| ve puruSa dhanya haiM jo usa upadezakA AcaraNa karate haiN| tathA ve devoM aura rAjAoM dvArA pUje jAte haiM / unake una sadguNoMkI somasenasUri vAJchA karatA hai // 123 // iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcAranirUpaNe bhaTTArakazrI somasena viracite varNalAbhAdipaJcakriyAvarNano nAma dvAdazo'dhyAyaH samAptaH // 12 // Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita'terahavAM adhyAya / .. . vande taM zAntinAthaM zivasukhavidhidaM sevitaM bhavyalokai- .. rAdau cakreNa rAjyaM sakalabharatajaM sAdhitaM yena puNyAt / 'pazcAdIkSA samAdAya tu kalilamalaM chinnakaM dhyAnacakraH zuddhajJAnena bhavyAH susamavasaraNe bodhitA mokSahetoH // 1 // .. maiM andhakA bhavyajIvoM kara sevanIya mokSa-sukhako pradAna karanevAle una zAntinAtha tIrthakarako namaskAra karatA hUM, jinhoMne pUrva bhavoMmeM upArjita puNyake udayase sabase prathama cakra-ratnake ya sAdhana kiyA / pAzcAt dakSiA dhAraNa kara dhyAnacakra ke dvArA ghAtiyAkarmarUpa pApa-malako chinnabhinna kiyA / anantara zuddha kevalajJAna prAptakara usake dvArA samavazaraNameM mokSa-mukhake artha bhavya jIvoMko saMbodhita kiyaa| :: : ............... karmakalaMkaSimuktaM muktizrIvallabhaM guNairyuktam / " . . .. siddhaM natvA vakSye dvidhA sphuTaM mUtakAdhyAyam // 2 // karma-kalaMkase rahita, mukti-lakSmIke ballabha, samyagdarzanAdi gugoMse yukta siddha parameSThIko namaskAra kara mRtaka-sUtaka aura janana sUtakako pratipAdana karanevAle terahaveM adhyAyakA prAraMbha karatA kSatriyavaizyaviprANAM mUtakAcaraNaM vinaa|. . devapUjAdikaM kArya na syAnmokSapadAyakam // 3 // . brAhmaNa, kSatriya aura vaizya donoM tarahake sUtakakA pAlana kreN| kyoMki sUtaka dUra kiye binA unake kiye hue devapUjAdi kArya mokSa-pradAyaka nahIM hote // 3 // sutakake bhed| mRtakaM syAccaturbhedamAtavaM sautikaM tathA / ..mAta satsaMgajaM ceti tatrAtavaM nigayate // 4 // ra sUtakake cAra bhedaM haiM-eka Artava-sUtaka, dUsarA prasUti-sUtaka, tIsarA maraNa-staka aura cauthA ina tInoMke sparzajanya sUtaka / unameMse prathama Artava sUtakako kahate haiM / / 4 // - Artava-sUtakake bheda / rajaH puSpaM Rtuzceti nAmAnyasyaiva loktH| dvividhaM tattu nArINAM prakRtaM vikRtaM bhavet // 5 // . striyoM ke rajodharmako Artava-sUtaka kahate haiN| usake raja, puSpa aura Rtu-ye nAma lokameM prasiddha haiN| yaha Artava-sataka do tarahakA hai-eka prakRta aura dasarA vikRta // 5 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..., traivarNikAcAra / ..... prakRta aura vikRta sUtakake lakSaNa / prakRtaM jAyate strINAM mAse mAse svabhAvataH / akAle dravyarogAAdrekAttu vikRtaM matam // 6 // striyoMke jo svabhAvase hI mahIne-mahIne meM rajasrAva hotA hai use prAkRta raja kahate haiN| aura jo asamayameM dravya, roga aura Adi zabdase rAga-ina tInoMke udrekase jo raktasrAva hotA hai use vikRta raja kahate haiN| bhAvArtha-kitanIhI striyAM eka mAha pahale bhI rajasvalA ho jAtI haiM, usameM dravya, rAga aura roga aise tIna kAraNa haiM / ina tInoM kAraNoMse rajasrAva honeko vikRta rajasrAva kahate haiN| ina tIna kAraNajanya rajakI saMjJA rakta hai, raja nahIM / ina tIna kAraNajanya vikRta rajake tIma bheda ho. jAte haiM-rogaja, rAgaja aura dravyaja / saMtati utpanna honeke pahale majAke bar3ha jAnese jo striyoMke rakta bahane lagatA hai vaha rogaja raja hai| pitta Adi doSoMkI viSamatAse jo punaH punaH rakta bahatA hai vaha rAgaja raja hai| aura jo. dhAtuoMkI viSamatAse utpanna hotA hai vaha dravyaja raja hai| tathA mahIne bAda jo rajasnAva hotA hai vaha kAlaja hai aura prAkRta hai.||6|| akAle yadi cet strINAM tadrajo naiva duSyati / paJcAzadvaSAdRdhvaM tu akAla iti bhASitaH // 7 // striyoMke jo akAlameM rajasrAva hotA hai| usase ve dUSita (azuddha) nahIM hai yA vaha raja ipita raja nahIM hai / pacAsa varSase UparakA kAla bhI akAla kahA gayA hai / / 7 // . ..... rajaso darzanAtstrINAmazaucaM divasatrayam / ...... .... ... ... ... . .... .:.;. kAlaje cAddharAtrAcetpUrva tatkasyacinmatam // 8 // rAtrAveva samutpanne mRte rajasi prtke| pUrvameva dinaM grAhyaM yAvanodeti vai raviH // 9 // rAtreH kuryAtribhAgaM tu dvau bhAgA puurvvaasre| ... Rtau mUte mRte caiva jJeyo'ntyAMzaH pare'hani // 10 // rajodarzanake samayase lekara tIna dina taka striyAM azuddha rahatI haiM-ve cauthe dina gRhakAryoMke yogya hotI hai| AdhI rAtase pahale yadi strI rajasvalA ho, yA koI mara jAya, yA prasUti ho to usa rAtako pahale dinameM hI ginanA caahie| athavA tInoM kArya rAtrimeM kisI bhI samaya ho, jaba taka sUrya na uge tabataka usa sArI rAtako pahale dinameM hI zumAra karanA caahie| athavA satrike tIna bhAga kare / unameMse pahale ke do bhAgoM meM ye tInoM kArya hoM to una donoM bhAgoMko prahale dinameM aura bhantake tIsare bhAgako Ageke dinameM ginanA caahie| isa taraha isa viSayameM tIna mata haiM // 10 // RtukAle vyatIte tu. yadi nArI. rajasvalA / . ... ... ... tatra snAnana zuddhiH syAdRSTAdazadinAtpurA // 11 // RtukAlake bIta jAnepara aThAraha dinase pahale yadi koI strI rajasvalA ho jAya to. vaha sirpha snAna kara lenepara zuddha hai; use punaH tIna dina taka Azauca pAlamekI AvazyakatA nahIM // 11 // Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta * somasenabhaTTArakaviracita dUsarA mata / dinAccet SoDazAdarvAGnArI yA cAtiyauvanA / punA rajasvalA'pi syAcchuddhiH snAnena kecana // 12 // jo koI atyanta yauvana strI solaha dinoMse pahale punaH rajakhalA ho jAtI hai usakI snAna mAtra se zuddhi hotI hai / bhAvArtha- rajasvalA hokara solaha dina pahale yadi phira rajasvalA ho jAya to punaH 'tIna dina taka Azauca dhAraNa karanekI AvazyatA nahIM vaha sirpha snAna karalenese hI zuddha mAnI gaI hai, aisA dUsarA mata hai // 12 // use rajasvalAyAH punareva cedrajaH prAgdRzyate'STAdazavAsarAcchuciH / aSTAdazAhe yadi cedinadvayAdekonaviMze tridinAttataH param // 13 // yadi kisI rajasvalA strIke aThAraha dinase pahale punaH rajodarzana ho jAya to vaha zuddha hai| parantu yadi vaha aThArahaveM dina rajasvalA ho to vaha do dina se zuddha hotI hai-do dina bIta jAnepara snAnakara pavitra hotI hai | aura yadi unnIsaveM Adi dinoMmeM rajasvalA ho to tIna dina se zuddha hotI hai // 13 // raMjoyutASTAdazavAsare punaH prAyeNa yA yauvanazAlinI vadhUH / tryaheNa sA zuddhyati daivapitryayo rajoniyuktAzucirArtave sati // 14 // jo bhara-yauvana strI aThArahaveM dina punaH rajasvalA hotI hai vaha yadyapi do dina Azauca dhAraNa kara zuddha ho jAtI haiM, to bhI daivakarma aura pitryakarmake yogya vaha tIsare dina hotI hai / kyoMki rajasrAva hote hue vaha rajoyukta hai; ataH azuci-azuddha hai // 14 // rajasvalA yadi snAtA punareva rajasvalA / aSTAdazadinAdavagazucitvaM na nigadyate // 15 // yadi koI strI caturtha snAnakara aThAraha dinase pahale punaH rajasvalA ho jAya to vaha apavitra nahIM kahI jAtI / yaha tIsarA hI mata hai // 15 // rajasvalAkA AcaraNa / kAle RtumatI nArI kuzAsane svapetsatI / ekAMtasthAnake svasthA janasparzanavarjitA // 16 // mayuktA'thavA devadharmavArtAvivarjitA / * mAlatImAdhavIvallIkundAdilatikAkarA / / 17 / / rakSecchIlaM dinatrayaM caikabhaktaM vigorasam / aJjanAbhyaGgastraggandhalepanamaNDano jjhitA / / 18 / / devaM guruM nRpaM svasya rUpaM ca darpaNe'pi vA / na pazyetkuladevaM ca naiva bhASeta taiH samam // 19 // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aurwwwwwwwwwwww www .maavw. traivrnnikaacaar| vRkSamUle svapenaiva khaTvAzayyAsane dine / mantrapaJcanamaskAraM jinasmRti smaredhRdi // 20 // aalAvaznIyAtparNapAtre tAne ca paittale / bhuktaM cetkAMsyaje pAtre tattu zuddhyati vahninA // 21 // . niyata samayameM RtumatI huI strI DAbhake Asanapara sove, nirjana ekAnta sthAnameM rahe, kisI strI-puruSa Adiko na chUve, mauna-yukta rahe, deva-dharmasaMbaMdhI carcA na kare; mAlatI, mAdhavI, kuMda AdikI bela hAyameM rakkhe; zIlakI pUrI pUrI rakSA kare, tIna dinataka eka bAra bhojana kare, gorasadUdha, dahI, ghI na khAve; AMkhoMmeM aMjana ( kajjala)na AMje, zarIrameM tailakI mAliza aura gaMdhalepana na kare, puSpamAlA na pahane, zRMgAra na kare, devako guruko aura rAjAko na dekhe, darpaNameM apamA rUpa na nirakhe, kula-devatAkA darzana na kare; unase, bhASaNa bhI na kare, vRkSaka nAce ma sove, palaMgapara ma sove, dinameM bhI na sove, paMcanamaskAramaMtrakA hRdayameM smaraNa karatI rahe ( mukhase uccAraNa na kare), hathelImeM yA pattalameM yA tAMbe-pItalakI thAlImeM bhojana kare; kAMsekI thAlImeM bhojana na kare, yadi kara le to vaha thAlI amipara tapAnese zuddha hotI hai // 16-21 // / rajasvalAkI shuddhi| . caturthe divase snAyAtmAtosargataH puraa|. .. pUrvAhe ghaTikASadkaM gosarga iti bhaassitH|| 22 // .. cauthe dina prAtaHkAla hI gosargase pahale snAna kare / prAtaHkAlake chaha ghar3I kAlako gosarmakAla kahate haiM arthAt sUryodayase tIna ghar3I pahaleke aura tIna ghar3I pIcheke kAlako gosarga-kAla kahate haiN| yaha samaya gAyoMko caraneke lie jaMgalameM chor3anekA hai ataH ise gosarga-kAla kahate zuddhA bhartuzcaturthe'hi bhojane randhane'pi vaa| devapUjAgurUpAstihomasevAsu paJcame // 23 // vaha rajasvalA strI cauthe dina snAna karalenepara bhojana-pAna banAne yogya zuddha ho jAtI hai, para devapUjA, gurukI upAsanA aura homa-sevAke yogya pAMcaveM dina hotI hai // 23 // udakye yadi salApaM kurvAte ubhyostyoH| ... ' atimAtramadhaM tasmAdaya sambhASaNAdikam // 24 // .. do rajasvalA striyAM yadi parasparameM bAtacIta kareM to bhArI pApa lagatA hai| isalie rajasvalAeM paraspara bAtacIta na kareM // 24 // saMlApe tu tayoH zuddhiM kuryaadekopvaastH| tadvayAtsahasaMvAse tatrayAtpaMktibhojane // 25 // agara do rajasvalA striyAM milakara paraspara bAtacIta kareM to usakA prAyazcitta eka eka upavAsa hai-eka eka upavAsa karanese ve usa pApase unmukta hotI haiN| yadi donoM eka sAtha meM Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somsenbhttttaarkvircit| to do upavAsase aura eka paMktimeM baiThakara bhojana kareM to tIna upavAsase zuddha hotI haiN| yaha prAyazcitta sajAti rajasvalAoMke viSayameM samajhanA cAhie; kyoMki vijAtiyoMke viSayameM Age kahate hai| do sajAti striyoMke paraspara sparza karanekA prAyazcitta isa prakAra hai pupphavadI pupphavadIe sajAdie jadi chivaMti aNNoSNaM / doNhANaM pi visohI pahANaM khavaNaM ca gaMdhudayaM // 1 // ' arthAt eka puSpavatI dUsarI sajAti puSpavatIse chU jAya to donoM kI zuddhi snAna karanA, upavAsa karanA aura gaMdhodaka lenA hai // 25 // RtumatyovijAtyostu saMlApAdi bhavedyadi / tadAdhikAyAH zuddhiH mAguktAdekAdhikAdbhavet // 26 // . bhinna bhinna jAti (varNa) kI rajasvalA striyAM yadi paraspara bAtacIta kareM, eka sAtha baiThe-uThe, aura eka paMktimeM bhojana kareM to UMcI jAtivAlIkI zuddhi Upara kahe hue prAyazcittase eka adhika upavAsase hotI hai| bhAvArtha-rajasvalA brAhmaNI rajasvalA kSatriyANIse yA rajasvalA kSatriyANI rajasvalA vaizyAse yA rajasvalA vaizyA rajasvalA zUdrAse bAtacIta kareM to brAhmaNI, kSatriyANI aura baniyAnIkI zuddhi do upavAsa karanese hotI hai / eka sAtha rahane kI zuddhi tIna upavAsase aura paktibhojana karanekI zuddhi cAra upavAsase hotI hai // 26 // anyasyAstu vizuddhiH syAtpUrvoktAdAnato'pi vA / yadi samaM tayorgotraM tadA zuddhistu pUrvavat // 27 // paraMtu hIna jAtikI strIkI vizuddhi eka, do, tIna upavAsase aura dAna denese hotI hai| aura yadi donoM rajasvalAoMkA gotra eka ho to unakI zuddhi pUrvavat-eka, do aura tIna upavAsa karanese hotI hai| bhAvArtha-UMcI jAtikI aura nIcI jAtikI rajasvalAeM parasparameM chU jAya to UMcI jAtikI strIke lie uparake zloka meM prAyazcitta batAyA gayA hai| isa zlokake pUrvArdhameM nIcI jAtikI strIke lie aura uttarArdhameM samAna gotravAliyoMke lie prAyazcitta batAyA gayA hai| varNakramase paraspara chanekA prAyazcitta isa prakAra hai baMbhaNakhattiyamahilA rayassalAo chivaMti aNNoNNaM / to paDhamaDhakiricchaM pAdakiricchaM parA carai // 2 // rajasvalA brAhmaNI aura rajasvalA kSatriyANI yadi paraspara chU jAMya to brAhmaNI do upavAsa kare bhaura kSatrANI eka upavAsa kre| babhaNavaNimahilAo rayassalAo chivaMti aNNoNNaM / to pAdaNaM paDhamA pAdakiricchaM parA carai // 3 // rajasvalA brAhmaNI aura rajasvalA vaizyA yadi parasparameM chU jAya to brAhmaNI tIna upavAsa kare aura vaizyA eka upavAsa kre| 1 puSpavatI puSpavatyA sajAtyA yadi spRzati anyonyaM / dvayorapi vizuddhiH snAnaM kSamaNaM ca gandhodakaM / / 2 brAhmaNakSatriyamahile rajaHsvale spRzataH anyonyaM / tadA prathamA ardhakRcchre pAdakRcchaM parA carati // brAhmaNavANigmahile rajasvale spRzataH anyonyaM / tadA pAdonaM prathamA pAdakRcchU parA carati // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreNikAMcAra / baMbharNasuddatthIo rayassalAo chivaMti aNNoSNaM / paDhamA savvakiricchaM careza idarA ca dANAdi // 3 // rajasvalA brAhmaNI aura rajasvalA zUdrANI yadi paraspara meM chU jAMya to brAhmaNI cAra upavAsa kare aura zUdrANI dAna Adi de / khaMsiyavANamahilAo rayassalAo chivaMti aNNoSNaM / to paDhamaddhakiricchaM pAdakiricchaM parA carai || 4 || * rajasvalA kSatrANI aura rajasvalA baniyAina yadi parasparameM chU jAMya to kSatrANI do upavAsa kare aura baniyAina eka upavAsa kare / khattiya sudditthIo rayassalAo chivAMta aNNoSNaM to pAhUNaM paDhamA pAikiricchaM parA carai // 5 // 371 rajasvalA kSatrANI aura rajasvalA zUdrA yadi paraspara meM chU jAMya to kSatriyANI tIna upavAsa kare aura zUdrA eka upavAsa kare / vANiyasudditthI o rayassalAo chibaMti aNNoSNaM / to khavaNatigaM paDhamA caraI parA khamaNamegaM tu // 6 // rajasvalA vaizyA aura rajasvalA zUdrA yadi parasparameM chU jAMya to vaizyA tIna upavAsa kare aura zUdrA eka upavAsa kare // 27 // sUtakaM pretakaM vA'ghamantyasparzanameva vA / madhye rajasi jAtaM cetsnAtvA bhuJjIta puSpiNI // 28 // rajasvalA hote hue bhI jananAzauca yA maraNAzauca ho jAya athavA cAMDAla Adi nIca jAtikA sparza ho jAya to vaha rajasvalA snAna karake bhojana kare // 28 // ArtavaM bhuktikAle cedannaM tyaktvA''syagaM ca tat / snAtvA bhuJjIta zaGkA cetparaM snAnena zuddhyati // 29 // madhye snAnaM tu kArya cetadbhaveduddhatairjalaiH / nAvagAhanametasyAstaDAgAdau jale tadA // 30 // bhojana karate samaya yadi rajasvalA ho jAya to mukhake grAsako usI samaya thUka de aura snAna kara bhojana kare / rajasvalA honekI AzaMkA ho jAya to bhI snAna karanese zuddha hotI hai / bIcameM hI snAna karanA ho to kuA, bAvar3I, tAlAba Adi ne jala pRthaka lekara snAna kre| usa samaya yaha rajasvalA tAlAba vagairaha meM snAna na kare / / 29-30 // 1 brAhmaNazUdrastriyau rajaH svale spRzataH anyonyaM / prathamA sarvakRcchraM carati itarA ca dAnAdikaM // 2 kSatriyavaNigma hile rajaH svale spRzataH anyonyaM / tarhi prathamA ardhakRcchraM pAdakRcchraM parA carati / / 3 kSatriya zUdrastriyau rajaH svale spRzataH anyonyaM / tadA pAdonaM prathamA pAdakRcchraM parA carati // 4 vaNigchUdrastriyau rajaH svale spRzataH anyonyaM / tadA kSamaNatrikaM prathamA carati parA kSamaNamekaM tu // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somabhaTTArakaviracita / sUtake pretakAzauce puSpaM cet siJcayejjalam zirasyamRtamantreNa pUtaM dvijakaracyutam // 31 // jananAzauca yA maraNAzaucake hote hue strI ( prathama ) rajasvalA ho jAya to usake mastaka para purohitajI ke hAthase jala siMcana karAve // 31 // 372 kuryAddAnaM ca pAtrAya madhyamAya yathocitam / kuryAdekatra bhuktyAdi puSpiNI tatra tatra ca // 32 // anantara madhyamapAtroMko yathocita dAna de aura vaha rajasvalA pUrvavat eka hI sthAna meM bhojana Adi kare / bhAvArtha-sAdhAraNa rajasvalAke lie jo vidhi batAI gaI hai usIke anusAra yaha prathama rajasvalA huI strI bhI apanA vartAva kare // 32 // ajJAnAdvatra puSpe spRSTaM yadyattayA tadA / hastAdarvAk sthitaM cApi tatsarvaM dUSitaM bhavet // 33 // jisa strIko rajasvalApanakA jJAna na ho aisI hAlata meM vaha jina jina cIjoMkA sparza kare be cIjeM tathA usake pAsa rakkhI huI eka hAtha dUra takakI anya saba cIjeM bhI dUSita ho jAtI haiM // 33 // ajJAnAjjJAnato vApi tatpANidatta bhojanam / anyadvA yo'tti nAznIyAdasAvekadvivAsaram // 34 // ajJAnavaza kiMvA mithyAjJAna yA jAnabUjhakara bhI yadi koI usa rajasvalAke hAthakA diyA huA bhojana athavA aura koI cIja khA le to vaha eka dina yA do dina bhojana na kare arthAt eka yA do upavAsa kare // 34 // yAmAdarvAktadabhyarNe palyaGkAsanavastrake / kuDyAdisaMyute paMktyAsane snAyAtsacelakam || 35 // rajasvalAke samIpa palaMga, darI, vastra vagairaha eka praharase bhI kama samaya taka rakhe raha jAMya to ve saba azuddha ho jAte haiM / tathA jisa dIvAla Adise cipaTakara rajasvalA baiTI ho usI divAlase usI lAina meM jo koI Tikakara baiThe to vaha apane saba vastra dhove aura snAna kare || 35 // rajasyuparate tasya kSAlanaM snAnameva ca / rajaH pravartate yAvattAvadAzaucameva hi / / 36 / / jaba raja baMda ho jAya taba vaha apane pAsakI saba cIjoMko gho DAle aura snAna kara le; kyoMki jabataka rajaHpravAha zurU rahatA hai tabataka azauca- apavitratA banI rahatI hai // 36 // RtumatyA kRtA yatra bhuktiH suptiH sthitizviram / niSadyA ca taduddezaM mRjyAdvigoM mayairjalaiH // 37 // RtumatI strI tIna dina taka jisa sthAna meM sove, baiThe-uThe aura bhojana kare usa sthAnako gobara aura pAnI se do vAra lIpe / bhAvArtha - Upara yaha kaha Aye haiM ki rajasvalA strI tIna dina taka eka sthAna meM sona', baiThanA, uThanA, khAnA, pInA Adi kArya kre| vaha jisa sthAna meM tIna dina taka ye kArya kareM usa sthAnako gobara aura pAnIse do bAra lIpa DAlanA cAhie // 37 // Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. varNikAcAra / .. vayA saha taddhAlastu yaSTaH snAnenaH zuddhyati / / tAM spRzan stanapAyI vA mokSaNenaiva zuddhyati // 38 // rajasvalA strIke sAtha rahanevAlA usakA solaha varSa takakA bAlaka snAna karanese zuddha hotA hai paraMtu stana-pAna karanevAlA maMtrita jalake chIMTe DAlanese hI zuddha ho jAtA hai // 38 // .. .. . tadbhuktapAtre bhujAno'namathAbAdasaMskRte / ... upavAsadvayaM kuryAtsacelasnAnapUkam // 39 // rajasvalA strI jisa vartanameM bhojana kare usa vartanako AMcameM aMgAye (parma kiye) vinA usameM yadi koI bhojana karale to apane vadanaparake saba kapar3e dhove aura snAna tathA do upavAsa kare // 39 // yadi spRzati tatpAtraM tadvastraM tatpadezakam / tadA snAtvA japedaSTazatakRtvo'parAjitam // 40 // jo koI bhI rajasvalAkA pAtra, usakA vastra tathA usake rahane kA sthAna chU le to vaha usI vakta snAna kara eka sau ATha vAra NamokAra maMtra jape // 40 // anuktaM yadyadatreva tajjJeyaM lokavartanAt / mUtakaM pretakAzaucaM mizraM vAtha nirUpyate // 41 // rajasvalAke sambaMdha jo kucha na kahA gayA ho use lokavyavahArase jAna lenA / aba jananAzauca, maraNAzauca aura mizra-azaucakA nirUpaNa karate haiM // 41 // . . . . jAtakaM mRtakaM ceti sUtakaM dvividha smRtam / .. sAvaH pAtaH pramUtizca trividha jAtakasya ca // 42 // . sUtaka do tarahakA hotA hai jAtaka aura mRtaka / jAtakake tIna bheda haiM srAva, pata aura prasUti // 42 // mAsatraye caturthe ca garbhasya srAva ucyate / pAtaH syAtpaJcame SaSThe pramUtiH saptamAdiSu // 43 // garbhAdhAnake anantara yadi tIsare aura cauthe mahInemeM vaha garbha strIke peTase cyuta hokara bAhara AjAya to use srAva kahate haiM, pAMcaveM aura chaThe mAsameM yaha kArya ho to use pAMta kahate haiM, tathA sAtaveM Adi mahInoMmeM ho to prasUti kahate haiM // 43 // garbhasrAvakA stk| .. mAsasaMkhyAdinaM mAtuH srAve sUtakamiSyate / snAnenaiva tu zuddhyanti sapiMDAzcaiva vai pitA // 44 // .. nAvameM jitane mahInekA srAva ho utane dina takakA sataka mAtAke lie kahA gayA hai / tathA anya sapiMDa-gotrake baMdhuoM tathA pitAke lie koI sUtaka nahIM hai, ve sirpha snAna kareM // 44 // - garbhapAtakA sUtaka / pAte mAturyathAmAsaM tAvadeva dinaM bhavet / sUtakaM tu sapiNDAnAM pituzcaikadinaM bhavet // 45 // Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenamArakaviracita / . pAtameM bhI jitane mahInekA pAta ho utane dinoM takakA sUtaka mAtAke lie hai, tathA anya bhAI-baMdhuoM aura pitAke lie eka dinakA sataka hai / garbhapAta sUtakake anantara saba loga lAna kareM // 45 // prsuuti-suutk| prasUtau caiva nirdoSa dazAha sUtakaM bhavet / - kSatrasya dvAdazAhaM sacchUdrasya pakSamAtrakam // 46 // nirdoSa prasUti-bAlakotpattikA daza dinakA sataka hai paraMtu kSatriyoMko bAraha dinakA aura pradhasta zUdroMko paMdraha dinakA hai / itanA vizeSa samajhanA ki rAjAke lie sUtaka nahIM hai / / 46 // tridinaM yatra viprANAM vaizyAnAM syAccaturdinam / kSatriyANAM paJcadinaM zUdrANAM ca dinASTakam / / 47 // brAhmaNoM ko jahAM tIna dinakA sutaka ho vahAM vaizyoM ko cAra dinakA, kSatriyoM ko pAMca dinakA aura zUdroMko ATa dinakA hai / bhAvArtha----Age jahAM sUtaka vidhAna kahA jAyagA vahAM vaha saba daza dinake kramAnusAra kahA jAyagA usameM yaha vyavasthA lagA lenI cAhie // 47 __ mrnnaashauc| nAbhicchedanataH pUrva jIvan yAto mRto yadi / mAtuH pUrNamato'nyeSAM pituzca tridinaM samam / / 48 // jItA utpanna huA bAlaka, nAbhinAlake chedanase pahale hI mara jAya to usakA sUtaka mAtAke lie pUrNa daza dinakA hai / tathA bAlakake pitA, bhAI aura anya cauthI pIr3hI takake sapiMDoMke lie tIna dinakA hai // 48 // mRtasya prasave caiva nAbhicchedanataH param / mAtuH pituzca sarveSAM jAtInAM pUrNastakam // 49 // __marA huA hI bAlaka utpanna ho yA nAbhinAlake chedaneke pazcAt maraNako prApta ho to usake mAtA, pitA aura sapiMDa bAMdhavoMko pUre daza dinakA sUtaka hai // 49 // anatItadazAhasya bAlasya maraNe sati / pitrodazAhamAzaucaM tadapaiti ca mUtakAt / / 50 // daza dina na hone pAve usake pahale hI yadi bAlaka mara jAya to sabako unhIM daza dinoMtakakA sataka hai / bhAvArtha-Uparake zlokameM nAbhinAla chedaneke bAda maraNako prApta hue. bAlakakA sUtaka saba bAMdhavoMke lie daza dinakA kahA gayA hai, usake bhI bAda yadi bAlaka maraNako prApta ho to usakA sutaka aura bhI adhika hogA isa saMdehako dUra karate hue graMthakAra kahate haiM ki daza dinoMse pahale pahale kabhI bhI mare hue bAlakakA sUtaka dazaveM dinataka hI rahatA hai, dazaveM dinase Upara nahIM // 50 // dazAhasyAMtyadivase mRtAdUrdhva dinadvayam / aghaM tataH prabhAte tu divasatritayaM punaH // 51 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 375 isa zlokakA bhAva barAbara samajhameM nahIM AyA hai / para taubhI aisA mAlUma par3atA hai ki daza dina bAlaka mare to do dinakA sUtaka, aura dazaveM dinakI rAta bItakara sUryodayake pahale pahale mare to tIna dinakA sUtaka hai / yaha zloka brahmasUri trivarNAcAra meM bhI hai| vahAM isase Age eka zloka aura hai, jo dazaveM dina ke bAda gyAraveM Adi dinoMmeM mare hue bAlakakA sUtaka mAtA-pitAke lie daza dinakA karAra detA hai / ataH hamArI samajhase yaha artha upayukta mAlUma par3atA hai // 51 // nAmnaH prAk prasthite bAle kartavyaM snAnameva ca / tilodakaM tadUrdhvaM tu tatpiNDazca vratAtparam // 52 // nAmakaraNa se pahale bAlaka mare to snAna karanA caahie| nAmakaraNa bAda mare to snAna kareM aura tilodaka deveM / tathA upanayana saMskArake bAda mare to snAna kareM, tilodaka deM aura piMDa deM // 52 // saMskAraH syAnnikhananaM nAmnaH prAk bAlakasya tu / tadUrdhvamazanAdarvAgbhavettadahanaM ca vA / / 53 / / nAmakaraNase pahale mare hue bAlakakA zarIra-saMskAra khanana arthAt jamInameM gAr3anA hai / nAmakaraNa ke bAda aura azanakriyAse pahale mare huekA khanana athavA dahana hai / bhAvArtha- nAmakaraNake pahale mare to jamInameM gAr3heM / tathA nAmakaraNake bAda aura azanakriyA se pahale mare to use jamIna meM gAr3eM yA jalAveM // 53 // nikhanane vidhAtavye saMsthitaM bAlakaM tadA / bhUSitaM kRtvA nikSipetkASThavadabhuvi / / 54 / mare hue bAlakako jamIna meM gAr3anA ho to use vastra pahanAkara gar3hA khodakara usameM lakar3I kI taraha laMbA sulA deM || 54 // dantAdupari bAlasya dahanaM saMskRtirbhavet / tayoranyataraM vA''hurnAmopanayanAntare / / 55 / / 1 dAMta uga Ane bAda bAlaka maraNako prApta ho to usakA dahana saMskAra kreN| athavA nAmakaraNa aura upanayanase pahale mare hue bAlakakA saMskAra khanana aura dahana ina donoM meM se eka kareM / yadyapi vikalpameM yaha bAta kahI gaI hai to bhI isakA nirvAha isa taraha karanA cAhie ki tIsare varSa jo cUlAkarma hotA hai usa cUlAkarmase pahale aura nAmakaraNake bAda arthAt kucha kama do varSa taka to jamInameM hI gAr3eM, pazcAt tIna varSa pUrNa na hoM tabataka jamIna meM gAr3eM yA jalAveM- donoMmeMse eka kareM | tIna varSake bAda jamInameM na gAr3eM kintu jalAveM // 55 // jAtadantazizornAze pitrorbhrAturdazAhakam / pratyAsannasapiNDAnAmekarAtramaghaM bhavet / / 56 / / -apratyAsannabandhUnAM snAnameva tadoditam / AcaturthAtsamAsannA anAsannAstataH pare / / 57 // strapane bhUSaNe vAhe dahane cApi saMsthitam / saMspRzeyuH samAsannA na tvanAsannabAndhavAH / / 58 // Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita / dAMta uge hue bAlakake maraNakA sUtaka mAtA pitA aura bhAiyoMke lie daza dina takakA aura pratyAsanna ( nikaTavartI ) bAMdhavoM ke lie eka dinakA hai| tathA jo baMdhu apratyAsanna haiM-nikaTavartI nahIM haiM ve sirpha snAna kreN| cAra pIr3hI taka ke baMdhuoM ko pratyAsanna baMdhu kahate haiN| mRta bAlakako snAna karAte samaya, vastra pahanAte samaya zmazAnako le jAte samaya aura jalAte samaya Asanna baMdhuhI usakA sparza kareM, apratyAsannabaMdhu sparza na kareM // 56-58 // 376 kRtacaulasya bAlasya piturbhrAtuzca pUrvavat / AsannetarabandhUnAM paJcAkAhamiSyate / / 59 / / caula-saMskAra kiye hue bAlakake maraNakA sUtaka mAtA, pitA aura bhAiyoMko daza dina takakA Asanna baMdhuoM ko pAMca dina takakA aura anAsnna baMdhuoM ko eka dinakA hai // 59 // maraNe copanItasya pitrAdInAM tu pUrvavat / AsannabAMdhavAnAM ca tathaivAzaucamiSyate // 60 // paJcamAnAM tu SaDrAtraM SaSThAnAM tu caturdinam / saptamAnAM trirAtraM syAttadUrdhvaM na (tu) plavaM matam // 61 // upanayana saMskAra kiye hue bAlakake maraNakA sUtaka mAtA, pitA aura bhAiyoMko daza dinakA hai aura cauthI pIr3hI taka ke Asanna bAMdhavoMkobhI daza dinakA hai, tathA pAMcavIM pIr3hIvAloM ko chaha dinakA, chaThIvAloMko cAra dinakA aura sAtavIM vAloMko tIna dinakA hai| tathA sAtavIM pIr3hI se Upara ke gotraja bAMdhava sirpha snAna kareM // 60-61 // jananAzauca / janane'pyevamevAyaM mAtrAdInAM tu mRtakam / tadA nArdhaM piturbhrAturnAbhikartanataH purA // 62 // pitA dadyAttadA svarNatAmbUlavasanAdikam / azucinastu naiva syurjanAstatra parigrahe // 63 tadAtva eva dAnasyAnupapattirbhavedyadi / tadahaH sarvamapyatra dAnayogyamiti smRtam / / 64 / / jananAzauca meM bhI mAtA Adiko isI tarahakA sUtaka hai arthAt mAtA, pitA, bhAI aura Asanna baMdhuoMko daza dinakA, pAMcavIM pIr3hIvAloMo chaha dinakA, sAtavIM vAloMko tIna dinakA hai; paraMtu bAlaka utpanna honepara nAbhikartanase pahale pahale pitA aura bhAIko sUtaka nahIM hai isalie usa samaya bAlakakA pitA aura bhAI sonA, tAMbUla, vastra AdikA dAna deveM / usa dAna ke lenevAle bhI azuci -sUtakI nahIM hote / yadi bAlaka utpanna honeke anantara hI pitAke lie sUtaka maoNna liyA jAya yA usa dAnake lenevAloMko azuci mAna liyA jAya to dAna denekI rivAja hI nahIM banegI / isalie bAlakotpattikA vaha sArA hI dina dAna dene yogya hai / 62-64 // tadA pumprasave mAturdazAhamanirIkSaNam / ayaM viMzatirAtraM syAdanadhikAralakSaNam / / 65 / / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| wriwwwwwwwmarawaiamarpawora strIsUtau tu tathaiva syAdanirIkSaNalakSaNam / pazcAdanadhikArAcaM syAtriMzadivasaM bhavet // 66 // putra-janmameM daza dina takakA mAtAko anirIkSaNa sUtaka hai arthAt daza dinataka pratikA koI mukhAvalokana na kreN| tathA vIsa dinatakakA use anadhikAra sUtaka hai arthAt prasUti dinase vIsa dinataka vaha gharake koI kArya na kare / isI taraha putrI-janmameM daza dinakA anirIkSaNa sUtaka aura tIsa dinatakakA anadhikAra sUtaka hai // 65-66 // .. tayA sahaikavAsAdisaMsarge piturapyagham / anirIkSaNamasaMsarge tvaspRzyAcaM manAgbhavet // 67 / / ____ yadi bAlakakA pitA prasUtike sAtha eka sthAnameM rahanA.Adi saMsarga kare to usako bhau anirIkSaNa sUtaka hai arthAt daza dina taka usakA bhI koI mukha na dekheM / yadi vaha prasUtike sAtha to rahe para usakA sparza vagairaha na kare to use aspRzya staka hai arthAt daza dina taka usakA koI.sparzana kare // 67 // mRtakaM mRtakenaiva sUtakaM sUtakena ca / zAvena zuddhayate sUtiH zAvaM sUtyA na zuddhayati // 68 // mRtaka sUtakakI mRtaka sUtakase, jAtaka sUtrakakI jAtaka sUtakase aura jAtaka sUtakakI mRtaka sUtakase zuddhi ho jAtI hai; paraMtu mRtaka sutakakI jAtaka sUtakase zuddhi nahIM hotii| bhAvArtha-eka mRtaka sUtakake bAda dUsarA mRtaka sataka aura eka jAtaka sUtakake bAda dUsarA, jAtaka sUtaka A upasthita ho to pahale satakakI samApti ke dina hI dUsarA sUtaka pUrNa ho jAtA hai tathA mataka satakake bAda prasUti sUtaka huA ho to mRtaka satakakI pUrNatAke dina jAtaka sUtaka bhI pUrNa ho jAtA hai, parantu prasUti sUtakake bAda mRtaka sUtaka huA ho to prasUti sUtakakI pUrNatAke dina mRtaka sUtaka pUrNa nahIM hotA // 68 // atha dezAMtaralakSaNaM-dezAntarakA lakSaNa / -:, mahAnadyantare yatra girirvA vyavadhAyakaH / vAco yatra vibhidyante taddezAntaramucyate // 69 // triMzadyojanadUraM vA pratyekaM deshbhedtH| .... proktaM munibhirAzaucaM sapiNDAnAmidaM bhavet // 70 // jahAMphara bolI badalate hue mahAnadI bIcameM par3atI ho yA bolI badalate hue hI parvata bIca meM par3atA ho vaha dezAntara hai athavA tIsa yojanase Uparake dezako bhI dezAntara kahate haiN| agara koI sapiMDa (cauthI pIDhItakake) bAMdhava dezAntarameM nivAsa karate haiM to unako yaha sataka deza-bhedakI apekSAse prApta hotA hai| bhAvArtha-cauthI pIr3hItakake sapiMDa dezAntaroM meM ho to unhIM kI dezabhedase sUtaka lagatA hai, putrako nahIM // 69-70 // pitarauM cenmRtau syAtAM dUrastho'pi hi putrkH| zrutvA tadinamArabhya putrANAM dazarAtrakam / / 71 // 7 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakavicita / LAAAAAAAAWAN mAtA aura pitA maraNako prApta ho gaye hoM aura putra dezAntarameM rahatA ho to vaha jisa dina unakI mRtyukA saMvAda sune usa dinase lekara daza dina takakA sUtaka pAle // 71 // . palyA api tathAzaucaM bhavedeva vinizcitam / panyAzaucaM bhavedbhaturityevaM munirabravIt // 72 // dUrasthA nidhanaM bharturdazAhAcchUyate bahiH / bhAryA kuryAdaghaM pUrNa panyA api patistathA // 73 // patnIko patike maraNakA aura patiko patnIke maraNakA sUtaka bhI daza daza dinakA hai| tathA patnI dUra rahatI ho vaha apane patikA maraNa daza dina bAda sune evaM pati dUra rahatA ho vaha apanI patnIkA maraNa daza dina bAda sune to donoM, jisa dina mRtyukA saMvAda suneM usa dinase lekara daza daza dina takakA sUtaka pAleM // 72-73 // mAtApitroryathAzaucaM dazAhaM kriyate sutaiH| ... aneke'bde'pi dampatyostathaiva syAtparasparam // 74 / / aneka varSoM bAda bhI mAtA-pitAkA maraNa sunane para jaise putra daza dinatakakA sUtaka pAlatA hai vaise hI pati-patnIko bhI parasparameM daza daza dinakA sUtaka pAlanA cAhie // 74 // piturdazAhamadhye cenmAtA yadi mRtA sadA / dahenmantrAminA pretaM na kuryAdudakakriyAm // 75 // paitRkAdUrdhvameva syAnmAtrAzaucaM tu pkssinnii| . vidhAyodakadhArAdi kuyonmAtuH kriyAM ttH|| 76 / / pitAkI mRtyuke daza dinoM meM hI yadi mAtAkA maraNa ho jAya to usake mRtaka zarIrakA to maMtrAmise dahana kare parantu usakI udakakriyA na kare / pitAke daza dinoMke pazcAt mAtAkA pakSiNI (Der3ha dinakA) Azauca AtA hai usa samaya udakakriyA Adi karake pazcAt mAtAkI saba kriyAeM kare // 75-76 // mAturdazAhamadhye tu mRtaH syAdyadi vai pitA / citurmaraNamArabhya dazAhaM zAvakaM bhavet // 77 // mAtAkI mRtyuke daza dinoMmeM hI yadi pitAkA maraNa ho jAya to pitAkI mRtyuke dinase lekara daza dina taka usake maraNakA azauca rahatA hai| bhAvArtha-"mRtakaM mRtakenaiva" isa zlokake anu. sAra jaise pitAkI mRtyuke daza dinomeM mAtAkA maraNa ho jAnepara mAtAkA maraNAzIca pitAke daza. dinoM meM hI samApta ho jAtA hai vaise hI usI zlokake anusAra mAtAkI mRtyuke daza dinoMmeM pitAkA maraNa ho jAnepara pitAkA maraNAzauca bhI mAtAke daza dinoMmeM hI samApta ho jAnA cAhie / paraMtu yahAM yaha niyama nahIM hai| "mAturdazAhamadhye" ityAdi zloka " mRtakaM mRtake naiva " ityAdi zlokake viSayako bAdhA pahuMcAtA hai| isakA kAraNa yaha "ki samatve guruNA laghu bAdhyate laghunA guru na bAdhyate" arthAt samAna sUtaka meM guru sUtakadvArA laghumUtaka bAdhita ho jAtA hai paraMtu laghadvArA gurubAdhita nahIM Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmm vaivrnnikaacaar| hotA / ataeva pitAkA pUrvavartI Azauca to mAtAke pazcAt honevAle bhazaucako bAdhita kara detA hai paraMtu mAtAkA pUrvavartI Azauca pitAke pazcAt honevAle Azaucako bAdhita nahIM karatA / yahI kAraNa hai ki pitAkai bhAzaucakI samAptike dina mAtAkA Azauca samAsa hojAtA hai paraMtu mAtA bhAkhaucake dina bAda honevAga bhI pitAkA azauca usa dina. samApta nahIM hotA // 77 // ekameva pituzvAyaM kuryAdeze dazAhani / / tato vai mAtRkaM zrAddhaM kuryAdAdhAdi SoDaza // 78 // ___aise samayameM pitAkI mRtyuke dazaveM dina prathama pitAkA eka zrAddha kre| usake bAda mAtA ke prathama zrAddhase lekara solaha zrAddha kare / anaMtara pitAke saba zrAddha kare // 78 // ekasminneva kAle cenmaraNaM zrUyate tyoH| dUrago'pyAcaretputro hyAzaucamubhayoH samam // 79 // ___ yadi putra, mAtA aura pitA donoMkA maraNa eka hI dina sune to dUra deza rahate hue bhI vaha donoMkA barAbara azauca pAlana kare // 79 // dUradezaM gate vArtA dUrataH zrUyate na cet / yadi pUrvavayaskasya yAvatsyAdaSTaviMzatiH // 8 // tathA madhyavayaskasya hyabdAH paJcadazaiva tat / / tathA'pUrvavayaskasya syAd dvAdazavatsaram // 81 // ata Urdhva pretakarma kArya tasya vidhaantH| zrAdaM kRtvA SaDabdaM tu prAyazcittaM svazaktitaH // 82 // pretakArye kRte tasya yadi cetpunraagtH| ghRtakumbhena saMsnApya sarvoSadhibhirapyatha // 83 // saMskArAn sakalAn kRtvA maujIbandhanamAcaret / pUrvapalyA sahaivAsya vivAhaH kArya eva hi // 84 // apane kuTuMbakA koI vyakti dezAntarako calA jAya aura usakA koI samAcAra na Ave to aisI dazAmeM vaha pUrva vaya ( taruNa avasthAkI pUrva avasthA )kA ho to ahAIsa varSa taka, madhyama kyakA ho to paMdraha varSataka aura apUrva vaya (madhyama vayake bAdakI avasthA) kA ho to bAraha varSataka usake AnekI rAha dekhI jAya / anantara vidhi-pUrvaka usakI pretakriyA karanI cAhie / usakA zrAddha kara chaha varSatakakA apanI zaktike anusAra prAyazcitta grahaNa karanA cAhie aura yadi preta kArya karanepara vaha AjAya to usakA sarvauSadhi rasase aura ghRtase abhiSeka kareM, usake saba jAtakarma saMskAra kareM, navIna yajJopavIta saMskAra kareM aura yadi usakA pahale vivAha huA ho aura vaha pUrva patnI jItI ho to usIke sAtha punaH vivAha-kArya kiyA jAya / / 80-84 / / zuddhike dina rogIkI snAnavidhi / Ature tu samutpanne dshvaarmnaaturH| snAtvA snAtvA spRzedenamAturaH zuddhimApnuyAt // 85 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. wwwanmun somasenabhaTTArakavi cit| 45.yorittner gharakA koI manuSya bImAra ho yA vaha aura kisI rogase grasita ho ataH sUtaka zuddhi ke dina vaha , slAna na kara sakatA ho to dUsarA noroga manuSya snAna kara usakA sparza kare phira snAna kara sparza kare, evaM dazavAra mAna kara karake usakA. sparza kare aisA karanese yaha rogI manuSya zuddha ho jAtA hai || 85|| .. jvara-prasita rajasvalAkI shuddhi| jvarAbhibhUtA vA nArI rajasA cetpritttaa| kathaM tasyA bhavecchaucaM zuddhiH syAtkena karmaNA // 86 // ....... ... caturthe'hani sampAte spRzedanyA tu tAM striym| snAtvA caiva punastAM vai spRzet snAtvA punaH punaH // 87 // dazadvAdazakRtvA vA hyAcamecca punaH punH| antye ca vAsasAM tyAgaM smAtA zuddhA bhavettu sA // 88 // koI jvarase pIr3ita strI rajasvalA ho jAya to usakI zuddhi kaise ho ? kaisI kriyA karanese vaha zuddha ho sakatI hai ? yaha eka bhArI kaThina samasyA hai ataH isakA upAya yaha hai ki cauthe dina dUsarI strI snAnakara usa rajasvalAkA sparza kare, phira snAna kara sparza kare, phira snAna kara sparza kare, isa taraha daza-bAraha bAra snAna kara sparza kare, aura pratyeka snAnameM Acamana kare / anta meM vaha sparza karanevAlI mI apane kapar3e bhI utAra de aura usa rajasvalAke kapar3e bhI utAra de aura snAna karale / aisA karanese jvara-pIr3ita rajasvalA zuddha hojAtI hai // 86-88 // rjsvlaa-mrnn| paMcabhiH snApayitvA tu gavyaiH pretA rajasvalA / vastrAntarakRtAM kRtvA tAM dahedvidhipUrvakam // 89 // rajasvalA strI mara jAya to use paMca gavyase snAna karAkara aura dUsare vastra pahanAkara vidhipUrvaka usakA dahana kare // 89 // - . prasUti-maraNa / .. . maMtikAyAM mRtAyAM tu kathaM kurvanti yaajnyikaaH| kumbhe salilamAdAya paMcagavyaM tathaiva ca // 9 // ......puNyAhavAcanaimantra siktvA zuddhiM labhettu sA / ... tenApi snApayitvA tu dAhaM kuryAdyathAvidhi // 91 // prasUti strI mara jAya to yAjJika puruSa kaisA kareM ? isakI vidhi yaha hai ki eka kalazameM jala aura paMca gavya bharakara puNyAhavAcana maMtroMdvArA usakA abhiSeka kareM / aisA karanese prasUti zuddhiko prApta hotI hai / anantara vidhipUrvaka usake zavakA dAha kareM // 90-91 // - anya-vidhi / dazAhAbhyantare caiva mriyate cetprsuutikaa| kathaM tasmA bhavecchuddhirdAhakarma kathaM bhavet // 92 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivaarnnkaacaar| zUrpaNa snApayedgahI dazavAraM tato jlaiH| paJcapallavasaMkalpaiH paJcagavyaiH kuzodakaiH // 93 // .... ....... kArayitvA tataH snAnamabhiSiJcetkuzodakaiH / dAhayitvA vidhAnena mantravAspaitRmedhikam // 94 // prasUti strI daza dinake bhItara bhItara yadi mara jAya to usakI zuddhi kaise ho aura kaise usakI dAha-kriyA kI jAya ? isa praznakA uttara yaha hai ki gRhastha puruSa usa mRta prasUtAko sUpa meM jala bhara bharakara daza snAna karAve / anantara zuddha (kevala) jalase, pAMca pattoMke jalase, paMcagavyase aura kuzodakase kramase snAna karAkara punaH kuzodakase usakA abhiSeka kare / pazcAt usakI vidhipUrvaka dAhakriyA kare / / 92-94 / / garbhiNI-maraNa / pravakSyAmi krameNaiva zaucaM hi gRhamedhinAm / garbhiNyAM tu mRtAyAM tu kathaM kurvanti mAnavAH // 95 // garbhiNyAM maraNe prApte SaNmAsAbhyantare ydi| . . sahaiva dahanaM kuryAdgarbhacchedaM na kArayet // 96 // pretA smazAnaM nItvAtha bhartA putraH pitApi vaa| chedayedRrSa SaNmAsAjyeSThabhrAtApi vodaram // 97 // nAbheradho vAmabhAge gabhecchedo vidhIyate / tataH puNyAhamantreNa secayedvAlakAnvitAm // 98 // jIvantaM bAlaka nItvA poSaNAya pradApayet / udaraM cAtraNaM kRtvA pRSadAjyena pUrayet // 99 // mRgasmakuzagandhodaiH paMcagavyaiH sumantritaiH / / snApayitvA pidhAyAnyadvastraM taccAtha tAM daheta // 10 // .. gRhasthoMkI zuddhi kramase kheNge| garbhiNI strI mara jAya to dAha-vidhi kaise kI jAya ? prathama isI praznakA uttara dete haiM ki garbhavatI strI garbhake chaha mahInoMke pahale pahale mara jAya to usakA garbha-sahita hI dahana kareM, garbhaccheda na kreN| yadi garbha chaha mahImoMse UparakA ho to usa mRta garbhiNIko smazAnameM le jAyeM, vahAM lejAkara usakA pati yA patra yA pitA yA bar3A bhAI inameM se koI usake nAbhise nIce ke bAyeM bhAgakI taraphake udarako cIrakara bacce ko bAhara nikaaleN| anantara puNyAhavAcana maMtradvArA bAlakasahita usakA abhiSecana kreN| yadi bAlaka jItA ho to use pAlana-poSaNa ke lie de deveM / udarake chedameM dahI-ghRta bharakara mUMda deM / anantara maMtrita kiye hue mRttikA, bhasma, darbha aura caMdanamizrita jalase aura paMcagavyase snAna karAkara dUsare vastra pahanAkara usakI dAhakriyA kareM / / 95-100 // mRte patyau dazAhe strI sUyate ca rajasvalA / bhUtvA zuddhA yathAkAlaM snAtvA cAbharaNaM tyajet // 101 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 somasenamaTTArakaviracita __ pati maranepara daza dina yadi strI prasUti ho jAya yA rajasvalA ho jAya to vaha apane niyata samayapara zuddha hokara aura snAnakara vastrAbharaNoMkA tyAga kare : yahAMtaka striyoM ke viSayameM vicAra kiyaa| Age durmaraNa AdikA vicAra karate haiM // 201 // .. durmrnn| vidyuttoyAmicANDAlasarpapAzadvijAdapi / vRkSavyAghrapazubhyazca maraNaM pApaMkamaNAm // 102 // __ vijalI, jala, ami, cAMDAla, sarpa, vyAdha, pakSI, vRkSa, vyAghra, tathA anya pazu ityAdike dvArA pApiyoMkA maraNa hotA hai // 102 // AtmAnaM ghAtayedyastu viSazastrAgninA yadi / svecchayA mRtyumApnoti sa yAti narakaM dhruvam // 103 // dezakAlabhayAdvApi saMskartuM naiva zakyate / nRpAdyAjJAM samAdAya kartavyA pretasatkriyA // 104 // varSAdUrdhvaM bhavettasya pAyAzcattaM vidhaantH| zAntikAdividhiM kRtvA possdhaadiksttpH|| 105 // mRtasyAnicchayA sadyaH kartavyA pretasatkriyA / mAyazcittavidhi kRtvA naiva kuryAnmRtasya tu // 106 // zastrAdinA hate saptadinAdAk mRto ydi| bhavedumeraNaM prAhurityevaM pUrvasUrayaH // 107 // ___ jo viSa, zastra, ami Adike dvArA AtmaghAta kara svecchAse maraNako prApta hotA hai vaha sIdhA narakako jAtA hai| aise manuSyakA deza aura kAlake bhayase dAha-saMskAra nahIM kara sakate ho to rAjA AdikI AjJA lekara usakI dAhakriyA karanA cAhie / eka varSa bAda zAMtividhi karake usakA vidhipUrvaka upavAsa Adi prAyazcitta grahaNa kre| yadi vaha apanI anicchAse viSAdi dvArA maraNako prApta huA ho to usakA dAha-saMskAra tatkAla kare / usake isa anicchA maraNakA prAya zcitta nahIM bhI le / zastra AdikA prahAra honepara sAta dinake pahale yadi usakA maraNa ho jAya to vaha durmaraNa hai, aisA pUrvIcArya kahate haiM // 130-107 // ___ atha putrIprasaMgaH-kanyAmaraNakA Azauca / kanyAnAM maraNa caulAtmAgbandhoH snAnamiSyate / vratAtmAgaghamekAhaM vivAhAtmAgdinatrayam // 108 // UDhAnAM maraNe pitrorAzaucaM pakSiNI matam / jJAtInAM tvAplavo bhatuH pUrNa pakSasya coditam // 109 // caula-saMskArase pahale kanyAkA maraNa ho to baMdhuoMko sirpha snAna kahA hai-ve snAnakara lenese hI zuddha ho jAte hai / vratabaMdhase pahale maraNa ho to eka dinakA sUtaka manAveM aura vivAhase , Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 383 pahale maraNa ho to tIna dinakA sUtaka dhAraNa kareM / vivAhitAkA patike gharapara maraNa ho to usake mAtA-pitA pakSiNI Azauca manAveM / baMdhuvarga snAna kreN| tathA usake pati pakSavAle pUrNa daza dinakA sUtaka pAleM // 108-109 // pakSiNIlakSaNa-pakSiNI AdikA lakSaNa / dvidivA rAtrirekA ca pkssinniitybhidhiiyte| ahorAtramiti proktaM naizikItyabhidhIyate // 110 // AsAyamahareva syAtsadhastatkAla ucyate / evaM vicArya nirNItamAzauce tu manISibhiH // 111 // do dina aura eka rAtako pakSiNI kahate haiN| eka dina aura eka rAtako naizikI-rAtri kahate haiM / sUryodayase lekara sUryAstatakake kAlako dina kahate haiM aura sadya tatkAlako kahate haiN| isa taraha isa Azauca prakaraNameM manISiyoM (buddhimAnoM) ne kAlakA nirNaya kiyA hai // 110 111 // mamUtAsvathavA tAsu mRtAsu pitRsadmani / mAtrAdInAM trirAtraM syAttatpakSasyaikavAsaram // 112 // pitAke ghara para prasUti ho yA maraNako prApta ho to usake mAtApitA tIna rAtakA aura unake baMdhuvarga eka dinakA Azauca pAleM // 112 // putrIke lie Azauca / putrIgRhe'thavAnyatra amRtau pitarau yadi / dazAhAbhyantare putryAstrirAtraM zAvasUtakam // 113 / / putrIke gharapara yA anyatra usake mAtA-pitA maraNako prApta hoM to daza dinake bhItara bhItara jaba kabhI mAlUma ho tabhI usake lie tIna rAtakA mRtaka sUtaka hai // 113 // svasurgRhe mRto bhrAtA bhrAturvAtha gRhe svasA / AzaucaM tridinaM tatra pakSiNyau vA paratra tu // 114 // bahanake gharapara bhAI yA bhAI ke gharapara bahana maraNako prApta ho to donoMke lie tIna tIna dinakA sUtaka hai aura yadi inakA kahIM anyatra maraNa ho to donoMka lie eka eka pakSiNI (eka dina, eka rAta aura eka dina evaM Der3ha dinakA) sUtaka hai // 114 // - bhaginIsUtakaM caiva bhrAtuzcaivAtha sUtakam / naiva syAdbhAtRpalyAzca tathA ca bhaginIpateH // 115 // bhaginIkA sUtaka prAtapatnIko aura bhAIkA sUtaka bhaginIpatIko nahIM hai / bhAvArtha-nanadakA sUtaka usakI bhAbIko aura sAlekA sUtaka usake bahanoIko nahIM lgtaa| kintu-||115|| parasparaM zrute mRtyau svasvabhAvostadA tyoH|| palyAH patyubhavetsnAnaM kuTumbinAmapi smRtam // 116 // Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita / bhrAtRpatnI bhAbI apanI nana~dakA aura bhaginIpati- bahanoI apane sAlekA jisa samaya maraNa suneM usa samaya ve snAna avazya kareM tathA kuTuMbake loga bhI snAna kareM // 116 // mAtAmaho mAtulatha mriyate vAtha tattriyaH / dauhitra bhAgineya pitro mriyate svasA // / 117 / / svagRhe tryahamAzaucaM paratra syAt pakSiNI / zrutaM vahirdazAhAccetsnAnenaiva ca zuddhyati // / 118 // 384 mAtAmaha-mAtAkA pitA, mAtula- mAtAkA bhAI, unakI striyAM, dohitA-putrIkA lar3akA, bhAganeya-bahanakA lar3akA aura mAtA-pitAkI bahineM, ye saba apane gharapara mareM to tIna dinakA Azauca hai aura apane ghara anyatra mareM to pakSiNI Azauca hai| tathA daza dina bAda inakA maraNa suneM to snAna mAtrase zuddhi hai| bhAvArtha- nAnA aura nAnI, mAmA aura mAmI, dohitA aura bhAnajA tathA mausI aura bhuAkA apane gharapara maranekA tIna dina Azauca hai aura anyatra maranekA pakSiNI Azauca hai / tathA dazadina se Upara maraNa sune to snAnamAtrase zuddhi hai // 117-118 // vyAdhitasya kadaryasya RNagrastasya sarvadA / kriyAhInasya mUrkhasya strIjitasya vizeSataH // 119 // vyasanAsaktacittasya parAdhInasya nityazaH / zrAddhatyAgavihInasya SaNDhapApaNDapApinAm // 120 // patitasya ca duSTasya bhasmAntaM sUtakaM bhavet / yadi dagdhaM zarIraM cetsutakaM tu dinatrayam // 121 // mahArogase pIr3ita, kadarya (kaMjUsa), karjadAra, AcaraNahIna, mUrkha, strIke vazIbhUta, vyasanI, parAdhIna, zrAddhatyAgI, dAna na denevAlA, napuMsaka, pASaMDI, pApI, jAticyuta aura duSTa, inake maraNakA sUtaka, bhasmAnta - jabataka zarIra dagdha na ho taba taka hai| yadi inake zarIrakA dagdha svayaM kare to tIna dinakA sUtaka hai | bhAvArtha- vyAdhita, kadarya, RNagrasta Adi ye zabda sAdhAraNa haiM; ataH sAdhAraNa avasthA meM bhI inakA prayoga dekhA jAtA hai aura vizeSa vizeSa avasthAoM meM bhI inhIMkA prayoga hotA hai / aisI dazA meM jinheM Agama-vAkyakA zraddhAna nahIM, jo sUtaka jaise viSayoMko mAnanA hI nahIM cAhate ve ina zabdoMko mAmUlI se mAmUlI hAlatoMpara ghaTita karane laga jAte haiM ataH buddhimAnoMkA kartavya hai ki ve ina zabdoMkI yojanA khAsa khAsa sthaloMmeM kareM // 119-121 // vratinAM dIkSitAnAM ca yAjJikabrahmacAriNAm / naivAzaucaM bhavetteSAM pituzca maraNaM vinA // 122 // vratI, dIkSita, yAjJika aura brahmacArI, inako pitA maraNako chor3akara sUtaka nahIM hai // 122 // zrotriyAcAryaziSyaSizAstrAdhyAyAzca vai guruH / mitraM dharmI sahAdhyAyI maraNe snAnamAdizet // 123 // zrotriya, AcArya, ziSya, RSi, zAstra - pAThaka, guru, mitra, sAdharmI aura sahAdhyAyI ( sAtha par3hanevAlA) inakI mRtyu honepara snAna karanA cAhie // 123 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 385 samArabdheSu vA yajJamahanyAsAdikarmasu / bahudravyavinAze tu sadyaH zaucaM vidhIyate // 124 // yajJa, mahAnyAsa jaise bar3e bar3e dhArmika prabhAvanAke kAryoMkA samAraMbha kara diyA ho aura apane pracura dravyakA vinAza hotA ho, aisI dazAmeM kisI kuTuMbIkA maraNa ho jAya to sadya-tatkAla zuddhi kahI gaI hai / bhAvArtha-aisI dazAmeM snAna mAtra kara lenepara zuddha hai // 124 // saMnyAsavidhinA dhImAn mRtazceddhArmikastadA / brahmacArI gRhasthazca dehasaMskAra iSyate // 125 // kAyamAne gRhAdvAhye zavaM prakSAlya nUtanaiH / vasanairgandhapuSpAbairalaMkuryAdyathocitam // 126 // atha saMskRtaye tasya laukikAgniM yathAvidhi / AdAya prayate deze kuyodaupAsanAnalam // 127 // ___ koI buddhimAn dharmAtmA brahmacArI aura gRhastha yadi sanyAsa-vidhise maraNa ko prApta ho to usake dehakA saMskAra isa taraha kahA gayA hai ki usake mRtazarIrako gharase bAhara lAveM, vahAM usakA jalase prakSAlana kareM aura navIna vastroMse tathA gandha, puSpa Adise yathocita alaMkRta kareM / ananara jahAM usake zarIrakA saMskAra karanA ho vahAM saMskArake lie vidhipUrvaka laukika ami (cUlhekI agni ) ko aupAsana agni banAveM // 125-127 // vidvadviziSTapuruSazavasaMskaraNAya vai / eSa aupAsano'gniH syAdanyeSAM laukiko bhaveta // 128 // vizeSa buddhimAn puraSoMke zavasaMskArake lie yaha aupAsana ami kAmameM lenI cAhie, aura sarvasAdhAraNake lie laukika agni // 128 // kanyAyA vidhavAyAzca santApAgniriheSyate / anpAsAM vanitAnAM syAdanvagniriha karmaNi // 129 / / kanyA aura vidhavAke zarIra-saMskArArtha saMtApAni kahI gaI hai aura anya striyoM ke lie anvagni // 129 // laukika agnikA grahaNa aura usakA lakSaNa / . dvijAtivyatiriktAnAM sarveSAM laukiko bhavet / gRhe pAkAdikAryArtha prayukto laukiko'nalaH // 130 // dvijanmoMko (jinakA yajJopavIta saMskAra huA ho unako) chor3akara anya sabake zava-saMskAra ke lie laukika agni mAnI gaI hai / gharameM bhojana banAneke lie jo cUlhekI agni hotI hai use laukika ami kahate haiM // 13 // - aupAsana-agnikA lakSaNa / yogyapradeze saMsthApya dravyastaiH zAstracoditaiH / hutvA saMskRtya bAhyAgniraupAsana iti smRtaH // 131 / / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita AMAnnnnnnnnnnnrpm, yogya sthAnameM laukika amiko rakhakara usameM zAstroMmeM batAye hue dravyoMkA havanakara saMskAra karanA so aupAsana ami hai / bhAvAtha-kuMDameM athavA miTTIke caukona cabUtarepara laukika amiko sthApana kareM, usameM zAstroM meM batAye hue dravyoMkA havana kreN| aisA karanese laukika ani aupAsana agni ho jAtI hai // 131 // saMtApAmi / dabhaiMrdabhairiti paJcakRtvaH santApayettataH / kASThaudhairbodhito vanhiH santApAgniritIritaH // 132 / / prathama agniko pAMca vAra darbha DAla DAlakara saMtApita kare, anantara use lakar3iyoMmeM lagAkara prajvalita kare; isIko saMtApAni kahate haiM // 132 // ' anvmi| culyAmagniM samujvAlya nyasya sthAlI tdRvrtH| tatra sthitaiH karISAyairbodhito'nvagniriSyate // 133 // cUlhemeM agni jalAkara, use kisI pAtra meM rakhakara Uparase kaMDe Adi rakhakara jalAnA anvagni hai| bhAvArtha-culhekI agniko miTTIkI hAMDi yA anya kisI vartanameM rakhakara usake Upara kaMDe jalAnA so anvami hai // 133 // . tattaccharIrasaMskAre yastu yogya itISyate / agniM tameva kASThAdyairukhAyAM pratibodhayet // 134 // jina jina zarIroMke saMskArameM jo jo ami yogya kahI gaI hai usI usI agmiko hAMDimeM kASTha Adise prajvalita kare // 134 / / voDhArazcAtha catvAraH kalpanIyAH sajAtayaH / ta eva yojyA bhUSAyAM vAhe dAhe zavasya hi // 135 // mRtaka zarIrako uThAkara le jAnevAle cAra sajAti puruSa honA caahie| ve hI cAroM usa mRtaka-zarIrako snAna karAve, AbhUSaNa pahanAveM, uThAkara le jAveM aura citAmeM rakha kara jalA // 135 // zobhamAne vimAne ca zAyayitvA zavaM dRDham / mukhAdyaGga samAcchAdya vastraiH sragbhistadUrdhvataH // 136 / / ....... ... tAdamAna tadvimAnaM samAdhRtya shnaiaamaabhimstkH| voDhAraste nayeyustaM nayedeka ukhAnalam // 137 // vimAnasya purodeze gccheyujnyaatysttH| zavAnugamanaM kuyuH zeSAH sarve striyo'pi ca // 138 // eka acchA vimAna (ThaTharI) banAkara usameM zavako majabUtIke sAtha sulAveM / usa ke mukha Adi saba aMgako vastrase Dhake / Upara puSpamAlAeM lapeTeM / cAra jane usa vimAnako dhIrese uThAkara kaMdhepara Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrnnikaacaar| rakhakara le jAveM, zavakA mastaka grAmakI tarapha rkkheN| eka manuSya ukhAnala lekara (hAMDimeM bhami rakhakara ) cle| kuTuMbIjana vimAnake Age caleM / anya saba loga aura striyAM bhI vimAnake pIche pIle gamana kareM // 136 --138 // vimAnamavarohyAtha mArgasyArdhe nivezya ca / vivRtya tanmukhaM svIyo muhustoyaistu siJcayet // 139 // pramAdaparihArArtha parIkSyaivaM prytntH| smazAnAbhimukhaM pazcAnItvA tatrAvarohya ca // 140 // tataH saMsthitamuddhRtya citAyAM pUrvadiGmukham / upavezyottarAsyaM vA mukharandhreSu saptasu // 141 // suvarNenoddhRtaM sarpidedhi ca sprshyetttH| akSatA~zca tilA~zcApi mastake prakSipadanu // 142 // bhAdhI dUra cale jAnepara vimAnako kaMdheparase utArakara nIce rkkheN| vahAM usakA koI AtmIra puruSa usake mukhaparakA vastra haTAkara mukha meM thor3AsA pAnI sIMce / anantara sAvadhAnIke sAtha dekha-bhAlakara. vimAna uThAveM / isa samaya mRtakakA sira smazAnakI ora kareM / vahAM use lejAkara nIce utAreM, vimAnameM sthita usa zavako uThAkara citAmeM baiThAveM, pUrva dizAkI aura yA usara dizAkI ora usakA mukha kareM / donoM AMkheM, nAsikAke donoM vivara aura mukha evaM sAta chedoMmeM suvarNakI salAI uThAkara ghRta aura dahIkA sparza karAveM / anantara usake mastakapara akSata aura tila ksse||139.142|| ekavAraM jalaM savyadhArayA pAtayettataH / dvivAramapasavyena sanAlakalazAt svakaH // 143 // tato'ti sarvabandhUnAM paryayAstu trayo mtaaH| .. pUrvAntyau savyavRttyaiva madhyamastvapasavyataH // 144 // muktakezAH kaniSThA ye prlmbitkrdvyaaH| paryayadvitayaM kuryustRtIyaM vRddhapUrvakAH // 145 // isake bAda vahI AtmIya baMdhu, nAladAra kalaza (bhaMgAra-jhArI)se eka bAra bAyeM hAthase jAsIMce aura do bAra dAhine hAthase saaNce| phira upasthita saba baMdhaoMkA tIna paryaya (pArTI) banAyA jAya / pahalI pArTI aura tIsarI pArTIke baMdhu bAyeM hAtha se aura dUsarI pArTIvAle dAhine hAthase jaladhArA deN| pahalI pArTI choTe choTe bAlakoMkI banAve, ve apane sirake bAla khule rkkheN| dUsarI pArTI madhyama vayavAloMkI banAve, ye apane donoM hAtha laMbe laTakAkara rakkheM tathA tIsarI pArTI vRddhapuruSoM kI banAve // 143-145 // tataH pradakSiNIkuryAccitApAveM paristaram / khAdirairindhanairanyairathavA hastavistRtam / / 146 // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saumasenabhaTTArakaviracitabAda saba milakara usake pradakSiNA deM tathA vahI citAke pAsa khera yA anya lakaDiyoMkA eka hAtha laMbA eka paristara (sthaMDila-cabUtarAsA) banAveM // 146 // ukhAvahiM samuddopya sakRdAjyaM prayojya ca / paryukSya nikSipetpazcAcchanaistatra paristare // 147 // tataH samantAttasyordhva nidadhyAtkASThasaJcayam / sarvato'gniM samujvAlya saMpluSyAttatkalevaram // 148 // ___ anantara ukhAmiko prajvalita kare, usameM eka vAra ghRtakI AhUti de aura cAroM tarapha jala siMcana kare / bAda usa agniko uThAkara paristarapara kSepaNa kare, usake Upara lakaDiyAM rakkhe, anantara citAke cAroM ora agni prajvalita kara usa zavakoM dagdha kare // 147-148 / / citA racane bhAdika maMtra / maMtra-OM hIM haH kASThasaJcayaM karomi svAhA / isa maMtrako par3hakara citA banAve / maMtra-OM hIM hauM jhauM asi A u sA kASThe zavaM sthApayAmi svAhA / iti maMtreNa paJcAmRtarabhiSiJcya tatputrAdayo vA triHmadakSiNAM kRtvA kASThe zavaM sthApayeyuH / isa maMtrako par3hakara zavakA pAMca amRtoMse abhiSeka kare / usake putrAdi usake tIna pradakSigA dekara use citAmeM sthApita kreN| maMtra-OM OM OM OM raM raM raM agnisandhukSaNaM karomi svAhA / anenAgniM sandhukSya sapirAdinA prasiJcya prajvAlya jalAzayaM gatvA snAnaM kuryAt / isa maMtrakA uccAraNa kara agni jalAveM, ghRta AdikI Ahuti deM, citAmeM ami lagAveM / anantara jalAzayapara jAkara snAna kareM / athodakAntamAyAntu sarve te jJAtibhiH saha / voDhArastatra kA ca yAntu kRtvA pradakSiNam // 149 // anantara ve saba jAtIya bAMdhavoMke sAtha sAtha jalAzayake samIpa jAveM / parantu unameMse vimAna uThAnevAle aura saMskArakartA usa citAkI pradakSiNA dekara jAveM // 149 // tithivArakSayogeSu duSTeSu maraNaM yadi / mRtasyotthApanaM caiva dIrghakAlAdabhUyadi // 150 // tadoSaparihArArtha kartA kRtvA pradakSiNam / prAMjaliH prArthya gRhIyAtsAyazcittaM vipazcittaH // 151 // yatha zakti jinajyA ca mahAyantrasya pUjanam / zAntihomayuto jApyo mahAmantrasya tasya vai // 152 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 389 AhArasya pradAnaM ca dhArmikANAM zatasya vA / tadadhasyAthavA paMcaviMzateH pravidhIyate // 153 // tIrthasthAnAni vanyAni nava vA sapta paMca vaa| duSTatithyAdimaraNe prAyazcittamidaM bhavet // 154 // duSTa tithi, vAra, nakSatra aura yogameM yadi kisIkA maraNa ho jAya aura mRtaka puruSako maraNake bAda bahuta derase jalAneke lie le jAya to usa doSake parihArake lie kartA hAtha jor3a pradakSiNA dekara vidvAnoMse prArthanA kare aura prAyazcitta le / yathAzakti jinabhagavAna kI pUjA kare, mahAyaMtrakI pUjA kare, zAntividhAna aura homa kare, mahAmaMtra kA jApya de / sau, pacAsa, kiMvA paccIsa dharmAsmAoMko AhAra dAna de / nau, sAta yA pAMca tIrthokI vaMdanA kare / yaha duSTa tithi AdimeM maranekA prAyazcitta hai // 150-154 // atidurbhikSazastrAgnijalayAtrAdinA mRte / prAyazcittaM tu putrAdestadAnImidamiSyate // 155 // mahAyantra samArAdhya zAntihomo vidhAya ca / aSTottarasahasreNa ghaTairaSTazatena vA // 156 // jinasya snapanaM kArya pUjA ca mahatI tadA / daza tIthAni vandyAni nava vA sapta paJca vA // 157 // godAnaM kSetradAnaM ca tIrthasya viduSAmapi / paJcAnAM mithunAnAM tu annadAnaM sadharmiNAm // 158 // abdAdAgvidhAyaivaM pUjanIyo jinottmH| - evaM kRte tu bandhUnAM sa doSa upazAmyati // 159 // atyaMta durbhikSa, zastra, agni, jalayAtrA Adike saMbaMdhase maraNa ho to usa samaya usa mRtakake putra Adi ke lie yaha prAyazcitta hai / mahAyaMtrakI ArAdhanA kare, zAntipATha par3he, homa kare, eka hajAra ATha yA eka sau ATha kalazoMse jinadevakA abhiSeka kare, unakI aSTa dravyoMse pUjA kara, daza, nau sAta kiMvA pAMca tIyoMkI vaMdanA kare / tIrthoMko tathA vidvAnoMko godAna de, kSetradAna de aura pAMca sadhI strI-puruSake jor3eko AhAra-dAna de / maraNasamayase lekara eka varSase pahale pahale taka ukta vidhi karanA cAhie / aisA karanepara baMdhuoMke ukta doSako zAnti hotI vidvadviziSTapuruSaiH prAyazcittamidaM tadA / vaktavyaM prakaTaM kRtvA grAhyaM kA yathAvalam // 160 // __ usa samaya vidvAna puruSa ukta prAyazcitta prakaTa kara kaheM aura karttA yathAzakti usa prAyazcittako grahaNa kare // 160 // Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 somasenabhaTTArakaviracita kssaur-vidhi| tataH kapAladahane jAte kI ca daahkH|| zAtayazca yathAyogyaM vidadhyurvapanaM tadA // 161 // mAtuH pituH pitRvyasya mAtulasyAgrajasya ca / zvazurAcAryayoreSAM patnInAM ca pitRSvasuH // 162 // mAtRSvasubhaginyAzca jyeSThAyA maraNe sati / dRSTe tadAnIM vapanaM zrute prAmAsato bhavet // 163 // mAtaraM pitaraM jyeSThamAcArya zvazuraM vinA / na kArya vapanaM tvanyamRtau garbhavatA tadA // 164 // kapAlakA dahana ho jAnepara kartA, dAhaka aura anya bAMdhava yathAyogya kSaurakarma-muMDana kraaveN| mAtA, pitA, pitRvya (cAcA) mAmA, bar3A bhAI, zvazura, gRhasthAcArya, ina sabakI dharma-patniyAM, pitAkI bahina-bhuA,mAtAkI bahina-mausI aura apanI bar3I bahina inameM se koI bhI mare to kSaurakarma karAve / inameMse kisIke maraNake samaya vahIM ho to usI samaya kSaurakarma karAve / agara. 'videzameM ho to maraNa dinase lekara eka mAha pahale maraNa sune to jaba sune tabhI karAve / eka mAhase Upara maraNa sune to mAtA, pitA, bar3A bhAI gRhasthAcArya aura zvazura ina ko chor3akara anyakA maraNa hone. para kSaurakarma na karAve // 161-164 // ___ snAna-vidhi / tato'vagAhya salile kaTidaghne sacelakam / nimajyotthAya vArA~strIn snAnaM kuryAdyathAvidhi // 165 // jalAnirgatya tattIre vastraM niSpIDya tatpunaH / dhRtvA''camya tataH prANAyAma kuryAtsamantrakam // 166 // anantara kaTiparyaMta pAnImeM tIna vAra DubakI lagAkara yathAvidhi vastrasahita snAna kareM / pazcAt jalase bAhara nikalakara usakI tIrapara vastroMko nicor3akara aura acchI jagahapara rakhakara Acamana kareM aura maMtraparvaka prANAyAma kareM / / 165-166 // zilAsthApana aura grAmapraveza / tato mRtasya tasyAsya ratnatrayasamAzrayam / dehaM vinaSTaM sannyAsasamAdhimRtisAdhanam // 167 // utkRSTaparalokasya saMprApterapi kaarnnm| matveti dharmavAtsalyAdvandhuvAtsalyato'pi ca // 168 // tadehapratibimbArthaM maNDape tadvinA'pi vA / sthApayedekamazmAnaM tIre piNDAdidattaye // 169 // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivrnnikaacaar| 391 piNDaM tilodakaM cApi kartA ddyaacchilaagrtH| sarvepi bandhavo dadhuH snAtAstatra tiLodakam // 170 // . tato'pi snAnamAcArya nimajjanasamanvitam / / tataH kaniSThaM kRtvA'gre sarve grAmaM prayAnnu vai // 171 // anantara isa mRtaka puruSakA ratnatrayakA Azraya, sanyAsamaraNa aura samAdhimaraNakA sAdhana tathA paramotkRSTa paralokakI prAptikA kAraNa zarIra naSTa hogayA aisA mAna kara dharmavAtsalyase aura baMdhutvake vAtsalyase bhI usake zarIrake pratibiMbake lie arthAt yaha usake zarIrakI smRtikA cinha hai aisA samajhakara jalAzayakI tIrapara maMDapameM yA vinA hI maMDapake piMDadAnake lie eka pattharakI sthApanA kare / usa zilAke agrabhAgameM kartA piMDa aura tilodaka de aura anya saba baMdhu bhI snAna kara tilodaka deveM / anantara sabake saba DubakI lagAkara snAna kreN| pazcAt eka choTe bAlakako Age kara saba prAmakI ora prayANa kareM // 167-171 // dvitIya dinase lekara daza dinatakake kRtya / pareghurapi pUrvAhne yoSito jJAtayo'pi vA / gatvA smazAnaM tatrAnau vidadhyuH kSIrasecanam // 172 / / tRtIye divase kuryAdagninirvApanaM prge| asthisaJcayanaM turye paJcame vadinirmitim // 173 // tatra puSpAMjali SaSThe saptame balikarma ca / vRkSasya sthApanaM pazcAnnavame bhasmasaMskRtim / / 174 // dazame tu gRhAmatravAsaHzuddhiM vidhAya ca / snAtvA ca snApayitvA ca dAhaka bhojayed gRhe // 175 // evaM dazAhapayentametatkarma vidhIyate / piNDaM tilodakaM cApi kartA dadyAttadA'nvaham // 176 // dUsare dina subahake samaya, striyAM yA mRtakake baMdhuoMmeMse koI puruSa smazAnameM jAkara usa animeM dUdha sIMceM / tIsare dina subaha ami bujhAveM / cauthe dina asthisaMcaya (nAkhUna Adi ikaDe) kreN| pAMcaveM dina vahAM eka vedI (cabUtarA ) banAveM / chaThe dina usapara puSpAMjalI kSepaNa kreN| mAtaveM dina bali (sIjhA huA dhAnya) car3hAveM / AThaveM dina vRkSakI sthApanA kareM / dazaveM dina ghara, vartana, kapar3e AdikI zuddhi kareM / anantara svayaM snAna karake va auroMko karAke dAhakoMko bhapane gharapara bhojana karAveM / isa taraha daza dinataka yaha vidhAna kreN| saMskArakartA usa samaya pratidina piMDa aura tilodaka deve // 172-176 // piNDapradAnataH pUrvamante ca snAnamiSyate / piNDaH kapitthamAtrazca sa ca zAlyandhasA kRtH|| 177 / / Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anamam 392 somasenabhaTTArakaviracitatatpAkazca bahiH kAryastatpAtraM ca zilApi ca / kartuH saMvyAnakaM cApi bahiH sthApyAni gopite // 178 // piMDa deneke pahale aura pIche snAna kare / keMthakI barAbara, cAvaloMkA piMDa banAve / cAvaloMko gharase bAhara pakAve, gharameM na pakAve / cAMvala, pakAnekA pAtra, patthara aura apane pahananeor3haneke donoM vastra, ina sabako vaha piMDadAtA pahale hI gharase bAhara kisI gupta sthAnameM rakhade, gharameMse na maMgavAve / bhAvArtha--jisa samaya piMDa banAneke lie piMDadAtA snAna kare vaha usake pahale ukta cIjoMko gharase bAhara kisI guptasthAnameM lejAkara rkhde| anantara snAna kara una cIjoMko vahAMse le Ave kisIke hAtha na maMgavAve / / 177-178 // pretdiikssaa| kartuH pretAdiparyantaM na devAdigRhAzramaH / nAdhItyadhyApanAdIni na tAmbUlaM na candanam // 179 // na khaTvAzayanaM cApi na sadasyupavezanam / na kSauraM na dvibhuktizca na kSIraghRtasevanam // 180 // na dezAntarayAnaM ca notsatrAgArabhojanam / na yoSAsevanaM cApi nAbhyaGgasnAnameva ca // 181 // na mRSTabhakSyasevA ca nAkSAdikrIDanaM tathA / noSNISadhAraNaM caiSA metadIkSA bhavediha // 182 // mRtakakriyA karanevAlA maraNadinase lekara zuddhidinaparyaMta devapUjA Adi gRhasthake SaTkarma na kare, adhyayana-adhyApana na kare, tAMbUla (pAna-bIr3A) na cAbe, tilaka na kare, palaMgapara na sova, sabhA-goSTImeM na baiThe, kSaurakarma na karAve, do vAra bhojana na kare, (ekavAra bhojana kare ) / dUdha ghI na khAve, anya deza-grAmako na jAve, jyonArameM na jImeM (phUTapArTI AdimeM zAmila na hove), strIsevana na kare, tailakI mAliza kara snAna na kare, miSTAnna bhakSaNa na kare, pAMse Adise na khele, caupar3a sataraMja Adike khela na khele aura zirapara pagar3o sAphA va TopI vagairaha na hagAve / yaha saba pretadIkSA hai // 179-182 // yAvanna kriyate zeSakriyA tAvadidaM vratam / AcArya karturekasya jJAtInAM tvaadshaahtH|| 183 // jaba taka bArahaveM dinakI zeSakriyA na karale taba taka dAhakartA ukta vratoM kA pAlana kare / tathA anya kuTuMbI jana dazaveM dina taka ina vratoMko pAleM // 183 // kartAkA nirNaya / katA putrazca pautrazca prapautraH sahajothavA / tatsantAnaH sapiNDAnAM santAno vA bhavediha // 184 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrnnikaacaar| sarveSAmapyabhAve tu bhartA bhAryA parasparam / tatrApyanyatarAbhAve bhavedekaH sajAtikaH // 185 // upanItivihIno'pi bhavetko kathaJcana / sa cAcAryoktamantrAnte svAhAkAraM prayojayet // 186 // mRtakakriyAkA kartA sabase pahale putra hai / putrake abhAva meM potA, poteke abhAvameM bhAI, bhAIke abhAvameM usake lar3ake, unake bhI abhAvameM sapiMDoM ( jinako daza dina takakA sUtaka lagatA hai aise cauthI pIr3hI takake sagotrI bAMdhavoM) kI saMtAna hai / ina sabhIkA abhAva ho to pati-patnI paraspara eka dUsareke saMskArakartA ho sakate hai| inakA bhI abhAva ho arthAt puruSake patnI na ho aura strIke pati na ho to unakI jAtikA koI eka puruSa ho sakatA hai / jisakA upanayana saMskAra nahIM huA ho vaha bhI kathaMcit kartA ho sakatA hai, paraMtu sajAti honA caahie| vaha jaba AcArya maMtroccAraNa kare usake aMtameM sirpha 'svAhA' zabdakA prayoga kare-maMtroccAraNa na kare // 184 86 // zeSakriyAkA lakSaNa aura usake karanekA samaya / pretakAghasya pAzcAtyakriyA zeSakriyA bhavet / tasyApyaghasya saMzuddhirdazame divase bhavet // 187 / / tadaiva piNDapASANamuddhRtya salile kSipet / tavaM dvAdazAhaM tu bhvecchesskriyaakrmH|| 188 / / maraNAzaucakI sabase aMtima kriyAko zeSakriyA kahate haiN| usa AzaucakI zuddhi bhI dazavai dina hojAtI hai-daza dinase Upara maraNAzauca nahIM rahatA / jalAzayake tIrapara piMDa deneke lie jo pASANa ( zilA) sthApita kiyA jAtA hai use usI dina (dazaveM dina hI) pAnI meM pheMka de / anantara bArahaveM dina zeSa kriyAkrama kare // 187-188 // asthisNcy| tadA'sthisaJcayazcApi kujavAre niSidhyate / tathaiva mandavAre ca bhAgevAdityayorapi // 189 // asthIni tAni sthApyAni prvtaadishilaabile| prakRtyavadhiAMtoAmathavA pauruSAvaTe // 190 // usa samaya mRtakakI asthiyoM ( haDDiyoM) kA saMcaya bhI karanA caahie| maMgalavAra, zanivAra, zukravAra aura ravivArako asthisaMcaya na kare, kintu somavAra, budhavAra aura vRhaspativArako kare / una asthiyoMko lAkara parvata AdikI zilAke nIce yA jamInameM puruSapramANa pAMca hAtha yA sADhe. tIna hAtha gaharA gar3hA khodakara usameM rakkhe // 189-190 // gyArahaveM dinakI kriyaa| ekAdaze'hni dahanabhUSAvahanakArakAn / . iti SaTpuruSAn snAnabhojanaiH paritarpayet // 191 // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakabiracita gyArahaveM dina, eka dahana karanevAleko, eka vastrAbhUSaNa pahanAnevAleko aura cAra kaMghepara uThAkara le jAnevAloMko evaM chaha puruSoMko snAna karAkara bhojanase tRpta kare // 199 // bArahaveM dina kA kartavya / 394 dvAdaze divase zrImajjina pUjApurassaram / munInAM bAndhavAnAM ca zrAddhaM kuryAtsamAhitaH / / 192 // zraddhayA'nnapradAnaM tu sadbhyaH zrAddhamitISyate / mAse mAse bhavecchrAddhaM taddine vatsarAvadhi / / 193 // ata UrdhvaM bhavedabdazrAddhaM tu prativatsaram / AdvAdazAbdamevaitatkriyate pretagocaram // 194 // bArahaveM dina jinabhagavAn kI pUjA kare, muniyoMkA aura bAMdhavoMkA zrAddha kare- unheM AhAra dAna de / sAdha janoMke lie zraddhApUrvaka AhAra dAna deneko zrAddha kahate haiM / yaha zrAddha eka varSaparyaMta mRtaka tithike roja prati mAha kare / ise mAsika zrAddha kahate haiM / anantara bAraha varSa taka prativarSa zrAddha kare ( ise vArSika zrAddha kahate haiM ) // / 192-194 // mRtabiMbakI sthApanA | suprasiddhe mRte puMsi sanyAsadhyAnayogataH / tadvimbaM sthApayet puNyamadeze maNDapAdike / / 195 // sanyAsa vidhise yA dhyAna samAdhise koI prasiddha puruSa mare to puNya sthAna meM maMDapa vagairahaM banavAkara usameM usake pratibiMba ( caraNapAdukA vagairaha ) kI sthApanA kare // 195 // vaidhavya - dIkSA | mRte bhartari tajjAyA dvAdazAhni jalAzaye / snAtvA vadhUbhyaH paJcabhyastatra dadyAdupAyanam // 196 // bhakSyabhojyaphalairgandhavastrapuSpaparNaistathA / tAmbUlairavataMsaizca tadA kalpyamupAyanam // 197 // vidhavAyAstato nAryA jinadIkSAsamAzrayaH / zreyAnuta svidvaidhavyadIkSA vA gRhyate tadA / / 198 / / patikA paralokavAsa ho jAnepara usakI strI bArahaveM dina jalAzayapara snAnakara pAMca striyoM ko upAyana-bheMTa de / uttama bhojana, phala, gaMdha, vastra, puSpa, nakada rupayA-paisA, tAMbUla avataMsa vagairaha denA upAyana hai / isake anantara yadi vaha vidhavA strI jina - dIkSA - AryikA yA kSullikAke vrata grahaNa kare to sabase uttama hai, athavA nahIM to vaidhavya - dIkSA grahaNa kare // 196-198 // vaidhavya avasthAke kartavya | tatra vaidhavyadIkSAyAM dezavrataparigrahaH / kaNThasUtraparityAgaH karNabhUSaNavarjanam // 199 // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra | zeSabhUSAnivRttizca vastrakhaNDAntarIyakam / uttarIyeNa vastreNa mastakAcchAdanaM tathA // 200 // khaTvAzayyAJjanAlepahAridraplavavarjanam / zokAkrandanivRttizva vikathAnAM vivarjanam || 201 // prAtaH snAnaM tathA nityaM joSamAcamanaM tathA / prANAyAma starpaNArghapradAnaM ca yathocitam // 202 // trisandhyaM devatAstotraM japaH zAstrazrutiH smRtiH / bhAvanA cAnuprekSANAM tathAtmapratibhAvanA // 203 // pAtradAnaM yathAzakti caikabhaktamagRddhitaH / tAmbUlavarjanaM caiva sarvametadvidhIyate // 204 // yadi vartate zrAddhaM taddine tarpaNa japaH pUrvoktavidhinA sarva kArya mantrAdisaMyutam // 205 // 395 usa vaidhavyadIkSA meM vaha strI dezavrata grahaNa kare, galemeM pahananeke maMgala-sUtrakA tyAga kare, kAnoMmeM koI taraha ke AbhUSaNa na pahane, bAkIke aura aura gahane bhI na pahane, zarIrapara pa aura or3hane ke do vastra rakkhe, palaMgapara na sove, AMkhoM meM kAjala na AMje, haldI vagairahakA ubaTanakara snAna na kare, zokapUrNa rudana na kare, vikathAoMkA tyAga kare, niraMtara prAtaHkAla smAna kaire, Acamana, prANAyAma, aura tarpaNa kare, ardhya car3hAve, subaha, dopahara aura zAmako stotroMkA pATha kare, jApa de, zAstra sune, unakA citavana kare, bAraha bhAvanA bhAve, AtmabhAvanA bhAve, yathAzakti pAtradAna de, lolupatA-rahita eka vAra bhojana kare, tAMbUla-pAna bIr3A na cAtre tathA jisa dina zrAddha ho usa dina pUrvoktavidhi ke anusAra maMtrapUrvaka tarpaNa kare aura jApa de // 199 - 205 // upasaMhAra | ityevaM kathitaM caturvidhiyutaM sAgAriNAM sUtakaM pAtaH srAva itaH prasutimaraNe zaucAya muktyarthinAm / zrAddhapUrvakamannadAnakaraNaM zrAddhaM tathA nirmalaM kurvanti narAsta eva guNinaH zrIsomasenaiH stutAH // 206 // evaM mukti cAhanevAle gRhasthoMkI zuddhi ke nimitta pAta, srAva, prasUti aura maraNa aise cAra 'prakArake sUtakakA kathana kiyA, tathA prasaMga pAkara sAtha sAthameM zraddhApUrvaka AhAradAna denArUpa nirmala zrAddhakA bhI kathana kiyA / jo bhavya puruSa ina cAroM tarahake sUtakoM kA pAlana karate haiM aura zrAddha karate haiM ve bar3e sadguNI haiM aura zrIsomasena ke dvArA prazaMsA kiye jAneke pAtra haiM // 206 // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 somasenabhaTTArakaviracitadharmaH sUryasamo dayAdinakaro mithyAtamonAzako nAnAjanmasamUhaduHkhanicayasyApAM nidheH zopakaH / sadvyAbjavikAsakaH kugalikadhvAkSAdividhvaMsakaH pAyAtsarvajanA~strilokamahitaH zrIvItarAgAsyagaH // 207 // dharmarUpI sUrya dayArUpI dinako utpanna karanevAlA hai, mithyA-tamakA vinAzaka hai, nAnA janmoMmeM upArjita pApa-samUharUpI samudrakA zoSaNa karanevAlA hai, bhavya-kamaloMko praphullita karane yAlA hai, cAroM gatirUpa kauoMkA vidhvaMsa karanevAlA hai-aisA tIna lokakara pUjya aura vItarAga sarvajJake mukhakamalase nikalA huA dharma-sUrya saba prANiyoMkI pApoMse rakSA kare // 207 // devendravRndasumukhaiH parisevyapAdomokSasya saukhyakathakaH paramAtmarUpaH / sNsaarvaaridhitttoddhtsaukhybhaaro| dadyAtsa vo jinapatiH zivasaukhyadhAma // 208 // deva aura unake svAmI jinake paira pUjate haiM, jo mokSake sukhakA upAya batAte haiM, svayaM paramAtmarUpa haiM aura saMsArarUpI samudra ke kinArepara abhaMtasukhako lAdenevAle haiM-aise zrIjinadeva Apako mokSasukhakA sthAna deveM // 208 // . . dharmaprabhAveNa bhavanti sampado mokSasya saukhyAni bhavanti dhrmtH| jIvanti dharmAdraNamUrdhni mAnavAstasmAtsadA sAdhaya dharmasAdhanam / / 209 // dharmake prabhAvase anupama saMpattiyAM prApta hotI haiM, mokSa sukha milatA hai aura raNAGgaNameM manuSya jIvita rahate haiM / isalie he bhanya-manuSyo ! sadA dharma-sAdhana kro|| 209 // vimaladharmabalena suvastukaM sakalajIvahitaM sukhadAyakam / paramamokSapadaM bhavanAzanaM bhavati rAjyapadaM surasevitam // 210 // dharmake balase saMpUrNajIvoMkA hita karanevAlI sukha-sAmagrI prApta hotI hai, devasamUha kara sevanIya rAjyapada prApta hotA hai aura 'saMsArakA nAza karanevAlA mokSa-pada milatA hai // 210 // dharmaH pANihitaM karoti satataM dharmo janaigRhyatAM .. dharmeNa prabhavanti rAjyavibhavA dharmAya tasmai namaH / dharmAnnazyati pApasantatikulaM dharmasya saukhyaM phalaM dharme dehi manaH prabhau dRSakare bho dharma mAM rakSaya // 211 / / dharma saba prANiyoMkA hita karatA hai, bhavyajana prati-dina dharma sevana kareM / dharmase rAjya vibhUli prakaTa hotI hai, usa dharmake lie namaskAra hai| dharmase pApoMko saMtati naSTa hotI hai, dharmakA mukhya phala sukha hai, puNya saMpAdana karAne meM samartha dharma meM mana lgaao| he dharma ! merI rakSA kara // 211 // Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traivarNikAcAra / 397 . saMsArArNavatAraNAya satataM dharmo jinarbhASito dharmo jIvasamUharakSaNatayA jAyeta bhavyAtmanAm / dharmAdrAjyapadaM paratra labhate svargo'pi dharmAdbhave ddharma bho bhana jIva mokSapadadaM jainaM sadA nirmalam // 212 // he jIva ! tU sadA mokSapadapradAna karanevAle nirmala jainadharmako sevana kara; kyoMki jina bhagavAna kara kahA huA dharma saMsAra-samudrase tAranevAlA hai| jIvasamUhakI rakSA karanese bhavya jIvoMko hI yaha dharma prApta hotA hai ! dharmase isa bhava meM rAjyapada aura parabhava meM svargamI prApta hotA hai / / 212 // granthakArakI prazasti / zrImUlasaGgha varapuSkArAkhye gacche sujAto guNabhadrasUriH / tasyAtra paTTe munisomaseno bhaTTArako'bhUdviduSAM vrennyH|| 213 // zrImUlasaMghameM puSkara nAmakA gaccha hai / usameM eka guNabhadra nAmake AcArya ho gaye haiN| unake paTTapara vidvAnoMmeM zreSTha yaha muni somasena bhaTTAraka huA hai // 213 // dharmArthakAmAya kRtaM suzAstraM zrIsomasenena zivArthinApi / gRhasthadharmeSu sadA ratA ye kurvantu te'bhyAsamaho subhavyAH // 214 // mokSaprAptike abhilASI hote hue bhI mujha somasenane dharma, artha aura kAma-ina tIna puruSArthokI siddhi ke nimitta isa uttama zAstrakI racanA ko hai; isalie jo bhavya sadA gRhastha-dharmameM anurakta haiM ve isakA abhyAsa kareM // 214 // chandAMsi jAnAmi na kAvyacAturI zabdArthazAstrANi na nATakAdikam / tathApi zAstraM racitaM mayA hi yaddhAsyaM na kuyAdvibudhottamo'tra me // 215 // maiM na chaMdazAstra jAnatA hUM, na meremeM kAvya karanekI caturatA hai, vyAkaraNazAstra, arthazAstra aura nATakazAstra bhI maiM nahIM jAnatA, to bhI maine isa zAstrakI racanA kI hai, isalie buddhimAn merI ha~sI na kareM // 215 / / yadyasti zAstre mama zabdaSaNaM bhavyottamAH zodhayatAM ? subuddhikaaH| kurvantu dharmAya kRtA mahItale dhAtrA subuddhyAtra paropakAriNaH // 216 // yadi mere isa zAstrameM vyAkaraNa saMbaMdhI Adi dUSaNa ho to uttama buddhi ke dhAraka bhavyottama dharmadRSTise use zuddha kreN| kyoMki vidhAtA (karma) ne pRthivI-talapara paropakAriyoM kI racanA hI isIlie kI hai ( ki ve auroMpara upakAra kreN)| // 216 // abde tattva (sartucandrakalite zrIvikramAdityaje mAse kArtikanAmanIha dhavale pakSe zaratsambhave / vAre bhAsvati siddhanAmani tathA yoge supUrNAtithau nakSatre'zvini nAmni dharmarasiko granthazca pUrNIkRtaH // 217 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somasenabhaTTArakaviracita vikrama saMvat 1667 ke kArtika mahInekI zuklapakSakI pUrNimA tithi, ravivAra, siddha yoga aura azvinI nakSatra meM yaha dharmarasika nAmakA traivarNikAcAra zAstra pUrNa kiyA jAtA hai // 217 // .. zlokA ye'tra purAtanA vilikhitA asmAbhiranvarthataste dIpA iva satsu kAvyaracanAmuddIpayante param / nAnAzAstramatAntaraM yadi navaM prAyo'kariSyaM tvahaM kvAzA'mA'sya maho tadeti sudhiyaH kecitpayogaMvadAH // 218 // isa zAstrameM hamane prakaraNAnusAra jyoMke tyoM prAcIna prasiddha zloka likhe hai / ve zloka sajana puruSoMke samakSa dIpakake samAna svayaM prakAzamAna haiM, jo kAvya-racanAko utkRSTatAke sAtha uddapina karate haiN| yadyapi maiMne aneka zAstra aura matoMse sAra lekara isa navIna zAstrakI racanA kI hai, unake sAmane isakA prakAza par3egA yaha AzA nahIM, to bhI kitane hI buddhimAn navIna navIna prayogoMko pasaMda karate haiM ataH unakA citta isase avazya anuraMjita hogA // 218 // zlokAnAM yatra saMkhyA'sti zatAni saptaviMzatiH / taddharmarasikaM zAstraM vaktaH zrotuH sukhamadam // 219 // jisameM zlokoMkI saMkhyA do hajAra sAta sau 2700 hai vaha dharmarasika nAmakA zAstra vaktA aura zrotAoMko sukha pradAna kare // 219 // 1976 phAlguna-1980 phAlguna / iti zrIdharmarasikazAstre trivarNAcAramarUpaNe bhaTTArakazrIsomasenaviracite sUtakazuddhikathanIyo nAma trayodazo'dhyAyaH // 13 // S samApto'yaM traivrnnikaacaarH| / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- _