Book Title: Siddhanta Lakshan Tattvaloka
Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Vidya Vilas Yantralaya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009520/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2066 (I. 2010). zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra - saMyojaka- bAbulAla saremala zAha hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. (mo.) 9426585904 (o) 22132543 (rahe.) 27505720 pRSTha 296 160 164 202 48 306 322 668 516 268 456 420 14. 638 192 428 070 406 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne seTa naM.-2 nI DI.vI.DI.(DVD) banAvI tenI yAdI yA pustaat parathI upl stGnels srI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA kartA-TIkAkAra-saMpAdaka 055 | zrI siddhahema bRhaddati bRdanyAsa adhyAya-6 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA | pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tatvalokaH zrI dharmadattasUri 059 | vyApti paJcaka vivRti TIkA zrI dharmadatasUri 06080 saMjIta rAmamA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) saM zrI rasikalAla hIrAlAla kApaDIA 062 | vyutpativAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya | zrI sudarzanAcArya 063 | candraprabhA hemakaumudI pU. meghavijayajI gaNi 064 | viveka vilAsa saM/4. zrI dAmodara goviMdAcArya 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 066 | sanmatitatvasopAnam pU. labdhisUrijI ma.sA. 067 | 6:zabhAdIzuzanuvAI pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 068 | moharAjAparAjayam saM pU . caturavijayajI ma.sA. 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha | saM/Y4. | zrI aMbAlAla premacaMda 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina | 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM | zrI bhagavAnadAsa jaina 074 | sAmudiinai uiya thI 4. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 0758na yitra supma lA1-1 4. zrI sArAbhAI navAba 0768nayitra padmasAga-2 4. zrI sArAbhAI navAba 077 | saMgIta nATaya 3pAvalI 4. zrI vidyA sArAbhAI navAba 078 mAratanAM na tIrtho sanatanuzilpasthApatya 14. zrI sArAbhAI navAba 079 | zilpayintAmalilA-1 14. zrI manasukhalAla bhudaramala 080 dazalya zAkhA -1 14. zrI jagannAtha aMbArAma 081 | zilpazAkhalAsa-2 14. zrI jagannAtha aMbArAma 082 | zalya zAstralA1-3 | zrI jagannAtha aMbArAma 083 | yAyurvahanAsAnusUta prayogIlA-1 14. pU. kAntisAgarajI 084 lyAeR8 14. zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 085 | vizvalocana koza saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 086 | BthA ratna zAsa-1 zrI becaradAsa jIvarAja dozI 087 | BthA ratna zA1-2 zrI becaradAsa jIvarAja dozI 088 |istasajIvana | saM. pU. meghavijayajIgaNi e%caturvizatikA pUja. yazovijayajI, pU. puNyavijayajI sammati tarka mahArNavAvatArikA | saM. AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 308 128 532 376 374 538 194 192 254 260 238 260 114 910 436 336 4. 230 322 089 114 560 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAna" graMtha jIrNodvAra 58 siddhAntalakSaNatattvAloka: : dravyasahAyaka : saMghasthavira pa.pU. bApajI ma.sA.nA samudAyanA pravacanaprabhAvaka pa.pU. AcArya zrI nararatnasUrijI ma.sA. nA AjJAvartinI pa.pU. sAdhvIjI zrI jayavaMtAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI zrI abhayasAgarajI ArAdhanA bhavana, sAbaramatI, amadAvAdanA jJAnadravyamAMthI banAvela che. : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNapArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 2066 I.sa. 2010 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrIH *< siddhAntalakSaNatattvAlokaH / sarvatantra svatantra mithilAmaNDalamaNDanapaNDitakulapati jhopAkhyadharmadatta (baccA) sUriviracitaH / granthakarttustanUjanmanAnyAyAdyanekazAstrA dhyApaka zrIjagadIzazarmaNA / 30: tadantevAsizrotriyakulotpannanyAyopAdhyAyena zrIgoptRnAthamizreNasaMskRtaH / kAzyAM vidyAvilAsayantrAlayemudrayitvA prakAzitaH / punarmudraNAdyadhikAraHsvAyattIkRtazca / 1925 "Aho Shrutgyanam" Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed by JAI KRISHNA DASS GUPTA, At the Vidya Vilas Press, Gopal Mandir Lane, Benares City. "Aho Shrutgyanam Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIH siddhAntalakSaNatattvAlokaH --0-00 AsIdadasIyapraNayanakaraH kRtikulakairavakalAkaraH zvasitamivanyAyasya sarvasvamiva mImAMsAyAH rahasyamiva vedAntasya sauhityamiva sAhityasya jIvAturiva kalpanAyAH Akara iva kIrttiratnanikarasya dharmadattopAdhyAyo ( baccAjhA ) janmanA prasAdhayatisma mithilAmedinItalam / yaH sthAvire mithilAmahIbhRto mahArAjAdhirAjazrI 5 ramezvarasiMhasya ( jI. sI. AI. ke. bI. I.) nidezatapava mujaphpharapuranagaravarttini rAjakIya saMskRtamahAvidyAlaye 'bhyupaiSIt padaM pradhAnAdhyApakasya / yenaca vAcaspatimizrapramukheneva nirmANakarmIkRtAnAM nimnanirdiSTanAnAM granthAnAmadhyApanena gauravamatitamAmAsAdayanti manISiNaH, teSAmevanibandhAnAM samuddhAre vaddhaparikareNa purodIritopAdhyAyAntevAsinA sakalazAstraniSNAtadhiSaNena sadvRndArakAbhinanditazIlasundareNa yatibRndavanditapadadvandrAravindena zrI. pUrNAnandasvAminA vyAptipaJcakamUdArthatatvAlokamudrApaNAnantaraMsamuslAhodrekAdidamIyamudrApaNe drAgevapravRttirakAri, yantrapUrvarUpa ( prUpha ) nirNejanakAryabhAro vidyudvidyotamAnAnavadyahRdyavidyApratihata pratibhAvibhAsita maithilazrotriyaprakANDa zrI mArkaNDeyamizre mayica vitIrNo naisargi keNa praNayena / tatrAzItitamapRSThayAvadetena tatazca samApti yAvanmayA saMzodhanevihite'pi dRSTidoSeNa sIsakAkSara saMyojakasyavApramAdena samupanatA azuddhIH svayameva sUkSmekSikayAbhivIkSaNenAkSipya pratyagrodArapariSkAraprakArarasamAzusamAsvAdayantu naiyAyikAiti--- zrIgoSvanAthamizraH "Aho Shrutgyanam" Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmadattopAdhyAyanirmita granthAnAM nAmAni 1 vyAptipaJcakasyagUrdAthatatvAlokaH ? 2 siddhAntalakSaNasya 3 vyutpattivAdasya 4 bhagavadgItAmadhusUdinyAH 5 avacchedakatvanirukteH 6 vyAptyanugamasya G sAmAnyanirukteH tAtparyaTIkAyAH 95 vAtsyAyanabhASyasya 93 33 95 39 " 33 9 10 prastAravicAra: 11 savyabhicArasya TippaNI 12 satpratipakSasya 13 kusumAJjaliprakAzasya 14 bhasmadhAraNavyavasthA 15 sulocanAmAdhavaM nAmacampUkAvyam 39 97 " "Aho Shrutgyanam" mudritaH " " 33 amudritaH 39 v "" 57 19 amudritA " 39 25 amudritam Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shrii|| siddhAntalakSaNatattvAlAkra. // zrIgaNezAya namaH // vyAjasvIkRtasevayA vidhurabhUdagresaraH zrImatA-- . mmAnavyAhatikaitavAvanamanAdIzastrilokIpatiH / sambhinnAbjakulaprasUtivibhavAdambhojamajjAlayo yasya zrIgirijApadAmvujayagantatsyAdabhISTapradam // 1 // jagadIzakRtavyAptigranthavyAkhyAvalambinI / vivRtidharmadattena maithilena vitanyate // 2 // oNmamovAgvAdinyai // siddhAntajAvivecanAprArabhyate // mUlele nanvityAdizaGkAsiddhAntamAha / atrocyateityAdi jijJAsAviSayI bhUtApUrvapakSatAsamAptyanantaramvA hetusamAnAdhikaraNatArazAbhAva pratiyogitAvacchedakAvacchinnabhinnasAdhyasAmAnAdhikaraNyAbhinnAvyA ptiH pratipattyanukUlavyApAraviSayaityarthaH / nanvanvayapratiyogyanuyogi. pada vyavadhAnenopasthitirUpAyA AsatestvavyavahitottaratvapUrvasvA nyatarasamvandhenaikasAkAGkSapadaviziSTAparasAkAGkSapadazAnarUpAsattila mvalitAkAzAzAnasya vA giri(ktamagnimAndevadattena ghaTona kambugrI vAdimAn zuklaH paTaityAdivAkyatassatyapiyogyatAtAtpAdizAne devadattakartRkabhojanamagnimadabhinnamacalaM zuklapaTabhinnakambugrIbAdimaddha TannAvagacchantigrahItazabdazaktikA apItizAbdabodhakAraNatAyA vya basthApitatvAt kathaM pratiyogitAvacchedakAvacchinnAnyatvapratItiH naca mApratIyatAkodoSaH tAdRzapratiyogitAvacchekAvacchinnavRtti bhedapratiyogisAdhyasAmAnAdhikaraNyasya vyAptitve kSatyabhAvAditi vAcyam vahvitvAvacchinnasyetyAcavyAptiparagranthe sAdhya eva bhedaviro dhipratiyogitAbacchedakIbhUtAdRzapratiyogitAvacchekAvacchinnatvapradazanena tAhazabhedasyaivalakSaNaghaTakatApratIteH atha nAtibhAraH kArya "Aho Shrutgyanam" Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / kAraNabhAvasya granthavirodhena yena prakRtaviSaye saGkocamAsAdayediti cenna pratiyogitAvacchedakAvacchinnaghaTAdivRttibhedapratiyogitvAt sAdhyasyAtivyApteH nacAvacchedakAvacchedenAnvasyautsargikatvena pratiyogitAvacchekAvacchinnatvavyApakabhedapratIternAtivyAptiritivAcyamubhayabhedamAdAyAtivyAptyA sAdhyatAvacchedaka eva bhedapratiyogitAvacchedakatvasya bhedapratiyogitAyAmvA sAdhyatAvacchedaketarAnavacchi atvasya vivakSaNIyatayA pramesAdhya ke vyApteH prameyatvasya bhedapratiyo gitAmavacchedakatvAt sabhayabhedasya kevalAnvayitvenobhayasAdhyakavyabhicAriNyatiprasaGgAca pratiyogitAvacchedakAvacchinnatvavyApakobha* yAvRttidharmmamAtrAvacchinnapratiyogitAkabhedapratiyogitAvacchedakasAdhyasAmAnAdhikaraNyasya sAdhyatAvacchedake vivakSaNe'pi tAdAtmyena prameyasAdhya kAvyApteH ata eva pratiyogyavRttitAdRzabhedapratiyogisAdhyasAmAnAdhikaraNyavivakSApi nirastA vyutpattivaicitryeNa pratiyogitAvacchedakatvAvacchedena sAdhyatAvacchekabhedavivakSaNe prameyasAdhyatAvacchedakasthale doSasya durvAratvAt pratiyogitAnirUpitAvacchedakatAtvAvacchedena sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyatvasya sva* sAmAdhikaraNyasvAvaccheka sambandhAvacchinnatvasvavRttitvasvAnavacche. dakAnavacchinnatyaitaRtuSTayasambandhena vivakSaNe cAtigauravAt // ucyate tathAsthitAsattestAtparyyaviSayAnibrbAhakatva AsattyantarakalpanAyA dRSTatvAt kAvyaprabandheSu nAyaMsudhAMzurityAdau tatrazhyetadbhinnasudhAMzau vyomagaGgAsaroruhatvapratItervivakSitavacchittivizeSApratyAyakatvAt prakRte'pi vivakSitalaghulakSaNapratyayAya pratiyogitAvacchekA. vacchinnapadanaJ padArthayoravyavadhAnenopasthitikalpanA padayorvA'vyavadhAnenAnvayAnusandhAnakalpanAyuktaiveti evaMyatpadaghaTitavAkyenaJsasamabhihAreyatpadArthasya vizeSyatvayogyatvetasyaitattvamiti nam samabhiddAre'pisa eva vizeSyo'nyathodAharaNavAkyAnnaJ padghaTitAdvahnimadbhedadhUmavadbhedayorvyApyavyApakabhAvonapratIyate niyamataH pratiyogyabhAvAnvayasyatulyayogakSematvAditi // athAtrApi tAdRzapratiyogitAvacchedakA - cchinnaghaTAdibhedasya sAdhye sattvAdativyAptiH pratiyogitAvacchedakAvacchinnasAmAnyabhedaniveze sAdhyamAtrasyaiva yAvadabhAvIyapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvenAsambhavaH naca yathAzrutaiSyata iti vAcyannA. "Aho Shrutgyanam" Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / nAvyakisAbhyakasthalAvyAptimAtrapradarzakavahnitvAcavacchinnasyetyAdi. pranthavirodhAta yattu hetusamAnAdhikaraNAbhAvavRtyubhayAvRttidharmaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirupitAbhAvaniSThAvacchedakatAbhitrAbacchedakatvAnirupitapratiyogitAniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvA. nirupitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirupitadharmaniSThAvacchedakatvabhinnAvacchedakatvAnirupitAvacchinnatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirupitapratiyogitAkabhedatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikakUTatvAvacchinnavatvavivakSAyAM samavAyena prameyasAdhyake vyabhicAriNi prameyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnabhedasyAprasi. satve'pi ghaTapaTAditattatprameyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnabhe. dakUTasya sAdhye virahAnAtivyAptisambhAvanApyasambhavastu dUranirasta iti tanna yathA zrute pratiyogivayadhikaraNyasyApi yathAzrutasyaiva prave. zenAsamavetaprameye tAdRzabhedakUTasattvAt prameyatvAvacchinnApratiyogi. katve sati ghaTatvAvacchinnApratiyogikasvavRttivAcyatvasamavAyAnyatasambandhena prameyasAdhyakavyabhicAriNi prasiddhasvapratiyogitAvacchedakAvacchinnabhedakaghaTAbhAvasyaivobhayathApi pratiyogivyadhikaraNAbhAvatayA'tivyAptezca tAdRzAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvAvacchi. mAnuyogitAkaparyAptikakUTatvAvacchinnavattvaM svavRtyubhayAvRttidharmamAtrAvacchinnabhedavatvasambandhAvacchinnatAzAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitA. kaparyAptikakUTatvAvacchinnavattvaJcAtivyAptivArakamapi yAvadabhAvamAdAyAsaMbhavavAraNAya nAlAmati / ataeva tAdRzapratiyogitAvacche. dakatvavyApakakUTatvAvacchinnavattvavivakSaNIyaM vyApakatA ca svAzrayabhedapratiyogitAvacchedakasAmAnAdhikaraNyasambandhenetyapi nirastaM samavAyena prameyasAdhyakAtivyAptivAraNepyuktasambandhavizeSeNaprameya. sAdhyakAtivyAptitAdabasthyAt tattadghaTabhedakUTatvasyApi tAzatvAt tAdRzapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvasamAnAdhikaraNobhayAvRtti. dharmatvavyApakatAyAH svAzrayabhedapratiyogitAvacchedakatvasambandhena phuTatve nivezecAsambhavasya jAgarukatvAditi cenna sAdhyatAvacchedakAtiriktavyAsajyavRttidhammanivacchinnatvasya pratiyogitA vize. SaNatve'sambhavAprazaktyA prAguktasAmAnyabhedanivezasyAduSTatvAt sva. "Aho Shrutgyanam"| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / vRttibhedIyatadghaTatvAvacchinnapratiyogitAsambandhena paTasAdhyakakataghaTatve saddhetau yAvadabhAvaM tadyaktyabhAvazcAdAya lakSaNA. sambhavAsambhavAzcatidik / vahnitvAvacchinnasya sarvasyaivetyAdi atra vahnitvAvacchinnasyetyuktissArbabhaumIyavyAkhyAndUSayatuntathAhi tattadvayaktabhAvamAdAyAvyAptivAraNAya yatpadaM luptasaptamIkama. ghacchinnapadaJcAvacchedakatAnirUpitArthakaM svIkRtya hetusamAnA. dhikaraNapratiyogivyAdhikaraNAbhAvapratiyogatAvacchedakAvacchinnapratiyogitvAtyantAbhAvavatsAdhyatAvacchedakAvacchinnasAmAnAdhikaraNyameva. mUlatAtparyArthIvAcyaH pratiyogitAyAzcAvyApyavRttitvAbhyupagamAmAtradoSAvasaraH naca pratiyogitAsAmAnyazUnyatvasyaivAstula. kSaNaghaTakatA kimiti ziroveSTanena nAsikAsparzAnudhAvanamiti vAcyam tatsambandhAvacchinnapratiyogitAyAstatsambandhapratiyoginyevasvIkArapakSa dravyavAnpameyatvAdityatrAtivyApteH gaganAdInAM sA. dhyatAvacchedakasambandhAvacchinnapratiyogitAzUnyatvAttadvivakSaNe sa. mavAyasambandhAvacchinnadravyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnadravya. bhedapratiyogitvasya dravyamAtra eva satvAnnAtivyAptiH / sAdhyatA. vacchedakasambandhena pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitakalpe doSAbhAve iSyatAmbA tadeva tatraiva mUlatAtparyyasya vaktavyatvAditi sArvabhaumaivyAkhyAtam tatra vahnitvAvacchinne pratiyogitAvacchedakAvacchinnatvapradarzanena tanniyatapratiyogitAyA api sattve sUcite tasyA byApyavRttitvalAbhAdavyAptena vAraNamiti dUSaNaM sUcitambhavati atra sattA. ghAn jAterityAdau viziSTasattAsAdhyAbhAvamAdAyAvyAptyAdIni duSaNAntarANyapivizeSavyAptivyAkhyAnAvasare dIdhitikRtA vakSyamANAnyavadheyAni / evaM zabdAzrayavAn tajjJAnatvAdityatra tadvayaktyabhAvamAdAyAvyApti rapi dossotrbodhyH| kecitvavacchedakatAyAM pratiyo. gitAnirUpitAyAM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvasya vakSyamANatayA ghahnitvenasAdhyatAsthale tayaktitvaniSTAvacchadakatAyAta dvirahavyAptyaprazakyAvacchinnatvanavahnassAdhyatAlAbhAya tathAvidhopanyAsaH nacAvyAptitAdavasthyoktirasaMgate'tivAcyantAdavasthyasyAvi. zeSitAvyAptipadArthAnvayasyaiva vivakSitatvAnacaivamagne tadanabhidhAnAnyunatetivAcyaM tadAbhadhAnasyAkiJcitkaratvAt kathamanyathAvaccheda "Aho Shrutgyanam" Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / katvavicArapranthenacaivamanatiriktavRttitvAMzavaiyarthyamityAdipa'Gktau pa. ribhASikAvacchekatvApattitAdavasthyAditilakhanopekSA ghaTate kacisaduktizca parasyAtipratibhAzUnyatAzApanena parAjayotkarSasUcanAyeti prAguktasAdhyatAsamaniyatasAdhyatAkasthalIyadoSasadbhAva pava tAdavasthyazabdasyaparibhASitatvAnAsaMgatiH nahi tatra sAdhyatvayAravacchakaikyApekSelyapi kazciditi vadanti tanna sAdhyatAvacchekatAghaTa. kasambandhAvacchinnatvasya pAribhASikasya vivakSaNIyatayA ghahnisAdhya. kasthale'pi sambhavAt yatu pratiyogitAvacchedakatAghaTakasambhandhena pratiyogitAvacchedakAvacchinnatvavivakSAyA AvazyakatayA viSayita. yA rUpatvaviziSTAbhAvamAdAyAvyAptaraprazaktarabacchedakatAyAM sAdhyatA. bacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvanivezanamanAvazyakameveti tatra svarUpeNaguNamedaviSiSTasattAsAdhyaka sAmAnAdhikaraNyasambandhena guNabhedaviziSTAbhAvamAdAyAvyApteH viSayitAsamavAyAnyatarasambandhena rUpatvaviziSTasAdhyakAtmaghaTAnyataratvahato pratyekasambandhana rUpatva. viziSThAbhAvamAdAyAvyAzca vahnimAndhUmAdityatra tadhyaktyabhAvasya mAdhyatAvacchadakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacchadakatAkapratiyogitAkAbhAvapravezAdapivAraNasambhavena vahnitvAvacchinnasAdhyakasthalAvyAtisUcanAya vahnitvAvacchinnetyuktamityasyApi suvacatvAca vahnipadasya samavAyena vAhityaviziSTasyaiva bodhakatayA nAnA sambandhena vahnitvavi. zirasAdhyakasthalAvyAptassambhavantyAstvaduktAvalAbhAdvahitvAvacchi. msyetyuktntllaabhaayetitujyaayH| anyathA vyAcaSTa iti zabdazakyArthatyAgena tAtparyaviSayArthapratipatyanukUlapratiyogitAnavacchedakoyodhameM ityAdigranthAbhivyApArAnukUlakRtimAnityarthaH / athAtra ta. dvayaktitvAvacchinnAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAyAvacchedakapadasyAvacchedakatvelakSaNAMyatpadArthakadezAnvayaJcasvIkRtyoktavyAkhyAnaklezo'nucitodhitikRtAM tAzapratiyogitAvacchedakAvacchinnapadazakyArthapratiyogitAvacchedakaniSThAvacchedakatAnirUpakabhedasya yaddhApacchinnapratiyogitvayatpAdarthe'nvayasvIkArAdapidoSavAraNasambhavAnaca pratiyogitAbhedaeva lAghavAnivezyaH pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTita. vyAptausAdhyatAvacchedakasambandhana pratiyogyasamvandhitvasyahetvadhikaraNetatsambadhitvasyaivacAbhAve nivezanIyatayA pratiyogitAyAM sA. "Aho Shrutgyanam" Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / dhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvaniveze prayojanAbhAvAdhyabhicAri mAtre'tivyAptivirahe'pi samavAyasavandhAvacchinnAtmatvAbhAvasyA. tmAvRtterapitatsambandhitayAtadAtmAnuyogikasamavAyenAtmatvasAdhyakajJAnatAvapyativyAptivirahepi ca pratiyogivaiyAdhikaraNyAghaTite vAcyam kSeyatvAdityatrAvyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya pratiyogitAvizeSaNatAyA AvazyakatayA vyabhicarimAtra sambandhAntarAvacchinnasAdhyapratiyogitAmAdAyA. tivyAptiH / nanu tAdRzAbhAvapratiyogitAvacchedakAnavacchinnaprati. yogitAvacchedakasAdhyatAvacchedakAvacchinnasAmAnAdhikaraNyaparyava. site lakSaNe vyApyavRttilAdhyakasthalIye tAdRzapratiyogitAbhinnapratiyogitAvacchadakatvaghaTite'vyApyavRttisAdhyakasthulIye sa jAtyavacchinnAbhAvapratiyogitAmAdAya dhUmavAnvaharityAdAvati vyAptiH pratiyogitAnirUpitaniravacchinnAvacchedakatvasya daNDAdi sAdhyatAvacchedakahatAvavyAptyA vivakSitumazakyatvAditi cenna tA. izapratiyogitAvacchedakatAtvAvacchinnapApyAptyanuyogitAvacchedakatvasya sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedake vivakSaNe doSAbhAvAt jAtitvasvarUpAvacchedakatvasyAvyA. sajyavRttitvena dhUmatvagataikatvAdhavAcchannAnuyAgitAkaparyAptipratiyogitvepyavacchedakatve nirUpitatvasya sAkSAtparamparA sAdhAraNasya pravezena jAtitvasyApi pratiyogitAvacchedakatvAdatha tAdRza. pratiyogitAvacchedakatAviziSTAvacchedakatAtvAvacchipratiyogitAvi. pakSaNIyA vaiziSTayaJca svatAdAtmya svanirUpitatvAnyatarasambandhena yadvA tAzapratiyogitAviziSTasAdhyatAvacchedakatvambivakSaNI. yaM vaiziSTazca svanirUpitAvacchedakatAvizinyAvacchedakatvA. nirUpitatvaitatsambandhAdhacchinnasvavRttitvobhayasambandhena vaiziSTaya. Jca svasAmAnAdhikaraNya svAnavacchedakAnavacchinnatvasambandhAvacchi. bhasvavRttitvasvAnavacchedakAnavacchinnatvasvAvacchedakasambandhAvavacchi. atvaitaccatuSTayasambandhena tArNavahnisAdhyakasthale vahnizAnatvena vyabhicAsariNi vahnayabhAvapratiyogitAmAdAyAtivyAptivAraNAya prathamasambandhanivezaH tadgrAhakasvasAmAnAdhikaraNyamapitadarthakameva jA. timadvahnisAdhyake vyAbhicAriNi jAtimadabhAvapratiyogitAmAdAyAti "Aho Shrutgyanam" Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vyAptivAraNAya svavRttitvanivazaH tatraiva vahnayabhAvamAdAyAtivyAptivAraNAyasvAnavacchedakAnavacchinnatvanivezaH kAlikenavahnitvaviziSTatve. satisamavApena vahnitvaviziSTasAdhyake vyabhicAriNi samavAyena vahniviziSTAbhAvapratiyogitAmAdayAtivyAptivAraNAya svAvacchehakasa. mbandhAvacchinnatvanivezaH vahnisAdhyakasthale vyabhicAriNi tArNavaiyabhAvapratiyogitAmAdAyAtivyAtivAraNAya svavRttitvapravezaH ta. ghaTakasvasAmAnAdhikaraNyamapi tadarthakameva jAtimatsAdhyakavyAbhicAriNi jAtimadvayabhAvapratiyogitAmAdAyAtivyAptivAraNAya sva. vRttitvasyapravezaH vahnisAvyakavyabhicAriNi jAjitimadvayabhAvaprayogitAmAdAyAtivyAptivAraNAya svAnavacchedakAnavacchinnatvasya taghaTakasyapravezaH samavAyena vahninvaviziSTasAdhyake vyabhicAriNi kAlikena vahninvaviziSTatve sati samavAyena vahnitvaviziSTAbhAvapratiyo. gitAmAdAyAtivyAptivAraNAya svAvacchedakasambandhAvacchinatvasya nivezaH sAdhyatA ca prAyoviSayitayA bodhyeti cenmaivaM vRvatyaniyAmakasambandhasyapratiyogitAvacchedakatvAnavacchedakatvAbhyupagamena ka. lpadvayasya vakSyamANatayA tanmatadvayAnusAreNAnavacchedakatvagarbhavyA. khyAdaraNAt vRttyaniyAmakasya pratiyogitAvacchedakatvapakSe uktalakSaNasya nidoSatvaM'pi tasyA tathAtvedoSasambhavAt tatra yadyapi viSayitayAgurudharmasAdhyake'vyAptiIdbhAvayituM zakyA siddhA. nte'pyuktapakSe pAribhASikAvacchedakatvavivakSAyAmapi viSayitayA gurudharmeNa sAdhyAtAyAmvyAbhicAriNyativyAsarazakyapari. hAratvena tatsambandhAdisAdhyakasthalasya tatpakSapatallakSaNAlazyatA. yA eva svIkaraNIyatvAttathApi saMyogAdinA gurudharmeNa sAdhyatAyAM saddheto gurudharmasya pratiyogitAnavacchedakatve'byApterazakyaparihAratvAt tAdRzapratiyogitAvacchedake yaddharmaviziSTasambAndhaniSThAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvavivakSA ca tAdRzapratiyogitAvacchedakadravyatvAdedhUmatvaviziSTasambandhiniSThAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvenadhu mavAnvaherityatrAtivyApterazaktvAt tena sAdhyatAvacchedake tAzaprati. yogitAvacchedakatvamanatiriktavRttitvameva vAcyamiti nirastaM sAsAmA. nAdhikaraNyasambandhena ghaThabhedaviziSTasAdhyakasaddheto sAdhyAbhAvasya gurudharmAvacchinnAbhAvatayA'prasidhA ghaTabhedAbhAvIyatAhazapratiyogi. "Aho Shrutgyanam" Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tAtiriktavRttitayA sAdhyatAvacchedakasyetyavyApteH tAzasaptAbhAvapra. tiyogitAvacchedakatvasya tAzasya biziSTasattAtve sattvena viziSTa. sattAvAtAterityatrAtivyAptezca ataeva tAzapratiyogitAvacchedake sAdhyatAvacchedakavyASyatvavivakSApi nirastA naca sAdhyatAvacchedakAvacchinnavyApyatAvacchedakatvamvivakSituM zakyaM tAddha sAdhyatA. bacchedakalambandhAvacchinnamAdhyatAvacchedakAvacchinnAbhAvavaniSThAdhi. karaNatAnirUpakatAvacchedakatvamvA sAdhyatAvacchedake tAhazapratiyo. gitAvacchedakAvacchinnavyApakatAvacchedakatvaparyavasAyi vA tADazayakkiJciddharmAvacchinnabyApakatAvacchedakatvaparyyavasAyi vA tatra nAdhaH kevalAnvayisAdhyakAvyApteH na dvitIyaH vyatirekiNyavyA teH sAdhyAdhikadezavRttitAvacchekatAdRzadharmAvacchinnAdhikaraNavizeSa sAdhyasyAvRtteH nAntyaH gurudharmeNa sAdhyatAyAM vyabhicAriNyatiprasa. sAt tasya sAdhyatAvacchedakasambandhAcchinnapratiyogitAmAtrAnavacchedakatvAt naca viSayitAsambandhena vyApyavyApakabhAvaH prakRte vivakSaNIyaH gurudharmasAdhyakasaddhatAcavyApteH athAstu sAdhyatAvacche. dakasambandhenaiva tat pratiyogivaiyadhikaraNyantusAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatyobhayAbhAvarUpameva. vAcyantathAca vyabhicArimAtre'bhAvamAtrasyaiva pratiyogivaiyadhikaraNya. vatvena tAdRzapratiyogitAbhinna pratiyogitvAprasicaiva nAtivyAptiti cenna dhUmAbhAvapratiyogitvaviziSTasyasaMyogenasAdhyatAyAmyabhicAriNivahnau dhUmAbhAvapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvasA. dhyatAvacchedakImatatAdRzapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvadvayAprasi. dhyA dhUmAbhAvasya pratigivyadhikaraNatvavirahaNa tatpratiyogitAyA. stArazatvA dativyApteH naca dvayatvamapravezyantathA ca sAdhyatAvaccheda. kAvacchinnAdhikaraNatvatvaniSThAvacchedakatAbhinna pratiyogitvAvacchinAdhikaraNatvatvaniSThAvacchedakatAbhinnobhayatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvaM. cchedakatvAnirupitapratiyogitAkAbhAvatvanaivAbhAvo lakSaNaghaTakaH eva. ca dhRmAbhAvapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvAbhAvasyApi tAdRzatve. na tasya hetvadhikaraNavRttitvALUmAbhAvo'pi pratiyogiyadhikaraNa eveti vAcyam / ghaTatvAvacchinnApratiyogikasvavRttivAcyatvavattAsaM. yogAbhyatarasambandhena paTasAdhyakasaddhetau pratiyogivyadhikaraNAbhA "Aho Shrutgyanam" Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazcAlokaH / bAprasiddheH yadi ca pratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvatvaniSThAvacchedakatAbheda eva nivezyaH tathA ca nAbhAvAprasiddhirityucyate tadAdhikaraNatAyAM pratiyogitAvacchedakasambandhAvacchinnatvanivaze vyadhikaraNasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvamAdAyAtivyAptiradhikaraNatAyAM sAbhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvapraveze vahnIyasaMyogenasAdhyatAyAM si pratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvAprasiddhyA'vyAptyApattiH ddhAntakalpe ca sambandhadharmikobhayAbhAvasya vakSyamANatayA na tatra dopAvasaraH atra sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAdhikaraNatvIyasvarUpasambandhasAmAnye sAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvapratiyogi tAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvadvayapratiyogikatvahetvadhikaraNabhUtaya tkiJcidya tacanuyogikatvobhayAbhAvazca dhUmavAnvaherityatra tAdRzAdhikaraNatAdrayAprasicyA dhUmAbhAvasyapratiyogivaiyadhikaraNyAsammavAdativyAptyA heyaH nacAdhikaraNatAryAMsamvandhAvacchinnatvasyAniviSTa. tvena kathantadvayatvAprasiddhiriti vAcyantathApyabhAvAprasiddheH dhUmatvAvacchinnAdhikaraNatAdvayapratiyogi karavatAdRzAnuyogikatvobhayannAstItyasyaivatAdRzAbhAvapratItitvena tatra dvitvasya pratiyogitAvacche dakakodAvekadharmmAvacchedena bhAsamAnatayA tAdRzadharmmavyApyatvAvi. ziSTaparyAptereva tatsaMsargatvena tena dvitvamAtrasyAvacchedakatve kSatyabhAvenAdhikaraNatAtvasyAnavacchedakatvAt nacaivamapikizcitsambandhAvacchinatvamadhikaraNatAdvaye pravezyantathAca vizeSAbhAvamAdAyaivanAtivyAptiriti vAcyamativyAptivirahepi vahnitvAvacchinnapratiyogi. kasaMyogena vahnisAdhyakasthale saddhetau vanhAbhAvasyApi pratiyogivya. dhikaraNatvAdavyAptissyAditi ata eva tritayAbhAvopi na nivezyaH nApi ca sAdhyatAvacchedakAvacchinnapratiyogikatvapratiyogitAvacche* dakAvacchinnapratiyogikatvahetvadhikaraNIbhUtayatkizcidvyaktyanuyogi katvaitatritayAbhAvassAdhyatAvacchedakasambandhasAmAnyaniSThaH naca tritvamanivezya tannivezarazakyakyaH kartuM tathAhi tritvaniSThAvacchedakatAbhinnatattadavacchedakatvAnirUpita pratiyogitAkAbhAvasyaiva STyAbhAvAdivAraNAya nivivezanIyatayA dhUmavAnvaherityatrobhayAbhAvasyAtAdRzatvAt pratyekAbhAvasya sAdhyatAvacchedakasambandha sAmAnye sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAdhikaraNatvIya svarUpasambandhasAmA catu P " Aho Shrutgyanam" Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / nye vA 'satvAdattivyApteH atha sAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatAtvaniSThAvacchedakatAbhinna pratiyogitAvacchadakAvacchikAvacchinnAdhikaraNatAtvaniSThAvacchedakatAbhinnadvitvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacche. dakatvAnilApatAvacchedakatAbhinnapratiyogitAtvaniSThAvacchedakatAbhibhAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitAniSThAvacchedakatAbhinanirUpakatva. tvaniSTAvacchadakatAbhannahatvAdhakaraNIbhUtayatkiJcidvaktyanuyogikatvatva niSThAvacchedakanAbhinnobhayatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirU. pitapratiyogitAkAbhAvatvena nivezaH pavaMsAdhyatAvacchedakAva. cchinnasAdhyAtAvacchedakasambandhAvacchinAdhikaraNatvIyasvarUpasambaH ndhAvacchinnapratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvAmAvasyanivezavAnadoSa iti cet satyaM prameyatvAvacchinnapratiyogikasvarUpeNa prameyasAdhyakasaddhetAvavyAptivinA tatra prameyatvAvacchinnAbhAvAnyAbhAvasya sarvasyaiva pratiyogivyadhikakaraNatvAt samavAyasambandhAvacchi. napratiyogitAkasya prameyAbhAvasya pratiyogitAvacchadakatAyAssamavetatvAdI pramayatvAvacchinnapratiyogikasamavAyasambandhAvacchinnaprati. yogitAkasyatasyapratiyogitAvacchedakatAyAdharmavidhayAcasamavetatve saMsargavidhayA ca samavAye sayogasambandhAvacchinna pratiyogitA. yAzca prameyAbhAvIyAyA dravyatve kAlikasambandhAvacchinnapratiyogitA vacchedakanAyA api samavetatvAdiSvava kalpanAdviSayatvAdInAMpratiyogitAnavacchadakatvAttAdAtmyasvarUpAcavacchinnAyAM pramayatvAvacchedyasvAsambhavAttAzapratiyogitAbhinna pratiyogitvAprasidhyA'vyAptareveti etena pratiyogivaiyadhikaraNyamuktadizA nirucya tAdRzapratiyogitAbhinnapratiyogitAnavacchedakatvasAdhyatAvacchedakalambandhAvacchinnapratiyogitAvacchedakatvobhayAbhAvavaravameva sAdhyatAvaccha ike gurudhammasAdhyakasaddhatAvavyAptiyAraNAyopAdeyaM vyabhicArimAtre ca tAzapratiyogitAbhinna pratiyogiradAprasiddhayaiva nAtivyAptirityapi pratyuktam naca pratiyogitAvacchedakatAyAM dvitIyAyAMsAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAdyavacchinnatvasyAnivezanIyatayA viSayitvAnuyogityAdinA prameyatvaviziSTAbhAvapratiyogitAyA eva tAdRzapratiyolAbhinnAyAH sambhavaH pratiyogiveyadhikaraNyaghaTakapratiyogitAvacchedakaniSThAvacchedakatAyAM lambandhAvanchinnatvApravezena tAdRzAbhAvasya pratiyonivaiyadhiH "Aho Shrutgyanam Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / karaNyAsambhavAditivAcyam tatrApi paramparAdhizeSasambandhena lAghavena pramAtvAderevAvacchedakatvAditi evaM saMsargIyapratiyogitAyAndvi. tvAvacchinnatvAsvIkAre vizeSarUpeNasaMsargatvAsvIkAre ca siddhAnte pratiyogitAdharmimakobhayAbhAvaghaTitakalpasya nirdaSTasya saMbhavaH atra ca kalpe na tatsaMbhavaH tathAhi svapratiyogitAvacchedakasambandhana prati. yogibyadhikaraNAbhAvabhinnAbhAvIyapratiyogitAsAmAnye sAdhyatAvacchedakasambandhAtiriktasambandhAvacchinnatva sAdhyatAvacchedakAtiriktadhamrmAvacchinnatvobhayAbhAvaH sAdhyatAvacchedasambandhAnavacchinnatva. sadhyatAvacchedakAvacchinnatvAbheyAbhAvaH sAdhyatAvacchedakasambandhAdhacchinatvasAdhyatAvacchadakAnavacchinnatvobhayAbhAvovA nivezyaH tatra nAdyaH kAlikasambandhAvacchinnaghaTAbhAvapratiyogitAyAmumayasyaivasavana vahnimAndhUmAdityAdAvabyAptyApatteHna dvitIyaH kAlikasambandhA vacchinnavahyabhAvapratiyogitAyAmubhayasyaiva sattvAt nAntyaH saMyoga sambandhAvacchinadravyAbhAvIyapratiyogitAyAmubhayasatvAt nApi ya. krizcitpratiyogitAyAM prAthamikobhayAbhAvaH saMyogasamndhAvacchinna. dravyAbhAvIyapratiyogitAyAmubhayAbhAbasattvena dhUmavADherityAdAvativyAptyApatte riti ata evAstu gurudharmAvacchinnasAdhyakAvyAptivAra. NAya pratiyogibyadhikaraNahetusamAnAvikaraNAbhAvapratiyogitvAvRtti sAdhyatAvacchedakAvacchinnasAmAnAdhikaraNyasyAvyAptitvaM vRttitA ca svaviziSThasambandhiniSThAbhAvapratiyogitAnavacchedakAvacchinnapratiyogitAtAdAtmyena grAhyA vyabhicAriNi tu sAdhyatAvacchedakasya tAdRzasAdhyAbhAvapratiyogitAvRttitvasyaiva sattvena lakSaNasaMbhava iti nirastam evamatrarAddhAntApakSAyA ca yamavavizeSamAlojayAmoyadatrokta paramgarAyAgurubhUtAyAH saMzargatvaMsiddhAnte ca kalpe saMsargavidhayA' nugame laghubhUtasya tAdRzAnavacchedakadharmAvacchinnatvamAtrasya saMsarga svamiti etena prakAratAyAM niviSTasya haMtumaniSThAbhAvIyapratiyogivA vRttiyaddharmaviziSThasambandhiniSThAbhAvapratiyogitAnavacchedakAvacchinna pratiyogitAtAdAtmyantaddharmAvacchinnasamAnAdhikaraNyasthApi vyAptitvaM nirastam / siddhAntakalpApekSayA'nativizeSAt evaM siddhAnte tAdRzapratiyogitAsAmAnyaniSThasya gurudharmasAdhyakAvyAptivArakobha. yAbhAvasthAtra tAdRzapratiyogitvAvRttitvasya ca tAdRzobhayaniSThasyaika "Aho Shrutgyanam" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / parvyavasAyitvAditidhyeyam yantu gurudharmmasAdhyakAvyAptivAraNApa tAdRzapratiyogitAbhinna pratiyogitA navaccheda katyayatkiJciddhezvadhikaraNa niSThAdhikaraNatAnirUpakatA navacchedakatvo bhayAbhAvassAdhyatAvacchedakevivakSaNIya iti na doSaH nirUpakatAvacchedakatvAbhAvazca sAdhyatA 12 vacchedakasambandhAvacchinnanirUpakatAvacchedakatvIyasvarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkobodhyaH nAtaH sAdhyatAvacchedakasambandhAnanuyogi vyabhicAranirUpakAdhikaraNakavyabhicariSyativyAptiriti tanna prAguktaprameyasAdhyakAvyApyAdidoSatAdavasthyAditi ata eva pAribhASikAvacchedakatvavivakSAyAmuktaprakAreNa sAdhyatAvacchedakasambandhA cchinnayAdRzapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvo bhayAbhAvaniveze, na ko. pi doSaH saddhetau sAdhyasAdhyavadanyatarAbhAvapratiyogitAmAdAyalakSaNasaMgatirvyabhicAriNi pratiyogitvasya tAdRzasyAprasiddherlakSaNAsaMbhavAt kAloghaTavAnmahAkAlatvAdityatra tAdRzAbhAvaprasiddheriti nirastam kazcidatra prameyavahnimAndhUmAdityatra tAdRzobhayAbhAvasya gu* rudharmmAvacchinnAbhAvatvenAprasiddhevyAptistadrUpasya tAdAtmyenasAdhyadhUmAbhAvapratiyogisAdhyake 'ti. vyAptivAraNAya pratiyogitAvaccheda ketaravArakaparyyAtimAtraniveze'pi tadrUpatvAvacchinnAdhikaraNatvAbhAvasya tadrUpAbhAvapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvAbhAvasya va gurudhamarmAvacchinnAbhAvatvAt tatpratiyogitvAvacchedakatvasya taDyaktitva eva kalanAt / tAyAmvyibhicAriNyativyAptizca naca vetaravA. vacchinnasAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvatAdAtmyasambandhAva tAdazAdhikaraNatAtvasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmmasyai rakaparyyAptirnivezyeti vAcyantathAsati sAdhyasAdhyavadanyatarAbhAvasya pratiyogivaiyAdhikaraNyavAraNAya tAdRzA bhAvatvAvacchinnAnuyogitAkaparyyAptipratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvasyaiva niveza mIyatvena tAdRzAbhAva kUTAntargatasAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvAbhAvasya hetvadhikaraNe viraheNAvyAvyApatteH uktatayaktisvadvayaniSThAvacchedakatA nirupitatva praveze ca vAcyam jJeyatvAdityA dau tAdRzobhayAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya pratiyogitvAvacchi nAdhikaraNatvaniSThatadyaktitva evakalpanIyatayA'vyApteH pratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvaniSThatadvyaktitva niSThAvacchedakatvanirupitatvapraveze "Aho Shrutgyanam" Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 13 dravyAbhAvamAdAya dhUmavAnvaherityAdAvativyAptirityAha tana sA dhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvasamAnAdhikaraNebhayAvRttidharmmani-' SThAvacchedakatAbhinnapratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatva samAnAdhikaraNo. bhayAvRttidhammaniSThAvacchedakatAbhinnobhayatvaniSThAvacchedakatAbhinnAva cchedktvaaniruupittttdubhyaavRttinisstth| vacchedakatA nirUpita pratiyo gitAkabhedatvAvacchinnAnuyogitAkaparvyAptikUTatvAvacchinnavasvavivakSA yadoSAbhAvAt / yadyapyatravRttyaniyAmakasya pratiyogitAvacchedakatve na pAribhASikAvacchedakatvavikSAprayojanavatI navA pratiyogitAviziSTatvavivakSaNIyam / sAdhye tatpratiyogitvavivakSayaivasAmaJjasyAttathApyuktapratiyogivaiyadhikararAyastha cintAmaNidIdhityAdyalabhyatayASyAkhyAtRbhiranupAdeyatvAdatracakalpe gurudharmasya pratiyogitAvacchedakatvAGgIkAreNa ca gadAdhareNa gauravampradarzitaM tadapi dopatayA grAhyaM naca tanmate siddhAnte mahAnasIyavahRdyabhAvAdivAraNAyasAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvAdivizeSaNasyAsatvena lAghavaM yujyata eva jagadIzamate ca siddhAnte tadvizeSaNasatvenAtra tadabhAvenAtraivalAghavamiti vAcyamatraprAguktapratiyogitAvacchedakatvaparyApteH pratiyogitAviziSTatvasya vA prAguktasyaikatvAdeH paryAptya nabhyupagame'vyAptisampAdakatvAtsiddhAntakalpanikRSTavizeSaNApekSayA gurutvAzcetidik // evamevaca hetusamAdhikaraNapratiyogivyadhikaraNAbhAvabhinnAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAddivivakSApi heyA / yadyayatra ghaTAbhAvabhinnaMpadatvAdinyatrAvyAptiH pratiyogivyadhikaraNahetu samAnAdhikaraNaghaTAbhAvAtmakatvAtsAdhyAbhAvasya naca tAdRzAbhAvatva rUpAnuyogitA bhinnAnuyogitAnirUpita pratiyogitAvacchedakatva vivakSaNIyantathAca nAvyAptiriti vAcyam / sayyogasambandhAvacchinnavAcyatvAbhAvabhinnaM vAcyatvAdityatrAtitryApteH sAdhyAbhAvasya vAtAdRzAnuyogitAbhinnatvAtta vyatvAbhAvatvarUpatayA tasya ca thApi svanirUpitatvasvaniSThAnuyogitvAnirUpitatvobhayasambandhenatAzAnuyogitAviziSTapratiyogitAvacchedakatvambivakSaNIyantAthA ca nadoSa iti kazciduktalakSaNAnAmvyabhicArajJAnapratibadhyatvAbhA vAdavyAptitvamAha tadasamaMjasaM vyabhicArasya vyAptyanusAreNa nirvAcyatvAdasamAnaprakArakayorapi vyAptivyabhicArazrAnayoH prativadhyapra " Aho Shrutgyanam" Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / tivandhakabhAvAGgIkaraNAzca kathamanyathA pratiyogitA dhammiko bhayAbhAvAdInAM vyAptighaTakatvandIdhitikArA dyanumatam kathamvA vyAprigrahavicAre cintAmaNikRtA sAdhyAbhAvavattitvasya vyabhicAratvasyApakasAmAdhinAdhikaraNyasya ca vyAptitvambakSyate // * // itthamava ca vyApyavRttisAdhyakastha le hetusumAnAdhikaraNatvabhinnatravRttitAvacchedakAbhAvatvanirUpita pratiyogitAvacchedakasAdhyatAvacchedakAvacchi nasAmAnAdhikaraNyasyApi vyAptitvaM nirastamveditavyamityalaM pallavitena // * // athAtra naJontarArthakatvepi tadvyaktyabhAvamAdAya prasaJjitAyA avyAptevavaraNasambhavAnnaJvyatyAsapakSonocitastathAhi tadavacchinnAntaratvaJca tadavacchinnAviSayakapratItiviSayatvantadanavacchinnaprakAratAzrayatvamvA tasya sAdhyatAvacchedakAvacchinne'nvaye - sAdhyatAvacchedake labhyate tadavacchedakatvantathAca tadvyaktitvAva cchinnAviSayakaprItiviSayatAvacchedakatvasya vahnitve sattvAnnAvyAptinaivAdravyatvAdinA ghUmatvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatve yativyAtirAdaraNIyatamazcAnayoruttaraH kalpaH tena saGketuvizeSe sAdhyajJAnasya hetvadhikaraNAvRttiyatkiJcitpadArthaviSayaka tvaniyamepinAvyApti revaMca vahnitvAvacchinnaprakArakajJAnasya mahAnasIyava hnitvAvacchinnAviSayakatvAttatprakAtAyA vA mahAsIyavahnitvAnava cchinnatvAdavyAptiviraheNa vakSyamANatadvAraka vizeSaNamapi nopAdeyamiticenna tatkalpe navyatyAsa pakSApekSayAtigauravasya vyaktatvAt nacAtra sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvAdyaniveze na lAghavamiti vAcyam bhavedevaM yadi yathAzruta eva mahAnasIyavaya bhAvamAdAyAvyAptervAraNaM sambhavet zuddhavahnitvAvacchinnaviSayatvasyApi ta tpratiyogitAvacchedakIbhUtavahnitvAvacchinnatvAnnaca tatsambhavati pra 14 tiyogitAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakatvasya sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinna paryyAptyanuyogitAvaccheda ke nivezazca paryyAptIya pratiyogitAcatuSTaye nirUpitatvasambandhAvacchinnA vacchedakatAbhinnAvacchedakatAtvaneiSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvA nirupitatvacatuSThayasya tAdRzAnuyogitAvacchedakatvaca tu prayasya tatra praviSTatvena sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnaghaditAdapi pratiyogitAnavacchedakatvakalpAdatigurutvAdekatvAdeH pa "Aho Shrutgyanam" Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / ryAptyabhyupagama eva tannivezasya sambhavena naJvyatyAsakalpepyevaMsati pratiyogitAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanugrogitAnavacchedakatva svaiva nivezyatayA sutarAmatigurutvActra heyaH // naca sAdhyatAvacchedakagatarUpe viSayatAvacchedaka paryAptyanuyogitAvacchedakatvAMnavezanametatkalpe vyartha tArNavaherviSayitayA sAdhyatAyAM tArNaviSayaka vahniviSayakajJAnatve vyamicAriNi tAdRzaviSatAzUnya kevalavahniviSayaka tArNaviSayakajJAnaviSayatAvacchedakatvasya sAdhyatA vacchedakaM sattvenAtivyApteH / yattu paryAptighaTitakalpasyobhayatraivAsambha caH tAdRzAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAderanekadharma paryAptatayaikatvadvitvAdestadanavacchedakatvAditi tattuccham tAdRzapratiyogitAvacchedakatvAdiniSThapratiyogitAyAH patIyAyAstadyaktinirUpitapra 15 tiyogitvaniSThanirupitatvasambandhAvacchinnAvacchedakatA bhinnAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpita pratiyogitAtvenaiva tatra nivezAt tAdRzapratiyogitAviziSTatvena vA rUpasya nivezAt vaiziSThayazca svAvacchedakatAtvAvacchinnapayatyanuyogitAvacchedakatvasambandheneti evamekatvadiH paryAptyanuyogitAnavacchedakatvapakSe svanirUpitAvacchedakatAviziSThAnyAvacchedakatvA nirupitatvasvavRttitobhayasambandhena pratiyogitAviziSTaviSayatvAdInAmeva nivezanIyatayA vakSyamANamahAnasayivahyabhAvavAraka nivezaghaTitakalpApekSayAtra gauravameva nirvAdham // atha yattvatra pratiyotA bacchedakAviSapakapratItivaSayakatvanivezApekSapaNApyasya gurutvaM bhaTTAnvAryeNAbhihitattadasamajjasaM mahAnasIyatvaviziSTavahnitvasya vahnitvA natiriktatayA vahnitvaviSayakajJAnasya tadviSayakatvanipayamena mahAnasI. yavahnadhabhAvabhadAya vyAptestalakSaNasya duSTatayA tadavadhikagurutvasyAdoSa tvAtparyyAptighaTina nivezazcAtrAzakya eva tathAhi tAdRzapratiyogitAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttiviSayatA zUnyapratItiviSayatAtvAvacchinnapapappanupogitAvacchedakatvaM sAdhyatAvacchedakagatarUpe vivakSaNIyaM tatra mahAsIyatvavahnitvagata dvitvavRttivi. SayatvasyAsambhavAt mahAnalayitve vahnitve ca viSayatvasya medAnmahAnasIpavahnisAdhyakavyabhicAraNyativyAptiravyAptireva vA mahAnasIyavahnisAdhyakasaddhetau naca yatkiJcijjJAnaniSThanirUpitatvasambandhA "Aho Shrutgyanam" Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vacchinnAvacchedakatAbhinnaviSayatAtvaniSTAvacchedakatAbhinnAvacchadakatvAnirUpita svaniSThapratiyogitAkaparyAptyanupogitAvacchedakatvasamva ndhena vRttitvasvivakSitamiti na doSa iti vAcyamaH mahAnalIya. tvavahnitvobhayamAtraviya kajJAnAsambhavAt mahAnasIyatvAdermahAnasatvAdervA'vazyambhAsanAditi vedavodhavijRmbhitametat / mukhyaniveze sAdhyatAvaccheda vizeSyatAnirUpitaprakAratAtvenaviyayatAnnivezyoktarItyA doSAbhAvAttAdRzarUpAviSayakapratItiviSayatvasya kagatarUpe niveze doSAbhAvAcyeti // atha pratiyogitAvacchedakA vacchinnabheda evobhayAvRttidharmmAvacchinnApratiyogikassAmAnAdhikaraNyasambandhena sAdhyatAvacchedakavizeSaNamastu naca vyabhicArivyativyAptistAdRzapratiyogitAvacchedakAvacchinnatva samAnAdhikaraNobhayAvRttidharmmAvacchinnapratiyogitAkabhedatvAvacchinnAnuyogitAkapa 16 yatika kUTattvAvacchinnavasvasya vivakSaNAdevaJca vahniniSThatadyaktitvAvacchinnabhedakUTena pratyekaM sAmAnAdhikaraNyasya vahnitve sattvena natayaktyabhAvamAdAyAvyAptirnApi ca mahAnasIyavahnyabhAvamAdApa va kSyamANAvvAptiritikimiti naJvyatyAsena vyAkhyAnusaraNAmiticena dhUmavyaktibhedakUTena sAmAnAdhikaraNyasya pratyekaMdhUmatve satvena dhUmAvAnvahneorityatrAtivyApteH sattAvAJjAterityatra viziSTasattAbhAvamAdAyAvyatizca naca tAdRzAbhAvapratiyogitAvAcchedakatAsamAnAdhikaraNAvacchedakatAkapratiyogitAkabhedatvAvacchinnAnuyo. gitAka parthyAptipratiyogi kUTatvAvacchinna eva nivezyodhUmabhedasyApi tAdRzakUTAntargatatvAnnAtivyAptiravyAptivAraNAya cAtrApi pra. tiyogitAyAsvakSyamANobhayAbhAvavatvannivezyamitivAcyam gaganavA. ntajjJAnatvAdityatra tadvyaktyabhAvamAdAyAvyApteriti dhyeyam // yadyapi pratiyogitAyAH pratiyogitAvacchedakasvarUpatayA pratiyogitAbheda eva sadhyatAvacchedake nivezayituM yuktastathApi pratiyogitAyAH pratiyogitadbhAvobhayasvarUpatve'tiriktatve vA vyabhicArimAtrotavyAptiH pratiyogitAvacchedakabhedaniveza eva vArayituMzakyeti tadupekSA. kRtA // yattu pratiyogitAvacchedakAvacchinnatvantAdAtmyena vAcyaM vyabhicAriNitu sAdhyavadabhAvamAdAyaiva nadoSa iti tattuccham avRtterapei vyApakatvApatteH tattaddhyaktimadbhAvamAdAyAvyAptastAdavasthyA. "Aho Shrutgyanam" Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / dhUmatve dviSayitayA jAteH sAdhyatAyAM jAtimadabhAvadravyAdyabhAvamAdAyAvyAptezceti atha bhavatu pratiyogitAvacchedakatvAbhAvaniveza AvazyakaH paratvaSacchedakatAyA avacchedakatAtvena pravezo vyartha iti cenna prame yatve tAdRzapratiyogitAnirUpitAdheyatvasyaiva satvena prameyasAdhyakavyAseriti // yantu tAdRzAvacchedakatAtvAvacchinnanirUpakAbhAva eva prave. zya iti tattuccham dhUma sAdhyakA'tivyApteH dhUmatvatvasvarUpAbhAvasya tAdRzAvacchedakatAtvAvacchinnAdheyatAnirUpakatvena tasya sattvAt pratiyogitAnirUpitatvenAbhAvapravezopi prameyatvAvacchinnAdheyatvasya pratiyogitAnirUpitasya sAdhyatAvacchedakamAtre sattvenAtivyApatyA heyaH naca pratiyogitAnirUpakatvenAbhAvaH pravezya iti vAsyam pratiyogitAvacchedakatvayoH parasparanirUpya nirUpaka mAvenAva. cchedatva sAdhyakavyabhicAraNyatiprasaGgAditi // yadyapItyAdi atra sAmAnyAbhAvasya sAdhayiSyamANatayA vizeSAbhAvakUTAtiriktasA mAnyAbhAvasya siddhatvena mahAnasIyavahnadyabhAvasyetya pahAya mahAnasIyavahnirnAstItipratItisiddhasyetyuktam tathAca sAmAnyAbhAvo'ti ricyatAmmAvobhayathApyuktapratItI mahAnasI vahnimattAbuddhivirodhi nyAmpratiyAgyaze bhAsamAnamahAnasIyavahnitvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvenaivAbhAvasya bhAsamAnatayA tadviSayAbhAvasya hetusamAnadhikaraNasya pratiyogitAvacchedakatAyAH kathaJcidapi na vahnitve ksstiritibhaavH|| nanu niravacchinnAvacchedakatAnirUpitatvamagreovivakSaNIyantadevasAvacchinnAvacchedakatvAnirUpitatvarUpambAcyantAvataivAktAbhAvamAdA ya na doSaH // sAvacchinna sAdhyatAvacchedakasthalIyalakSaNe'pi vakSyamANaM sAdhyatAvacchedakatAvacchedaketarAnavAcchannAvacche katAkatvantAzAvacchinnAvacchedakatvAnirUpitatvAtmakameva vivakSaNAyantathAca va dvitvAzrayavAndhUmAdityatra nAvyAptiH ata eva mahAnasIyavRttitvaviziSTajAtimadvahnitvavannAstItipratItikAbhAvamAdAya sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvAdivizeSaNasattvetyavyAptiriti nirastamiti cena niravacchinna sAdhyatAvacchedakasthalIyalakSaNe mAhAnasIyavahnimAndhUmAdityatrAtiMtryApteruktA nirUpitatvasya vivakSitumazakyatvAt atyantAbhAvasya tritayapratiyogitvamate gotvavAn kAlatvAdityatra sRSTikAlavRttitvaviziSThaghaTatvAdyabhAvasyaiva pratiyogivyadhikara. 3 17 "Aho Shrutgyanam" Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / NatayA tatpratiyogitAyAmuktAnirUpitatvaviraheNAvyAptassAvacchinnA vacchedakatvakasAdhyatAsyalIya'pyuktAnirUpitatvasya sAdhyatAvaccheda kaniSThoktAvacchadakatvAnirUpitatvarUpasyaiva vivakSaNIyatvAditi / idamatrAvadheyam / yatkacidatyAntAbhAsya tritayapratiyogikatvamuktanta. tpratiyogivatprAgabhAvadhvasayoratyantAbhAvavirodhitvenopacAricataprati. yogitvanivandhanantayomukhyapratiyogitve'pi ghaTaniSThapratiyogitvAtadatiricyatAmmAvA'vacchedakantu ghaTatvameva dhvaMsatvAdyanupasthitA. vapyabhAvabuddhyutpatteH evaM ca ghaTavyaktyamAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyaM na Tularbham astu vA ghaTAdyatyantAbhAvabuddhAvabhAvAMze ghaTasya ghaTa. tvAvacchinnapratiyogitvaghaTadhvasaprAgabhAvatvAvacchinnapratiyogitvaireva bhAnaM dhvaMsattrAdInAmpratiyogitAvacchedakatve'pihi vizeSaNatAnavacche. dakatvAdevana tabuddhayapekSA tathApyabhAvAghaTitaniruktau ghaTatvAvacchi. napratiyogitvasya tAdRzatvasambhavena na doSAvasara iti / yatu tArNa. vahmabhAvamAdAyavAvyAptirataevAdipadamapyupAttamarthavaditi / tatuccham vahnitvAdisAGkaryeNa tArNavahnitaditarasAdhAraNatArNatvajAtarabhAvAt / vahnivaijAtyasya tAtvasya pratiyogiprakAratve tanmAtrasyatrAvacchedakatvA. diti yadica sAGkarya na jAtivAdhakaM gurudharmasya pratiyogitAvakche. dakatvamidAnImabhimatantadedamapi sAdhveveti mantavyam / paretu gotvenemaJAnAmItyanuvyavasAyAnyathAnupapattyolikhyamAnajAtessamavAyAnyasambandhana svarUpAtobhAnasya vyavasthApitatvena kAlikana guNatvaviziSTarUpAbhAvamAdAya guNavAnvAyuvAdityatrAvyAptirAdipadagrA. hyA / nadhuktAbhAvapratiyogitAvacchedakatvaM rUpatvamA saMmbhavati jalIyaparamANau tatpratItyanupapatterityAhuH // athavamapi mahAnasIyatva. vyavahArasya rUpAdisAdhAraNatvena kAlikAdyanyasambandhena mahAnasa vRttitvasyaiva mahAnasIyatvarupatayA tadavacchedakatAyAM sAdhyatAvacchadakatAghaTakasambandhAvacchinnatvavirahAtkathamavyAptiH / na ca vahnitvaniSThAvacchedakatAyAntatsatvamitivAcyam / sAdhyatAvacchedakatAghaTa. kasambandhAtiriktasambandhAvacchinnAvacchedakatvAnirUpittatvasyaiva vi. vakSaNIyatvAdataeva tAdAtmyena jalasAdhyakasaddhetau kAlikena jalatva. viziSTatve sati samavAyena jajatvaviziSTAbhAvamAdAya nAvyAptiH / naca vAhitvapratiyogikasamavAyena vAhatvAvaziSTasAdhyakasthale'vyAtivAra. "Aho Shrutgyanam" Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / NAyAtiriktasambandhAvacchinnAvacchedakatAyAM sAdhatAvacchedakaniSThatvasya vAcyatayA mahAnasIyavahnayabhAvamAdAyAvyatisambhava iti vAcyamuktAvacchedakatAnirUpitatvasvanirUpitAvacchedakatAvattvasambandhAvacchinnalAdhyatAvacchedakavRttitvAbhayAbhAvasyaiva tadvAraNAya vA. cyatvAditi cenmaivaM tatsambandhAvacchimnavRtitAyAstatsamvandharUpatayAvahniniSThamahAnasIyatvasya vahniniSThatatsaMyogarUpatve tadavacchedakatAyAH sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinatvAduktatatpariSkAre'pi do. SasambhavAdevaJca sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvasya pra. tiyogitAvizeSaNatva'vacchadakatAdharmikasAdhyatAvacchedakatAghaTaka. sambandhAvacchinnatvamvakSyamANarItyA pariSkRtamapi sAdhvava naca tA. dAtsyena jalasAdhyakAvyatiranupadoktA tatra doSa iti vAcyamubhayAnavacchinnatvaniveza eva hi tadoSavAraNamyaktIbhaviSyati // avyAptitAdavasthyamiti yadyapi sarvatra saddhatAbubhayAbhAvAdikamAdAyAvyA tisambhavenAvyApsyabhidhAnamanucitaM tattathApi yathAzrute tAdAtmyena tadrUpasAdhyakasaddhetAvanyAptyabhAvAtsamAdheyam // kecittu ghaTatvAva. cchinnApratiyogikasvavRttivAcyatvavattAsambandhena saddhatau ghaTAbhAvAnyAbhAvasya pratigivaiyadhikaraNyaviraheNAvyAptyasaMbhavAdavyA. pyabhidhAnamevocitamityAhuH naca tAdRzAvacchedakatetyAdi ayamAzakA sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyAptyanuyomilApakarUpAvacchedena tAzapratiyogitAvakchedakatAtvAvacchinAmAvovivakSaNIyaH tathAca mahAnasIyavahmabhAvapratiyogitAvacchedakatAyAHpratyekamavyAsajyavRttitve'pi tAdRzAvacchedakatAtvena vyAsajyavRtsitayA tadavacchinnAbhAvasyaikatvAvacchedena vahnitve sattvenAvyAptiH mahAmasIyavahyabhAvapratiyogitAvacchedakatA tvAvacchinnAbhAvasyakatvA. vacchedena vahivAdI satve'pi svapratiyogitAvacchedakAvacchinnapAtyanuyogitAvacchedakadhavicchedena sattvAyAgAt mahAnasIyavahnimAndhUmAdityatra nAtivyAptiriti // * // pratyekamubhayannati etaJcAva. cchedakatvaniruktI vivecayiSyAmaH tathAcaikatvAvacchedenApi tAdRzAbhAvasya vahnitvAdAvasattvenAvyAptitAdavasthyamitibhAvAnanvevaM tAzA. vacchedakatAtvAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkabheda eva nivezyaH vyAsajyavRttidhamAvacchinnapratiyogitAkabhedasya kevalAtvayitvAtka "Aho Shrutgyanam" Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / thamanyathA'yameko na dvAviti pratItiH gadAdharabhaTTAcAryeNa nivezitama pi tathaiveti cenna tarkAlaGkAramate atyantAbhAvasyeva bhedasyApIdaMtvAvacche dena pratyeke'nabhyupagamAt anyathA yaH pratyekamAtravRttidhamAvacchedena. yadabhAvavAnsa ubhayatvAvacchedena tadbhAvavAniti vyApterubhayatvAvacche dena tatsattvApatyamau nadvAviti pratItyApatteH nacAyaM na dvAvityasya kathaM pramANyaM zuddhaparyyAptisambandhena dvitvavadbhedasya sattvAyogAdidantvA vacchedyaparyyAptisambandhAvacchinnadvitvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitA kabhedasyAprasiddheH dvitvasya dharmyupasarjanatvAdanuyogivAcakapadotarasaptamyabhAvAcca tatsambandhAvacchinnadvitvAbhAvasya bodhayituma zakyatvAditi vAcyamukta niyamAnurAdhenAtyantAbhAvabodhaniyamasya saGkocakalpanAditi bhaTTAcAryeNa tUktaniyamasthAprayojakatvamaGgIkRtvedantvAvacchedena dvitvAtyantAbhAvavadvadbhedau svIkRtau tathAsatImaunadvAvitipratyayAprasaGgAt / evaMcAyaM nadrAvitipratItirapibhedaviSayiNyevetyatyantAbhAvabodhaniyamo na saMkocanIyaH iti teSAM tAdRzanivezoyukta iti vivekaH atha sAdhyatAvacchedakatAtvAva vacchinna paryApyanuyogitAvacchedakarUpAvacchedyaparthyAptisambandhAvacchinnatAdRzAvacchedakatvAbhA vasya tAdRzarUpAvacchedena niveze na kopidoSa iti cetsatyamatyantAbhAvagarbhe tatra na doSaH bhedagarbhe tAdRzanivezAsambhavAt kalpadvayasAdhA. raNyAyobhayAnavacchinnatvambakSyatItyavadheyam ekatvAdeH paryAptyanabhyupagame sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedake tAdRzapratiyogitAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAma vacchedakatvavivakSAyA asaMbhavAtsopekSitetibodhyam / yadyapi sAdhyatAvacchedakAvacchinnatvasAdhyatAsamAnAdhikaraNabheda pratiyogitAvacchedakatvo. bhayAbhAvaniveze na mahAnasIyavahyabhAvamAdAyAvyAptivAraNa saMbhavasta-: thApi vahnighaTobhayAbhAvasya sattAsAdhyake viziSTasattvAbhAvasya ca dhAraNasaMbhavenAvyAptyA tatparityajyagurubhUtamabhayAnavacchinnatvantadvAraNayAha tathApi sAdhyatAvacchedakataditarobhayeti atha kimubhayAnavacchinnatvamekAvacchinnatva viziSTAparAvacchinnatvAbhAvaH kimbA tadubhayaniSThAvacchedakatAnirupitatvAbhAvaH tAdRzAvacchedakatAnirUpitatvadvayAbhAvo vA tatra nAdyaH prameyavatdvAnvAcyatvAdityatra ghaTatvAdessA-: dhyatAvacchedakatvAdvakSyamANarItyA taditaratvAzveti ghaTAdyabhAvIyapra 20 "Aho Shrutgyanam" Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatavAlAMkaH / 21 tiyogitAyAM svaviziSTasyaiva sattvenAvyAptyApatteH naca sAdhyatAvacchedakAvacchinnatvaviziSTasAdhyatAvacchedaketa rAvacchinnatvAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya prameyetarAvacchinnatvatva eva kalpanIyatayA sAmAnyAbhAvasyAprasiddhaH sAdhyatAvacchedakatAsamAnAdhikaraNAdhe yatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedaka tAnirUpitasAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitAsatI sAdhyatAvaccheda ke taratva samAnAdhikaraNAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatA nirupitanirupitatvatvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkA bhAvatvAvacchinnAnuyogitAka parthyAptika kUTatvAvacchi navattvameva nivezanIyantatra tAdRzaviziSTAbhAvohi na ghaTatvAvacchiasvaviziSTaghaTatvAvacchinnatvAbhAvo gurudharmasya pratiyogitAnavacchedakatvenAprasiddheH kintu ghaTatvAvacchinnatvaviziSTapadatvAvacchi natvAbhAva eva sanca ghaTAdyabhAvapratiyogitAsvastyeveti nAvyAptiriti vAcyaGgurudharmasya pratiyogitAvacchedakatvapakSe gatyabhAvAt yazvavacchinnatvasyaikasyAbhAvena pratiyogitAniSThasyaiva tasya pravezanIyatayA prameyasAdhya kAvyAptiH prameyaghaTAdyabhAvapratiyogitAvacchedakatvasya ghadatvamAtre kalpanIyatayA prameyatvAvacchinnatvaviziSTaghaTatvAdyavacchinnatva. syAprasiddheriti tanna sAdhyatAvaccheda kaniSTAvacchedakatAyI sAdhyatAvacchedakatAghaTakasamvandhAvacchinnatvasyAnivezanIyatayA viSayi tathA prameyatvavajjJAnAbhAvapratiyogitAyAmubhayAvacchinnatvasambhavAt nApi dvitIyaH jAtimadvAn jJAnatvAdityatra sAdhyatAvacchedakayatki cijAtivakSyamANataditaratvavajjAtyantarobhayaniSTAvacchedakatAnirU pitatvasya sAdhyAbhAvapratiyogitAyAM sattvenAtivyApteH / na tRtIyaH pratiyogi niSThanAnAvizeSyatA nirUpitAvacchedakaprakAratAsthala evAvacchedakatAbhedasya zaktivAdAdAvuktatvena mahAnasIyavahrayabhAvapratiyo. gitAyAmubhayAbhAvasattvAdavyAptyApattiriti ceducyate sAvacchinnatva niravacchinnatvAdiviruddhadhammIdhyAse nAvacchedakatAbhedasyaiva prAmANi katayobhayAbhAvanivezonirddaSTa eveti kecittUbhayamata sAdhAraNyAnurodhena sAdhyatAvacchedakatA viziSTAvacchedakatA nirUpitatvaghaTitaviziSTAbhAvonivezyaH vaiziSTayaM ca svasAjAtyasva sAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena pavaMca ghaTAbhAvIya pratiyogitAyAM sAvacchinnAvacchedakatA : " Aho Shrutgyanam" Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / nirupitatvaviraheNa viziSTAbhAvasattvAnna prameyavadvAn vAcyatvAdityatrA. vyAptiH naca vahnitvabadvAndhUmAdityatra mahAnasIyavAbhAvamAdAyAvyA. ptiH pratiyogitAnirupitAvacchedakatAviziSTAnyatvasya sAdhyatAvacche. dakatAyAmbivakSitatvAt vaiziSTayaM ca prAguktobhayasambandheneti ataeva paTasamavetatvaviziSTAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya vakSyamANobhayAnava. cchinnatvasya dhyatAvacchedakatAvacchedaketarAnavacchinnatvArthakatAyA Ava. zyakatayA ghaTatvavarabhAvasya lakSaNAghaTakatvAt ghaTAbhAvIyapratiyogitAnirUpitasAvacchinnAvacchedakatvAprasiddhaHprameyavasAdhyakAvyAptyA pratiyogitAnirupitAvacchedakatAyAM mahAnasIyavahmabhAvamAdAyAvyA. simbArayituM sAvacchinnatvanivezasya kartumazakyatve'pi na kSatiriti vadanti yadyapi sAdhyatAvacchedakavRttibhedapratiyogitvarUpataditaratvasya prameyavadvAnvAcyatvAdityatra nAprasiddhistathApi tathAvivakSaNe mahAnasIyavahnibhinnavahnimAndhUmAdityatrAtivyAptiH sAdhyatAvacchedakasyaika. syAparasAdhyatAvacchedakavRttibhedapratiyogitvena taditaratvAdityatai. tarapadasyAntarArthakatAmabhyupetyAha svAnavacchinnaprakAratAvacchedakati atra svAnavacchinnaprakAratAzrayatvokto yadyapi vahniniSThaprakAratAyA va. hitvAvacchinnAyAssvAnavacchinnatvavirahepi dravyatvAbAcchannAyAstathA. svana vahniviziSTavadyabhAvamAdAya vahnimAn dhUmAdityatra nAvyAptiHtathApi mahAnasIyavahnimAndhUmAdityAdAvativyAptiH sAdhyatAvakchedakasyApi sAdhyatAvacchedaketaratvAditi prakAratAvacchedakaparyantAnudhAvanaM svA. navacchinnatvaM ca sAdhyatAvacchedakatAviziSTAvacchedakatvAnirUpitatvaM te. nAvacchinnaprakAratAmAtrasya prameyAvacchinnatve'pi prameyasAdhyatAvacche. dakasthale nAvyAptiH vaiziSTayaM ca svasAmAnAdhikaraNyasvAnavacchedakAnavacchinnatvobhayasambandhena svasAmAnAdhikaraNyopAdAnAnnirava. cchinnAvacchedakatAdvayanirupitapratiyogitAkAbhAvakAlikena guNatva. viziSTaM rUpaM nAstItipratItisiddhamAdAya guNavAnvAyutbAdityatra nA. vyAptiH yattu svasAjAtyasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena vaiziSTaya mvAcyamiti tanna samavAyena vahniviziSTasya saMyogena sAdhyatAyAndhrame saddhetau samavAyena vahniviziSTamahAnasIbabiziSTAbhAvamAdAyAvyApteH avacchedakabhedenAvacchedakatAyA bhinnatve jAtimadabhAvapratiyogitAyAM ghaTatvAvacchinnAvacchedakatAkatAdRzaprakAratAvanachedakagharatvAvacchinna.. "Aho Shrutgyanam" Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 23 svasatvena jAtimatsAdhyakavyabhicAriNyativyAptivAraNAya prakAra. sAbacchedakAvacchinnatvamapi prakAratAvacchedakatAviziSTAvacchedaka. tAnirupitatvameva vAcyaM vaiziSTyaM ca svasAmAnAdhikaraNyasvAnavacchedakAnavacchinnatvobhayasambandhena evaMcAvacchedakamedenAvacchedakatAbhedAbhAve'pi tAdRzaprakAratAnirupitAvacchinnAvacchedakatAvadvAtitvAvacchinnatvasya mahAnasIyavahnayabhAvapratiyogitAyAM sattvena mahAnasIyavahimAndhUmAdityatrAtivyAptiriti nirastam svavRttiAvapravezena doSAsambhavAt anavacchinnaghaTatvaniSThAvacchedakatAyAstAdRza. prakAratAnirupitAyA vaiziSTya syAnabacchinnavahnitvaniSThAvacchekatAyAM saraprena mahAnasIyavadvimAndhUmAdityatrAtivyApteH svasAmAnAdhikaraSayapravezaH atha kAlikena mahAsIyatvaviziSTaM satsamavAyena vahnitvaviziSTaM yatra sAdhyaM tatra saddhatAvavyAptiH samavAyena mahAnasIyatva. viziSThassan kAlikena bahnitvaviziSTonAstItipratItisiddhAbhAvIyapra. tiyogitAyAmuktataditarobhayAnavacchinnatvAt evaguNatvavadvAndravyavAdityatra jalIyaparamANo prAtayogavyadhikaraNahetusamAnAdhikaraNaM kAlikavizeSeNa guNatvavizidhU satsamavAyena guNatvaviziSTanAstItipratItisiddhAbhAvamAdAyAvyAptiriti nacoktAbhAvayoH pratiyogivai. yadhikaraNyAsambhava iti vAcyamuktarItyA sAdhyatAyAvyabhicA. riyativyApteH pratiyogivaiyadhikaraNyasya pariSkriyamANatvA diti cetra sAdhyatAvacchedakatAvaiziSTayasya svAvacchedakasambandhAvacchinnatvaghaTitacatuSTayasambandhanoktau doSAbhAvAt evaMcoktasAdhyakavyabhicAriNi sAdhyAbhAvapratiyogitAyAmubhayAnavacchinnatvasampatya2 prakAratAvacchedakatAvaiziSTayamapi svAvacchedakasambandhAvacchipratvaghaTitacatuSTayasambandhenaiva vAcyamiti dik / yadraSNasAdhya tAbacchedakasya sAdhyatAvacchedakateti kvacityAThaH athAtra mahAnasI. yavahnimAndhUmAdityatra vyabhicAriNyativyAptiH vahnitvasya svarUpata eva sAdhyatAvacchedakatvena tAdRzaprakAratAvacchedakatayA tadavacchinnatvasya sAdhyAbhAvIyapratiyogitAyAM sattvAditi cennaitasyApyuktArtha eSa tAtparyAt ata evAnavacchinnAvacchinnasAdhyatAvacchedakatAsthalIyalakSaNayorakoktisambhavaH kecittu prakAratAvacchedakaniSThasAvacchimAvacche ikatAnirUpitatvameva vivakSaNIyamiti tatpratiyogitAyAM "Aho Shrutgyanam Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatAlokaH / sAvacchinnavahnitvaniSThAvacchedakatAnirUpitasvavirahAnnAtivyAptiriti vadanti tadasat guNatvavadvAn vAyutvAdityatra kAlikavizeSeNa svarU pato rUpatvaviziSTasya guNatvavato'bhAvamAdAyAnyAptoriti // vastutastu lAghavena sAdhyatAvacchedakaniSTAvacchedakatAnirupitatvasAdhyatAva 24 cchedakatAviziSTAnyAvacchedakatAnirUpitatvobhayAbhAva eva sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvazabdArtho vAcyaH vaiziSTathaMca prAguktacatuSTayasambandheneti atha sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyasamavAyaniSThAvacchedakatAnirUpitatvasya samavAyAvacchinnavahnayabhAvapratiyogitAyAM sattvena tasya lakSaNAghaTakatayA sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchricchannatvanivezovakSyamANovyarthaH sAdhyatAnirUpitAva cchedakatAtvasya dharmaniSThasaMsarganiSThAvacchedakatAsAdhAraNasya pravezA tsaMsargatAyAntAdRzAvacchedakatA viziSTAnyatvAsambhavenAtivyAptyaprazaktervivaziSTAnyAvacchedakatAyAM sambandhAvacchinnatvapraveze prayojanAbhAvAt pavaMca svAvacchedakasambandhAvacchinnatvaM svAnavacchedakasambandhAnavacchinnanatvarUpaM vAcyamanyathAtivyApteH naca samavAyasyApi paramparayA sAdhyatAvacchedakatvamevetivAcyaM mahAnasIyakAlInavahnimAn dhUmAdityatra mahAnasIyavahnaghamAcamAdAyAvyAptessAkSAtsAdhyatAnirUpitatvasyaiva pravezyatvAt naca tatra kAlInatvarUpaM sAdhyatAva cchedakamanavacchedakantAdRzapratiyogitAyA iti nAvyAptiriti vAcyam ghaTavRttirUpaviziSThasya saMyogena sAdhyatAyAntadbhUtalatve rUpavaddhaTavRtyabhAvamAdAyAvyApteH ghaTavRttitAtvena ghaTavRttitAmAtrasya paramparAvacchedakatvAt / evaJca viziSTAnyAvacchedakatAnirUpitatvamapi sAkSAdeva grAhyamanyathAmahAnasIyavahnivRttitvaviziSTajAtimatlAdhyakavyabhicAriNyativyAptiriti cena saMyoginaH kAlikena sAdhyatAyAM spandatve sayyogina ssayogenAbhAvamAdAyA vyAptervAraNAya sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya nivezyatvAt yattvavacchedakabhedenAvacchedakatAyA bhede satvadravyatvAdiniSThAvacchedakatAyAmbiziTAnyatvasambhavena mahAnasIyavahnivRttitvaviziSTajAtimadbhAvamAdAyAvyAptyasambhavAniravacchinnatvanivezovyartha iti tattuccham mahAnasIyavRttitvaviziSTavahnitvavadabhAvamAdAyAvyA te duruddharatayA tani vezAvasyakatvAt avacchedakatAderavacchedakarupatAyAmeva bhedasambha "Aho Shrutgyanam" - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| vena tasya cAsiddhAntatayA yathAzrute'pi nirvAhasambhavAJceti // * // atha sAdhyavadvattyabhAvIyatvasAdhyatAvacchedakatAtvAnavacchinnatvobhayAbhAva eva pratiyogitAvizeSaNamastu kiMprakRtobhayAbhAcanivezanena evaJcAvacchedakatAyAM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvaM niravacchinnatvAdikaM ca pratiyogitAyAM sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvaM ca na nivezya prayojanAnupalambhAt pratiyogivaiyadhikaraNyaJca pratiyogitAvacchedakasambandhena grAhya nAtaH kAlikena mahAnasIyavahnayabhAvamAdAyAvyAptiH navA svarUpAdheyatvAnyatarasambandhenavahnisAdhyakahnitve sAdhyatAvacchedakasambandhena sAdhyatAvacchedakasvAbhAvasya pratiyogivayAdhakaraNyavirahepyavyAptiH sAdhyatAvacchedakatAbhedasya pratiyogivaiyadhikaraNyasambhavAtAnacAvacchedakatAyA a. vacchedakasvarUpatAnaye tAdAtmyena prameyaviziSTasya tAdAtmyena sAdhyatAyAM ghaTatvaviziSTe ghaTatve vA prameyAvacchinnasAdhyatAnirUpitAvacchedakatAtve saddhetau sAdhyatAnirUpitAvacchedakatvAbhAvasya prati. yogitAvacchedakasambandhamAtreNaiva svapratiyogyAdhikaraNahetvadhikaraNattitvAdativyAptiriti vAcyam / sAdhyatAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAyAM svarUpasambandhAvacchinnatvaniveze prayojanaviraheNa viSa yitayA sAdhyatAvacchedakatAtvaviziSTAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyasambhavAt / svavRttibhedIyaghaTatvAvacchinnapratiyogitAsambandhena paTasAdhyakaghaTatvahetAvapi sAdhyatAvacchedakasambandhena sAdhyatAvacchedakatvAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyavirahe'pi pratiyogitAvacchedakasvarUpeNa tatsambhavaH / kecittvatrAbhAvavAnvAcyatvAdityatra guNAbhAvAbhAvaM guNAdhikaraNatvAtmakAbhAvazcAdAyAvyAptyA svarUpasaMyogasamavAyaiH pratyekaM ghaTatvAbhAvasya kAlikena yobhAvastasya svarUpeNa sAdhyatAyAM vAcyatve vyabhicAriNi sAdhyAbhAvasya ghaTa. tvAbhAvAtmakasya svarUpeNAtmavRttitvAdativyAptyA svarUpasamavA. yasaMyogAnyatamenoktasAdhyakAtmatve saddhetau sAdhyavattAbuddhivirodhitAghaTakena kAlikena sAdhyavadattitvAprasidhA jAtyabhAvasAdhyaka. saddhatI sAdhyavanirUpitavRttitvAprasiddhyAcAvyAptyA sAdhyavattA buddhivirodhitAghaTakasambandhena ca sAdhyavattitvasya vivakSitumazakya. tayA svapratiyogimattAgrahavirodhitAghaTakasambandhena tadvAcyamiti "Aho Shrutgyanam" Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / jAtyabhAvAbhAvapratiyogimattAgrahAvarodhitAghaTakasamavAyena 26 sAdhya vadvRttitvAprasiddhyA'bhAvAntaramAdAya jAtyabhAvavAnvAcyatvAdityatrAtivyAptiriti vadanti tadasat sabhyavadyatkiJcinnirUpitasvarUpasambandhAvacchinnavRttitvAbhAvavatsvapratiyogimattAgrahavirodhitA ghaTakasambandhAvacchinnAdhikaraNatvAnirUpakatvasya vivakSitatvAt vastutastu svapadamatra na lakSaNaghaTakAbhAvaparaM kintu sAdhyavadvRttyabhAvaparamiti yathAzruta eva hi na doSasya sambhava iti yattu kapisaMyogAbhAvasya tadvyaktyabhAvasya ca sAdhyavadvRttitvena lakSaNAghaTakatayA pratiyogivaiyadhikaraNyamanavacchedakatvaM ca nAnusaraNIyam iti tattuccham / avyApyavRttitvajJAnasyottejakatvapakSe'pi zuddhasvarUpeNa tAdRzena saMyogAbhAvasya sAdhyavadvRttitayA saMyogI sattvAdityatrAtivyAptervAraNA. ya niravacchinnatvAvizeSitatAdRzasambandhenaiva sAdhyavadvRttitvasya vA cyatvAdavyAMteH naca guNAvRttitvAvacchinnAbhAvasya sAdhyavadvRtti tvavirahAdativyAptiviraheNa niravacchinnatvamna vizeSaNamitivAcyaM sambandhavizeSAvacchinnatvasyAvizeSaNatve svavRttibheyavahitvAvacchi napratiyogitAsvarUpAnyatarasambandhena sAdhyatAvacchedakatatvaviziSTasya samavAyenAbhAvamAdAya vahnimAndhUmAdityAdAvavyApyApattiri tyanavacchedakatvAnusaraNasyAvazyakatayA guNAvRttitvAvacchinnAbhA vamAdAyAtivyAptivAraNAsambhavAt yadi ca paraMparAsambandhena saMyogatvaviziSTAbhAvaM vyApyavRttimAdAya nAtivyAptirityucyate tadA sa mbandhavizeSeNa hetusAmAnAdhikaraNyasya vAcyatayA yathAsanniveze, na pratiyogivaiyadhikaraNyasya vaiyarthyamiti gRhANa etena saMyogasAdhyakavyabhicAriNyativyAptivAraNAya svapratiyogimattAbuddhivirodhitAghaTakasambandhasya niravacchinnatvavizeoSitatve tadvRkSavRttikapisaMyo niravacchinnasvarUpeNa gAbhAvatadvRkSavRttikapisaMyogAbhAvAnyatarasya sAdhyatAyAM vRkSatve saddhetau pratyekAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAyAnavacchedakatvAnusaraNaM sati ca tasminnativyAptivAraNAya niravacchinnatvasya vizeSaNatvamityanyonyAzrayo'pyapAstaH sAdhyavadvRtyabhAvIyatvaJca sAdhyavanirUpitavRttitvAvacchedakAnuyogitAviziSTatvaM vAcyaM tena viziSTasattAbhAvavAJjAterityAdau nAtivyAptiH vaiziSTayaJca svanirUpi tatvasvaniSThAnuyogitvAnirUpitatvobhayasambandhena tena sAdhyavannirU " Aho Shrutgyanam" Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / pitavRttitAvacchedakasaMyogasambandhAvacchinnavAcyatvAbhAvasya 27 sA bA dhyAbhAvarUpatve'pi saMyogasambandhAvacchinnavAcyatvAbhAvabhinnaM vyatvAdityatra nAtivyAptiriti cenmaivamavacchedakatAvAn vAcyatvAdityatra sAdhyatAnirupitAvacchedakatvAbhavIyatAdRzapratiyogitAvacchedakasya sAdhyatAvaccheda ke sattvenAvyApteretena AdhyatAvacchedakasambandhena pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitakalpe svavRttibhedIyagha sAdhyatA TatvAvacchinnapratiyogitAsambandhena paTasAdhyakaghaTatve vacchedakatvAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyaviraheNAvyAptivAraNAya "Aho Shrutgyanam" niruktobhayAbhAvavatpratiyogitAvacchedakatvIya svarUpasambandhAvaccha apratiyogitAkaH pratiyogivyadhikaraNahetusamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAbhAvo vivakSaNIyaH / tathA ca ghaTAbhA vasyaiva pratiyogivyadhikaraNa hetu samAnAdhikaraNAbhAvatvAnna doSaH / evaM sthalAntare'pItyapi nirastam / atha pratiyogitAvacchedakasambandhena pratiyogivaiyadhikaraNyaM vAcyantAdRzobhayAbhAvatvatpratiyogivyadhikaraNahetusamAnAdhikaraNAbhAvIya pratiyogitAvacchedakatvAbhA vazca sAdhyatAvacchatAtvAnavacchinna pratiyogitAvacchedakatvIya svarupasambandhAvacchinnapratiyogitAko vivakSaNIyaH / tathAca sAdhyatAvacchedakatvAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasyokta sambandhavyadhikaraNatvena tena sambandhena tadabhAvasya kevalAnvAyitvena na kvApyavyAptisambhAvanAatra sAdhyatAvacchadakatAtvAnavacchinnatvaM prakRtasAdhyaghaTitamamyathA sa*bandhakoTipraviSTe tatra tadaniveze ghaTatvAvacchinna sAdhyatAvacchedakatvasAdhyakavAkhyatve'tiprasaGgAt / sAdhyAbhAvapratiyogitAyA avacchedaka syoktasambandhavyadhikaraNatvAt ubhayAbhAvaghaTake tadaniveze'vacchedakatAvAnvAcyatvAdityatrAvyApteH ghaTatvAvacchinna sAdhyatAvacchedakatvA bhAvapratiyogitAvacchedakatvasyokta sambandhAvyadhikaraNatvAt prakRtasA dhyatAvacchedakaniSThAvacchedakatAtvAnavacchinnattvamapi na vAcyaM ghaTatvanibAvacchedakatve sAdhye ghaTatvasyApi sAdhyatAvacchedakatayA sAdhyAbhAvapratiyogitAyAM tAdRzAvacchedakatAtvAnavacchinnatvavirahAdativyAptessambandhakoTau tadapraveze'vacchedakatAsAdhya ke saddhetau avacchedakatAtvaniSThAvacchedakatvAbhAvamAdAyA'vyAptivAraNAyobhayAbhAvakoTAvapyaprave iyatvAditi pavaMca sAdhyatAvacchedakatvobhayAbhAvamAdAyAvyApterasambha Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vena pUrvakalpavatsAdhyatAvacchadakatAsvAnavacchinnatvaMsAdhyatAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAbhinAvacchedakatvAnirUpitatvarUpannAtra vAcyami. ticeducyate vRttyaniyAmakasambandhasyAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAbhAvapakSe sAdhyatAvacchedakavRnyaniyAmakasambandhena sAdhyAdhikaraNe samvandhAntarAvacchinnasAdhyAbhAvamAtrasya yatra svavRttibhedIyatatparamAputvAvacchinna pratiyogitvasambandhenaitatparamANusAdhyakaparamANutva hetau vyabhicAriNi vRttitvaM tatrAtilyAptiratra kalye duruddharA siddhAnte sva. tivyAptizaGkAneti yadi ca gaganAdessvarupeNa vRttimatvapakSe pratiyogitAdhammikobhayAbhAvaghaTitalakSaNasya vakSyamANatvana tatra vRtyaniyAmakasambandhasyAbhAvapratiyogitAvacchadakatAyA abhyupagantavyatvAdavacchedakatAmikobhayAbhAvasya vA vivakSaNIyatvAdatrApi vRtyaniyAmakasya pratiyogitAdhacchadakatvamaGgIkArya pratiyogitAvacchedakatAyAM sAdhyavadRttyabhAvIyapratiyogitAnirUpitatvasAdhyatAvacchadakatAtvAnava. cchinnatvobhayAbhAvAvavatvaM sAdhyatAvacchedakatAtvAnavacchinnAvacchedakatAvacchedakatvIyasvarUpasambandhAvacchinnatadavacchedakatvAbhavavatvaM sAdhyatAvacchedake pratiyogikAbacchadakatAghaTakasambandhana pratiyogitAva. cchedakAnadhikaraNatvaghaTita pratiyogivaiyadhikaraNyaM ca vA vivakSaNAyana hi mahAnasIyavAhnimadabhAvamAdAyAvyAptivAraNAyAvacchedakatAyAM sAdhya tAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvaM samavAyanavahnimadabhAvamAdAyA. vyAptivAraNAya sAdhyatAvacchakAvacchinnatvasAdhyatAvacchadakasanbandhAvacchinnatvobhayAbhAvavattvambA vivakSaNIyamiti vibhAvyate / ta. dApi gaganAderavRttitvapakSIyapratiyogitAnavacchedakasAdhyatAvacchedakaghaTitayathAzrute taditarobhayAnavacchinnanvameva pratiyogitAvizeSaNaM vaktumucitamaNurapi vizeSodhyavasAyakara iti nyAyAt / nanu gaga. nAdeH svarupeNa vRttitvapakSa kimityatilamubhUtasya sAdhyatAvacchedakatAtvAnavacchinnatvaghaTitasyAnupadoktasya na lakSaNatvamiti cettasya la. kSaNatvantu na vArayAmaH saddhetoH kintvanumityanukUlavyAptitvantathAsati prakRtAnumititvAnavacchinnatvaghaTitobhayAbhAvasya sAdhyatAtvAna. vacchinnatvaghaTitobhayAbhAvasya sAdhyatAnirUpitasaMsargatvatadava. vacchedakatvatattvAdyanavacchinnatvaghaTitobhayAbhAvasya sAdhyatAvacchedakAvacchinnaprakAratAtvAdyanarvacchinnatvaghaTitobhayAbhAvasya ca vyAptigha. "Aho Shrutgyanam" Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / dakatvaM syAdvinigamakAbhAvAt / sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvasyaiva tathAtve kiM vinagamakamiti cettadghaTakapadArthoMpasthiteH klRptatvamaklezakalpatvambA prakRtAnumiteH pUrve prakRtAnumititadvidheyatvAdezvopasthiti rna sarveSAM klRptA nApyaklezena kalpanIyetigRhANa / etena vRtyaniyAmakasambandha sAdhyatAvacchedakavyabhi cAriNi sAdhyatAvacchedakasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasAdhyatAvacchedakAkacchinna sambandhitAzvAnyataraviziSTAbhAvamAdAyAtiprazakyabhAve'pi na kSatiH / evaM sAmAnyadhammavicchinnAdhikaraNatvA svIkAre sAdhyavattvasya pAribhASikasya vaktavyatayA lAghavAbhAvo'pyapra doSaH / vizeSarUpeNa saMsargatvAnabhyupagame nivezAsambho'pi cetyalapallavitena // * // ata eva pariSkRtasAdhyatAvacchedakAtiriktadharmmAnavacchinnapratiyogitAvacchedakatvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogi.. 29 vyadhikaraNahetusamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAvacchedakatvaniSThapratiyogitAkAbhAvavivakSApi heyA / ata eva sAdhyavadvRttyabhAvayatvayatkiJcitsAdhyatAvacchedakAvRttitvobhayAbhAvavattvampratiyogitAvizepaNamastu pratiyogivaiyAdhikaraNyaM cAtra pratiyogitAvacchedakasambandhenaivagrAhyaM nAtastAdAtmyasamavAyAnAtarasambandhena vahnisAdhya kavahitvesaddhetau sAdhyatAvacchedakasambandhena sAdhyatAvacchedakAbhAvasya pratiyo givaiyadhikaraNyavirahe'pyavyAptiH naca vahnimatastAdAtmyena sAdhyatAyAM dhUme vahnimadvahnaghabhAvamAdAyAvyAptiriti vAcyaM tAdRzobhayAbhAvavatpratiyogitAvacchedakatvAbhAvasya svaghaTakapratiyogitAvRttyubhayAbhA vIyapratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatAvatsAdhyatAvacchedakAvR tipratiyogitAvacchedakatvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkasya vivakSitatvAt / evaM ca sAdhyatAvacchedakAtiriktavRttitvavivakSAmantareNApi sAdhyasAdhyatAvacchedakobhayAbhAvaprayuktAvyAptyasambhavaH / sAdhyatAvacchedake sambandhaghaTake tAdRzAvacchedakatAvattvavizeSaNAttAdAtmyena prameyavatsAvya ke nAvyAptirityapyapAstam / yatvatra dhUmaviziSTadhUmasya sAdhyatAyAmvyabhicAririNi sAdhyAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAbhAvasya kevalAnvayitvenAtivyAptirapi do iti tanna viSayitAsvarUpAnyatarasambandhena prAguktAnyataravadabhAvamAdAya vAraNasambhavAt / ataeva sAdhyavadvatyabhAvAyatvajagatri "Aho Shrutgyanam" Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / rUpitavRtitAnavacchedakAnuyogitAnirUpitatvobhayAbhAvaeva vivakSaNa yaH lAghavAt nacAbhAva eva sAdhyavadvRttitvajagadattibhinnatvobhayAbhA vo vizeSaNamastviti vAcyamabhAvasyAdhikaraNarUpatApakSe mahAnasI yavahRyabhAvAdInAmapi gaganAbhAvarUpatvAvyAptaranyatheSyatAmbA ta deva pratiyogivaiyadhikaraNyaM cAtra pratiyogitAvacchedakasambandhenaiva vAcyaM svavRttivAcyatvavatvasambandhena paTasAdhyakasthale svarUpa sambandhAvacchinnapratiyogitAkaghaTAbhAvaGkevalAnvayinamAdAya lakSa NasaGgatirAlocanIyA, naca vahnigaganobhayAbhAvasya viSayitayA vahnitvaviziSTasya svarUpeNAbhAvasya mahAnasIyavahnivRttitvaviziSTajA. timatassvarUpeNAbhAvasya svarUpeNa vahnayabhAvasya ca kevalAnvayita. yA'vyAptiriti vAcyaM tAzapratiyogitAvacchedakatvAbhAvasya jaga. nirUpitavRttitAnavacchedakAnuyogitAnirUpitapratiyogitAvacchedakasvIyasvarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkasya vivakSitatvAdityapi nirastam / ata eva sAdhyavahRttitvasAdhyatAvacchedakAvacchinnaprati yogikatvobhayAbhAbo vivakSaNIyaH pratiyogivyadhikaraNAbhAvamAtrasya prameyarUpasAdhyapratiyogikatvAdavyAptassAdhyatAvacchedakAvacchinnatina ca prameyavadvAnvAcyatvAdityatrAvyAptiH pratiyogivyadhikaraNAbhAvIya. pratiyogitAmAtrasyaiva prameyAvacchinnatvAditi vAcyaM / sAdhyatAvacche. dakatAvyApakatAvacchedakatAkapratiyogitAkatvasya vivakSitatvAditi atra sAdhyavaddhattyabhAvIyapratiyogitAnirUpitasAdhyatAvacchedatAvyApakAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitAkatvamasya paryavasitArtha itypiheym| kacidatra gurudhammasya pratiyogitAvacchedakatve sAdhyatAvacchedakAvacchinnatvayatkiJciddhatvadhikaraNanirUpitasambandhitAvacchedakAvacchinnatvobhayAbhAva eva pratiyogitAvizeSaNatvenopAdeyo. lAghavAt vRttyaniyAmakasambandhasAdhyakavyabhicAriNyapi samba. ndhAntarAvacchinnasAdhyAbhAvapratiyogitAyAM vyabhicAranirUpakAdhikaraNanirUpitasambandhitAvacchedakAvacchincatvaviraheNobhayAbhAva. sattvAnnAtivyAptiH naca dhUmavAnvaGkarityatra dhUmatvacchinnasaMyogena sAdhyatAyAmativyAptiH ayogolakanirUpitasAdhyatA. vacchedakasambandhAvacchinnavRttitvAprasiddhariti vAcyaM sAdhyatAva. cchedakasambandhAtiriktasambandhAvacchinnatvasAdhyatAvacchedakAvacchi "Aho Shrutgyanam" Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatavAlokaH / tvobhayAbhAvasya sambandhitAvizeSaNatvAt nacaivamapi vahnarviSayitayA sAdhyatAyAM vahniviSayakavahniviziSTaviSayakavAhitvaviziSTaviSayakazAnAnyataratve'tivyAptiH vahnitvasya hetvadhikaraNamAtrani. rUpitasambandhitAvacchedakatvAditi vAcyantAzasambandhitAvacchedakatAbiziSTAvacchedakatAnirUpitatvastha vivakSitatvAt vaiziSTayaJca svaplAjAtyasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhaneti vadanti tadasat mahAnasIyavAhnamAndhUmAdityatrAtivyApteH vahnitvasya pratiyogitAvacchedakasya nikhilahetvadhikaraNAnarUpitasambandhitAvacchedakatvAt sa mbandhitAvacchedakAtiriktadhamInavacchinnatvaniveze parvatanirUpitasambandhitAvacchedakatiriktAvacchinnamahAnasIyabahnayabhAvapratiyogitAmAdAyAvyAptitAdabasthyApatteH naca sambandhitAvizeSaNobhayAbhAva. ghaTakasAdhyatAvacchedakAvacchinnatvaM ca svAnavacchedakAnavacchinnatbasambandhena sAdhyatAviziSTatvarUpam vAcyantathA sati mahAnasIyava. pahilyAvacchinnakAlikasambandhAvacchinnaparvatanirUpitasambandhitAyA ubhayAbhAvavattvena nAvyAptiritivAcyaM vahnarviSayatiyA sAdhyatAyAM vahi. viSayakamahAnAsIyavahniviSayakajJAnAnyataratve'tivyAptaH sAdhyAbhAva. pratiyogitAyA mahAnasIyabAhnitvAvacchinnobhayAbhAvavatsambandhitAvacchedakAtiriktAnabacchinnatvAt mahAnasIyadhUmatvAvacchinnakAlikasa. mbandhAvacchinnasambandhitAmAdAya dhUmavAnvarityatrApyativyApteH tanmahAnasIyavalayabhAvamAdAyAvyAptitAdavasthyAcca pratiyogitAyAntanma. hAnasAsamAnakAlikayatkiJciddhatvadhikaraNanirUpitasambandhitAvacchedakAbacchinnatvavirahAditi idampunarihAbadheyam vibhinnakAlImayorapi paramparAsambandhasvIkAreNAvyApti sambhavati prAguktAtivyAptivAraNAya svAnabacchedakAnavacchinnatvaitatsambandhAvacchi. zrasvavRttitvobhayasambandhena tAzasambandhitAviziSTatvameva vAcyaM pratiyogivaiyadhikaNyazca pratiyogitAvacchadakasambandhenaivA. tra vAcyaM tathA ca sambandhAMdharmikobhayAbhAvovakSyamANonAda: raNIyaH gurudharmasya pratiyogitAnavacchedakatve'pi sAdhyatAvacchevakAvacchinnatvasya paryAptighaTitatvAbhAvena na doSaH sAdhyatAbacchedakaniSThAvacchedakatAya sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambadhAvacchinnatvAnavaze prayojanAbhAvena viSayitayA sAdhyatAva. "Aho Shrutgyanam" Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNanacAlokaH / cchedakaviziSTAbhAvapratiyogitAyAM tatprasiddhezva yattu sAdhyatAva cchedakAvacchinnatvazca sAdhyAdhikaraNayatkiJcinirUpitasAdhyatAva 32 cchadekasambandhAvacchinnasambandhitAvacchedakAvacchinnatvarUpaM vivakSaNIyaM yatkiJcitvanivezAttAdAtmyena prameyalAdhyake nAvyAptiriti tatra ghaTavannityajJAnatvAdityatrAvyA hirduruddhaga sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvakalpe ca pratiyogitAdharmikobhayAbhAvaghaTitakalpAnusaraNe na doSa iti veditavyam yadyapa sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakarUpanirUpitastrAva cchedakatAtvAvacchinnaparyyAtyanuyogitAvacchedakatvasambandhAvacchinnavRttitvAbhAvoktarUpanirUpita svarUpa sambandhavacchinnavRttitvAbhAvAbhayAbhAvavattvampratiyogitAvizeSaNamekatvAdeH paryAptyanabhyupagame na prativihitantathApi punaH pratividhIyate vahnerAdheyatvaparyAptyanyatarasaMbandhena sAdhyatAyAM vahetvatve'vyApteH vahnitvagataikatvAbhAvasya pratiyogiveyadhikaraNyAsambhavAt naca pratiyogitAvacchedakasambandhena pratiyogivaiyadhikaraNyaM vAcyaM samavAyasambandhAvacchinnavahnadhabhAvamAdAyAvyAvyApteH yasvekatvalAdhyakavAcyatve sAdhyatAvacchedakagataikatvAbhAvamAdAyAvyAptiriti tanna / svarUpeNa tAdRzarUpAvRttipratiyogitAvacchedakatvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavi. vakSAyAndoSAbhAvAditi 1 * 0 sAdhyatAvacchedakAvacchinnatva sAdhyatAvacchedakasambandhAtiriktasa mbandhAvacchinnatyobhayAbhAvaniveze sasavAyasambandhAvacchinnavahnayabhAvamAdAya na doSaH naca vRttyaniyAmakasambandhasAdhyakavyabhicAriNyativyAptiH vRttyaniyAmakasya pratiyogitAnavacchedakatvAditi vAcyaM sAdhyatAvacchedakasambandhAtiriktasambandhAvacchinnatvayatki - JciddhetvadhikaraNanirUpitasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasamba yattvatra pratiyogitAyAM ndhitAvacchedakAvacchinnatvobhayAbhAvasya vivakSitatvAt nacaivama pi sAdhyatAvacchedakAvacchinnapratiyogikavRttyaniyAmakasambandhalA vyakavyabhicAriNyativyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakAvacchinna tva sAdhyatvAvacchedakasambandhAtiriktasambandhAvacchinnatvobhayAbhAvasya samvandhitAyAM nivezanIyatayA vRttyaniyAmakasambandhasAdhyakasaddhetAvavyAptiH pratiyogivyadhikaraNAbhAvapratiyogitAvacchedeka "Aho Shrutgyanam" Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatavAlokaH / syApyukta sambandhitAvacchedakatvAditi vAcyaM sAdhyatAvacchedakatAvyApakAcchedakatAkatvaghaditatritayAbhAvasya pratiyogitA vizeSaNatve doSAbhAvAditi vadanti te'nAkalayanto lAghavagauravAdikampUrvapakSarasikA iti dhyeyam // atha sAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvapratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvomayAbhAva eva svadhikaraNe vakSyamANapratiyogyanadhikaraNatvazabdena vivakSapIvaH pratiyogitAvacchedakAvacchinnatvaM ca na paryyAptighaTittantathA ca mahAnasI yavahrayabhAvapratiyogitAvacchedakavahitvAvacchinnAdhikaraNatvasya hetvAdhikaNamAtre sattvAnnAvyAptiH pratiyogitAvacchedakaniSThanirUpakatAvacchedakatAvacchedakatAyAM sAdhyatAvacchedakatAnirupitasaMsatAvacchedakadharmAvacchinna saMsargatAnirUpitatvameva vAcyantathA sati viSayitayA rUpatvavadabhAvamAdAyApi nAvyAptiH saMsargatAvacchedakaparyAptyanivezAdvahnitvapratiyogikasamavAyena vahnitvaviziSTasAdhya ke mahAnasIyavahnimAntajjJAnatvAdityatra vakSyamANarItyA vAraNIyasya mahAna sIyAbhASavahnyabhAvAvAdAyAcyA siprasaGgasya nAva - kAzaH pratiyogitAvacchedaka mahAna sIyatvAdyavacchinnamahAnasIyavahni tvAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatvasya hetvadhikaraNe sattvAt pratiyogitAvacchedakAvachinnatvasya svavyApakatvasambandhena pratiyogitAva cchadakatAvRtyaSacchedakatAkatvArthakatve vahnimAntajjJAnatvAdityatra cAvyAptiH mahizvaviziSTAmAnaM mahitvaviziSTasAdhyakatajjJAnatve vadyabhAvaM cAdAvApi nAvyAvyavakAza iti vedatyantAbhAvasya tritayapratiyogikatvamate govAn kAlatvAdityatra lakSaNaghaTakatvena sampratipannasya sRSTikAlavRttitvaviziSTaghaTatvAdyabhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyAsambhave nAvyAptirataH pratiyogitAyAmevobhayAmAvanivezo yuktaH nacoktAvyAjherabhAvAghaTitakalpe'sambhavena tatra tannivezo nocita iti vAcyaM sadvizeSaNasyAbhAvaghaTitakalpAbhiprAyakatve granthasAmaJjasyAditi patena svAvacchinnatvasvetarAvacchinnatvobhayasanbandhena dharmmaviziSTAnyatvasya mahAnasayivahnayAdisAdhyakavyabhicAriNyatiprasaGgApAdakasvespi sAdhyavadRtyabhAvIyatvadharmmaviziSTatvobhayAbhAvasya niveze na kospi doSaH veziSTyaM ca svAvacchinnatvasvetarAvacchinna cobhayasambandhenetyapi nirastam sRSTikAlavRttitvaviziSTaghaTatvAbhAvapratiyo " Aho Shrutgyanam" 33 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / gitvasya sAdhyavahRtyabhAvIyatvadharmmaviziSTatvayossasvena gotvavAnkA latvAdityatrAvyApteriti, atra ca kAloghaTavAnmahAkAlatvAdityatrA vyAptervAraNAya pratiyogitAvacchedakasAdhyatAvacchedakAnyatarasambandhA vacchinnatvasya pratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatva vizeSaNatve nirukobhayAbhAvAtmakapratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitalakSaNavivakSAyAM na kopi doSaH naca svavRttibhedIyamahAkAlatvAvacchinna pratiyogitAsambandhena ghaTasAdhyakamahAkAlatve saddhetI kA gatiriti vAcyaM ghaTAnuyogikakAlika pratiyogitvAdisambandhAvacchinnapratiyogitAka mahAkAlAbhAvamAdAya lakSaNasambhavAt yadi bizeSarUpeNa na saMsarga* tvAdiH pratiyogitvAdInAmvRttyaniyAmakatayA na pratiyogitAvacchedakatvamityucyate tadA tvayApi sambandhadhammika pratiyogitAdhamikobhayAbhAvaghaTitakalpo'nusaraNIyastatraivoktarItyanusaraNe viphalameva pra. tibhAtyubhayAnavacchinnatvAdikamiti cintyam parantvatra na pazyAmo dUSaNavelezamapi dIdhitivyAkhyA kartturjagadIzasya yaduktarItyanusaraNe tadgranthavirodhasya bhavati puraHprAptiH nApi dIdhitikArasya mArgamAtrapadarzakatvAttasya pratiyogitAvacchedakatvaghaTakAvacchedakatAyAH paryyAptivivakSAyAntattAtparyyasya vaktuM zakyatvAt jagadIzena caikatvAdeH paryAptyanabhyupagame ziSyabuddhivaizadyAya kathaJcidumayAnavacchi atvalaraNe darzitatayA'tisUkSmAparAdhAnveSaNe'pi nAparAdhyati sodhyAzayavidAmiti mantavyam pare tu rUpatvavadabhAvamAdAya doSAsambhavAdavacchedakatAyAM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvanna ni. vezanIyamiti yaduktaM tanna yuktaM svavRttivAcyatvavattvasamavAyobhaya* sambandhena vahritvaviziSTasAdhyakasaddhetau pratiyogivyadhikaraNAbhAvAprasiddhayA saMsargatAvacchedakaparthyAternivezanIyatayA vahnitvapratiyogikasamavAyena vahnitvaviziSTasAdhyake'vyAptyA paridhkRtasya tasyAH vazyanivezanIyatvAt evaM ca tadanivezaprayuktalAghavandUrApetaM sAmAnyadharmmAvacchinnAdhikaraNatvAsvIkAre sAdhyatAvacchedakavRtyabhAvIya. pratiyogitAnirUpitaparamparAvacchedakatvasyaiva sAdhyatAvacchedakAva cchinnAdhikaraNatArUpatvaM vAcya mabhAvazca svAzrayavanniSThAdhikaraNatAnavacchedakatvAdhikaraNatAvacchedakatvobhayAbhAvarUpastathA cakka prati yogitAvizeSaNobhayAbhAvApekSayA lAghavam evamekatvAdeH paryAptya "Aho Shrutgyanam" Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 35 nabhyupagamapakSa evoktavizeSaNasyAdaraNIyatayA svasAjAtya svasAmAnAdhikaNyasvAvacchedakasambandhAvacchinnatvaitaccitayasambandhena vaiziSTayaghaTitasvanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvA nirUpitatvatatsa mbandhAvacchinnasvavRttitvasvAvacchedakasambandhAvacchinatvaitatritayasa mbandhena sAdhyatAtriziSTanirUpa katAkAdhikaraNatvasyaiva sAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatAtmakatvamvaktavyantathA sati kiM lAghavam nacokasambandhaiH pratiyogitAviziSTanirupakatAkAdhikaraNatvasya pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTakatvambhavatkalpe'pi vakSyamANameveti vAcyamatigurubhUtavyApakatvasambandhena pratiyogitAvacchedakatAvRtyavacchedakatA kanirupakatAkAdhikaNaparatvasyAdhikasya gauravasampAdakasya yuSmatyakSe pravezAdityAhuH tadapi kevala sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnasvamAtranivezamAlamvya paricintitamvodhyam tatpakSe sthitAnAM doSAtarabAraka vizeSaNAnAmanusandhAne'traiva lAghavampratibhAti // kecittu nisyajJAnAmuyogikatva viziSTa mahAna sIyavahritvAvacchinapratiyogikasvAbhAvavadviSayitAsaMbandhena ghaTasAdhyakanityajJAnatve pratiyogivyadhikarapatArazAbhAvatvenAbhimatamahAna sIyavahnyabhAvapratiyogitAvacchebakavahitvAvacchinnAdhikaraNatvasya sAdhyA'dhikaraNe satvenA'vyAptiri ti vadanti sannAtiramaNIyamuktarUpeNa saMsargatAyA idAnImanabhyupagamAt anyathokasambandhena SahessAdhyatAyAnnityajJAnatve mahAnasIya nAcatratiyogitAyAmubhayAbhAvaviraheNAvyAtirduruddharA syAditi / atha vizeSarUpeNa saMsargatAbhyupagamasyApi dRSTatvena tatpakSe'nupadoktasthaLe siddhAnte kA gatiriti ceddIdhitikA rokavyadhikaraNadharmmAvacchinnAbhAvakhaNDanAbhAsagranthastha pratiyogitAvacchedakatA patiniveze eva gadAdharaparigRhItastadvAraNAyAlamAdaraNIyaH etenoktobhayAbhAvasya pratiyogitAvizeSaNasyaikatvAdeH paryAptyabhyupagamAna. bhyupagamobhayapakSanirduSTatayA paryyAptighaTitakalpAnusa ra NaGgadAdharabhaTTAcAyryANAmanucitamityapAstam sAdhyatAvacchedakataditaroyayAnavaDillannatvanivezanaJca ziSpabuddhivaizadyAya, nacaikatvAdeH paryAptyanabhyupagamena yadavacchedakatvavicArarUpagranthe ekatvAdeH paryAptyanabhyupagame tvAhetyuktantasyAbhAsapranthatvena na matanirNAyaNatvamitigRhANeti* dik idantu cintyate yatkiJcitsAdhyatAvacchedakatAvyApakAvaccheda " Aho Shrutgyanam" Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNa cAlokaH / katAkatvasAdhyAdhikaraNayatkiviyaktinirUpitasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasambandhitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatAvatvobhayAbhAvavatvameva pratiyogitAvizeSaNaM vaktavyam vaiziSTayazca prAgukta. tritayasambandhena tAzAvacchedakatAvattA ca nirUpitatvasambandhena tathA ca vahnimAndhUmAdityAdau na mahAnasIyavahnabhAvamAdAyAvyAptiH navA vahnitvaviziSTa sAdhyakatajjJAnatve vahnayabhAvaM vahnilAdhyakatajjJAnatve ca bahnimadabhAvamAdAyAvyAptiH nApi ca viSayitayA rUpatvavadabhAvamAdAyAyetitattoSavArakavizeSaNAni nopAdeyAni yadvoktadopANAM vAraNAya yatkiJcitsAdhyatAvacchedakatAvyApakAvacchadekatAva. svasAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatAkatvobhayAbhAva evopAdeyaH vaiziSThayaJca prAguktatritayasambandhena atrobhayatra vyApakatvapravezaH prameyavadvAnvAcyatvAdityatra tathAvidhAbhAvIyatAdRzapratiyogitAprasidhyarthaH avacchedakatAkatvamvihAyAvacchedakatAvatvopAdAnAdviSIyatayA rUpatvavadabhAvIyapratiyogitAyAmavacchedakatAdvayanirUpitatvavirahe'pi na kSatiH yatkiJjitvanivezAca mahAnasIyavahighaTobhayAbhAvIyapratiyogitAnirUpitavahnitvaniSTAvacchedakatAdessAdhyatAvacchedakatA vyApakatvavirahe'pi mahAnasIyavahisAdhyakasaddhetau nAvyAptiriti // atha mahAnasIyavahnimAntajjJAnatvAdinyatra mahAnasIyAbhAvavahnayabhAvapratiyogitvayossAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnanvenAvyAptiH ke. cidatra sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkapar2yAttyanuyonavacchedakayatkiJciddhatvadhikaraNanirUpitavRttitAvacchedakatAprattiyo gikaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpAvRttitvaM pratiyogitAyAmvizeSaNAntarampravezyantathAca vahnitvagataikatvamahAnasIyatvagataikatvayoruktamahAnasIyavahnitvAvacchinnavRttitAvacchedakatApratiyogikaparyAptyanuH yogitAvacchedakatvAnnAvyAptiH naca yatkiJcitvanna nivezanIyamiH ti vAcyam tAdAtmyena prameyaviSiSTasya sAdhyatAyAmvAcyatvagha. TatvagataikatvAdInAntAhazAnavacchedakatvAvacchedakatvobhayavatvena ghaTA. dhabhAvAnAMlakSaNAghaTakatvAt dvitvasya tAdAtmyasamvandhAvAcchabhavRttitAvacchedakatvavirahepi tadavacchinnAbhAvapratiyogitve nirutobhayAnavacchinnatvasya tadavacchedakatAyAmbAvakSyamANasAdhyatAva. cchedaketarAnavacchinnatvasyAsatvena tadabhAvAnAM ca lakSaNAghaTaka. "Aho Shrutgyanam" Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 37 tvAdavyApteH evaM ca dhUmAbhAvIyapratitiyogitAyAmayogolaka nirU pitavRttitAvacchedakatApratiyogika paryAptyanuyogitAvacchedakarUpAvRttitvasatvena dhUmavAn vahnerityatrAtivyAptivirahepi vahnimAnvahni. viSayakamahAna sIvahniviSayakajJAnAnyataratve'tivyAptiH syAditi tAdRzAnavacchedakatvavizeSaNamiti samAdadhati te ca tAdRzama ikatvaM sA tiyogitAvacchedakatatvAvacchinnapayryApyanuyogitAnavacche dhyatAvacchedakagatarUpe na nivezanIyamityakAraNakRtapratijJA iti jAnImahe kizcAtra prameyavatastAdAtmyena sAdhyatAyAmbAcyatve hetvadhikaraNanirUpitaprameyAvacchinnavRttitAvacchedakatApratiyogikapa ryAptyanuyogitAvacchedakatvasyaiva tattaddharmmavRttitvaviziSTavacchedakatAvacchinnapratiyogitvamAdAya sarveSvekatveSu sattvAdavacchedakabhedenAvacchedakatAbhede tu sutarAmevetyatryAptiH uktayuktyA dvitvAdInAmapyavacchedakatvena vahnimAndhUmAdityAdAvapi naca vRttitAvacchedakatA viziSTapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAvacchedakatvambivakSaNIya vaiziSTayazca svatAdAtmyasva nirUpitatvAnyatarasambandhena svaviziSTAvacchedakatA tvAvacchinnatvasambandhena tathA ca prameyatvasahitaprameyagatarUpa evAvacchedakatvamiti nAvyAptiriti vAcyam tathApi lpane doSomAvenAvyAptitAdavasthyAt tacchukkumahAnasIyavahnimAntaupavasvAdityatra tacchuklAbhAvammahAnasIya vahayavaJcAdAyAvyAptezva tatrazuklatgata dvitvAdInAntAdazAvacchedakatA viziSTapratiyogitAkaparthyAptyanuyogitAvacchedakatvavirahAt yadi coktavRttitAyA lAghaprameyavatsA prameyatvaghaTatvAdigataikatvanRtyanyatamatvenaivAvacchedakatvaka vena prameyatvarUpaprameyasyaivAvacchedakatvaGkalyanIyamiti dhyake'vyAptiviraheNa vRttitAvacchedakatA viziSTa pratiyogitA nivezanIyA evaJca viSayitayA vahnitvaviziSTasAdhyake vahnayabhAva. mAdAya nAvyAptirapIti vibhAvyate tadApi hetvadhikaraNaparvatAdinirUpitAyA ghaTatvadikAlInavAhetvAvacchinnavRttitAyAssvavRttivAcyatvavattvAdisambandhena ghaTatvAdyavacchinnavRttitAyAzcAvacchedakatvasyaiva ghaTatvAdiSu sattvena vahnimAndhUmAdityAdI lakSaNAsambhavaH vRttitAyAssAkSAnnirUpitatvasyAvacchedakatAyAM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvasya ca pravezepi svavRttivAcyatvavattAsambandhena "Aho Shrutgyanam" na Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / vahnitvaviziSTasAdhyakadhUme'vyAptiH pratiyogitAvacchedakatAghaTakasa. mbandhAvacchinavRttitAvacchedakatvavivakSAyAJca vAhatvapratiyogika samavAyena vahnitvaviziSTasya vahnitvapratiyogikasamavAyena vahnitvaviziSTanirupitaviSayitayA sAdhyatAyAM tajJAnatve hetvadhikaraNanirUpi tavRttitAnirUpitapratiyogitAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacche dakatvAprasiddhacAvyAptiH yadica pratiyotAvacchekatAghaTakasambandhAva cchinnatvam nyUnavArakamAtrameva vivakSaNIyamuktasthale samavAyena. ghaTatvaviziSTAbhAvamAdAya na doSaityucyate tadApi samavAyasa. mvandhAcacchinnAvacchedakatAkaviSayitAsambandhena vahnisAdhyakanityajJAnatve'vyAptiH zuddhasamavAyena viziSTasamavAyena vA dharmamAtraviziSTAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyadhirahAtsvarUpAdinA kiJciddhamaviziSTAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNye'pi tatpratiyogitAvacchedakatAghaTakasamvandhAvacchinnAvacchedakatAkasya sAdhyatAvacche. dekasambandhAvacchinnahetvadhikaraNanirUpitavRttitvasyAprasiddheH yattu vahnimAntajjJAnatvAdityatra tAdRzAnavacchedakatvaviziSTatAdRzAvacchadakatvavadrUpAprasidhyA'vyAptiriti tanna svAvacchedakatAtvAvacchiapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAnavacchedakatvasvakAlInayatkiJci. ddhatvadhikaraNAnarUpitavRttitAvacchadakatApratiyogikaparyAptyanuyogitAvacchadakatvobhayasambandhena sAdhyatvAbhAvavadrupavRttitvasya vivakSi. tatvAt yadhuktaviSayitvAdInAM saMsargatva midAnI na svIkaraNIyam / kevalaviSayitvAdInAM tadIkriyate cedbhavatAmanuzAsanannadoktaprakArasyApi sadoSatvaGkonAma brUyAdityuparamyate // * // yetu yatkiJcitsA. dhyatAvacchedakatvAvRttiyatkizciddhesvadhikaraNanirUpitavRttitAvaccheda. katAviziSTAvacchedakatvAnirUpitatvamvAcyam vRttitA ca svanirUpi. tapratiyogitAvacchedakatAvatvasambandhena avacchedakatAvasA ca svasA. jAtyasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena vaiziSTayaJca svasAjAtyasvasAmAnadhikaraNyasvAvacchedakasambandhAvacchinnatvaitantritayasambandhena tathA ca mahAnasIyAbhAvahnayabhAvAvAdAya nAvyAptiH uktomayasamba. ndhena vRttitvopAdAne tArNavahnisAdhyakavyabhicAriNi pratiyogitAva. cchadekatAyAH pratyekaM yakizcitsAdhyatAvacchedakatvAvRttitvenAtivyAptissyAditi tadupakSitam sAmAnAdhikaraNyamAtrAko prameyava. "Aho Shrutgyanam" Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| tsAdhyake'vacchedakatAmAtrasya sAdhyatAvacchedakatAyAM vRttitvenA. vyAptiratasmAjAtyapravezaH niravacchinnasAdhyatAvacchedakatAdvayasthale pratyekadharmaniSThaniravacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvamAdAyA. jyAptadhAraNAya svasAmAnAdhikaraNyeti vaiziSThayaghaTakasvasAjAtyopA. dAnAt prameyAvacchinnavRttitAmAdAya na doSaH yadi ca SarvatAdinikapitasaMyogasambandhAvacchinnavRttitAnirUpitaprameyatvAvacchinnApyava. chedakatAvahnitvAdiSvavetyurIkriyate tadA tatphalaM mRgyam ghaTatvapratiyogikasamavAyasambandhAvacchinnaghaTatyaniSThAvacchedakatAyAmyarvatAdi. nirUpitasaMyogasambandhAvacchinnavRttitAvacchedakatAghaTakasambandhanyAvacchinnatvaviraheNa tannirUpakapratiyogitAmAdAya lakSaNa saGgatau vizeSarUpeNa saMrgatvAsvIkAra eva sAmAnAdhikaraNyaniveze shrnnmbodhym| svAvacchedakasambandhAvacchimatvantu svavRttivAcyatvAdisambandhAvacchinnavRttitAvacchedakatAmAdAyAtivyAptivAraNAyopAdayemeSeti vadanti te'pi zuddhapaTatvAvacchinnApratiyogikAlikasaMyogAsyatarasambandhena ghaTasAdhyakamahAkAlatve paTAmAbhAvamAtrasyaiva lakSajaghaTakatayA tatpratiyogitAyAM hetvAdhakaraNanirUpitazuklapaTatvAvacchinnavRttitAvacchedakatAviziSTayatkizcitsAdhyatAvacchedakatvAvRttyacchedakatAnirUpitatvasya sattvenAvyAptyApattereva nirastA vedi. savyA yazukadoSavAraNAya hetvadhikaraNAnerUpitavRttitAyAmeva yatkiA zivambizeSaNantadA maThatvAcavacchinnavRttitAmAdAyoktAbhAvasya la. kSaNaghaTakatvasambhave'pi mahAnasIyavahervilakSaNaviSayitayA svavi. ziSTamukhyavizeSyatAdvayazUnyajJAnIyaviSayatAvacchedakAvacchinnanirU. pitaviSAyatayA sAdhyatAyAmvahniviSayakazAnamahAnasIyaviSayakakSA. nAnyataratvahetau bahiviSayakazAnAtmakahetvadhikaraNanirUpitayaki. citavRttitAvacchadakatAviziSTAvacchadakatvAnirUpitatvasya mahAnasIyAbhAvapratiyogitAyAM vahnayabhAvapratiyogitAyAM ca mahAnasIya. viSayakajJAnAtmakatvadhikaraNanirUpitayatkiJcitvRttitAvacchedakatAviziSTAvacchedakatvAnirUpitatvasya sattvena tatpratiyogitve AdA. yAvyAptinna vidanti tatsamucitambAlAnAmiti // paretvatra tAdRza. pratiyogitAviziSTAnyatayatsAdhyatvantadavacchadakAvacchinnasAmAnA. dhikaraNyamvAcyamvaiziSTayaJca svAnavacchedakAnavacchinnatvasvasAmA "Aho Shrutgyanam" Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / nAdhikaraNyomayasambandhana tathA ca mahAnasIyavAhimAntajjJAnatvAdi. tyatra nAvyAptirititi vadanti te ca svavRttitvaghaTitasamvandhena vaizipRthAbhidhAne mahAnasIyavahayabhAvasyApi vAraNasambhavana sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavIcchannatvavizeSaNavaiphalyaprazakteH tadanabhidhAnena parihAraH svasAjAtyasvamAnAdhikaraNyasvAvacchedakasambandhAva: cchinnatvaitatritayasambandhena svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvasya vaiziSTayaghaTakatvAbhyupagame mahAnasIyavahni vRttitvaviziSTajAtimadabhAvasya viSayitayA rUpatvavadabhAvasya ca vA. raNasambhavAniravAcchinnatvasAdhyatAvacchekatAghaTakasambandhAvacchinna. tvayonirarthakatAntadanuktyA vArayanto jagadIzavyAkhyAyAmanugrahakAri Na iti manyAmahe athoktavizeSaNAnAmatraiva tAtparya miti cet sAdhya. tAvacchedake tAzapratiyogitAnavacchedakatvaghaTitatvAnupapattiH prayojanavazAdiSyata eveti cetprakRtAnumiteH pUrva prakRtAnumitivi. dheyatAyAHprAyaso'nupasthitatvena tadUghaTitavyApterdugrahatayA'numiteranu papattiH vyAptighaTakatayA vahnitvAnupasthitAvapyanumityApaptiH mahAna. sIyavahnimAntajjJAnatvAdityatra vahnimahAnasIyAbhAvamAdAya bhavaddhirapi doSatvenAdhito vyAptirdoSo'trAlocanIyaiti // atra vUmaH sarveSAniravacchinnatvasAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatva. sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvAdInAM yatkizcitsAdhyatA. ghacchedakatAvyApakAvacchedakatAkatvasAdhyatAvacchedakatAtvasAmAnA. dhikadaNabhedapratiyogitAvacchedakatvobhayAbhAvavattva eva tAtparya pratiyogitAvacchedakatA ca svanirUpitAvacchedakatAvattvasvanirUpitAvacchedakatAtvavyApakatvobhayasambandhena vyApakatA ca svanirUpitasAdhyatAnirUpitAvacchedatAvatvasambandhena avacchedakatAbattA cobhayatra prasiddhacatuSTayeSu yAvadAdeyantAvadbhiH tathA ca mahAnasIyavahnisAdhyakasthale pratyekAbhAvamAdAya na doSaH sambandhaphalantupUrvavadevavodhyam yadvA yAtkaJcitsAdhyatAvacchedakatAvyApakAvacchedakatAkatvasAdhyatAviziSTAnyatvobhayAbhAva eva tAtparyyamuktaviSezaNanAmAlocanIyam vaiziSTayaJca svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAcchedakatvAnirUpitatvasvavRttitvomayasambandhena vRttitvaJca svanirUpi. tAvacchedakantAviziSTInyAvacchedakatvAnirUpitatvasambandhena vaiziSTya "Aho Shrutgyanam" Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / 41 zva prAguktatritayasambandhena evaMca mahAnasIyavahnisAdhyakasthale pratyekAbhAvambiSayitayA vahnitvaviziSTasAdhya ke vahnabhAbhAvazcAdAya nAvyAptiriti nacAsyApi sAdhyatAghaTitatvena danupasthitikAlInAnumityanupapanirdoSa uktobhayAbhAvavatpratiyogitAvacchedakatvIya svarUpasambandhAvacchinnatAdRzapratiyogitAvacchedakatvAbhAvasyAvyAptighaTakatvAGgIkAreNAnupasthitasyApi saMsargatayA bhAnasambhavena vyAptigrahasaMbhavAt nanvatrApi mahAnasayivahnimAntajjJAnatvAdityatra vahnimahAnasIyAbhAvamAdAyAvyAptiriti cenna svAvacchedyavizeSyatAviziSTavizeSyatAvacchedyAbhAvapramIyaprakAratAvacchedakatvasya vaiziSTya ghaTakatAGgIkArAt vai. ziSTyaJca svAvacchedakIbhUtadharmmAvacchinnatvasvavRti niravacchinnatvayasvAnyatarasambandhena tathA ca sAdhyatvAvacchedyavizeSyatvasya vahnityAvacchedyatvAtpratiyogitva sambandhAvacchinnaprakAratAvacchedakavizesyatvasya va mahAnasIyatvAvacchinnatvAnnAvyAptiriti // idaJca mahAnasIyavahritvAvacchinnagratiyogitvavahnimahAnasIyatvA vacchedyapratiyogi tvayossvAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpabhedA pakSe ca dvitvayostayoH kathaM bhedaiti vAcyaM pratiyogitvabhedAnyathAnupapatyAkalpyatvAt naca bhedakAbhAvaH mahAnasIyadharmikavahitvajJAnottarApekSAvuddhirekasya hi sAmagnyaparasya hi vahnitvAvacchi sA manmahAnasIyatvajJAnottarApekSA buddhiriti bhedakakalpanAt vastutassaMyogasambandhAvacchinnamahAnasIyavahRdyabhAvapratiyogitAvacchedakatvasya lAghavena mahAnasIyatvavahitvayossiddhAvapi viSayitva sambandhAvacchinnamahAnasIyavahnadyabhAvapratiyogitAvacchedakatvaM mAnAdhikaraNyasambandhena mahAnasIyatvaviziSTavahnitva eva kalpanIyamevastra himahAnasIyAbhAvapratiyogitASacchekatvammahAnasIyatva yatviviziSTa iti pakSecoktasambandho na nivezyaH svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyatvaghaTakasambandhasya svAnavacchedakAnavacchinnatvarUpatoktAvevoktAbhAvavAraNAt viSayitAsambandhena mahAnasIyavahnivighayetASacchedakatApi mahAnasIyatvaviziSTavahitva eva nAtoviSayitayA mahAnasIyavahnisAdha ke vyabhicAriNyativyAptiH evaJca yathAzrute'pi noktasaddhetAvavyAptizaGkApi pratiyogitA chedaka sabhyatAbacchedakayorbhedAditi bodhyam yadvA nisIyavabhAvAta " Aho Shrutgyanam" yuva Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / gitAvacchedakatvaM sAkSAdeva mahAnasIyatvavahnitvayoraGgIkArya mahA. masIyatvasya ca vahnitvAvacchinnAnuyogikasamavAyenaiva tathAtvamevamva. himahAnasIyAbhAvapratiyogitAvacchedakatvammahAnasIyatvAvacchinnAnuyogitAkasamavAyenaiva vahnitvasya pratiyogitayorbhedAya kalpanIyamiti kalpe'pi vizeSyatvaghaTitasambandho na nivezyaH svAvacchedakasambandhAvacchinnatvastha paryAptighaTitasya nivezenaiva prAguktadoSavAraNA. diti / atha saMyyogAdisambandhAvacchinnamahAnasIyavahRyabhAvaprati yogitvavahnimahAnasIyAbhAvIyasayyogasambandhAvacchinnapratiyogitvayo dAbhAve'pi kSatyabhAvena bhedakakalpanAyA anyAyyatvena vRtyaniyAmakasamvadhasya pratiyogitAnavacchedakatvapakSe viSayitayA mahAnasI. yavahnassAdhyatAyAM mahAnasIyavahniviSayakavahnimahAnasIyaviSayakazA. nAnyataratve vyabhicAriNyativyAptiH sAdhyAbhAvasya pratiyogive. yadhikaraNyavirahAditi cenna samaniyatanAnAdharmAvacchinnapratiyo. gitvAnAmbhedapakSa doSAbhAvAtpakSAntare ca sAdhyatAvacchedakAvacchinAdhikaraNatvapratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvobhayAbhAvasyai va pratiyogivaiyadhikaNyapadArthatvAt sAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhika raNatvaJca sAdhyatAviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatvamvaiziSTyaJca prAguktasAdhyatAviziSTAnyatvagharakavaiziSTyaniyAmakasamvandhai grAhyamiti evaMcAvyAptivAraNAya kopi prayAso na vidhaya iti // yattu nIlA. nyaghaTapItAnyapaTobhayasAdhyakapItaghaTanIlapaTobhayahetau pItAnyaghaTanIlAnyapaTobhayAbhAvamAdAyAvyAptiriti tadapi nirastaM prati. yogitAvacchedakobhayatvasya sAdhyatAvacchedako'bhayatvAdanyanvAt na cobhayatvasya pratiyogitAvacchedakatvaM na svIkaraNIyaM prayojanAbhA vAditi vAcyaM pratiyogyaMze ubhayatvabhAnamvinA tAdRzAbhAvapratI teranudayAtprameyatvamvinA pratiyogyaMzeghaTatvAdibhAnasya ghaTonA stI tipratItau dRSTatvena prameyaghaTonAstItipratItisiddhAbhAva pratiyogitAvacchedakatvasya prameyatve tyaktuM yuktatvAditi dik // 0 // 0 // sAdhyatAvacchedakabhinno ya iti sAdhyatAka cchedakatAviziSTAnyasAdhyatAvacchedakasamAnAdhikaraNavRttyavacchedaka. tvAnirUpitatvantatparyyavasitArthaH tena prameyasadhyatAvacchedakasthale sAdhyatAvacchedaketarAprasiddhAvapi na kSatiH anavacchedakatvAnuzara "Aho Shrutgyanam" Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / gavaiyaryasyeSThatvAbhyupagamAdavyAptervalavatvAcAha apiceti yavatra tAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhena sAdhyavRttitvoktau ghaTatvasya sva. rUpeNAvRttitvAnna doSa iti tattuccham vahnitvapratiyogikasamavAyena vahnitvasya sAdhyatAvacchekayatve tAdRzadhAprasiddhaH naca sAdhyatA. vacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvasya payotighaTitasyAnupAdeya. tvena nAprasiddhiH evamuktaparyavasitArthe niravacchinnasAdhyatAvacchedakasthale sAvacchinnasAdhyatAvacchedakaniSThAvacchedakataiva tAdRzI paratraca viparIteti vAcyaM tAdAtmyasvarUpAnyatarasamvadhena prameyasvaviziSTasAdhake'vyAptestathApyanuddhArAt avacchedakatAdharmimakasAdhyatAvacchedakatAghaTakasamvandhAvacchinnatvapArekAre tadvahnayabhAvasyApi dhAraNAsammavAca // 0 // nanu sAdhyatAvacchedakAtariktadhammeM gaganatvAtiriktatvamastu vizeSaNaM tathA ca gaganAbhAva eva tAhaza. pratiyogitAkastAdRzobhaviSyati prameyavAnvAcyatvAdityAdau naca prameyavAnagaganavAdityatrAvyAptissAdhyatAvacchedakatAdAtmyena gaganAbhAvasya pratiyogisamAnAdhikaraNatvAditi vAcyamavRttivRtti dhAMtiriktatvasya vizeSaNatayA vivakSitatvenAtmAdyabhAvasya tatra tA. dRzatvasambhavAdAtmagaganAnyatarasAdhya ke pratyekAbhAvamAdAyAvyAptiranavacchedakAnuzaraNena vAraNIyA yadi cAtmasAdhyakazAne sato. tAtmabhedamAdAyAvyAptiH tacyaktitvasyAvRttivRttitvAt mahAnasI. yAratidhitvaviziSTayayabhAvamAdAyAvyAptistu na sambhavati avRtti. mAtravRttitvasya vivakSitatvAdityucyate tadA sAdhyatAvacchedakAtirikasAdhyavRttidharmaniSTA yA gaganatvaniSTAvacchedakatAbhinnAsatI mahAkAlatvaniSThAvacchedakatAbhinAvacchedakatA tadanirUpitatvamevavivakSaNIyaM navaivamapi dvitvatvena dvitvaviziSTavahnisAdhyAke saddhatau vahnigaganobhayAbhAvamAdAyAvyAptiH ghaTamahAkAlayoryyassaMyogastadhyAktimata. stAdAtmyena sAdhyatAyAM ghaTatvecAvyAptiH tadyAktimanmahAkAlabhedasya tAhazapratiyogitAkatvAt naca tadavacchedakammahAkAlatvamAtramuktabhedasyAnyApyavRttitvAditi vAcyaM sAdhyatAvacchedakAtiriktadharmAvacchedyatvagaganatvAtiriktamahAkAlatvAtiriktadharmAghachadedyatvobhayAbhAvasya vivakSitatvAt etena gurudharmasya pratiyogitAvacchedakatve prameyagaganAbhAvamAdAya prameyavAnvAcyatvAdi. "Aho Shrutgyanam" Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / syatrAdhyAptirityapyapAstam yattu tatkSaNaviziSTakAlikavizeSaNatayA gaganatvaviziSTasAdhyakatatkAlatve gaganatvavanmahAkAlAbhAva. mAdAyAvyAptiriti tattuccha niruktadhavicchedyatvagaganatvAtirikta. dhavicchedyatvamahAkAlatvAtiriktadhamAvacchedyatvaitantritayAbhAvasya. vivakSitatvAdevazca viSayitayA prameyasya sAdhyatAyAM prameyaviSaya. kagaganAdiviSayakajJAnatve'pi nAvyAptiH gaganAdhabhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyavirahe'pi ghaTAdyabhAvasyaiva tAdRzapratiyogitAkasya saM. bhavAnnaca mahAnasIyavahnayabhAvapratiyogitvasya dharmatrayAnavacchinnatvAdavyAptitAdavasthyamiti vAcyam avacchedyatvasambandhena tAdRzadharmavaghaTitatritayAdyabhAvasya vivakSitatvAt svavRttibhedIyaghaTatvAvacchi. napratiyogitAsambandhena prameyasAdhyakaghaTatve ghaTAbhAvamAtrasya prati. yogivyadhikaraNAbhAvasya tAdRzapratiyogitAkatvepi svavRttibhedIyanIlaghaTatvAvacchinnapratiyogitAsambandhena sAdhyatAyAntatrAvyAptiri. ti tu na sAdhuH uktabhedAnuyogitAnavacchedakadharmaviziSTasyApyuktabhedaghaTitasambandhena vyApakatvAGgIkAre svavRttibhedIyamahAnasIyacahnitvAvacchinnapratiyogitAsambandhena vahnilAdhyakamahAnasIyavahnitve sakheto mahAnasIyavahnayabhAvamAtrasya lakSaNaghaTakatayA tatpratiyo. gitAyAmuktobhayAnavacchinnatvaviraheNAvyApte1ruddharatvAditi cenna gha. TavannityajJAnatvAdityatra nityajJAnAnyatvAvaziSTapaTAdyabhAvasyaiva la. kSaNaghaTakatAyAH sambhAvitatvena tadIyapratiyogitAyAmuktatritayAbhA. vavirahAdavyApteranivAryatvAditi // 0 // atha sAdhyavRttitvaM sA. bhyatAvacchedakavRttitvarUpambAcyamvRttitA ca svasAmAnAdhikaraNya. sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnAbhAvapratiyogitvaviziSTasvAbhAvavadvattitvAbhAvavattvasambandhAvacchinnasvAbhAvavattvAbhayasambandhena tathAca prameyasAdhyakasthale vAcyatvAdireva tAdRzo dharmaH svAbhAvasyAprasiddhatvAt prameyatva uktapratiyogitvAviraheNa tadviziSToktavRttitvAbhAvavatvasambandhena ghaTatvasyaiva satvena svAbhAvavatvaghaTita sambandhena ghaTatvAdInAmvRttitvavirahAditi na tAdRzAbhAvAprasiddhiriticenmevampUrvakalpApekSayAgurutvAt gurudharmasya pratiyogitAva. cchedakatve prameyaghaTAbhAvamAdAyAvyAptitAvasthyAta prameyatvasyApi viziSTAbhAvAdipratiyogitvena dharmamAtrasya tavRttitvAtprameyasAdhyakA. "Aho Shrutgyanam" Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / 45 vyAptitAdavasthyAcca kathaJcitprameyatve pratiyogityavAraNasambhave'pi ghaTAnyaprameyasAdhyakabhUtalatvAdI ghaTAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyavirahAdabhAvAntarasya tAzapratiyogitAkatvavirahAdavyAptezceti // 0 // atha sAdhyatAvacchedakAtiriktadharmavyAsajyavRttyanyatvavizeSaNaM deyampramesAdhyake ghaTAdigatadvisvAvacchinnAbhAvamAdAyaivalakSaNasamjhatiH naca vahnighaTomayAbhAvamAdAyAvyAptiAsajyavRtyanya. sAdhyatAcchedakAtiriktaghaTatvasya sAdhyavRttitvavirahAditi vAcya. midAnI sAdhyavRttitvanivezaprayojanAbhAvAtsalatraiva saddhetau dvitvAdimAtrAvacchinnAbhAvamAdAya lakSaNasamanvayAt naca rUpavAnya TatvAdityatra rUpaddhayannAstItipratItisiddhAbhAvamAdayAvyAptiH rUpratvadvitvayorevAvacchedakatvena tatpratiyogitAyAmuktAnavacchinnatva. sattvAditivAcyaM sAdhyatAvacchedakAtiriktadhavicchedyatvavyAsajyavRttidharmAtiriktadhammovacchedyatvobhayAbhAvasya pratiyogivAvizeSaNatvAt iti cenna dvitvaviziSTasya sAdhyatAyAM yatra ghaTagataguNaekasmindvayovA dvitvamutpannaM na triSu tavaghaTaniSThatadha. ktitve saddhetau dvitvatrayanAstItyabhAvamAdAyAvyApteH vyAsajyavRttidhAtiriktadharmAvacchedyatvasya pratiyogitAyAmvirahAt viSayitayA prameyasya sAdhyatAyAnityajJAnatve nityajJAnAnyatvaviziSTaghaTAbhAvamAtrasya lakSaNakTakatayA tatpratiyogitAyAmubhayAbhAvaviraheNAvyA. meti // // kathitasya pranyoktavizeSaNasya tAdAtmyena jAti. matsAdhyakasave ghaTAghabhAvaM sadghaTAbhAvaJcAdAyAvyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAna. padakasAdhyavRttivRttirupAvRttitvArthakatAmAha takatvAdeH pA. zyamabhyupagama evoktakalpAdaraNAt etaddoSasazasya daNDyAdisA. dhyakasthalAvyAptemranyakRtaiva vakSyamANatvAtprAkpariSkRtai tatkalpe dopAsambhavAstha abhAvasyAprasiddheriti yadyapi tAzadharmAnavacchinnapratiyogitvAprasiddhirevadAtumucitA tathApi saMyogAdisamba. ndhAvacchinnaprameyAbhAvapratiyogitvasya viSayitayA prameyatvavadabhAvI. yapratiyogitvasya dhvaMsIyapratiyogitvasya tAdRzasya prasiddharabhAvAtprasiddhiparyantAnudhAvanaM tathA ca sAdhyatAvacchedakasambandhena pratiyoginyadhikaraNasya sadhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacche. "Aho Shrutgyanam" Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / dakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkasya hetusamAnAdhikaraNAtyantAbhAvasya na prasiddhiriti // 0 // dravyatvAdirUpeNetyAdi atra tRtIyAyA avacchinnatvamarthaH dhUma iti saptamyantasya ca dhUmaniSTaliGgatvamvahnivyApyatvaJca vahnividheyatAkAnumitijanakatAyAM viSayitayAvaccheda kI bhUtodharmmaH tadekadeze 'numitau dravyatvAvacchinnadhUmaniSTaliGgakatvasyAnvayaH dhUmatvAvacchinnaliGgatAkatvandhUma sAmAnya iti saptamyantArthaH tasya tattadvahnivyApyatvazabdArthIbhUtatattadvahnividheyatAkAnumitijanakatAvacchedaka ghaTakAnumitAknvayaH uktAvacchedakadva yozcetarabhedAnumityuddezyatAvacchedakAbhAvasampAdana rUpaprakRtavAraNazavdArthAbhAva AdheyatAsambandhenAnvayaH caturthyA icchAdhInatvamarthaH viziSyetyasya viziSTamityarthaH kvApratyayArthasyAvivakSitatvAt vi. ziSTatA ca sAdhyatAvacchedakAvacchinnavidheyatvahetutAvacchedakAvacchinnaliGgatAkatvaghaTitatvaM lakSyamitarabhedAnumityuddezyaM nirdizati bodhayatItyarthaH ayamAzayaH taddharmmAzrayaniSTaliGgatAkataddharmmAzrayani. SThavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedakaspakSIkRtya taddharmAvacchinnasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitAnavacchedaka taddharmAvacchinnasAmAnAdhikaraNyena hetunetarabhedasAdhane dhUmatvAzrayaniSTaliGgattAtvasya dravyatvAvacchinnaliGgatAyAM vahnitvAzrayaniSTavidheyatAtvasya ca tattadvahni svAvacchinnavidheyatAyAM sattvenoddezyatAvacchedakasya dravyatvAvacchinnaliGgatAkavahnitvAvacchinna vidheyatAkAnumitijanakatAvacchedake dhUmatvAva 43 cchinnaliGgatAkatadvahnitvAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedake ca sattvAt tatra coktAvacche kadvaye ghUmatvAvacchinna sAmAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakavahnitvAvacchinna sAmAnAdhikaraNyavirahA dbhAgAsiddhissyAdviziSyalakSyanirdezecoddezyatAvacchedakasya tatrAsatvena na bhAgAsidvyavakAzaH atha dravyatvAvacchinnaliGgatAkavahnitvAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedakasyAprasiddhatayA kathaM tadatabhIveNa bhAgAsiddhiH dhUmavadanuyogika saMyogarUpaprakRtahetutAvacchedakasambandhAvacchinnadravyatvAvacchinnaliGgatAkatAdRzAnumitijanakatA vacchedakasya prasiddhatve'pi tasyoktasAmAnAdhikaraNyAbhinnatvena bhA. gAsiddhyasambhava eveti cenna bhramapramAsAdhAraNyAnurodhe na hi viSayi tAsamvandhena vyAptiviziSTanizcayatvena kAraNatvamparityajya nirU "Aho Shrutgyanam" Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / pyanirUpakabhAvApannaviSayatAkanizcayatvena kAraNAtvasvAcya viSaya vi. dhiyetyAdigranthastvApAtato viSayaviziSTanizcayatvena kAraNatvapakSIyaH vastuto vyAptirityasyokta ana katAnatiriktavRttiviSayitAnirUpaka ityarthaH anatiriktavRttitvaJca svavyApakatatkatvantathA ca yAdRzarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyyAptikAvacchedakatAkanirUpakatAkaviSayitAvyapikoktajanakatA tAdRzarUpamuktajanakatAvRttyabhAvIya pratiyogitAnirUpita paramyarAvacchedakatAvatparyyavasAyipakSIkRtyoktasAmAnA dhidhikaraNyatvagatasAmudAyatva hetukAnumAne tAdRzajanakatvapakSakoktasAmAnAdhikaraNyatvAvacchinnanirUpita viSayitvAvacchinnatvahetukAnumAne vA viziSya lakSyAniveze bhAgAsiddhau tAtparyyamiti // pare tuvyAsyazvasya vyApyatvavyahArasyetyarthaH lakSyamitarabhedAnumityuddezyarUpavyApyatvapadArtham ayambhAvaH tattaddharmmavicchinna hetusAdhyabodhakapadasamabhivyAhRtavyApyatvapadArthastaddharmmaghaTita eva tatra vyApyatvayyadi taddharmAzrayaniSThaliGgatAkataddharmmAzrayaniSTavidheyatAkAnumitijanaka 47 jakasya tAvacchaye karUpantadA dravyamvahnivyApyamitivyavahArApattissyAttatprayodravyatvAzrayaniSTaliGgatAkavahnitvAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedakasya dhUmatvAvacchinnaliGgatAkavahnitvAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedaka dhUmatvAvacchinna samAnAdhikaraNAtyantAsArapratiyogitAbacacchedaka va hitvAvacchinna sAmAnAdhikaraNyarUpaviSayasya satvAdviziSya lakSyanirdeze tu dravyatvAvacchinnaliGgatAkakahitvAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedakarUpaviSayayasyAprasiddherbhApattiriti prAhuH // kecittu vyApyatvasyetyantaramuktasAmA nAdhikaraNyarupatAyA iti pUraNIyantathAca vyAptirityetAvaduktAvavizeSAttaddharmAvacchinna samAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitAnavacche vakataddharmmavicchinnasAmAnAdhiyaraNyasya taddharmmAvacchinnaliGgatAkata ddharmAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAvacchedakatvasyeva dharmAntarAvacchinnaliGgatAkadhamrmAntarAvacchinnavidheyatAkAnumitijanakatAva cchadekatvasya prasaGge na tAdRzavyAptijJAnavirahadazAyAntattaddhamarmAvacchinnaliGgatAkataddharmmAvacchinnavidheyatAkAnumityanupapattiH ta. drUpaviziSTetyanuktau ca dhUmatvAvacchinna samAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakayahnitvAvacchinna sAmAnAdhikaraNyAjJAne "Aho Shrutgyanam" dravyatvAva Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / cchinnaliGgatAdikAnumityanupapattirdoSaH tadrUpaviziSTasyetyAdhuktIcA nyadhamAvacchinnaliGgatAdikAnumitijanakatAvacchedakasya taddharmAva. cchinnasamAnadhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitAnavacchedakataddharmAvacchi sAmAnAdhikaraNyarUpatAvirahAnna parAmarSAnumityoH kAryakAraNabhAve vyabhicArasambhava iti bhAva iti vadanti // 0 // sAmAnyarUpatAlAbhA. yeti cahnitvAzrayanikhilavyaktigamakatAprayojakatAlAbhAyatyarthaH yaH kizciddhyaktisAmAnAdhikaraNye yAvatpratiyogikatvavirahAdyAvadi. tyArthathAzrutArthakatAvyavacchedAya lakSaNayoktArthavodhakatvaMsUcayituM' lAbhAyeti // 0 // niravacchinnameveti kizcitsamvandhAvacchinnAva. uchedakatvAnirUpitamevetyarthaH avacchedakatAmAtrasya samvandhAvacchiA natvena niravacchinnAvacchedakatvAprasiddhessamvandhAvacchinneti // nanu viziSTasAdhyatAvacchedakasthale'vacchedakatAyAnniravacchinnatvavivakSayA paTasamavetatvaviziSTajAtimadabhAvamAdAya yadyapyavyAptivAraNaM sa. mbhavati tathApi daNDimAndravyatvAdityatra daNDasya niravacchinnAvacche. dakatAviraheNAtivyAptissyadityata Aha yena rUpaNetyAdi sAdhyatA. vacchedAniSThAvacchedakatAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatAnirUpita. tvasAdhyatAvacchedakatAvacchedakAniSThAvacchedakatAnirUpitatvobhayAbhAvavadityarthaH viziSTyazca prAgvat evaMca prameyasya sAdhyatA. vacchedakatAvacchedakatve taditarAprasiddhAvapi na kSatiH atro. bhayAnavacchinnati sampAtAyAtamuktaviziSTAnyAvacchedakatvAnila. pitatvamAtramvivakSitaM lAghavAtkathamanyathA jAtimadvAnghaTatvAdi. tyatrAvyAptivAraNAyoktavizeSaNamupAdIyeta paTasamavetatvaviziSTavadabhAvamAdAyAcyAtestadavasthAnAt kathamvA tavyaktimadabhA. vantattAviziSTadaNDatvaviziSTavadabhAvazcAdAya daNDimAndaNDisaMyo. gAdityatrAvyAptisadbhAve tatrAvyApatyabhAvapratipAdakaM yadicetyA. dikamanyathocyeta yattu vahnitvaviziSTasya viSayitayA sAdhyatAyAnta. jjJAnatve saddhetau vahnayabhAvamAdAyAvyAptirata ubhayAnavacchinnatvameva vivakSitantathAsati tAzAvacchedakatAyAM sAvacchinnatvavizeSaNena vahyabhAvavAraNanaca sAdhyatAvacchedakatAvacchedaketarAnavacchinAva. ghacchedakatAyAM sAvacchinnavamvivakSituM zakyaM vahnipvAzrayavAn dhU. mAdityatra pratiyogivyAdhikaraNahatusamAnAdhikaraNAbhAvIyapratiyogiH "Aho Shrutgyanam" Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tAnirUpitatAzAvacchedakatvAprasicyA avyAptyApattariti tattucchamuktapranyAsahatelAdhavAzcobhayAnavacchinnatvasyAvivakSaNIyatvAt sA. dhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacchedakatvIyasvarUpasambandhA bachinAvacchedakatvAbhAye vikSaNIye sambandhaghaTakakAvacchedakatAyAM sAvacchinnatvasya vizeSaNIyatayA vahnayabhAvamAdAyAvyAptivAraNAsambha. vAtU evaJca rUparavanyUnavRttijAtipadena nIlatvatvapItatvatvAdhanyatamaviziSTajAti yA nIlAdyabhAvAde latyAdimadabhAve tAtparyyanAtastadA daNjyAdAvityAdipadenetyAdigranthavirodhaH pratiyogitAvacchedakatA. yAM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvakalpe sAdhyatAni. rUpitAvacchedakatAdhiziSTAnyasaMsargatAnirUpitatvasAdhyatAvacchedaka. tAmyApakatvobhayAbhAvarUpamuktAvacchilatvaM vAcyaM tathA ca vahnayabhAvavAraNasambhavogranthAsaGgatyabhAvazcetiparamArthaH vaziSTyazca svanirUpitasaMsargatAnirUpitAvacchedakatAvaddhAvacchinnatvasvasamAnAdhikaraNasAvacchinnAvacchedakatAnirUpitatvobhayasambandhena yetu vahayabhA. dhamAdAyAvyAptivAraNAya pratiyogivaiyadhikaraNyameva sAdhyatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvapratiyogitAzrayAdhikaraNAtvobhayAbhAvarUpamvA. dhyamiti vadanti te'pi pratiyogitAzrayaniSThanirUpakatAkAdhikaraNasvapraveza prameyAvacchinnanirUpakatAmAdAya ghaTAbhAvasyApi pratiyogivai. yavikAraNyAnaramA pratiyogitvAvacchinnAdhikaraNatvapraveze vahniviSakamAne tadviraheNa vahnayabhAvasyApi pratiyogivaiyadhikaraNyasambhavaH prameyatvAvacchinnAvacchedakatAkAnarupakatAmAdAya ghaTAbhAvasya pratiyo. givaiyAdhikaNyAnupapatyA pratiyogitAvacchedakaniSThAvacchedakatAkanirupakatAkAdhikaraNatvanivezo'pi heya iti heyA kocittu sAdhya. tAvacchedakatAvacchedakAtiriktAnavacchinnAvacchedakatAyAnaravacchimatvasAdhyatAvacchedakatAvyApakatvobhayAbhAvarUpasAvacchinnatvanivezA. na vahnayabhAvamAdAyAvyAptisambhavo navA vahnitvAzrayavAndhUmAditya. trAvyAptiprasaGga iti prAhuH // // athAtra viziSTasAdhyatAvacchedakasthale zuddhasAdhyatAvacchedakasthale ca svAnavacchedakAnavacchi. natvasambadhena sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyasAdhyatAvacchedakani. SThAvacchedakatvAnirUpitatvameva vAcyaM tAvataiva mahAnasIyavRttijAtimadabhAvasya paTasamavetatvaviziSTa jAtimadabhAvasya ca vAraNasambha "Aho Shrutgyanam" Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vAt nacaivamapi tattAviziSTadaNDatvaviziSTavadabhAvasya na vAraNamiti vAcyaM svAnavacchedakAnavacchinnatvasya svanirUpitAvacchedakatAviziSThAnyAvacchedakatAnirUpitatvasambandhAvacchinna svAbhAvavattvarUpasya vAcyatvAt evaJca niravacchinnasAdhyatAvacchedakatAyAssvAvacchede kAprasiddhAvapi na kSatiH vaiziSTyaM ca svAnavacchedakAnavacchinnasvasambandhena atha niravacchinnasAdhyatAvacchedakatAsthale svanirUpi - tAvacchedakatvAprAseddhyA niravacchinnasAdhyatAvacchedakatAvacchedakatA sthale svanirUpitAvacchedakatAyAssvAvacchedakAprasiddhyA caukasa - mbandhasya sAdhyatAvacchedakatAvyadhikaraNatvena tatsambandhAvacchinnasvAbhAvavatvena sarvvasya sAdhyatAvacchedakatAviziSTatvAdavyAptiH prameyasya sAdhyatAvacchedakatAvacchedakatAyAmavacchedakatve prameyAvacchinnAvacchedakatAyAssvAnavaccheda kAprasicyA tatsambandhAvacchinna svAbhAvasya kaMvalAnvAyatvAtsAdhyatAvacchedakatA viziSTAnyAvacchedakatvAprasiddhiH niravacchinna sAdhyatAvacchedakatAvacchedakatAsthale pra meyAvacchinnasAdhyatAvacchedakatAvacchedakatAsthale ca taddoSavAraNAya svAnavacchedakAnavacchinnatvasambandhena svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatva sambandhAvacchinna svAbhAvavattvopAdAne'navasthApIticedatra svavRttitvasya svanirUpitayatkiJcidavacchedakatvAvRttitvasambandhAvacchinnasvAbhAvavattvasambandhAvacchinnasya svA navacchedakAnavacchinnatvapadena vAcyatvAdadoSa iti vayaM brUmaH avRtitvaghaTaka vRttitvaM ca svanirUpitAvacchedakatAsAmAnAdhikaraNyena vAcyanirUpitatvaJca sAkSAtparamparAsAdhAraNaM grAhyaM vahnitvAzrayavAntajjJA natvAdityatra vahnayabhAvamAdAyAvyAtervvAraNAya svanirUpitayatkiJcidavacchadekatvAvRttitvasambandhAvacchinna svAbhAvavattvamapi vaiziSTyaghaTakata yopAdeyaM svavRttitvasvAnavacchedakAnavacchinnatvayAssarvatraivAyameva niSka rSo bodhyaH na caivaM prameyavadvAnvAcyatvAdityatra prameyatvAvacchinnAvacchedakatvAnyAvacchedakatvamAtrasya viziSTAnyatvAdavyAptiriti vAcyaM viziSTAnyAvacchedakatAyAM svasajAtIyAvacchedakatAvattvasambandhena svarUpasambandhena vA sAdhyatAvacchedakatAvyApakatvasya vaiziSTyasya ca svAvacchedakasambandhAvacchinnatvagarbhasyoktau doSAbhAvAt sAva cchinnaghaTatvAdiniSThAvacchedakatvasyaiva viSayitvAdyavacchinnaprameyatvA "Aho Shrutgyanam" Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH cavacchinnAvacchedakaravasyaiva vA tAdRzaviziSTAnyAvacchedakatAvAtA" evaJca sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvanna svAtantryeNo. pAdeyamiti cedatra kecit ubhayasthale caikasya vyAptitve vyAptijJAnarUpakAraNabhadAbhAvAtsarvadeva sAvacchinnaniravacchinnAvacchedakatAkavi. dheyatvanirUpakAnumityoHprasaGga syAditi kAraNabhedAya vyAptidvayani. vacanamiti vadanti tadapare na manyante bhedakasaulabhyAt / tathAhi vahItarAvRttitvena vahnitve vyApakatAvacchedakatvagrahe niravacchinnabahnitvaniSThAbacchedakatAkavidheyatAkAnumitiya'hnitvatvena vadvitve tadrahe ca vahnitvatvAvacchinnAvacchedakatAkavidheyatAkAnumitiritiniyame tattaghAptijJAnameva bhedakaM nacaivamapi vahnimAnityanumite vahItarAvRttima. dvAnityanumitezca na bhedakasiddhiH vvAptibhedapakSe ca niravacchinnavahniH svAniSThAvacchedakatAkavidheyatAkAnumitau niravacchinnAvacchedakatvagha. TitavyAptikSAnasya tataddhamAvacchinnAvacchedakatAkavidheyatAkAnumi. tiSu tatsaddhAMtiriktadharmAnavacchinnAvacchedakatvaghaTitavyAptiAnA. nAMkAraNatvAdbhedakAlabhyamitibAcyaM niravacchinnavahnitvaniSThAvaccheda katAkavidheyatAkAnumitau vAhItarAvRttitvAvacchinnavizeSyakasya vyA. pakatAbacchedakatvajJAnasya vahnitvatvAvacchinnAvacchedakatAkabidheyatA. zAlyanumitau vAhatvavaditarAvRttitvAvacchinnavizeSyakavyApakatAvacche. kAmavAnAcahItarAvRttitvAdhacchinAvacchedakatAkavidheyatAzAlyanumito vahItarAvRttimadirAvRttitvAvacchinne vyApakatAvacchedakatvAva. gAhizAnasya ca kAraNatvakalpanayAbhedakasaulabhyAt vyAptibhedapakSe'pi vyApakatAvacchadakatvadharmimatAvacchedakasya tadvizeSasya cAvazyanivezyAcAdanyathA vyabhicAragrahapi tAdRzAnavacchedakatvAvacchinnagrahasambhavena yahitvavyapakatvAdyavacchinna indhanavyApakatAvacchedakatvasya dranyatvAdI pramoptAdena cAniSTaprazakteH vahnitvatvAtiriktadharmAnavacchi. zrAvacchedakatvaghaTitavyApakatAvacchedakatvasya dhUmajanakatAvacchedaka. jAtitvAvacchinne prahAvahnitvavadvAnityanumityApattezca / atrocya. te dhUmAdiliGgikAyA niravacchinnayahnitvaniSThAvacchedakatAkavidheya. tAkAnumiterabhrAntasyotpattaye'vazyantAddazapratiyogitAnirUpitavi. ziSTAvacchedakatvAbhAvasyaiva vyAptighaTakatvamvAcyaM tajjJAnasyaiva ca kAraNatvaM tatroktaviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvanna zirSaNa "Aho Shrutgyanam" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatAlokaH / muktaphalasampAdakaniravacchinnatvAtreSayitvasya kAraNatAvacchedakaghaTava tvApekSayA tAdRzAnirUpitatvaviSayasya tattve gauravAditi taGghaTitasya viSayitayA tAdRzAnumitijanakatAvacchedakatvarUpa zuddhasAdhyatAvacche dakasthalIyavyAptitvAsambhavaH naca viziSTasAdhyatAvacchedakasthalI yavyAptitvaniravacchinnatvaghaTitasya tadviSayitAyAH kAraNatAvacchedakale lAghavasadvAve'pi daNDAdividheyatAvacchedakavyabhicAraliGgakAnumite rabhrAnta utpattiprasaGgarUpapratikUlatarkasya sambhavAt atha sAdhyasAdha nabhedena kAryyakAraNabhAvabhede niravacchinnAvacchedakatAkavizreyatA zAlyanumitau lAghavena niravacchinnAvacchedakatvaghaTitasya sAvacchi mnAvacchedakatvaka vidheyatAzAlyanumitau tAdazAnirUpitatvaghaTitasya va vastuno jJAnasya yathA kAraNatvaM tathA saliGgakoktAnumitidvaya eva niravacchinatvaghaTitavyAptijJAnasyAsalliGgikAyAJca niravacchinnavidheyatAvacchedakatAkAnumitau niravacchinnatvaghaTitAyA itaratra coktAnirUpitatvaghaTitAyA vyApterjJAnasya kAraNatvakinnasyAditi ce. naivaMsati salliGgakAnumitau sAdhyasAmAnAdhikaNyajJAnasyAsaliGgakAnumitau vyApakatvaghaTitajJAnasya kAraNatvamityevakinna rocayeH hanta lAghavamanviSyato mama mahadidamaniSTamApAditandevAnAmpriyeNeti cetkluptamAtrarItimbiduSo na citrametadbhavati kalpanAprasaraH so'pyatra sAdhyaikaparatantro dRSTAnusArI ca tathA hi vahnisAmAnAdhikaNyasya gamakatAprayojakatve'vizeSAddhUmasyeva rAsabhasyApi tena tatvaGkalpayennahyeSA kalpanA dhUmarAsabhayoH prANitvAprANitvAdirUpaliGgavaziSTaghamapekSata ubhayorapi gamakatAsAmye dhUmAdvahnayanumitau samarthA pravR tIrAsabhenAnumitau cAsamartheti kiGkatAvizeSaH syAt tattaddhetorgamakatAyAntattaddhetutAvacchedakAvacchinnavyApakatAvacchedakAvacchinnasAmAnAdhikaraNyasya prayojakatve'pi tasya rAsabha iva dhUme'pyasattayA na vizeSakaratvamiti niravacchinnatvaghaTitasya tathAtvasvAcyantasyA. pi vahnayanumitiprayojakatva iva daNDyanumitirapi prayojakatve'vizeSAiNDisaMyogasyeva saMyogasAmAnyasyApi daNDigamakatAmbAstabikIGkalpayeddaSTAnusAriNItvAtkalpanAyAH daNDisaMyogasya salliGgatvamasalliGgatvaJca saMyogAsAmAnyasyeti daNDisaMyogasya niravacchinnatvaghaTitAvyAptirNamakatAprayojikA saMyogasya tu daNDatvAtiriktadharmmAna 52 "Aho Shrutgyanam" Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / pacchinnAvacchedakatvaghaTitetitu svaziSya eva pratibodhanIye vyAptisvarUpAvadhAraNAtprAk liGge sattvAsasvayodunirUpatvAdityuparamyate // * // atha yAdRzadharmAnavAcchannA sAMdhyatAvacchedakatA tattaddha. vicchinnAvacchedakatvAnirUpitatvamubhayasthalIyalakSaNapratiyogitA. vizeSaNamastu bhavaticaivamaklezena viziSyavodhaphalazzabdAnugamaH naca yattvatatvaghaTitatvAdananugamaH avacchinnatvasambandhena sAdhyatAvacchedakatvAvRtitvasyavivakSitatvAt niravacchinnasAdhyatA. vacchedakatAnirUpitAvacchinnatvasamvandhAbacchinnavRttitvAprasiddhAvapyavacchinnatvasamvandhAvacchinnavRttitvAyasvarUpasambandhAvacchinnasAdhyatAbacchedakatAnirUpitavRttitvAbhAvasya nAprasiddhiH yattu prameyAvacchinnasAdhyatAvacchedakatAyAmavacchinnatvasambandhena vastumAtrasya vRttitvA. vRttitvAbhAvAprasiddhiriti tanna nirUpitatvasambandhAvacchinnavRttitvIyasvarUpasambandhAvacchinnasAdhyatAvacchedakatvAnirUpitavRttitvA. bhAvavadavacchedakatAvaddhAnavacchinnAvacchedakatAnirUpitatvasya vi. pakSitatvAt yadyapi daNDimAndravyatvAdityatrAtivyAptiH pratiyogitAnirUpitadaNutvaniSThAvacchedakatAyAssAdhyatAvacchedakatvAvRttitvena tattakha navacchinnAvacchedakatAnirUpitapratiyogitAnavacchedakatvAsAdhyatAvacchedakasya tathApi svasAmAnAdhikaraNyasvasAjAtyobhaya. sampanna svaviziSTanirUpitatvastha saMsargave na doSaH naca tathApi sAhasattitvAbhAvavatlAvacchinnadaNDatvaniSThAvacchedakatAmAdAya doSatAivasthyamiti vAcyaM tAzavRttitvAbhAvavadavacchedakatAviziSTAvacchedakatvAnirUpitAvacchedakatAnirUpitatvasya vivakSitatvAt vai. ziSazca niruktobhayasambandhena bodhyam yat kiJcidvRttitvAvacchedaka tAtvagatadvitve sAdhyatAvacchedakatAnirUpitavRttitAvacchedakatAtvAva. chinnaparyAptyanuyogitAnavacchedakatvaM tadrUpaviziSTAvacchinnAdhikaraNadhamanivacchinAvacchedakatAtyambA vivakSaNIyaM naca kiJcitvanizAdananugamaH dhammavRttitvAvacchedakatAtvagatasamudAyatvatvena pravezA. diti tanna niravacchinnaghaTatvaniSThAvacchedakatvasya prameyasAdhyatAvacche. dakatAvacchedakasthale mahAnasIyavahnivRttitvaviziSTajAtitvAvacchinnAbacchedakatvasya vahnisAdhyatAvacchedakasthale'vRttitvasya saMpAdanIyatayA dharmavRttitvAvacchedakatAtvamAtragatatvasyApravezanIyatayA pratiyo "Aho Shrutgyanam" Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / gitAnirUpitadaNDatvaniSThAvacchedakatve'vRttitvasya duvaartvaaditi| evamavacchinnatvasambandhAvacchinnasvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkabhedavatvasambandhena sAdhyatAvacchedakatvavRttidhamIvacchinnAbaccheda katvAnirUpitatvampratiyogitAvizeSaNamubhayasthalasAdhAraNamatrApya. vacchedakatva eva nirUpitatvasambandhAvacchinnasvaniSThAvacchedakatAkame davattvasambandhena vRttitvamprameyAvacchinnAvacchedakatvakasAdhyatAsthalevyAptivAraNAyopAdeyaM naca mahAnasIyavahnitvavato vilakSaNaprakAri tAsambandhena sAdhyatAyAM mahAnasIyavahiviSayakazAnamahAnasIyava hniviSayakamahAnasIyavahnitvAvacchinnaviSayakazAnAnyataratve'tibyApti vahnitvatvasya mahAnasIyatvaniSThAvacchedakatAyAmmahAnasayitvatvasya va. hnitvaniSThAvacchedakatAyAmvRttitvAditi vAcyaM sAdhyatAvRttitvasyaiva svanirUpitAvacchedakatAnirUpitatvasambandhAvacchinnasvaniSThAvaccheda. katAkapratiyogitAkabhedavatvasambandhanAvacchedakatve vivakSitatvAta atrobhayasthalasAdhAraNaikalakSaNadvaye'pi svavRttibhedIyadaNDAvacchinna pratiyogitAsambandhena ghaTasAdhAkadaNDitve saddheto daNDAvacchinnAbhA. vasyaiva lakSaNaghaTakatayA pratipannatayA tadIyapratiyogitAyAmuktavi. zeSaNabirahAdavyAptiritikeSAJcitpralApo'grAhyaH daNDiniSThata vyaktitvaniSThaniravacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvasyaiva lakSaNagha TakatvAt yadi kathaJcidyatra saddhetau sAvacchinnAvacchedakatAkapratiyo. gitAkAbhAvasyaiva lakSaNaghaTakattvanAnyasyetyetAzasthala prasiddhirbhavi. pyati bhavatAntadA yatra sAdhyatAvacchedakatAvacchedakataditarobhayAna: vacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvasyaiva saddhetI lakSaNaghaTa. katvantAdRzasthala prasiddhiHkinna bhaviSyatyasmAkamiti tAhazasthalaka. lpanA na ubhAbhyAmapyuparantavyameveti cenmaivaM prAgevalakSaNekyasya dUSiH tatvAditi / etena svAvacchadakatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogi. tAkaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhAvacchinnasAdhyatvAbhAvava. dUpAvRttitvaM pratiyogitAyAmubhayasthalasAdhAraNyAyAstu vizeSaNaM vRtti tAca svAvacchedakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyApsyanuyogitAvacche dakatvasambandhena atroktasamvandhasya vRttyaniyAmakatvena pratiyogitAna. vacchedakatve ca pramIyavizeSyatApratiyogikasvarUpasambandhAvacchinnAyAuktasambandhAvacchinnasAdhyatvaniSThaprakArakAratAnirUpitavizeSyatvani. "Aho Shrutgyanam" Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / 55 SThapratiyogitA tagnirUpakAbhAvo vivakSaNIya ityuktirekatvAdeH paryAptya nabhyupagamena nirastApi nirastA vedyeti dik // ata eva yatkizcit sAdhyAdhikaraNanirupitasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnavRttitAva cchedakatAnavacchedakadharmmAnavacchinnAvacchedakatvAnirUpitatvAdikamekalakSaNasampAdakavizeSaNamapi pratyuktam // mahAnasIyavahnivRttijAtItyAdi vahnipadamatra mahAnasIyaparicayArthamevoktannatvabhAvaghaTakamaprayojakatvAt tadabhAvapratiyogitAyAM sAdhyatAvacchedakavA hnitvaniSThAva cchedakatAnirupitatvasAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyajAtitvAvacchi nAvacchedakatAkatvadvayasatvena tasya tata eva vAraNasambhavAzca yattvatra sAdhyatAvacchedakaniSThasAkSAdavacchedakatAnirUpitatvamevobhayAbhAvaghakambAvyamanyathA nityazATasya viSayitayA tAdAtmyaviSayitvAnyatarasambandhena vA sAdhyatAyAnnityajJAnatve nityajJAnAnyatvaviziSTa. ghaTAbhAvamAtrasya lakSaNaghaTakatayA tatpratiyogitAyAM sAdhyatAvacchedakaniSThAvacchedakatAnirUpitastrasya paramparayA sattvena tadabhAvasya lakSaNAghaTakatayA'vyApteH naca tadupAdAne'pi bheda viziSTaghaTasya viSayitayA sAdhyatAyAnnityajJAnatve saddhetAvavyAptiH sAdhyatAvacchedakabhedasya sAkSAtpratiyogitAvacchedakatvAditi vAcyaM sAdhyatAvacchedakatA. vyApaka AvacchedakatAyAssAkSAgnirUpitatvasyopAdeyatvAt etasya vyApattAcyakasthalatve'pi kAlo mahAkAlAnyatvavAnmahAkAlavAnvAmahAkAlatvAdityasyAvyapyavRttisAdhyakatvena mahAkAlAnyatvaviziSThaghaTAdyabhAvamAtrasya tatra lakSaNaghaTakatayA tatpratiyogitAyAmubhayasyaiva sattvAdavyAktivAraNAyaiva sAkSAtirUpitatvamupAdeyantathAcoktAbhA vasthale vahnitvasyAparicAyakatve'pi na kSatiriti tadetannityajJAnAnyatvaviziSTaghaTAdyabhAvasya nityajJAnAdAvasattvapakSe na yujyata iti paricAyakatvamevAstheyam // jAtimadvAn ghaTatvAdityAdAviti atra samavAyena jAtiviziSTasya samavAyena sAdhyatvambodhyaM natu tAdAtmyena tathA sati viziSTaghaTAdyabhAvapratiyogitAyAmubhayAnavacchinnatvavi rahATAbhAvasya pratiyogivaiyadhikaraNyavirahAddhadatva evAnavacchedakavasanAvyAptirbha syAt // paTasamavetatvaviziSTeti vaiziSTayazca sA. mAnAdhikaraNyarUpannatusvarUpasambandhaH tathA sati rUpatvAdInAmanavacchedakatvApAtAt naca sAmAnAdhikaraNyarUpavaiziSTayopAdAne ghaTapa "Aho Shrutgyanam" Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / gatadvitvasaMyogAdyantabhAveNa dvitvatvasaMyogatvAdInAMpaTasamavetatvavi ziSTatayA tadavacchinnasya hetvadhikaraNe sattvena kathanuktAbhAvasya prati. yogivaiyadhiyaraNyAmiti vAcyaM yaddhaTavyaktI paTena saha saMyogo na jAtaHpaTagatadvitvAdikazca taddhaTavyaktAbuktAbhAvasya pratiyogivaiyadhika. raNyasambhavAt paTasamavetatvapadasya ghaTAsamavetatvArthakatvAdvA sAmAnAdhikaraNyamevAtrApi vaiziSTayamiti // tattopalakSitadaNDavyaktimAtra. syaiveti mAtrapadena daNDatvasyAvacchedakatvavyavacchedaH upalakSitetyante. natattayAH vyaktItyullekhAttavakteH svarUpato'vacchedakatvapakSavyaktiste. noktagranthasya nAsaGgatiranyathA daNDatvasyAtiprasaGgAdyanApAdakatvavira* hAjjAtyakhaNDopAdhyatiriktasya svarUpatovacchedakatvAsaMbhavAttatAyA avacchedakatvambAcyaM tathA sati tadavacchedakatAyAM sAdhyatAvacchedakatAvacchedaketarAnavacchinnatvavirahAdasaGgatiH syAditi // nanu lAdha. vAtsAkSAtsambandhena daNDatvasyAvacchedakatvambAcyamityataAha hetumatIti tathA ca vyabhicAreNa laaghvmkinycitkrmitibhaavH|| sAdhya. tAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnAyA iti atha yadyapi viSayi. tayA rUpatvavadabhAvasya sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatva nivezena yathAzrutenaiva vAraNaM sambhavati tathApi viSayitvasamavAyAnya. tarasambandhena rUpatvaviziSTasAdhyakAtmaghaTAnyataratve saddhetau samavAyena rUpatvavadabhAvasya viSayitayA rUpatvavadabhAvasya ca vAraNAya sAdhyatAvacchedakatAnirUpitasaMsargatAvacchedakadharmAvacchinnasaMsargatAkatvasya viSAyatAtvasamavAyatyAnyataravatsaMsargeNa rUpatvavaziSTa sAdhyake coktAbhAvadvayasya vAraNAya sAdhyatAvacchedakatAnirupita. saMsargatAnirupitAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvavAdapavRttisaMsargatAkatvasya guNavAnpRthivItvAdityatra viSayitvasamavAyobhayasambandhena guNatvaviziSTAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya svAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhena vRtti. tvasyAvazyameva vivakSA kAryA ekatvAdeHparyAptyanabhyupagamapakSe ca sAdhyatAvacchedakatAnirupitasaMsargatAvacchedakatAtvasamaniyatasaMsagatAkatvambivakSaNIyaM sAmanayatyaghaTakasaMsargatAyAssaMsargazca svaniru. pitAvacchedakatAvatvaM tathA ca rUpatvapratiyogikasamavAyana rupatvavi. ziSTasAdhyake tAdRzAvacchedakatAkapratiyogitAkatAdRzAbhAvAprasi. "Aho Shrutgyanam" Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatAlokaH / khyAdhyAptiriti cedatra kecit sAdhyatAvacchedakatA viziSTAvacchedakatvAnirUpitatvaM tadarthaH vaiziSTayaJca svAnavacchedakasambandhAvacchinnatvasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena tathAca ghaTatvAdiniSThAvacchedakatAyAM svasAmAnAdhikaraNyaviraheNa viziSTatvavirahAdvaTAbhAvasyaiva lakSaNaghaTakatvAbhAvyAptiH naca samavAyena dhUmatvaviziSTatve sati kAlikena dhUmatvaviziSTasya sAdhyatAyAM vyabhicAriNyativyAptiH samavAyasambandhAvacchinnadhUmatvAneSThAvacchekatAyAH kAlikasamba ndhAvacchinnAvacchedakatAviziSTatvAditi vAcyam sAdhyatAnirUpitAvacchedakatAviziSTAnyatvasyApi viziSTAvacchedakatAvizeSaNatvA s vaiziSTyaJca svAvacchedakasambandhAvacchinnatvasvalAmAnAdhikaraNyomayasambandhena samavAyasamvandhAvacchinnAvacchedakatAyAM viziSTAnyasvaviraheNAtivyAptivirahAt nacaivamapi prameyatvAvacchinnapratiyogikasamavAyena prameyaviziSTasAdhyake tAdRzAvacchedakatAkapratiyogitAkatArazAbhAvAprasiddhyA'vyAptiriti vAcyam sAmAnAdhikaraNyavihAya svavyApakatvasya saMsargatayA vivakSitvAditi vadanti paraMtu sAdhyatAvacchedakatA ghaTaka samvandhAtirikasambandhAvacchinnatvasAdhyatAvacchedakaniSThatvobhayAbhAvavattvaM vivakSaNIyam naca prameyatvAvacchinna pratiyogitAdAtmyena prameyaviziSTasAdhya ke'vyAptiriti bAbyam sAdhyatAvacchedakatAvyApakatvasyobhayAbhAvaghaTakatayA viva. kSitatvAt yattu jAtimatvAjjAterityatra viSayitayA nikhilajAtiviziSTAbhAvamAdAyAvyAptiH sAdhyatAvacchedakatAvyApakatvaviraheNobhayAbhAvasya tadavacchedakatAyAM satvAditi tatucchaM tAdRzasthale daNDyAdisAdhyake daNDatvasyeva jAtitvasyaiva sAdhyatAvakachedakatvAt anyathA tAdAtmyena jAtimatastAdAtmyena sAdhya - tAyAM jAtitve tAdAtmyena sattAdimadabhAvasyApi lakSaNaghaTakatayA'vyApterburuddharatvAt viSayitayA jAtimatassAdhyatAyAntajjJAnatve'pi sattAdimadabhAvasya lakSaNaghaTakatayA avyAptera zakya parihAratvAditi prAhuH || anyetu sAdhyatAvacchedakavyApaka niSTatvaghaTi tobhayAbhAvanivezamicchanti tannAtiramaNIyaM mahAkAlAnuyogikakAlikena ghaTatvaviziSThasya tAdAtmyena sAdhyatAyAM mahAkAlatve dharmmamAtrasyaiva sAdhyatAvacchedakatA ghaTakasambandhena sAdhyatAvacche* 8 " Aho Shrutgyanam" Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| dakavyApakatvAdavyApteH naca kAlikena gaganasyAvRttitve. viSayi. tayA gaganavadabhAvamAdAyAvyAptivAraNamiti vAcyaM svavRttivAcyA svavattAsambandhena ghaTatvaviziSTasAdhyakasaddhetAvavyApta1ruddharatvAta sAdhyatAvaccheyakapratiyogikalAdhyatAvacchedakatAghaTakasamvandhena vyA. pakatvAvevakSApi svavRttivAcyatvavattAsambandhana prameyaviziSTasA. dhyakasthalAvyAptyA heyA // yattu pratiyogitAvacchedakatAghaTakasambandhena yatkiJcitsAdhyAvRttidharmaniSThasAdhyatAvacchedakatAvyApakAvacchedakatvAnirUpitatvameva vAcyametannivezazca pratiyogitA. viziSTapratiyogivyadhikaraNahetusAmAnAdhikaraNAbhAvIyapratiyogitA bhavatIti vauzaSTyaJca svatAdAtmyasvAvacchedakatAghaTakasamvandhAva. cchinnayatkiJcitsAdhyanirupitavRttitvAbhAvavaddharmaniSThasAdhyatAvacche dakatAvyApakAvacchedakatvAnirUpitatvobhayasamvandhena yatkiJcitvanivezAnmahAnasIyavahnayanuyogikasamavAyena vAhnitvaviziSThAbhAvamA. dAya nAvyAptiH sAdhyatAvacchedakatAvyApakatvanivezAtprameyasAdhyatAvacchedakasthale nAvyAptiriti tanna samavAyena rUpatvaviziSTasAdhyakatajjJAnatve rUpatvapratiyogikasamavAyena rUpatvaviziSTAbhAvamA dAyAvyAptaH sAdhyAdhikaraNayatkiJcinnirUpitavRttitAnavacchedakadhamaniSTAvacchedakatvAnirUpitatvavivakSaNe cAvacchedakatAyAM pratiyogitAvacchedakatAghaTakasamvandhAvacchinnatvameva vivakSaNIyantathAca gu. NavAndravyatvAdityatra viSayitayA guNatvavadabhAvamAdAyAbAptiH pR. thivyAdirUpasAdhyAdhikaraNanirUpitapratiyogitAvacchedakatAghaTakasa. mvandhAvacchinnAvacchedakatAkavRttitvAprasiddhassAdhyAdhikaraNayatki: zciyaktipadenAtmana eva grAhAtayA tannirUpitatAzavRttitAnavacchedakatvasya guNatve viraheNa tAdRzadharmAntarAnavacchinnatvasya pratiyogitAyAntabhAvIyAyAM sattvAt yadi ca pratiyogitAvacche. dakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacchedakatvIyasvarUpasamvandhAvacchinnattitAvacchedakatvAbhAvo nivezyate tadoktadoSavirahe'pi sAdhyatA. vacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvanivezApekSayA na lAghavamuktAvacchedakatvIyasvarUpasamvandhAvacchinnAbhAvanivezAdare sAdhyatAvacche. dakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacchedakatvIyasvarUpasamvandhAvacchinnAbhAvasya vakSyamANasyaivAtilAghavamAlocanIyamiti dika // 0 // "Aho Shrutgyanam" Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlAkaH / rUpatvAdimato jJAnasyati jJAnatvamatra paricAyakamAtrantena rUpatva. ghajzAnAbhAvapratiyAgitAyAM sAdhyatAvacchedakataditarobhayAvacchinna. tvasattve'pi rUpatvavadabhAvasya pratiyogitAyAntadasattvAnna kSatiH samavAyAnyasamvandhena bhAsamAnasthollikhyamAnasyApi svarupato bhAnamaGgIkRtyAha rUpavAniti anyathA rUpatvavadvAnityeva brUyAt rUpasAdhyakasthale tadavacchedakatAyAnniravacchinnatvavirahAditi bhAvaH saMyogena vahnisAdhyake viSayitayA vahnivavabhAvasya yathAzrutapra. tiyogivaiyadhikaraNyAvarahAta samavAyena sAdhyatAyAmavyAptyanudhA. vanamiti bodhyam // avyAptiprasaGgAditi atra vaditvapratiyogi. kasamavAyena bahnitvaviziSTasAdhyakasthalAvyAptiprasaGgena pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTakanirUpakatAvacchedayatAyAM sAdhyatAvacchedakatAghaTa. kasambandhAvacchinnatvasya yathAzrutasya svavRttivAcyatvavattvasamba. ndhAvacchinnaghaTatvAdiniSThAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatvasya hetvadhikaraNe satvena pratiyogivyadhikaraNAbhAvAprasidhA pAribhA. Sikasya ca vivakSitumazakyatayA pratiyogitAvacchedakatAghaTaka. samvandhAvacchinnatvameva nivezanIyamiti viSayitayA rUpatvavadabhA. vasya pratiyogivaiyadhikaraNyasambhavAvyAptiprasaGgAdityarthe tAtparya miti // 0 // sakhaNDasya svarUpatobhAnAsambhavamatyupetyAha yadiceti rUpatvanyUnavRttijAtIti nyUnavRttitvaJca svasamAnAdhikaraNa tve sati svasAmAnAdhikaraNabhedapratiyogitAvacchedakatvam sAmA. nAdhikaraNyaJca tAdRzapratiyogitAnavacchedakakarmatvasaMyogatvAdeH sAdhyatAvacchedakatvavAraNAyopAdeyam sattvaguNatvayossAdhyatAvacchedakatvavAraNAya vizeSyadalam tayorjAtitvAnahIkArapakSe svabhinnatvameva vAcyam saMyogatadrUpAnyataratvAdivAraNAya jAtIti tAdA. tmyena jAtimatastAdAtmyena sAdhyatAyAM jAtitve sattAnyajAtimatastAdAtmyena sAdhyatAyAM satve ca laghusAdhyake'vyAptyupakSaNazca tAdAtmyena vyApyavyApakabhAvastha sarvAGgIkArAviSayatvAditicintyam // niravacchinnAvacchedakatveti etadabhidhAnantAdRzapratiyo. gitAnirUpitAvacchedakatAyAM sAvyatAvacchedakatAvacchedaketarAnavacchinnAvacchedakatvAbhAvaghaTitalakSaNAsattvasampAdanAya tallakSaNasyAviziSTasAdhyatAvacchedakasthalIyatvAditi svanyUnavRttijAtyAzrayaH "Aho Shrutgyanam" Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tvasamvandheneti idazca svasamAnAdhikaraNajAtimattvasvAdhikaraNatvA. dilaghusamvandhasyApyupalakSakatayAbhihitamiti bodhyaM yattu rUpatvanyUnavRttijAtimatvAnityAkArAnuguNyena tadabhidhAnamiti tanna tatsamvandhena rUpatvasya tathAtve rUpatvavatvAnityAkArasyaiva svahastitatvena prakRtAnuguNyasya svahRdayaikamAtravedyatvAt // anu. mitividheyateti pramAparAmarSajanyAnumitividheyatAvacchedaketyarthaH evaJcAnumityasambhavAdityasyApi pramAparAmarSajanyAnumityasambhavAdityarthaH nAto daNDAMze vyApakatAvacchedakatvabhramAddaNDAvacchi. RvidheyatAkAnumitisambhave'pi kSatiH kecittu salliGgakAnumitebhraM. mAtmakaparAmarSamAtrajanyatvaM siddhAntaviruddhaM kathamanyathA zayetvA. diliGgakavAcyatvAdyanumitessAdhyAbhAvavadavRttitvAdyavagAhibhramaparAmarSAtsambhave'pi sAdhyAbhAvavadavRttitvAdeAptitvAnaGgIkaraNaJci ntAmaNikRtAM ghaTata iti daNDAvacchinnavidheyatAkAnumitarebhAvAdya. thAzrutameva samyagityAhuH // pratiyogitAvacchedakatAnavacchedako yo dharmaiti idamupalakSaNAM daNDisaMyogasAdhyake tattaddANDasa. yyogAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakatAvacchedakatApacchedake pratiyogitAvacchedakatAvacchedakatAnavacchedakatvamapi vi. vakSaNIyam evambivakSAdhAraiva kecidityanenAmvarasasUcanavIjamvodhyam anumityApatteriti atha tAzAnavacchedakaM yaddaNDatvaM tadH viziSTAvacchinnasAmAnAdhikaraNyazAnaM daNDAvacchinnavidheyatAzA. lyanumitau kAraNaM tAdRzAnavacchedakadaNDatvAvacchinnasAmAnAdhikA raNyajJAnazca daNDatvAvacchinnavidheyatAzAlyanumitAviti sAmAnA. dhikaraNyAMze daNDAdeH pravezApravezAbhyAM sAmagrIbhedasambhavena nA. pattisambhava iti cenna svavRttivAcyatvavatvAdisamvandhena vahisamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvasya dhUmatve sattayA tadavacchinnadhUmasAmAnAdhikaraNyagrahAtsamavAyena tadavacchinnadhUmaviziSTasAmAnAdhikaraNyagrahAccAbhrAntasya vahniliGgakadhUmAnumitivAra. NAya vahniliGgakadhUrmAvaziSTAmumitivAraNAya ca yena samvandhena yasyAnavacchedakatvantena samvandhena tadavacchinnasAmAdhikaraNyasya vyAptaghaTakAvantAdRzasAmAnAdhikaraNyajJAnasya ca tena samvandhena tadavacchinnavidheyatAkAnumitau tAdRzasamvandhAtmakadharmAvacchina "Aho Shrutgyanam" Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlAkaH / vidheyatAkAnumitau ca kAraNatvamvAcyantathA cApatteravAraNAditi bhAvaH idantvavadheyaM yenasamvandhena yasyAnavacchedakatvantena tadava. cchinnasAmAnAdhikaraNyagrahastena samvandhena tadavacchinnavidheyatAkAnumitiprayojakaH tavizeSitatAdRzasamvandhAtmakadharmAvacchinnasAmAnAdhikaraNyagrahastAdRzasambandhAtmakadhamrmAvacchinnavidheyatAkA. numitiprayojaka ityabhyupagamenApattiriti didhikRtAndaNDatvAde. ssAdhyatAvacchedakatvAnudhAvanaM yadasti tadvizeSarUpeNa saMsargatvA. nabhyupagamena anyathA sAdhyatAvacchedakatAvacchedaketarAnavacchinnasAvacchinnAvacchedakatvIyasvarUpasamvandhAvacchinnatAdRzapratiyogitA. vacchedakatvAbhAvavivakSaNe doSAbhAvAttadanudhAvanamaphalaM syAditi // hetutAvacchedakAvacchinnAdhikaraNAtvamiti nanusattAtvAvacchinnAdhi. karaNatvasyApi hetAvacchedakAvacchinnAdhikaraNAtAtvAdravyaM viziSTasasvAdityatrAvyAptitAdavasthyaM vahnijJAnatvasAdhyakavahnihetau mahAna sIyavahnitvAvacchinnAdhikaraNatvasyApi hetutAvacchedakAvacchinnAdhi. karaNasvarUpatvAdavyAptizcetyato hetutAvacchedakatAtvAvacchinnapApsyanuyogitAvacchedakarUpanirUpitasvAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyo. gitAkayaryAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhAvacchinnavRttitAvadadhiH karaNatvannivezyamekatvAdaH paryAptyanabhyupagame ca svavRttitvasvanipitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvobhayasambandhena hetutAviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatvamvA vivakSaNIyaM vRttitvaJca svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvasamvandhena vaiziSTyaJca prAguktacatuSTayasamvandhena evaJca mahAnasIyavahnisAdhyake samavAyena mahAnasIyatvAvaziSTatve sati kAlikena vahninva. viziSTe saddhetau kAlikasamvandhAvacchinnamahAnasIyatvaniSThAvaccheda. katAnirUpitasamavAyasambandhAvacchinnavahnitvaniSTAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatvasya tAzarUpavRttinirUpakatAkAdhikaraNatve'pi na kSatiH atra tArNavahnijAtimadvahnihetukayostattajjJAnatvasAdhyakayossamavAyena bahitvaviziSTatve sati kAlikena vahnitvaviziSTahetukatajjJAnatvasAdhyake ca vahnitvAvacchinnanirUpakatvajAtyavacchinanirUpakatvavahnitvAvacchinnanirUpakatvasamavAyasamvandhAvacchinnavahnitva niSThAvacchedakatAkanirUpakatvanirUpitAdhikaraNatA AdAyAvyAptivAra "Aho Shrutgyanam" Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / NAya svavRtitvaghaTakavaiziSTya tayA svasAmAnAdhikaNyasvavRttitva svanavacchedakAnavacchinnatvasvAvacchedakasamvandhAvacchinnatvasambandhA. nA pravezaH evaM vahnihetuke tajjJAnatvasAdhyake tArNavahnitvAvacchianirUpakatvanirUpitAM jAtimadvahnitvAvacchinnanirUpakatAnirUpitAM jAtimaddhatuke tajjJAnatvasAdhyake jAtimadvahnitvAvacchinnanirUpaka. tAnirUpitAmvahnizAnatvasAdhya kavadbhihetau kAlikasambandhAvacchinna. vahnitvaniSThAvacchedakatAnirupitasamavAyasamvandhAvacchinnavahnitvaniSThA. vacchedakatAkanirUpakatAnirUpitAJcAdhikaraNatAmAdAyAvyAptivAraNA. yoktAnirUpitatvaghaTakavaiziSTyatayA svasAmAnAdhikaraNyasthAnava cchedakAnavacchinnatvasvavRttitvasvAvacchedakasambandhAvacchinnatvasamba ndhAnAM pravezaH tathA ca vahnimAndhUmAdityatroktanirUpakatAkAdhikara. NatvAprasiddhyA'vyAptistathA hi dhUmavAniti prAtyakSikapratIteraniyantritaviSayiNyA adhikaraNatvAvagAhitve'pi na tayA tAdRzA. dhikaraNatvasiddhistadviSayakatvenAnuvyavasIyamAnatAyAssandigdhatvA. ttadvinA tasyA anupapattivirahAca dhUmavAn paJcata ityanumite. niyantritaviSayiNyA adhikaraNatvAvagAhitvasyaiva virahAt na tayApi tatsiddhisambhavaH dhUmavAniti zAbdapratItirmatuvAdhi. karaNatvamavagAhamAnApyadhikaraNatve dhUmatvaviziSTannirUpitatvalasaM. gargeNa bhAsayantI na dhUmatvAvacchinne tatra pramANambhavitumarhati naca guNo guNakarmAnyatvaviziSTasattAvAnityasyAprAmaNyAya matuvarthAdhikaraNatve prakRtyarthabhAne'vacchinnatvena prakRtyarthatAvacchedakasyApi tatra bhAnamaGgIkAryamiti kathaM dhUmatvAvacchinnAdhikaraNa. tAndhUmavAnityAptazabdo na sAdhyaditi vAcyaM dhUmatvAvacchinnAdhikaraNatAyAM hi na no vizeSaH kintu tatparvate tatpIyAntara. sattve dhUmAsatve cAnyatra dhUmasadbhAve'pi ca svaviSayAdhikaraNatvamapramApayantyA tatparvatIyadhUmavAnitipratItyA tanmahAnasIyadha. mavAnityAdipratItyA ca siddhebhyastatparvatIyadhUmatvAdyavicchinnA dhikaraNatvebhyo'tiriktAyAM dhUmatvamAtrAvacchinnAyAM naca mahAnasI. yadhUmavAnidaM jJAnaM prakAritayA dhUmavaditipratItirapramA bhavantI. nAntareNa dhUmatvamAtrAvacchinnAdhikaraNatAM svadharmAtiraskariSya. tIti pramAtve svaprakAratAvacchedakamAtrAvacchinnAdhikaraNatavAnta "Aho Shrutgyanam" Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / bhavanIyA zAbdAtmikAyAM ca matuvarthe svaprakRtyarthatAvacchedakAzeSadhAvacchinnatvasyeva taditarAnavacchinnatvasyApi bhAnaniyamo'lokArya iti pramAtvameva saMyogena dhUmavAniti pratIto bhava. matvamAtrAvacchinnAmadhikaraNatAM sAdhayiSyati evaM dhUmavAnityAptazabdaHkathamakasmAduktazabdamaryAdAmatipatiSyati tathA ca nApalapituM zakyaM vivAdAdhyAsitamadhikaraNatvamiti vAcyamati. riktAdhikaraNatAkalpanAgauravapratipakSatarkasphUrtirviSayitayA dhUmavasvapratItivizeSapramAtvApattibhiyA viSayitAdisamvandhasthale vaimu. khyamAsAdayantyapi saMyogAdisthale pramAtvarIti zabdamaryAdAJca svavaza eva sthApayiSyatIti viSayitAsamvandhasthalIyapramAtvaza. rIre svaprakAratAvacchedakamAtrAvacchinnAdhikaraNatvasya pravezeSyanyatra tasyApravezAdviSayitAsthale matuvarthe svaprakRtyarthatAvacchedaka. dharmamAtrAvacchinnatvamAnaniyame'pyanyatra tadabhAvAJceti sAmAnya. dharmAvacchinnAdhikaraNatAyAmmAnAbhAvaH nacayamuktissidyasiddhibhyAM parAhatA pramANatvAvacchedena svatiriktadharmAnavacchinnatvasamva. ndhAvacchinnadharmaniSThaprakAratAnirUpitAdhikaraNatvaniSThavizeSyatAnirUpakajJAnajanakatAyA:pramAjanakatApratiyogikasvarUpasambandhAvacchi. nAbhAve prAguktavizeSyatAyAM pramAnirUpitatvAbhAve vA tAtparyyAt paramataprasaktAnuvAdena pratiSedhatvAddhetyAzayenAha yadyapIti idaJca prAcAmmate nokamuktAdhikaraNatvAbhAve'pi vakSyamANarItyA hetvadhikaraNatvanivezasambhavena noktalakSaNe kApi hAniriti prauDhiprakaTanAzayena vastutastu sAmAnyadharmAvacchinnAdhikaraNatAGgIkAra eva jyAyAn tathAhi pramAtvaM hi prakAratAviziSTaprakAratAkajJAnatvamevAnugataM vaiziSTyazca svAvacchedakAzeSasvAvacchedakamAtrAvacchi. nAdhikaraNatAvaniSThavizeSyatAkatvasvatAdAtmyobhayasamndhena tazca saMyogana dhUmavattvajJAne bhavadbhubhutsitAmadhikaraNatAM sAdhayadeva bhavi. Syati anyathA viziSTasattvasattvayoranatirekAdekaviziSTasattvanirU. pitAyA apyaparaviziSTasattvanirUpitatayA tayA ca viziSTasattAvattvavuddheH pramAtvaniyamAnirvAhAdadhikaraNatAnAM bhedAyAvacchedaka. bhedakalpane'pi tattatparvatIyadhUmAdebhinnamUrtikatayA tattannirUpi. tasvamAtreNa bhedasambhavAtparvatIyadhUmatvAvacchinnatvamapi na syA "Aho Shrutgyanam" Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatasvAlokaH / jAtyakhaNDeopAdhyatiriktatayA nAnavacchinirUpakatvasambhava itIyanahi rAjJAmAjJA naca nirUpakasya tatra svarUpato'bhAnAnna tatheti vAcyaM bhAsamAnadharmasya nirUpaka vizeSaNatvepyavacchedakatve mAnAbhAvAt atha pratiyogivizeSaNatayA bhAsamAnatAmAtreNa pratiyogitAvacchedakatvavannirUpaka nAvacchedakatvamapi syAdeva nirUpakavizeSaNatayA bhAsabhAnatayeti ceDUmonAstItipratItivaddhUmavAni - tipratItirapi pratiyogivizeSaNatayA bhAsamAne dhUmatvamAtre'va cchedakatvavat pratiyogitAyA nirupakatAyA avacchedakatvaM nirUpakavizeSaNatayAvagAhamAne dhUmatvamAtre kimiti kalpayet yadi ca dhUmatvasyAvacchedakatve dhUmatvAvacchinnapratiyogitAkamahAnasIyadhU mAbhAvasya parvvate satvena tatra dhUmo nAstIti pratIteH pramAtvavAra NAyaiva dhUmatvamAtra sthAvacchedakatvakalpanamiti cettadA tAdRzaprayojanasyAbhAvena dhUmatvAdiSvavacchedakatvakalpanamapi na syAttasmAdasati bAdhake sAmAnyato dRSTAnusAritvameva kalpanAyAmvAcyamiti pratItau viziSTasattAvattAvagAhinyAmadhikaraNatva'vacchinnanirU pakatAkatvasya dRSTatvena tatparvvatIyadhUmavAnityatrAvacchinnAdhikaraNatvAvagAhitvavadviSayitayA dhUmavAnityatra dhUmatvamAtrAvacchinnAdhikaraNa tvAvagAhitvasyApi STaSTatayA saMyogena dhUmavAnityatra dhUmatvamAtrAvacchi nAdhikaraNatvAvigAhitvamapi syAdeva evaM viziSTasattAvAnityayaM zavdo viziSTasattA tvAvacchinnAdhikaraNatAmbodhayatItitatparvatIyadhUmavA. nityapi tatparvvatIyadhUmatvAvacchinnAdhikaraNatAmvodhayeditivadviSayitayAdhUmavAnitizadhdo dhUmatvamAtrAvacchinnAmadhikaratAmvodhayatIti saMyogena dhUmavAnityapi dhUmatvamAtrAvacchinnAdhikaraNatAmvodhayadevaevaJca nAkaSsmAtpramAtvabhedakalpanAprasaktirbhavA matupassvaprakRtyarthatAvacchedakamAtrAvacchinnAdhikaraNatvavodhakatvaniyamirUpazabdamaryA. dAbhaGgaprasaGgo'pi naca prakRte gauravarUpavAdhaka sadbhAvAdasati vAdhake ityanupapannaM syAditi sAmAnyanidarzanena tAvadevakalpayaM gauravAdikaM prasajyata iti tAdRzadhUmatvAvacchinnatve 'dhikaraNatA yAM svIkRte'pi nAtiriktAdhikaraNatAprasaktirdhUmatvamAtrAvacchinnatve cAtiriktAdhikaraNatvaprasaGga iti gauravamiti tanna kalpyamiti vAcyam anekAdhikaraNatAsu dhUmAnitipratItiviSayatAsambandhakalpa yatra 64 " Aho Shrutgyanam" Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| 65 nApekSayAtiriktAdhikaraNatAkalpanAyA eva laghutvAt sAmAnyAbhAvA. tiriktAvayavyAdisvIkartRbhiraparizameva lAghavAdikamaGgIkRtamanyathA tattatsiddhirapi teSAna syAdvizeSAbhAvakUTAvagAhitvasya vilakSaNasaMyogavadavayaviSayakasvasya ca sAmAnyAbhAvapratItighaTAdipratI. tyossambhavAtpratibadhyapratabandhakabhAvAdestattaddharmAtiriktadharmAnava. cchinnapratiyogitvasambandhAvacchinnaprakAratvAdighaTitarUpAdibhirabhA* vavattAbodhapramAtvasya taddharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavattvAvacchi. mAnuyogitAkapAptikasaGkhyAvacchinnavadvizeSyatAkaprakAratAkatva. rUpatvAzca doSAsambhavAdityalampallavitena // 0 // tathApi hetutAvacchedakIbhUtadharbha ityAdi atrAdhikaraNatAtrayaM hetutAvacchedakasambandhAvacchinnaM hetutAvacchedakAzrayatvamavacchedakatAdvayaJca hetutAvacche. dakatAghaTakasambandhAvacchinnaM grAhyam tena kAlikena dhUmAzrayahadaniSThAdhikaraNatAnavacchadakatvAdhikaraNatAvacchedakatvobhayAbhAvasya dhUmasve satve'pi nadasya hetvadhikaraNasvaprasaGgaH navA zAnAbhAvaviSayakajJAnatvasAdhyakajJAnAbhAvahatukasaddhetI hetutAvacchedakazAnAbhAvatvasya svAzrayaghaTobhayavizayakazAnaniSThapratiyogitvasambandhAvacchintrAdhikA raNatAnavacchedakatvaghaTitobhayAbhAvasattvenoktajJAnasya hetvadhikaraNatve'pyanyAptiH naca viSayitvasambandhAvacchinnAdhikaraNatAvacchedaka. vakalpaspabhUmasye sarakhenobhayAbhavasya dhUmatve virahAtvadhikaraNatvA. prasijA vahimAnadhUmAdityatrAvyAptiH evaGkAlikena dhUmatvAzrayAdhikaraNatvasya hade sattve'pi na tasya hetvadhikaraNatvaprasaGga evaM viSa. yitayA valihetuke kAlikena vahnitvaviziSTaviSayakajJAnasya na tatpra. saGgaH samavAyena dhUmahetukasthale viSayitvasambandhAvacchinnadhUmatvani. zavacchedakatAkanirupakatvamAdAya na hetvAdhikaraNatvaprasaGga iti atha vahihAnatvasAdhyake vahnau sakhetI hetutAvacchedakavahnitvasya svAzraya. mahAnasIyavAhaviSayakazAnaniSThamahAnasIyavahnitvAvacchicAdhikaraNa* tAnavacchedakatvaviraheNobhayAbhAvavattvena tajjJAnasya hetvadhikaraNatvA. patyA avyAptiriticaMdana kocit hetutAvacchadakatAtvAvacchinnapratiyogitAkapAtpyanuyogitAvacchedakarUpe svAvacchinnAzrayAdhikaraNayaniSThAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAnava. cchedakatvAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyApsyanuyogatAvacche "Aho Shrutgyanam" Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatacAlokaH / dakatvobhayAbhAvassa eva hetvAdhikaraNatvena vivakSita iti nAvyAptiH manvatra dravyaM guNakarmAnyasve sati satsvAdityatrAvyAziguNakarmAnyatvavaiziSTayasattAtvagatadvitve svAvacchinnAzrayAdhikaraNaguNaniSTAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAnavacchedakatvasattve pi tAdRzAvacchedakatvaviraheNobhayAbhAvasastrena guNasyApi hetvAdhikaraNatvAt guNakamanyatvaviziSTasattAvAnitipratIto gharavRttitvavi ziSTaviziSTasattAvAnityAdipratItyanurodhena klRptaghaTavRttityAvezi STaviziSTasattAtvAdyavacchinnAdhikaraNatAvyaktInAmeva viziSTasattAtvA. 66 vacchinnAdhikaraNatAMtvana viSayatvAdviziSTasattAtvamAtrAvacchinnAdhikaraNatve mAnAbhAvAditi yadatra ghaTavRttitvaviziSTaviziSTasattAvAni. tipratItau ghaTavRttitvaviziSTasattAvAnitipratatyinurodhena klRptaghaTavRttitvaviziSTasattAtvAvacchinnAdhikaraNataiva viSayaH tasyAzca guNakamanyatvaviziSTasattAtvAvacchinnAdhikaraNatvAvagAhinyAnna viSayatvasambhavaH natroktapratItirbhiruvakAMze bhAsamAna guNakarmAnyatvavaiaurI dhUye'pyavacchedakatvAvagAhinIti vittayadharmmAvacchinnAdhikaraNatatvasyoktAdhikaraNatAyAmbiraheNa na tasyAstaspratItiviSayatvasaMbhava iti vAcyaM lAghavenApattyAdiviraheNa coktapratIterguNakarmAnyatve'vacchedakatvAvagAhityAkalpanAdityuktaviziSTasattvahetuke nAvyAptissambhavatyapi tu dravyaM ghaTavRtti sattvAdityatrAvyAptiH guNasya ghaTavRttitvasattAtvagatadvitvAvacchinnAzrayAdhikaraNatvAt tadvitvasyAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAnavacchedakatvAcca ghaTavRtti sattAvAnitipratIto tadUrghaTavRttisattAvAnityAdipratItyanurodhena klRptatadUrghaTavRttisattAtvAvacchinnAdhikaraNatvAdereva ghaTavRttisattA. svAvacchinnAdhikaraNatAtvena viSayatvAditi prAjJajAtIyairucyate ta dagrAhyamasatkalpatAyAstasyAgre sphuTatvAditi cenna svAvacchinnAnuyo* gitAkapatikAvacchedakatA nirupakatAkAdhikaraNatvasya vivakSitatvAt tAdRzasya tadghadavRttisattAtvAdyavacchinnAdhikaraNatvasya guNe virahAta naca dravyameva natu guNAdirityAdigranthe guNasyAdhikaraNatvavirahaprayojakatayA viziSTattAtve tAhazAvacchedakatvadvaya sa tvapradarzanamasaGgataM guNasya prAguktasvAzrayAdhiraraNatvavirahAditivAcyaM tadgranthasya yathAzrutAbhiprAyakatvAt yatoviziSTasattAtvaM guNaniSThAdhi " Aho Shrutgyanam" Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / karaNatAvacchedakamato na guNAdirthyato dravyaniSTAdhikaraNatAvacchedakamato dravyamadhikaraNamityarthatAtpayryakatvAdvA yattu ghATAnyatvaviziSTaprameyAvacchinnAdhikaraNatvasya dhUmatvagataikatvAvacchinnAnuyogitAkapatikAvacchedakatAkatayA tadzrayatvasya hadAdau sattvena vahnimAndhUmAdityatrAvyAptiriti tatra prameyatvAvacchinnAvacchedakatAka paryAptya nuyogitAvacchedakatvasya pramayatva eva kalpanAdghaTAnyatvaviziSTadhUmatvAdyavacchinnAdhikaraNatvavyaktInAmeva viSayatvAzceti doSAsambhavAt // nava mahAnasIyasAdhya ke samavAyena mahAnasIyatvaviziSTatve sati kAlikena vahnitvaviziSTatAvavyAptiH kAlikasambandhAvacchinnama 67 hAnasIyatvaniSThAvacchedakatAkavahnitvaniSThasamavAyasambandhAvacchinnAvacchedakatAka nirupakatAkAdhikaraNatvasya parvate'pi satvAt kAlikena mahAnasIyatvaviziSTavahnimAnitipratItau parvatIyatvaviziSTatAhazavahitvAvacchinnAdhikaraNatvAdeH kaluptasyaiva viSayatvAt samavAyena mahAnasIyatvAvaziSTatve sati kAlikena vahnitvaviziSTavAnitipratIto tattanmahAnasIyatvaviziSTatAdRzavahitvAvacchinnAdhikaraNatAnAM klRptAnAM viSayatvAditi vAcyaM svanirUpitAvacchedakatAvattvasambandhena hetutAvacchedakatAtvavyApakatvasyoktAdhikaraNatAyAM vivakSi satvAdavacchedakattAvattA ca svAvacchedakasambandhAvacchinnatvasvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena bodhyA naicavamuktAdhikaraNatAyAM tAthApayatikAvacchedakatAkatvanivezanaM vyarthamiti vAcyaM guNAmyatvaviziSTasatvasya hetutAvacchedakatve dravyAnyatvaM viziSTasattAniSThAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatvamAdAyAcyA tevIraNIyatvAt na caivamapi vahritvaviziSTajJAnatvasAdhake samavAyena vahritvaviziSTahetuke kAlikasambandhAvacchinnasamavAyasambandhAvacchinnavahnitvaniSThAvacchedakatAkanirUpakatAmAdAyAvyAptiH vahnitve dvividhAcaccheda svastha sakhe'pi tadvataikatvasyaiva tAdRza nirUpakatAvacchedakatAparyAptyanuyogitAvacchedakatvAditi vAcyamavacchedakatAbhede vilakSaNApekSA buddhiviSayarUpasya vahnitvamAtre'pi tAdRzanirUpakatAvacchedakatA paryAptyanuyogitAvacchedakatvena dvitvasya svIkArAttArNavahnitvavahnitArNatvagata dvitvayorivAvacchedakatvavailakSaNyena bhedavaditi vadanti paretu prakRtahetutAyA svavRttinirUpakatAkAdhikaraNatAvadya "Aho Shrutgyanam" Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / yadupAdeyaM niSThAdhikaraNatAnirUpitAna rUpakatAvadanyatvAdhikaraNatAnirUpakatAvazvobhayAbhAvavasvamasti sa eva hetvadhikaraNapadArthatvena vivakSi taH nirUpakatAvatA ca svavRttitvasambandhena svavRttitvazca sarve svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvasambandhena vaiziSTyazca svasAmAnAdhikaraNyasvAnavaccheda kAnavacchinnatvasvAva cchedakasambamdhAvacchinatvasvavRttitveSu yadupAdeyaM tatsambandhena tathA ca na kopi doSaH sambandhavyAvRttistu prAyazo viSayitvasamvandhena hetutAsthale'vyAptivAraNarUpAnusandheyeti evaJcakatvAdeH paryAptyanabhyupagame'pi na kSatizaMvA vahnityamAtragata dvitvAbhAve'pi cokadoSa iti prAhuH // idantu bodhyaM vyAptijJAnasya kAraNatA ca nokobhayAbhAvAdiviSayitAghaTita rUpeNa kintu hetutAvacchedakAvacchinnaviSayitAnirUpitAdhikaraNatvaviSayatAnirUpitAdhikaraNaviSayatAnirUpitavRttitvaviSayatA ghaTirUpeNaiva tathaiva vyAptijJAnasyAnumitikAraNasyAnuvyavasIyamAnatvAt dhUmavadvRttyabhAvapratiyo. 68 gitAnavacchedakatvagrahe dhUmavattvasya dhUmatvAvacchinnAdhikaraNatAtvenAvagAhanamviSayitayA dhUmavadRtyabhAvapratiyogitAnavacchedakatvagrahe ca dhUmatvetaradhamAnavacchinnAdhikaraNatAtvena dhUmavattvasyAvagAhanAnna pra mAtvasyAnupapattiH uktobhayAbhAvasya zabdAnugamAnurodhena vyAptieva hetvadhikaraNatvaparicAyakatayA praveza iti // // athAnayorekamanusRtya vicAraprasaGgaH tatra svAvacchinnAnuyogitAkaparthyotikAvacchedakatA kanirUpakatAkayaniSThAdhikaraNatvaM tAdRzAvacchedakatAkAdhikaraNatAvadyaniSThAdhikaraNatvApekSayA laghubhUtaGkRto na nivezitamiti paryyanuyoge pratividhAnamucyate kaizcit tathAhi tAdRzAdhikaraNatvasya yatpadArthaparicAyakatayaiva pravezenAbhAva koTA pravezAdasmatpakSa evaM lAghavaM yuSmatpakSe ca tAdRzAvacchedakatAkanirUpakatAkatvasya paricAyakatvasyAsambhavAt parvatAdiniSThata'dadhikaraNatAghaTito bhayAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya lAghavena pratiyogyaMze bhAsamAne tadadhikaraNatAghaTitobhayatvasyaiva kalpanIyatayA parvatAdInAM tAdRzobhayAbhAvapratiyogitAnirUpita paramparAvacchedakatvarUpatvadhikaraNatvAnupapatteriti tanna mahAnasAnuyogikasaMyogena dhUmadetuke mahAnasaniSThamahAsAnuyogika saMyogasambandhAva lakSaNa " Aho Shrutgyanam" Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| cchimmAdhikaraNatvaghaTitobhayAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasya mahA. nasavRttitvAghaTitobhayatva eva kalpanIyatayA mahAnasasya hetvadhi. karaNatvAnupapatyA gurudharmasya pratiyogitAvacchedakatvAGgIkAreNevaitaduktirityasyAvazyavAcyatvAttAdRzAbhAvIyaparamparAvacchedakatAvada. dhikaraNatvasyaiva vA vivakSaNIyatvAditi atra vadanti dhUmavAnitipratIto na parvatIyadhUmatvAdhavacchinnAdhikaraNatvAdeviSatvaM kintu dhamatvAzrayanirUpitAdhikaraNatAtvenatatopyavazyaklapteSu tattaddhyaktinirUpitAdhikaraNatveSveva tathA ca dhUmatvagataikatvAvacchinnAnuyo. gitAkaparyAptikAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatvAprasiddhassvAvacchinnAzrayAdhikaraNatvameva vivakSaNIyanaca dravyaM dhaTavRtti sa. sthAdityatra prAguktarItyA'vyAptiriti vAcyaM taddhaTavRttisattAvAnitipratItau tavRttisattAtvAvAcchannAdhikaraNatvasya tadRsisattAvAnitipratItyanurAdhena klaptasya viSayatvAtprayojanAbhAvena ghaTatve'vacchedakatvAkalpanAt tadadhikaraNasvasya ghaTavRttisattAvAnityatra viSaya. vAsambhavAnnaca taghaTavRttisattAhetuka pavAvyAptiriti vAcyaM hetutAvRttiyatkiJcidabhAvapratiyogitAvacchadakatAviziSTahetutAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpasAmAnyasyaiva vivakSiA tatvAt vRtitvaJca svAvacchedakatAtvAvacchinnaparyApsyanuyogi. tAvacchedakarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkatyasa. mbandhena vaiziSTyazca svasAmAnAdhikaraNyAdinA bodhyantathA ca hetutAnirUpitaghaTatvaniSTAvacchedakatAyA uktAvacchedakatAvaiziSTayaviraheNa sAhazAvacchedakatAtvAvacchinnaparyApyanuyogitAvacchedake tadavyaktivRttimuttAtvAvacchinnAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasattvAnna paTAdInAmadhikaraNatvaprasanaH sAmAnyapadapravezAtghaTavRttisattvAbhAvapratiyogitvamAdAyaitadghaTasya na hetvAdhakaraNatvaprasaGgaH evaMca svAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikA. vacchedakatAkAdhikaraNatvapraveze'pi taddhaTavRttisattvahetuke tArazAdhikaraNatvAprasiyA doSatAvasthyana tatsthalIyadoSavAraNaprayojana. katvasya tatrokto nigRhIta eva vaktA syAt naca kamvugrIvAdimakhetu. ke'vyAptiH pratiyogyaMze bhAsamAnasyavAtiprasaGgAdhanApAdakasyApyava. chedakatvAbhyupagamAt atha pratiyogyaMze'bhAsamAnasyApyavacchedakaH "Aho Shrutgyanam" Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tvantadoktAvyAptInAmvAraNAya gurudharmasyApi nirUpakAMze bhAsamA ! nadharmmamAtrasya cAvacchedakatvamaGgIkAryantatra viziSTasattva hetu ke gha vRttitvaviziSTaviziSTasattAtvAdyavacchinnAdhikaraNatvAvagAhitayA ziSTasattAvAnitipratItyupapAdanasya zakyatayA prAguktarItyA'vyApti vAraNAya svAvacchinnAdhikaraNatvaniveza Avazyaka iti cetparvvatIya 70 tyAdiviziSTaghUmatvAvacchinnAdhikaraNatvetyAdigranthAnurodhenoktAnyAsonAmvAraNAya ca kimityanatiyuktikapakSa Azriyate dravyameva natu guNAdirityAdipranthasvArasikArthasiddhaye uktadoSANAnnirA sAyaca yAca pratItiradhikaraNatAnirUpakAMze bhAsamAnadharma syAvacchedakatvaM vinA nopapadyate sAvacchedakatvantatrAvagAhamAnAtatsaMsargatayA paryAptimevAvagAhate avacchedakatvAvagAhyatyantAbhAvapra tItivadyannirUpakAMze - bhAsamAnadharme abacchedakatvaM vinApyupapadyate tasyA avacchedakatvAvagAhitvasyApyaprAmANikatayA paryAptyavagAhi tvantu svatarAmaprAmANikaM dhvaMsapratItivattathAsati parvatIyadhUmavAnitya dipratIto parvatIvadhUmatvAvacchinnamadhikaraNatvantAdRzadhUmatvAzrayani rUpitamadhikaraNatvambA viSaya ityanyadetat dhUmavAnityatra tu dhUmanirU tAdhikaratatvasyaiva viSayatvaM viziSTasattAvAnityasyA avacchedakatvA vagAhitvasvinAnupapannAyA viziSTasa ttAtvaparyAptAvacchedakatvAvagA hitvameva gurudharmAvacchinnAdhikaraNatvamapisvIkriyata evoktagranthe avacchinnapadamAzrayaparameveti na tadganthasyAsaMgattirityetatpakSa eva tataH sayuktirAzrayitavyastatra na bahutarakusRSTikalpanAvakAzopIvi gRhANa evaMca samabAyena rUpAdihetuke rUpatvanirUpitasamavAyAvacchi nAdhikaraNatAvacchedakasyAprasiddhyA avyAptiH syAditi tAdazAdhi karaNatAvanniSTatvenAdhikaraNatApravezastathAca tAdRzaviziSTasattAdyavacchinnAdhikaraNatAvacchedakatvasya prasiddhyA nAvyAptiH vizeSarUpeNa saMsargatA nAGgIkriyata evotyAzayaH yadvA yatpadArthe svAvacchinnAtha. yanirUpitAdhikaraNatvasyAdhikaraNatve ca tadRtitvasyoktyA svAnayAvacchinnanirUpitatvamevavivakSitaM tAdRzyA coktibhaGgyA cintAmavi dIdhityAdAveva bhavitavyannAnyatratyatra vizeSaM nAvakalpayAma iti mArmika etena svAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkapratiyogitA kahetutAvacchedakasambandhAvacchinnayanniSTAdhikaraNatvaM vivakSaNIyaM tA "Aho Shrutgyanam" Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / 71 tApa vAMhemAndhUmAdityatra hRdasya hetvadhikaraNatvavAraNasaMbhavAt yatpadArthe svAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvachedakatAka nirUpakatAdhikaraNatvanna vAcyamityapi samAhitam // 0 // atha viziSTAmAvamupekSyobhayAbhAvanivezanaM kathaM kRtamiti na vAcyam mahAnasAnuyogikasaMyogena dhUmahetukasaddhetau viziSTAprasiddhyA'vyApyApatteriti nanu hetutAvacche dakagatarUpe tAdRzayanniSTAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatAtvAvacchi aparyAptyanuyogitAvacchedakatvAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatAtvA vachinna paryAptyanuyogitAnavacchedakatvagata dvitvAzrayAdhikaraNatvaM sa eva hetvadhikaraNapadArtha ityeva vAcyaM lAghavAt naca viSayitayA vahnayadihetuke viSayitva samvandhAvacchinnAdhikaraNatAvacchedatAparyApyanuyogitAnavacchedakatvAprasiddhyA'vyAptiriti vAcyam ghaTatvaarat tatsaulabhyAt ghaTatvaniSTAnuyogitAvacchedakatvasya tadekatve tadyaktitve vA kalpanIyatvAdanyathobhayAbhAbakalpe'pi nityajJAnAnuyogika viSayitAsambandhana ghaTahetuke nityajJAnaniSThAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAnavacchedakatvAprasiddhyA'vyAptiH syAditi cennAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvAbhAvasya gaganAbhAvarUpastha vahnityagataikatvAdI dvitvena sattayA viSayitayA vahnihetukasaddheto mahAnasIyavahniviSakajJAnasya hetvadhikaraNatvApatteH tAdRzAbacchedakatAtvAyacinAdhikaraNatthatAdRzA bhAvatvAvacchinnAdhikaraNatvagatadvitvAzrayA dhikaraNatvavivakSaNepyuktazeSatAdavasthyameva tAdazAdhikaraNatAyA api gaganAbhAvaniSThAyA adhikaraNAtmakatvena gaganAbhAvAtmakatayA dvitvena tadadhikaraNatAyA vahitvagataikatve satvAt ubhayAbhAvaniveze ca tatkoTau tAdRzAvacchedakatva tAdRzAvacchedakatvAbhAvayostatvanaiva pravezena tayoradhikaraNatvarUpatvena doSasya na saMbhavaH ubhayAbhAvasya gaganAbhAvAdirUpatvepyubhayavati tAdRzAbhAvatvena sa. svAyogAzca tatpraNAlyA api na tatsaMbhava iti / vastutastu tAdRzadvayavRvRttitvapraveze ghaTaghaTAnyagattadvitvasya tAdRzobhayavRttitayA tadAzrayatvasya rUpamAtre satvena viSayitayA vahnayAdihetukasthale mahAnasI. yavahniviSayakajJAnAderapi hetvadhikaraNatvaprasaGga iti tAdRzadvayamApravRttidvitvavivakSaNe ca mAtrArthapravezenobhayAbhAvApekSayA gauravapra " Aho Shrutgyanam" Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 siddhAntalakSaNatattvAlokaH / saGga iti sUkSmamIkSaNIyamiti // 0 // atha yadvatyabhAvapratiyogitAna ghacchedakaM hetutAvacchedakaM tasyaiva hetvadhikaraNarUpatvambAcyamuktobhayAbhAvApekSayA laghutvAt yattitA ca svapratiyogimatvagrahaviro. dhitAvacchedakasambandhena grAhyA tena kAlikena dhUmAbhAvasya parvatAdivRttitve'pi na kSatiH gaganAbhAvabhedAdihetukasthale hetvabhAvasya gagabhAnAbhAvarUpasya hetvadhikaraNavRttitve'pi gaganAbhAvabhedAbhAvatva sya tadRttitAnavacchedakatayA yattitAvacchedakAnuyogitAviziSTapra. tiyogitAnavacchedakatvavikSAyAnna doSaH vaiziSTamaMca svanirUpitatva svaniSThAniyogitAnirUpitatvobhayasambandheneti cenna vRttyaniyA. makasya pratiyogitAnavacchadakatve tana hetutAyAM hetutAvacche. dakasambandhAvacchinnapratiyogitvAprasiddhaH vivakSaNiyaM ca hetutAvacchedakasambandhAvacchinnameva pratiyogitvaM sambandhAstarAva. cchinnahetvabhAvasya hetvadhikaraNavRtteH pAribhASikahetutAvaccha. dakasambandhAvacchinnatvaM ca hetutAvacchedakasambandhAvacchinna. pratiyogitvAprasiddhaH sambamdhAntarAvacchinnahetvabhAvapratiyogitve ca pAribhAkasya virahAdvRttiniyAmakasambandhena saddhatI sA. dhyAnadhikaraNasya hetvadhikaraNatvAparayA vivakSitumazakyam svAzrayAdhikaraNatvasya yatpadArthavizevaNatve'pi viSayittvAdinA vR. syaniyAmakena vahihetuke mahAnasIyavahniviSayakazAnasya hetvadhikaraNatvaM durvArameva atha vRnyaniyAmakasya bhedapratiyogitAvacchedakatA. vacchedakatAyAssarvAnumatatvena yadRttibhedaprAtayogitAnirUpitahetu. tAvacchedakasambandhAvacchinnAvacchedakatAnavacchedakatvameva vivakSitamiti cet / hetupratiyogikasya hetutAvacchedakasambandhatve tvadhikaraNavRttitAdRzamabhedAprasiddharavyAptistadvAraNAya hetutAvacchedaka. sambandhAtiriktasambandhAvacchinnatvahetutAbyApakatvobhayAbhAvaniveze. na lAghavaM kiJca prameyadhUmAdihetukasthale gurudharmasya pratiyogitAnavacchedakatve hadAdInAmapi hetvadhikaraNatvApattiH pAribhASikA. vacchedakatvavivakSaNe ca tatparyAlocane'tIva goravam pratibhAti ata eva hetutAvacchedakagatarUpe svAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkanirUpakatAkasambandhitAvadvattibhedIyapratiyogitAnirUpita-pa. raparAvacchedakatAvatpratiyogitAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyo. "Aho Shrutgyanam" Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatacyAlokaH / 73 gitAnavacchedakatvaM th eya hetvadhikaraNapadArthaH bhedazca hetu tAvacchedakasambandhAvacchinnaM-yatpratiyogitAvacchedakAvacchinnasamba* ndhitvaM tadavacchinnapratiyogitAkaH evaMca kapisaMyogAdihetukasaddhetau hetvabhAvasya tadvadbhedasya ca sAdhyAdhikaraNavRttitve'pi na kSatiH uktasambandhitAvadyaktibhedakUTasyaivAtra pravezAt naca vivayitayA prameyavahnihetuke saddhetau prameyamahAnasIyavahniviSayakajJAnasya hetvAkaraNatvaprasaMga H viSayitvAdInAM vRtyaniyAmakatvena pratiyogitAnavacchedakatayA prameyavahnitvAvacchinnapratiyogitvAprasiddhiriti vAcyam yatpratiyogitAvacchedakatAvacchedakadharmAvacchinna samvandhitvasyaiva vi. vakSitatvAt prameya mahAnasIyavahniviSayakajJAne viSayitayA prameyava. himadbhedasya sattvena tasya hetvakSikaraNatvAsaMbhavAt pratiyogitAvacchedakatAvacchedakAvacchinnatvaM ca paryAptighaTisvAcpamanyathA mahAnasIyavahniviSayakajJAnasya vahnimadabhAvapratiyogitAvacchedakatAvacche. dakavahnitvAvacchinnamahAnasIyavahnisamvandhitAvazvena vahniviSayakazA nasya ca mahAnasIyavahnimadbhAvapratiyogitAvacchedakatAvacchedakavahnitvAvacchinnasamvandhitAvatvena viSayitayA vahnihetuke mahAnasIyavahnihetuke cAvyAptyApatteH pavaMca dhUmavadbhedapratiyogitAvacchedakatAvacchedakAvacchinnasamvandhitvAprasiddhyA yatpratiyogitvena tasyAnupAdeyatayA dhUmahetukasthale hadAdInAM hetvadhikaraNatvavAraNAya svAvacchinnAnuyogitA paryAptikAvacchedakakatAkasamvandhitAvattvaM svAzrayAvacchinnavasvaM vA yatpadArthe vizeSaNamAvazyakamiti parAstam dhUmapratiyogikasaMyogena dhUmahetukasthale'vyApteH yattu hetuvacchedakasambandhAvacchinna samvandhitvI yasvarUpeNa sambandhitvAbhAvo nivezya iti noktadoSaH naca dhUmatvAvacchinnavivayitvAdisambandhAvacchinnasamvandhitvasya prasiddhatayA hetutA vacchedakasambandhAvacchinnasambandhitApratiyogika svarUpeNa tadabhAvasya parvatAdiSu sattayA dhUmavadabhAvapratiyogitvasya yatpadenopAdeyatvAddhUmahetu hetvadhikaraNatvAnupapattiriti vAcyaM hetutAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya paryAptaghaTitasya sambandhitAyambizeSaNatvAditi ta. tucchaM sambadhitvAtyantAmAvaniveze kapisaMyogahetuke'yAseranivArya - tvAduktasambandhitvasyApyavyApyavRttitvena hetumati tadabhAvasya satvAt vivayitAtvakAlikatvAnyatarasambandhAvacchinnavahitvAva 10 "Aho Shrutgyanam" Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 siddhAntalakSaNatattvAlokaH / cchinnasambandhitvamAdAya viSayitayA vahnihetuke mahAnasIyavahiviH SayakajJAnAderadhikaraNatvaprasaMgAt mahAkAlAnuyogikakAlikena gha. TAdihetukasthale mahAkAle tAzasambandhitvAbhAvasyAsatvena mahA. kAlasya hetvadhikaraNatvAnupapatteH tadvAraNAyAyAsazca gurutvAdviphalA yAsaMkariSyatItyalanteneti dhyeyam nanu vyApakatAvacchedakatvarUpAbhA. vapratiyogiyAvacchedakatvena hetureyopAdeyo natu hetvadhikaraNatvaM ta. thAca hetvadhikaraNatvasya lakSaNAghaTakatayA tadvicAro'rthAntaragrasta iti cedyadi viziSTasattAvAnitipratIterviziSTasattvasya guNe satta. yA tatrAprAmANyAya viziSTasattAtvAvacchinnAdhikaraNatvAvagAhitve viziSTasatAvAnnatipratIterapi viziSTasattAtvAvacchinnAdhikaraNavAvacchinnabhedAvagAhitvantadA viziSTasattAvatyabhAvapratiyogitAnava. cchedakamiti pratItarepi viziSTasattAdhikaraNatvAvagAhitvamevati noktapratItisiddhAbhAvasya hetutAvacchedakAvacchinnAvacchedakatAkapra. tiyogitAkAbhAvatvamiti viziSTrasatve hetAvavyAptana tasya lakSaNagaTakatA yadyapi viziSThasattA nAstItipratIto viziSTasattAbhAvasya bhAsamAnatve'pi tasya pratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatayA vita rodhitvakalpanAhuNe pramAtvasyoktapratIteriva viziSTasattAvAnnetipratItapi viziSTapsattAtvAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkabhedA. vagAhitve'pi tasya pratiyogitAvacchedakatAvacchedakIbhUtadharmAvacchi. prAdhikaraNatayA virodhitvasvIkArAtpramAtvaM guNe'pyupapadyata iti viSamodRSTAntastathApi viziSTasattAvadvattyabhAvapratiyogitAvacchedakabhedasya tAdRzAvacchedakatAtvAvacchinnAdhikaraNatayaiva virodhitvenatatkauTo viziSTasattAtvAvacchinnAdhikaraNatvasyApraviSTatvAtpraviSTasya viziSTasatvasya guNasAdhAraNatvAduktAdhikaraNatvasya dravyatvatve sa. sayA'vyAptirduruddharaiva yatra viziSTasattvaM sAkSAdavachedakaM tatraiva hi virodhanirUpakatayA tadadhikaraNatvaM vyavasthitaM prakRte ca tAdRzAvacchedakatvasyaiva pratiyogitAvacchedakatvena tadavacchedakAvacchinnAdhika. raNatAyA eva virodhanirUpakatvaM tatra ca viziSTasattAtvAvacchinnAdhikaraNatA kathazcinAntarmavatIti sUkSmamIkSaNIyam kecitvabhAvavuddheviziSTavaiziSTyAvagAhitvena dhUmamavadvattyabhAvapratiyogitAvacche. dakatvannAstItivuddhe--matvaviziSTavaiziSTyAvagAhitayA bhramatvApatyA "Aho Shrutgyanam Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatayAlokaH / 75 na tato'siddhiH tadviziSTavaiziSTyAvagAhitvaM hi tadgatarUpavRttinirUpa. katAkAdhikaraNatvAvagAhitvameva mahAnasIyavAhniviSayakajJAnambahnimadvahnivivayakamAnammahAnasIyavahnimadityanayoviziSTavaiziSTyAvagAhi. noranyathA'prAmANyAnupapatteH dhUmavAnitipramAyA na dhUmatvaviziSTavaiziSTyAvagAhitvaM yena dhUmatvagataikatvavRtyadhikaraNatvasiddhissyA. ttatraiva hi viziSTavaiziSTyAvagAhitvaM yatra viziSTavaiziSTyAvagAyupalakSitavaiziSTyAvagAhinoH pramAtvApramAtvayorvizeSopalabdhiriti vadanti bhavanti te viziSTavaiziSTyAvagAhimaryAdAnAtizeta iti niyamatAtparyAnabhijJAH vyaktIbhaviSyati hi tadarthaH pRthivIsamavetatvasyopalakSaNatayA pratiyogitAvacchadakatvopapAdanAvasare bhavatu vA dhUmatvAvacchinnAdhikaraNatAvagAhitvanoktapratItabhraMmatvantAvatApi tayA dhU. matvAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvasiddhau kimbAdhakamA. kalayantIti na vidmo vayaM dhUmAsattvanivandhanabhramatvasyaiva hi tAdRzAthabAdhakatAyAM nyAyyatvAt tatraiva hi viziSTavaiziSTyAvagAhitvami. tyAdi yaduktantena jAnImahe na dRSTantaiohitopaNISAdhikaraNantatrahi viziSTavaiziSTyAvagAhitvasyautsargikatvaM vyavasthApitamanubhUyate'pi ca tadAnImaraktasya daNDasya sattve'tra raktadaNDo'stItivAdinaM prati ta. haNDAlocanavatAmupahAsAdhupalabdheriti // 0 // aya mahAnasIyavahnayabhAvatvasAdhyake mahAnasIyavAhitvAvacchinnapratiyogitAkatvena samba. ndhema dhahnihetuke viruddhe'tivyAptiH pahitvagataikatve hetutAvacchedakasa. mvandhAvacchinnasvAvacchinnAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkamahAnasIyavahitvAvacchinnanirUpakatAtAkAdhikaraNatAvanmahAnasIyavahnayabhA. vaniSThAdhikaraNatvaghaTitobhayAbhAvasattvena mahAnasIyavahnayabhAvasyaiva hetvadhikaraNatvAdataHpramIyatutAvacchedakasambandhAbachinnaprakAratAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAvacchedakatvaM hetutA vacchedakagatarUpe vivakSaNIyaM tathAca lAghavenobhayAbhAvamanivezya hetutA vacchedakagatarUpavRttihetutAvacchedakasambandhAvacchinnaprakAratAnirU. pitapramIyavizeSyatAvatvameva hetvadhikaraNapadArtho vAcyastAvataiva sarva. doSavAraNasaMbhavAt , nacopalakSaNIbhUtasya nirUpakatAnavacchedakatve'pi prakAratAvacchedakatvasya svIkRtatayopalakSaNatayA guNakamonyatvAvagAhiguNakamAnyatvaviziSTalattavAvAnguNaitipramIyavizeSyatAbasvasya "Aho Shrutgyanam" Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / guNe'pi sasvAdvyaM viziSTasattvAdityatrAvyAptiriti vAcyaM hetutA. ghacchedakagatarUpe svAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatAvadyaniSThavizeSyatAnirUpitapramIyahetutAvacche. dakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatAyadyaniSThavizeSyatAnirUpitapramIyahe. tutAvacchedakasambandhAvacchinnaprakAratAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyaH nuyogitAvacchedakatvasya vivakSitatvAta upalakSaka dharmasya prakAratAnavacchedakatvAca naca guNakarmAnyatvasatvayoH samUhAlambanabodhasya guNakarmAnyatvopalakSitasattvAvagAhibodhasya ca kimvailakSa. Nyamiti vAcyaM guNakamAnyasvaprakAratAnirUpitavizeSyatvAbhinnasatyaprakAratAkatvatadabhAvayoreva vailakSaNyaprayojakatvAt patena dhUma. tvasya saMyogasambandhAvacchinnAdhikaraNatAmAtrAnavacchedakatvasya vya. vasthApitatvena svAzrayAzrayAdhikaraNatvasyaiva nivezanIyatayA dravya viziSTasattvAdityatrAnupadoktAvyApte nistAra iti nirastam vi. zeSyatAnirUpitatvaJca vizeSyatAniSThanirUpyatAnirUpitaprakAratAtvA vacchinnanirUpakatAvatvannAtaH prameyatvavanmahAnasIyavahniviSakajJAnavadvahnimAnitiviSayitayA vahnayavagAhivahnayaMze tAdRzajJAnamupalakSaNata. yAvagAhamAnajJAna mAdAya mahAnasIyavahnivivayakazAnasya hetvadhikaraNatvaprasaGgadati cenna mahAnasIyavahniviSayakavaniviSayakajJAnAnyataradvahnimaditijJAnamAdAya mahAnalIyavahniviSayakazAnasya hetvadhikaraNatvApatteH naca vizeSyatAyAmubhayAvRttidharmAvacchinnatvaM prakAratAyAmvA vizeSyatAvacchedakavyApakavidheyapratiyogikasaMsargAvacchinnatvamvA vi. zeSaNaM tathA ca na doSaiti vAcyaM yAdRzasAdhyahetukasthale hetuma tAzAnanobhayAvRttidharmAvacchedena navA'vacchedakAvacchedena cotpannA ntatrAvyAptyApatteriti yattu vahnizAnatvasAdhyakaviSayitAsvarUpA. nyatarasambandhena vahnihetukasthale mahAnasIyavAhaviSayakajJAnaM viSayitAsvarUpAnyatarasamvandhena prameyaviziSTavaditijJAnIyaprameyAvacchinnaprakAratAmAdAyAvyAptiH tadavacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasya tattavitvaikatvAdiSveva sattvAdadhikaraNatApakSe ca prameyAvacchinnAdhikaraNatvAprasiyA na doSa. iti tana prameyAvacchinnaprakAratAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanu. yogitAvacchedakatvasya prameyatva eva kalpanAt tAdRzaprakAratA. "Aho Shrutgyanam" Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatavAlAMkaH / vacchedakatAviziSTahetutAvacchedakatvasya vivakSayA vA doSAsambha vAt vaiziSTyaM ca svAnavacchedakAnavacchinnatvasvavRttitvobhayasa. svandheneti vastutastu pramIyaprakAratAvacchedakatvannavizeSaNaM prakRtahetupramAtvasya prakRtahetvadhikaraNatvaghaTitatvena tasya cobhayAbhAvaghaTitarUpatve'yAptitAdaSasthyAddhetutAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatArU pasya dhUmahetukasthalAnurodhena tyaktatvAzca bhramabhinnajJAnIyatvasyApi svaprakAratAviziSTaprakAratvarUpamya na nivezasambhavaH vaiziSTyasya svatAdAtmyasvAvacchedakasambandhAvacchinnasvAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavabhiSThavizaSyatAnirUpitaprakAratAbhinnatvobhayasamvandhena vAcyatayA vRttyaniyAmakasambandhasya pratiyogitAnavacchedakatve vRttyaniyAmakasambandhena hetutAsthale kathaJcidapi tatsambhavAbhAvAt svAvacchedakasambandhAvacchinnasvAcaccheda kI bhUtadharmAvacchiasambandhitvAbhAvaghaTitasambandhopAdAne ca dhUmahetAvavyApteH yattu prakAratAvacchedakatAyAM hetutAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvasya nivezanIyatayA viSayitayA vahnihetuke svarUpeNa prameyatva viziSTavahniviSayakajJAnamAdAyAvyAptiriti tanna prakAratayAM hetutA 9.9 vacchedakatAghaTakasambandhAtiriktasambandhAvacchinnAvacchedakatvAnirUpitatvasyaiva vizeSaNatvAt nacaivaM mahAnasIyavahritvAvacchinnapratiyogitvasamvandhena vahihetuke vyAbhicAriNi kAgatiriti vAcyam ubhayAbhAvaghaTaka sAmAnyatodhikaraNatAvacchedakatvakoTI hetutAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya prakRtahetutAvacchedakasaMsargaghaTakatAvacchedakadharmAvacchinnasaMsargatAkatvarUpasya vAcyatvAttathAca mahAnasI yavahnitvAvacchinnapratiyogitvaghaTakatAvacchedakapratiyogitAtvAvacchi zravahnitvAvacchinnapratiyogitAtvAvacchinnasaMsargatAkAdhikaraNatAvacche ca dakatvasya mahAnasIyavahnadyabhAvaniSThAdhikaraNa tAnavacchedakatvasya dvayorvyatirakAbhAvasyaiva vahnitve sattvena hetvadhikaraNAprasiddhernA - tivyAptiH taddharmAvacchinna ghaTakatAvacchedakatvaM ca tadavacchinnaviSa yatvAbhinnavizeSyatAvacchedakatvaM tena viSayitvakAlIna saMyogAdihetutAvacchedakasambandhasthale na doSaH tAdRzapratiyogitvAdInAM tavyaktisvAdinA saMsargatvasyAnubhavAtItatayA tadyaktisaMsargakasthalasyAsaMbhavAMdeva nAtivyAptiriti vayaM brUmaH // * // atha hetutAvacchedakasa "Aho Shrutgyanam" Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / mvandhAvacchinnasvAzrayAzrayaniSThanirUpakatAkAdhikaraNatAvadhaniSThaheta tAvacchedakaviSayitvAnyatarasambandhAvacchinnAdhikaraNatAvacchedakatA tvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvaM hetutAcchedakagatarUpe vi vakSaNIyamubhAyAbhAvA na nivazyaH vivAyitvasaMyogAnyatarasambandhena dhUmavAnitipratIteH parvatIyadhUmAdikSAne pramAtvena parvatIyadhUmatvAha vacchinnAdhikaraNatvaviSayakatvAsaMbhavAdvahnimAmdhUmAdityAdAvavyAptaya. bhAvAditi cenna viSayitayA ghaTasAdhyake ghaTajJAnavRttitvaviziSTa jJAnatve'vyAptyApatteH samavAyena tAdRzajJAnatvAbhinnajJAnatvAdhika raNIbhUtaviziSTajJAnatvaviSayakazAne prakRtahetorviSayitayA sattvena tasya hetvadhikaraNatvasya durvArasvAt svAvacchinnAnuyogitAkapa ryAptikAvacchedakatAkanirUkatAkAdhikaraNatvaghaTitakalpe ca ghaTaka natvasAdhyake pratiyogitayA ghaTazAnAbhAvahetuke'vyAptiH ghaTajJA nAbhAvatvagatasamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaghaTajJAnAbhAvaviSayakazAnAbhAvatvAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatA vadyapadArthIbhUtaghaTajJAnAbhAvAvaviSayakajJAnaniSThAnyatarasambandhAvacchinnAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogita vacchedakatvasya ghaTajhAnAbhAvatvagatasamudAyatve sattvena ghaTajJAnAbhAva viSayakazAnasya hetvadhikaraNatvAyatteriti // vastutonyataratvanna saM sargatAyAmadhikaraNatAnirUpitAyAmavacchedakaM viSayitvasaMyogAnya tarasambandhena dhUmavAnyavaMta iti zAne saMyogasambandhAvacchinnata ttamatvAvacchinnAdhikaraNatvavyaktInAmevaviSayatvAt tajjJAnaM tA. razAnyatarasamvandhena dhUmavaditi zAne ca viSayitvasa. nambadhAvacchinnAdhikaraNatvasyaiva vivayatvAditi vahnimAndhUmAdi. zrAvyAptirdurUcaraiveti bodhyam evaM pratiyogitvahetutAvacche. dakAnyatarasambandhAvacchinnAdhikaraNatvanivezo'pi heya iti // ataeva svAvacchinna pratiyogitAnirUpitAnuyogitAtvahetutAvacche. dakAnyatarasambandhAvacchinnAdhikaraNatvanivezo'pi nirastaH / nanva vaMsaMyogasvarUpAnyatarasambandhena dhUmahetukasdhale'vyAptiH hetutAva. cchedakasambandhAvacchinnAdhikaraNatvAprasiddhammaivaM hetutAnirUpitasaMsa. tAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyAptyanuyogitAvacchedaka. rUpavRttisaMsargatAyA nivezyatvAt rUpavRttitvaca svAvacchedakatA. "Aho Shrutgyanam" Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatasvAlokaH / tvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvatadRzAnuyogitAvacchedakarUpavRttipratiyogitAkabhedAvacchinnapratiyogitAkabhedavRttitvAnyatarasambandhena evaMcAnyatarasambandhena hetutAsthale pratyekadharmAvachinnasaMsargataiva rUpavRttirbhaviSyati // 0 // atha dravyatvasAdhyakadravyAnuyogikasamabAyaviziSTasattAtvAvacchinnanirUpitaviSayitAnyatarasambandhena sattAhetukezavyAptiH yatpadena viziSTasattAviSayakajJAnasyApi dhAraNasaMbhavAttaniSThAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogi. tAnacchedakatvastha sattAtvagataikatve sattve'pi hetutAvacchedakasaMsaghaTakapratyekasambandhAvacchinnAdhikaraNatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvavirahaNobhayAbhAvasattvAt / yatu ya niSThAnuyogitAnirUpitahetutAvacchedakasaMsargapratiyogitAvacchedaka. tAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchadakatvaM vivakSaNIyaM tathA ca dravyasyaiva padArthatati nAvyAptistanna dhUmatvasya saMsagIyapratiyogitAyAmapyanavacchedakatvAdanyathA tAvanmAtravivakSAyAmeva sAmaMjasye tadubhayAbhAvanivezasyAnaucityApatteH naca prameyAbacchinnapratiyogitAmAdAya idAdInAM dhUmahetukasthale hetvadhikaraNatvApattiriti vAcyaM hetutAnirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvasya pra. tiyogitAvizeSaNatvAt evaM vahnayabhAvatvasAdhyake saMyogapratiyogitAnyatarasambandhena vahihetuke vyabhicAriNyativyAptistathApi dura. kharA yatpadena parvatasya dhAraNAsaMbhavAttaniSThAdhikaraNatAnavacchedakasvasya sAmAnyatodhikaraNatAvacchedakatvasya ca dvayorvahnitve sattvAditi cedatrocyate hetutAvacchadakatAtvAvacchinnapratiyogitAkapAptyanuyogitAvacchedakarUpe svAzayAzrayaniSTA yA hetutAnirUpitasaMsagatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpanirUpitaprAgutAnyatarasambatdhAvacchinnavRttitAvatsaMsargatAnirUpitanirUpaka. tA tadviziSTAnyatvAmvacakSaNIyam vaiziSTadhaMca svasyaviziSTanirUpakatA vacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAnavacchedakatvasvaviziSTanisadakatAvacchadakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchadakatvobhayasamba. ndhana prathamavaiziSTayaJca svanirUpitasaMsargatAvacchadakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchadakarUpavRttisaMsargatAkatvasvanirUpitAdhikaraNa. tAvadyaniSThAdhikaNaNatAnirUpitatvobhayasambandhana dvitIyavauziSTayazca "Aho Shrutgyanam" Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazcAlokaH / svanirUpita saMsarga tAvacchadakAvacchinnaghaTakatAvacchedakadharmAvacchina saMsargatAkatvasambandhena evaMca dravyatvasAdhyake dravyAnuyogikasamacAyaviziSTasattAtvAvacchinnanirUpitaviSayitAnyatarasambandhena sattAhetu 80 ke nAvyAptiH sattAtvagataikatve svAzayAzrayaniSThaviziSTattAtvAvacchi nanirUpitaviSayitvasambandhAvacchinnaviziSTasattAtvAvacchinnanirUpa katAviziSTatvasyaiva satvana tannirUpitAdhikaraNatAvato yatpadArthatvAbhA vAt uktavyabhicAriNi tu vahnitvagataikatve saMyogasambandhAvacchinnavahitvAvacchinnanirUpakatAviziSTAnyatvasatvena tannirUpakatAnirUpitA dhikaraNatAvataH parvatasya yatpadArthatvasaMbhavena nAtivyAptirapIti naca yavaghaTitatvAdananugamaiti vAcyaM hetutAvaccheda kagatarUpavRttibhedamatiyogitAnirUpitA yA tAdRzanirUpakatAtvAvacchinnAvacchedakatA tanirUpitAdRzAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatA nirUpitobhayatvAyacchinnasaMsargatAnirUpitAvacchedakatAvadbhAvIyapratiyogitA nirUpitaparaMparIyasvaniSThAvacchedakatA nirUpitA yA tAdRzasaMsargatAkatvatvaniSThAM vacchedakatAnirUpitobhayatvAvacchinnasaMsargatA tannirUpitatvasambandhAvacchinnAdhikaraNatvaniSTAvacchedakatAnirUpitAyA svanirUpitAdhika raNatvaniSThAvacchedakatA nirUpitAdheyatvasambandhAvacchinnAvacchedakatA tadvattvena yatpadArthAnugamAditi pramIyaprakaratAnirUpittAvacchedakatvasya hetutAvacchedakavizeSaNatvapakSe ca hetutAvacchadakagatarUpe hetutAvi ziSTapramIyaprakAratAnirUpitayaniSThAdhikaraNatAviziSTAnyatvaM sa rava hetvadhikaraNa padArthaH vaiziSTayaca prAthamikaM svAvacchedakatAtvAvacchi aparyApsyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvasva nirUpita saMsargatAvacchedaka: tAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAcacchedakarUpanirUpitaprAguktAnyatarasa mbandhAvachinnavRttitAvatsaMsarga tAkatvobhayasambandhena dvitIyaM ca sva. vacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakarUpAvacchinnAnuyo. gitAkaparyAptikAvacchedakatAkatvasvanirUpita saMsargatAvacchedakatAtyA vacchinnaparyanuyogitAvacchedakarUpavRttisaMsarga tAkatvobhayasamba ndhena tRtIyaM ca svanirUpitanirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyA kyanuyogitAnavacchedakatvasvanirUpita nirUpakatAnirUpita saMsargatAka cchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttisaMsargatAka nirUpakatAvacchedakatAtvAcchannaparyAptyanuyogitAvacchedakatvobhaya "Aho Shrutgyanam" Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / . sambandheneti bodham // '. vyapteraiksavyavahAra iti tathAcaikAvyAptirityatraikapadamekadharmAvacchianirUpakatAkaikadharmAvacchinnAnuyogitAkayaramitibhAvaH / nanvevami, ti evaM pakSadhamAze vizeSaNatayA'numitijanakatAvacchedakatvarUpavyA. mitvasya sAmAnAdhikaraNyamAne svIkArepyai kyavyavahAropapAdane, i. tyAzaMkAyAmityAdi, tathAca sAmAnAdhikaraNyAvacchinna prakArakazA. asyaivakAraNatvena tasyapakSadharme dUzantasAdhAraNe mahAvAyvAdAvupa. cItasAmAnAdhikaraNyaviSayakatvena saMbhavitayA pakSadharmadhUmAdiviSayakaparAmarSasyAsambhave'pi kSatyabhAvena parAmarSAsambhavazaGkAyAevAnutthAnAssiddhAntAbhidhAnamanucitamiti atra yathA tatsaGgatistathA tAmAdAthaivetyAdyagrimagranthe vyktiibhvissytiitibhaavH| . .. ketittu nanvevamiti, evam ekapadasyabhAktaikyaparatve, ityAzaGkAyAtityAdi, tathAca vyAptI bhAktamevaikyavyavahIyetacetkathaM sAmAnyapratyAsasyanaMgIkArapakSe vyAptijJAnAsambhavamAzaMkya vyAptyaikyamucyeta tAdazaikpasadbhAvepi vyAptijJAnAsambhavasyAnuddhArAditi bhaavH| athaivaM vastutastvityAdigranthe'nekasvarUpasAmAnAdhikaraNyAtmakanyAptyabhidhAnaM sade viruddhaM syAditi cetsatyaM yadpaviziSTasamAnAdhikaraNetyAdinA prathamaM sAmAnAdhikaraNyamAtrasya vyAptitvamabhidhAyaikyavyavahAra ma satrakazcidupapAdya tatradUSaNapUrvakaM sAmAnyalakSaNapratyAsatyaMgIkArAnaGgIkAramatabhedena siddhAntabhUtaM bhAktamukhyapavyavahAraviSayaM vyAktidUyaM bodhayato vastutasvityAdigranthasya nahi sandarbhaviroghaH evaJca sAmAnAdhikaraNyamAtravyAptipakSaviziSTavyAptipakSayoH prathame sadoSasvasya dvitIyapakSAbhidhAyakagrantha eva vyaktatvAsparamarSIyasiddhA. ntagranthasaGgatirUpatagranthAprakAzitadvitIyapakSAnuguNyaprakAzanamAtratAtparyakasya vanvevamityAdigranthasyApi dvitIye'pipakSe dvitIya evoktAjuguNyaM sarvathA nirdoSatvaJceti prakaTayituM nanuhe tuniSThetyAdyapi vakSyatIti bdnti| anumitiH syAdityApattiriti, tathAcoktasAmAnAdhikaraNyAvacchinnaprakArakajJAnatvarUpakAraNatAvacchedakAvacchinnasya rAsamaparAmarSasthale'pi satvena tatrAnumityanutpatyAnvayavyabhicAra iti bhAvaH / / sAmAnAdhikaraNyAvacchinnaprakArakajJAnatvena parAmarSasya na sAmAnAdhikaraNyamAtra vyAptitvasvIkAre'pi kAraNatA svarUpAsiddha stAdvayani "Aho Shrutgyanam" Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / khilajJAnAvirodhitayA hetvAbhAsatAnupapatteH kintu tAzasAmAnAdhikaraNyAtmakavyaptikAratAnirUpitahetutAvacchedakAvacchinnavizeSyasvaghaTitadharmeNaiva tathAca rAsabhaparAmarSAnAnumityApattiH nacaivamapi rAsabhe vyApyatvavyavahAro na vArita iti vacyaM taddhavicchinne vyApyatvavyavahAre taddharmAvacchinnavyApakasAmAnAdhikaraNyasyaiva prayo. jakatvAdityAzayenAha nacetyAdi // "dhUmatvAdestatrapraveze taddhaTitasyaiH veti" evakAreNa sAmAnAdhikaraNyamAtrasya vyavacchedaH tathAca sA. mAnAdhiraNyamAtrasya vyAptitvavAdibhistadupapattaye hetuvyApakasAdhyaH sAmAnAdhikaraNyamAtraprakArakajJAnasya kAraNatvamvAcyam evaJca pakSe dhUmadarzane'sati saticarAsamadarzane upanItadhUmavyApakavahnisAmAnA. dhikaraNyaprakAreNa rAsabhasya vahnidhUmavirahiNi pakSe pramAparAmarSAddhamaliGgakAnumityApattiH nacaivaM rAsabhavAnitijJAnAkAralekhanamasaGgatamitivAcyam yathAzrutAbhiprAyeNatallekhanAt sAmAnAdhikaraNyamA. aprakAraketyanena tadariktahetutAvacchedakaprakAratvasya kAraNatAvacchedakaghaTakatvasyaiva vyavacchedAttAvataiva sAmAnAdhikaraNyamAtrasya dhyAptitvasiddhaH nahi jJAne'tiriktaprakArakatvasya vaiphalyAdityatra vA tA. tparyAt nacAsiddharAbhAsatvAnupapattiH anubhvsiddhprtibndhktvaantrsytairpynggiikrnnaaditibhaavH| kazcidetadgranthasya dhUmavyApakavahnisamAnAdhikaraNadhUmavAnparvata itijJAnasyakAraNatve pakSadharmAze sAmAnA. dhikaraNyadhUmatvobhayoH prakAratayA vyAptitvena madiSTasiddhirityetadarthakatayA dhUmatvAdimatitAdRzasAmAnAdhikaraNyamiti dIdhite--matva. viziSTavizeSaNatApannasAmAnAdhikaraNyarupaikarmivizeSaNatApannasAmAnAdhikaraNyahetutAvacchedakobhayArthakatayA ca vyAkhyAnaM kurute tantra sarvathA cAru tadubhayoAptitve hetuvyApakasAdhyasamAnAdhikaraNaprakR. tahetutAvacchedakAvacchinnavattAjJAnasyaiva kAraNatvaprasaMgena satvasya guNe 'pItyAdigrantho'saGgataHsyAditi, atha dhUmasvAdimatItyAdinA labdhasya dhUmatvasAmAnAdhikaraNyApannasya sAmAnAdhikaraNyasambandhena dhUmatva. viziSTasya vA sAmAnAdhikaraNyasya dhUmatvatvapravezaprayuktagauraveNa vi. SayitayA kAraNatAnavacchedakatvepyAdheyatayA dhUmaviziSTatAdRzasAmAnAdhikaraNyasya tatvantAtparyeNavAcya ntadapyanupapannamavacchinnatva. sambandhena dhUmatvaviziSTasyaiva tasya tathAtvaucityADUmasyApravezena "Aho Shrutgyanam" Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / .83 loghavAditi cenna sambandhasAmAnyena prakAratvAdyatiriktena svAtantryeNolikhitatayA bhAsamAnasya svarUpatobhAnAnaGgIkAre viparItagauravAt dhUmatvAvacchinnatvasya rAsabhAdivRttitvasAdhAraNyavAraNAya samavAyasambandhAvacchinnadhUmatva niSThAvacchedakatAkatvarUpasya vAcyatayA gauravAditi kecit tanna AdheyatvasyApi svarUsambandhAvacchinasyaiva saMsargatAthA vAcyatayA tatprayukta gauravasyAbhAvAditi // dhUmaniSTatAdRzasAmAnAdhikaraNyasya vyAptirUpatve mUlalabhyatAndarzayati tasyetItyAdi, tathAca tenasamaM tasyavyApti stenasamaMtasya sAmAnAdhikaraNyamiti mUlayojanayaiva dhUmaniSThasAmAnAdhikaraNyasya vyAptitvaM labhyata iti bhAvaH atra tena samaM tasya vyAptiritItarabhedAnumityuddazyarUpalakSyapadArthapratipAdaka mUlabhAgavyAkhyA narUpatad paviziSTasyetyAdi dIdhitivyAkhyAnAvasaraeva dravyatvAdirUpeNetyAdigranthena lakSye tatpadArthapravezaphalamabhihitaM lakSaNe tatpravezaphalaM rAsabhAdisAdhAraNyavAraNandIdhitAveghoktaM tena ca rAsabhasAmAnAdhikaraNyasyAnumitijanakatAvacchedakatvena tatroktasAmAnAdhikaraNyarUpa hetossatvena vyabhicArapradarzanaM kRta mitya vadheyam / zranthAnupapattIti yadyapi dvitIyavyAptijJAnasyasAmAnyalakSaNAsatvAsatvayorevasaMbhavAtsAmAnyapratyAsatya * bhAveprathamavyAptijJAnasaMbhavAnupapattireva doSatvenodbhAvayitumucitA tathApi sAmAnyapratyAsatyabhAvepi viziSTavaiziSTyA vagAhi buddhauvizeSaNa'tAvacchedakaprakArakajJAnasyaivaH kAraNatvamaMgIkAryanna tuviziSTabuddhavize-paNajJAnasyetivyavasthApyoktavyAptijJAnasyopapAdyatvAdvizeSaNajJAnakAra NatvAvalamvyuktagranthAnupapattirevodbhAvitetivodhyam / pakSe sAdhyasandehe sAdhya sAmAnAdhikaraNyaviziSTasyatattraparAmarSAsaMbhavAtsAmAnAdhikarayAMzasyopalakSaNatayaiva viSayatvAMgIkAreNa viziSTasatvavRttitAdRzasAmonAdhikaraNyAvacchinna prakArakaguNavizeSyakapramayAnumityApattirityAha kiMceti, kisvetyarthaH vAkAronAsthAyAM tathA ca dhUmatvAdimati . sAmAnAdhikaNyamityasyobhayavyAptyarthakatAMsvIkRtya tAdRzasAmAnA dhikaraNyahetutAvacchedako bhayadharmAvacchinnaprakAratAzAlijJAnatvenakAraNatvoktAvuktadoSAsaMbhavepi na kSatiriti kecit / paraMtu dhUmatvAdimatItyasyayathAzrutArthalabhyAdhUmAdi viziSTasAmAnAdhikaraNyarUpavyAtirevadUSitAkiMcetyAdinA tAtparyopavarNitobhayAtmakavyAptau viziSTAyA " Aho Shrutgyanam" Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / saucapranyAnupapattirevadoSovodhya ityaahuH| anyetU bhayatvasyakavizi dhAparatvarUpatayobhayasyavyAptitvaM sAmAnAdhikaraNyaviziSTadhUmasvedhUmatvaviziSTasAmAnAdhikaraNyevAparyavasyatIti tatraikatradUSaNamuktasaMgacchata evetivadanti tatrobhayavyAptijJAnakAraNatAnantarbhUtatAzasAmAnA dhikaraNyatvAvacchinna prakAratAnirUpitadhUmatvAvacchinnavizeSyatAzAli nizcayatvAvacchinnakAraNatAyA nacetyAdipUrvegranthoktAyA anirAkRta svaprasaMgena sandarbhavirodhonAtidoSatAmAsAdayatItyalam // guNepidravyatvAnumitiHpramAsyAditi, athAtratAdRzAnumitIpramAtvamdhApAdyata AhosvitpramAtvaviziSThAnumitirvA nAdhaH, viziSTasasvavyApakadravyatvasamAnAdhikaraNaviziSTasasAvAnguNaitiparAmarSottare tatrApAdakAbhAvAtU tAzasAmAnAdhikaraNyavatsattAvAnaguNaitijAnottare 'numititvasyaivaviraheNApAdakAsatvAdanumiteruddezyatvAsaMbhapAca / nadvitIyaH, pramAtvaviziSTatAdRzAnumitirUpApAdhAprasiddhaH / evaMprathamecayanayatrapramAparAmarSajanyasvaM tatrapramAtvamitibyAptisiddhApAdhakatvakapramAparAmarSajanyAnumitvamApAdakamabhimata ntadapipramAparAmarSajanyasvasya samUhAlambanAnumitAvAzikabhramarUpAyAM vyabhicAritvenAsaMbhavi / nytdvtittprkaarktvmevvyaapkmissttaaptteH| nacapramAparA. marSamAtrajanyatvaM vyApyaM, pramAparAmarSamAtrajanyAyAM lAghavajJAnAdijanyabhramAnumitau vyabhicArAt prakAratAvacchedakaevatatravidheyatAvacchedakaravapakSasya yuktasvAt ataevavidheyatAviziSToiM zyatAkatvamevavyApakaM vaiziSTayaJca svanirupitatva svaviziSTanirupakatAkAdhikaraNatAvaddhRtitvobhayasambandhena svavaiziSTayaJca prasiddhacatuSTayasambandhenetinirastaM ya. hitnaghaTAyagAhihimAnparvataitibhramAnumiteH pramAsamAnAkAratve uktasya vyApakatvasaMbhavepi tarayAtathAtve tatraivavyabhicArAcca nacamAsajAtIyatvaM vyApakaM tattraMcoktoddazyatAviziSToddazyatAkatvaM vaiziprayazcasvAvacchedakadharmAvacchinnatva svanirupitavidheyatAviziSTavidheyakasvobhayasambandhenetivAcya sAmAnAdhikaraNyaghaTita prasiddhacatuSTayasya saMgargatva uktadoSatAdadhasthya tadvikalasya tritayasyatathAtve sanguNaiti pramIyasattvamiSThaniravacchinnavidheyatAviziSTatvasya guNodravya. mityanumitIyatiravacchinnadravyatvaniSThavidheyatvasatveneTApatteH svAva. cchedakAyasichamnatvaghaTitasya saMsargasve ca sanagaNaitipramAyAM vyami. "Aho Shrutgyanam" Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / cAraH uktado raireva vadvitIya kalyAbhimataM yatra yatra pramAmarSAvyavahitotaratvaM tatra pramAnumityadhikaraNatvamiti vyAptisiddhApAnakatAka mapyApAdaka nnirasta mitice ducyate ? uktaparAmarSo yadi bhramatvanirupita dravyatvavidheyatAprayojakasvAtirikta doSaghaTitasAmagrI virahavi -. ziSTatveti dravyatvavidheyatAkAnumitipUrvasvaviziSTapramAparAmarSatva vAnasyAt pramAtvanirUpitadravyatvavidheyatAkAnumityavyavahitapUrvatvavAnasyAdityatrApattau tAtparyAnnakazcidoSaH bhramatvaprathojakalAghava- jJAnaghaTita sAmagrIsamavahitapramAparAmartha ApAdyavyabhicAravAraNIya satyantaM pakSa ApAdakaprasiddhyarthamatiriktAntaM samUhAlambanasthale vyabhicAravAraNAya vidheyatvavizeSapraveza ataeva pramAparAmarSAdevotpattikAlAvacchinnoghaTogandhavAnityanu miteH svIkArepina kSatiH pranirvA 85 .tiyogivyadhikaraNAbhAvavadavRttitvAdighaTitapramAtvasyApi cyatvA kace tyabhisandhi riti 0 // "tatprakArikaiveti " evakAreNa dhUmatvAvacchitre tAdRzasAmAnAdhikaraNyaprakArakatvavyavacchedaH nanvevaM tAdRzasAmAnAdhikaraNyaviziSTadhUmatvavaddhUmavAnparvata iti jJAnasya kAraNatvaM yarthavasitaM tanna yu. * jyate lAghavena tAdRzasAmAnAdhikaraNyaviziSTa vadhUmavAnparvata iti jJAnasyaidhakaraNatvaucityAt sAmAdhikaNyavizidhUmatvavadvAniti zAMnasyakaraNatvantu 'dhUmasvaniSTaniravacchinnAvacchedakatAka pratiyoM* miThAMkA mASaSapradAvikapasvarUpAsiddhijJAnasya pratibandhakatvAnuSa* catvA 'saMbhavi hetutAvacchedakAvacchinnavizeSyatvasya kAraNatAvacche chakagarbheniSezAdevanaguNedravyatvAnumiteH pramAtvaprasaMgaH sAmAnyapra tyAsatyabhAvepi taddRzasAmAnAdhikaraNyopalakSitadhUmatvasya smRtasya - parvatIyadhUme viSezaNatvasaMbhavena tAdRzalAmAnAdhikaraNyavadhUmavAnyarvata iti jJAnApekSayA gurudharmAvacchinnakAraNAtAkastha tajjJAnasya kAraNatvasaMbhaSaH nacaitraM vizedhasya hetvAbhAsAtAnupapattiH anumitA. veva tasyavirodhitvAt anubhavasiddhaprativandhakatvasya vyAptiSuddhAveva prAhyAbhAvAnavagAhinopitajjJAnasya vA kalpanAdi tyAzaMkA miSTApatyA pariharati tatracanIlaghaTatvetyAdinA, sAmAnAdhikaraNyasamvandhena nailpa prakAreNa ghaTatvajJAna ullikhyamAnasyApighaTatvasya ghaTatvatvenAnulekhA dyathA na tena bhAgam tathA tAdrazasAmAnAdhikaraNyaprakAreNa bhAsamAnaM " Aho Shrutgyanam" Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 siddhAntalakSaNatacAlokaH / raNyaviziSTaghUmatvasya syApi dhUmatvasya na dhUmatvatvenabhAn ntathAca tAdRzasAmAnA dhikaraNyaviziSTavaddhUmabAnparvataitijJAnasyaiva tAdRzasAmAnAdhikavyAptitvapakSe kAraNatva mabhimataM natu tAdRzasAmAnAdhikaraNyaviziSTadhUmatvavaddhamavAnitijJAnasya yato gaurava miti bhAvaH svarUpatapave tyatraivakAreNa dhUmatvAMzesvAntryeNa sAmAnAdhikaraNyasya prakAratvavyavacchedabhrAtiprasaktA svArayitu mAha natudhUmatvatveneti dRzyatecedRzI vyAkhyA dIdhitAvapya naupAdhikatvamAtravyavacchedAya yadvakSyatItyadau / kecitu tAdRza vahnitvAvacchinnasamAnAdhikaraNadhUmavAnparvata iti jJAnakAraNatvAbhiprAyaka muktagrantha micchinti tathAca nanutAdRzasAmAnAdhikara NyaviziSTavaddhUmavAnitiparAmarSasya virodhajJAnAvirodhitvena na kAraNatva ntAdRzadhUmatvavaddhUmavAnitijJAnasya ca dhUmatvatvaviSayakatvena gauraveNaiva natathAtvaM tAdRzasAmAnAdhikaraNyavaddhUmavAnitibuddhezva tAdRzasAmAnAdhikaraNyaviziSTadhUmatvAprakArakatvAdeva na tattva mityAzaMkAyA mAha tatracetyAdi, yathA nIloghaTaitibuddhau ghaTatvaviziSTe nailyabhAnesA mAnAdhikaraNyena ghaTatvepi tasyabhosamAnatayA sAmAnAdhikaraNyena nailya prakAratAnirUpita vizeSyatvAbhizna ghaTatvaniSThaprakAratAkatvarUpaM nIlaghaTatvaprakArakatvaMtasyAstathA tAdRzasAmAnAdhikaraNyavaddhUmavAniti jJAnepi dhUmatvaviziSTetodgazasAmAnAdhikaraNyabhAne sAmAnAdhikaraNyena tatrApi tasya bhAsamAnatayA sAmAnAdhikaraNyena tAdRzasAmAnAdhikaraurprakAratAnirUpitadhUmatvaniSThavizeSyatvAbhinnadhUmatvaniSThaprakAratAnirUpakatvarUpatAdRzasAmAnAdhikaraNyavizidhUmatvaprakArakatvamavyAhatam anantarAbhAsamAnai kajJAnIyapAratantrIya svAtantrIyaviSayatvayorapyabhedasvIkArAt yathAca nIloghaTaitibuddhau : tAdRzaprakAratA na ghaTatvatvAvacchinnA tatho ktadhUmatvajJAnepidhUmatvaprakAratAnadhUmatvatvAvacchinnetinagauravam evaMca kAraNatA ca sAmAdhikaraNyaniSTasvarUpasamvandhAvacchi naprakAratAnirUpita vizeSyatAnirUpitAvacchedakatvAbhinna niravacchi na tAdRzadhUmatvavizeSyatvAbhinna prakAratA nirupitavizeSyatvAbhinnaprakA ratAnirUpita parvatatvAvacchinnavizeSyatAkanizcayatvena prathabhinnatvopAdAnaM tAdRzasAmAnAdhikaraNyamAtraprakAreNa dhUmatvaprakArakajJAnasya kAraNatAvAraNAya vastutastva vacchedakatvAbhinnetyantaM nopAdeya tAdU "Aho Shrutgyanam" Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / zadhUmatvavizeSyatvAbhinnaprakAratAyAM niravacchitvopAdAnA deva tadvAra NAt uktajJAnIyaprakAratAyAH sAmAnAdhikaraNyAbacchinnatvAt tAdvazasAmAnAdhikaraNyavaddhUmavAn parvataitijJAne ca tAdRzavizeSyatvAbhi nAyAH dharmitAvacchedakatAtmakadhUmatvaprakAratAyA eva niravacchinnatvAt ataeva tAdRzasAmAnAdhikaraNyaprakAratAnirUpita dhUmatvAvacchi navizeSyatvAbhinna prakAratAkajJAnatvena kAraNatvA nnacetyAdinokA dabhedasya gauravAbhAvasya co takAraNatvesiddhiH tasya sAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnasAmAnAdhikaraNyatvAvacchinna prakaratAnirUpita nirava cchinnadhUmatvaniSTaprakAratAnirupitadhUmaniSThaprakAratAnirUpita parvatatyAvacchinnavizeSyatazAlinizcayatyenakAraNatvaeva paryavasAnAt evaMca parAmarSIyajanakatAnirUpita pakSavizeSyatvaniSThAvacchedakatAnirUpita pra kAratvaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatAvatvakAratAzrayatvarUpavyAptitvasya dhUmAMze sAmAnAdhikaraNyasya prakAratvepi dhUmatva eva sasvena navyApteraikyahAniH nacasAmAnAdhikaraNyasya dhUmebhAsamAnasyaiva dhUmastrebhAsamAnatayA sAmAnyapratvAsatyabhAve pakSIyadhUme tadbhAnAnupapattiH dhUmatvasya vyAptitvaM ca tatpakSaevetivAcyaM sAmAnyapratyAsattimbinApi vyApte laukikasannikarSAdigrAhatvasaMbhave lAghavaeva catAtparyA nmUlasya nanvevaMsmRtasyetyAdigranthastha sAmAnya pratyAsatyanaGgIkartRmImAMsakamatAvalamvitvA ditivyAkhyAM ca kurvanti tadaparenamanyante tathAca tAmupAdAyaivetyAdyagrimagranthaparyAlocanayA pUrvApara mUlaparyAlocanayA caikaivahItyAdimUlasya sAmAnyapratyAsatyabhAvapakSIyatvAvadhAraNAt sAmAnyalakSaNAgranthe tadvyavasthApanasya sAmAnAdhiraNyavyAptipakSIyatvapratipAdanAzca sandarbhavirodhApatteriti / "mantavyamiti" cintanIyamityarthaH atra hetutAvacchedakasya tAnazasyavyAptitva svIkArasya sAmAnyapratyAsatyabhAvapakSIyatayA daNDi - hetukasthale sAdhyasamAnAdhikaraNavRttitvenasapakSavRttidharmadaNDAdInAmeva prAggRhItatayA smRtasya tasya pakSadharmavizeSaNAtvAnupapatyA vyApti jJAnAnupapattiH syAditi daNDatvasyaiva hetutAvacchedakatvaM vyAptitvaM svIkArya tathAsati rUpatvavyApyajAtimadAdihatukasthalepi tAdRzajAtitvasyaiva svIkaraNIyatayAdvitIyAyA nakutrApi nAnAtvaprasaMgaiti cintAvIjam / nanu bhavedetadevaM bhinnatvamabhinnatvaM 4 " Aho Shrutgyanam" Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNasyAlokaH / a yadi nAnAtvaikatvarUpesyAtAM kintu bhedatadabhAvarUpe bher3a zvAnumitijanakatAvacchedaka pratiyogikaH sacAnumitijanakatAvacche. dakAditipUraNAllabhyaiti nAsaGgatirityAha kecidityantena apinA svarasAbhivyaktiH saca sAmAnya pratyAsatyabhAve darjJeyatAyA sthalavizeSa ubhayorapitulyatvenaikasya janakatAvacchedakatvamanyasyAtathAtvamitya bhyupagamaiti / nanu prathamopAttatvAt pratiyogyasamAnAdhikaraNatvavizeSaNastha hetusAmAnAdhikaraNyaghaTaka yadrapaviziSTatyavyAvRtyabhidhAnAnantarbhAvAbhidhAna manucita miti ce na sUcIkaTAhanyAyAta yadrapaviziSTasAmAnAdhikaraNyasya svoktatayA tadvyAvRttijijJAsA: yA eva prathama muditatvAceti "bhramakhaNDanArthamayamitIti" nanu bhramaH nirAsArthatAyAH pakSanirdezasyAtra prAGgirAkRtatayedamasaGgata miti ce dbhavedetadevaM yadi kathAmAtreNa tannirAkRtaMsthA kintu tatra pakSanirde zepi bhramasyA nivAryatayA tAtparyAdyabadhAraNAdeva tannivRttiH svIka raNIyeti pakSanirdezambinApi tasmAttanivRttirbhavatyevAto na tadarthatA prakRtecAyaMpadopAdAne 'yaMkapisayogye tadi tyuddezya vidheyabhA. vo nasaMbhavati uddezyatAvacchedakavidheyayoraikyAt etadayaMka pisaMyo yeta tadapividheyAMze'dhikAvahijJAnaM nasaMbhavati vidheyavAcakapadapUrvavartitAyA uddezyavAcakapade niyamAt tAtparyanirNayaMvinA paurvAparyabhedakalpanAyA anyAyyatvA daya meta diti sAmAnAdhikaraNyAsaMbhavA cceti bhramanirAsArthatA yujyataeveti / ri. "agresamAdhAsyamAnatvAditi" lakSaNAntaratayetizeSaH idaMcA bhA yAbhAvasyAtiriktatAmabhyupatya tena viziSTasattAbhAvavAn guNatvA dityatra sAdhyAbhAvasya viziSTasattArUpasya sattAtmakatayA guNavRttitvepi nAvyAptiH navAsvarUpeNa vRttitvasya ghaTatvAdaviraheNa ghaTatvAbhAvasA dhyAke vyabhicAriNya tivyApte vivakSitu mazakyatayA svapratiyogimattA grahavirodhitAghaTakasambandhena vRttitvasya vivakSaNIyatayA pratiyogivai. yadhikaraNyaghaTita kalpApekSayA gauravaM yadyapi viziSTasattAbhAvAbhAvasvaM svarUpatvepi dravyatvasyaibeti tatrAvyAptivirahepi pUrvakSaNaviziSTadhUmAbhAvavAnvahne rityatra dhUmasvarUpa sAdhyAbhAvasya hetvadhikaraNavRttitvA davyAptiH gaganAbhAvasya kAlikena yo 'bhAva stasya sAdhyatAyA mAmatvAdI sAdhyAbhAvasya gauraveNa janyatvarUpatAviraheNa gaganAbhAvA "Aho Shrutgyanam" Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sidaantlkssnnttvaalokH| smakasya hetvadhikaraNavRttitvasaravA davyApti zceti tayo raNaM hetvadhikaraNanirUpitavRttitAvacchedakatAparyAptyadhikaraNadharmaparyAptAvacchedakatAkanirupakatAnirupitanirujyatAvatpratiyogitAnavacchedakatvavivakSayA yA pratiyogitAkAbhAvatvAvacchinnAdhikaraNAvaM hetumati tatpra. tiyogitAnavacchedakatvavivakSayA yA kArya / yatta hetvadhikaraNanirUmita vRttitAvacchedakAnuyogitAnirUpitapratiyAgitvasya dhUmAbhAcakhAmAvasAdhyakavahvayAdisaddhatA vayogolakanirUpitavRttinAvacchedaH kadhUmAbhAvatvasya sAdhyAbhAvAtmakatvenA vyAptyA dhUmAbhAvavadhU.. mAbhAvobhayAbhAvasAdhyakavayAdisaddhatAvavyAptyA - svanirUpitatva. svAzrayanirUpitatvobhayasambandhena, tAdRzAnuyogitAviziSTatvasya ca heyatvepi svanirUpitatvasvaniSThAnuyogitvAnirUpitatvobhayasamba. dhena tArazAnuyogitAviziSTapratiyogitvaniveze na doSati tannasamavAyenaprameyAbhAvalAdhyakasatvevyAbhicAriNyativyApteH sAdhyAbhAvapratiyogitAyAM svaniSThAnuyogitAtmakasAdhyAbhAvInakIpatatvasye ghasatvena pratiyogitAntarasyaiva lakSaNaghaTakatvAt. bhAvabhedatvAbhAvasA jyake.sAdhyAbhAvapratiyogitve sAdhyapratiyogikatvaviziSTAbhAva. svasya bhAvabhedAtmakatayA taniSTabhAvabhedasvarUpasAdhyAbhAvasvarUpAtuyogitAnirUpitattvasyaivasatvena ca vyabhicAriNyativyApteH va stuso muyogisvasva . . tataspratiyogiphatva. viziSTAbhAvatvasAsavA viziSTasya - nirUpakatve vizeSyasthApitatvena pratiyo. gitAmAtre svaniSThAnuyogitAnirUpitasvasyaiva satvenA sambhavaeva sahAraNaprayAsAzca durUhapava tathApi pratiyogivaiyadhikaraNyApekSayA gauravameSasyAditi niravacchinnasvarUpaNakapisaMyogAbhAvasAdhyakavRsatye sAdhyAbhAvasya kapisaMyogAtmanoniravacchinnavidhikaraNavRti. tvavirahAdativyApti stadvAraNAya sAdhyavatrirUpitatva sAvacchinnatyobhayAbhAvanivezanaM ca na yujyate sarvAvayavAvacchedana tAdRzAbhA. papratIteranubhavasiddhasyena kapisaMyogarUpatAyA evAsatvAditi / __ "gaganAdisaMyogasyeti" yatra ca dravyeyadavayavAvacchedana cana. saMyogAntarasyasambhava statrApi tadavacchedenApi ca gaganAdisaMyoga. svaivasaMmbhavatisUcayitum sayogasthetyatra ekatvamavivakSitaM tatta. sacchedenatatsatsaMyogAnAM satvasyaivavivakSitatvAt // ... . . . 12 "Aho Shrutgyanam" Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataracAlokaH / .. vRkSatvAvacchedeneti"naca vRkSatvAvacchedenatattatsaMyogavAvacchinnasyA satvena tadabhAvAvacchedakatva mastu vRkSatvasya saMyogatvAvacchinna syavRkSachatvAvacchinna eva satvena tadavacchinnAbhAvAvacchedatvaM kathaM vRkSatvesyAditi vAcyam / vizeSAtiriktasya sAmAnyasyA bhAbena yatkicittadavaccheda katvasyaiva sAmAnyAvachedakatvena tadabhAvavato vRkSa tvasya sAmAnyAbhAvAvacchedakatvaM yujyata evetI dAnImabhiprAyAt / - "kutonAdhyakSamiti" nanu cakSuH saMyuktasamavetarUpAdivizeSaNa. tayA parimANarasAdiSu abhAvapratyakSasyA nudayena rUpaparimANAdi. cakSudhivizeSyakasaMyogAdyabhAvacAkSuSe-cakSuH saMyuktasamavetarUpA. divizeSaNatvAdInAM viziSyaiva kAraNatyasya vAcyatayA dravyesaMyogaH sAmAnyAbhAvapratyakSasyAlIkatayA saMyogasamAnyAbhAvapratyakSe dravya. vizeSaNatAyAH kAraNatvAkalpanA skathamApatti rApAdakAbhAvA gha. di ca lAghavena prakAratAsambandhana saMyogasAmAnyAbhAvacAkSuSe ca. kSuH saMyuktasamavetavizeSaNatvasyakAraNatvaM vizeSyavidhayArUpaparimA. NAderbhAne tattalaukikapratyakSaprayojakasAmagrA apekSitatvena yatra sa. trikarSAnAsti na tasya vizaSyatva mubhayossanikRSTatvecobhayorevai ka. sya sannikRSTatve ekatraivavizeSyatvamityuktApatrayogAt evaJca ca. kSussaMyuktazAkhAdisamavetavRkSavizeSaNasvarUpasaMyogAbhAvaprakArakatva. prayojaka sAmagrayA zcakSuH saMyogasyaca dravyabhAsakasya satvenApatti saMbhava ityucyate tadapi na upanItabhAnAtmake 'dhikaraNagrahe paramANu parimANarUpAdhikaraNAntarbhAveNa rUpavAbhAvAdI santrikarSe ghaTaparimANAntarbhAveNa mahattvAdisambandha rUpatvAbhAvapratyakSavAraNAya cakSuH saMyukta yogyatvapravezasya kAraNatAvacchadakarIra Avazyakatve dra. vyAnyaniSThavizeSyatAnirUpitaprakAratvasyaiva prasareNuvRttyabhAvapratya. kSasthalIyavyabhicAravAraNAya lAghavenAbhAvavizeSaviSayakatvamanantama bya kAryatAvacchedakasambandhatvasya vAcyatvAt rUpatvAbhAvasyapari mANavizeSaNatvarUpasannikarSecakSuHsaMyuktasamavetarUpesannikarSarUpaguNA. doSavigamadazAyAmapipratyakSApatte stattozaSyakAbhAvapratyakSecakSuH saMyuktasamavetatattadvizeSaNatvasyaivasannikarSatayAprakRtepitadanusAreNaiSaH vartanIyatvAditi nApattilambhava iti cenna saMyobhAvaniSThaprakAratAni rUpitavizeSyatAsambandhenacAkSuSapratyakSatvAvacchinnaMprati sNyogaa| "Aho Shrutgyanam" Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / bhAvaniSThavizeSaNatvanirUpakatvesati cakSuHsaMyuktasamavAyasya kAra. NatvakalpanA sAmAnyato'bhAvaviSayakatvasthAsanikRSThAbhAvapratyakSApa tibhayanavaktumazakyatvAt prasareNIsaMyogasAmAnyAbhAvapratyakSasthA. nutpannatayAvyabhicAraprasaktiviraheNadravyAnyatvasyAnupAdeyatvAdApatti sambhavAt / yadvA dravyaniSThavizeSyatAnirUpitAbhAvIyaprakAratAsambadhenaghaTAdyabhASacAkSuSopapattaye cAkSuSatvAvacchinnaMpratyeva lAghavenaca. kSussaMyuktavizeSaNatAyA: kAraNatvasyavAcyatayA saMyogAbhAvauktasa mbandhena pratyakSApatterduvAratvAditi bhAvaH etadabhiprAyeNavaca kathazci. dApatisambhaSepItyuktaMbhaTTAcAryeNa / . nanuyogyamatripratiyogitvasyakAraNatvapakSepi yogyamAtravRttisaMyogasAmAnyAbhAvapratyakSApatsivAraNAya paritaityAdigranthAvatA. raNama padyapisambhavati tathApi dravyesaMyogasAmAnyAbhAvasyaprAcInarevasthitikAlepisvIkRtatayA tanmateguNasaMyogasAmAnyAbhAva. sthapratyakSatvenatadanurodhenayogyamAtrapratiyogikatvasyaparityAjyatayA, saMyogasAmAnyAbhAvapratyakSasyaivApattyAtAdRzagranthAvatAraNakartumuci. tamityAzayanAha "nanu pratiyogitAvacchudekaviziSTatyAdi" athagurutvarUpobhUyAbhAvasthatejasikathanapratyakSatvam pratiyogitAvacche. dakaviziSTayatkiJcidUpAtmakapratiyoginoyogyatvAt kathambAgurutva. vizirUpAbhASasya , tathAsvaniti cenna pratiyogitAvacchedakatAparyAptaSadhikaraNadharmayogyatvasyaivahetutayAvivakSitatvAditi bhA.. tanvetatpazeyogyAnupaladhveH kAraNatvavirahepyanupalabdheH kA. . raNatvasyasvIkRtatayA guNepratiyogyupalabdhivirahAttasyapratyakSatvendra vyepratiyogyupalabdhisadbhAvAnapratyakSatAsambhava dAta kathaM pratiyogyupalabdheoSavidhayAprakRtepratibandhakatAntarakalpanamiticenna pakazAkhAvacchedenakapisaMyogopalabdhAvapi zakhAntarAvacchedenakApasaM. yogAbhAvapratyakSadarzanA ttadavacchedenAbhAvapratyakSetadavacchedenapratiyogyupalambhavirahasyaivahetutvasya svIkaraNItayA vRkSatvAvacchedenasaMyogasAmAnyAbhAvakAraNasya vRkSatvAvacchedenasaMyogopalamadhyabhAvasya.satvAcchAkhAmulAdisarvAvayavAvacchedenapratiyogyupalabdhehoSavidhayaivaprativandhakatvasyayuktadhAdityabhipretyAha "pratiyogigrahAtmakadeSAveti" athAndhakAravAyuparamANvAdoghaTAdyabhAvacAkSuSasyajalAdaugaMdhA "Aho Shrutgyanam" Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 siddhaantlkssnnttvaalokH| bhAvacAkSuSasthadhAraNAya andhakAretejobhAvapratyakSasyavAyAbhUta pAbhAvapratyakSasyaparamANImahasvAbhAvapratyakSasyacopapattayeca tatsatvamA janaprasaMjitapratiyogikatvalakSaNayogyatvaviziSTAnupalabdhaH kAraNatva syavAcyatayA kathaMguSasaMyogasAmAnyAbhAvasyapratyakSatva matrayavisa yogaH syAttadopalabhyetatyApAdAnasthAsaMbhavA saMyAgasyAtIndriyasya satvepi tadupalambhakAbhAvAditice nmevam guNesaMyogasatveyogyasaM yogasyApisatvAvazyakatvena kadAcidapikutrApiguNekasyApyupalabdhi ssyAdityevaMyogyatvasyasaMpAdanIyatvAt / yadvAlokasaMbandhasyasarva traivatejobhAvAnyacAkSuSe mahattvAbhAvAnyacAkSuSamAtramahattvasya rUpAmA bAmyacAkSuSamAtrecodbhUtarUpasya viziSyavahetutvAdukkadoSANAmasaM bhavenayogyatvasyAnupalabdhivizeSaNatvAnAvazyakatvA dataevatiyoM giyogyatvAdhapekSApighaTatatibhAvaH / eSAcakusRSTikalpanAnabhaTTAcA ryavyAsvAyAM senaguNesaMyogasAmAnyabhASasyapratyakSatAmabhyupetyagranthA vatAraNasyAkRtatvAditibodhyam / ___"pratiyogigrahotpIti"yathAkathaMcidRkSarUpAdhikaraNahAnaityA. diH yadyapivRkSasaMyogopalabdhidazAyAMguNesaMyogAbhAvapratyakSasyotvaM matayAdraSyatvAvacchinnavizeSyakasaMyogasAmAnyAbhAvaprakArakapratyakSasyAlIkatvenatattaddharmAvacchinnapratyakSeprativandhakatvasyavaktumazakya. tayAca laukikasannikarSaprayojSavizeSyatAsambandhenavizeSyatvamAtre NavAsaMyogAbhAvapratyakSe laukikavizeSyatAsambandhanasayogApalabdha tivandhakatvamvAcya ntathAsatitArazopalabdhitvasyezvarapratyakSasAdhA raNatayAtasyavizeSyatAsambandhemasarvadaivavadhacadravyesasvenakathaMpratya mApase durvAratetinaktuMzakyate / tathApilaukikasabhikarSagrayojyavi zeSyatvAtiriktasya vilakSaNajanyapratyakSanityajJAnasAdhAraNAnugatarU pavizeSAvacchinnaviSayitvanirUpakatvasyamAnAbhAvenasaMsargatvAsaMbhava duktavizaSyatvasyacezvarakSAtanirUpakatvAsaMbhavAnezvaramAnasaMsargatvasaM bhavAtibhavatyevoktApasiH / yadvA dravyaniSThavizeSyatAnirUpita prakA ratAsambandhanapratyakSe cakSuHsaMyuktavizeSaNasvarUpakAraNavalAdevasaMyo gAbhAbetArazapratyakSasyApAditatayAtadvAraNAyatadantarbhaviNava pratimA dhakatvaMkalpanIyaM tathAhyaktavizeSyatAnirUpitaprakAratAsambandhana pratyakSedravyaniSThavizeSyatAnirUpita prakAratAvacchedakAvacchinnapratiyo "Aho Shrutgyanam" Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / gitAkatvasaMsargeNa pratyakSasya pratibandhakatva ntatraikasya doSadhizeSAt tiyogivizeSaprahe'nyasyatadabhAvapratyakSopapattayetatpuruSayatvanivezasyAvazyakatayAparamezvarapratyakSajanya pratyakSa doSavizeSajanyajJAnAnAMsA kSAtkAritvavyaJjakaviSayitAnirUpitatva ghaTitasyasvaviSayasaMyogava svasyavAsaMsargatvasaMbhavepinaparamAtma pratyakSAduttApattivAraNa sambhavaH laukikapratyakSavadeSaca doSavizeSajanyasyApyanubhavonurAdhAdabhAvabuddhivirodhitvamA stheyameveti 11 bhaTTAcAryasyezvarapratyakSasAdhAraNyepratibandhakatvakalpanAca jJAnAkaraNakajJAnatvarUpaM pratyakSatvamapratyakSeca sarvatradoSavizeSajanyecAnubhava valAtsAkSAtkArisvavyaJjakaviSayitAMsvIkRtya ataeva satpratipakSapranthedoSavizebAdyajanyatvasyoktaviSayitAzUnyatvarUpatAmabhidhAyezvarapratyakSasyatata : evAprativadhyatvamupapAditaM tpuruSIyatvaM nopAdeyaM taduktaprativadhyapratibandhakabhAvecatadravyeca saMyogAbhAvasyayogyasaMyogAbhAvasyaca kadAcidapipratyakSatvAsambhavA huNe tasya pratyakSatvepi dopavizeSajanya saMyogajJAnasthanatrAnabhyupagamA dabhyupagamepitatpuruSasya. tatsatve doSapratibandhakatAvacchedakasyapramIyalaukika vizeSyatvasyasvaviSayasaMyogavatvasyavAsambandhasya tatrAsatvenadopavidhayApratibandhakatvAsambhavepyupalabdhirUpapratiyogisatvena tadabhAvarUpakAraNavirahA dApativirahAt samyapuruSasya tatsatveca yogyAnupalabdhirapyastyevetyanupapatyasambhavAt kathaMciyApattisambhave pItyAditagrantha ApatiavizeSyaniSThapratyAsatyAsannikarSakAryakAraNabhAvAbhiprAyeNeti / ma bhyupetya . 13 : nanutAdAtmyena dravyatvena pratibandhakatvaM yadyapilaghubhUtaM tathApi ta syAnanubhavikatayAprakArAntarbhAveNapratibandhakatve dravye 'bhAvamAtrasyApratyakSatvAparayA'sambhavitayAca svaprayojyaviSayatAvacchedakAvacchi apratiyogitAkatvasambandhena sAmagrayAH pratibandhakatvamAha "pratiyogyupalambhati" sAmagrIcadoSavizeSAsaMpRktacakSuH saMyuktasamavAyAdisatrikarSaH doSavizeSasamavahitasannikarSasya pratiyogigrahaNayogyasvAddoSAsaMpRkteti"prastutvAditi, uktatvAdityarthastenatatsambandhakathAprabandharUpaprastAvavirahepinakSatiH etena pratiyogyupalambha kasAmagrayAH pratibandhakatvapakSasya nirdoSatvepizaromaNyutkopalabdhipratibandhakatAyAMnadoSoddhAravizaGkAnirAkRtA / vyadhikaraNabahuvrIhera sArvatrikattha "Aho Shrutgyanam" Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / mAzaGkabAda "pratiyogyupalambheti" / athakArya sahabhAvenetizabdAtko yadhikaraNavRttitayetyeva labhyate tacaprAkkAlavRttitayA hetAvapyastI ti tatrApitadyavahArApattiH yadikAryakAlamAtra vRttitayetyarthaH tadA kAryasahabhAvenahetau pUrvavarttinyanupapattiriticenna kAryasahabhAvena hetutvetyataH kAryAdhikaraNavRtyabhAvapratiyogitAnavacchedaka tattaddharma catvantenatena rUpeNa hatutvamititAtparyAllabhyate kAraNatvaMcobhayasA dhAraNaM svAdhikaraNasva pUrvatvAdhikaraNakSaNadvayAvacchinnasva sAmAnA .94 dhikaraNAbhAvapratiyodhigatAnavacchedakadharmavatvamitidoSAbhAvAditi dIdhitI "itivyApteryAvatsaMyogAbhAvazvamAnamiti" itItilu tapaJcamIkaM yoyadIyayAvadvizeSAbhAvavAnsatatsAmAnyAbhAvavAnityu dAharaNasvarUpajJAnajanyajJAnaviSayatvarUpaMvyAnyanvayinamarthambodhayati atra vyApterityatra paJcamIcamitikaraNatvAnvitaM prayojyatvaM zAyamAnaliGgasya mAnatvapakSe saMyoga yAvadvizeSAbhAvapadaM prathamAntaM jJAnasya karaNatve viSayatvArthaka samyantaMmAna padaMvAmAnaviSayalAkSaNikaMbodhyam || yatpadaM yaddharmAzrayaparaM vizeSazabdArthazcobhayAvRttidharmavAn tadekave zadharmAnvayivRttitvantaddhitArthaH pratiyogitAsambandhena tasyAbhAveM ndhayaH vizeSazabdasyaghobhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitAnirUpa kelakSaNA yAvatpadasthatAtparyAdbhAva padena sahAsaptiHkalpyA tathAca yaddharmasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitAkA bhAvakUTa syahetutvaM paryavasitaM tatpadasyataddhamavacchinnaparatayA sAdhyatvamapi taddharmAvacchinnAbhAvasyaivetyabhiprAyeNAha "yoyajAtisamAnAdhikara NetyAdi" / athalAghavena yaddharmasAmAnAdhikaraNyamubhayAvRttitvaM ca pratiyo gitAvizeSaNamasva landharmavizeSaNatayA sattvaguNatvAvacchinnaprati yogitvAdInAmubhayAvRttitvaviraheNa svarUpAsisvanavakAzAt ntAbhAvasyatritayapratiyogikatvepipratiyogitAyAbhedAttatsaMyogAbhAva syobhayAvRttipratiyogitAkatvamavyAhatamiti cenna pratiyogibhedena pratiyogitAbhedesaMyogAdyabhAvasyApyubhayAvRtipratiyogitAkatvenA siddhiprasaMgAt svanirUpita pratiyogitAvatvasambandhenobhayAvRttitvasyAbhAvavizeSaNatve saMyogAdyabhAvavAraNepitatsaMyogAbhAvasyatatkSa -NaviziSTatatsaMyogAbhAvAbhAvAbhAvarUpatayA tritayapratiyogikatayAvA "Aho Shrutgyanam" atya Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatAlokaH // svAvacchinnanirUpakatAni svanirUpitaMpratiyogitASatvasambandhena tasyApyubhayavRttitvasyaivApateH kUTatvAnuyogitAcaccheda kAnuyogitveca rUpita nirUpya tAvatpratiyogitvasambandhenobhayAvRttitvavizeSaNaMca yadharmasamAnAdhikaraNapratiyogitAkatvasyAtiriktasyapravezena gauravA dubhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitAkatvApekSayokta sambandhanobhayAvR-: tritayapratiyogikatvamate doSatAdavasthyA sitvasyApigurutvAt vaheyam pavamubhayAvRttidharmAvacchinnAbhAva kUTatvApekSayA tAdRzAbhAvatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptipratiyogikUTatvasya gurutvamapyAlocanIya ntAdRzAbhAvatvasyAnantatattatkSaNaviziSTata dya ktyabhAva sAdhAraNasvAt nacobhayAvRttidharmAvacchinnAbhAvatvasyApitatsAdhAraNyantadyakitvasatvAnyatarAva cchitrAbhAvavAraNAyobhayAvRttidharmAtiriktadharmA * navacchinna pratiyogitAkatvasyaivavivakSaNIyatvAt athApisaMyogatvasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmavAnnAstItipratItisiddhAbhAvasyanavAraNAmiticedubhayAvRttidharmmaviziSTapratiyogitAkatvamevanivezanIyaM vaiziSTapaMca svaniSThAvacchedakatA katva katvAnirUpitatvasambandhena yadicobhayAvRttidharmaniSThaniravacchinnAbacchedakatA katvamevaprAguktadoSadvaya cAraNAyaniyezya tAdRzAbhAvatvasyatatkSaNAdiviziSTatayaktyabhAvasAdhAraNyaM durvAramityucyate tadApitayaktyabhAve tayaktyanuyogika samavAyAdinAsayogasvAdiviziSTAbhAveSucatAdRzA bhAvatvasya satvena tatkalpaevagauravam lAdyavAnurodhenaivavataravArakaparyAptirAdaraNIyA uktalAghavagauravasyAkiJcitkaratve nyUnavAraka mAtramAdaraNIyamitibodhyam / ntathAcAtrApi ubhayAvRttittvaJca svapratiyogivRtvitva svAnuyogivRtitvobhayasambandhena bhedaviziSTAnyatvaMgrAhyaM tadghaTagaganobhayabhedaviziSTatvasyatadUdhaTaniSThatayaktitve satvepibhedasyavyAsajyavRttidharmAnavacchinnaprati 95 svabhinnaniSThAvaccheda yogitAkasyapratiyogyavRttervAvivakSitatvAnnadoSaH ubhayabhedasyAtAha zatvA tadrUpavadbhadazvatadrUpanAzakAlAvacchedena tadUghaTe vidyamAnopinani ravacchinnasvarUpeNa navApratiyogyavRttiH svanirUpitapratiyogitAva cchedakAvacchinnavRttitvamevavAsambandhaH nacatadvyaktitvamubhayatvAvacchi pravRtti tadghaTabhedAbhAvAbhAvasyatadghaTabhedasvarUpatvena "Aho Shrutgyanam" tadyaka' tvAzrayatadghadabhedAbhAvasya tadghaTabhedapratiyogitvAnuyogitvavatvepi Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNa tasvAlokaH / svanirUpita pratiyogitAvacchedakAvacchinnavRttitva svAvacchinnAdhi karaNatAvRttitvAbhayasambandhena tattadvyaktitvepyubhayAvRttitvamupapAdyam bhedatvaviziSTAnyatvasyavivakSayA taddghaTabhedAbhAvAbhAvasyata" dUSaTabhedatvasvarUpatvena tadghaTabhedatvAbhAvetadghadabhedasvanirUpita pratiyogitvAzrayatvatadavacchinnAdhikaraNatvayoH - satSepi svanirU pitatvasvaniSThAnuyogitvAnirUpitatvobhayasambandhena svAveziSTapratiyogitAvatvaM tunatatravarttata iti prakRtetAdRzapratiyAgitAvadvRttitva mevasambandhitayAviSakSaNIyaH / athAtravRttitvaM nasvarUpeNa sa svastho bhayAvRttitvaprasaGgAt nApisaMyogena samavAyenavA vAcyatvAdInAnsa thAtvaprasaGgAt nApi teSAmanyatamasambandhena svarUpeNobhayavRtte dravyasvasthAtathAtvApatteH vApiyenasambandhenobhayAvRttitvaMvivakSitaM tena sambandhenata tathAsati tatparvatAnuyogika sambandhenava herubhayAvRttitvAprasaGgAt tatsambandhAvacchinnavRttitAdvayasyAprasiddheH pacasvAcya svataDyaktisvAnyatarasvAdinAtayaktitvasyApyubhayavRttitvenasazrAvyAptiH ghaTatvena saMyogenobhayAvRtterva hervahnitvenAbhayavRttitayAtatrApyavyApticetice dbhedatvaviziSTavRttitvAbhAvavatvamubhayAvRtitvamitigRhANa vaiziSTayaJca svAvacchinnAdhikaraNatAvAnarUpitatva svaviziSTaprati yogitAvacchedakAvacchinnanirUpitavRttitAvatvobhayasambandhena vRtti. sAvatAca svAvacchedakasambandhAvacchinatva svAvacchedakAvacchinnatvobhayasambandhena vRtsitAca yena rUpeNobhayAvRttitvaM vivakSitaM tadrUpAvacchinnA abhAvazca yenasambandhenobhayAvRttitvavivakSitaM tatsamba ndhAvacchinnavRttitvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkaH evacabhedatvaviziSTAvRtsitA tadvyaktitvaniSThAkAlikasambandhAvacchina saMyogAdisambandhAvacchinnaivacanavahniniSThA tadyaktitvaniSThAnyataratvAghaTatvAvacchinnavRtti vacchinnavRtitAcanata vyaktitvatvAvacchnniA tAcamavahniniSTheti naikasyApidoSasyAvakAzaH kAlikenApi gaganAdInAmavRttitvegaganatvenobhayAvRtitvasampattayaM vRttitAsthAne sa mvandhitAnivezanIyA vAcyatvAvacchinnavRttitAviziSTatvaM svarUpa sambandhAvacchinnatadvyaktitvaniSTavRttitAyAvarttatata ityubhayAvRtitvasaMbha pataye svAvacchedakAvacchinatvasya kAlikasambandhAvacchinataka kiTavaniSThavRttitAvatvasya svarUpa sambandhacchinnavRtsitAyAMsatvo nobha "Aho Shrutgyanam" Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnntyaalokH| yAvRttitvAnupapattivAraNAya svAvacchedakasanbandhAvacchinnatvasyacani. vezaH / yaddhAvastumadanyatvamubhayAvRttitvaM vastumattAcasvavRttitva sva. niSThapratiyogitAkabhedadhadvRttitvobhayasambandhena atrApipUrvavadoSadhAraNAyabhedaHpratiyogyavRttitvenavizeSaNIyaH svanirUpitasva sthanirUpakavRttitvobhayasambandhena svaniSThapratiyogitAviziSTAnuyogitvAvacchinnAdhikaraNatvaM svaniSThapratiyogitAtvAvacchinnanirUpyatAnirUpi. tanirUpakatAvacchadakadharmAvacchinnAdhikaraNatvaMvAnivezanIyam asyApicayenarUpeNobhayAvRttitvAmvavakSitaMvastuviziSTataddharmAvacchinnasaMbaMdhitvAbhAvaevatAtparyam vaiziSTayaMca svanirUpitatva svaniSThapratiyogi. tAtvAvacchinnanirUpyatAnirUpitanirUpakatAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatAvanirUpitasambandhitAviziSTatvobhayasambandhena vaiziSTayamabhAvapratiyogitvaMca pUrvoktasamvandherecagrAhyamiti / athavAdvitvAvacchinnamirUpitavRttinvasAmAnye yaniSThatva yatsambandhAvacchinnatva yaddharmA. vacchinnatvatatritayAbhAca stattvaMtenasambandhanatenarUpeNacobhayAvRtti. svambodhyam sarvacedaMzabdAnugamAnurAdhenoktam prakRteca svapratiyogi. nirUpitasvarUpasambandhAvacchinnavRttitva khAnuyoginirUpitasvarUpa. sambandhAvacchinnavRttitvobhayasambandhena bhedaviziSTAnyatvesati svarUpasambandhanavRttitvAdikamevatadvAcyamityalam / "tenati" ubhyaavRttidhrmvdrthkvishesspdopaadaanensmbndhsyysvtsvnsaamaanyoktvyaaptiiprveshncetyrthH| "siMddhasAdhanamiti" si. ddhasyasaMyogasamdhAvacchinnasaMyogatvAvacchinnAbhAvasya sAdhanamitya. rthaH sAmAnyavyAptivalAdvizeSataupakSadharmatvagrahAdvizeSasAdhyasiddhA. vapi sAmAnyavyAptaHsambandhavizeSAvacchinnatvAvizaSitapratiyogitA. kAbhAvatvenaiva hetusAdhyaghATatatayAtajjJAnAtsaMyogIyayAvadvizeSAbhA. pakSadharmatva grahadazAyArmApasaMyogatyAvacchinnAbhAvatvenaivAbhAvenumi.. tividheyatvasyasavitayAtAdRzAnAmatauvizeSasAdhyasiddhitvenasaMyoga sambandhAvacchinnasaMyogatvAvacchiprapratiyogitAkAbhAvagrahasyapratibaM. dhakatvanasiddhasAdhanamitibhAvaH / "vyabhicAra iti" taddharmAvacchinnAbhAvarUpasAdhyAprasiddhidhAraNAya svAvacchinnapratiyogitAkAbhAvavatva. sambandhenataddharmasyasAdhyatvevodhyam / athasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasAdhyAbhAvavavRttitvasyai. "Aho Shrutgyanam" Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / vavyabhicAratayA prakRtasAdhyatAvacchedakasambandhasya vRttyaniyAmaka tvena tatsambandhAvacchinna sAdhyAbhAvAprasiddhAnatatsambhavaH vRtyani yAmakasambandhasya pratiyogitAvacchedakatvAGgIkAreca jAtyupAdAne. piviSayitayAtattadyaktyabhAvavati vahnitvena vahniviSayakajJAne viSa yitayAvadvitvAvacchinnAbhAvAsatvenavyabhicAro duruddharassyAditicena vRtyaniyAmakasambandhasya bhedapratiyogitAvacchedakatAyAH sarvAnumatatayA sAdhyatAvacchedakasambandhapratiyogitvaviziSTahetusamAnAdhikaraNA nyonyAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAbhAvAbhAvasyaivavyadhikaraNasamba-ndhenavyApakatvavAraNAya vyabhicArasya sAdhyatAvacchedakasambandhAtiriktasambandhAvacchinnatva sAdhyatAvyApakatva sAdhyatAvacchedaka sambandhAvacchinna sambandhitAvacchedakAvacchinnatvai tatritayAbhAvava tAdRzabhedapratiyogitAvacchedakatvasthavA tatvasyavAcyatayA prakRtepitatsaMgateH / yadvAvyAptizarIre yatsambandhevRtyaniyAmakasambandhAnyatvaM vizeSaNIkRtya nRtya niyAmakasyapratiyogitAvacchedakatvAbhyupagamena vyabhicArasya saMgamanIyatvamvodhyamiti / nanujAtyupAdAnepikapAladvasaMyogagata kambugrIvAtvarUpajAteH svA zrayAzrayAdhikaraNatvarUpaparaMparAsambandhena samAnAdhikaraNIbhUtobhayA vRttidharmAvacchinnAbhAvakUTavati tatsambandhAvacchinnasvaniSThA vaccheda. katAka pratiyogitAkA bhAvatvasambandhena kambugrIvAtvasya viraheNavya bhicAraH guNavibhAjakajAtitvenapravezepi svavyApyakambugrIvAtvAzrayA dhikaraNatvasambandhena saMyogatvAdhikaraNatvaghaTitahetumati saMyogatva 98 sthaviraheNavyabhicArodurvAraeveticena samavAyenaivayajjAtyadhikaraNa svasthapravezAdadoSAt navajAtyupAdAnamaphalaM guNatvaviziSTasyApiya* tadAdipadavAdhyatayAyatvatatvenopAdAnasambhavena guNasamAnAdhikaraNo bhayAvRttidharmAvacchinnAbhAvakUTasya guNavatvavyabhicAritvAt yAdRza syacavyAptighaTakatvaM tAdRzAvacchinatva ghaTitaeva sAdhyatvasya sAdhyasaM. sagatvasyaivavA vyAptyanubhava gRhItatayA saMyogena guNavadabhAvapratiyo gitAvacchedakatvasya dravyatvakalpanenotasambandhasya guNavyadhikaraNatka devajAtitvenajAtairapiyatvatazvenagrAhyatayA jAtyavacchinnAbhAvapratiyo. gitAvacchedakatvasya nityatvAvizeSitajAtereva kalpanIyatayA vyabhi cArAzca nacayena rUpeNopAdeyatA tadavacchinnAvacchedakatvasyaivasAdhya cha "Aho Shrutgyanam" Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 99 Takatve saMyogatvAderapisvarUpatoyatpadAnupAdeyatayA saMyogatvatvena yatpadopAdeyasaMyogatvasya tenapratiyogitAnavacchedatvenavyabhicAraititatpadopasthApyaniSThAvacchedakatA katvasyaiva sAdhyasyatatsaMsargasyavAghaTakatAyAvAcyatayA guNatvena jAtitvena guNajAtyAderupAdeyatvepinadoSaitivAcyam guNAvacchinnAbhAva jAtyavacchinnAbhAvAdyanubhave AnubhavikAnAM guNatvajAtitvAdyavacchinnAvacchedakatvAvagAhitAyAevAnubhavArUdatvena tasyatatpadopAdeyatve jAtitvAvacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvasyaiva sAdhyatvApattyAvyabhicArassyAdeva saMyogatvAdyava. cchinnAbhAvAnubhaveca saMyogatvaniSThAvacchedakatvAvagAhitAyAevAnubhavikatvena tasyatatpadopAdeyatve taniSThASTavacchedakatvaghaTitasya sAdhyatAyA saMsargatAyAvA prAptatvenanadoSaityetadarthasyAnubhavavAsanAvAsitAntaHkaraNavedyasyasatvAt / etadabhiprAyeNaivajAtyavacchinnAbhAvApra siddhyAvyabhicArasya bhaTTAcAryoktatA saMgacchate navajAtyudapAdAnepijA* titvena jAteyatpadopAdeyatayAvyabhicAratAdavasthyamitivAcyama jAti. padasamabhivyAhRtayatpadasya jAtitvenajAtivodhakatvAsambhavA jjAtivizeSANAmbodhasyaivatathAnubhavikatvAt svavizeSAnvitajAtyAdya vacchinnAbhAvAnubhavepi nAharAjAtiniSThAvacchedakatAkatvAvagAhitva - syaiva cAnurbhAvakatvAzca athaivaMsiddhasAdhanaprasaMgaH sAmAnAdhikaraNyasambandhenazAkhAvidezakAlavizeSAvacchinnatvAvacchinnasaMyogatvaniSThAvacchedakatvanirUpaka pratiyogitAkAbhAvasyavRkSesatvAditicenna niSThayatsambandhAvacchinnaniravacchinnanirUpakatAkasambandhitvasamAnA dhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnAbhAvakUTavAnyaH sataniSTha tatsambandhAbacchinnaniravacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAkAbhAvabAniti vyA sAvevajAtyupAdAnakarttustAtparyAt yatsambandhAvacchinnAbhAvasya hetu ghaTakatvaMtatsambandhAvacchinnAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasyayaddharma vizeSaNatvamaGgIkurvatAmapyatraivatAtparyambodhyamiti / ubhayAvRttipadavaiyarthyamiti, vaiyarthyamatratnaniSprayojanakatvaM svarUpAsiddhivArakasyatadasambhavAt kiMtuviziSTAntaratAdazaghaTitatvamevetivodhyam / athaghaTasAmAnyAbhAvabirahiNikatipayaghadAbhAvAdisatvenavyabhicAravAraNAya yAvadityuktandIdhitikRtA yAvatvaM cAtravyA pakatvArthakaM kUTatvAvacchinnArthakambAvAcyaM tatrAdhe yaddharmasamAnAdhi "Aho Shrutgyanam" ya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / karaNobhayAvRtti dharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvavyApakatvaMhetuH paryavasitaH vyApakatvaMca mvarUpasambandhAvacchinnAdheyatAsambandhena tatrakambugrIvAdimatvasamAnAdhikaraNobhayAvRtti dharmAvacchinnapratiyo. gitAkAbhASavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvapratiyogitAvacche. dakatvasya lAghavenaghaTatvasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnapra. tiyogitAkAbhAvavRttibhedapratiyogitAvacchedakatAtyaevakalpanIyata. yA tAdRzAbhAvasyAprasiddhyA yatpadenakambugrIvAdimatvasyopAdAnAsambhavA jAtipAdopAdAnagranthAsaGgatiH vaiyarthaparoktagranthAsaGgatizca ubhayAvRttitvaghaTitatadaghaTitAbhAvayorbhedenaviziSTAntaraghaTitatvAsaMbhadhAt dvitIyeca tAdRzAbhAvatvAvacchinnAnuyogitAkapa pratiyogikUTaravAvacchinnasyahetutvamAyAta ntatrApivaiyalimbhavaH ubhayAvRttitvAghaTitataddhaTitadharmAvacchinnAnuyogitvayobhaidenabiziSTAntaraghaTita. vAsambhavAt nacasvavyApayatvasamvandhanatAdRzAbhAvatvavRttitvahetuH viziSTAbhAvatvasyAbhAvatvAnatiriktatayAvyApyatvAsambhavAt tAdRzA bhAvatvAvacchinnAnuyogitAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyA. tyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvamapinahetu dhaiyAsambhavAddhatovi. ziSTAntarasyacavibhizAnuyogitAghaTitatvAta nacayaddharma sAnAdhikaraNyaniSThAvacchedakatAbhitrobhayAvRttitvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitatattadavacchedakatAnirUpitadharmaniSTAvacchedakanAnirUpita. sadbhinnAvacchedakatvAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAbhinnAva. cchedakatvAnirUpita tadavacchedakatAnirUpitapratiyogitvaniSThAvacchedakatAnirUpitAbhAvatvaniSThAvacchedakatAnirUpitAnuyogitAnirUpakapa. paryAptipratiyogikUTatvatvenaivanAzakUTatvasyahetutAvacchedakatvaMdhAcyaM tathAcatAzakUTatvAvacchinnAviSayakobhayAvRttitvaniSThApacchedakatva. nirUpitatvAviSayakatAdRzakUTatvaviSayakapratItiviSayatAvacchedakA. vacchinnaghaTitatvenacaiyaryasambhava itivAcyam tathAsatyubhayAvRtyanupA. dAnepi svarUpAsiyasambhavAt ubhyAvRtsityaniSThAvacchedakatyAnupAdAnasyaivatadanupAdAnaparyavasAyitvena tAdRzAnuyogitAkaparyAptipratiyogikUTatvasvasya sasAdyavacchinnAbhAvasAdhAraNakUTatvAbhayAvRttidha mAMcchinnAbhAghamAtravRttikUTatvadvayasAdhAraNatayA tadekasyapakSesatyA. ditice ducyate ? yajjAtisamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchina "Aho Shrutgyanam" Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / pratiyogitAkAbhAvatva kUTatvobhayarUpeNaiva parAmarSIyapakSavizeSyatAnirU pitaprakAratvarUpa hetutvaM yAvadvizeSAbhAvasyavivakSitaM tatratAdRzAbhAve. kUTatvasya svoddazyatAvacchedakavyApakaparyAptirevasaMsargaH saMsargatAcaH natAdRzaparyAptatvena kintuparyAptitvanaivavahnitvAdyavAcchannapratiyogitva. syapratiyogitAtvenasaMsargatAvat evaJca tAddazaparyApsitvabiziSTa saMsargeNaviziSTAntaratAvacchedaka kUTatvasyavyApyatAnavacchedakatvepinakSatiH tAdRzasyahetutAvacchedakatA ghaTakasambandhatvavirahAt yathAca zuddha prati. yogitAtvenapratiyogitvasya tAdRzasaMsargatvepivahniviziSTo'bhAvonamahAnasIyavahnaghabhAva stathoktaparyApteH paryAptitvena saMsargatvepitAdazAbhAvakUdravatvena katipayAbhAvavatItinavyabhicAraH tathAcobhayAvRttitvAnu pAdAneyaddharmasamAnAdhikaraNa dharmAvacchinnAbhAvakUTasya hetutayA tatrakU datvasya tAdRzAbhAvatvavyApaka paryApterevamaMsa gatvanasvarUpAsiddhisaMgatiH yaddharmasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitAkA bhAvakU datvAvacchinnAviSayakapratItiviSayatAvacchedakayaddharmasamAnAdhika 10.1 raNadharmAvacchinnapratiyogitAkA bhAvakUTatvAvacchinnaviSayakatvasya hetuviSayaka pratItosatvena vaiyarthyasaMgatizca uktakUTatvayorvilakSaNaparyAtirUpahetutAvacchedakatA ghaTakasambandhena hetau varttamAnatvAvarttamAnatvAbhyAMcailakSaNyepi kUTatvatvenanikhilakUTatvasyaivahetutAvacchedakatvAt samavAyenAvRterapi prameyasyasamavAyena prameyAbhAvapratiyogitva prameyacadamASapratiyogitAvacchedakatvavat / nanuhetutAvacchedakatAtvAvacchi aparyAptyanuyogitAvacchedakarUpe svAvacchinnAnuyogitAkaparyAtikAvacchedakatAkaviSayatAkatva zUnya pratItiviSayatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakaprakRtasAdhyavyApyatAvacchedakatAsvAvacchi * zrapratiyogitAka paryAptyavacchedaka hetutAvacchedakasamAnAdhikaraNavR tirUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkaviSayatAzUnyazAnaviSayatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAkaparyApyanuyogitAnavacchedakatvasyaiva vyarthavizeSaNaghaTitatvarUpatvasvAcya manyathAnIladhUmatvasyadhUmatvAnatirekaNadhUmatvAvacchinnaviSayatAyAnIladhUmatvAbA nnatvAttatravaiyarthyAsambhavAt dravyaMghadavRttisatvAdityAdapiDhavRttisatAtvAvacchinnaviSayaka tAdRzaviSayatAzUnyapratItiviSayatAvacchedake madhyApyatAvacchedakaviziSTasattAtvAnatirikena santAtvenAi "Aho Shrutgyanam" Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / jayanAkatvasyaiva hetupratItau satvenavaiyarthyaprasaGgAzca tathAcayaddharmasamAna dhikaraNadharmAvacchinnAbhAva kUTavAnitipratItiviSayatAvacchedakatAva paryApyanuyAgitAvacchedakasattAvadabhAvAdipratiyogitvasA 102 dhAraNasamudAyatvAvacchinnAnuyogitA paryAptikAvacchedakatAkavika yatAzUnyatvasyahetumatvapratItosatvenanavaiyarthyAsambhavahati / yattuyara rmasamAnAdhikaraNatvamAtreNavAstavobhayAvRttidharmamAtrAvagAhi yakha samAnAdhikaraNadharmAvacchinnAbhAvakUTavAnitipratItimAdAya vaiyarthya bhavaH tatrasattAvadabhAvAderaviSayatvenatatpratiyogitvasAdhAraNasamudA yatvasyadhAraNAsambhavAditi tanna tAdRzapratItiviSayatAvacchedakata svAvacchinnapratiyogitAkaparyApyanuyogitAvacchedakasya vyApyattAva cchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAka paryAptyanuyogitAvacchedakatva vi rahA tasyasatvAvacchinna pratiyogitvAdisAdhAraNasamudAyatva ubhayA titvasAdhAraNasamudAyatvevAsatvAt / anyetuniravacchinnAvacchedava svasyaiva vyarthavizeSaNaghaTitatva ghaTakatvamityabhyupagamena prakRteubhayAvR titvavizeSaNasyavyarthatAmupapAdayanti tathAhi hetutAvacchedakaghaTakA nAmavazyaM kutrApyanavasthAbhayena svarUpatAbhAnamabhyupeyaM tathAcobhayAvRi tthaghaTakasvarUpatobhAsamAna niSThAvacchedakatvasyApi niravacchinnataya tadghaTitavRttisamudAyatvasyaiva hetutAnirUpita niravacchinnAvacchedakatA tvAvacchinnapratiyogitAka paryAptyanuyogitAvacchedakatayA tadavacchi nAnuyogitAka paryAptipratiyogyacaccheda katAkaviSayatAzUnyaM viziSTa staraghaTakasvarUpatomAna yogyA khila prakArakasamUhAlambana jJAnamAda // viSayatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakasya vyApa tAnirUpita niravacchinnAvacchedakatA tvAvacchinna paryAptyanuyogitAba cchedakatvavattayA tadavacchinnAnuyogitAkaparyAtipratiyAgyavacchedaka kaviSayatAzUnyatvasya hetumatvajJAneviraheNa vaiyarthyAsambhavaitivadanti dasat niravacchinnAvacchedakatvasyavyarthavizeSaNaghaTitatvaghaTatakatvA isa katvaevahitatsaMmbhavati nacatasyAvazyakatvantathAhi dhUmavato hetu| dhUmadhUmatvagatsamudAyatvAvacchinnAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatA kaviSayatAzUnyadhUmatvenatadhUmAvagAhidhUmavadvAnitijJAnaviSatAvacche dakatAtvAvacchtriparyAptyanuyogitAvacchedakatadhUmadhUmatvagata dvitva mAdAyavaiyadhyaivAraNAya hetutAvacchedakattAyAnnitvacchinnatvamabhimataM "Aho Shrutgyanam" Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / / troktadvitvasthavyApyatAvacchedakatAparyAptyanuyogitAvacchedakatvadhira heNa doSasyaivAbhAvAcUbhavatovyApyatvedhUmatvanikhiladhUmagatasamudAyatve tadhUmavatovyApyatvaMtattAsahitasamudAyatvevAtasyabhAvAtratadupAdeyama evaMhetumatvaviSayakajJAne dhUmatvatadhUmagatadvitvAvacchinnAnuyogitAka. paryAptipratiyogyavacchedakatvakaviSayatvasyApinasambhavaH tathAhitAha. zaparyAptIyApratiyogitAnatajjJAnIyaviSayatAvacchedakatAtvAvacchinnA tannirupakaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasyasamudAyatvaevasatvA nA pitaLUmAtiriktadhUmAvRtyavacchedakatAtvAvacchinA vacchedakabhedenAva cchedakatAbhedasyAprAmANikatvAt nApitadhUmadhUmatvAnyataravRttitvavi. ziSTAvacchedakatAvAvachinnA kiJcibhiSThAnarUpitatvasambandhAvacchi. mAvacchedakatAbhinnAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAbhinnabhedaniSThAva. cchedakatAbhinnAvacchedakatvAnipitatvasyapratiyogitvavizaSaNatayA. vivakSaNIyatvAta ataebajAtimaddhetukasthaledhUmatvagataikatvaMbiziSTAnta. raviSayatAvacchedakatAparyApyanuyogitayacchedakamAdAya vaiyarthyadhAraNA. yatAzarUpAvacchinnAnuyogitAkaparyAptipratiyogyavacchedakatAyAbhira vacchinnatvopAdAnabhappayAstam dhamatvagatakatvAvacchinnAnuyogitAka. paryAptipratiyogyavacchadakatAkaviSayatAkatvavirahA ttAdRzaviSayatAzU. nyahetuviSayakajJAnaviSayatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyAgitA. bacchedakatvasyahetutanirUpitInaravacchinnAvacchedakatAparyApyanuyogitAbacchedakesatvAzca evannIladhUmavartatukeviziSTAntaraviSayatAvacche. dakagatadhUmadhumatvagatasamudAyatvasyasvAvacchinnAnuyogitAkaparyApti. pratiyoginiravacchinnAvacchedakatvaprasiddha dhUmatvagataikatvasyavyApya. tAvacchedakatAtvAvacchinnaparyApsyanuyogitAvacchedakatvaviraheNadhAraNAsambhavepi vaiyAsambhavavAraNAya vyApyatAvacchedakatAyAbhirakacchinnatvopAnamapinakAyamiceducyate ? svAvacchinnAdhikaraNatAkadRttitvasambandhenadhUmatvaviziSTadravyahetuke svAzrayapratiyogikatvasambandhanadhamatvaviziSTaprAgabhAvahetukasthaleca viziSTAntaratAvacchedakadhUmatvasyahetutAvacchedakasamAnAdhikaraNatayA tadtaikatvamAdAyavaiya. rthyavAraNAya hetuvizeSaNavaiyaryasthalevyarthavizeNaghATitatvazarIresamAnAdhikaraNavRttitvasthAnehetutvAvacchedyavizeSyatAbacchedakatAvApacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvaMvizeSaNaMdeya mevaJcahetutAvacche "Aho Shrutgyanam" Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / dakavizeSaNasyanailyArdenIladhUmavatohetutAyAMvaiyarthyasamzadanAyAyo dakatAvacchedakatvaghaTitatvaM vyarthavizeSaNaTitatvambAcya ntatradhUma tvAvaziSTadravyavatohetutAsthale vyavizeSaNatvasyadhUmatvevAraNAya vi ziSTAntarAvaSayatAvacchedakatAvacchedakatAyAMhatutAvacchedakatvAvaccha dhavizaSyatA vacchedakatAsAmAnAdhikaraNyaM vizeSaNatayAvivakSaNIya ntathAsatiprakRtepivaiyaryasambhavaHsatvAcavacchinnapratiyogitvAdInA. muktavizeSyatAnavacchedakatvAt vyApyatAvacchedakatAvacchedakatvepi tArazavizeSyatAvacchedakatAsAmAnAdhikaraNyambizeSaNa manyathA nIladhUmaviziSTavaddhatukasthaledhUmatvagataikatvasthadhAraNaMnasyAditituna vAcyaM viziSTasattAvatAhetutvepivaiyarthasthA dvaiziSTayaniSThAvacchedaka tvevyApyatAvacchedakatAnipatauktasAmAnAdhikaraNyavirahA kintu vyApyatAvacchadakatAyAmuktavizeSyatAviziSTatvambAcyaM vaiziSTaya casvAvacchedakadharmAvacchinnatva svanirUpitaprakAratAsamAnAdhikara gAvacchedakatvAnirUpitatvobhayasambandhenetyalam // * // kecittuyajAtisamAnAdhikaraNobhayAvRtti dharmAvacchinnapratiyogita kAbhAvaebahetuHhetutAca vilakSaNaviSayitAsambandhenasvaviziSTajJAna ttikUTatvAvacchinnavatvasambandhena vRttitAcasvAbhAvavadavRttitvasamba ndhena avRttitvaghaTakavRttitvazca svaviSayatAvacchedakatAparyApsyadhikara Nadharmavatvasambandhena tathAca navyabhicAronavAjAtyupAdAnAsaGgati nApiyaryAsaGgatizcatiprAhuH / paretuvilakSaNa pratiyAgitAsambandhena svaviziSTAbhAvavRttikUTatvAvacchinnavatvasambandhenatAdRzAbhAvasyahetu tvaM vRttitvaJcasvAbhAvavadavRttitvasambandhena avRttitvadhaTakavRttitAca svapratiyogitAdhacchedakadharmavatvasambandheneti navyabhicAronavaiyA saGgatiritivadanti tannAtisamaJjasaM jAtyupAdAnavaiyarthyAt kambA grIvAdimatvaghaTitAbhAvaviziSTAbhAvAprasiddharghaTatvaghaTitAbhAvatvasyai va tadavacchedakatvaucityAditidik // 0 // vyabhicAravArakasyeveti, atra sAdhyagamakatvarUpaM hetutvaM hi ki ciddharmiNyevasAdhyagamakatvaM nirmikAnuAmetyabhAvAt tathA ca goM katAyAM sAdhyavyAptarivapakSadharmatvasyApi prayojakatayA vaiyarthyazarI reprakRttasAdhyavyApyatAvacchedakatvasthava prakRtapakSadharmatAvacchedakatyA syApi vizeSaNatvambAcyamiti svarUpAsiddhivArakasyanaveyarthA "Aho Shrutgyanam" Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatayAlokA mitimizrANAmAzayaH / anyeSAntugamakatAya vyAptimAtramupayukehare dhUmasyavahnigamakatvavirahepigamakatAnahAyate parvatevatigamakatvAkSa teriti pakSadharmatAvacchedakatvavaiyaryaghaTakamiti vyabhicArAcAra. kasyavaiyaryambadatAmAzayo bodhyH| . ata evazabdenityatvasAdhyaketyAdi, ekamAtraguNetaTIyarUpe vyabhicAravAraNAya vizeSaguNAntarAsamAnAdhikaraNati / svAtmaka. vizeSaguNasamAnAdhikaNezabde'siddhidhAraNAyAmtareti / AkAzamanaH saMyogavyabhicAradhAraNAyaikamAtravRttIti / ekamAtravRttitvaM cobhayAvRttitvaM vRttitAca tatra samavAyAvacchinnAntarbhavatItimaganamanassaMyogavasevyAbhicAradhAraNAyaguNeti manaH karmaNidhyabhicAravAraNAyavA guNeti / nacamanovegevyabhicAra iti vAcyam tasyamImAMsakamategatisantAnaevAntarbhAvAditi tu granthAnurodhinaHvizepaguNAntarAsAmAnAdhikaraNyoktisvArasyAdevavizeSaguNasAmAnAdhi. karaNyasyApihetughaTakatvalAbhAdagatInavyabhicArasambhavaH uktavaM. sevyabhicAradhAraNAyaiSaguNatvopAdAnaM dRSTAntatAcanagaganaparimA. mANasyaiveti samayaparimANavaditi mUlagranthAnanurodhinaH / nanuza. detavizeSaguNAsamAnAdhikaraNatvavizeSaguNAsamAnAdhikaraNatvarUpAmAbayAbhadananavaiyaryasambhava iti cenna? vilakSaNapratiyogitAsamvandhata svAtriziSTAmAvalambamdhena zandetaravizeSaguNasAmA. nAdhikaraNyasyaivavizeSaNatyetAtparyAdupasthitaulAghavAditi bhASaH / citpustakezabdo 'nityaH sAmAnyavatvesativizeSaguNAntarAsa. mAnAdhikaraNatvesativahirindriyagrAhyatvAdityanumAnamupalabhyate ta. daprAmANikaM niHprayojanaguNAntarAsamAnAdhikaraNatvavizeSaNazUnyasyaitAhazAnumAnahetormUlapranthe 'darzanAditi / .thasiddhivArakavizeSaNazUnyaM kalpAntaramAhayadvetyAdi, a. thakAlikasvavRttivAcyatSavatvAdisambandhAvacchinnasaMyogatvaniSThAva. cchedakatAkapratiyogitvAdikamAdAthasvarUpAsividhAraNAya samapAyasambandhAvacchizcAvacchedakatvasaMyogatvasattAtvAnyatarAvacchinnapratiyogitvasaMyogadravyatvAghumayAbhAvapratiyogitvAdikamAdAyasva. rUpAsiddhivAraNAya yaddhAtiriktadharmAnavacchinnatvasya yaddhavicchinayAvatyatiyogisvAvacchinnAbhAvasya saMyogasAmAnya "Aho Shrutgyanam" Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / bhAvapratiyogitvAvacchinnAbhASa rUpasya vRkSe 'sattAsvarUpAsi arraNara pratyekAvacchinnatvasyacanivezanIyatayA 'siddhi vArakANAmatrApisatvameveti cenna ? yadrUpaviziSTapratiyogitAkUtatratadrUpavRttipratiyogitAkAbhAvavatvamitisAmAnyavyAptera 106 svaMyaMtra bhyupagamAt vaiziSTyaJca svAvacchinnAnuyogitAkaparyAtIyAyAkizi niSThanirUpitatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAbhibhASacchedakatatva tadvatsa niSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpita pratiyogitA mavAvasambandhAvacchinnAvacchedakatA katvasambandhena kUTavasAcasyAvacchinnapratiyogitA kA bhAva batvasambandhena rUpavRttitvaJca sthami. rUpitasamavAyasambandhAvacchinnAvacchedakatA tyAvarichannapratiyogi. tAkaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhenavodhyam pavacanAsiddhivArakasya vyarthavizeSaNasyAtrAvakAzaiti / kecinabhayAvRttitvAdyapravezenalaghubhUtaM vAkyAntaramAha yadveti tenanAsiddhirityAdi, asiddhivArakatattadvizeSaNopAdAnenanAsiddhiH asiddhivArakatvAdevatattadvizeSaNAnAmavyarthatetyartha iti prAhuH / paretuyarmA. vacchinnapratiyogitAtvavyApakatvameva hetu vyApakatAca svaniSThA bhAvapratiyogitAvacchedakatvasambandhena tathAca vyApakatA rUpAbhAvavailakSaNyAdvaiyarthyAsambhava iti vadanti / anyetUbhayAvRttidharmAvacchinatvasyobhayAvRttidharmasattAtvAnyatarAvacchinnapratiyogitAkA svavRSTivAcyatvavattAsambandhAvacchinnatayaktitvaniSThAvacche bhAvaM dakatAka - pratiyogitAkAbhAvaJcAdAya svarUpAsiddhivAraNAya sva rUpasambandhAvacchinnata vyaktitvaniSThAvacchedakatvAnyAvacchedakatvAni: rUpitatvArthakatvamiva yaddharmAvacchinnatvasyApisvarUpAsiddhivArANA yasamavAyasambandhAvacchinnayaddharmaniSThAvacchedakatvAnyAvacchedakatvAna nirUpitatvArthakatvamastU bhayAvRttitvasyApravezena tadanupAdAnaniva. dhanAsiddhirbha tasyApravezAdevacanavyarthavizeSaNatetyAlapanti / ava cchinnatvasyAtiriktAnavacchinnatvarUpasya bhedavaTitatvenAvacchinnaka sApekSatayA dunnirUpatvenavilachaNasyaivavAcyatayA samavAyasambandha vcchinnaavcchedktaakprtiyogitaanisstthmitraamvcchinnprtiyogitaaH| yatonA siddhiratonavyarthavizeSaNatvami niSThamicavilakSaNamevAGgI kAryamityasiddhivArakavizeSaNasyApravezeSa tanupAdAnaprayuktAsiddhirbha "Aho Shrutgyanam" Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNavayAlokA / 107 tyarthaH nacapratyekapadasyAsiddhidhArakasyapradheza iti vAcyam svAvachinapratiyogitAkAbhAvavatvasambandhenatAzapratiyogitAkUTaravahe. turityasyaivavaktavyatvA danyAzasyapratyekAvacchinnAbhAvasya durvacatvAditi / atapavayAcasvasthavyApakatvArthakatvopagamenasaMsargako. rAbubhayAvRttitvAdenizenacapUrvakavilpepiyathyaparIhArasambhavA da. vyarthavizeSaNatvasampatyaikalpAntarasyAnustasya yAvatvAderyApakatvArthakatvopagamAdinAtatphalakatvasaMpAdanaM sandharbhaviruddhamityapicirasta. mitituvayaM brUmaH // athayoyadIyayAvadvizeSAbhAvavAnityasya-yoyadIvAnAM yadabhAvapratiyogitvAnAM yAvatAM vizeSAbhAvavAnpratyekadharmAvacchinnAbhAva. ghAniti satatsAmAnyAbhAvavAnityasya ca satadAtmakasAmAnyAmA pavAnityarthaeva kutonAGgIkRtaH asiddhivArakavizeSaNasyAsambhavA. llAghavAccatitvacintyaM / dhyeyamiti, sAmAnyAbhAvapratiyogitvasyapratiyogitAvacchedakarUpatAyA atiriktatAyAvA siddhAntasiddhatayAsAndagdhAsikheauratvaprasaGgarUpAsvarasaMsUcayitumuktam / - vizeSapadasyanyUnavRttidharmavadarthakatAmabhyupetyavyAkhyAnandUSayi.. tumAhayoyaddharmanyanavRttItyAdi, nyUnavRttitvaMca svasamAnAdhikaraNasvesatisvasamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAvacchedakatvaM sattAtvasva. nyUmavRtisvakAraNAca-svasamAnAdhikaraNati nanunyUnavRttidharmepakSa. tAvacchedakaviziSTAnyatvambAcyam vaiziSTyaM ca svAzrayavRtitva. svAnAzrayativRttitvobhayasambandhena tathAcaghaTAvRttisaMyogatvasya vRkSapaTAdisaMbogadyavRttitvA dakSasamavetatvasyavRkSataditirobhaya.. isisasAsitvAnapakSatAvacchedakaviziSTAnyatvamityata Aha vRkSA vAsamavetatvati, macavRkSAnyAsamavetatvasyavRkSatvavRkSarUpAvAvevasa. skhenanasaMyogatvasAmAnAdhikaraNyAmitivAcyam vRkSadvabasaMyogAntarbhA beNatatsatvA ttasyavRkSAnyAsamavetatvAt / athapakSatAvacchedakaviziSyAmyasvasthavRkSasaMyoganiSTatattadyaktitvepinasambhavaH tasvavRkSAnya. kapyAdittivRttitvA cavRkSadvayasaMyoganiSThatabyaktitvaeva tatsammava. iti vAcyam tadRkSatvasvapakSatAvacchedakatvauktatadyaktitvepipakSatAvacchedakaviziSTAnyatvAsambhavAditice vaiziSTyasyasvaviziSTavRsikR. titvaghaTitenAvivakSitatvAt vaiziSTayaJcasvAnAzrayatvasvAnAzrayavRtti "Aho Shrutgyanam" Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| baashaagr'ssaar'ghnghn bkhkaae baanaayssdhi :: zrayavRttisaMyogarUpaguNAnAzrayatvaviraheNavRkSasaMyoganiSThatadhaktitvavi. ziSTAnyatvasambhavAditi / yadvApakSalamavetaviziSTAnyatvameva vizeSa zaM vaiziSTayazcasvavRttitvasthAmAzrayavRttivRttitvobhayasambandhena ta. thAcanakopidoSaH / vastutastunyUnavRttitvasyaidhayadharmasamAnAdhika. raNatvasatiyaddhAzrayaviziSTAnyatvArthakatvaM svIkRtya yoyaddharmanyUnavRttidharmAvacchinnapratiyogitAkayAvadabhAvavAn satadharmAvacchi sAbhAvavAnityevaM vyAptirevavAcyA vaiziSTayazcAnupadoktobhayasamSa. ndhana evaJcasAmAnyavyAptigrahAdhyApyasAmAnyAghaTakapakSatAvacchadakaviziSTAnyatvAdighaTita vizeSahetukAnumityasambhavepi takSatiritievaM vRkSapadasya tatsaMyogavadarthakatayAtatsaMyogavadanyAsamavetatvepa. kSasamavatarUpAdiviziSTatvasatvepi saMyogatvAzrayaviziSTAnyatvasasvena tatsainhaH tattadRkSatvaM pakSatAvacchedakIkRtyoktahetunAsaMyogasA. mAnyAbhAvalA_neprAguktavavakSyamANepinavRkSAnyAsamavetatvamAdAyadoSAsambhavAt vRkSapadasya tattatsaMyogavadarthakatAyAabhyupeyatvAditi tvabhinapanthAH / kecittuvRkSasaMyoganiSThatadyaktitvepakSatAvacchedakavizi STAnyatvasaMpatyartha svAzrayAvRttivRttitvasyavaiziSTayaghaTakatvaM vRkSasamavesatvasyanyUnavRttitvavAraNAyanyUnavRttopadArthavibhAjakAvRttitvasyavi zeSaNasvaM vRkSAnyAsamavetasyAbhAdhAdeHsamavAyenasvAzrayAvRttarvArajAyasvAzyAvRttauvRttimatvasyasamavAyAvacchinnasyacavizeSaNatAMcava. danti tannAticAru tathAsatidravyatvAnyavRkSasamavetatvavRkSavRttiguNAvAyarvAcachannAbhAvamAdAyadoSasambhave vRkSAnyAsamavaMtatvAvacchinA. bhaavpryntaanudhaavnsyvphlyaaptteH| yanuvRkSavRttisaMyogasvAvacchi, bhAbhAvamAdAyadoSasambhavenatparityAgomocitaiti tadasa cadAdAya. sandigdhAsiddharevasambhavenanizcitAsiddhyanurodhenApitAvarAnudhA. bana sArthakyasambhavAt asmatkalpecavRkSasaMyogatvamAdAyadoSasyanasaM bhadhopi tAdRzasaMyogatvevRkSasamavetakapisaMyogatvaviziSTatvasyasa: tvAt svAnAzrayapipIlikAvRttivRkSasaMyogavRttitvA nacayadharmasamAna nAdhikaraNadharmenyUnavRttitvaghaTakasvasAnAdhikaraNabhedapratiyogitAva. cchedakatvamvihAya sAmAnyavyAptauyatsamavetatvaviziSTAnyatvaM vizeSa: Nandeya ntAdhatevavRkSAnyAsamavetatvAvacchinAbhAvasyApidhAraNAditiH "Aho Shrutgyanam" Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokA / 109 vAcyaM tatsaMyogataddhitvAnyataratvAvacchinnAbhAbamAdAyAsikheH pUrvaka lpApekSayAgurutvAzceti / vRkSAdaugaganAderekaravasaMyogolAdhavAditi, athAtravRkSaevatattadavayavAvacchinnagaganasaMyogasyabhedAbhAvAbhimataH kimbAvRkSagaganasaMyo. gAdghaTAdigaganasaMyogasyApibhedAbhAvaitivimarSe lAghavAtsarveSAmapyakyaprApnoti tatrakaizcidekakriyayaikatrasaMyoganAzeniHkriyepyaparatrasaMyoganAzApattiH vRkSavinAzAttatsaMyoganAzavidyamAnaghaTAdiSvapisaM. yoganAzApattizva kriyAzrayanAzAbhyAmapilAghavAnurodhenasaMyogavi. nAzakalpana pAkAzrayanAzAditokapAdinAzasyApyaprAmANikatvApatyai karUpAdivAdApattisyAditi vRkSaeyatattadavayavAvacchinnasaMyogabhedA. bhAvojIkAryaH zAstrAdaukriyAyAMvRkSepisaMyogapratidvandvivibhAgajadhi. bhAgotpatyAniHkriyadezAvacchinnopisaMyogonazyatyeSa niHkriyadezae. vayasaMyogaHparamavatiSThate khaNDavRkSotpatyAnisthale'vasthitASayaSasaMga yogasatvapittadavacchinnasaMyoganAzavaditi samAnotpattidhvaMsAdimatAM samAnakriyANAJcAkSayavinAmekagaganasaMyogAbhyupagamepinakSatirityu: cyatAti tadevacatatvaM / athasamavAyenatattatsaMyogaMpratitattadravyatvena kAraNatvakalpanA sasatsaMyogapratiniyatadezaniyamepi avacchedakade. zaniyamAvAvacchedakatAsambandhetasaMyogapratitAdAtmyenAvacchedakadeza kAraNatvamapiviziSvAcyaM tAvacchevakatAsambandhematattatsaMyogaM. pratitattaddezatvenakAraNatvaMyadisyA sadAgagamasaMyogasya nikhilavRkSAvazvAvacchinnatayA taMpratikAraNatvakalpanAyAniSprayojanavA vyabhi. cArAbhAvenatadaikyamapratyUhasyA sadevanamUlAdyavayavAvacchinnasaMyogabatimUlatvAdinAkAraNatvasyaivalAghavenavAcyatvA samAcamUlAvali gaganasaMyogasyazAstrApacchitvezAkhAyAMmUlasyAsasvenavyabhicArasyAta rupabhicAravAraNAyakAryatAvaccharakakoTauvibhusaMyogAnyatvAdivizeSaNantu takyASadhAraNamvinAgauraveNApAdAtumazakya mabhyarhitaca padArthalAghavagauravApekSayAkAryakAraNabhAvalAghavagauravameva tenaikasaMyogakalpamAlAghavamakizcitkaramiti gaganavRkSasaMyogasyAvacchedakabhevA. chedasiddhirityanuzayenAha atiprsNgbhnggaayetyaadi|mnuggnsNyogsyaikrvNdhyaapyvRttityaa'vcchedkvirhennmuulaadhnpcchinntvaatrvybhi. . cAraprasAtaH evaMprAcyAMzAkhAyAMzararikSasaMyogAzyAdipratItarekasyai "Aho Shrutgyanam" Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / aythyaathmyaar'issaandhaar`aar'aar'H r'u svAdyabhicAraH nacoktapratItausaMyogadvayAvagAhitvasambhavaH yatratApyAMmUlaekazarIrasaMyogaH pratIcyAM zakhAyAmaparazarIrasaMyogasta. va pratAcyA mulezarIrasaMyogaitipratItyApatte' evaM saM. yogajasaMyogasthalaekasaMyogaravAvayavadvayAvacchinnatvenavyabhicArabheti mUlanirUpitAvacchedakatvasambandhAvacchinnatsitvaviziSTa. saMyogapratimUlAdekAraNatvamvAcya tathAcaviziSTAdhikaraNatAyA bailakSaNyAnmUlavRttitvaviziSTasaMyogAdhikaraNatvasyamulAtiriktAca. yasatvA dyathAnoktasthalayovyabhicArastathAmUlazAkhAdyavacchimasaM. yogavyaktInAMgagananirUpitAnAmaikyapinavyabhicAraH nacoktavyAbhicA. rayorvAraNAya svAvacchinnatvasvAvAMcchannAnuyogikatyobhayasambandhena. zAkhAvatsaMyogaMprati zAkhAtvenakAraNatvaM kAryatAvacchedakasambandha svasvAnuyogitAvacchadakatva mecaM svAvacchinnatvasvAvacchinnapratiyogitAkatvobhavasambandhenazAkhAvatsaMyogapratizAkhAtvAdinAkAraNatvaM kAryatAvacchedakasambandhazcasvapratiyogitAvacchedakatvamitiSAcyaM goraveNaivetasyatyAjyatvA nmeSadvayAdisaMyogasthalecobhayAravAvayavasyapra. tiyogitAnuyogitAvacchedakatdhenavyabhicAratAvasyAyetice svA bacchedakatvasvAvacchadakazAstrAdisamavetasamadhAyitvobhayasambandhana. saMyogapratitAdAtmyemazAkhAvAdinAkAraNatvapavatAtparyAduktavyabhiH cArayoraprasaktaH dikkAladezeSuvilakSaNAvacchedakatvasyasvIkRtatayA. vijAtIyAvacchedAtAsambandhenaprAcyAghavacchinnasaMyogapratiprAcyA. didikAnakAraNatvakalpamAdigvizeSAvacchavakatvaniyamopyupapadyata. eva navamUlazAkhAniSThAvacchedakatAsamvandhenasaMyogaprati mUlazAkhA. svAdinAkAraNatvamevalAghavAyabhicAradhAraNAyacavAcya ntathAsatiga. ganasaMyogasyaikatvapinavyabhicArahativAruyaM vizeSarUpeNasaMsargatvAna bhyupabamAt yazoktaMvyApyavRteravacchevakatvAbhAvAnnavyabhicAraitita. dapina zAkhAyAMvRkSegaganasaMyogaityApritIteApyavRterapyavaccha bakaspAGgIkArAditi / atramaH adhomulevRzegagana saMyoga: uparizAmAyAMvRkSagaganasaMyogaH prAcyAmetacchAkhAyAMvRkSagaganasaMyogaH ityAdipratItemUlAvacchinnasyAdhodezAvAcchannatayA zAkhAdhavacchiA basyacoparidezAdhavacchimatayA mUlazAkhAdyavacchinnagaganasaMyoga "Aho Shrutgyanam" Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 111 syabhedapavasvIkaraNIyaH abhedecoparimUlevRkSegaganasaMyogAtipratI. syApateH nacoktapratItyasiddhi yanacapramANenasaMyogasiddhistenaivokta pratIterapisaMpAdyatvAditi / atredambodhyam uktapratItovRkSatigagana. saMyogatattahigdezAvacchinnatvabhAnasyAnubhavikatve vRkSavRttitAyAsvAnubhavikatve bhavedevasaMyogabhedaH dezaniSThAvacchedakatAyAmeva. digvcchintvbhaansthpraamaanniktvecnaanggiikaaryH| uktapratItyApaterayogA mmlaniSThAvacchaMdakatAyAuparidezAnavacchinnatvAt ataeva. digbhyabhicAraMparityajyasaMyogajasaMyogedezavyabhicArapavAratobhaTTA. cAryeNa evaM vRkSagaganasaMyogavyApyavRttiGgagane'vyApyavRtipratipAdayatoyasusaMyogamAtretyAdigadAdharapranthasthApidezaniSThAvacchedakatAyA. mevadigavacchinnatve tAtparyamvAcya manyathAgaganasaMyoganiSThagaganavRktitAyAmekasyAmuparidigmUledezAvacchinnatvAsaMbhavanabhevasvIkAravRkSepibhedasyAvazyakatvApatteH / yadvAgaganevRkSesaMyogasatsAyAMvRkSasyAvacche. dakatayA'bhyAgavRttitAyAMtAtparyam adhomUlevRkSeganasaMyoga ityAdi. pratItirapramANikyeveti / kecitvatiprasaMgabhaGgAyetyAdiprandhamanyathA. vyAcakSate tathAhidezavizeSAdhanavacchinnasaMyogasthAnupalambhAtkAraNA. niyamyasyadezavizeSAvacchinnatvasyAniyamaprasAzavizeSasyakAraNa. svamvAcyaMtatkAryatAvacchedakaJcanasaMyogatvaMvyabhicArApatteH tadvAraNAyacatattaddezAvacchinnatvaMkAryatAvacchedakamabhyupeya mevazcAnacchisyavyApyavRttergaganasaMyogasyotpatyasambhava utpAdakasAmagraghabhAvA dyaskicidvizeSasAmagrIsvanAsAmAnyotyattyasaMbhavenavizeSasAmagrayAaghazyApekSaNIyatvAt vizeSazcAvacchinnapavaklapto'navacchinnasyakakaltyatvAvalaptAnusAreNaivacakalpanAyAH kAryatvA dityavyAvyattigaganasaMyogasiddhaunasvarUpAsiddhyavakAzaiti tanacAru vRshevyaapyvRttere| va gagane'vyApyavRttitayAtadutpattisambhavAditidika / / 0 // . dIdhitauyattadarthayorananugamAditi, yattadarthasaMyogaghaTatvAdInAma. nugataikarUpAbhAvenavyAptikoTaupravezAsambhavAddhaTasamAnyAbhAvaghaTIyayA. vadvizeSAbhAvAdInAMvyAptigrahazcanasaMyogIyayAvadvizeSAbhASAlAkasaM. yogasAmAnyAbhAvAnumityupayogI tayorviziSyavyAptizcAnirAka raNIyA nacayattacchabdArthatvamevAnugatodharmaH tasyaprameyatvAdisAdhAraNyenayatvAzrayalamAnAdhikaraNAbhayAvRttidharmAvacchinnAbhAvakUTasya "Aho Shrutgyanam" Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 siddhAntalakSaNatattvAlokaH / prAyaso'satvaprasaMgAt nacayatvantatvandharmavizeSaH mAnAbhAvAra yatpadanaikadharmopAdAnetatpadenApitasyaibopAdAnamiti niyamasyAza kyanirvAhyatvAJcatibhAvaH / prAcAmmateyattadarthayoranugamAdAheti anuga tatvesatyananugatakAryakArIdharmavizeSoyatvatatvamanubhavAnurodhAt u. ktaniyamopitatsvAbhAvyAdevopapadyate kathamanyathAsvIyastanapAnA digocarapravRttestanapAnAdigocarakAryatAjJAnAdinAvyAptimupalabhyaH / yoyatrapravartatesakAryatayAtajjAnAtIti lAmAnyatovyAptimupAdAya ga. vAnayanapravRttitatkAryazAnayoragRhItavyAptikenApitatpravRtyAtajjJAnama. numIyate yadicalAdhyajAtIyasAdhanajAtIyayoH kayorapivyAbhicarasyA nupasthitAbupasthitanikhilasAdhyajAtIyasAdhanajAtayivyAptarviziSya grahAdevAgRhIta vyAptipravRttivizeSAliGgana. kAryatvavizeSajJAnAnumA. nasambhava iti sAmAnyavyAptyabhyupagamonirarthaka ityucyata tadAprakRtepi tathaiva saMyogasAmAnyAbhAvasiddhyAbhimatasiddhiriti praacaamaashyH| idantu bAMdhyam yatvatatvayorananugatatvepi na kSatiH jAtirjAtimatIjAtivAdityanumAnAdevAbhimatasiddhiH sAdhyatA ca svatAdAtmyasvasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnAbhAvakUTavyA. pakAbhAva pratiyogitAvacchadakatvAbhayasambandhena / yadvAvRkSAdyavRtti. svasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitAka yatkiJcidabhAvakaM yadha sadbhedakUTavAn yoyaH savRkSaniSThAbhAvapratiyogitAva. cchedaka hati vyAptyaivasAmAnyavyAptisthalAbhiSiktayA bhaTTAcAoktayAbhimatasiddhiriti * // vyAdakatvandurghaTamiti, athAvacchinnatvaikAnavacchinnatvobhayAbhA. dhavasvamevAsyekAvacchinnatvamubhayAbhAvaghaTakaJcakAvacchinnatvaM svasamA. nAdhikaraNAdhacchinnatAzAbhAvAdhikaraNatAkUTAvacchadakAvacchinna-- tvarUpa mevazca guNaniSThAdhikaraNatvasyAvacchinnatvavirahaNobhayAbhAva. vavatvAttasyasAdhyavyApakatvaM vRkSAnaSThesaMyogavizeSAbhAvadhikaraNatve. kunApinasvasamAnAdhikaraNanikhilatAdRzAdhikaraNatAvacchedakAvacchiSatvamityubhayAbhAvavirahaNasAdhanAvyApakatvam kApasayogavize SAbhAvAdhikaraNatvamAtrasyaiva svasamAnAdhikaraNanikhilatAdRzAva cchedakamUlAcacchinnatvasatvenobhayAbhAvavattayAkApasaMyogAbhAvarUpa sAdhyavyApakatvasyApisambhavena nacatathApItyAyuktazAyA api "Aho Shrutgyanam" Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 113 mAvakAzaH bhaTTAcAryaNacedamekAvacchinnatvaM kapisaMyogAMbhASarUpasA. dhyavyApakatvasampattayauktam nacAviziSTAbhAvamupekSyakathamubhayAbhASa ukta itivAcya manirvAhA ttathAhijAtisvarUpatvAdInAma. piyatpadArthatayAtadavacchinnAbhAvarUpasAdhyavyApakatvasyobhayAbhAvaviziSTatAhavizeSAbhAve 'sambhavaH svasamAnAdhikaraNAvacchinna tAhazAbhAvAdhikaraNatvasyatadavacchedakatvasyacAprasiddha rjAtivi zeSAbhAvAdhikaraNatvamAtrasyaidha vyApyavRttitvA tathAce kAvacchinnatvAprasiddhyAtaddhATatobhayAbhAvAprIsaH / tadupapattayecai. kAvAcchannatyaghaTakAdhikaraNatvAvazeSaNAvacchintratvasyAvyApyavRtyamAvatvAvacchinnanirUpitatvAnavacchinnatvobhayAbhAvarUpasyAvacchedakasvasyacataddhaTakasya svanirUpitAvacchedakatvAbhAvavatvasambandhAvacchinnasvAbhAvavatvarUpasyavAcyatayA viziSTAbhAvapraveze jAtisvarUpatvAdInAMyatpadenopAdAnaviziSTAprasiddhayA sAdhyopAdhyoH sA. mAnyavyApsyanirvAhaH yatpadenajAtitvasyopAdAne dezamAtrasyaivaprAguktatAzAvacchedakatyavattayA tadanAcchannatvAvacchinnatvayorviruddhatvAditi / yadvAyadIyayAvadvizeSAbhAvatvAvAcchannanirUpitamekamadhikara NatvamekAvacchinnatvIvazeSitalaghubhUtamupAdhiH ekAvacchinnatvacAva. cchinnatyekAnavacchinnatvobhayAbhAvavatvameva tadghaTakamekAvacchinnasvaJcaikamAtravRttidharmAvacchimnAvacchedakatAkatva meghaJcAvyApyavRtyabhA. vasAdhAraNakUTatvanavyApyavRtyadhikaraNatvamapyavyApyavRtyaveti saMyogI zyAvadvizeSAbhAvAdhikaraNatve'cchinnatvasyAnekAvacchinnAbhAvakUTAmyakaratvasyavRkSAvayavatvenaiva dezAvacchinnatayaikAnavacchinnatvasyacasavinatasyasAdhanAbyApakatvaM kapisaMyogIyayAvadvizeSAbhAvAdhikaraNasvasyatanmUlAvacchedyatayobhayAbhAvatvanasAdhyavyApakatvamapisambhavati bhatraviziSTAbhAvanivezenakSatiH samAnAdhikaraNobhayatvasyaikaviziSTA. paravarUpatvAt / bhaTTAcAryANAmubhayAbhAvoktizcAtrakalpesvAtannyesamAhayate kintuprAguktobhayAbhAvaghaTakamekAvacchinnatvamekaprakAreNanirUcyAdhacetyadinAprakArAntareNa tasyaivanirvacaneubhayAbhAvAtmakatva hitigranthalAghavAnurodhenApitathoktisambhavanavApUrvapakSAnavakAzA. ditice dupAdhisAdhyayossAmAnyavyAptyAnIhasyAkiJcitkaratayA rabacchinnatvarupakAvacchimatvanivezaeva lAghavamityAzayenAha ekA. 15 "Aho Shrutgyanam" Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNasaccAlokaH / bacchedenetyAdinA, adhikaraNatAmAtrasyAdhikaraNavRtyasAdhAraNadharmA vacchinnatayA dezakAletyukta ekadharmAvacchinnanirUpitAdhikaraNatva syaikatve guNaniSThasyadravyAdiniSThasyacAdhikaraNatvasyAvacchinnatyame vasyA danavacchinnatvamevavAsyAditi dezakAlAnavacchinnatvaM vRttitva vizeSaNatayopAttaM tathAcatAdazAdhikaraNatve guNavRttitvamanavacchi amvRkSAdivRttitvaJca sAvacchinnamitinadoSaiti / nanUpAdhervyabhicAronnAyakatayAvyAptibuddhAvevadhirodhitayAsAdhya 114 prakRtesAmAnyataeva vyAptergRhItatvena tatrasAmAnya. tapavasAdhyopAdhyorvyAptibuddhervirodhitvambAcya manyathAdhUmAvyApaka mahAnasIyatRNAdermahAnasIyavahnivyApakatA buddhervahnitvena dhUmatkhenavyApti buddhavirodhitvaM syAtsAmAnyatazca sAdhyopAdhyorvyAptirbhasambhavati kapisaMyogasAmAnyAbhAvavatiniravacchinna kapisaMyogIyavizeSAbhAvakU TavatvasyavyabhicAritvAdityAzayenAzaGkate nacatathApItyAdinA / ukta vyAptausAdhyavidhayApravezAditi, sAdhyasAdhanayorvyAptAvyabhicAravA sAdhanayoH raNAya jAtyavacchinnAbhAvapravezasyoktatvAdityarthaH tenasAdhyasAdhanayorvyAptaujAtipravezasyaprAgevakRtatvenoktAzaGkAyAnasandarbhavirodhaH ekA vacchedena tadIyathAvadvizeSAbhAvasyopAdhitvAditidIdhitau kapisaMyo gAbhAvamAdAyopAdhivyAptibhaGgAzaGkAyAM jAtipravezasyasmAritatvAt ataebopAdhisaMpatyarthajAtyavacchinnAbhAvapravezonocitaityAzaMkApi nirastA vyabhicAravAraNAyaiva tatpravezasyaprAguktatvAditi / jAtyavacchinnAbhAvazva, saMyogaghaTobhayAbhAvAdikamAdAya siddhasAdhanavAraNAya jAtItaradharmAvacchinnapratiyogitAkAbhAvarUpa stajAtigataikatvavRttipra nAtaH saMyogatvarUpajAteH kapisaMyogA bhAvapratiyogitAvacchedakatvepidoSatAdavasthyamitibhAvaH // 0 // tiyogitAkAbhAvaparyavazAyI guNavibhAjakajAtereveti / ayamabhiprAyaH yatsvatatvaghaTita sAmAnya vyAptau tadekavizeSasAdhyavyApakatva tAdRzasAdhanAvyApakatvayorekatra hopivirodhyanubhavAt guNavibhAjakayajAtyavacchinnAbhAvazca yajjAtya vacchinnAbhAvatvenasAdhyavizeSaH guNavibhAjakatajjAti sAmAnAdhikarsa gyobhayAvRttidharmAvicchinnAbhAvakUTopicasAdhanavizeSaH yatva tatvaghaTi tasthalavadvahnidhUmAdisthale mahAnasIyavahyA dervyApakatvApratibhAsanAna zeSaH etenasAdhyasAdhanavyAptaujAtyavacchinnAbhASapravezavadguNavibhA "Aho Shrutgyanam" Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvA lokaH / jakajAtyavacchinnAbhAvapravezaprayojanavirahAdupAdhisaMpatyarthantatpraveza zvAnucitaitinirastam / niravacchinnavRttikatvaviziSTasaMyogIyayA'vadvizeSAbhAvasyApyupAdhitvaM yadyapi saMbhavati tathApisAmAnyavyAptyanurodhena sAmAnyaevopAdhiruktaH vizeSavyAptaucaH vizeSopAdhiragrevakSyata* eveti guNavibhAjakajAtitvaJca guNatvavyApyatve satiguNatvavyApyAvyAvyajAtitvaM tadapiguNatvasamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAvacchedakajAtimadanyajAtitvaM jAtimattAcasvasAmAnAdhikaraNyasvasamAnAdhikaraNabhedapratiyogitAvacchedakatvobhayasambandheneti / vastutastuguNavi 115 bhAgasUtrajanyavodhIyoddezyatAvacchedakatvamevaguNavibhAjakatvaMvodhyam / astusAmAnyavyAptau sAmAnyasyaiSopAdheH pradarzanIyatva ntathApinakSatirityAzayenAha yasviti, tathAcaparasparAnavacchedakAnavacchinnavRttikatvaviziSTatadIyayAvadvizeSAbhAvasyopAdheH tatsAmAnyAbhAvavyApakatvaM sAmAnyataevasambhavatikapisaMyogasAmAnyAbhAvavatyabhighAtasAmAnyAbhAvavaticavRkSemUlasyAntardezasyacatadIyavizeSAbhAvamAtrAvacchedaka tvenaparasparAnavacchedakatvaviraheNaparasparAnavacchedakatattacchAkhAdyanava cchinnamUlAntardezAdyavacchinnavRttitvaviziSTatattadIyayAvadvizeSAbhAvayo rasatvAtsAdhana vyApakatvantuna sambhavatisaMyogIyayAvadvizeSAbhAvavativRkSetAdRzavRttitvaviziSTasyatasyAsatvAt dezamAtrasyaivatatraparasparAnavacchedakatayAtadanavacchinnatvasyaniravacchinnavRttitva eva satvAditibhAvaH / naca parasparatvaprabezAdananugamaH tadIyavizeSAbhAvatvAvacchinnAnuyogitA kaparyAptipratiyogikUTatvaviziSTAdhikaraNattvasyopAdhitvena vivakSaNAt vaiauzaSTayaMca svAvacchiznanirUpitatva svaviziSTAnavacchinnatvobhayasambandhe nasvaSaiziSTradhaMca svAzrayayatkicidabhAvAdhikaraNatAnavacchedakatvasamba dhena / athavAtAdRzAbhAvatvaviziSTAdhikaraNatA kUTavatvamevopAdhiH vaiziSTayaMca prAguktobhayasambandheneti yatkicittvapravezA tsaMyogavizeSAbhAvatvAzrayAbhAvAdhikaraNa tAnavacchedakadezAprasiddhyAdiprayuktopAdhyasambhavAnavakAzaH / atraparasparAvacchedakaMyadyattadanavacchinnatvaM tunapravezyam tasyaniravacchinnatvaeva payryavasAnena pUrvakalpAvizeSAditi // vRtyaniyAmakasyapratiyogitavacchedakatvapakSe 'vacchedakatAsambandhe natadabhAdhikaraNIbhUtadezasyA vacchedyatAsambandhenAbhAvavatva mekAcchinatvaM vyApyavRttirUpAdivizeSAbhAvakUTAdhikaraNatAyAapi saM " Aho Shrutgyanam" Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 siddhAntalakSaNatacAlokaH / grAhakaM bhaviSyatItyAzayena cintyamityuktam / bahuSupustakeSu tAhara zArthapratipAdakaH kecitvityAdigranthapavopalabhyate / atrAvacchedyatva sambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvanivezanaJca sAmAnyAbhAvanivezaH pakSelAghavAnurodhenaivA vacchedyatvasya pratiyogitve taMtrasvarUpasambandhAna vacchinnatvasyapravezyatvAt avacchedakatvasambandhAvacchinnAbhAvavadyadyaH tanniSThAvacchedakatvAnirUpitatvAbhAvanivezeca gaganAdInAmapi yatpa bhaavaaprsiddhiHsyaadititnniveshH| vRttyaniyAmakasyAbhAvapratiyogitA dArthatayA tanniSThAvyASyavRttitAniyAmakAvacchedakatvAprasiddhayoktA navacchedakatve'pi tatsambandhAvacchinnaprakAratAnirUpittavizeSyatvAbhA vaNava pramIyavizeSyatvIyasvarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAko niSeH zyaitiveodhyam / tadanavacchedakasyAta, / nanvavyApyavRttirUpAdyabhAvAdhikaraNatAyAavyavacchedakatvasya saMsargadharmmavizeSAdauprasiddhisambhavA tatsAdhAra NAvacchedakatvApAdAne kSatyabhAvAnnadoSaiti vAcyam dharmasaMsargAdini SThAvacchedakatvAvyApyavRttitAniyAmakAvacchedakatvAdisAdhAraNAvacche dakatAtvasyaikasyAbhAvAditi / yadyavacchedakatAtvadvayamanyataratvena ni ghezya svanirUpitAnyataravadabhAvavattvamevA navacchedakatvaMvivakSita ntaH dAnako'pidoSaitituvibhAvyam / tanmatesaMyogasAmAnyAbhAvasya kevalAnvayitayeti, athaparamANucha: yasaMyogasyAbhAvona paramANausambhavatitasyAnavayavatvAditi kathaM keva lAnvayitvaM tathAsatiparamANAce vavyabhicAravAraNAya hetuvizeSaNasA rthakyasambhavAtkathaMvaiyarthyamuktam / bhaTTAcAryeNaca prAcInama tagranthapavavRkSa tvAvacchedenasaMyogasamAnyaMvyavasthApya gaganAdau saMyogAbhAvasAdhanapU ratAMsAmAnyAnumAnasyapratipAditam tadgranthesutarAmuktAzaGkA / ya vRkSatvAvacchedenavRkSadravadravyatvAvacchedanaparamANAvapi dravye saMyogasa mAnyAbhAvasambhavena kevalAnvayitvasambhavaiti tanna tathAsatidravya tatsAmAnyAbhAvasyApi ttayopAdhipradarzanA saMgataH nacAdipadagrAhyadravyabhinnatvasyopAdhitAsa bhavastasyA'piprameyatvAvacchedena dravyavRttitvasambhavAttasmAtsAdhAraNa tvAvacchedenanakasyApiguNasyasaMmbhavaiti dharmamAtrAvacchedenaivasvasminnabhAvasatvamidAnImprAcAmmatenavAcyaM "Aho Shrutgyanam" Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / 117 kSatvAvacchedenetyAdau vRkSatvapadasyApitadvyaktitvaparatvamevabodhyam / e vaJca vRkSatvAvacchedenavRkSaitra paramANutvAvacchedenApinatatratatsatvasambhava evaM dravyatvAvacchedena paramANadravyetatsvIkAre vRkSe'pitatratatsatvamavAritasyAditi bhaTTAcAryasyavRkSapakSakAnumAna parityAgonivIjassyAditi tadgranthAsaMgatirdurvArottacetmaivaM paramANAvapidigvi zeSAvacchedena saMyogAbhAvasatvasabhavA duktaJca vaizeSikasutropaskArezakaramizrapAdaiH 1 paramANAvapidigvizeSasyAvacchedakatvasambhavaiti cintyamiti, cintAcatatra digvizeSasyAvacche katvAnanubhavaeva / yadvA paramANausaMyogAbhAvaH pralayAvacchedenavarttataiti kevalAnvayitva sambhavaH / nacaivamutpattikAlAvacchedena saMyogasAmAnyAbhAvasatvavRkSe' pisyAdeveti tatsAdhanAyAsovRthetivAcyaM samavAyenaguNaMpratitAdAtmyenadravyatvenakAraNatva evAtpattikAle saMyogAdyabhAvasambhava sta traivahinamAnaM lAghavena tattadguNaviziSTAvayavinaMprati tatajjAtIyaguNaviziSTAvayavatvAdinA kAraNatvasyaivavAcyatvAditicinyam / bhaTTAcAyyaistu vRkSe saMyogasAmAnyAbhAvasAdhanaparityAgastu praudipraka danAzayAkRtaH tairapi prAcAM matena vRkSeyAvatsaMyogAbhAvAbhyupeyaraveti na saMyogAbhAva kevalAnvayitvapratipAdakasya vaiyarthyapratipAdaka. syacatagranthasyAsaGgatirityalam / nanu yadyapi vRkSasaMyogasAmAnyAbhAvasya saMdigdhatayopAdherna sAdhyavyApakatvanizcayasaMbhavaH naca sAdhyavyApakatvasaMzayAdastu saMdigdhopAdhitetivAcyaM sAdhyavattayAnizcita upAdhisaMzayasthalapavasaMdigdhopAdhessvIkaraNIyatvA danyathApakSetaratvasya sarvatropAdhitAprasaGgA tathA pisAdhyopAdhyoH sAdhyasAdhanayozcayatravyAptitrAhaka sAmyaM tatraivasandigdhopAvessvIkAreNa prakRtaMvyAptigrAhaka vaiSamyasyatarkarUpasyaviraheNasandigdhopAdhissaMbhavatyeveti tatphalevyabhicAragrahaNavAzaMkAmAviSkaroti atrayadyapIdityAdinA / vastutastu saMyogatvaMyadikiMcidavacchinnadravyaniSThAbhAvapratiyogitAvacchedakasyAtkicidavacchinnadravyo tyattikAvRttissyAtkapisaMyogatvavaditi tarkeNavAdhonItapakSetaratvavanizcittopAdhitaiva vRkSatvasyAvacchedakatvazaM kAcAgrenirAkariSyati / yadvA saMyogAbhAvoryAdiguNAbhAvadravyatvAdyabhAvavyabhicArIsyA hugAdivyApaka pratiyogikonasyA chupAdyabhAvavat vyApyAbhAvavyApyatvani "Aho Shrutgyanam" Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / yamobyApakAbhAbe gRhIto'travipakSavAdhakaH yasyacanayayApakapratiyo. gikatvaMnatasyatadabhAvavyApyatvaM yathAvanhyabhAvasyanadhUmAbhAvaitivya. tirekasyApigrahaH nacavipakSavAdhakaniyamevyApyavRtyabhAvatvamupAdhiH kathamanyathAkapisaMyogAbhAvasyanaitadakSatvAbhAvavyApyatvamitivAcyaM saMyogAbhAvatattahindezasyAvacchedakatvavirahAt vRkSatvAdInAmavacchedakatvasyanirAkariSyamANatvAditi nizcitopAdhitA // ataeva tathA. pItyAdi granthAsaMgatirApana anyathA vRkSasaMyogasAmAnyAbhAvasyasaM. digdhatvena guNAdyabhAvasyavyApakatvasaMdehetadyApyatvasyApisaMdigdhatayA nAnumApakatvasaMbhavaH hetumatvanizcayasyaivAnumitijanakatvAdityasaMga. tissyAditi / athavA svamatasiddhavyAptimatovinAnukUlatakai saMyoga yAvadvizeSAbhAvasyahatutayAyathopanyAsaH tathAsvamatasiddhaguNAbhAva. vyApyatvasyahetutayopanyAsassaMbhavatyeva vyabhicArasaMzayasya yathAbhava. tAMnapratibandhakatvaM tathAsmAkamapi ekataravyAptigrAhakatAvatAretu. syavalatvAbhAvAnapratipakSatA tenaparvatovahnimAn dhUmAdityatra vahniH parvatAvRtiH parvatetaratvavyApyatvAdityasyana pratipakSatetihRdayam / / tathAceti, ApaserApAdyavyAtarekanizcayAdhInatayA prasaMgAdityu tayAvyabhicAralAbhaitibhAvaH / naca vAyutvAdorUpAdhanavacchedakatayA gRhIterUpAdyabhAvAvacchedakatvasyatattanmUlazAkhAdautattatsaMyogAnavacche. dakatayAzAtetatsadabhAvAvacchebakatvasyacagRhItatayoktasAmAnyavyAptareva prameyatve'piguNAdyabhAvAvacchedakatvaMkutonasiddheditivAcya matiprasaktesvarUpasaMbandharUpAvacchedakatvAbhAvasyAnirNItatayoktAvacchedakatvAbhAvanirNayenapratibandhAt dezakAlAdAvevoktavyApteH prAmANikatayAtaditaraprasaniyamemAnAbhAvAzca / dIdhitAvApatti dAnaMca parAbhyupagataH vyAptimAzritya tAtparyacavyabhicArapayasarvavyAptyabhyupagamApattisstha la iti vAdhyam // pakSasamatvAditi, idaMcasAdhyAbhAvavatvAMzenizcayarUpam zeSAMkheM saMzayasAdhAraNa vyabhicArajJAnavirodhItimatena bodhyam / ghaTapUrvavartitveti, idaMcasvarUpasaMbandharUpakAraNatvasyopalakSakam svarUpasaMbandharUpatadavacchedakatvasya nAtiprasaktasaMbhavaH / etenaniyata pUrvavartitvAvacchedakatvasya kAryapUrvakAlavRttyattyantAbhAvapratiyogitAna bacchedakasvarUpasyapAribhASikasyairavyavahasaravasvIkAre'pinakSatiH // "Aho Shrutgyanam" Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vahisAmAnAdhikaraNyasAmAnyeti, tathAcasvarUpasaMbandharUpAvacche. dakatvaghaTitasyaprAcInamatasiddhasAdhyasAmAnAdhikaraNyAvacchedakatvarU pavyApyatAvacchedakatvasyanAnupapattiritibhAvaH // anukUlatarkavirahasthalesAdhyAbhAvavatvAMzesaMzayAtmaka vyabhicArajJAnamapi prativandhaka. mityAzayenAhakecitviti, yathAcetyAdigranthasyoktAvacchedakatvasAdha. kAnumAna vAdhanirAsaparatAMdarzayati vRkSatvetyAdi / / vyavahAreti, zabdetyarthaH saMdigdhAprAmANyakamiti, aaptokttvaanishcyntyaadiH| nanvAdyakSaNAvacchinnoghaTo guNasAmAnyAbhAghavAn guNasamavAyikAraNasvAvyavahitotaratvazUnyatvAdityanumAnamevAstu mAnamiticenna dravyotpattAvavayavadvayasaMyogasyAsamavAyikAraNatayA. tatsadbhAvArthamastusamavAyikAraNasyaprAkRtvApekSAsamavAyikAraNaguNajanyeguNe samavAyikAraNAryeNasahabhAvenaivApekSyataityetadarthenAprayojakatvarzakAkavalitatvAdanumAnasyetibhAvaH // pralayatvamevavyAhanyateti, bhAvakAryatvaM svAzrayaprAgabhAvAnadhi. karaNavRttidhvaMsapratiyogivRtti sthAzrayAnadhikaraNasvAzrayaprAgabhAvAsamAnakAlInavRttidhvaMsapratigivRttivA kAyakavRttitvA zcatratvavadityanumAnasyaivapralayepramANatayA tenaiva kAryAnadhikaraNatayaivatatsiddhaH tadabhAvapralayatvasyaivAsiddhiprasaMgAditi bhAvaH / / ___ mAnAbhAvAditi, svatvasyAnanugatatayAdRSTAntapakSayoranugatasASAbhAvenAnumAnAsaMbhavAdAgamasyacatAtparyAnirNayAdinAsaMdigdhArthata. vAprAmANyAnirNayAditibhAvaH // athoktarUpeNapratItiviSayatvasyAvacchedakatvAbhAvavRttitvAbhAvevA kalpane kutrApyabhAvasyAvyApyavRttitvaMnasyA dityasvarasAdAhayadibU: yAditi / sambandhasattAyAssambandhisattAprayojakatayAprayojakaviraheprayojyavirahasyAvazyakatvamityAzayenAha tathAceti / ___ yatsambandhAbhAvavAniti, abhAvazcatatsambandhena tadvattAbuddhiryenasambandhenatatsambandhasattAmapekSate tatsambandhAvacchinna pratiyogitAkA tena jalAdhavacchadenakAlikena vahnisaMyogAbhAvavatisamaye tadavacchede. nasaMyogasambandhAvacchinnavahnayabhAvAsatve'pinavyabhicAraH // anya. theti, sambandhasattAyAH sambAndhasattAprayojakatvamabhyupetyoktasya niyamasyasaprayojakatvopagamaityarthaH / tulyanyAyeneti, prayojakAbhA "Aho Shrutgyanam" Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vasya kAryyAbhAvaivoktasyAsAdhAraNaprayojakasya prayojyasyApini yAmakatayo dIvyavyAptaMrapisaprayojakatvamevasyAdititAtparyArthaH // yoyadIyetyAdi, antrarUpasamavAyavativAyau rUpAsatvenavyabhicArA samavAyasyanAnAtvamabhyupetyavada rAderityantrAdipadAdvAyorapyApattivizeH yatAMvAsvIkRtya yannirUpitatvaviziSTasya sambandhasyAnuyogitayA vyApyatvamborI kRtyavAraNIyaH rUpasamavAyIvAyurityapratyayA znarUpanirUpitatvaviziSTasamavAyAnuyogitvaMvAyau kuNDasaMyogI vadaraitipratyayAddhitatra kuNDanirUpitatvAveziSTasaMyogAnuyogitvaMcasvIkriyataeva navasambandhAdipadottaramatvarthIyasya pratiyogitvaH marthaH sambhavati / ghaTasamavAyirUpamityapratyayAt / athasambandhisa tAyAH sambandhasattAprayojyatvAnabhyupagame hadAdaunavahniH parvatatvastI' sambandhasattAdhInatvapakSe'pi. tyetaniyamAnasyAditice tsatyam sambandhamyAsambaddhasya niyAmakatvauktadoSatAdvasthyAt sambaddhasya tathAtvecAnavasthApAtAtsambandhasya kvacitsvarUpatoniyAmakatvAbhyupagamaevakAryyaiti sambandhisattAyAeva svarUpapraye! jyatvavAcyaM rUpAna ntareNa prayojya prayojakabhAvayeorekatrAvirodhAt saMyogasamabAyAdInAMsaM vandhatvantuviziSTaH nubhavavalA tUlAghavAzvAzrIyataityetadabhimAnaM / i 3 kuNDAdimatvApattiriti idantucintanIyaM sambandhisattAyAM saMM vandha saptAvyApyatvevyabhicAradarzanasAmAnyAbhAvena nirNItevyApakAbhA venavyApyAbhAvasAdhanetadubhayorvyAptasaprayojakatvAGgIkArepinoktadoSaH prayojyaprayojakabhAvAGgIkArapakSepUrvoktavyAptessaprayojakatvAGgIkAre'pi tattanirUpitatattatpratiyogikatvaviziSTa saMyogasamavAyAderanuyogitayAniyatasyasaMsargatvasvIkArAt saMyogAtiriktasaMbaMdhavAcakapadottara matvarthIyasyaivAnuyogitvArthakatvAt saMyogapadottarasyacAzrayatvamAtrA** rthakatvAtkuNDAdinirUpitatvaviziSTa' nuyogitvasyasatve'pi tatpra tiyogikatvaviziSTAnuyogikatvavirahA tsambandhAntarasthale viziSTAnuyogitvabhAve'pi saMyogasthaletasthA svIkArAdvoktadoSasya na saMbhakara iti / nacaitatkAletyAdi / nacAtravinigamakAbhAvaitivAcyaM svArasti koktapratIteH klRptenatantuniSTaghaTAbhAvenaviSayapayryavasAnasambhave' klRptaviSayakatvasyAnyAyyatAyAevavinigamakatvAditibhAvaH / eta "Aho Shrutgyanam" Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazyAlokaH / kAlasyatadavacchedakatveti, nacaivamidAnImantra ghaTonAstItyatrobhayAdhikaraNatvAvagAhitvaM bhaTTAcAryyoktaGkathaM saMgacchataitivAcya matretyasyaitatka pAlaityarthakasyA ttatrobhayAdhikaNatvasyaivAvyApyavRttitvAditi // * // pratiyogikukSAvagrahepIti, tathA naca namvetatkAlavRttitvasyatantuvizeSaNatvenAyandoSa iti cet mUlevRkSenakapisaMyoga ityatrApi vRkSaitisata - myAavacchedakatvArthakatvamabhyupetya vRkSAvacchedaka mUlavRttikapisaM - yogAbhAvaviSayakatvasambhavAdavyApyanRtyabhAvocchedaprasaGgaH nave dAnImetatkapAlena ghaTaityatra kAlavRttikapAle kapAlavRttikAlevA ghadAtyantAbhAvAtreSayakatve'vyApyavRtyabhAvAGgIkAra itivAcyaM pyetatkAlAvacchinnaitatkapAlavRttitvAbhAvasyaiva ghaTeviSayatvAt / vRkSAvacchedakatvasyavRkSasamavAyitvarUpasyaiva vAcyatayA zAstrayAMrUpenarUpatvamityasyApiprAmANyApattiH nahitatpratIteSkathaMcidapiprAmANyaM * rUpatvasyavyApyavRttitvAGgIkArA ditivAcyaM mUlAvacchinnavRkSavRtti tvAbhAvasyaivatatrApiviSayatvAGgIkArAt ataevai karUpatApyuktapratI: tInAmupapadyate yadicoparimUlevRkSena tatsaMyoga iti pratItau mUlAvacchinnoparidigavacchinnavRkSanirUpitavRttitvAprasiddhayA tadabhAvasya na viSatvasambhavo yasyahivRttirnayatra sArvadezikI nasArvakAlikI ta nirUpitatadvRtti tAyApavasAvacchinnatvasyAbhyupeyatvAditi mUlAvacchedenoparidigavacchedenavRkSa tatsaMyogAbhAvaeva viSaya bhAvasiddhAntasya nahAnirityucyate tadedAnImastAcale prAcyAM najyo tirityatra prAcIdigavacchinnaitatkAlAvacchinnasyAstAcalavRttitvasyA stAcalAvacchinnaprAcI vRttitvasyacAprasiddhiH ityavyApyavRtya 121 prAcIdigavacchinnAstAcalAvacchinnaitatkAlavRttitvasyApihi nasaMbhava stAdRzavRttimato 'sambhavAditi kAlapavAbhAvo bhyupagantavyaH / tatkAlasambaddhAvastAcalaprAcIdigvizeSauca tatkAla niSThAdhikaraNatAvacchedakausambhavata iti kAlavRttitAvacchedakatvandezasyanAprAmANikaM yaistvavyApyavRttipadA thanAGgIkriyate taistu vizeSarUpeNa saMsargatvamabhyupetya vRttitvavizeSIyasvarUpasambandhAvacchinnavRttitvAbhAvaviSayakatvena sarvapratItirupapA dyata iti // 0 // yenarUpeNetyAdi, yatsaMvandhAvacchinnayaddharmAvacchinnAdhikaraNatA vabhiSThatatsaMvandhAvacchinnAbhAvapratiyogitAnavacchedakataddharmmavatvaM tena. "Aho Shrutgyanam" Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazyAlokaH / 122 sambandhenatena rUpeNavyApyavRttitvamityarthaH nityajJAnAnuyogikavipani tyAdinAvyApyavRttitvasampattayeca tAdazAdhikaraNatAba niSThAbhAvI yapratiyogitAsAmAnye yatsaMbandhAvacchinnatvayaddharmAvacchinnatvobhayA bhAvavatvamevaviSakSaNIyamiti / dravyatvasyasamavAyeneti, ghaMTe guNe nadravyatvamityAdau guNAva demaghaTedravyatvAbhAvonaviSayaH kintu ghaTedravyatvaM guNe tadabhAvaH ghaTavRkti guNevAdravyatvAbhAvaH tAdRzapratItirevavAprAmANakI prAmANikI va ghaTedravyatvaM natuguNa ityAdi naghaTe dravyatvAbhAvasAdhanAyAlam // idA nIyadravyatvaM taddhaTe natuguNaityAdayaH kAle svarasataevAbhAvasAdhaka ntI tikAlikenAvyApyavRttitvaM natusamavAyenetyAzayaH // 0 // nityaguNatvAditi, guNatvAdhikaraNe janye kAlikenakapisaMyogA smakAbhAvasya vRsitvAtpatiyogivaiyadhikaraNyopAdAnaM saMbhAvyetetya tauktaMnityeti // 0 // prayojanavirahAditi, tadvizeSaNavirahe'pi vyA tijJAnasyapramAtvasaMbhavAditizeSaH // 0 // dravyatvAnatiriktatvAditi, nanUktAbhAvasyAtirikatve'pi ta spratiyogitAvacchedakatvasya sAdhyatAvacchedake virahAdativyAptisaM bhave'natiriktatvAnudhAvanamaphalamitice datrakecit pAribhASikAka cchedakatvaghaTitakalpe' tiriktatvetasyA tivyAptyaprasakte ranatiri keti / yatcatratasthAnatiriktatve'pi ghaTadhvaMsAdyAtmakAbhAvamAdAya nadoSaH tadrUpabhinnaguNatvAdityAdAbApe viSayatvasyajanyatve taddhvaMsA smakAbhAvaM viSatvasyAtiriktatve nityatve'picatasya tatsvarUpAbhAvaM tadrUpabhedatadrUpatvaprakArakaya skicijjJAnAnyatarasyaviSayatvasvarUpAnya tarasaMbandhAvacchinna pratiyogitAkAbhAvAdikamvAdAyanadoSaiti tantu kacham dravyavRtyavRttidharmAvacchinnapratiyogika svarUpa sambandhenadra byatvAbhAvasAdhyakasthale nRtyaniyAmakasambandhasyapratiyogitAvacche dakatve yathAzrutasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnapratiyogitvasyai vavivakSitatayo ktAbhAvasyAnatiriktatve'tivyAptivAraNAyogAt Sa dadhvaMsAdyabhAvAbhAvAdInAM sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnapratiyo gitAkAnAM kevalAnvayitayAsAdhyavaniSThatvAdityAhuH / paraMtu sama* niyatAbhAvayorbhede'pi tadadhikaraNatvamekameveti hetvadhikaraNatvaniSTha dravyatvasvarUH vizeSaNatvasambandhAvacchinnAdhikaraNatvanirUpakatvasya "Aho Shrutgyanam" Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 123 pAbhASasatvAnAtivyAptiH nacasamavAyAvacchinnatvasvarUpasambandhAvachinasvAbhyAmadhikaraNatAbhedahativAcyaM vyAsajyavRtyaikApacchedakasva. pakSesAvacchinatvaniravacchinnatvatattatsambandhAvacchinnatvAdInAmabyApyavRttityaya trApyekasyAmevAdhikaraNatAyAM tatsanirUpitatvAvacchedematarasamvandhAvacchinnatvasyApisvIkAreNAvyApyavRttitvAbhyupagamAditi. prAhu: // avasvabhAvasAdhyake'tibyAptimuktvA dravyabhinnatvaprakArakamamAdhizeSyatvarUpabhAvasAdhyakepitAmAha dravyabhinnatvaprakArakapra. mAvizeSyatvAbhAvasyApItivadanti / sAdhyatAvacchedakasamvandhetyAdi, ghaTatvAbhAvasyakAlikenayo'bhA. vaityupalakSaNa mabhAvAbhAvalAdhyake'pi draSTavyam ghaTasvAbhAvazcasyarUpA. disambandhAvacchitrapratiyogitAkA samavAyAdisambandhAvacchitraprali. yogitAkasya kAlikAdinAavyApyavRttitayA tadabhAvalAdhyakasthalasyApyavyApyavRttisAdhyakasthalatvAditi / tathApi sAdhyatAvacchedakasambandhenetyAdi, pratiyogitAviziSTapratiyogitvAnavacchedakasvamanava. chedakatvAntArthaH vaiziSTacaca khatAdAtmya svaviziSTaprakAratAzAlimahatvavyApakaprativadhyatAnirUpitapratibandhakatAvacchedakaprakAratA. ghacchedakasambandhAvacchinnahetvadhikaraNamirUpitavRttitAvadabhAvIyatvo. bhayasambandhena svavaiziSTayazca svAvacchedakadharmAvacchinnatva svAva. cchedakasamvandhAvacchinnatvobhayasambandhena pavazvasAdhyAbhAvasyota. sthale ghaTatvAbhAvarUpatayA tadIyaghaTatvaniSTha pratiyogitAvacchedakA. vacchinnagrahavirodhitAvacchedakasambandhatvasya svarUpesatve'pinakSatiH svAvacchedakadharmAvacchinnatvamvihAyasvasAmAnAdhikaraNyapraveze - nyadhikaraNatvakAlikasambandhAvacchinnapratiyogitAkaprameyAbhAvAnya. sarasyasvarUpeNasAdhyatAyAM dhUmesaddhetau sAdhyAbhAvapratiyogitAsamAnAdhikaraNatATazaprameyAbhAvasvAdhacchinnaprakAratAkagrahabirodhitAghaTakakAlikamAdAyAvyAptyApatteH nacapAtavadhyatAyAMtAdRzagrahatvavyA. pakatvAsambhavAtivAcyaM tAdRzaprativadhyatAprasiddhyarthakizciddhamrmAvachinnavizeSyatAnirUpitasvaviziSTaprakAratAsamAnAdhikaraNabhedatiyogitAvacchedakatvannAstItipratItisiddhAbhAvarUpasyaivavyApakatvasya. pravezyatvAt svAcchedakAvAcchannatvaJca svAvacchedakatAtvAvacchina. -pratiyogitAkaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpAvacchinAnuyogitAkA "Aho Shrutgyanam" Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 siddhaantlkssnntccaalokH| paryAptikAvacchedakatAkarava ntanaviSayitAsambandhenavahnidhUmobhayasAra dhyakavyabhicAriNi sAdhyAbhAvapratiyogitAviziSTaprakAratAkagrahatva vyApakapratibadhyatvAprasiddhAvapinAtivyAptyApattiH nacapratiyogita tAviziSTa prakAratvAvacchinnatvamevavivakSaNIyamiti vAcyam / kAli' kasambandhAvacchinnapratiyogitAkaprameyAbhAvasAdhyakAtmatvahetuke prata meyAbhAvajJAnAdhikaraNatvobhayAbhAvatvAvacchinnasvarUpasambandhAvacchira aprakAratvAvacchinnaprativandhakatAnirUpitAM sAdhyAbhAvapratiyogitA vacchedakadharmAvacchinnaprakAratvAvacchinnAmubhayavasAjhAnasAdhAraNaprati badhyatAmAdAyAvyAptyApatteHsvAvacchedakasambandhAvacchinnatvanivezAt kAlikenaprameyAdyabhAvavattAbuddhipratibandhakatAghaTakasvarUpasambandhamA dAyaprameyAbhAvasAdhyakasthalenAbyAptyApattiH athaghaTabhinnaMkapAlatvA dityatra ghaTabhedAbhAvasyaghaTatvaghaTobhayAtmakatva uktavirodhitAghaTakasaM mavAyenaghaTAtmakasAdhyAbhAvadhikaraNekapAlehatovRttitvenAvyAptiriti cet ghaTabhedAbhAvasyaghaTatvamAtrarUpatvAbhyupagamA dAdhArAdheyabhAvAnuro dhAt ubhayarUpatve'pi samavAyenaghaTatvAvagahinaeva tAdAtmyenacaghaTAva gAhinaeva ghaTabhedAbhAvaviSayakajJAnasya birodhitayA virodhitAvacche dakaprakAratAvaiziSTyasya vRttitAyAmbivakSitatvAdvAdoSasyanasambhava vaiziSTayaJca svasamAnAdhikaraNya svAvacchedakasambandhAvacchinnatvobha yasambandheneti nanukAlikasambandhAvacchinapratiyogitAkaghaTAbhAva sAdhyakapaTAbhAvatvesaddhetau ghaTAbhAvAbhAvoghaTAbhAvavAnitivuddhimprati ghaTAbhAvAbhAvakAlikenaghaTAbhAvAbhAva iti buddheH pratibandhakatayAM tadavacchedakaprakAratAvacchedakakAlikasambandhAvacchinnAdheyatAsambandhenasAdhyAbhAvasyahetvadhikaraNavRttitayA'vyAptiriti cenna tAdRzI pratibadhyatAviziSTaprakAratAviziSTavRttitvasya vivakSaNIyatvAt prati vadhyatAvaiziSTayazca svAvacchedakavizeSyatAvacchedakAsamAnAdhikara Nya svanirUpitapratibandhakatAvacchadakatvobhayasambandhena prakAratA ziSTayaJca prAguktasambandhena nacakAlikenAbhAvavAn vanhyabhAvavAn kA. likenAbhAvavAn hada ityasyApipratibandhakatayA tadavacchedakaprakAratAmAdAyavanhimAn dhUmAdityAdAvavyAptiriti vAcyam zAnavaizi STayAnacchinnatvenapratibandhakatvasya vizeSaNIyatvAt nacaivamapita hathabhAvasya kAlikenayavyApyanalikenatadvattAbuddharapipratibandhaka "Aho Shrutgyanam" Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 125 tayA tadavacchedakavahnayabhAvaniSThaprakAratAviziSTavRttitvamAdAyAvyA ptitAvasthyamitivAcyam namAnirupitatvasya prakAratAvizeSaNatvAt yadicoktadoSavAraNAyasAmAnAdhikaraNyaMvihAya svAvacchedakadha vicchinnatvasyasaMsargatvamucyate / tadApratiyogitAviziSTaprakAratvA. vacchinnatvamevavAcya bhatu vyApakatva mprayojanAbhAvAt maca sAdhyatAbacchedakasambandhAvacchinnaprakAratvAvacchinnatvamAtrambAcyAmiti vAvyam / svarUpaNavahnayAdhikaraNatvasAdhyake vahnayAdhikaraNatvAbhAvasya kAlikenayo'bhAvaH svarUpeNatadvAniti buddhi prati kAlikena vahnaya. dhikaraNatvAbhAvavAnitibuddheH pratibandhakatayA'vyAptaHpratiyogitAmA mAnAdhikaraNyapravezena tadvAraNasambhave 'pyuktayuktyAprameyasya ghaTA. dhanuyogikasvarUpeNasAdhyatAyAM saddhetAcavyAptiH syAt / svAvacchedakadhammovacchinnatvapravezenatasyavAraNe 'pyabhAvasyaghaTAnuyogikasva. rUpeNasAdhyatAyAM saddhatA vabhAvAbhAvasyakAlikenAbhAvavattAbuddhi prakAratAyAM pratiyogitAvacchedakadharmAvacchitratvasatvenAvyAptiH syAditi pratiyogitAvacchedakadhammotiriktadhammAnavacchimatvasyApinivezyatvAta svAvacchedakasambandhAvacchinnatvazca paryAptyaghaTitamevopAdeyam prayojanavirahAditi prakAratAvaiziSTayaghaTaka svAvacchedakasambandhAvacchinnatvaJcasvanirupitasaMsargatAvacchedakatAparyAptyadhikaraNadhamaniSThAvacchedakatAkasaMsargatAkatvantena svarUpakAlikomayasambandhena vahnayabhAvavattAbucheH pratibandhakatvena prakAratAnirupitasaMsargatAvacchedakakAlikatvAvacchinnasaMsargatAkavR. ttitAyA hetvadhikaraNanirupitAyA vahnayabhAvesa tve'pi navahimAndhUmAdityatrAvyAptiH vRttitAnirUpitasaMsargatAvacchedakatApayAptizca nanivezyA prayojanAbhAvAditi / / 0 // ghastutovyApyavRtitvamatretyAdi; atra svapadaMsAdhyatAvacchedakA. vacchinnapara ntenAtmavRttitvaviziSTasattAsAdhyakasyanavyApyavRttitva hAniH / sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchitvaJca sAdhyatAnirUpitasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyoogitAvacchedakarUpAvacchi. nAnuyogitAkaparyAptikAvacchedakatAkasaMsargatAkatvam / tenAtmatva. syasamavAyasvakAlInadravyatvobhayasambandhenasAdhyatAyA mAtmAnuyogikasamavAyenadravyatvasyasAdhyatAyAzca navyApyavRttitvahAniH / athA. "Aho Shrutgyanam" Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / ahevadhikaraNavRttitvaM sambandhasAmAnyenai vAbhimatam / kathamanyathA sattAvAn jAtarityatra pratiyogivaiyadhikaraNyopAdAnamukta mevA hetvadhikaraNasambandhitvapraveza vyApyavRttisAdhyaka'sambhavApattyA ra sisvasyaivapravezamIyatayA viSayitayAgaganavadbhedasAdhyakavyabhicAri Ni gaganasvarUpasAdhyAbhAvasyahetvadhikaraNavRttitvaviraheNAbhAvAnA ramAdAyAtivyApti maMcasAdhyatAvacchedakatadanyakiJcidanyataraSizi dhAbhAvamAdAyadoSavAraNasambhavAtivAcyam uktabhedasyasvarUpatADazA bhedatvAvacchinApratiyogikasvavRttivAcyatvAnyatarasambandhenasAdhyatA sAMvyabhicAriNitatsambhavAditicenna hetvadhikaraNanirUpitasamma dhitve sAdhyAdhikaraNanirUpitatvavRtyAniyAmakasambandhAvacchinnatvo bhayAbhAvavatvasyavizeSaNIyatvA duktavyabhicAriNitvadhikaraNAnaka pitasAdhyAbhAvaniSThasambandhitAyAM sAdhyavAgnirUpivatvaviraheNobhayA bhAvasatvAnAtivyAptiH saddhetaucahetvadhikaraNanirUpitavRtyaniyAmaka sambandhAvacchinnasambandhitAyAmubhayasyaivasatvemanAvyAptiriti / tasyasambandhavizeSAniyantritatvAditi, tasya, sarvathAvyApyA sitvasyatyarthaH idazca tallAbhArthatAyAMhetuH tathAcasvAdhikaraNeyasyA bhAvaH kathaJcidapinavartatesaevayataH sarvathAvyApyavRttitvanavyavaDi yate 'tassarvathetipadasamabhivyAtavyApyavRttipadAdanupadoktatAzA pratiyogitvamevavyApyavRttitvambodhyataitibhAvaH / yadvoktapaJcamyantA syatenetyatrAnvayaH tathAcayatauktavyApyavRttitvasyattitvAzenasamkA ndhavizeSAvacchinnatvamatovyabhicAritvAdInAMvRtyaniyAmakatvenaivanAtmA tvAdeApyavRttitvahAni ranyathAtatsambandhAnAMvRttiniyAmakatve'pya smatvAdInAMvyAcyavRttitvaMsyAdevetibhAvaH / athavAnavRciniyAmaka navRttiniyAmakobhyupayaH atraivoktapaJcamyantasyAnvayaH nacoktasambara ndhasyavRttiniyAmakatvapavatatpratiSedhoyujyatahativAcya mihahetAvu: pAdhirityAdinAvyavahAreNavyabhicAritvasyavRttiniyAmakatvasyAbhyupe tatvA coktavyavahArasyakAgatiritivAcyaM SaSThayathe'pisaptamIprayo gasyazAnesvIkaraNIyasvA dRzyatecaivamanyatrApi bhramatigaganerAtrIya bhAvakhaNDakalazzazIsyAdau ataevanavRttiniyAmakaityasyAnuvAdake pRsvaniyAmakaghaTitasyaivavyAbhicAritvasyavRttiniyAmakatvaprAptyA . svasthAmAvAdanAMvyApyavRtitvamanubhavasiramavalupyatetyapinirastambhi "Aho Shrutgyanam" Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / ti kvacicatasyasambandhavizeSaniyantritatvAditipAThaH, tatrasvAdhi. karaNatvAMzaitizeSaH, paJcamyantasyanavyApyavRttitvahAnirityatrAnvayaH tenAdipadagrAhanityazAnAdInAMviSAyitayAdhikaraNe kAlikenAtmatvA. dhikaraNe svAbhAvasyasatva'pi navyApyavRptitvahAnirityarthati // naca viziSTasatvasyetyAdi, nanu vyabhicAriNassarbalakSaNAlakSya. tayAkathanAtivyAptiriti cedatra kecidanyApyavRttisAdhyakasthalIyalakSaNesAdhyatAvacche ike'vyApyavRttitAvacchedakatvasyavizeSaNatayA. viziSTasattAtvetadviraheNanAtivyAptirityAzaya iti vadanti tanAti cAru abhrAntasyavyabhicAriliGgakAnuAmatiprasannarUpavakSyamANadoSasthAsaGgate ssAdhyatAvacchedakasyAvyApyavRttitAnavacchedakatvAt vyabhicAraprahakAle 'numitiprasaGgamAtrasyavakSyamANatAtparyAviSayatvetU kottarasyApi sambhavaeveti / vastutastuprakRtasAdhyahetvAderanugata. tvenAnanugata eva vyApyatvavyavahAraprayojakaH tatravyApyavRttitasa. tsAdhyanirUpitavyApyatvavyavahAre lAghavenapratiyogivaiyadhikaraNyA. vizoSitasvoddezyatAvacchedakAvacchinnasamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakatattaddhamrmAvacchinnasAmAnAdhikaraNyameva prayojakamiti najAtitvAvacchinnadravyatvatvAvacchinnaiva viziSTasatvanirUpitovyA. dhyatvavyavahAra prayojakasyoktasAmAnAdhikaraNyasya tatra sasvA sla. tazvapratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitasAmAnAdhikaraNyasyataprayojakatvA. dityatratAtparyyam / jAto viziSTasatvavyabhicArapraheti, viziSTasasAtvavRttisvapratiyogitAvacchedakAvacchinAnadhikaraNajAtimadvRttyabhAvapratiyogitAva chedakatvaghaTakatvagraha ityarthaH idaceSTApasivAraNAyoktam doSatAvA. bhrAntasya vyabhicAriliGgakAnumititvenaiveti bodhyam // athavyA. pyatvavyavahArasvavyApyavRttisAdhyakAnumitAvapipratiyogivaiyadhika. raNyAghaTitavyAptizAnasyaivalAghavena kAraNatvakalpanA skathampratiyo. givaiyadhikaraNyaghaTitavyAptizAnAvanumitiprasanaiti cena vyApya. ttisAdhyakasghale'pyavyApyavRttitvagrahadazAyAmanumityupapaye prati. sogivaiyadhikaraNyaghaTitavyAptizAnahetutAyAvyAptigrananthevasyamANasayA tatkAla ApattisambhavAt nacaivanopAdeyazzetyAdipranyAsana viriti vAcyama yathAsalikAnamiterbhAntamAnaparuSIyatAyA a. "Aho Shrutgyanam" Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / siddhAntatayA tadvAraNAyAvyApyavRttisAdhyakAnumitau pratiyogivaiyA dhikaraNyaghaTitavyAptimAnasyaivahetutva tathAvyApyavRttisAdhyake gha. pratiyogivaiyadhikaraNyAghaTitavyAptizAnasyApi pramAtvasammA dityAzayAvyavahAraprayojakanirvacanaparatvAddheti / .. vyApyatvavyavahAraprasaGgarUpasArvatrikAtiprasaGgapadArthamprakRtesammamA tumA viziSTasattvasyApyuktati / atiriktatAmata iti, vize dhyasambandhavizeSaNAvagAhitvarUpapramAtvasyApAribhASikatvasampatyA. dhamviziSTAtiriktatAdaraH / yadvAtiriktAdhikaraNatvakalpanApekSako viziSTAtiriktatAkalpanAyAyuktatvAtsadAdaraH nacataprAdhikaraNatvasyA klaptadravyatvAdhikaraNatArUpannagauravamiti vAcyam / nirUpakatvasyo bhayadhamAvacchisyAtiriktasyatathApi prasaGgAt / tattatkSaNaviziSTa satvanirUpitAnantAdhikaraNatvasyApyatiriktasyaivakalpanIyatayAgaura." vAcceti vodhyam / ... viziSTasatvasAdhyakaiti, idamupalakSaNaM bhUtatvamUrtatvayovyaka payavRttiguNAtmakatve sAGkaryeNatayoiitatvavAraNanaghaTate svAzraye'sA vaidikavRtte titvasyevAprasakteH tasmAtsparzavavavRttitvesatizabdavadaha sidharmazUnyatva vizeSaguNavaddhRtyAtmAvRttidharmavatvamvAbhUtatva ma vacchinnaparimANavegavadAdyavRttidharmazunyatvaM vegavadvRttigaganAvRtti dharmasamavAyitvamvA mUtatvamityavazyamabhyupeyamiti bhUtatvamUrtatvayora pinavyApyavRttitvasambhavaiti / / .. dIdhitAvubhayatvannaviziSTatvAdatiriktamiti, nacanaddhayokti viphaletivAcyaM tathAsatyubhayatvamAtrasya viziSTatvAtiriktatvAlA bhAt taduktIcAbhAvAnvayasyAnuyogitAvacchedakAvacchedyatvaniyamenata. lAbhAditi // . vRttimatIti, gaganAdihatoravyApyatvasyasAdhyAsAmAnAdhikara payAdhInatvAdidamuktaM / / : anavasthAbhayenetyAdiriti, paTAbhAvabhedasyAtiriktatve bhedabheda. syatadbhadasyApyatiriktatvamityanavasthApattirityarthaH yadyapyevamapi pra. tiyogitvAdikalpanAnavAsthitistadavasthA tathApyanantabhedAkalpa nAlAghavambhavatyeveti-nacaimpaTAbhAve'pi paTAbhAvabhedasatvaprasara tabhinnasyaghaTAbhAvasyasatvAditivAcyaM ghaTAbhAvasyatAdAtmyenaiva paM. "Aho Shrutgyanam" Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatantrAlokaH / 129 TAdyabhAvabhedavyavahAraprayojakatvAbhyupagamAt abhAvapratiyogi kAbhAvAdhikaraNakAbhAvasyAdhikaraNAtmakatve'pi nAbhAvAtyantAbhAvo'dhi karaNAtmA anavasthiterabhAvAt tathAhisamAnAdhikaraNasambandhAvacchi apratiyogitAkAbhAvasya svarUpeNAbhAvaH prathamAbhAvaH prathamAbhAvapratiyogyAtmA tadabhAvazca prathamAbhAvaH vyadhikaraNasambandhAvacchinna pratiyo gitAkAbhAvasya svarUpeNAbhAvo 'siddhapavA bhAvasyavyadhikaraNasamba ndhAvacchinnapratiyogitA kasarvopyabhAyogaganAbhAvaeva nityAbhAvasyakAlikena sarvobhAvaH kAlikenaghaTatvAdyabhAvAtmaka eva svarUpeNa tadabhAvazcatatpratiyogirUpa evamvizeSarUpeNa saMsargatAcanasvIkriyataityadhikaraNAtmakatAcAbhAvabhedamAtrasyaivedAnIgranthakarturabhimatA vAbhAvAbhAvasyapratiyonirUpatAmevAvalambya vacchinnapadAbhAvAtmakatayAtyantAbhAvatvanirUpita padAbhAvaniSThapratiyo tyAdinAtrAsvarasamvakSyati / atae sampradAyaityasvarasA pavazvaghaTAbhAvasyakAlikasambandhAva gitAvacchedakAvacchinnasamAnAdhikaraNatvAdavyAptitAdavasthyamitinirastam tAdRzAbhAvasya ghaTAbhAvAnAtmakatvA tsampradAyaityasvarasa ityAdinAvakSyamANadoSatulyatveneSTatvAzceti || paretukAlikasamba ndhAvacchinnapaTAbhAvAbhAvasvanirUpitapratiyogitAvAraNAya svaprati yogimatvagrahavirodhitAghaTakasambandhAvacchinnahetvadhikaraNanirUpitavRtitAvacchedakatvamatyantAbhAvatvarUpAnuyogitA~vizeSaNandeya ntathAcokkAtyantAbhAvatvasyatAdRzAvacchedakasyavirahAnnadoSaH yattvatyantAbhAvatvanirUpita pratiyogitAyAM sAdhyavacchedaka sambandhAvacchinnatvAvizeSaNa nacaivamevabhedatvanirUpitapratiyogitAvAraNenAtyantAbhAvatvanirU "Aho Shrutgyanam" pitatvamvyarthamitivAcyaM svarUpakAlikobhayasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvamAdAyadoSavAraNAya sAdhyatAvacchedakasambandhAtiriktasambandhAnavacchinnatvarUpasyaiva tasyavAcyatayA bhedatvanirUpita pratiyogitAyasambandhAnavacchinnatvapakSetatsArthakyasambhavAditi tantucchaM kAlikenaghaTasAdhyakatatkriyAtve saMddhatAvavyAptyApatteH tatrAtyantAbhAvatvanirUpita pratiyogitAyAH kAlikasambandhAvacchinnAyA bhAvaniSThAyA ssAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvAditivadanti tana ghadabhinnaMnityatvAdityatrA vyAptitAdavasthyA devaMghaTAbhAvasya pUrvakSaNa. viziSTapaTAbhAvAbhAvasyacakatayA ghaTAbhAvanirUpitAyA hetvadhikara gaganA 17 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNasamyAlokaH / nirUpitavRttitAvacchedakatArazAbhAvatvanirUpitAyAH pratiyogitA yA avacchedakIbhUtadhammavicchinnAdhikaraNatvasyaivahetvadhikaraNasatve' nAmbAsitAdavasthyAt nacAparakSaNAvacchinnamAtravRtteruktAbhAvasya TAbhAvaniSThasyakathaM ghaTAbhAvAtmakatetivAcyaM ghaTabhedasya svarUpa paTatvAvacchinnapratiyogitvAnyatarasambandhena sAdhyatAyasaddhetIpaTAbhAvatve' vyApteH padAbhAvAnyAbhAvasyaivapratiyogivyadhikaraNatayAtasyacapUrvakSa NAvacchinnapaTAbhAvatvAbhAvenasvaniSThenAbhiznatayAtAdazAbhAvatvasthahetvadhikaraNanirUpitavRttitAvacchedakasvenatannirUpita pratiyogitvamA. bAyAvyApterudvArAsambhavAditi // agrevivakSaNIyasyeti, nanuvahnimAndhUmAdityacApyavyAptissambha ghaTAbhAvasya svaniSThena vahnitadabhAvA'nanuyogika svarUpeNapaTAbhAvavadbhinnabhedenaghaTAbhAvatvavadbhinnabhedenacaikatayAtatpratiyogitAva batyeva cchedakAvacchinnasyavahnessaMyogenAdhikaraNatvasya parvate satvAditicenA 1 bhAvamAtra pratiyogikAbhAvasyAdhikaraNatvarUpattrAbhyupagamAt zeSarUpeNa sa saMrgatvAbhyupagamAcca / yadvAviSayitayArUpatvavadabhAvamAdAyAvyAptivAraNAya sAdhyatAvacchedakatA ghaTaka sambandhAvacchina tiyogitAvaccheda kaniSThAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatAvadamya. vi svasyaivavAcyatayAmoktadoSasambhavaH nacavahnitvapratiyogikasamavAyasyasAdhyatAvacchedakatAghaTaka sambandhatve'vyAptivAraNAya pAribhASi kasyaiva sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvasyavAcyatvA duktadoSatAdavasthya mitivAcyaM nAvacchedakatAkanirUpakatAkAdhikaraNatvIya svarUpasambandhAvacchinna. sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAva pratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvAbhAvasyaivavivakSitatvAtpA ribhASikatadvivakSAyAmprayojanAbhAvA nacaivamapivahitvAdhikaraNasvaviziSTasyasAdhyatAyAntathApyavyAptiriti vAcyaM pratiyogitAyAMsAdhyatAvacchedakasambandhAvannitve svapratiyAgitAvacchedakasamba zvenapratiyogivaiyadhikaraNyasyasAdhyAvacchedakasambandhenapratiyogivaiya dhikaraNyaparyavasAyitayA grevivakSaNIyetyAderatraiva tAtparyeNa saMyogena - sAdhyatAsthalepratiyogitAyAM bhedavanirUpitAyasAdhyatAvacchedakasa mbandhAvacchinnatvaviraheNadoSAsambhavAdityanyepralapanti lagnasAdhu sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasyabhAvarUpatve bhedatvanirUpita. "Aho Shrutgyanam" Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnntrvaalokH| pratiyogitvamAdAyadoSAsambhavanA tyantAbhAvatvamirUpitatvasyaya r2yAMpatteH abhAvarUpasveca vahiSAdhikaraNatvaviziSTasAdhya kepido SatAdavasthyAt avyApyavRtyAdhikaraNatAyAavyApyavRttimva tAdRzA. dhikaraNasvAbhAvasyadhivAkSasumazakyasvA dbhedasyavahnitvapratiyogika samavAyanavAmitvaviziSTasAdhyakasthale'prasiddhatvAt avacchedakatA yAMsAdhyatAvacchedakaniSThatvasyanirUpakatvesAdhyatAvacchedakasambandhA. vacchinatvasyavizeSaNatve ghaTabhikapAlatvAdityAdAvapighaTabhedamAdAyalakSaNasambhavAti // 0 // abhAvasAdhyakAvyAptitAdavasthyamiti, yadyapipUrvakSaNaviziSTaya. dAbhAvAbhAvasAdhyakadhUme ghaTAbhAvasyapratiyogivyadhikaraNasyasAdhyAbhAvAtmakatvenasAdhyatAvacchedaketatpratiyogitAvacchedakatvanivandhanA. pyavyAptiHpradarzayitumucitA tathApipratiyogivyadhikaraNAbhAvaprasidAvavoktarItyA'vyAptissambhavati tatprasiddhizcanakathaJcidapyetatkaH lpaatitpekssaakRtaa| nacadaiziketyAdi, athadaizikavizeSaNatayAgodhvaMsavirodhinosamavAyasaMyogasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhavayo sAdhyatAvacchadakasambandhAvacchinna pratiyogitAkatvavirahA ttAzapratiyogitAkasthakAlikasambandhAvacchinnagavAsyantAbhAvasyalakSaNaghaTakasyaprAcAMmaH tekAlikasambandhAvacchinnadhvaMsAdyabhAvAtmakatvena svapratiyogitAvacchadakakAlikenasvaprAtayogitAvacchedakAvacchinnadhvaMsavirodhisvasambhaSA sAdhyatAvacchedakasambandhenapratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitakalpasamavA yasambandhAvacchinnagavAbhAvasyapratiyogivaiyadhikaraNyasyaivAsatvemata. syakAlAvRttitvasampattayesvarUpeNagodhvaMsasatvopapAdAnasyavyarthatvAce. damasaGgatamitice nmaivaM sAmAnyatohisvasattAyAnasvapratiyogitA. vacchedakasambandhenasvapratiyogitAvacchedakAvacchinnavirodhitva tathA satigaganAbhAvasyakevalAnvayitvAnupapatteH kAlikasambandhAvacchikhA. svAbhAvasthApisvapratiyogitAvacchedakAvacchinnaravAditi sama. dabhAvatvenasvasattAyAM tatsadabhAvatvanirUpitapratiyogitAvacchedakasambandhenatanirUpitapratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvasyaibavirodhitvamvAcya tathAcagavAsyamtAbhAvatvenasattAyAMkAlike nagovaMsavatvasyanavirodhitvamuktavirodhitAvacchedakarUpAmAnAntatvAta "Aho Shrutgyanam" Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / vaizivizeSaH tattatpratiyogikAbhAvatvena svasattAyAM tattatpratiyogikadhvaMsam syAtiriktavirodhitvaJcanakAli kena kapAlepisamavAyenagavAtyantAbhAra vAsatvaprasaGgA ditisvarUpeNaiva tasya vAcyatayA NatayAkAletatsatvaeva gavAtyantAbhAvasyAsatvamupapadyataitinAsaMgatiH nacoktavirodhitAryAM svarUpasambandhAvacchinnagavAtyantAbhAvasya godhvaM savirodhitvavAraNAya pratiyogitAyAMsambandhavizeSAva cchitvasyaH pravezanIyatayA samavAyAdisambandhAvacchinnagavAtyantAbhAveskaH rUpeNatasyavirodhitvepi kAlikasambandhAvacchinnAbhAvakAlikenavi rodhitve nakSatiritivAcyaM lAghavAnurodhena kevalAnvayi bhinnatvasyaivata pravezyatyAt bhaTTAcAyyaiNakAlike nadhvaMsavirodhitvapratipAdanaJca tataH spratiyogikatvaviziSTAbhAvatvenasvasattAyA stattatpratiyoginevaprati 1.32 t yogitAvacchedakasambandhenatattatpratiyogikadhvaMsaprAgabhAvAbhyAmapipra: tiyogibhyAmanubhavAnurodhenavirodhitvamAhatyetivodhyam // nacayujyate cAyamevapakSo 'nyathAsvarUpeNa dhvaMsAsatvAne bandhana pUrvapakSasya svarUpeNa tatsatvapratipAdanenaivasamAhitatayA samavAyAdisambandhAvacchinnapra tiyogitAkasya tenasambandhenakAlAvRttijanyAbhAvasyApikAlA vRttitvaprasaMgAditivAcya midAnIntadAzaGkanasya kAlikasambandhAva cchinnagavAtyantAbhAvasyakAlAvRttitvaprasaGgenottaragranthapratipAdyenasa mAnatvAt kizcidasvarUpeNadhvaMsasatvaGkAlepratipAditavatobhaTTAcA yasyagranthepyukta paryanuyogasya samAnatvAcca nacaitadasvarasenaivAthavetyA dinA pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitakalpAbhiprAyakatvaM saMsargAbhAvamA mathavetyAdAvevanirbharatvaka soktAvapItyAdigranthasyavakSyatItivAcya rNane 'thayadetyAdidIdhartizaGkAgranthasya dezika vizeSaNatayA vRttitvaka TitalakSaNAbhiprAyakatAyAvarNitatayA zaGkottaragranthasyabhinAlambana svApatyAnyUnatApatteH athAthavetyAdigranthasyasamyakparyyAlocane'tha yadetyAdi pUrvapakSAzayasya saMsargAbhAvamAtroktAvapItimadhyamapakSAzaya: yaca tatraivaprakAzamAnatayA tasya saMsargAbhAvamAtroktAvapItimadhyamapakSavyAkhyoktasvarUpasambandhena yaM savRttitvakalpApekSayA nakalpAnsarakha mapitvathayadetyAdigranthasamuditadhyAkhyApekSayaivetinanyUnatAvasaraH a taravAtha yadetyAdyAzaGkAyAH pratiyogivaiyadhikaraNyAghaTitakalpAbhiprAyakauttarapranthe . tacchUnye cetyAdipratiyogivaiyadhikaraNya sadbhAvapratipA "Aho Shrutgyanam" Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 133 danapranthAsaGgatirapinetice dastvenagranthasthAtiramaNIyatva tathApijagadIzagranthasyAyuktatAcanaprAptA bhavaticasaivapariharaNIyeti parihatedAnIMtadAzaGkanetyAdinAataevetyAdinAnupadoktAsaGgatizcaparihari.. pyataityalam // 0 // virodhAbhAvAditi, dhvaMtasya vizeSaNatayApratiyogisamavAyini yatatvA tkAlasyAtathAtvAditi bhaavH|| bhUtalAdidezasyeveti, bhUtaleghaTonaSTa ityAdi pratIteH kAlikA vizeSaNatvAvagAhitvasya jaleghaTonaSTaityAdipratItyApattervaktumazakyatvA vizeSaNatvasyadaizikasya tadviSayatAyAvAcyatayA pratiyo. gyasamavAyinibhUtalayathAdhvaMsasyadaiziSavizeSaNatvaM sNsrgstthetyrthH|| kAlasyApIti, nacedAnIghaTaityatre vedAnIghaTonaSTa ityatrApikAlikavizeSaNavAstusaMsargo daizikasambandhasvIkAremAnAbhAva iti vAcya mAzrayanAzAdhInadravyaguNAdinAzasyapratyakSatopapattaye kAledai. zikavizeSaNatvasyAvazyaMsvIkaraNIyatvA dindriyasambaddhakAlavizeSa NatAmAtrasya tatra satrikarSatvasambhavAnnahitatrakAlikavizeSaNatvasya sannikarSatvasambhava stathAsatikAlaparimANAdyabhAvasyApi kAlepratyakSApatteH athakAlAnuyogikavizeSaNatAkAlikItyucyate keyantadatiriktA kAlAnuyogikyApidaizikAvazeSaNatatyucyatahAtacedu: cyate vizaSaNatAhitrayI idAnIMghaTaiti pratItaubhAsamAnopAdhyava. cchinakAlAnuyogikIkAlikI prAcyAMghaTa ityAdipratItaubhAsamAnopAdhivizeSAvacchinnAdiganuyogikIdikkRtA svAsAdhAraNadharmAva. cchinnAnuyogikIdaizikI kAlikadaizikavizeSaNatayozcakAlAnuyo. gikayorapibhedaHpratIyataeva yadidAnIMsamavAyasambandhAvacchinnakAlaparimANAbhAbaitijAyate kAletAhazAbhAva iti tunajAyata iti zabdAnityatAyAmiti, nacapratiyogiyogyatvasyatantratva vAyuspazadhvaMsopi pratyakSaH syAditivAcya mAzrayanAzajanyasyatasyagrAhake. ndriyasanika(bhAvAditi zabdAnityatAcintAmaNerAloke grAhaketyupa. lakSaNa jhAlegRhyataevetISTApattirapidraSTavyA nacasamaye'pi kiJcidde zAvacchedenagrAhyaH atrevAsamavAyinopitahezatvasambhavAditigranthana pa. kSadharamitrairukta itidraSTavyam / / tathApipratiyogivaiyAdhikaraNyAghaTitasyeti, ivaJcanapratiyogi "Aho Shrutgyanam" Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 siddhAntalakSaNataravAlokaH / *badhikaraNyaghaTitativyAptyabhAvAbhiprAyakaM kintu pralayasya godhvaMsa taH syapratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitAtivyAptyabhiprAyakatve dhvasaMrUpaprati vatvena gavAnyantAbhAvAnadhikaraNatvAditidadhitigranthasaGgamanAthai yogisatvamAtramucyate, taddhetukagavAtyantAbhAvAnadhikaraNatvapratipAda namaphalaMsyAttatra evaJca pratiyogivaiyadhikaraNyaghATatepyativyAptisa. sbhavetadupekSAnirarthaketinirastam naca pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTite. tibyApteH sambhavapavaneti vAcyaM gavAtyantAbhAvapratiyogidhvaMsAdhikara. paNatvasyaiva hetvadhikaraNe satvAt itthamevAtivyAptirathaSetyAdinAzranthena TTAcAryeNa pratiprapAditA nacasvapratiyogyanadhikaraNavRttitvaviziSTasya hetvadhikaraNavRttitvaghaTite pratiyogiva~yadhikaraNyaghaTitepi gavAtyantaH bhAvasyapralayAvRttitvaprayuktapavAtivyAptisambhavaH tasyasvapratiyogyanaH dhikaraNAtmAdivRttitvAt avazyaJcAtra hetvadhikaraNavRttitvaM sambandhavize peNa vAcyam anyathAguNavRtterapi kapisaMyogAbhAvasya kAlikenavRkSavRSi tvasambhavAditi pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitalakSaNAtivyAptiparatApa rityAgAnocitaiti vAcyam svayaMpratiyogyanadhikaraNa hetvadhikaraNa vRtitvasyaivaniSkarSitatvena tatravRttitve sambandhavizeSAvacchinnatvani. vezasya niSprayojana tayA'nivyAptisampatyarthaMgavAtyantAbhAvAnadhikaraNasvapratipAdanamaphalaMsyAditi tatparatA parityAgasyaivocitatvAt ya. dyApAtatastaduktArthAvalambamenApitadgranthavyAkhyAbhavatyucitA tadA pratiyogivaiyadhikaraNyAghaTitasyetyAdyuktirupalakSaNavidhayetibAdhyam // nakha zaGkAgranthasya pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitakarUpAbhiprAyakatveta kachranyevAdyutsaragranyAsaGgatiriti vAcyam prAcInamasakhaNDanenavyA pratiyogya sAmA vyavRtisAdhyakasthalIyalakSaNAtivyAptivAraNepi nAdhikaraNyaghaTitakalpekathaMtadvAraNamityAzaGkAyAntadvranthAvatAraNasyavakSyamANatvAt / vastutastukAletacchranye satipratiyogyanadhika raNakAlavRttitvAdityarthe hetusamAnAdhikaraNatvamAtra paryavasAvisvAt tathAhi kaalsyge| zUnyasvebhavatipratiyogyanadhikaraNatvam dhvaM sAdInAmapratiyogitvAt yataH pratiyogyanadhikaraNatvamato bhAvohe svadhikaraNakAlavRttirityevavyAkhyeyam // anyathA pratiyogivaidhi karaNyaghaTitakalpAtivyAptivArakatvAbhiprAyakatvepi dhikaraNatvAdityasyaivaca vatumucitarakhA pratiyogya sAmAnAdhikaraNya. kAlasyatadava "Aho Shrutgyanam" : Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / ghaTitakalpAbhiprAyakatve pratiyogyasamAnAdhikaraNatvAdityevazrUyAditi / kecittu svapratiyogyadhikaraNAvRttitvarUpapratiyogya sAmAnAdhikaraNyaghaTite ghaTAdyabhAvasyatAdRzAvRttitvasampatyartham vRttitvasyasambandhavizeSeNavAcyatayA gavAtyantAbhAvasyanAsaMmahaiti tatakalpopekSAbhavatyucitetipralapanti tatra saMyogasAdhyakA tivyAptyAtadarthasyaparityaktatvenatadviSayatvamuktagranthasyAGgIkRtya samAdhAnasyAnuci 135 tatvAt / anyetu pratiyogitAvacchedakasambandhenapratiyogyanadhikaraNatvakalpenAtivyAptiH atyantAbhAvanirUpitadhvaMsaniSThapratiyogitA yAMsvarUpasambandhAvacchinnatvasyaivAnumitigranthepratipAditatayA dhvaMsa niSThapratiyogitAyAm sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinatvAvirahAditivadanti tadadbhyasat pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitekasmizcidapika lpe'tivyAptisambhavepratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitakalpAtivyApyupekSAkathaMkRtetyevaMpUrvapakSasyA samAhitatvAt kimusAdhyatAvaccheda kasambandhenapratiyAgyanadhikaraNatvaghaTite siddhAnta kalpe / vAghaTitasyaivapratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitasya savrvathAsiddhAntatayA tatranAtivyAptisambhava iti tadupekSAyujyata iti tadapinamanoramaM yadyapItyAdigranthAlocanekRte'bhAvaghaTita kalpasyaivedAnImaGgIkAraviSayatvapratibhAsAt / vastutastvabhAvaghaTitakalpasya svanirUpitayAhazapratiyeogitAvacchedakAvacchinnAnadhikaraNatvadhikaraNavRtyabhAvIyatAhazapratiyogitAnavacchedakatva ghaTitasyaiva niSkRSTatayAtatranAtivyAptiH yasvabhA gavAtyantAbhAvasya lakSaNaghaTakatvAdityatraivayadyapItyAdestAtpardhAakopidoSa iti / sRSTikAlavRttitvaviziSTagotvAtyantAbhAve'ti, nacatatpratiyogimetanmatesaddhetA tAyAniravacchinnAvacchedakatAkatvavirahaitivAcya "Aho Shrutgyanam" vapi tAdRzAbhAvasyaivalakSaNaghaTakatayA tatpratiyogitAyAntatsaMpatya the sAdhyatAvacchedakaniSThasAvacchinnAvacchedakatvAnirUpitatvArthaka svasya tasya vAcyatvAditi // 0 // gotvAvacchinnatvasvIkArepIti, yadyapidhvaMsasya tadvyaktipratiyogikatvasyaivAnubhavikatayA pratiyogitAtiprasaktasyagotvasya na pratiyogitAvacchedakatvasambhavaH naca gaurnAstItipratItiriva gaurnaSTa ityavipratItizyata iti tatra sAmAnyAvAcchannapratiyogitAkAtyantAbhAva Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 siddhAntalakSaNatattvAlokaH / viSayakatvamiva sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkadhyasaviSayakasvamatrA. pisyAditi vAcyam bhavadetadevaM yadihipratiyogityaMze bhAsamAnadharmasya pratiyogitAvacchedakatvaniyamo'kAraNakRtassyA nAstyeva tArazaH sa atyantAbhAvasyaca tatvambAdhabuddhivirodhitvAnurodhenAbhyupeyate go. rastItivuddhikAlepyatragaunaSTa iti buddhyutpattervasasyaca tatvannAbhyu. yeya tathApyekajAtIyeSucaramavyaktidhvaMsa samaye tajAtIyasAmAnyadhvaMsapratIterAnubhavikatve tasya tajjAtIyavyaktimAtrabuddhAveva viro. dhitayA tadanurodhenaiva sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkatvaMdhvasebhyu peya ntatpratiyogitAyA atItanikhilaMvyAktisAdhAraNatayA nAgata. sya tajjAtIyasyAvidyamAnatayA ca sAmAnyannatadatiprasaktamityA. shyH| apinoktasAmAnyadhvaMsapratIteH prAmANikatve vivAdAbhiH vyaktiH kRteti / / 0 // ... samvandhAnavacchinnasyaiveti, tAdRzasambandhAnavacchinnatvaJcapAri bhASikamevabodhya ntenanatAdAtmyenaghaTAbhAvasAdhyakasaddhetI hetusamA. nAdhikaraNasaMsargAbhAvIyatAdRzasambandhAnavacchinnapratiyogitvApratisiddhiH / naca viSayatvadhvaMsamAdAyalakSaNasaGgatiritivAcyam tA. izasAdhyakavyabhicAriNyativyApteriti / / . sAdhAraNyAditi, idazcabhedabhinnAbhAvatvastha saMsargAbhAvatvAtmaka tvamabhyupetya saMsargAropajanyapratItiviSayAbhAvatvapakSe dhvaMsIya pratiyogitAyAMsambandhAvacchinnatvasyasvAkRtayAtatprayogitAyAmuktasamba. ndhAnavacchinnatvasyAsaMbhavAditi / / mAnAbhAva iti, naca pralayaeva mAnAbhAvaiti vAcyam samayasamavAyibhinnavRttidhvaMsapratiyogyavRtikAryadravyattvaM kAryadravyaprAgabhAva samAnakAlInArambhakAtiriktakAryadravyAnadhikaraNavRtti dhvaMsaprati yogivRttikAyamAtravRttidharmatvA cchabdatvava dityanumAnasyaivamAna tvAditi / mAnatvAditi, idamupalakSaNam-sargAntarIyayaNukotpattyanuro nApipralayespandaHsvIkaraNIya iti // . / tRtIyakSaNaiti-mahApavanajalavarSAnalAdibhi radRSTasahakRtaiH sara leSu vinaSTeSu prasaraNunAzArtha paramANu krayAjAyate tatovibhAgala danantaraM pUrvasaMyoganAza statauttaradazena kSaNakasthAyinAtrasareNu "Aho Shrutgyanam" Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / , 131 saMyogo ghaNukanAzazca tataH kriyAnAza sAsareNunAzazca tatautsara saMyoganAza ssaevakSaNonikhilajanyAnAdhArasvAnmahApralayaityucyate tarakSaNamAdAyapUrvetRtIyakSaNa ityarthaH / - kAryadravyeNasahaiveti, evakAreNa gaganAdibhissaMyogovyavacchidya. te nanumUrtasaMyogAnuguNakriyAtaevavibhusaMyogAbhyupeyovibhumAtrasaM. yogAnuguNakriyAyAHprayojanaviraheNAnabhyupeyatvA ttathAcAtrApyuttaradezasaMyogAnuguNakriyayA vibhusaMyogaspAdeve tyevakArArthAsaMgatirityataAha nanityatvamiti, tathAca bhAvakAryatvasyAnityatvavyA. satayAtadAnIMgaganAdisaMyogasvIkArenAzakAbhAvenanityatvApatyAvyA. pakaviraheNabhAvakAryatvapratikSepetatsvarUpapratikSepaH prayogazca mahApra. layapUrvatRtIyakSaNotpannasaMyogo nanityaikavRttiH nAzAtiriktanAzakapUrvavAnadhikaraNatvesatibhAvakAryatvA dhanvantannaivaM yathAsRSTikA. lInagaganaparamANusaMyogaH zabdadhvaMsevyabhicAravAraNAyavizeSyadalaM tasyakAlepidravyAtiriktevizeSaNatvasvIkAretarkasphuraNAyaivataditibodhyam vipakSavAdhakazcAtra bhAvakAryasyAnityatvavyAghAtAnacakAraNa. satveniyamakSatirnakAryyavAraNAyAlamiti gaganasaMyogaHsyAdeva eva. muktaniyamopyaprayojakaeva bhAvakAryasyAvinAzitvekSatyabhAvAt tasmAnAzakapUrvavartitaivAvinAzitveprayojikA natubhAvakAryatva manyathA kAryyatvamAtrasyavinAzitvaprayojakatvamabhyupetyanAzasyApivinAzitvaM syA devazcAvinAzinopigaganasaMyogasya svIkArenakApihAniriti. vAcyam pralayaprayojakAdRSTasyaivagaganasaMyogapratibandhakatvAbhyupagamenatadabhAvAtmakakAraNavirahA dbhAvakAyyonadhikaraNasyaivapralayatvenokta. saMyogotpattopralayatvavyAhateH nacopabhogayogyabhAvakAryAnadhikaraNasvamevapralayatvampralayebhAvakAryasatvanirNayaevo pabhogayogyabhAvakAryatvatvenapakSatAyAMgauravasyapralayasAdhakAnumAnasahyatvA danyathA dvayaNukasyApikasyacitsatvekSatyabhAvenatatsatvasyApyApatteH evambhAvakAryeSu. sarveSapalabdhabinAzitvambhAvakAryatvavyApakatayaivagRhIta nacatannityabhAvakAryasambhAvanAmAtreNahAtumucitamatadaturodhena tadabhAvasyaivavyava. sthApanIyatvAt nacabhAvatvamakiJcitkaraM dhvaMsadhvaMsepralayesarvabhAvonmajanaprasaGgA danantadhvaMsasvIkAraprasaGgenagauravaprasaGgAcca nacapralayavibhA. gAvasthAnasambhavaH tasyottaradezasaMyogenaivaprAyovinAzyatvA danyathA "Aho Shrutgyanam" Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazcAlokaH / praharAdipUrvotpannavibhAgAbanutpannavibhAgaucaghaTAvAlocayatAJjAyamAnavibhaktapratItissamAnAkAratvenAnubhUyamAnaikatravibhAgaviSayiNIparatra 138 saMyogAbhAvaviSayiNItisyA tsativibhAgekutrApinatadviSayiNItivaktumazakyatvA naceSTApatti ranubhUyamAnasamAnAkAratvabhaGgApatteH naca. saMyogAbhAvenaivavibhaktapratattirgatArthatA bhAvatvenAnubhUyamAnatvA dvinigamanAviraheNasaMyogapratItereva vibhAgAbhAvaviSayatvaprasaMgAcca kilottarasaMyogasyAnAzakatve gibhaktayoryayorna saMyogonityayostayorvibhAgasyAvinAzitvaprasaGgaH nacabhAvakAryyasyAvinAzitvamiSyataityalamaprastuta vicAravAhulyeneti // 0 // svamatedyaNukasyAbhAvAditi, tasya merusarSapayoH sAmyaprasaMgavAraNA yAvayavadhArAyAvizrAmasya vAcyatvelAghavAttruTAvevavizrAmovAcyastadapakRSTamahattvasyaca nityatvAGgIkArA dapakRSTamahatvaM pratyanekadravyatvasyaprayojakatayA saprayojakatvenAbhimata ntrasareNu ssAvayava zrAkSuSadravyatvAdityAdidvyaNukAdisAdhakamanumAna maprayojakamevA zutvavyavahAra* zvApakRSTaparimANairevopapAdanIyaiti nadvyaNukAdisvIkAreprayojanami tyAzayaH // 0 // balavattaramANAbhAvAditi, brAhmacaM varSazatamityasyedAnImAgamatvAnupalabdhe rAgamatvenaprasiddheraitihyatayA tatraprAmANyAsampratipatteH avidhitvenAnyArthatAtparyakatvasaMdehAcca sargAntarIyadvyaNukotpatyartham prAmA NikatvapavatasyacasavivAdatvAditibhAvaH // kriyAbhyupagamo'pipralayAvyavahitottarakSaNaevahidvayaNukotpatteH tAMccantyamiti, paraMpratyudbhAvitasyadoSasya paramatenAsambhAvitvaevAdoSatvamatyucitaM svamatenatasyAdoSatvantu nadoSatayA'nudbhAvana* prayojakamiti mahApralayasya parAbhyupagatatayA mahApralayAntarbhAveNAtivyAptivAraNameva sthalAntarAnusaraNavajimatisundaraM natusvamatedvayaNu. kAsambhavenasthalAsambhavaH prAcInaistu casareNunityatAyA ssandigdhatacAkSuSadravyatve'nityatva. yAvyabhicArasaMzayasyacApratibandhakatayA sAvayavatvAdivyApyatvenizcite trasareNuparimANasya nityatvAsambhavAt dvadyaNukAdisAdhakamanumAna nAprayojakaM nacamahadArambhakArambhakatvAtparamANutvenAbhimatasyApyastusAvayavatva manavasthAbhayena kutrApivizrAmasyavAcyatve paramANAviSatatraivAstuvizrAma itivAcyaM mahadArambha "Aho Shrutgyanam" Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatacvAlokaH / 139 kasyAvayavatve yathAmahatoghaTasyamahatvAnupapattiH kapAlasyAnekatvAbhAvenaghaTasyAnekadravyatvAbhAvA natathA mahadArambhakArambhakasyAnavayavatve mahatvAnupapattiriti tasyAprayojakatvA tkapAlikAdInAmapi mahadArambhakatvAdeva sAvayavatvamiti naparamANvavayavaprasaGgAtyevandrayaNukasyAbhyupetatvAditi cintAvIjam // 0 // itimataiti, pralayopyadRSTAdhikaraNaM janyasya nitya sukha sAkSAtkArasyasatvAditizeSaH sukhamAtrasyaparamapuruSArthatvabhramamUlaka mevacatanma. tambodhyaM duHkhAbhAvasya puruSArthatAmvyavasthApyavistareNatanmatakhaNDanasyabhaTTavArtikaevopalabdhatvAditi / kAryyamAtrampratyadRSTasyeti, ayamAzayaH nahiprayojananimittAbhyAmvinAkasyacitkAyyaisyotpatiriti sAmAnyatoniyame prayojanasya cetanasamvaddhasyA niyamavAraNAya tattaccetanAdRSTaniyamyatAyAH svIkaraNIyatayA mahApralayasyApi mokSavirodhyAtmavizeSaguNAdibhAvavirodhitayA saprayojanasya tatvajJAnadvArA mokSaprayojakAharevotpAdanIyatvA dadRSTajanyatvam ataeva mahApralayasya sukhaduHkhAdyajanakatayA kathamadRSTajanyatvA zracAnAtotpattivinAzavatA maMkurAdInA madhyapra projanatve pyadRSTajanyatvavaditivAcya mparamakAruNikAnAM yoginA utpannayogajadharmANA mevAntataH sAMsArikajantusukhajananayogyatathAvedhAnAmvinAzeduHkhasya duHkhajananayogyatathAvidhAnAmbinAze sutasya sambhavAt tattadaGkurakledAdinA krisyAdyutpAdakatayAvA saMsAre kathaJcitsarveSAmeva prayojanavatvAdityapinirasta mbhaviSyanmahApralasAkSAtkAreNa yoginAmeva vA sukhAdyutpattisambhavena kathaJcitprayotanatvAcceti / kecittu lAghavena kAryyatvAvacchinnaMpratyadRSTasyakAraNatve vyabhicAravAraNAyaiva pralayepyadRSTottaratvasya kalpyatvAditi vadanti / tadAnImasambhavAditi, nityatvaprasaGgAditizeSaH aviditepramAgAbhAvAditi kacitpAThaH tasyA'yambhAvaH pralaya prayojakAraSTrAdivenAzya ntadAnIM duHkhamAstA mitiyadibrUyA tadapinasambhavatyavidete 'sAkSAtkRte mAnAbhAvAditi idamupalakSaNaM zarIrAdyanavacchi pretasyotpatterapyasambhavovodhyaH / bAdhanizcayAdIti, gomanttAbuddhau gaurnAstItibuddhe rnagopratiyogekAbhAvAvagAhitvenavirodhitva ntasyatadgavAtyantAbhAvadhIsAdhAra "Aho Shrutgyanam" Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / NatvA nApigotvasamaniyatapratiyogitAkAbhAvAvagAhitvena yAvadgau rnAstItibuddhervirodhitvApAtAditi gotvAvacchinnapratiyogitAkAbhA vAvagAhitvenaiva tadvAcyatayA tyantAbhAvapratiyogitAyAM sAmAnyadharmAvacchinnatvasiddhiritibhAvaH / nanu bhramasAdhAraNyAnurodhena pratiyogi tvasambandhAvacchinnagottaradharmAnavacchinna prakAratAnirUpitA bhAva tvAvacchinnavizeSyatvAbhinna prakAratAkanizcayatvenaiva birodhitvamvAnapratibadhyapratibandhakabhAvAnurodhenatatsiddhirataAhAdIti cyamiti tathAca pratibadhyapratibandhakabhAvasyaviSayavirodhAdhInatayA gopratiyo gikAbhAvAdInAnnatatvamiti gomAtrAvacchinna pratiyogitAkAbhAvasyai vatadvAcyatayA sAmAnyadharmmavicchinnatvasiddhiH nacakevalagotvAvacchinnasyavilakSaNamevapratiyogitvaM saMsarga stenacatatsatvannatadgavAdyabhAva iti pratiyogitvamAtra pavadharmmAvacchinnatve mAnAbhAvaH bhavatApi- gotvamAtrAvacchinnatvasyavilakSaNasyaivasvIkaraNIyatvA danyathAtasyAbhA vaghaTitatvenAnavasthApAtAditivAcyaM yAvalakSayituM zakyantAvadvailakSaNyAbhyupagamasyAnucitatvA tpratiyogitvaJca tattaddharmAvacchinnatvenalakSayituMzakyata ititattyAgasyAnucitatvenA vacchinnatvAbhyupagamAt tanmAtrAvacchinnatvamapi tadatiriktAnavacchinnatvatvenalakSayituMzacyamiti tadapilakSaNIyameva anavasthitizca tatvAdyanugatadharmaghaTitatvena sAmAnyatozAnenadoSAyA stuvAtadvilakSaNameva kAnohAmi rityevAni becanIyatAvAdyatiriktAnAmabamacchinnatvavAdinAMniSkarSaiti ekasambandhenetyAdi, athatagaurnAstIti buddhissAkSAtsambandhenagomattAbuddhimAtrasyaivavirodhinI gavAvayavegomati catvarAdIca tadanusatteH kAlikena gomattAbuddhizca hadatvAdyavacchinnavizeSyikA idAnIGgaurastItyeva tatpratIteH bhavaticatadvirodhinI sambandhavizeSAnavagAhinI dAnIGgaurnAstItipratiyogitAyAM sambandhAvacchinnatve mAnAbhAvaH nacagosamavAyinI saMyogena gaurnAstItibuddhyuptatteH sambandhAvaH -cchinnatvamAvazyakampratiyogitAyAmitivAcyam gosaMyogAbhAvasya klRptasyaivatatraviSayatvAt // saMyogaviziSTago pratiyogitvenolekhepi zikhovinaSTa iti vadvizeSaNasya pratiyogitvasambhavAt nacA' tratatraivavAdhakasyacirehaNakathambhAsamAnatyAgaiti vAcyam lAghakasyai.. uktapratItivalAtsambandhavizeSeNa-: -vaprayeojakasyabAdhasyaivasatvAt "Aho Shrutgyanam" Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / bagomatvavirodhyabhAvasyevasAkSAtsambandhena gomatvamAtravirodhyabhAvasyApigaurnAstItipratItisiddhasya satvambAbhyupeyam evamapitAdRzA tyantAbhAvavaMsabuddhisAdhAraNaikapratibandhakatvAnurodhenadhvaMsapratiyogitAyAM dharmAvacchinnatvamAvazyakamiticeddhantA nubhavikamapIdamma saMnyAyasiddhAntapakSapAtAdapodyataM tathAhi saMyogenagaurnAstIti buddhiH pratiyogitayAgAmullikhantIgopratiyogikatvAMzebAdhamanAsAdayantInalAghavamAtreNa gosaMyogaM pratiyogitvenasvIka kSamate'nubhavApalApakasyalAghavasyAkiJcitkaratvA tsandeha evalAghavasyavastuvyavasthApakatvA gopratiyogikatvena saMyogAnupasthitAvapi saMyogena gauMrnAstItibuvRdhyutpAdAcca evaJca sAkSAtsaMbandhena gomanmAtre gaurnAstIti buddhirnajAyataevetikena tubhyamabhyadhAyi saMyogAdisambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvAtiriktasyatadviSayasyAnabhyupagamA tsaMyogasambandhAvAcchanapratiyogitAkAbhAvAvagAhinasiApratyakSabuddhi ssamavAyenagomati 141 samavAyAvacchinnapratiyogitAkAbhAvAvagAhinIcasaMyogAdinAgamiti jAyataeva yogyAnupalabdhirUpa sAmagrIvazAnnajAyate itoviparItA nacaivaMsaMyogAdinAgomatyupalabdhagavAtyantAbhAvaH paratrasvavodhasaMkrAntaye'tragaurnAstIti kathannAbhilapatItigaurnAstItipratyayavedya stenanagRhItaiti kalpyata iti vAcyam samavAyenagaunAstItyAdyabhilApasya spaSTapratyAyanecchAnibandhanatvenArthApattespakSINavyApAratvA tsaM mbandhAnavacchinnapratiyogitAkAbhAvaviSayakatvena pratyakSasyAnuvyavasI nubhavasyAvivAdatvetAdRzAbhAvanirAkaraNamamara gurUNAmapyazakyamitya sambandhavizeSamantarbhAvyaiveti, nanu saMyogasamavAyAdisaMbandhenagomattAbuddhAbubhayasambandhena gavAtyantAbhAvavatsA buddheravirodhitvena saMyogatvAdyatiriktadhamrmmAvacchinnasaMsargatvAnirUpitatva yamAnatAyAssandigdhatvena natatastAdRzAbhAvasiddhi lam W tadvAraNAya stArazA syaivabirodhitvaghaTaka tAyAvAcyatayA dhvaMsavattAMbuddhisAdhAraNyanduvIramiticenna dhvaMsIya pratiyogitAyAmapisambandhAvacchinnatvasvIkArAt / yadvAbhedapratiyogitvasya sambandhAnavacchinnatvatagrahasyapratiba vabAcyatayAnadhvaMsabuddhisaMgrahaiti yadicatagaurnAstItyAdibuddhiratya. "Aho Shrutgyanam" ndhakatvavAraNAyataddharmAtiriktadharmmAnavacchinnasaMsargatAnirUpitatvasyai Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / ntAbhAvatvarUpAnuyogitvAvagAhinI tadAtyantAbhAvadhvaMsAdibudhyorne. karUpeNapratibandhakatvasambhava iti cintyam // vibhAvanIyamiti, idAnIM gaurnAstIti bukhessarvAnumatAyA apa. lAparavacintAvIjam nacatakAlikenAbhAvavatvaMviSayaH tadobidyamA. natAdazAyAmapIdAnIntadraurnAstItipratyayApattaH nacasamavAyAdisa. mbandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvoviSayaH pratiyogyabhAdhAnyayasyatu. lyayogakSamatvenedAnIMgaurityatrakAlikenagomatvasyapratItatvenanasAta. saMbandhAvacchinnAbhAvabodhasyaivAnubhavikatvAditi / _nnvidaaniimshvityaadi| atrakAlavRttitAvacchedakatvaMdezebhyupe. syedAnIMkAle'zvecasvarUpataevagotvAbhAvasyAbhyupagamyatayAzvazvakA. lepisvarUpataevatatsatvamaGgIkRtyakAlAzvobhayavRttitvakotvAbhAvabiSa. yastAmitice devandezavRttitAyAMkAlasyApyavacchedakatvannasyAdidAnIMgehegau stItyatrApyuktayuktyAvRttitvavayasyaivaviSayatvasambhavA aceSTApatti ranubhavavirodhA danyathAgostadgehevidyamAnatvadazAyAmidAnIMgehegaunAstItipratItirapisyAt // gehekAlAntarAvacche. denatatkAlecadezAntarAvacchedenagavAtyantAbhAvasyAbhyupagatatayAvRtti. tvadvayAvagAhitve'vAdhitatvAt tasyA apISTatvebhavatibhavatAMmatirjA. nAtutathaivabhavAkimanurodhenacaraNapAtenApivayandezakAlAdInAmavacche. dktvmjhiikaaryaamityaakhnnddlaarthH|| prtiyogyaaropstjnyeti,| AropasyajanakatAcopalabhyetetyeva. mApattidvArAbodhyati / pUrvottarakAlAveveti, ayamidAnIMyadisvAzrayottarakAlakatvasaM. sargeNaghaTavAnsyAt ghaTavatvenopalabhyeta itidhvaMsapratyakSe ayamidA. nIsvAzrayapUrvakAlakatvasambandhenaghaTavAnasyAttatvenopalabhyata iti prAgabhAvapratyakSekAraNa mityuttarakAlapUrvakAlayoH sambandhaghaTakatvAt sambandhatvamityAzayaH // cakrakAdiprasaGgati, svagrahasApekSagrahasApekSagrahasApekSagrahaviSa. yatvenasvabhitratvaprasaGgaityarthaH svamatyantAbhAvatvaM tadgrahasApakSoniya. magraha statsApekSassaMsargAbhAvatvagraha statsApekSatvasyAtyantAbhAvatvaprahesatvA dApAdakasatvaM cakrakaprasanavyApyAvAtmAzrayAnyonyAzrayaH samAvitinataudarzitAvitibodhyam // "Aho Shrutgyanam" Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / kathaJciditi, uktAropambinA jAyamAnapratyakSasthalepeitAdRzAropaMprakalpyetyarthaH // svIkArepIti, apinAtyantAbhAvapratyakSepratiyogyupasthitisaddakRtayogyAnupalambhasya prAgabhAvapratyakSepratiyogijanakasAmagyupalambhasaha 143 kRtasyadhvaMsapratyakSenAzakopalambhasahakRtasya kAraNatvAdeva sarvatra nirdhA hAnnapratiyogyAropasya kAraNatvamitisUcitam nacanAzakopalambhasaikArovyarthaH asamavAyikAraNamAtranAzAdhIna kAryanAzasthale'nupa labdhAsamavAyikAraNanAzasyadhvaMsapratyakSApatteH naca kapAlakhaNDA chupalabdhisthaladhvaMsa buddhyanupapattirAnumanikatvAtkapAladhvaMsamanumAyaghaTadhvaMsasyapratyakSasambhavAditi / niruktasaMsargAbhAvatvaviraheti, saMsargAropajanyapratItiviSayavRtyabhAvavibhAjakopAdhimatvasya saMsargAbhAvatvarUpatvenAtivyAptiriti cintanIyam0 // sadAtanatvaviziSTamiti, nacaghaTAbhAvAbhAvasya ghaTarUpatayA'nitya naravesadAtanatvavirahAdatyantAbhAvatvAnupapattiritivAcya matiriktatvAbhyupagamAdghaTa kAlaviziSTasyaiva saMsargatvAbhyupagamena ghaTAbhAvadazAyAntatsatvAsambhavAt I yadvAbhAvatvasya bhAvabhedarUpatayAghaTasvarUpetazratadviraheNAtyantabhAvatvavirahepinadoSaiti // anuyogitAvizeSoveti, idantubodhyaM bhedatvasyAnuyogitA vizeSasve'tyantAbhAvatvasyApitadrUpatvameveti // sAsnA dAvavyAptIti, sAdhyatAvacchedakasbandhAvacchinnatvasya pAribhASikatvenadoSa sambhavadati tu vibhAvanIyam * // idamapyabhAvetyAdi, nanu dharmibhedadharmmAtyantAbhAvayoraikye SvyAtivirahe'pyabhAvAdhikaraNakAbhAvasyAdhikaraNasvarUpatve gobhedasyApi hetusamAnAdhikaraNAtyantAbhAvarUpatayAtatrAvyAptirastyeva nacAbhA vAdhikaraNakopyabhAvobhAvapratiyogikapavAdhikaraNasvarUpaitivAcyam tAdAtmyenAbhAvasAdhya ke tathApyavyApteriticenna hetvadhikaraNanirUpitavRttitAvacchedakAnuyogitAnirUpita saMsargAbhAvIya pratiyogitvavivakSAyAndoSAbhAvAt nacAtyantAbhAvIyatva pravezeprayojanAvirahotrApyastyevetivAcya miSTatvAt * // yathAyAdRzapratiyogitAvacchedakAvacchinnAnadhikaraNatvaM hetumatasta " Aho Shrutgyanam" Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / tpratiyogitAmavacchedakatvaghaTitalakSaNesaMsargIbhASIyatvapraveze prayojana. virahaNavanatathAvyApyavRttisAdhyakasthalIyalakSaNepi tatrANyApterapi sambhavAdityatra tAtparyyAditi // sahajata patra pratiyogivyadhikaraNatvAditi, idAnIM pratiyogisa mvandhitvapraveze prayojana viraheNa pratiyogyadhikaraNatvAbhAvasya hetvadhikaraNesatvasambhavAditi bhAvaH / avyAvarttakatvAditi, sAvayavatvasya tatprayojakatvA vibhUnAmapivyAvarttakatvApateH // 244 vanyathA navastvavacchinnaparimANavatvameva vyAvartakatveprayojakamityatra siddhAntabhaMga rUpadaNDamAha kAlopAdhIti, nacadigupAdhitAyAmavakichanaparimANavatvam kAlopAdhitAyAJcajanyatvaMprayojakamiti nadopa iti vAcyam paramANUnAMcyAvartakatvasyAnubhAvakatveddiprayojakabhe. dakalpanAyujyate nacAsandigdhantadstItyubhayatrApisAvayavatvasyaiva prayojakatvaucityAditi / prAcAmmata iti, prAcyAmghaTa iti buddhirbhadiGmAtramadhikaraNa. tayAviSayAkaroti pratIcyAM ghaTa iti pratyayApatte rnApyupAdhimAtram / vRkSo ghaTa iti pratyayApatteH kintUpAdhivizeSaviziSTAndiza' ntatropAdheravacchedakatvamevanatvadhikaraNatva mityeke / viziSTa buddhe. vizeSeNavizeSyobhayasambandhAvagAhitvavadviziSTAnuyogika buddhervizepaNa vizeSyobhayAnuyogika sambandhAvagAhitayA dizIvadigupAdhAvavyadhikaraNatva navaghaTerUpamityAdiviziSTabuddhiH kathamitivAcyaM ta syolapakSitAnuyogikatvasyaivasvIkArAdityara iti vivAdapradarzanAyamataityuktam / pavamavacchedakatAsambandheneti, mamAntaSkaraNekopo mamacetasirA. gaityAdiprAmANika vyavahAradarzanAdUdveSecchAdyAtmavizeSaguNAvacchedakatvasya manoniSThasyavRttiniyAmakatvamabhyupetya / yattu ceSTAtvAvacchinnaMpra tikRterayacchekatAsambandhenakAraNatvamititadanurodhenavRttiniyAmaka tasyeti tadapikAraNatvaghaTaka pratiyogitAyAMkAraNatAvacchedakasamba dhAvacchinnatvasya pravezapakSevRtyaniyAmakasya pratiyogitAnavacchedakatayAkAraNatvAsambhavA datratAdAtmyAdInAmapivRttiniyAmakatvaprasaGgA mAtIcAdarovidheyaH / " Aho Shrutgyanam" Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatasvAlokaH / dikkAlayorIzvarAnatiriktatvAditi, tayorIzvarAnatiriktatve' pisUryaparispandAvacchinne tatredAnIM ghaTaityAdibuddhi viSayatvamudayAdilanidhAnAdyavacchinne prAcyAM ghaTaityAdibuddhiviSayatvaMghaTAdInAntunopAdhi tvaM tenopadheyopAdherekatva nedAnIM ghaTaSprAcyAMdyaTaityanayorekatraprasaGgaH / ghaTAdInAmupAdhitvasyAnubhavikatva uktaprasaGgavAraNAyatayorbhe dona kenApya palapituM zakyaitimantavyam I matamidandIdhitikRtonAtyAdaraNIya nyAyavidbhiruktayuktyAtattadantaskaraNazarIrAdyupAdhibhedakalpanayAsarva - doSaparIhAreNaikacetanavAdarUpaupaniSadamatapravezApatteriti // 0 // svapratiyogitvaM yAhazasambandhAvacchinnamiti, atra svapratiyo. gitAviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatva vanirUpitavRttitvannAstIti prA. totiko bhAvolakSaNaghaTakaH vaiziSTyaM ca svAvacchedakadharmAvacchi svanirUpitasaMsargatAvacchedakadharmAvacchinnasaMsarga tAkatvo. bhayasamvandheneti - pratiyogitAvacchedakAvacchinatvaJca - pratiyogitatramyU zatva navArakaparyAptinivezaphala mbiziSTasattAvAJjAterityatrapranthe kRtaivoka mitaravArakaparyAptinivezaphalantu vAhnamAnmahAnasIyavahnimadviSayakajJAnatvAdityatrAtivyAptivAraNam-nacAsya saddhetutvameveti vAcyaM tAvacchedakatAparyAptyadhikaraNadhammaparyAptAvacchedakatAkatva 145 zu. avahitvAvacchinnasya zuddhavAhatvAvacchinnAnarUpitaviSayitvasya saMsavargatayA mahAnasIyavadizA ne tasya satvena tena sambandhena sAdhyatAyAMsa khetutvepi prakAritAsambandhena sAdhyatAyAMvyabhicAritvAt / nacatajjJAnasyavahniprakArakatayAtatsambandhena tatra kuto navAhnasatvamitivAcyaM zuddhavahitvAvacchinnasya zuddhavahnitvAvacchinnanirUpitaprakAritvasyaiva saMsargatvA tAdRzIcaprakAritA natajjJAne mahAnasIyatvasyAdhikasya nirUpakatAvacchedakatvAt ubhayadhammavicchinnanirUpitaprakAritvazca napratyekadhamAvacchinnasya saMsargaH / viziSTasattAtvAvacchinnanirUpitasamAvAyasya tatratatra pratipAditasattAtvAvacchinnAsaMsargatvavat / tasyApivaprakAritvasyasaMsargatve mahAnasIyavahnimaditijJAnAnantaraM va. himatvenajAnAmItyanuvyavasAyApatteH mahAnasIyavahnimAnityanumityanantaraMrvAhnamanuminomItyanuvyavasAyApattezca nacatadiSyate tathAsativahni. tvamAtrAvacchinnavidhayatAkAnumitI pramANAbhAvaprasaGgAt / vahnijAnAmItyanuvyavasAyazcana prakAritAsambandhenazAnAMzeva nyavagAddIva 19 " Aho Shrutgyanam" Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / hnivizeSyakazAnAnantaramapitadutpAdA tkintu viSayitvamAtreNevi evaM pratiyogitAsambandhenavAhasAdhyakamahAnasayihnyabhAvane tvahetukAtivyAptivAraNamapi mahAnasIyavahnisAdhya kavahnimahAnasIbA viSayakajJAnatvahetukAtivyAptizca vahnitvamahAnasIyatvagata dvitvama nasIyatvavahnitvagata dvitvayorbhede sahajataevavAraNIyA tadabhAvaeka 146 svAdeH payarthyAptyanabhyupagameca samavAyenanamahAnasIyatvaviziSTatve' zikAlikenavahitvAvaziSTasAdhya ke dhUmavyAbhicAriNe samavAyAvaccha navahnitvaniSThAcacchedakatA nirUpitakAlikAvacchinnamahAnasIyatvaniSThAM vacchedakatA nirUpita nirUpakatAmAdAyAtivyAptervvAraNAyaca pratiyo. gitAviziSTanirUpakatvamevAdaraNIyaM vaiziSTyazca svanirUpitAvacche vakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatva svavRttitvobhayasambandhema vRttitAca svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpita' tvasambandhena vaiziSTyacobhayatra prasiddhacatuSyeSuyAvadAdeyantaizcabo dhyam evaJcapratiyogitAvacchedakAnirUpakatAvacchedakayo svAnavaccheda kAnavacchinnatvasambandhema svAvacchedakasambandhAka viziSTAH vi vacchedakatvapakSebhinnatayA pratiyogitAvacchedakatA vaiziSTya syanirUpakatAvacchekatAyA dahA dvizeSasambandhasyAvacchedakatvapakSe cinnatvaviraheNata dvauzaSTya virahAznamahAnasIyavahnisAdhyakavyabhicA riSyativyAptiH 4 athaviziSTasyAnavacchedakatve sambandhavize SasyAnavacchedakatve ca kAgatiriticenna raktadaNDavAnitipratI tausthalabhedenayathAvilakSaNAvacchedakatAdvayasvIkAra stathAmahAna* soyavahimAnitijJAnambahnimahAnasIyavaditipratItervAraNAya mahAna sI. yavahnimaditi pratItyupapattayeca mahAnasIyavizeSaNatApane vahnivize paNatApanneca vahnitvaivAcchedakatvadvayasya vilakSaNasyasvIkaraNIyatayA svavRtyacchedakatAtvavyApyadharmmavatvasyApivaiziSTya ghaTakatvAGgIkAre.: NAtivyAptivAraNasyakartuM zakyatvAditimAdRzAmaparaH panthAH " Aho Shrutgyanam" 11deg bhedakaviziSTatvadhikaraNeti, hetvAdhikaraNanirUpitavRttitAvaccha daka kUTasvapratiyogikaparvyAptIyAnuyogitA nirUpitaparamparAvaccheka tvayatvana pratiyogitvasyAtra lakSaNaghaTakatvambodhyam / tAdAtmyasambandhenApIti, atratAdAtmyasambandhana kasyacidakiM naprAguktavyApyavRttitvamitiyojanA vyApyavRttitvasya sAdhyatAvaccheda Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / samvandhenAdhikaraNatvaghaTitatvA bhyupagamenasaGgamanIyA tatratAdAtmyemAtmasAdhyasthale pratiyogivaiyadhikaraNyAghaTitavyAptijJAnasyApipramAtmakatayA tasyavyApyavRttisAdhyakatvasya samucitatayA tannirdhAhAtha sambandhitvanivezasyAvazyakatve saGgatibbadhyA tAdAtmya samba ndhenApi kasyacijjanyasya naprAguktavyApyavRttitvamitiyojanAturamaNIyaiveti // 147 yathAzrutamevasamyagiti uktavyApyavRttitvasya pAribhASikasyai vAlasyatAniyAmakatvena tAdAtmyasambandhasAdhyakasthalasyApilakSyatta. yA vAstavikavyApyavRttitvasaM [syaivedAnIntAdAtmyenakapisaMyogAdimataH svIkaraNIyatayA bhedakUTanivezepreyAjanAbhAva itibhAvaH // yohetustadadhikaraNeti, atrahetvadhikaraNatvaeva tAdRzavRttitvAbhAvasyavizeSaNatve tAtparya ntena viSayitayAbahnerhetutvevahnijJAnatvasyasAdhyatvevahnizAnevahnau vahnijJAnatva sAmAnAdhikaraNyaMnatUktasAmAnAdhikara vyAbhAvaviziSTabAhrajJAnaitivahnijJAnatva sAmAnAdhikaraNyAbhAvaviziSTa vahanyadhikaraNetAdRzavahijJAne sAdhyAbhAvasya satvIpanAvyAptiH nApicahitvAvacchinnanirUpitaviSayitayAvahe rhetutve tenasambandhenaviziSTavahitvAdhikaraNatvAprasiddhAvapyavyAptiH nacasAmAnAdhikaraNyAbhAvaupa lakSaNaM kapisaMyogasAdhyakavRkSavRttitvaviziSTasatve saddhetoguNAvacchede napratiyogisAmAnAdhikaraNyAbhAvavatsattAnatiriktaviziSTasattAdhika. raNavRkSavRttitvAtkapisaMyogAbhAvasyetyavyApteriti // mUlasvaraseneti, yadyapitAdRzamUlasya saMyogAbhAvade tukavyabhicAriNyativyAptivAraNaparatAsaMbhavati tathApiprasiddhasatva hetukavya bhicAtivyAptivAraNaparatAparityAgamyAnucitatvenAbhAvavizeSaNa tvalAbhaiti // 0 // 0 // avacchekatvAbhAveti, atraivammUlevRkSenakapisaMyogaityatrApivRkSavRtteH kapisaMyoganiSThAyA avacchedakatvAbhAvasyaiva viSayatvasaMbhavena pratiyogivaiyadhikaraNyasyaiva vyarthatvaMsthA datrAvacchekatvAbhAvasya tana kapisaMyogAbhAvasyaivaviSayatvamAnubhavikamitinAsmAkazcinta mohaka ndatIticintyam / hetvadhikaraNaiti saptamyAvacchedakatvArthakatvamAhatyAha pratiyogivaiyadhikaraNyAcaccheda keti, hetvadhikaraNaiti saptamyAnirUpitasthA "Aho Shrutgyanam" Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / thaMkatve pratiyogyanadhikaraNanirUpitaM yaddhatvadhikaraNanirUpitavRttitvaM sadabhAve hetyadhikaraNayuttitva mpratiyogivyAdhikaraNahetusa mAnA. dhikaraNatvAntasya yathAzrutamevArtha stantra vyApyavRttaravacchedakatyA. bhAve'pi nadoSaityarucarAha gurutaraMcati, tasyakevalAnvayitayeti, ghaTAdInAMkAlopAdhitvakAlavadevAbhAvasatvaM tasyAnupAdhitve nityavadebatantratAhazAbhAvaiti bhAvaH / / dIdhitopratiyogitAvacchedakAvacchinnasya yasyakasyacidityA. di, prtiyogitaavcchedksmaanaadhikrnnniruupktvnisstthaavcched| katAbhitrAdhikaraNatAtvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitA. dhikaraNatvaniSThAvacchedakatAbhinAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitA. kabhedayatvaM nirUpitatvasambandhAvacchinapratiyogitvaniSThAvacchacdaka. katAbhitrA vacchedakatvAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAbhitrA bacchedakatvAnirUpitadharmaniSThAMdhayatvasambandhAvacchinnAvacchadakatAbhinAvacchedakatvAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatvabhitrAvacchedaka svAnirUpitanirUpakatvaniSThAvacchedatAbhitrAvacchedakatvAnirUpitAdhi. karaNatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitapratiyogitAkabhe. dadhatvaM pratiyogitAvacche dakatAsamAnAdhikaraNAdheyatvasambandhAvacchijAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitAvacchedakatvaniSTAvacchedaka- . tAbhitrAvacchadakatvAnahIpatInarUpakatvInaSThAvacchadakatAbhinnAvaccheda katvAnirUpitAdhikaraNatvaniSThAvacchedakatvabhitrAvacchedakatvAnirUpi. sapratiyogitAkabhedavatvamboktamityarthaH / anatiriktatayeti, ayamAzayaHviziSTasattAvAvAn guNaitihAnA nantaraM satvAnAmItyanuvyavasAyAdarzanAtsatvasyadvidhAbhAnAnanubhavA dviziSTasatvaMsatvAdanatiricyate nacatatrasatvasyavizeSyatvamAtraM prakA. ratvantuviziSTasyetyabhyupagamepyuktAnuvyavasAyopapattiriti vAcyam / sArazavizeSyatvasyaprakAratAnAtmakatve tajjJAnasyasamUhAlambanatvApata sattAnAstItibuddhipratibadhyatvAcanupapattezca nacaviziSTamAtrasyaprakAra ratvepiprakAratAvacchedakatvasyavaiziSTayasattAtvobhayavRttitayAsattAtvA. vacchinnaprakAratAzAlibuddhitvarUpaprativadhyatAvacchedakasatvAnAnupapa. tiriti vAcyam prakArebhAsamAnasyaivaprakAratAvacchedakkatayA sattA svasyaviziSTAvRttitve tajjJAnasyabhramatvApAtAt vRttivedhanatirika "Aho Shrutgyanam" Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / vAbhyupagamaH nacasattAtvamubhayasAdhAraNodharmaiti vAcyam kevalasthaviziSTavyAvRttadharmAntarAnupalammA kaivalyatvanekavidhevilakSaNe pramANAbhAvAt nacaviziSTasyAnatiriktatvaguNetatpratiSpramAsvamiti vAcya viziSTAdhikaraNatvasyapramAtvaniyAmakatvAbhyupagamAt nacAdhikaraNatvavalakSaNyApekSayAviziSTasyavakutonavailakSaNyamitivAcyam viziSTasyAtiriktasyasvIkAropitannirUpitAdhikaraNatvasyakevalanirU. pitAdhikaraNatvAtiriktasyanirUpakabhedenasvIkAraNIyatvA diyAstuvizeSosmAkamavacchadakaMvailakSaNyaprayojakaM bhavatAntunirUpakameveti / athaviziSTAMdhikaraNatvasyapratItiniyAmakatvesarveSAmevAbhAvAnAmaikya. prasaGgaH ghaTavatighaTAbhAvavattAbuddhaghaTapratiyogikatvaviziSTAbhAvatvAva. chintrAdhikaraNatvasyAvilakSaNasyAsatvAdevavAraNAditice rasatyaM vizeSaNAnuparaktasyasatvasyapratItisiddhatayAtasyasarvatraviziSTapratI. to vizeSaNoparAgoyuktaH pratiyogyuparAgamvinAbhAvabuddheraprasikhata. dhA kevalAbhAvasAvepramANAbhAvA skasyaviziSTabukhyanusAraH syA. dviziSTabuddhayohitapsatpratiyogyuparaktatvenabhitramUrtikAnevAbhAvAnviSa. yokurvanti kevalamabhAvatvamAprazcAnugatAkArAnurodhAdekam evambi. ziSTAdhikaraNatvaM yadasmAbhiH kvacidaGgIkriyate kaciccana natatravA. imAtrasya sahAyatA kintuvaiziSTayevizeSaNAdhikaraNatvaM yenasambandhenaniviziSTetenAvazeSaNavatvAvazeSyavatvobhayasadbhAvasya naitasyAbhAvAdhikaraNatvasatvAsatvaprayojakatya masambhavAt anIlaghaTavatinIladhi. ziSTaghaTatvAvacchinnAdhikaraNatvAsasvaprayojakantUktAdhikaraNatAnirUpa. kasyAnIlAghyAvRttatvantadivAbhAvAdhikaraNatvasthalesvIkAreghaTapratiyogikAbhAvasyAghaTapratiyogikAbhAvavyAvRttAvekAbhAvakathApidarApetA .kadAcidraktasyadaNDasyAraktatAdazAyariktaviziSTadaNDAdhikaraNa. tvAsasvaprayojakaMhivizeSyasambandhavizeSaNenasahavizeSyAdhikaraNasyai. kakAlatvaM tadapina prakRtesatvaprayojaka vizeSaNasyaghaTasyabhUtalenasahakakAlatvAt kAlavizeSaNasthalIyAdhikaraNatvaprayojakasya kAlAdhikaraNasambandhasya prakRtaviSayAnantabhAvAditi / ataevAbhAvasthale'nanubhavikadhikaraNatvavailakSaNyamabhyupetya kayozcidabhAvayorabhedopagame sarveSAmevAbhAvAnAmaikyaprasaGga ityuktaM jalAdivRttisvaviziSTaH gotthAyabhAvetyAdidIdhitibyAkhyAvasare viziSTrasyAtiriktatve pramA. "Aho Shrutgyanam" Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 siddhAntalakSaNatantrAlokaH / svasyApAribhASikatvamanuguNamitiyatprAgukta ntasvetAsvanatirikta* tAsAdhaka yuktiSvakiJcitkaramityalaM prasaGgAgata vicAra vAhulyeneti // 0 // asambhavaiti, yadyapi svapnatiyogitAvacchedakasambandhena sAdhya' tAvacchedakasambandhAvacchinnasvapratiyogitAvacchedakAvacchinnasAmA.. nyAnadhikaraNatvavivakSAyAnAsambhavaH tathApisvarUpasambandhenasAdhyaH tAyasaddhetAvavyAptibhavatyeveti bodhyam // svapratiyogitvamityAdi, svatvasthAnugatatve svapratiyogitA niH rUpita saMsargatAvacchedakatAsamAnAdhikaraNAdheyatvasambandhAvacchi bacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAnirUpita saMsargatva niSThAvacchedakatAnirUpita nirUpakatvaniSThAvacchedakattAnirUpitAdhikaraNatvaniSThAvacchedakatAka pratiyogitAkabhedatvenanivezaH bhavati calaM. yogasvaniSThAvacchedatAka saMsargatAkaghaTAbhAvapratiyogitAvacchedakA vacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatvAvacchinnapratiyogitAkabhedohesvadhikaraNavRttiritinAsambhavaH svatvasyAnanugatatvevA bhAvaviziSTAbhAvIyasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinna pratiyogitAnavacchedakatvaM vi vakSaNIyaM vaiziSTaSaJca svatAdAtmya svaviziSTanirUpakatAkAdhikaraNa tvasambandhAvacchinnasvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkabheda vaddhetvadhikaraNavRtitvobhayasambandhena svavaiziSTayaJca svapratiyogitAnirUpi tasaMsargatAvacchedakatAsamAnAdhikaraNAvacchedakatAkasaMsargatAkatva svapratiyogitAvacchedakatAsamAnAdhikaraNAvacchedakatAkatvobhayasa svamdhenA trobhayatvAvacchinnasaMsargatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacche. dakatAyAM saMsargatAvacchedakattAsAmAnAdhikaraNyaniSThAvacchedakatA mirUpitatvamAtraniviziSTaM tena svanirUpita pratiyogitAkasaMsargatAvacchedakatAsamAnAdhikaraNa saMyogatvaniSThA vacchedakatvaghaTitavizeSasaMsaMgaNasvaviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatvarUpavizeSa sambandhAvacchinnasvaniSTha / vacchedakatAka pratiyogitAkabhedavatvasya hetvadhikaraNesatvAbhAsambhavaH svatvasya paricAyakatvAnnAnanugamaH / atha pUrvvakSaNavRtti svaviziSTaghaTAbhAvAbhAvasya sAdhyatve dhUme ghaTAbhAvapratiyogitAvacche dakasaMyogena svapratiyogitAvacchedakAvacchinnAnadhikaraNaparvvatavRtti ghaTAbhAvAtmakasAdhyAbhAvapratiyogitAvacchedakatvA tsAdhyatAvaccheda kasyetyavyAptiH nacasvIyayatpratiyogitAvacchedakasambandhena svapratiH "Aho Shrutgyanam" Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / yogitAvacchedakAvacchinnAnadhikaraNatvaM hetumatastadvRttisAdhyatAvacche. brukasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvIya tatpratiyogitvaM pratiyogitAviziSTapratiyogitAtvenAnugata nivezyaM vaiziSTayazca svatAdAtmya svAvacchedakasambandhAvacchinatvasvanirUpakAbhAvIya pratiyogitAvacchredakAvacchinnatyobhayasambandhenasvaviziSTa nirUpakatAkAdhikaraNatAvastvasambandhAvacchinnasvaniSThAvacchedakatAka pratiyogitAkabheda vaddhetyadhika 151 raNavRttisAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvIyasvobhayasambandheneti nadoSa iti vAcyam ghaTavAntatkriyatvAdityatrakAlikasambandhAvacchinnapratiyogitAkasyattatkriyAsamAnakAlanipaH. dArthAbhAvasya pUrvakSaNAvaziSTasvAbhAvAbhAvAtmakatayAsvapratiyogitA vacchedakAvacchinnasAmAnyAntargata pUrvakSaNavRttitvaviziSTasvAbhAvasthasvapratiyogitAvaccheda kenakAlikenasvarUpeNa vA hetumatisatvenAvyApteriticenna svaviziSTapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvasyaiva saMsarganvAt vaiziS zaSTyazca svanirUpakAbhAvIyatva svAvacchedakasambandhAvacchinatvobhayasambandhena tathAca tadvyaktiniSThakAlikasambandhAvacchi apratiyogitAvacchedakasambandhAvacchinnasvanirUpakAbhAvapratiyogitAghacchedakAvacchinnatvasyatadUvyaktiniSThanirUpakatvaevasatvenanAvyAptiH / nacaivamapiprameyavAnvAcyatvAdityatra samavAyasambandhAvacchinnaprameyaniSTha pratiyogitAviziSTatvasya svasmin satvenAvyAptiriti vAcyam lAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnapratiyAgitAkAbhAvayitvaM vihAyalAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasyaviziSTapratiyogitAyAeva nacaghaTaniSThasaMyogasambandhAvacchinnapratiyogitA vizeSaNatvAt yAM svarUpasambandhAvacchinnatvaviraheNatAdRzapratiyogitAprasiddhjyAtivyAptyasambhavAt granthAsaGgatiriti vAcyam / svarUpa sambandhenasAdhyatAyAM satAvuktayuktyA'vyAptyA sAdhyatAvacchedakasambandhAvecchinnatvasya pAribhASikasyaivavivakSitatvAditi / satAdravyattvayoriti, dvitvaMvivakSitam sattAmAtreNaiva samavetavyacahAropapattIdravyatvAdInAmananugatAnAMnatathAtvam naca vinigamakAbhAyaH ekamevahivinigamakaH dravyatvAdiSumadhyenaikamapihitAdRzam yatsarvazrasamavetavyavahAraprayojakaM tasyaikasyatathAtve'parasyApitathAtvamityanekasyatAdRzAbhAvatve gauravam / satvasyatathAtveca tenaiksarvatrasa "Aho Shrutgyanam" Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatacAlokaH / mavetavyavahAropapatternA parasya tathAtvamitibhAvaH / niyamAccetibhAvaiti, nanuguNasAmAnyAbhAvAbhAvasyApyekatvasvara patvamevAstu kapisaMyogAdInAMtu natathAtvam ityAtmatvahetAvapi nadoSa sambhavaiticet atrakecit svavRttipadArthavibhAjakI bhUtadharmAnadhika raNavRttipratiyogitAkAbhAvAvRttistvam svapratiyogitvavizeSaNamvA vyam tathAcAtmatva hetIkapisaMyogAtmakAbhAvasya kapisaMyogAnyaka pivRttiguNAnyaguNasAmAnyAbhAvAbhAvasyaikatayA tadIyatAdRzaguNasA mAnyAbhAvaniSThapratiyogatvasye dazAbhAvAvRttitayA saMgrAhyatvAdbha tyavAvyAptiH vRkSatvahetukeca tAdRzaguNasAmAnyAbhAvaniSThapratiyogi svasya tAdRzatvena saMgrAhyatve'pi tatpratiyogitAvacchekAvacchinnASi karaNatvasyavRkSAdAvutpattikAlAvacchedenasatvAt / kapisaMyogAnyakara 152 pivRtisamavetAnyasamavetAbhAvAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnA: dhikaraNatvasatvepi tatpratiyogitvasya kapisaMyogavRttipadArthavibhAjakI bhUtadharmmAnadhikaraNaghaTatvavRttipratiyogitAkAbhAvavRttitvena dhAraNA sambhAnnAvyAptiritigranthAsaMgatiH nacAMktasamavetAbhAvAbhAvamAdAyaivavRkSatva hetAvavyAptiritivAcyam anuyogitAviziSTAnuyogitA ni rUpitapratiyogitAnavacchedakatvasya vivakSitatvAt vaiziSTyaMca sva. tAdAtmya svAvaziSTapratiyogitAvacchedakayatkiJciddharmavicchinnAdhiH karaNatvadhikaraNavRtyabhAvaniSThatvobhayasambandhena vaiziSTyazca svAzraya nirUpitatva svAzrayavRttipadArthavibhAjakIbhUta dhammAnadhikaraNavRtti, pratiyogitAkAbhAbAvRttitvobhayasambandhena tathA ca tAdRzasamavatAbhAvAbhAvatvarUpAnuyotA viziSTAnuyogitA nirUpitatvasya kapisaMyogAbhAvaniSThapratiyogitve virahAnAvyAptirati athAtra samavAyaH sambandhAvacchinnapratiyogitAkaprameyAbhAvasAdhyakabhAvatve sAdhyAbhAvarUpAnuyogitvasya nikhilapadArthavRttitvena svasamAnAdhikaraNapadArtha, vibhAjakI bhUtadharmAnadhikaraNatvAprasiddhyA nuyogitvAntaramAdAyAti vyAptiH tasyasattAmAtravRttitve svaviziSTasattAbhAvaniSThapratiyogitva. mAdAyAtivyAptivAraNe pyuktaprameyAbhAvasya svarUpaviSayitvAnyatarasa mbandhena sAdhyatAyAM sattAbhAvaviSayaka jJAnatve'nivyAptidurvArA prameH yAbhAvaniSThapratiyogitAyAmuktAvRttitvarUpavizeSaSaNa virahAt sa vAbhAvaniSTha pratiyogitAvacchedakAvacchinnAnadhikaraNatvasya hetvadhi "Aho Shrutgyanam" Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatavAlAMkaH / karaNevirahAca | paTavRttitvaviziSTaghaTAtyAbhAvasAdhyavyabhicAlika sAdhyAbhAvavRttipadArthavibhAjakI bhUtadharmAnadhikaraNaghaTatvaniSThavratiyo gitAkAbhAvavRttitvasyaiva sAdhyAbhAvatvarUpAnuyogitvAzrathanirUpitapratiyogitAyAM satvenAbhAvAntarAnuyogitvamAdAyAtivyavApAsava ativyAptivAraNAyA citakalpe'tivyApteriSTApa sera yogAditi. cenna. anuyogitAvaiziSTya syapratiyogitAthAM svAzrayanirUpitatva svavRttitvobhayasambandhenavAcyatvAt vRttitkasyanirUpakatvasvAzrayapratiyogiya kizcitravRtti padArthavibhAjakIbhUtadhamanavikaraNapratiyogikAbhAvAbhAvAvRttitvAnyatarasambandhena ! tathAcavyabhicAriNesA dhyaniSThapratiyagitaivAnuyogitAviziSTA kapisaMyogAbhAvasAdhyakasa de tautAddazaguNasAmAnyAbhAvaniSThApItimA saGgatiritidhyeyam / yatu guNasAmAnyAbhAvasya yadekatvamAtrasvarUpamtatranAnugatatvaprayojakam dra vyatvAdivadanugatasyaikatvasyAbhAvA damanugatasyApi svAyaguNasAmAnyAbhAvAbhAvavyavahArotpAdakatvena tatsvarUpatveca vinigamakAbhAbAnnikhilaguNAtmakatvamiti tattuccham saMkhyArUpatvacA parimANarUpa tyambA pRthaktvarUpatvamvetyatra vinigamakAbhAve'pi saMyogAdirUpatAyAMlAghavasyaiva vinigamakatvAt ekatvena cai kenaivata sadravye guNasAmAnyAbhAvAbhAvavyavahAropapatteH saMyogAdibhistvanantairiti / dIdhitauyAdRzapratiyogitetyAMdi; yAdRzapratiyogitA nirUpitAva 153 cchedakatAvaddharmmaniSThAvacchedakatAnirUpitanirUpakatAkAdhikaraNatAvAnnatipratItisiddhasya pratiyogitAtva samAnAdhikaraNeobhayAvRttidhamAvacchinnAvacchedakatA bhinnAvacchedakatvAni rUAgitAvacchedakatvaniSThAbacchedakatAbhiznAvacchedakatvAnirUpitadharmmaniSThAvacchedakatAbhinnAva cchedakatvAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatA bhinnAvacchekatvAni? rUpitanirUpakatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitAdhikara NatvaniSThAvacchedakatA bhinnAvacchedakatvAnirUpita pratiyogitAkabhedasyahetvadhikaraNavRtternirUpitaMyatpratiyayogatvantanirUpitAdhikaraNatvaniSThA vacchedakatAnirUpitanirUpakatvaniSThAvacchekatAnirUpitAvacchedakatva kSitaM niSThAbacchedakatAnirUpita dhamrmaniSThAvacchedakatAnirUpitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatArU pittAvacchedakatAcatpratiyogitA navacchedakatvambiyanaca mahAnasIyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchtritve sati 20 " Aho Shrutgyanam" Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatasvAlokaH / vanhyabhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatAvAne ti bhedasyApi tAdRzabhedatvenalakSaNAkrAntatayA tanirUpittapratiyogiH tAnirUpitaparamparAvacchedakatAvatvasya vanhyabhAvapratiyogitvasatvAdavyAptiriti vAcya mavacchedakatvaniSTavacchedakatAviziSTanirUpakatvaniSThAvacchedakatvasyavivakSitatvAt vaiziSTyaM ca svabhinnAvacchedakatvAnirU pitatvasambandhena / yadvaikatvavRttitvanirUpakatvaniSThAvacchedakatAyAM vizeSaNaM vAcyam vRttitvaJca svanirUpitaparamparayobhayAvRttidharmaniSThAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAka paryAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhena tathAcanadoSa iti tatra ekatvAdeH yarthyAptyanabhyupagame. nivezAsambhavAt / vastutastu nirUpakatva niSThAvacchedakatAyAzraki. mapivizeSaNAdikaMdeyaM nirUpakatvasyayAdRzapratiyogitAvacchedakatA 154 tvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRtitvena yAdRzapratiyogi tA viziSTatvena vAnizanIyatayA nirUpakatvaniSThAvacchedakatAva - cchedakatayApratiyogitvavyaktidvayasya pravezAsambhavAt / kintu va nhyabhAvapratiyogitvavyaktiviziSTa nirUpakatAdhikaraNatAvatve sati pratiyogitA mahAnasIyAbhAvapratiyogitAviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedavAraNAya tAdRzAdhikaraNatvaniSThAvacchedakatAviziSTatvaM yAnnivezyaM vaiziSTyazca svabhinnAvacchedakatvAnirUpitatvasambandhena / yadvAdhikaraNatvaniSThA vacchedakatAdvayAnirUpitatvaM pratiyogitAvRtyu vizeSaNata yApratiyogitvasyopAdeya mitinakasyAceddASesyasambhavaH / idacA bhayAvRttidharmmAneiSThAvacchedakatAdvayAnirUpitatvambA dhikaraNatvapratiyogitvAvacchedakatvAnAmadhikaraNapratiyogyavacchedakA. nAM bhede'pi nabhedaitimate 'nyathA dhUmavAnvahnerityatrAtivyApteH dhUmAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchninirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedasya pra madhikaraNatvadvayAdiniSThAvacchedakatAnirupitatvasya tiyogitAyA satvenA vacchedakatAdvayasyAdhikaraNatvAdiniSThasya nirUpitatvasatvenaca dhUmatvAvacchinnapratiyogitvasyalakSaNAghaTakatvA devaM sAkSAtpA raMparAsAdhAraNAvacchedakatvanirUpitatvamabhyupetyaivedaM samucita manyaH thAvahnimAndhUmAdityatrAvyApteranupadoktAyA anuddhArAdityavadhyeyam // adhikaraNatAnirUpita svarUpa sambandheneti, nacAdhikaraNatvIyasvarUpopAdAne pratiyogitAvacchedakatayA'dhikaraNatAtvapravezovyartha iti "Aho Shrutgyanam" Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / vAcyam vAcyam prameyatvatvAdityAdau pratiyogitAvacchedakAvacchi mnanirUpakattAnirUpitaprameyatvaniSThAdheyatvasya svarUpasambandhAvacchinna nirUpakatAkaprameyatvaniSThAdhikaraNatvasyacaprameyatvAtmakatayaikatvenapra 155 tiyogivyadhikaraNAbhAvAprasiddhyA'vyAptiprasaGgAt adhikaraNatatvAva cchinnatiyogika svarUpasyavivakSaNeca vahnayabhAvapratiyogitvasyApi - pratiyogitAvacchedakAvacchinnanirUpaka lakSaNaghaTakatvApatteH tAnirUpitatvAvacchinnasya tAdRzAdhikaraNatatvAvacchinna pratiyogikasvarUpeNa satvAsambhavAditi anugamastu pratiyogitAviziSTapratiyogitAkAbhAvatvena vaiziSTyaJca svAvacchedakAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatAtvAvacchinnatva svAvacchedakasambandhAvacchinnAdhikaraNatvIyasvarUpasambandhAvacchinnatvobhayasambandheneti // tenAyaH piNDasyApIti, sambandhasAmAnyenapratiyogitAvacchedakAvacchinatvavivakSAyAmevaitaddoSasyapradarzitatayA kathaMtatsambhavaH pratiyogivyadhikaraNAbhAvAprasiddhoraticet tadayogolaka saMyuktAsamAnakAlInatayaktyavacchinnAbhAvasyaivapratiyogivyadhikaraNatvasambhavA tatpratiyogitaivalakSaNaghaTikA svavRttivAcyatvAdikantu na saMsargaH ata eva vahnimA. ndhUmAdityAdAvavyAptisambhave'tivyAptidAnamanucitamitinirastam / nacaivamapidravyamAtmatvAdityAdAvavyAptiH viSayitayAjJAnasyAbhAvamAtrapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvAditi vAcyam / viSayitvasyedAadhikaraNatAnirUpakatAvacchedakasambandha nIMsaMsargatvAnabhyupagAt / samAnyenaivapratiyogitAvacchedakAvacchinnaMtvasyavAvAcyatvAt / naca tathApyAtmanivastumAtrasamAnakAlInasya kasyacidvizeSaguNasya sarva daivasatvAdavyAptitAdavasthyamiti vAcyam / caramadhvaMsAvacchinnAva. cchinnAbhASapratiyogitvasyaivalakSaNa ghaTakatvasambhavAditi dhyeyam // 0 // yadavacchedakatvatannirUpita svarUpeti, atrAvacchedakatAtvAvacchi apratiyogitvapravezaphalamadhikaraNatAtvAvacchinnatiyogitvapravezapha lavadeva vodhyam / atrayAdRzapratiyogitAvacchedakadharmmaityAdi, atraitatkalpariSkArazca hetvadhikaraNatva pariSkAravat tatrasaddhetAvevaprAyo'hetvadhikaraNasyahetvadhikaraNatvApatyAvyAptiparihAraH phala maMtraprAyavyibhicAriNisAdhyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnAdhikaraNatvasyahetvadhikaraNe. "Aho Shrutgyanam" Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / prasaGgenAtivyAptiparihAraH dravyAnuyomikasamavAya viziSTasa tAtkAvacchinnanirUpittaprakAritAnyatarasambandhena sattAsAdhyakaviziSTasattvaprakArakajJAnatvahetuke 'tivyAptivAraNazca dravyatvasAdhyakauktAnyatarasambandhenasatve saddhetau hetvadhikaraNatvapariSkArapradarzitA vyApteH pradazitavAraNarItyA kArya samavAyenaghaTatva paTatvobhayasAdhyakavyabhicAriNyativyAptizca sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinna sambandhitAvacchedasAdhyatAvacchedakAvizeSaNatAmabhyupetyavArarNAyA / yattu pra katvasya mIyaprakaratAvacchedakatva vizeSaNena tadvAvAraNaM kAryamiti tanna tathAsati: pratiyomittAvacchedakAvacchinna prakAratAnirUpita vizeSyatvasya pramIyavizeSyAtApratiyogika svarUpeNAbhAvasya lakSaNaghaTakatvopekSAyAnirvIjatvApatte rasmatkalpeca pramIyatvapravezena gauravasyaivata durpakSAvajitva. sambhavAt---tacoktavizeSyatvAbhAvazvatAdRzavizeSyatAtvetaradharmmAnavacchinnatAhazavizeSyatAtvAvacchinnapratiyogitAkaevavivakSaNIyaH-sa 156 coktavizeSyatAtvAvacchinnapratiyogika svarUpasambandhAvacchinnapratiyo gitAkaH kevalAnvayoti pratiyogitAmAtrasya lakSaNaghaTakatvApattiriti cyam saMsagmIyapratiyogitAyAmukta vizeSatAtvAvacchinnattvasyApravezya'vAtvAt nacavahrIya saMyogena sAdhyatAyAMsaMddhatau pratiyogyadhikaraNAprasi ddhiH-svAzrayAdhikaraNatvasyAvazyasAdhyatAvacchedakasambandhenavAcya svAt-anyathAdhUmavAnvahnerityatra dhUmAbhAvasyapratiyogivaiyadhikaraNyAnupapattyA'tivyAptiH syAditi vAcyam / pratiyogitAvacchekatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakarUpaviziSTAdhikaraNatvasya sAdhya svAvacchinnAnuyogitAka paryAptipratiyo. tAvacchedakasambandhAvacchinnAdhikaraNatvIya svarUpasambandhenAbhAvasya vivakSitatvAt vaiziSTayazca gyavacchedakatAkatva svavRttitvobhayasambandhena vRttitAca svAbhAvavattvasambandhenA bhAvazca svasamAnAdhikaraNasAdhyatAvaccheka sambandhAvacchinnAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogi svakAlInasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAdhi karaNatAnirUpakatAvacchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakatvobhayasambandhAvacchinnapratiyogitAkobodhya iti // 0 // sarvatrAsambhava iti, idamidAnIM prakAritvAdinAvyApyavyApakabhA nyathAprakAritAsambandhena ghaTasAdhyakatajjJAnatve'vyA vIkAreNA tAnavacchedakatva " Aho Shrutgyanam" Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssnnttvaalokH| psyasambhavenAsambhavAsaGgatyApatteriti atiprasaGgAditi, nacaprameyavadabhAvapratiyogitvasyattatpratiyosvAbhinnatattaddharmasvarUpatvena tatpratiyogitvAbhinnatayA 'sambhavaekAprApisambhavatItivAcyaM svAbhinnasvAvacchedakatvasyavivakSaNe'sambha. vAsambhavAnacakAliko'pisambandhoghaTAdyabhApratiyogatAghaTaka ste nacaghaTatvAdyavanchinnAdhikaraNatvamevahetvadhikaraNamiti vAcyam / tasparvatAsamAnakAlInavyaktayabhAvapratiyogitvasyevalajhaNaghaTakatvasa. mbhavAt nacakAlikenatAhazatadyaktitvaviziSTrAbhAvapratiyogitvasya. tatpratiyogitvenasahakyA svAvacchedakatAghaTakakAlikenapratiyogiH sAvacchedakatavyaktitvasyaparvatasamAnakAlIne'pisatvAdaprasiddhiriticAcyam tadyaktitvasyatayattayAtmakatvA tadyaktiviziSTAbhAvasyala. saNaghaTakatvA pratiyogitvasya pratiyogitAvacchedakatAghaTakasaMsa. raMga pratiyogitAvacchedakobhayAtmakatvAbhyupagamana tatpratiyogitvalo. raikyAsambhavAcca nacapratiyogitAvacchakasambandhAtmakatvaM saM. yogenarUpAbhAvapratiyogitvasyarUpe'satvaprasaGgAditi bhaavH| / yadabhAvIyayatpratiyogiteti; yadabhAvIyatva yatpratiyogitAtko. bhydhrmaavcchinnniruupytaaniruupitniruupktaavdvcchedktaavtsmbndhenybhaaviiytvytprtiyogitaatvobhydhrmaavcchinnniruupytaatiruupitniruupktaavdrcchedktaavddhrmaavcchinnaandhikrnntvmityrthH|| pratiyogimattvAditi, pratiyogitvasyobhayatvarUpatve pyubhayatva. tvenaivatadavIcchannAMdhikaraNatva mpratyekavahezAvRtti natupratiyogitA. tvena pratyekavaddezepyubhayAbhAvapratiyogimaditi prtiiteritibhaavH| birodhasyasAkSAdanumitAvevAvirodhitvamatamAlamvAhayaviceti, atiprasaGgabhaGgAditi, virodhasthalaiti zeSaH tenapravezAdevetyatrane bakAravyavacchedyAsambhavaH / sAdhyasAmAnAdhikaraNyasyasambandhavi. zeSaniyantritasyApisAdhAraNahetusAdhAraNatvAditi / mAnAmAvasyeti, atyantAbhAvapratiyogitAyAM sambanmAvacchi. natvasAdhakasya prativadhyapratibandhakabhAvAdyanupapatyAda dasthalekitArAsambhavAt / sambandhasyaikapratiyogikatvAparAnuyogikatvaniyamena tAdAtmyasyasambandhatvAbhAvAcca-ghaTodravyamityAdizAbdasvaca pradhamArthatAdAtmyaprakArakatvaM sambadhAnavacchinnaprakArakatvamdAbhyuye. "Aho Shrutgyanam" Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / yaM prakAratAtvAdikantuviSayatAtvavyApyadharmmavizeSaeveti sambandhAnavacchritve'pi tatra prakAratAtvakSatiH / astuvAsambandhAvacchinaivatatprakAratA tathApi pratiyogitAyAH tadabhyupagamo'prAmANika evetibhAvaH / tAdAtmyasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvamevabhedatva nnatvanuyogitAvizeSaH pramANAbhAvAditimate'pyAha evamiti, svAmi tvAdisambandhasya pratiyogitAvacchekatve mAnAbhAvAditizeSaH // sambandhAntarAvacchinnatattadananteti, nanupratiyogitAvacchedaka. tvasyopalakSakatayaivanivezyatva manyathAprameyadhUmahetukasthale gurudharmasyapratiyogitAnavacchedakatvapakSe 'vyAptezcetikathaM gauravamitice datratpratiyogitAyAM sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvapraveze kambugrIvAdigurudharmmabheda syanapravezo -'nyathAviSayitvAdisamba ndhAvacchinnapratiyogitAvacchedakatvasya kambugrIvAdimatve'pisatvena tadbhedasyaprevezanIyatayA~ gauravamitivadanti / atrabrUmaH cchedakatAtvAvacchinna paryAptyanuyogitAvacchedakarUpAvacchedena paryyA sAdhyatAva kavi ghaTatvAdibhedasyalakSaNaghaTaka ptisambandhAvacchinnatAdRzapratiyogitAvacchedakatvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitAkabhedakUTasya sAdhyatAvacchedakaniSThasya cakravarttilakSaNoktatvena dIdhitakRtsammatasya lakSaNaghaTakatAmabhyupetya gauravodbhAvanaMkRtaM taccasphuTameva tattatsambandhAvacchinnapratiyogitvasya svapratiyogitAvacchedaka ghaTakatayAbhinnasya tvAt nacoktapratiyogitAvacchedakatvAvacchinnabheda nivezanamaprayo jana mmahAnasIyavanhyabhAvapratiyogitvasya sAdhyatAvacchedakataditaro. bhayAnavacchinnatvavizeSaNenaivavAraNAditivAcyaM tadvizeSaNoktezi byabuddhivaizadyArthatAyASprAk prapaJcitvAt / pUrvatadvizeSaNamavyAkhyAnarUpagranthezaGkottarakrameNAbhihita midAnIMdIdhitivyAkhyAnetatsammatavizeSAnurasaNamevayuktamityasyApivaktuM zaktyatvAcca / ataeva saM bandhAntarAvacchinnatattadanantapratiyogitAvacchedakabhedakUTetyAdi likhanamapisaGgacchate - anyathApratiyogitAgatAnantyamvihAya dharmagatAna. ntyamevocyeteti // 0 // athasvAvacchedakAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatAvAnnetipratI. tisiddhoyohetvadhikaraNavRttibheda stadIyapratiyogitAnirUpitaparampa rAvacchedakatAvatpratiyogitAvacchedakatAvannitisAmAnyabhedaeva nive. "Aho Shrutgyanam" Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatazvAlokaH / zya statranagauravaHprasaraH SThabhedatatpratiyogitva ghaTAdhikaraNatvaniSThAvacchedakatva ghaTatvAvacchinnanirUpakatvaniSThAvacchedakatva ghaTatvaniSThAvacchedakatvaniSTAvacchedakatvaghaTatvAtmakadharmaniSThAvacchedakatva ghaTatvaniSThAvacchedakatvaniSThAvacchedakatvaghaTaniSThapratiyogitAniSThAvacchedakatva ghaTaniSThapratiyogitvaghaTatvani atrahetvAdhikaraNavRttighaTAdhikaraNatvAvazi 159 SThAvacchedakatvAdi ghadritavizeSAvacchedakAvacchinna pratiyogitAkabhedAnavacchedakaghaTobhayabhedaJcAdAyAtivyAptivAraNAya tattadavacchedaka niSThAva cchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitatva ntadyakteH svarUpatobhAne'tivyAzivAraNAya tattanniSThAvacchedakatAnirUpitatvaJcanivezya mevamevabhaTTAcAryeNa sAmAnyabhedanivezaH kRtaH tatrasvAvacchedakAvacchinnavatva sambandhasya paramparAtmakasya yaddhetvadhikaraNavRttibheda pratiyogitAvacchedakatvenopAdAnam tallAghavalobhena natu prakAravidhayApravezasyAsambhavena hetvadhikaraNavRttibhedapratiyogitvasya svAvacchedakAghaTakazeSaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatvAnirUpitatvAvazeSatA tvaniSThAvacchedakatAnAM vacchedakatAnirUpitasyopAdeyatve'pi pratiyogitvatvasAmAnAdhikaraNyenopAdeyatveno nugamasyAbhAvAdi cenna hetvadhikaraNavRttisAmAnyabhedapratiyogitAvacchedakatvenAnugatarUpeNa pratiyogitvasyAnupAdeyatAyA ma tabhedenaprAguktatvAt / ataeva nahetvadhikaraNavRttitAvacchedaka kUTatvapratiyogika paryAptyanuyogitAnirUpita paramparAvacchedakatAvatvenapratiyogitvAnugamazzakyaH / evazca tanmatAvalamvanenApiparamparAsambandhAnudhAvanaMbhaTTAcAryasyetyapiyujyate vAcoyuktiH / athavaitagranthasyatAhazAvacchedakatvAvacchinnabhedanivezAbhiprAyakatAyASprAguktatayA sAmAnyabhedanivezedhUmavAnvaherityAdivyabhicAriNyativyApteH ukta.. tatkoTayaitattatpratiyogi " Aho Shrutgyanam" / vacchedakatAvatpratiyogitAvacchedekatAtvena tAdRzAvacchedakatAyAvyAsajyavRttitvA nacabhaTTAcAryANAM sAmAnyabhedeoktirasaMgatA svAvacche. dakatA paryAptyadhikaraNatvarUpa paramparAyAssaMsargatAmabhyupetya tAdRzapratiyogitAviziSTAnyatva niveze tasyatAtparyAditidhyeyam // 0 // dhyeyamiti, anyonyAbhAvatvasyAnuyogitAvizeSarUpatvenavaiyarthyasambhavaiticintAbIjam / ityapivadantIti, vyApterekarUpatvAbhAvaprasaGgasUcanAyApIti // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / anumitirapyanupapanneti, tathAcagovidheyakAnumiterapyamyupagame 160 mavetarAvRttitvarUpAyAniravacchinnagosvavidheyakAnumitiprayojakavyAterupasthitidhrauvye govidheyakatvenAbhimatAnumitAvapi gotvavidheyakatvasyasambhavena gossAdhyatvamaprAmANikamevetibhAvaH / nanumotvatvaghaTakagavesarAvRttitvasya samavAyasambandhAvacchinnavRttitvapratiyogikatvA tsAsnAniSThastha vyAptirUpasya samavetatvasambandhAvacchi bhavRttitvapratiyogatAkatvA dubhayorbhede gotvatvopasthiteH kathaMvyApyupasthitirUpatvamitice dostAdAtmyenasAdhyatve samavAyenaivasAsnAyAihahetutvaM gopadazcapRthivIparaM tathAcavyAptergotvamva ghaTakatvanirAvAdhamitinA saGgatiriti kecit / paraMtu sAdhyavadanyAvRttitvarUpavyAptiparAmarSasya tAdRzavyAptyavacchinna prakAratAzAlinizcayatvenaivakAraNatva tatravyAptidharmitAvacchedakatAtmakaviSayatvasyapravezo 'nAvazyakatvAt / tathAcagavatarAsamavetatvopasthitau tadavacchinnagorupAdeH rUpatvamaviSayIkRtya paramarSA danumite gatvavidheyakatvasambhavAzvAsaGgatiH / ataeva tadviziSTasyana yatra pakSadharmmatAdhIrityevavakSyati natu tadviziSTasya sAsnAderitIti prAhuH // 0 // vyApakatvaMvAcyamityAzayaiti / idamupalakSaNaM gotvatvAnupasthi. vAvApeniravacchinnagotvaniSThAvacchedakatAkavidheyatAzAlyanumite ssAvyavizeSyakahetumanniSThAnyonyAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvarUpavyA pakatvajJAnAdapisambhavovodhyaH nacaivavyApakatvajJAnakAraNatvapakSe sva rUpatojJAnatvAdiprakAra kAnumityanupapattirUpadoSapratipAdaka kevalAnva. yigranthavirodhaitivAcya muktavyApakatvasyAvacchedakatAnavacchedakadharmAvacchedonAvacchedakatvAbhAvasya satvazvatattatsAdhyavadbhedapratiyo gitAvacchedake nirvAhyatayA pratiyogitAnavaccheda kadhammavicchedenaprati tiyogitvAbhAvasyevAvacchedakatvAbhAvasyApyanabhyupagame tadvyApa* katvasyAsambhavena tadabhiprAyakatvAtkevalAnvayigranthasyetyasaGgaterabhAvAditi / taccintyamiti, sambandhadharmika vyApakatAgrahastha sambandhividheyaH kAnumiterapahetutve kadAgotAdAtmya vAnityanumitiH kadAyorityanumitiritiniyamAbhAvaprasaGgena tasyAkAraNatve khyAnasyAnucitatvamihacintAvIjam / tadavalambanena vyA. "Aho Shrutgyanam" Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / ityapivadantIti, dhammibhadadharmAtyantAbhAvayorakatayAbhedabuddhauravAtyantAbhAvabuddharapivirodhitvamAnubhavikamiti gotvatvAvacchinnAbhAvanizcayadazAyAM tAdRzAnumityasambhavaevAsvaraso'pinAsUcitaiti / kacispustakepratiyogitAdharmimakobhayAbhAvaghaTitalakSa. NAbhiprAyeNa gotvasvAdyagrahadazAyAmityAdigranthavyAkhyAnamasti ta. syAyamAzayaH anuvyavasAyAnurodhenollekhamAnasyApijAtanirUpi. tatvAdisambandhenasvarUpatobhAne prakAritvaivAvacchedyatvepinirUpita. tvasambandhenasvarUpatobhAnasvIkriyata itigotvatvAdyanupasthitAvapi go. vidheyakAnumityupayogivyAptigrahasyasambhavaiti nacaivaM kevalAndhayinanthasvarUpatozAnatvAdiprakArakAnumityanupapattApakatAjJAnakAraNatvapakSaudbhAvitAyAasaGgatiritivAcya mavacchedyatvenirUpitatvasaM. bandhenasvarUpatobhAnAnabhyupagamenataduktessaGgatatvasambhavAditi / . vastvantaraiti, vibhurUpaityarthaH / vibhudayasaMyogasyAnaGgIkArA. ditibhAvaH / gaganAsaMyuktapRthivyutpattau pRthivItvAdItyatragaganasaMyu. kamAtravRttidhammopagrahAyAdItyuktamiti / / diidhitaukimpivyaapknnsyaaditi,| athAtramahAkAlatvasamAnA. dhikaraNapratiyogivyadhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvarUpavyA. pakatAvacchedakatvAbhAva: kAlikasambandhAvacchinnAvyApyavRttitAghacchedakApAdyate / ApAdakaJca mahAkAlavRttibhedapratiyogitAvacche. dakAdhikaraNatAnirUpakatAnavacchedakakAlikasambandhAvacchinnAvyA. pyavRttAvacchedakatvammahAkAlavRttibhedIyapratiyogitAnirUpitaparamparA. vacchedakatAvatpratiyogitAnavacchedakasambandhAvacchinnAvyApyavRttitAvacchedakatvamcA sacanasambhavati aapaadhaaprsiddhH| nacasvasamA. nAdhikaraNapratiyogivyadhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakatvasamba. ndhAvacchinnapratiyogitAkamahAkAlatvAbhAvApAdyaH uktasambandha. syatakriyAvAde prasiddhatvenatenamahAkAlatvAbhAvonAprasiddha itivAcya miSTApatteH / nacapratiyogivaiyadhikaraNyapadArthatvenaprabezeneSTApattiritivAcyaM tathApIdAnImpratiyogivaiyadhikaraNyAntarasyAzAyamAnatayA pAdyaSyatirekaniSThasyAsambhavenA pattikAraNasyAbhAvAditi cenna vyApakatvazabdArthatAmpakSIkRtya sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchisvapratiyogitAbacchedakAvacchinnAdhikaraNatvAdirUpapratiyogivaiyA "Aho Shrutgyanam" Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / dhikaraNyaghaTitavRttitvenApAda ke nokanirUpakatAnavacchedakakAlikasambandhAvacchinnAvyApyavRttitAvadUtyavRttitvamevahyApAdyate ghaTAdisAdhyakamahAkAlatvAdeH sa ddhetutvanizcayAdeva ghaTAdaumahAkAlatvavyApakatvasya nizcayenApAdyaSyatirekanizcayasambhavAt / uttaragranthe. napratiyogivaiyadhikaraNyAntarasyavyApakatva ghaTakasyapratipAdanenApAdakAsatvapratipAdanameva kariSyataiti / yadvAmahAkAlatvaliGgakaghaTAdividheyakAnumitiryadi nirUpyanirUpakabhAvApannaviSayatAkamahAkAla 162 tvasamAnAdhikaraNapratiyogivyadhikaraNAbhAvapratiyogitAnavacchedakaghaTatvAvacchinnasamAnAdhikaraNamahAkAlatvavAnayamitiparAmarSajanyA syA dabhrAntapuruSavRttisyAdityApAdane tAtparya | uttaragranthepratiyo gidhaiyadhikaraNyAntarapratipAdanena tadvaditavyApakatAjJAnasyakAraNatva pratipAdanApAda kA satva sUcanenApattirnirAkariSyataiti / kecittu vi dheyatAvacchedakatvasyavyApakatAvacchedakatvaniyatattvena tadabhAvaprati yAdanenoktanirUpakatAnavacchedakakAlikasambandhAvacchinnAvyApyavR* ; citAvacchedakaghaTatve mahAkAlatvaliGgakapramAnumitIyakAlika sambandhA vacchinnavidheyatAvacchedakatvAbhAva eboktAnumititvAvacchinna janyatAnirUpitajanakatAvacchedakavyApakatvaviSayatAnirUpita viSayatvasyapramoSaviSayatvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAkA bhAvenApAda kenApAdyate vyApakatAvacchedakatvaviSayatAca nirUpayanirUpakabhAvApana brAhyetinAprasiddhiH uttaragranthenakAraNIbhRtajJAnasyaviSayasiddhidvAgaH pramAtvapratipAdanenApattinirAkariSyataitivadanti / tadanadhikaraNadezeti, dezapadopAdAnA dadhikaraNatvasyAvacchedako daizika sAkSAtsambandholabhyate tenadezasyakAlikenAdhikaraNatvepi nakSati vA dezapadavaiyarthyamiti / dezAprasiddhyAtadavacchedeneti vAcyatvatvayatonakiJciniSThAdhi karaNatAnirUpakatAnavacchedaka matonamahAkAlaniSThAbhAvapratiyogi tAvacchedakamititAtparyyArthaH tenAprasiddhasyAvacchedakatvAsambhavepi nakSatiH / mahAkAlAnyatvaviziSTaghaTAbhAveti, nanughaTavAnmahAkAlatvAdi syatrAvyatireva pUrvamuktatayA tatsthala evAvyAptivAraNAzaMkAyuktA cAsambhAvinI uktapratiyogitve sAdhyatAvacchedakataditarobhA "Aho Shrutgyanam" 7 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatacAlokaH / navacchinnatvarUpavizeSaNavirahAt tasyalakSaNaghaTakatdheca tavacchedadakatvasyavasAdhyatAvacchedakesatvAditicenna kAloghaTavAnmahAkA. latvAdityAdAvityatrAdipadasyaprAguktatayA mahAkAlAnyatvaviziSTa. ghaTAdyabhAvatyatrApyAdipadasyoktatayAca ghaTasAdhyakemahAkAlAnyatva. viziSTapaTAbhAvaM paTasAdhyakemahAkAlAnyatvaviziSTa ghaTAbhAvazcAdA. yAvyAptivAraNapavagranthatAtparyAt / pRthivItvavyApyaghaTatvaviziSTasAdhyake mahAkAlAnyatvaviziSTatejasvavyApyaghaTatvaviziSTAbhAva. mAdAyAvyAptivAraNevAgranthatAtparyAditi / . . sulabhAti, nacamahAkAlAnyatvaviziSTaghaTasya mahAkAlAvRttitva. pacA bhAvaHpratiyogibyadhikaraNa stasyacatatve mahAkAlasya jaga. vAdhArasvaravAdavyAkopaitivAcyam viziSTasyAnatiriktatayA kAlikenavizeSaNavizeSyobhayAdhikaraNatayaivasarvAdhAratvopapatteritibhAvaH / tathAsatikAlamAtravRttidhammasthati, mAMtrapadopAdAnAt kAla. vRtyubhayAvRttidharmasyahetutvaM dhammapadopAdAnAcca yenasambandhenatanmA. pravRttitvaM tenaivasambandhanahatutvazca labhyate tathAcakAlavRtyubhayA. sidharmamAtrasyaivavizeSaNatAvizeSaNasvAzrayamikapitavizeSaNatayA. kimapivyApakannasyAdityarthaH tatradharmasthavizeSaNatAvizeSeNetyuktI vizeSaNatAniSThasyaprakRtahetvAzrayanirUpitatvarUpasya vizeSaNasyaivalA bhena kAlasvAzrayanirUpitavizeSaNatayA ghttaadisaadhykkaaltyaadi| hetorapyuddezyatayA tatrAvyAptiviraheNanyUnatAsyAditikAlamApravRttIti / prakRtahetvAzrayanirUpitatvaparizeSasyaivavivakSitatve 'STadravyAti. riktadravyAtmakakAlamAtravRttidharmasyahetutAyAM mahAkAlanirUpitavi. zeSaNatvamevalabhyata ityAzayenavizeSaNatAvizeSapadenamahAkAlIya. vishessnntoktaa| evaJcamahAkAlIyavizeSaNatayA'vyApyavRttikimapi. dhyApakasyAditi kathanoktamityAzaGkAyapAstA, mhaakaaliiyvishessnntaatvenshbdaanupaadeytvenythaashrutvaiythyaabhaavaadityaashyH| - sandarbhavirodhApatteriti, tathAcavizeSarUpeNasaMsargatvAnabhyupagamAbhiprAyakatvamanusRtya vizeSaNatAniSThasyakAlikatvasyaivavizeSapadArthatAyAvAcyatayA kaalikvishessnntyaasaadhytaayaaNnaavyaaptiritibhaavH| adravyAtiriktadravyAtmakakAlamAtravRttidharmetyantaM vizeSapadasyamahAkAlIyatvarUpavizeSatAraparyagrAhakAmatinavaiyarthyasambhavAniya "Aho Shrutgyanam" Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 siddhAntalakSaNataravAlokA / dibrUyA ttadApyAha svarUpasambandheneti / pUrvapakSasyaiveti, smbndhdhmmikobhyaabhaavghttitklpsyaivetyrthH| svarasatAti, mahAkalatvAvacchinnaviSayakatvenAnuvyavasIyamA mtyetyrthH| paTadhvaMsaviziSTaiti, idAnIMpaTadhvaMsaitipratIte stattatkriyAvi ziSTamahAkAle'dhikaraNabAvagAhinyAvizeSaNe'dhikaraNatvAnavagA. hitvaityAdiH / eka vyaktimAtravRttisAdhya ke'pyavyAptiMgrAhayitumAha ubhayatveneti, yatu mahAnasIyatvasyamahAnasavRttitvarUpatayA tadacchinnaprati. yogitAyAM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAnavacchinna.vacchedakasvAnirUpitatvaviraheNa lakSaNAghaTakatvAdAha vahnighaTobhayatveneti, nacobhayatvamapiparyAptisambandhenaivAvacchedaka mititadavacchinnAbhAvo. nalakSaNaghaTakAtivAcyaM dharmatrayasyAvacchedakatvasthale samavAyenobhayatvasyAvacchedakatvepi kSatyabhAvAditi tattuccha mahAnasasaMyoga. vishissttvhnybhaavsyaapimhaansiiyvhnybhaavtventddhaarnnaaditi| yatrasamavAyenaghaTatvAdiviziSTasyeti idaJcakimapivyApaka sthAdityatra kiMzabdasya samavAyAdisambandhenadharmaviziSTArthatAmabhyupetya tenasvarUpasambandhenakizcirdiziSTasAdhyakasthale'vyAptyabhA. cepinksstiH|| svarUpasamavAyAbhyAmevatathAtvAditi; athamahAkAlAnyAvAtIzaghaTatvAvacchinnanirUpakatAyAapi sAdhyatAvacchedakatAghaTakasamavAyasambandhAvacchinnaghaTatvaniSThAvacchedakatAkatayAkathantadvAraNamitice datrakoce vahnitvaniSThAvacchedakatAnirUpitAsatI mahAnasIyatva: niSThAvacchedakatAkanirUpakatAyA bayabhAvapratiyogitAvacchedakAkA cchinnatayA tadvAraNAya sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnA svaniSThAvacchedakatAnirUpitAsatI pratiyogitAvacchedakatAsamAnA dhikaraNAdheyatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitA yA vaccheda. katA tadbhinanirUpakatvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatAnirUpi. tatvena bhedaH pratiyogitAnirUpitanirUpakatvaniSThAvacchedakatAyA 3. pAdeyatayA mahAkAlAnyatvaniSThAvacchedakatAyA adhikAvacchedaka. svena' tAhazanirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedasya lkssnnaaghttktvaat| "Aho Shrutgyanam" Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / navanirUpakatAtvaniSThAvacchedakatAbhinnAvacchedakatApratiyogitAvacche dakatAghaTakasambandhAvacchinnatvaniSThAvacchedakatA nirUpitAvacche raka tAbhinnatvenApyupAdeyA tathAcamahAkAlAnyatvaniSThAvacchedakatAni SThAvacchedakatAyAuktabhevatvaviraheNamahAkAlAnyatvAvaziSTaghaTatvAvacchinnanirUpaka nAkAdhikaraNattAvadbhedasyalakSaNaghaTakatvasambhavaH yahA sAdhyatAvacchedakatA ghaTaka sambandhAvacchinnatvaniSThAvacchedakatAnirUpittAvacchedakatAnirUpitatvaM svAtantryeNavanirUpakatvaniSThAvacchedakatAvizeSaNatvenopadeya natu pratiyogitAvacchedakatAniSTha vacchedakatAyAM bhedapratiyogitvenopAttAyA mitimahAkAlAnyatva kiziSTaghaTatvAvacchinnanirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedasya lakSaNaghaTakatvasambhavaiti vAcyam / kAlikena rUpatvaviziSTasAdhyakapRthivItve viSayitayA rUpatvaviziSTAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnanirUpakatAyAH kAlikasambandhAvacchinna rUpatvaniSThAvacchedakatA nirUpitaviSayitvasambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitAyA hetvadhikaraNavRttyuktabhedapratiyogitAvacchedakatvenAvyApteH / atha pratiyogitAvacchedakatA svAvacchinnapayryAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttinirUpakatAyAM 165 manyathA dhyatAvacchedakatAviziSTAnyasAdhyatAvacchedaka niSThAvacchedakatvAnirUpitatvaM vizeSaNambAcya ghaTAnyatvaviziSTavAcyatvasAdhyakadravyatve sAdhyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnanirUpakatAtvasya sAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnavAcyatvatvaniSThAvacchedakatAnirUpita svarUpasambandhAvacchinna ghaTAnyatvaniSThAvacchedakatA nirUpitani rUpakatAyAmapisatvena tAdRzanirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedasya he tvadhikaraNe satvAyogAdativyApsyApatteH / naceoktarUpavRttitvaniSThAva cchedakatAnirUpitAsatI sAdhyatAvacchedakatA ghaTakasambandhAvacchi jJAvacchedakatA katvaniSThAvacchedakatAnirUpittanirUpakatvaniSThAvaccheda cchedakatvAnirUpitapratiyogitAkatvenaiva "" katAbhinnAvacchedakatvAnirUpitAdhikaraNatvaniSThAvacchedakatAbhinnAva tathAcoktarUpavRttisAmAnAdhikaraNyasambandhAvAcchaznaghaTabhadeniSThASa tAnirUpitanirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedasyApyuktabhedatvAvacchinna bheda " Aho Shrutgyanam" sA upAdeyaH t cchedakatAnirUpita svarUpasambandhAvacchinnavAcyatyatvaniSThAvacchedaka tayAtvadhikaraNavRttitvAznAtivyAptiriti vAkatham / svarUpeNaghara Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / . bhedaviziSTatSesati sAmAnAdhikaraNyasambandhanAcyatvatvavikSita sAdhyakadravyetvesaddhetau sAdhyAbhAvapratiyogitAvacchedakagata rUpa ttisAmAnAdhikaraNyasambandhAvacchinnaghaTabhedaniSThAvacchedakatAniSi sasvarUpasambandhAvacchinnavAcyatvatvaniSThAvacchedakatAkanirUpakatA-: kAdhikaraNatAvadbhedasyahetvadhikaraNesatvenAvyAptyApatteH / pavaza kAlikenarUpatvaviziSTasAdhyakasaddhetau kAlikasambandhAvacchinnarUpa saSaniSThAvacchedakatAnirUpitaviSayitvasambandhAvacchinnarUpatvaniSThAvabacchedakatAnirUpitanirUpakatAyAH sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyaviSayitvalambandhAdhacchinnAvacchedakatAnirUpitatvenAtAdRzatayA'vyA. tidhiraheNa sAdhyatAvacchedakatAghaTakasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchiaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvaMnirUpakatAvacchedakatAyAzirUpakatAyAmbA namivezyam tathAca ghaTavAn mahAkAlatvAdityatranAbyAkSisambhavaH / yatu samavAyenabahitvaviziSTatvesati kAlikenavahitvaviziSTasya prakAritayA sAdhyatAyAM samavAyena bahnitvaviziraviSayakakSAnatve vyabhicAriNi samavAyasambandhAvacchinnavahnitvami. chAvacchedakatAkamirUpakatvamAdAyAtivyAptivAraNAyo ktarUpavRtti tvamevAvazyannivezanIyameva natu bhedapratiyogyavacchedakatAyAM vizeSa. gatvena prAgukaM sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinnatvaniSThAva. cchedakatAnirUpitaspapIti tala uktAtivyAptidhAraNAyatAzarUpAvacchimAnuyogitAkapAptikAvacchedakatAkasaMsargatAkatvamAtrasthopA devasvA nacakAlikasambandhAvacchinnAvacchedakatAkasamavAyasamba. dhAvacchinnAvacchedakatAkanirUpakatAvacchedakatAyAapinoktasaMsarga: tAkatvasambhava iti vAcyaM tAzarUpavRttitvasyAdhacchadakatAyomeka. vizeSaNatvAt vRttitvazca svanirUpitasaMsargatAvacchedakatApratiyogikaparyApsyanuyogitAvacchedakatvasambandhaneti cenna sAdhyatAvacchedakatAviziSTAnyAvacchedakatvAnirUpitatvasya nirUpakatvavizeSaNatvA. nanusandhAmenaiva samavAyenaghaTatvaviziSTasAdhyakamahAkAlatve'vyA. sthabhidhAnAt tathAsati samavAyenavahnitvaviziSTasya prakArita. yA sAdhyatAyAM samavAyenavatitvaviziSTatvesati kAliM. kenavanhitvaviziSTaviSayakazAnatvahetau sAdhyAbhAvapratiyogitAacchehakAvacchinnanirUpakatAtvasya kAlikasambandhAvacchika "Aho Shrutgyanam" Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / / 167 samavAyasambandhAvacchinnavAhitvaniSThAvacchadakatAkanirUpakatAyAmapi. satvenA tivyAptevAraNAya sAdhyAtAvacchadakatAkasaMsargatAva-. uchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchadakarUpavRttitvasthavivakSaNatyitvAt vRttitvazca vyAsajyavRttyavacchedakatApakSe svaH nirUpitasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedaka. tvasambandhAvacchinnamavacchedakatvaniSTha mitarathA svAvacchedakatAgha. TakasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasamba ndhAvacchinna nirUpakatvaniSThamevabodhyam / ya samavAyenavAhitvadhiziSTasAdhyake tattadvayanuyogikasamavAyena vatitvAvaziSTaviSayakajJAnatvahetau tadvayanuyogikasamavAyanavahnitvaviziSTanirUpakatvamAdAyAtivyAptivAraNAya rUpavRttitvanivezanIyamiti tanna etatkalpevizeSarUpeNasaMsargatvAsvakiArA danyathA vahnitvapratiyogikasamavAyenavahnitvaviziSTasAdhyakasaddheto pratiyogivyadhikaraNAbhAvAprasikhe ravyApsyApatteH / nacaivaM ghaTAnyatvaviziSTavAcyatvasAdhyakeprAguktAtivyAptaH kAgatiritivAcya pratiyogitAviziSTanirUpakatvasyaivapratiyogitAvacchedakagatarUpavRttitvamvihAyavivakSitatvAt vaiziSTayana svanirUpitAvacchedakasAviziSTAnyAvacchedakatvAnarUpitatva svatitvobhayasambandhana vRttitvA svanirUpitAvacchedakatAviziSTAnyAdhacchedakatvAnirUpitatvobhayasambandhana caiziSTayacobhayatra svavRtti. svavikalacatuSTayasambandhena tatracakAlikenarUpatvaviziSTasAdhyake vi. bayitayArUpatvaviziSTatvasati kAlikenarUpatvaviziSTAbhAvamAdAyAvyA tivAraNAya sAdhyatAvacchedakatAghaTakasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchi. aparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvambivakSaNIyam / etena ma. hAkAlAnyatvaviziSTaghaTatvAvacchinnanirUpakatAyAM samavAyenavahityaviziSTasya viSayitayAsAdhyatAyAMsaddhatau tadvavacanuyogikasamavAyenavahnitvaviziSTAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya vivakSitasyarUpavRtti tvasyasampattaye svanirUpitasAdhyatAvacchadakatAghaTakasambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitasaMsargatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakatvasambandhenavatadvAcyaM nirUpakatAvacchedakatAyAmevavAtadvizeSaNam / ghaTakaJcalAdhyatAvacchadakatAghaTakasambandhAvachimatvannapAptigarbhamitinirasta muktadoSatAvasthyAt vizeSarUpe. "Aho Shrutgyanam" Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAloka / r NasaMsargatvAnabhyupagamAt / vyAsajyavRtyavacchedekatvapakSe mahAkAlAmyatvaghaTatvobhayavRtye kAvacchedakatAyAH sambandhadvayAvacchinatayA nirUpakatve rUpavRttitvAsambhavAzca sAdhyatAnirUpitAvacchedakatAvizi. STAnyAvacchedakatvAnirUpitatvasyaivavizeSaNatveca kAlikenaghaTatvavi ziSTasAdhyaka mahAkAlatve'vyAsibadhyA tatratAdRzapratiyogitAvacchedakAvacchinnanirUpakatAtvasya kAlikasambandhAvacchinnamahAkAlA'nyatvaniSThAvacchedakatA nirUpitakAlikasambandhAvacchinnapaTatvaniSThAvacchedakatA nirUpita nirUpakatve'pisatvena tAdRzanirUpakatAkAdhikaraNatAvadbhedasya hetvadhikaraNevirahAditi // idantucintanayim mahAkAlAnyatvaviziSTaghaTAbhAvasya lakSaNaghaTakatva saMpatyarthametra pratiyogitAvacchedakAvacchinatvaM pratiyogitAvacchedakatA ghaTakasambandhenavAcyaM pratiyogitAvacchedakatAyAH pAribhASikasAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvacchinatvaMca nivezanIyaM nacasAdhyatAvacchedakatA ghaTakasasbandhAvacchinnatva mapAribhASikaM nirUpakatAvacchedakatAyAmevanivezanIyaM lAghavAditivAcyaM phalamukhagauravasyAdoSatvAt vizeSarUpeNasaMsarga:vAsvIkAre pAribhASikatAne gheze prayojanAbhAvAcca vAnupadamevAviziSTasAdhya ke'pikAloghaTavAn mahAkAlatvAdityatrAvyAptivAraNArthameva gurubhUtasya pratiyogitAvacchedakaviziSTAdhikarapaNatvasya pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTakatayA nivezanaMvakSyati naca sAdhyatAvacchedakatA ghaTakasambandhena pratiyogitAvacchedakAvacchinnatvaghaTita. - kalpAbhiprAyeNaivAvyAptyanudhAvanamitivAcyaM tathApipratiyogitAvacchedakatA ghaTakasambandhenapratiyogitAvacchedakAvacchinnatvavivakSayA'vyAptivAraNa sambhaveprayAsAntarasya sandarbhavirodhAskanditatvApaterityalam // atapa viziSTanirUpitasamavAyAnabhyupagamAditi, tAdRzapratiyogitAva cchedakatAghaTakatayetyAdiH tathAcamahAkAlAnyatvaviziSTapaTAdyabhAvapratiyogitAvacchedakaMyadi sAmAnAdhikaraNya ghaTita sAmAnAdhikaraNyasambandhena mahAkAlAnyatvaviziSTapaTatvasyA tsyAdeva samavAyaH pratiyogitAvacchedakatAghaTakaH sacaviziSTanirUpitaeva viziSTasyapratiyo gitAvacchedakatvAt saMsargatAcatasya viziSTa nirUpitasamavAyatvena samavAyatvamAtreNavetyanyadetat parantu viziSTasya pratiyogitAvacche 168 " Aho Shrutgyanam" Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / ikatvamevanasvIkriyate gauravAt tadanupasthitAkpyabhAyamasyA zazca / tathAsatinakevalassamavAyaH pratiyogitAmacchebAkatAba kA svarUpasyasamavAyasyaca tathAtvAdityAzayaH / javastu vizi syapratiyogitAvacchedakatve tanirUpita samavAyaevapratiyogitA bakatAghaTakassaMsarga ssacanasvIkriyate itimahAkAlAnyatvaviziSTa. pravatvavadabhAvamAdAyanaprasiddhi sambhavarativadanti tatra siddhAntabhUto bhayAbhAvaghaTitakalpeviziSTapratiyogikasamavAyAbhyupagamasyapratIyamA matvAt tAdRzAbhAvapadenamahAkAlAnyatvaviziSTapaTatvavAdabhAvasyaSi prakSitatva ataityasyAnanvayApatezca anabhyupagamAdityasyaivaprasiddhisambhave hetutvasambhavA tpUrvavyAkhyAne'nabhyudagamAdityantastha svara pasamavAyAbhyAmeve tyatratutvA dataityasyopasaMhArArthatvA mAsaMgatiriti / 0 // .. gauravasyAkiJcitkaratvAditi, nacAviziSTasAdhyake pratiyogitAvacchedakAvacchiSavaiyadhikaraNyapraveze ghaTavRttitvopalakSitasattA. sAdhyakasaddhetau viziSTAbhAvamAdAyAvyAptirdoSaitivAcyaM pRthivI samavetatvAsamaniyatasyApItyAdyavacchedakatvaniruktigranthavyAkhyAnA. ghasareprasaMgAttadvAraNasyavakSyamANatvAditi // 0 // 0 // saMyogasAmAnyasyacetIti, naca satvAdhikaraNanityaguNesaMyoga. syavRttiniyAmakenasambandhenasatvAyogAt kathamativyAptiritivAcya mekArthasamavAyenatatrApisatvA dekArthasamavAyasyavRttiniyAmakatAyA prAgevAGgIkRtatvAt / yattu nityAnyatvaviziSTasatva AdipadamAhoti. vyAptautAtparyAttatrakAlikenasarvatraivahatvadhikaraNesaMyogasyasatvAditi tantra tathAsati jJAnasAdhyake'pitathAtivyAptassaMbhavena tatparityAgasthAnaucityAt yadicAvyApyavRttisAdhya keSu saMyogasAdhyakasyaprasi. khatvena tatrAtivyAptemsaMbhavinyA anupAdAnenyUnatAsyAdititadukta. rItirvibhAvyate tadaitasyaivAvataraNatvenapratipAdayitumucitatvAditi // khaNDanAditi, dvitvAvacchinnapratiyogitvasyavyAsajyavRttisvAche tyapidraSTavyam nacapUrvaviziSTasAdhyakasthalAtivyAptiparibhavamanasini. dhAyaviziSTasAdhyakasthalottaramubhayasAdhyakasthalotkIrtana midAnIntaviparItamitisaMdarbhavirodhaitivAcyaM ziSyabuddhivaizadyAyamatabhedenatathAktaraduSTatvAditi yadbhATTAcAryeNadvanddhasthale'lpAcaH pUrva nipA. 22 "Aho Shrutgyanam" Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / myAyyatvamasvaraso'bhimatastarkAlaGkArasyeti saniyamenobhayasAdhyakasthalAtivyAptau prAdhAnya satye 'pyuttarAbhidhAna. syAzakyatvAdupekSaNamityuktam tatsaMdarbha sauSThavAtilobhAditivedita. vyam tatrAsamAsena saMdarbhazuddhyarthamubhaya sAdhyakasthalasyapazcAdukterevadhyeyam // 0 // viziSTadharmmAvacchinnAdheyatvasyAtiriktitve'ti, tathA ca vi. ziSTasatvasatvayoranatiriktatvena guNanirUpitAdheyatvasya sattAtvAvacchedenatatrasatve'pi guNanirUpitAdheyatvasya viziSTasattAtvAva cchinnAdheyatvAtiriktatayA navacchedakaviziSTasattAsvAvacchedena dabhAvastatravartatapatra tayoratiktatve mAnaJca satvaM guNavRttinaviziSTa. satvamitipratItiriti pratiyogitAvaccheda kI bhUtadharmmAvacchedena svapratiyogitvasamAnAdhikaraNAbhAvApratiyogiyatkiMciddhetvadhika 170 ta raNanirUpitavRttitvAbhAva Rtva rUpAnupadokta pratiyogivaiyedhikaraNyaparya navAgranthAsaGgatirityAza basitArthaghAMTatalakSaNenAtivyAptisaMbhavo yaH / nacapratiyogitAvacchedakAvacchedenetyanuktau sattAvAn jAterityatraviziSTasattAtvAvacchedana saptAbhAvapratiyogini guNavRttitvAbhAvasatvena tasyalakSaNa ghaTakatvAvyAptisambhavetatparityAgonocitaiti vA cyam, svapratiyogivRttitvasyaniravacchinnavizeSaNatayAvivakSAyAM bhedagarbhabyApakatApAAdare'vyApti phalAbhAvena vyApakatvAsaMbhavAt parihArAya vRttibhinnatvara vasyaiva vi vyApyatayAvivakSitatvAditi / kecetuki ziSTabhramavicchinnAdhayatvasyAtiriktatvoktyA svapratiyogitAvaccheda kAvacchridmavRttitvasAmAnye hetvadhikaraNayatkicidvyaktinirUpitatvA. bhAvasya lakSaNa ghaTakatvamabhimatamitivadanti, tadasada jAtyA disAka kAtivyApteirvakSyamANAyA alagnakatvApatteH / yantu yatkiJciddhatvadhiH karaNanirUpitavRttitva sAmAnyaM svapratiyogitAvacchedakAnavacchinna miti tadyathAzrutAnanuguNaM tatrasAmAnyapadasya pratiyoginAsambandhAvyAkhyAnetu ramaNIyameveti // * // viziSTanirUpiteti, 'viziSTadhamrmmAvacchinnetyarthaH, guNeviziSTasatvazvetipratIteH guNe'samavAyitva bhramakAlotpannAyAH viziSTasatvA bhAvaviSayakatvAvazyakatve bhramavigamadazAyAmapi tadabhAvaviSayakatva syaivayuktatvA dviziSTasatvanna guNavRttItyatrApihi viziesantAtvAvacche denaguNaH narUpitavRttitvAbhAvasyAviSayatvA dvizeSya vRttitve viziSTaza "Aho Shrutgyanam" Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatattvAlokaH / ttitvasya guNavRttitve'sambhavAd guNavRttitvannaviziSTasattvAvRttItipra. tyayavirahA nacakapisaMyogovRkSAvRttiritipratyayAdharade'pi pratiyo. gyanavacchedakadezAvacchedenayathAtadabhAva stathAprakRte'pyAstvati. vAcyam viziSTasattAtvasyAnyUnAnatipralaktatayA sattAtvavadavacchedakatvenAnavacchedakatvavirahA nacaviziSTa satvanaguNavRttItyasyakAgatiriti vAcya masvIkArasyaivaganitvA naarthAtyantAbhAvasthaguNavRttinAsahAbhedAnvayamya vA vyutpattivaiciyeNAGgIkArAta pratyakSAdAvaniyantritaviSayatAke svatarAmeva sambhavAta / __ samavAyena ko'ginajAtivRttiritipratItyanurodhenoktaviSayakatva. rItaraGgIkaraNIyatvAt / viziSTrasatvaMyadiguNavRttisyAd guNavRtisatvaminnaM syAditi satvAbhedenaguNavRttitvasyaivapratyutasiddhe viziSTasattAvAnajAterityatrAtivyAptiritibhAvaH vizeSyavRttarviziH dhAnuyogikAbhAvamanabhyupetyaviziSTadharmAvacchinnAdheyatvasyAtidi. ktatvamabhyupetyaco pratIterviziSTasatAtvAnavacchinnaguNavRttitvavi. SayakatvenopapatividhAya viziSThasyAnatiriktatvAditigrantho ya. hAcAyaNaRjumArgaNavyAkhyAta stadanenavizaSyavRtterviziSTAnuyogikAbhAvAnabhyupagamasyAyuktikasyAGgIkArAnahatvamAlovAcya tAlaMkAreNatatparityakta ntatrayuktyanusaraNe viziSTadhamavicchinnAdhe. yatvasyAnatiriktatAyAmevaparyavasAnamitigRhANa // 0 // __ atirikatvopagamAti, / idamupalaNa manatiriktatve'pi tvadhi. karaNayatkiJcidvyaktiniSTAdhikaraNatvasAmAnyaubhayAbhAvavivakSAyAdoSAmAvaiti / athayatkiJciddhavadhikaraNanirUpitasAmAnyaityevo. cyatAmalaMvRttitAtvanivezanenaticena saMyogenaghaTasAdhyakasaMyogasa. mbandhAvacchinnaghaTAbhAvatvahetukavyabhicAriNyativyApte ghaMTAbhAva. nirUpitapratiyogitve ghaTAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnatva saM. yogasambandhAvacchinnatvayossatvA nacAvacchinnatvasyAvilakSaNatyena vRttitAniSThasyaivapravezyatayApratiyogitvetadabhAvokSatapavetivAcyaM pra. tiyogitvAdheyatvAdeH pratiyogyAdheyasvarUpatve 'vacchedakarUpatvevA. ghaTatvAvacchinnapratiyogitvAdheyatvayoraikyenA dheyatAniSThayorapitayo. na bhAvaH pratiyogitvaityativyApte rAdheyatAtvopAdAnecA dheyatAtvAvacchinnanirUpyatAyAevaniviSTatvena pratiyogitvetadvirahAnAtivyA. "Aho Shrutgyanam" Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tiriti // 0 // nanu vRttyaniyAmakasambandhenasAdhyatAyAMsaddhetau hetvadhikaraNani. kapitavRttitvasAmAnye sAdhyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvabicchanna. stha sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvayorabhAvasatyenAvyApreta. kalpesambhavitayA sadupekSAyAni:jatvApatti yadicasambandhi. tvanivezyate tadApratiyogitAvacchedakAvacchinnayatkizciddhatvadhikaraNanirUpitasambandhitvasAmAnye sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnasvAbhAvasyaivAstulakSaNatvamiti cenna vibhinnakAlInayoH svavRttidhAcyatvAdAnAmapisambandhatvAbhAve tadughaTavAntakriyAvAdityatrA. tivyApteH teSAMtatsambandhatve tvetasyalakSaNAntaratvamevAyaseyamiti // * nacobhayAbhAvamupekSyaviziSTAbhAvavacanamevocitamitivAcyaM vya. dhikaraNasambandhenaMvyApakatvApate rubhayorekatrAdheyatvaviraheNa vaizirAdhAsambhavena sAdhyAbhAvabhyalakSaNAghaTakatvAt vahIyasaMyogenasA. pyatAyAM pratiyogitAvacchekAvacchinnatva sAdhyatAvacchedakasambandhAcacchinnasvayorekatrAdheyatveviraheNa vaiziSTayAprasidhyAbhAvAprasiddharavyA. teriti // 0 // aprasadhyatAvacchedakasamvandhAvacchinnavRttitvasAmAnye hetvadhika raNayatkiciyaktinirUpitatva yAdazAbhAvapratiyogitAvacchedakAva. cchinnatyobhayAbhAvasya yAdRzAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinna. nirUpakatvasAmAnya hetvadhikaraNayatkiciniSThasambandhitAnirUpitatva sAdhyatAvacchedakasaMmbandhAdhacchinnatvobhayAbhAvasyaca lakSaNAntaratvaM bodhyam // 0 // evaMhetvadhikaraNayatkicibhyaktinirUpitatitvanirUpitavRttitAna.. dhandakatvaM yAdRzapratiyogitAvacchekAvacchinnatvasAdhyatAvaccheda. kasambandhAvachinnatvobhayatve lkssnnaantrghttktyaavgntvymiti||0|| navyAstu sAdhyatAvacchedakasamvandhenetyAdi, anahetvadhikaraNatvavyApakAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakadhamAdhacchinnapratiyogitAbhi natvena pratiyogitAnidhezaHparyavasitaH svAvacchedakadhamrmAvacchinnAdhiH karaNatAvasvasambandhena hetvadhikaraNatvavyApakapratiyogitAbhinnatyaH nayA saMyogAdisamvandhena rUpAdInAM pRthivItvavyApakatvavAraNAyaca tApratiyogitAnavacchedake sAdhyatAvacchedakasambadhAvacchinna "Aho Shrutgyanam" Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / sambandhitAvacchedakatvaM vizeSaNaMvAcyaM yadyapi hetvadhikaraNatvasamAnAdhikaraNAvacchedakatAnirUpitavRttitAtvAvacchinnapratiyogitAkAbhAva 173 vAnnetipratItisiddha sAmAnyabhedavattvasya kAvacchinnAdhikaraNatve niveze nako'pidoSa tvavyApakatvanivezApekSayA naparyavasAne lAghavamitibAdhyam // nacaivamiti, evamityasya yathAzrutArthatyAgaityarthaH / samavAyena ghaTAdyabhAvo'pipratiyogivyadhikaraNa iti, nacaita lakSaNasyAbhAvAghaTitateyadamasaMgata mitivAcya metasyodakSaratvavAraNAya svapratiyogitAvacchedakasambandhena yatpratiyogitAvacchedakAva yAdRzapratiyogitAvacchedastathApihetvadhikaraNa cchinnAdhikaraNaMhetvadhikaraNaM tatpratiyogitAvacchedakasambandhAnya sAdhyatAvacchedakasambandhena tatpratiyogitAvacchedakasAdhyatAvacchedakAvacchinnasAmAnAdhikaraNye tAtparyasyavAcyatayA pratiyogivyadhikaraNAbhAvaghaTitatvenAsaGgatyabhAvAt pratiyogivaiyadhikaraNyakoTau pra tiyogitAvacchedakatvenasAdhyatAvacchedakasyAnupAdAnatvena pratiyogivyadhikaraNAbhAvatvasya paTAdyabhAvesambhavena ghaTAbhAvo'pItyahayanAsaGgatiH yatpadantatpadaJcAbhAvaparaMbodhyam yatpratiyogitvapravezasyavaiyarthyAMtunAzaMkanIyam yathAzrute'piyaddharmAvacchinnAnadhikaraNaM hesva "Aho Shrutgyanam" dhikaraNaM tadbhinnatvasyalakSaNatvasambhave dharmmasyAbhAvapratiyogitAvacchedakatvenopAdAne vaiyarthyazaGkAyAdurnivArasvAt / anugamastvabhAvaviziSTA. bhAvavadanyasAdhyatAvacchedakasambandhadhammavichinnanirUpakatAkAdhikaraNatAvadvRttitvanivezana vaiziSTayaJca svatAdatsya svapratiyogitAva cchedakAvacchinnatva pratiyogitAvacchedakasambandhAvacchinnatvobhayasasvandhena svaviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatAvadanyahetvadhikaraNavRttitvobhayasambandhenA bhAvavattAca svapratiyogitAvacchedaka sambandhAvacchinnatva svapratiyogitAvacchedakadharmAvacchinnatvobhayasambandhena / ya tasvarUpa dvAsambandhavadanyasAdhyatAvacchedakasambandhena sAdhyatAvacchedakAvacchinnasAmAnAdhikaraNyamanugatambyAptiH tmya svavRttyabhAvIyasAdhyatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAvacchedakatvobhayasambandhana svavRttitvaJca hetvadhikaraNavRttibhedapratiyogitAva cchedakatAvacchedakasvapratiyogitAvacchedakAvacchinnanirUpakatAvacchedakatvasambandhenaMti / kecittusampAtAyAtaMghaTAbhAvaH pratiyogivya sambandhavattAca svatAdA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatacAlokaH / dhikaraNaitivadanti / anyetvetallakSaNasyanalakSaNAntaratva mapitu prati* yogivyadhikaraNAbhAvaghaTitalakSaNasyaiva tAtparyyArthatvamitisucAyetu pra 174 tiyogitAvacchedakaghaTatvAvacchinnAnadhikaraNammahAkAlaitivaktavye ghaTAbhAvo'pipratiyogivyadhikaraNaityuktamitiprAhuH / paretughaTatvAva chinnAnadhikaraNammahAkAlaityevayuktaH sacapAThaHkvacitpustake'styapI tyAhuH // ghaTavRttitvaviziSTadravyatveti, ghaTapadantaddhaTapara ntenavizeSarUpeNa saMsargatvAbhyupagame'pinAvyAptyasambhavaH taddharavRttitvavaiziSTayamapi vizeSarUpeNasa saMrgatvAbhyupagamapava sArthakam || tAdAtmyasyasaMsa gatve sambandhitvapravezeca taddadhivRttitvaviziSTaprameyavAntadadhitvAdityatrAvyAptiH taddadhivRttitAca tAdAtmyasaMyogAdyanyatarasambandhA. vacchinnA sAdhyatApi tadanyatarerevavodhyA / idaJca tatsambandhAvacchinna vRttitvaviziSTasya tenaivasambandhenatatraiva satvannAnyenatAdAramyabhinnena nAnyatraca viSayitvAdInAntuna saMsargatvamitimatena te. namahAkAlAnuyogikakAlikAdinA viSayitvAdinAca sAdhyAnadhi karaNatvasya hetvadhikaraNeprasiddhimAdAya nAvyAptyasambhavaiti vastutovizeSarUpeNasaMsargatAmanabhyupetya viSayitvAdInAJcAsaMsarga 1 tAmaGgIkRtya paTatvAnyaprameyavAnghaTatvAdityAdAvevAvyAptirdAtumucite. tibodhyam // 0 // yadyapi svavRttitrAcyatvAdInAM saMsargatve saMyogAdinAvahnayAdisA dhyakasaddhetumAtre'bhAvAprasiddhyA'sambhavapavasambhavati tathApisAdhya * tAvacchadekatvopAdAne'pi svavRttivAcyatvAdisambandhenaMsAdhyakasasaddhetau doSasyaduruddharatayA teSAmidAnIM saMsargatvAnabhyupagamasyaivayuktatvA dasambhavamvihAya dhUmavAnvahnerityAdAvatiSyAtIti, nacasvavRttivAcyatvAdInAM saMsargasve'pi lakSya vyApyavRttisAdhyakatayA pratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitalakSaNAlakSyatvA nnadoSa itivAcyaM tathApiteSAM saMsargazvamanupagamyAtivyA tiruktetyuktessambhavAditi // itituphalitArthaiti, sAdhyatAghaTakasaMsargatAvacchedakatAtvAva "Aho Shrutgyanam" tatsambandhasAdhyakastha. cchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpaviziSThAvacchinna sAmAnye saM. sargatAvacchedakabhedamAtreNaiva saMsargatAbhede sAdhyatAghaTakasaMsarga. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tAviziSTasaMsargatAsAmAnyevetivivakSaNIya ntenaparvatIyasaMyogenavahassAdhyatAyAM dhUmevyabhicAriNi kAlikasaMyogobhayasambandhenadhUmasAdhyakavanhau cavyabhicAriNi sAdhyatAnirUpita saMsagrgatAvacchedakasaMyogatvAvacchinnatvasya mahAnasAnuyogika saMyogekAlike'picasa tvena vahnadyabhAvasyalakSaNAghaTakatvenanAtivyAptiH // prathamaM sAmAnyapadamiti, atrasAdhyatAvacchedakasambandhanirUpitavRtitAnavacchedakatvamevatAdRzobhayatvevivakSaNIya natutAdRzobhayAbhAve sAdhyatAvacchedakasambandhatvavyApakatva GgauravAdititucintyam // tathaivAvyAptirataiti, nacasarvatrAsambhavasambhave'vyAtidAnamanucitamitivAcyaM viziSTadhIniyAmakasyaiva saMsargatve saMyogasama vAyadezikakAlika dikkataviziSaNatAnAmeva saMsargatvaMna tatsamba ndhAvacchinnavRttitAviziSTasya taM naiva satvAbhyupagamenaca sattAvRttitvaviziSTaprameyatvasAdhyakasattAtve'vyAptyabhAvAt / satvAnuyogikatvasyasAdhyAbhAvapratiyogikatvasyaca svarUpamAtra evasatvena tanniSThata dubhayAbhAvasya svarUpevirahAt / kecittuvahidhUmobhayavAndhUmAdi tyatrAvyAptenaprasakti rubhayatvAvacchinnapratiyogikatvasya sambadhaniSThasyAprasiddhoretivadanti / vahnidhUmobhayasAdhyakasaddhe tAvavyAptyabhAvammanasinidhAyAha, na 175 dvetaunAvyAptiriti-saddhetutvarUpalakSyatAvacchedakasAmAnAdhikaraNye. lakSaNAsatvamatra nAvyAptipadArtha ssaddhetAvityasyAnanvayApatte rapitulakSaNA satva ntatrasaddhetAvityasyAvacchedakAvacchedenAnvayo sa* 'satibAdhake'vacchedakAvacchedenAnvayasyaivavyutpannatvAdityasambhavaparataivavoktagranthasyetyapikazcit // abhAvAntareti, tadvadAbhAvetyarthaH tadvadapratiyogikatva tadUrghaTAnu yogikatvayostAdAtmyasambandhe satvena viziSTaprasiddheritibhAvaH // 0 // kAlika tAdAtmyAnyatarasambandhenasAdhyatAsthale syAprasiddhiriti / sAmAnyAbhAvamapahAyeti, prakRtAvyAptivAraNAsaMmbhavaH syAditi // nacamahAkAlAbhAvamAdAyaivAvyAptivAraNaMsambhavati mahAkAlapratiyogikatva mahAkAlAnu yogikatvobhayostAdAtmyesatvena tayorvaiziSTyaprasiddheritivAcyaM "Aho Shrutgyanam" 'bhAvasyatAdRza nanUbhayAbhAvApekSayAyadiviziSTAbhA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 siddhAntalakSaNatazvAlokaH / tiyogikatvasyAvacchedakatve belAghavasyA tsyAdapitasyopAdeyatvaM mavyAptyAheyatvaJca tadevanA sti sAmAnAdhikaNyAtmakagurusambandhasyAvacchedakatAghaTakatvA sma nAdhikAvacchedakatvasya dvitvevirahAna ceticenna adravye dvitvasyApekSA buddhivizeSaviSayatvarUpatayA tasyA* vacchedakatve vahuSva vacchedakatvaprasaGgena gauravA davacchedakatvavAdduH lye saMsargatAyAapivAhulyena sAmAnAdhikaraNyatvAvacchinaikagurusaMsargatApravezasya gaurava sampAdakatvAditi // dvitvasyapratiyogitAvacchedakatayA' pravezenalAghavamanusRtyAzaGkate naceti, nacAbhAvalAghavamanusRtyoktamitivAcyaM siddhAntevyApakasva. pUrvapakSevyApakatArUpAbhAvasya pratiyogitAvacchedakaH koTau tAdRzapratiyogikatvatvasya pravezena sAmyAditi // rUpAbhAvasya dhUmavAnva nherityAdAvativyAptiriti, - nanu kAlika saMyogAbhyAM ghaTasya tAdAtmyena ca mahAkAlasya sAdhyatAyAmmahAkAlatve gaganAdipratiyogi ke saMyoge tAdAtmyevA kAlikenamahAkAlavRttitvasattvenA bhAvAprasiddhyA'vyAptisambhave'ti vyAptyabhidhAnamanucitamiti cetsatya mativyApteSprakArAntareNAvAryatvamAlocyAbhidhAna mavyAptistu sAdhyatAvacchedakasambandhasya saMsargatAniyAmakoyassaMsargaH tadatirikta: sambandhAvacchinnatvasya sAdhyavanirUpitatvobhayAbhAvasya vRttitvaniSTha. sya vivakSayApivArayituM zakyata ityetadvizeSamAlocyatadanabhidhAnamitinasandarbhavirodhaH / yadvAtivyAptessAdhyatAvacchedakAvacchinnaprati yogika sAdhyatAvacchedakasambandhadhammiko bhayAbhAvaghaTitakalpe'pi sambhavo'vyAptestunetyetadvizeSamAlocyAtivyAptyabhidhAne na sandarbha virodha iti / 5 saMsargatAniyAmakaiti // sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnapra. kAratAnirUpitavizeSyatAsamvandhAvacchinnapramAtvAvacchinnakAryatAnirUpitasAdhyatAvacchedakasambandhaniSThakAraNatAvacchedakaityarthaH / yadvA sAdhyatAvacchedakasambandhaniSTha saMsargatAprayojakavRttitAvacchedakaitya.. rthaH sacasamavAyassvarUpazcetibodhyama // nanuparvatAnuyogikasvarUpAbhAvasya svarUpeNa sAdhyAtAyAM parvatatve sAdhyatAvacchedakasambandhasAmAnyAntargate parvatAnuyogika sambandhatvavatisvarUpesAdhyAbhAvAtmakatvena tatpratiyogitAvacchedakAbhUtadharmmAva "Aho Shrutgyanam" Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / cchinnapratiyogitAmirUpaketadubhayasyaivasatvena sAdhyAbhASasyalakSaNA. ghaTakkatayA 'bhAvAntaramAdAyAtinyAptiH evaMpratiyogitAyA pratiyogiH svarupatve saMyogenavahnisAdhyake saMyogAbhAvatvevyabhicAriNi vahnipra. tiyogikasambandhatvavAtasayoge saMyogAbhAvaniSThAnuyogitAnirUpitatvasya satvenAbhAvAntaramAdAyAtivyApti ranuyogitAyAanuyogisvarUpatve saMyogenavahnisAdhyakasaMyoganirUpitAdhayatAsve'pivyAbhicAriNyatiSyApti rataAhaniruktapratiyogikasamvandhatvahatvadhikaraNaya. skizcidhyaktyanuyogikasambandhatvobhayeti / - yatraikasaMyogavyaktyeti, / ytroprydhobhaassensNyuktaughttpttaadhupry| dhobhAvavinimayenAnyonyamAdhArAdheyabhAvambhajete tatrobhayatraiSobhayoviziSTabuddhapramANikatayA tasyaikasthApisaMyogasyobhayAnuyogikatvamubhayapratiyogikatvaJcAGgIkaraNIyamiti tayorekasyasaMyogenasAdhya. tve tadubhayAnyataratvavyabhicAriNyativyAptiratrabodhyA na sUparyadhobhA. yaviraheNasaMyuktAGgalyAdhubhayaghaTakaikasAdhyakatadubhayAnyatarasva tAha. zasaMyoge pratigitvAnuyogitvanirUpakatvAvarahA dAdhArAdheyabhAbastha. lapavatattvasyabhaTTAcAryAdibhiSpradarzitatvAditibhAvaH // atrayadyapisaM. yogenasvasyasvasminviziSTayanutpatyA svaniSThapratiyogitva svanichAnuyogitvayoHnirUpayanirUpakabhAvAsaMbhavAtsAdhyatAvacchedakasaMsarga tAvacchedakadharmAvacchinnasaMsargatAkAnuyogitvena yArazAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkatvahetvadhikaraNayatkiJcidyaktiniSThatvobhayAbhAvavivakSaNe saMsargasyaikye'pi saMsargatAyAnirUpakabhedenAbhanatve saMsargatAdhammikobhayAbhAvavivakSaNevAnAtivyApti stathApyataevetyAdigranthAsaMgate ssAvivakSAnAhatA / ataevA nupadamevA. dhikaraNatAdhAmakobhayAbhAvaAzaya paritvaktaH / yadicasamavAyasambandhasAdhyavakSyamANAtivyAptiyathAzrutAbhiprAyaNA taevetadasvarasAda bhayasAdhyakAtivyAptimbakSyatItiyadyucyate tadAvivakSaNIyameva tditi| . tAzasambandhenaghaTAdApyavRAttatayeti, idamatrAvadhyayam-ya. dhapinityajJAnAnuyogikaviSayitayAghaTAdeApyavRttitvamasti tathApiviSayitayAghaTAdeH prAguktapAribhASika vyApyavRpsitvannAstItibhavatyevapratiyogivaiyadhikaraNyaghaTitalakSaNalakSyatvamiti nacaivamavyAsaH kAgatiritivAcyaM svarUpasambandhanagaganAdevRttitvapakSe ghaTasAdhya 22 "Aho Shrutgyanam" Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 siddhAntalakSaNatatvAlokaH / kamahAkAlatvahetukAvyAptisamatvenedAnImiSTatvAta-vAraNIyatvetu svapratiyogitAvacchedakasambandhasAmAnye tAdRzobhayAbhAvavatvasya pratiyogitAyA mpAribhASikasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya ca vivakSaNayitvAt / tasya ca pratiyogitAviziSTapratiyogitAnabacche. dakasAdhyatAvacchakAvachinnasAmAnAdhikaraNyamparyavasitArthaH vaiziSTyaJca svatAdAtmya svAvacchedakasambandhatvavyApakAbhAvapratiyogitA. nirUpitaparamparAvacchedakatvobhayasambandhena, tathAcapAribhASikasA. dhyatAvacchedakasambandhAvacchinnatvavatsamavAyAdisambanghAvacchinnapaTasthAvacchinnapratiyogitaiva pratiyogitAviziSTAbhavatIti kAvyApti. zaMkApIti, evaMyathAzrutArthaparityAgena sAdhyatAvacchedakAvacchimapra. tiyogikasAdhyatAvacchedakasambandhasAmAnye tAdRzobhayAbhAvavatvasyA vakSyamANatayA tatraitahopasyApinasambhavaiti / apravezAditi, nanupratiyogivaiyAdhikaraNyAghaTitalakSaNe sAdhya. tAvacchedakasambandhAvacchinnatvasya prtiyogitaavishessnntyoktsthle| tAzapratiyogitvAprasidhA'vyAptiriticenna pAribhASikasyatasyapra. vezyatvAt hetusamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAbhAvasya sAdhyatAbacchedakasambandhAvacnipratiyogitAvacchedakatvIyasvarUpasa. mbandhAvacchinnapratiyogitAkasya vivakSaNIyatvAdvA, svavRttivAcya svAdInAMsasaMgrgatve tenasambandhenasAdhyatAyAmatrA vyAptirduruddharaiveti bodhyam // .. prAcAMmateprakAritvAderiti, ayamAzayaH yasyacasambandhatvaM tena viziSTabuddhiravazyajanyate scmtvaarthiiyairbhilbhyte-ythaavhnimaan| parvatorUpavAnghaTaityAdi, nahivahnimajjJAna svahnimAnabhAvaityAdiprAmA. NikAnAmabhilApaiti viSayitvapratiyogitvAdiH saMsargo'pinAstI tijJAyate dRzyatecavahnijAnAmivahnirnAstItyAdyabhilApaH nacatenateSAM sambandhatvasiddhi ddhitIyAprathamayoH sambandhAbhilApakatvAbhAvAda jhAnAbhAvAdipratyakSAdikaJca viSayitvapratiyogitvAdikaM prakAratayaiva gRhAtIti // prAcAmityasvarasasUcanAya, sacaviSayitvapratiyogitvAdyanu palida ti dazAyAmapi viSayaviziSTajJAna pratiyogiviziSTAbhAvAdipratyAzI dhutpattanirvAhaH teSAMsaMsargatveca kAryakAraNabhAvAdilAghava manyA "Aho Shrutgyanam" Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / mahitvevara dharmAnavacchiznaprakAratA kajJAnatva maNitvamAtrAvacchinnapratiyo gitAkAbhAvatyAdinA kAraNatva itaradharmAnavacchinnatvasyAdhikasyapravemanauvaraM durvacatvaMca syAt saMsargatveca vilakSaNasyaivasaMsargatvAt, zu. mahitvaviziSTasya taninirUpitaviSayitaiva zuddhamaNitvaviziSTasyaca virUpitAnuyogitAtadavacchinnapratiyogitaivahi saMsargaH-uktazcaitat 179 biddhAntalakSaNavyAkhyAne bhaTTAcAryeNApIti // * // : yadyapi sAdhyatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkA bhAvatvAvacchinnanirUpitasAdhyavaniSThAdhikaraNatAbhinnahetumanniSThAdhikaraNatAkatvasya. mUlokasAmAnAdhikaraNyAntArthatAsvIkAre nakopidoSa stathApyetadasya sarvathA mUlAkSarAlabhyatvamAlocya vizeSarUpeNasaMsargatAmabhyupebApyAha atrabrUmaH sAdhyatAvacchedaka sambandhAvacchinnetyAdi, atralAdhyatAvacchedakAvacchinnatvaM paryAptaghaTita pratiyogitAvacchedakAvachinatvaJca pratiyogitAnirUpitAvacchedakatA viziSTAvaccheikatAnirUpitatvamAtraM vaiziSTayazca, prasidyacatuSTayeSuyasyayasyopAdeyatvaM tena saMbandhena evaMcamahAnasIyavAhumAnmahAnasIyavaddnyabhAvatvAdityatra vahanyabhAvamahAnasIyAbhAvau vahnimahAnasAyAbhAvaJcAdAyanA vyAptiH navAmahAnasIyavaGgnyabhAvamAdAyavahnimAndhUmAdityAdAvavyAptiH na ca gotvavAnkAlatvAdityatra sRSTikAlavRttitvaviziSTaghaTatvAdyabhAvasya lakSaNAghaTakatva saMbhavoyemapratiyogitAvacchedakAvacchi zratvaM paryAptisahitaM nivezyaMsyAditibodhyam / idamupalakSaNam pratiyogitAvacchedakasambandhenapratiyogivaiyadhikaraNyaM pratiyogitAvacche itivivakSAyAmapi evaMyAddazapratiyogitAvacchedakAvacchinnetyAdi, atrasamavAyina sAdhyAbhAvapratiyogi dakatvAbhAvazca sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnaprapratiyogitAvacchedakatvIya svarUpasambandhAvacchinnapratiyogitAka kAloghaTavAnmahAkAlatvAdityatranAvyAptiriti / ssaMyoganasAdhyatAyAMjAtimatvevyabhicAriNi tAvacchedakAvacchinnapratiyogikasamavAye sAdhyatAvacchedakatva hetva. dhikaraNIbhUtayatkiJcidvyaktyanuyogikatvobhayossatvenAtivyAptiHsthAditi sAdhyatAvacchedakasambandhatvetikathaMnokteti / nanvatrayathAzruto bhayAbhAvanivezApekSayA kiMlAghavamasti yenatAdRzapratiyogitAkathaMnoktetyuktamitice datrabrUmaH yadyapiprakRtasAdhyatAvacchedakasambandhavU. "Aho Shrutgyanam" Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / tibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvarUpavyApakatvApekSayA tiyogitAvacchedakAvacchinnapratiyogikasambandhavRttibhedapratiyogitAvacchedakatvAbhAvarUpavyApakatve yathAzrute gauravameva tathApiprakRtAnu. mitividheyatAnirUpita saMsargatAvacchedakAvacchinnavRttibhedapratiyogitAvacchedakatAtvasya saMyogavRttibhedapratiyogitAvacchedakatAsvApekSa yA gurutvena dravyAnuyogika saMyogenasAdhyatAsthale dravyAnuyogikasaMyogavRttibhedapratiyogitAvacchedakatAtvasyaca saMyogavRttibhedaprati. yogitAvacchedakatAtvApekSayA gurutvena tattadavacchinnAbhAvAprasiddhyA SvyAptervAraNAya tAdRzapratiyogitAvacchedakaMyadyattattadvaghaktibhedakUTapavayathAzrutalakSaNepravezyaH atracaprameyavAn bhAvatvAdityatra viSayitvA * dInAmasaMsargatva prameyAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnapratiyogi. 180 yAdRzapra kasambandhavRttibhedapratiyogitAvacchedakatAtvasya sambandhavRttibhedapra tiyogitAvacchedakatAtvApekSayAgurutvana ghaTAdyabhAvapratiyogitAca. cchedakAvacchinnapratiyogika sambandhavRtyabhAvapratiyogitAvacchedakatA tvasyaca ghaTatvAvacchinnapratiyogikasambandhavRtyabhAvapratiyogitAva: cchedakatAtvApekSayAgurutvena tadavacchinnAbhAvAprasikhA doSavAraNAya tAdRzAvacchedakabhedakUTaH pravezyaH tatrayathAzrutalakSaNe yAdRzapratiyo gitAvacchedakAvacchinnapratiyogikatvabhedasyapraviSTatvenagauravam ekaH mubhayAbhAvoyathAzrute yAdRzAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnapratiH yogikatvAvacchinnapratiyogitAko asAMsargikaviSayatAvizeSavya ktizvAvacchinnapratiyogitAka itisphuTameva yathAzrutalakSaNeyathAzrutaH pavatadazegauravam ghaTAbhAvapratiyogitAvacchedakAvacchinnapratiyogi katvaghaTittobhayatvasya ghaTatvAvacchinna pratiyogikatvaghaTitAbhayatvAphakSayAgurutvena tadavacchinnAbhAvAprasiddhyAdoSaH syAditi tAdRzAbhA capratiyogitAvacchedakaM yattadavacchinnapratiyogikatvaMnivezya ntatravahneH sAdhyatAvacchedakatAsthale sAdhyAbhAvasya lakSaNaghaTakatvApatyA vyAkti tpratiyogikatvasyaviziSyopAdAne samavAyaniSThapratiyogika tvamAdAya vahnimAndhUmAdityatrAvyAptissyAditi pratiyogitAvacchedakA vacchinnapratiyogikaMyadyattAvadanyAnyatvameva pratiyogitayopAdeya svayaMsvatarAMgauravam / etenahatvadhikaraNabhUtayA kiJcidya ktyanuyogikasa mbandhasAmAnye sAdhyatAvacchedaka sambandhatva . yAdRzAbhAvapratiyogi syA " Aho Shrutgyanam" Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 181 tAvacchadakAvacchinnapratiyogikasambandhatvAbhayAbhAva stArazapratiyogitopAdeyatyevakutonoktamitikathanoktamityAzaMkAnirastA / evaM. yathAzrutobhayAbhAvatvasyai tAzobhayAbhAvatvApekSayAgurutvena vyApakatAzarIre tAdRzobhayAbhAvatva taditarobhayAnavacchinnatvapravezanApi dIdhityuktalakSaNe gauravambodhyamityalam // 0 // . pravAdamanusRtyAheti, gaganasyakAlAsambandhitvetucchatvaMsyAt, kAlasambandhasyaivasatvarUpatvAt evaMzabdAdikaMpratyakAraNatvamapisyA kAlAsambandhitvetasyapUrvakAlasambandhaghaTitatvA dityAdyapiyadyapi gaganasyakAlasambandhasAdhakamasti tathApiprAmANikatvamevasatvaM ya. sthacavyatirekeyasyAbhAvastatvamevacakAraNatvamitipakSe tasyAsambhavA tpravAdAnusaraNaGkatamitibodhyam / / .. dharmasambandhayorupAdAnamiti, athadharmavidhayAyatsAdhyatAvaccheda. dakandharmavidhayAtadavacchinnatvasya saMsargavidhayAyavacchedakaMsaMsargavi. dhayAtadapacchinnatvasyanivezanamabhimata ntatrasamavAyinassaMyogenasAdhyatAyAMsaddhetAvavyAptiyAraNa mekataranivezenApisambhavA daparanivezanamvyarthamicenna, viSayitayAghaTasAdhyakatajjJAnatvahetukasaddhatau viSayitayAviSayyabhAvIyapratiyogitAyAM saMsargavidhayAyadavacchedakaMyadviSayitvaMsaMsargavidhayAtadavacchinnatvasya sAdhyatAvacchedakaviSayitvAvachinnatvasyaca dvayoH satyenAvyAptadharmavidhayAyadavacchedakamityA syavivakSaNIyatvAt viSayiNastAdAtmyenasAdhyatAyAM ghaTajJAnatve vi. SayiNo viSayitvasambandhAvacchinnapratiyogitAkatAhazAbhAvapratiyogitAyAM dharmavidhayAsAdhyatAvacchedakaMyadviSayitvandharmavidhayAtavAccha. satvasya sAdhyatAvacchedakaviSayitvAvacchinatvasyaca dvayoHsatvenAvyAseriNAya saMsargavidhayAyadavacchedakamityasyacapravezyatvAt evaJca samavAyinassaMyogenasAdhyatAyAMsaddhatI saMyoginaH samavAyenAbhAvamAdAvyAptivAraNAya dharmavidhayAtadavacchinnatvaM saMsargavidhayAtadava. cchimatvamvApravezyamityatra vinigamakAbhAvenobhayorevapravezyatvA . dicasaMsargavidhayAvacchinnatvaM sambandhAnavacchinnAvacchedakatvaM dharmavidhayAvacchedakatvaM sambandhAvacchinnAvacchedakatAkatvaM tathAcalAghava. mevavinigamakaM nirvacanasambhavalakSaNyasyAkhaNDasyAprAmANikatvA ttadA tadekamevanivezyatAm / bastutastu vahnimAndhUmAdityatramahAnasI. "Aho Shrutgyanam" Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 182 yavahnadyabhAvaM NAya sAdhyatAvacchedakadharmAtiriktadharmAnavacchinnatva sAdhyAtAvacche dakasambandhAtiriktasambandhAnavacchinnatvobhayAbhAvasya pravezanayitayA tatrasambandhatvadharmmatvayoH sArthakyasyAtisulabhatvameveti yadi mahAnasIyavahRSabhAvapratiyogitAvAraNAya sAdhyatAvacchedakataditarobhayAnavacchinnatvamevapratiyogitAvizeSaNa ntadApisamavAyinaH saMyogasamavAyobhayasambandhena sAdhyatAyAM ghaTatve saMyoginaubhayasambandhenAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya saMyogasamavAyobhayasambandhenavahnayabhAvaJcAdAyAptibAra dharmmavidhayAvacchinnatvaMpravezenIyameva evaM samavAyinaH saMyogaviziSTasya saMyogenasAdhyatAyAM ghaTatve sAdhyasyasamavAyenAbhAvamAdAyAvyAptivAraNAya sambandhavidhayAvacchinnatvasyAvyApAtataH sArthakyaMvodhyamitidhyeyam // 0 // meva dadhitvaviziSTaprameyavAn sthUladadhitvAditi, dadhitvaviziSTetyavyApyavRttitvasampatyarthe sAdhyatAvacchedaka tAdAtmyenaprameyasyavyA vyavRttitvA dvaiziSTayaJca dadhitvAdhikaraNasamavAyanavRttitvarUpa JcasthUlapadandadhivyaNukevyabhicAravAraNArthe / ghaTavRttitvaviziSTati sakapAtAyAtaM pUrvatAdRzadravyatvasAdhyakasthalalikhanAt anyathA vize. SarUpeNasaMsargatvamantareNa tatsArthakyasyAsambhavena tadabhyupagame dadhisvaviziSTaprameyavAn sthUladadhitvAdityatrA vyApteranutthAnaprasaGgAt / vibhAvanIyamiti, bhAvanASIjantu vizeSarUpeNa saMsargatvAbhyupagame'pi sthalavizeSe'vyAptiH sAcayadyatsambandhenayaddhammavicchinnAna dhiraNamityAdilakSaNakhaNDanavyAkhyAnAvasare'bhihitaiveti // 0 // vyApakatAlakSaNAtivyAptimapipariharati yaddhammaitratyeti, nacalA dhyatAvacchedakasambandhAvacchinnavRttitAvacchedakatvamevalaghubhUtambizevaNamastviti vAcyam / viziSTa dharmAvacchinnAdheyatvasyAnatiriktatve guNAnuyogikasamavAyenagupNAnyatvaviziSTasatvasya dravyatvavyApakatvA patteriti // yadvAsthAvacchedakatAghaTakasambandhenetyAdi, athatAdazapratiyogi tAnirUpitAvacchedakatAsAmAnye yatsambandhAvacchinnatvaM yaddhamrmmAka cchinnatvo bhayAbhAvaityevalAghabAdvivakSaNIyamitice namevaM viziSTasasA vAnjAterityatra mpatyartha svAvacchedakatAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitAka paryApatya. viziSTasattAvadabhASasyapratiyogivaiyadhikaraNyasaM " Aho Shrutgyanam" Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataracAlokaH / 183 nuyogitAvacchedakarUpavRttinirUpakatAkAdhikaraNatAvadanya-tvasyaiva.. dhivakSaNIyatayA vahnimatparvatatvavadabhAvasyalakSaNaghaTakatvena ta. dAyapratiyogitAnirUpitavanhitvAvacchinnAvacchedakatAyAmubhayoHsatvenAvyAptyApatteH / nacavahimatparvatatvavadabhAvapratiyogitAvacchedakatAravAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttinirUpakatvAprasiddhiH vahitvaparvatatvatvobhayadharmAvacchinnanirUpakatAyA ubhayatvAnavacchinnAyA alIkatvAditi vAcyam vahimatparvatayivadabhAvamAdAyAvyApteH vahitvaparvatIyatvobhayadharmAvacchinnAnirUpakatvasyaprasiddhatvA nacapra. tiyogitAdhammikobhayAbhAvavivakSAyAmapitahoSatAvasthyam vahnitva. gataikatvavRttyavacchedakatAkatAkatvasyatatpratiyogitAyAM sattvAditi ghAcyam sAdhyatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvasyevobhayAbhAvapratiyogitvenavivakSitatvAt vRttitvaJca svAvacchedakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedaka. . tvasambandhena vahimatparvatAbhAvIyapratiyogitAyA muktarUpavRttitvasya. satve'pi tadabhAvasyaniruktapratiyogivaiyadhikaraNyavirahAnnAvyAptiH / ataevapratiyogivaiyadhikaraNyamatrasvapratiyogibhinnatvamevalAghavAdvivakSaNIyamityApinirastam vahnimatparvatAbhAvasya svapratiyogibhitra hetvadhikaraNakatayA tmaadaayaavyaapteH| kiJca samavAyenadravyatvasAdhyakagaganatvahato samavAyenadravyatvavatassamanAyenAbhAvasyApilakSa. NaghaTakatvA ttatsambandhAvacchinnapratiyogitvasyatatsambandhapratiyoginyevAbhyupagamapakSe tatpratiyogibhinnatvasyagaganesatvAdavyApteH / a. thasvanirUpitAvacchedakatAvadanyatvamevaprAyogivaiyadhikaraNyaghaTakambA. cyamavacchedakatAvattAca svAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttinirUpakatAkAdhikaravaNatAvatvasambandhena / yadvA sva. pratiyogitAvacchedakatAviziSTanirUpakatAkAdhikaraNatAvadanyatvaM vi. vakSaNIyaM vaiziSTayaMca svAvacchedakAvacchinnatva svAvacchedakasambandhAva. cchinnatvobhayasambandhena evaJca vahnimatparvatIyavadabhAvasyalakSaNAghaTakatvenAvyAptyabhAvenAvacchedakatAdharmikAbhayAbhAvaparityAgonoci. taH nacoktaparamparAyAHsaMsagatvAbhAvecoktanivezAsambhavaH svanirUpi. tayatkiJcidavacchedakatAvacchedakatAtvAvacchinnaparyAptyanuyogitAvacche dakarUpavRttinirUpakatAkAdhikaraNatAvadanyatvaM parvatIyatvAvacchinnAva "Aho Shrutgyanam" Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / cchedakatAmAdAyahetvadhikaraNamahAnasAdAvastyevetivAcyam svanirUpi tAvacchedakatAtvasamAnAdhikaraNanirUpitatvasambandhAvacchinnAvacchedaka ttAnirUpitAvacchedakatAtvaniSThAvacchedakatAkapratiyogitA nirUpakapa* ryAptyanuyogitAvaccheda karUpavRttinirUpakatAkAdhikaraNatA vachedasyaivanivezanIyatvAt evaJcavahnitvagataikatvasyApitADazarUpatvena tadRtinirUpakatAkAdhikaraNatAvatvasatva uktabhedAsatvA nacasvAvacchedakatAghaTakasaMbandhAvacchinnatyapravezAdananugamaddativAcya muktaparamparayAH saMsargatvAbhAvetasyatulyatvAt iticenmaivaM mahAnasIyavahnimAndhUmAdityAdI mahAnasIyavahnimadabhAvapratiyogitAvacchedakaniSThAM rUpita svasambandhAvacchinnavahnitvaniSThAvacchedakatA nirUpitavRttitvaviziSTamahAnasIyavahnimadbhAvapratiyogitAvacchedakatA viziSTAvacchedakatAtvAvacchinnapratiyogitA nirUpitAmavacchedakatA mAdAyavahityagataikatvasthatAhazAvacchedakarUpatvavatvena tadvRttinirUpakatAkAdhikaraNatvasa* tabhedasya hetyadhikaraNeviraheNA tivyAptivAraNAya svanirUpitAvacchedakatAkatva samAnAdhikaraNobhayAvRttidharmmamAtrAvacchinna tveno * nirUpitatvasambandhAvacchinnAvacchedakatAnirUpitatvena pratiyogitAyAH pravezanIyatayA pratiyogitAdharhimakobhayAbhAvakalpe 'vacchedakasvaikAdhikaraNapravezApekSayA vacchedakatAdharmikobhayAbhAvakalpe pratiyogivaiyadhikaraNyazarIraubhayAvRttitva pravezapavagauravasyApatteH / yatugurudharmasya pratiyogitAnavacchedakatve tAdRzAdhikaraNatvAvacchinnasAmAnyabhedasya nivezayitumazakyatvamiti tanna bhavatkalpazvAtrApi tAda zAdhikaraNasamAnAdhikaraNobhayAvRttidharmAvacchinnapratiyogitAkabhedatvatvenA nuyogitAvacchedakamanugamathya tadavacchinnAnuyogi* tAkaparyAptipratiyogi kUTatvAvacchinnaniveze doSAbhAvAditi atro. ktaparamparAyAssaMsargatvamabhyupetya tAdRzapratiyogitAvacchedakatAva* danyatvAde kuTatvAdyaghaTitatvena laghubhUtasya pratiyogivaiyadhikaNya. ghaTakatAmmanasinidhAyabhaTTAcAryeNAvacchedakatAdharmika ubhayAbhAvaA vahnimatparvatIyavadabhAvamAdAyavyAtereva yatsambandhAvacchinnA. dRtaH vacchedakatAkatvavivakSApinirastA uktAvyAptivAraNAya sAdhya tAvacchedakatAtvAvacchciparyAptyanuyogitAvacchedakarUpavRttitvasya svanirUpitasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAvacchedakatAvacchedaka " Aho Shrutgyanam" Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / tAtvAvalichApAptyanuyogitAvacchedakatvasyadhivakSaNepi... .. parva tAnuyogikasaMyogenaparvatIyavAhamadabhASamAdAyAvyAtaduruddharatayA khAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAvacchedakatAkatvasthapRthagrevaniveza.. nIyatvAditi - // . . kecittugurudharmasyapratiyogitAnavacchedakara ve .. prameyavahimAn . dhUmAdityAdausaMyogenaprameyavahnimadabhAva. pratiyogitAbacchedakatvasyabahAvavakalpanIyatayA prameyavAhitvAvacchimasaMyogasambandhAvacitrAvacchedakatvAprasidhyA'jyAptyApatte siddhAnteca. viSayittayAprameyavAhamadabhAvapratiyogitAvacchedakatAyAM tatprasiddhiritivadanti-tanAtisamaJjasam gurudharmasAdhyAkavyabhicAriNyativyAptibAraNAya yaddharmatvasyapAribhASikasyaivavivakSaNIyatayA doSAbhAvAditi yadyaSyatrokarIlApratiyogivaiyadhikaraNyasyapariSkAraubhayAvRttitvasyapraveze'pi pratiyogitAvacchedakatayo bhayatvasyAprave. zena gauravAbhAva stathApi yathAzrusevahnimatparvatIyabadabhAvamAdAyAvyAptivAraNAyo bhayAbhasvanivezasArthakyaM tatrobhayAvRttitvapraveze te. nobhayAbhAvanivezapakSasyAgurutve'pi pUrvapakSadhIjasyalAghavasyAbhAva. zceti // vastutastu svarUpasaMyogasamavAyAnyatamasaMbandhanaprameyasya. sAdhyatvevAcyatvahetau sAdhyatAvacchedakasaMbandhenaprameyavabhedasyApra. siddhatvAt prameyavataH saMyomenasamavAyemavAbhAbasyapratiyogitAmA cchedakatAyA dravyatvesatvevAkalpanIyatvAt svarUpeNatadabhAvasthA. prasiddhatvAta prameyavaddhaTAdyabhAvapratiyogitAvacchedakatvasyaghaTasvA. diSvevakalpanAt prameyAvacchitrasAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinnAbacchedakatvAprasiddha kevalAnvayyatiriktapAribhASikayaddhamatvasyApi virahAt sAdhyavaniSThapratiyoginyadhikaraNAbhAvapratiyogitAnirUpitasAdhyatAvacchedakasambandhAvacmiAvacchedakatAvacchedakasvA keva. lAnvayidharmamAtrasyacaprameyatulyatvAda vyAptisyAdityubhayAbhAvanivezaAvazyakaH / ataevayadharmAvacchinAvacchedakatAkatvaviziH TayatsambandhAvacchinAvacchedakatAkatvAbhAvanivezo 'pyapAstaH / / kacittubhedapratiyogitAniSThatadubhayasyevalAghavenAbhAvapratiyogitvenapraviSTatayA tatraviziSTAbhAvapraveze prameyasAdhyake'vyAptissyAdityAhuna RjavastuyatsambandhAvacchinnayaddhamAvacchimAvacchedakatvAbhAvanive.. zapavatAtparyaH manyathAdhUmavAnvaDherityatrAtibyAle . dhUmapadabhAvaprati. 24 "Aho Shrutgyanam" Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / yogitAyAmavacchedakatAnirUpitatvatrayavirahAditi vadanti tadasatdhUmavatsaMyogena ghaTaSadabhAvAdipratiyogitAyA mubhayasyayathAzruta sthApitvA dvivakSitasya rUpavRttitvadvayasya dhUmavadabhAvapratiyogitAyAmapI tyativyAptivirahA duktayuktyAprameyasAdhyakAvyAptezcetidik / atrApisvapratiyogitAvacchedakasambandhenayatpratiyogitAthacchedakAnadhikaraNatvaM hetumato yaddharmAvacchinnAvacchedakatAkataspratiyogitAsAmAnye yatsambandhAvacchinnAvacchedakatvAbhAvavivakSA'pi dadhitvaviziSTapremayAdisAdhyakasthalAvyAptyA pUrvavadevanirastAve di. tavyA // * // 0 // ! . anyathAdaNDimAnityAdAviti, sarveSAM daNDAnAM hetumaniSThatattaddaNDAvacchinnAbhAvapratiyogitAvacchedakatvena tadabhAvasya tattaddaNDAnadhike zuddhadaNDe satvAyogA davyAptiprasaMgepi tattAviziSTadaNDAvacichannatvasya zuddhadaNDAvacchinnatvasyaca vilakSaNatvena sAdhyatAvacchekazuddhadaNDAvacchinnatvaghaTitobhayAbhAvasya pratiyogitvasAmAnye satvena nAvyAptisambhava ityAzayaH nacaivaMtaddaNDavataH sAdhyatAyAMvyabhicA. riNyativyAptiH pratiyogitvasAmAnye zuddhadaNDAvacchinnatvaghaTitobhayAbhAvasatvena paramparayAtadavacchedakatvasya zuddhadaNDe satve viziSTepisatvAditivAcyam / yAdRzadharmmAvacchinnavidheyakAnumitiH phalaM tAdazadhammavicchedyatvaghaTitAbhAvasyaiva vyAptighaTakatvena taddaNDAvacchedyasvaghaTitobhayAbhAvasya pratiyogitvasAmAnyevirahA dativyAptyabhAvAt / yadyapyabacchedakatAghaTitalakSaNepi yAdRzadhamrme'navacchedakatvavivakSAyAMnadoSaH tathApi payyaterakhyApyavRttitAyAnirAkRtatvena sAdhyatAvacchedaka dharmika vyApakatAvacchedakatvagrahasya vyApakatAvacchedakatAvacchedakatvagrahasyedAnImanumityajanakatvasyAbhyupagamA davacchedakatvagarbhaniruktiparityAgaH / tasyAnumitijanakatveca yadrUpAvacchinnaM yAddazarUpAvacchinnamityAdivizeSavyAptauvakSyati / avacchedyatAgarbhetu tattaddaNDAvacchinnavidhayekAnumitI tAdRzaprati yogitAtvavyApakataddaNDAvacchinnatvaghaTitAbhAvapratiyogitAnirUpitaparamparA'vacchedakatva rUpavyApakatAvacchedakatvagrahasya bhramatvAt zuddha daNDavicchedyatvaghaTitobhayAbhAvasya pratiyogitva sAmAnyaniSThasya pramAtvAsambhavA pramAtvA 186 pratiyogitAvacchedakatvarUpavyApakatAvacchedakatvagrahasyaca "Aho Shrutgyanam" Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / 187 nadoSaitidhyeyam // nanusAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhenapratiyogitAvacchedakazi STyoktau tasyaktitvaviziSTaprameyatvapratiyogikasvarUpeNa tAhazaprameya. tvaviziSTasAdhyakatadadhitve'vyAptyApatyA pratiyogitAvacchedakatAghaTa. kasambandhenaivatadvAcyam tathAsati rUpatvaviziSTAbhAvamAdAyAvyApti. vAraNAya sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhAvaTijanayaddhamAnaSThAva. cchedakatAkatvameva yaddhamAvacchinnatvambivakSaNAyAmati ghaTAbhAvAdya nuyogikasvarUpeNa prameyatvaviziSTa sya sAdhyatAvacchedakasambandhenAbhAvapratiyogitAyAM prameyatvAvacchinnatvasya tAdRzasya na prasiddhisambha. vaH / na ca tAdRzAbhAvogurudhammIvacchinnAbhAva ityaprasiddha iti vAcyam samavAyasambandhenAbhAvapratiyogitAyA mprameyatvAvacchinna prasiddhimbadatA gurudharmasyAvacchedakatAbhyupagamasyedAnIMdarzitatvA devaJca sAdhyatAvacchadakasambandhAvacchinna pratiyogitAyAmeva pramayatvAvacchinatvaprasiddhisambhave sambandhAntarAvacchinnapratiyogitAyA ntatprasidhya nudhAvanamvRzetyapinirastamityAzayenAha prameyatvAvacchinnatvAprasi. ddhariti / atra viSayitvapratiyogitvAdInAMsaMsargatve sAdhyatAvacchedakatAghaTakasambandhana pratiyogitAvacchedakavaiziSTyoktau doSAbhAvA yaddhamaniSThAvacchedakatAyAM sambandhavizeSAvacchinnatvapravezasyAnAva. zyakatayA sAdhyatAvacchedakasambandhAvacchinna pratiyogitve'piprasi. ddhimbhvtyevtyvdhyym| __ ubhayasAdhAraNeketi, zAnanirUpitatvAbhAvanirUpitatvAbhyAM vai. lkssnnynetyaadiH|| prakRtasAdhyIyasAdhyatAvacchedakalambandhasAmAnyati; idamupalakSaNaM sAdhyatAbanachedakasambandhasAmAnye sAdhyatAvacchedakAcacchinapratiyogikatvaghaTitatritayAbhAvopi nivezayituyogyaiti / atraviSayitvAdisambandhenavyAyavyApakabhAvasyAbhyupagame tenaprameyasAdhyakasthalasyAvyApyavRttisAdhyakasthalatvepica naprameyavanityatvAdi. tyatrAvyAptisambhavaH . prameyatvAvacchinnapratiyogitAkaviSayitAto ghaTatvAcavacchinnapratiyogitAkaviSayitvasyavailakSaNyAda . nyathAghaTaitijJAnAt prameyaitijJAnasyApivailakSaNyAnupapatte ritiprameyatvAbAcchannapratiyogikaviSayitve. ghaTatvAvacchinna pratiyogikatvaviraheNa "Aho Shrutgyanam" Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 siddhAntalakSaNasavAlokaH / . ghaTAbhAvasyalakSaNaghaTakatvAt / yattvatranityazAlAnuyogikaprameyadhasasvAmibhaviSayitve ghaTatyAmacchinnapratiyogitAkatvasatvA * nAtivyAptivAraNam nacapratiyogitAvacchedakamAtrAvacchinnapratiyogi. tAkatvaMviSakSaNIyamitivAcyam kevalaghaTatvaviziSTasAdhyaka pramaMya. ghaTajJAnatvesazetI hetvadhikaraNAnuyogikaviSayitve sAdhyAbhAva. pratiyogitAvacchedakaghaTatvamAtrAvacchinapratiyogitAkatvaviraheNa sAbhyAbhASasyalakSaNaghaTakatayA vyAptaH / nacahetvadhikaraNAnuyogikasAdhyatAvacchedakasambandhasya - sAdhyatAvacchedakakevalaghaTatvAvacchinna pratiyogitAkatvavirahe kathaMsaddhetutvaM sacetutve kathamavyAptiriti vAcyam viSayitvarUpasaMsargapratiyogitvasyaiva viSayatArUpatayA pra. meyagharajhAne kevalaghaTatvaviziSTasyAviSayatve tajjJAnAnuyogikavi. payitvasya kevalaghaTatvAvacchinapratiyogitAkatvavirahAt taddharmavi. ziSTasya tahamaviziSTapratiyogikaviSayitvAdisaMsargAnuyoginyapi satvAbhyupagamAt taddharmamAtraviziSTapratiyogikatvaM nahitantraM gauravA diti sakhetutvasyApinirvAhA diti bhaTTAcAryairuktam tanAtiyuktam tAhAdharmAvacchinnapratiyogitAphevasaMsargeNa tAdRzadhA. vacchinnasatvasya yuktatvAt yadiviziSTadharmAvacchinnapratiyogikasaM. sargazuddhadharmaviziSTabodhebhAsata bhavedapisazuddhasyasaMsarga stathAtveta. zodhAsya viziSyamrmavizizvaiziSTayAvagAhiravApateH prakAratAvacchedakadharmanyUnAdhikasyabhAsamAnasaMsaMga pratiyogitAvacchedakatve 'tiprasajaprAsAca ataeva yapaviziSTatyukteH phalaprapaJce bhaTTAcAyaNAvaziSTasasAttvAvacchinnapratiyogikasamavAyasya hetutAvacchedakasamvandhatve senasattAtvAvacchimasyAsasayA yapaviziSTapadasyavaiyarthyamAzaki. saMmA anyathAviziSTasattAtvAvachipratiyogikasaMsargasya sattAsvA. bacchitrapratiyomikatayA temasambandhena sattAtvAvacchinasyApisatkaprasaGga tanthAsaGgateH nacaviSayisvAdiSveDazanimaiti vAcyam / niyamabhedakalpanAyAmatigauravAt-anyathAghaTatvAvacchimapratiyogisAkaviyitva prameyatvAvacchinnapratiyogikaviSayitvayo lakSaNye'pi prameyaviSayakazAne ghaTasyASisatvasyA dviSayitvasaMsargAsthale unmarmaviziSThasya tadAzrayapratiyogikasambandhenasatvamityasyaiva sAdhanAbhyupyatvAt / nacapramesvApaccisapratiyogikaviSayitvasya ghaTatvAvi. "Aho Shrutgyanam" Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNasazyAlokaH / ziSTasaMsargazve prameyAmAnantaraM ghaMTaM jAnAmItyanuvyavasAyApattiritivAcyam sulpamyAyena ghaTatvamAtraviziSTaviSayakajJAnasAdhakAnuvyavasAyasya ghaTajAnAmItyetadbhivasyAbhAvA tasya va kevalavatvavizi TaviSayakajJAna prameya ghaTatvaviziSTaviSayakajJAnayoH zuddhaghaTatvaviziSTavaiziSTadhAvagAhitve'pi pramAtva prameyaghaTazAna vilakSaNa zuddhaghaTajJAnagrAhakatvAnupapatte stasyacatadabhAve grAhakAntarAbhAvana tajjJAnasyaivAlIkatvApatte ritiviziSTaghaTajJAnezuddhaghaTatvaviziSTasyApya satvamabhyupeyaMsyAt bhavaticetsatva vizeSyavidhavA zuddha ghaTatvaviziSTasya tatraviSayatvAdevetigRhANe tyalamaprastutajalpanena // vyApyavRttitayeti / nanu tatkSaNAnyavRttitvaviziSTaprameyasya ki bhutvaviziSTaprameyasyavA nadhikaraNadezasya prasiddhatayA tasyAvyApyavRttitvena tatsAdhakasyai tallakSaNalakSyatayA tatrAvyAptissambhavatyeveticenna tatsambandhAvacchinnavRttitAviziSTasya tenaivasatva dhAnyenetimate svarUpasambandhAvacchinnavRtitvasya sAdhyavizeSaNatbe kAlikenasAdhyatvAsambhavA tkAlikasambandhAvacchinnavRttitvasyatathAtveca svarUpeNa tadanadhikaraNatvasya vastumAtresatvena tAdRzAnadhikaraNasya kAlaniSThAbhAvAvacchedakatvAsambhavA danyathAsaMyogenarUpAnadhikaraNaghaTAderapi kAlaniSThAvacchedakatvApatteH- kAlasyacakAlaniSThAbhAvAdhikaragatAyAmavacchedakatvAnabhyupagamena tatkSaNasyatatkSaNAnyavRttitvaviSTaprameyAbhAvAvacchedakatvAsambhavAdityAzayaH / yadvAyAdRzapratiyogitAvacchedakAvacchinna pratiyomitva sAmAnye sAdhyatAvacchedakAvacchinnatva sAdhyatAnirUpita saMsargatAvacchedakadharmAvacchinnanirUpitasva haitvadhikaraNIbhUtayatkizcidyaktAnuyogikasaMsarganirUpitatve datiyA-: bhAva stAdRzapratiyogitvasya lakSaNaghaTakatvamabhimata iti ghaTatvA vacchinnapratiyogitvasya prameyatvAdyanavacchinnatayA ghaTAbhAvapratiyo gitvasya lakSaNaghaTakatvasambhavaitibhAvaH // ataevetIti, nanusamavAyasya bhinnatve 'pi kAlikasamavAyobhayasambandhenasattAsAdhyake samacAyenavyabhicAriNisatve'prativyAptiH sAdhyatAvacchekasambandhasAmAnyAntargata samavAba bhayAbhAvavirahA ditisamavAyaikyamatAnusaraNa nirvAjamitiveza saMsargatAvacchedakamAabhedevasaMsargatAbhede saMsargatAdharmikobhayAbhAvavivakSAyAndoSAbhA "Aho Shrutgyanam" 189. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataravAlokaH / vAt / yahAsAdhyatAvacchedakasambandhenasAdhyavadanuyogikasAdhyatAva cchedakasambandhasAmAnya ubhayAbhAvovivakSaNIyaH-tathAcajanyAnuyogikasamavAye kAlikevA gaganAdiyatkizcidvayaktyanuyogikatvaghaTi. tobhayAbhAvasatvA nasamavAyabhedamate'tivyAptiriti-atravahnidhU mobhayavAnvatarityAdAvityAdigranthasyo bhayasAdhyakAvyAptivAraNAya pratiyogitAvacchedakAzrayapratiyogikatve vivakSite'tibyAptirityeta tparatayA vyAkhyAna na sambhavatItyavagantavya miti bhAvaH // 0 // - athavahidhUmobhayavAn vaDherityAdAvityAdigranthena dIdhitikA roktadoSasya kRtobhaTTAcAryeNaparihAra ssaMkSepAdihapradaryate tathAhi ghaTadvayavAnitIyaMbuddhi ddhitvenopalakSitavaiziSTayAvagAhinI viziSTa vaiziSTyAvagAhinIvA nAdyaH, ekaghaTavatyapitatprasaGgAt / nacopala kSitavaiziSTyAvagAhirave'pyu bhayavaiziSTyAvagAhitvameveti vAcyam , praviralazAkhe ekasminnapivRkSe dUrAdbhedabhrame dvitvaprakAreNabuddhidarzanA ttadabhAvabuddhayavirodhatvaprasaGgAcca dvitIye'pi saMyogasyasaMsargatve tasyabhinnatvenobhayapratiyogikatvAsambhavena tadbuddheH prabhAtvAnupapa. ttiH / prakAratAvacchedakIbhUtadhammAvacchinnapratiyogika saMsargAnuyogi nyeva tenasambandhenavuddheH pramAtvAt , tasmAdubhayatvAvacchinnaikanirU. pakatAnirUpita saMyogAvacchinnAdhArataiva saMsarga stasyacobhayatvAvacchinnapratiyogikatayA pramAtvanirvAhaH / evaJcobhayasAdhyakasthale tasyaivasAdhyatAvacchedakasambandhatvena nadoSasambhavaH / vastutastu ku. trApinasaMyogasyasaMsargatA apitu tadavacchimAdhAratvAdheyatkyoreva, anyathAparvatovahimAnisyatrasaMyogaH parvatevahnirityatrAdheyatva mparvate. vahrirityatrasaMyogaH parvatovahnimAnityAdhAratva mityatravinigamakAbhAvA dubhayatraivasaMyogasyasaMsargatAyAvAcyatayA tabuddhathoravizeSapraseMGgaH / nacaikaMsaMsargAvagAhitve'pi prakAravizeSyabhAvabhedAbhedaiti vAcyam parvatovahnimAn vanhoparvataityetayoH parvatevahniH parvatAn vahnirityetayo stathA'pyavizeSaprasaGgAt / nacasaMyogaevAdhAratA "anuyogitvantutanniyAmakamiti saMyogasyadviniSTharave'pinAdheye, AdhArasvaprasaGganavAparvatadhAm vahrirityetasyapramAtvaprasaGgaH parvate vahnirityatra. ca svaniSThasaMyogapratiyogitvaMsaMsargahativAcya mAdhArAdheyobhayaniSThasaMyogasamavAyAtirikAdheyavyAvRttAnuyogitvasvIkAre / tasyaivasaM. "Aho Shrutgyanam" Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNatatvAlokaH / 191 yogipratiyogikatvena saMyogAtirikAdhAratvarUpa saMsargatvApagamA danyathA'dheyapavasaMyogaAdhArasya saMsargaH pratiyogitvaMniyAmakaM vahimAna parvataityatra svaniSThasaMyogAnuyogitvaMsaMsargaitivAsvIkaraNIyaM prAguktambetyatra vinigamakAbhAvA dubhayatrasataH saMyogasyabuddhibalakSanyAyakalpanIyatvaM nuyogitvapratiyogitvayorAdheye 'nuyogitvamAdhAre pratiyogitvamAdheyavizeSyaka buddhau saMyogassaMsargAnuyogitvaniyAmaka mAdhAravizeSyaka buddhIca svaniSThasaMyoga pratiyogitva mityetasyApi vinigamakAbhAvena vaktuM zakyatvAcca / nacaivaM samavAyasyApisaMsargatvAnupapattiriti vAcya mAdhAratvasyasamavAyAnatirekA nacaghaTerUpamityasyarUpavAn ghaTaityatovailakSaNyAyA dheyatvarUpAtiriktasaMsarga'tiriktAdhAratvasaM viSayatvaM rUpavAnghaTaityasyata tovailakSaNyAyavA sargaviSayakatvamityatra vinigamanAviraha iti vAcya muktabuddhaghovailakSanyAyahyavazyaM vilakSaNasaMsargaviSayakatvaM tathAdhAramAtraniSTha AdhAravivizeSyaka buddhiviSayassamavAyakhena paribhASyate natvAdheyaniSThasatusamavetatvatvanaivetiparibhASAyAM kaH paryanuyeAgAva saraityalam // yadvAsaMyo gasyabhinnatvena tatpratiyogitAyAH pratyekamubhayatvAvacchinnatvAsambhave'pi pratiyogitAdvayatvAvacchedeno bhayatvAvacchinnasyasambhavA dyatranuyoginyubhayasaMyogastadanuyogika eva pratyeke'pi tAdRzapratiyogitAkatvAbhyupagamAcca nobhayasAdhyakasthalIya doSa sambhava iti // sambandhadharmikobhayAbhAvaghaTitakalpe lauhityasyayatrasvasamavAyi. saMyogena sAdhyatA japAsaMyuktasphaTikavyaktitvasyahetutA tatrAvyAptiH sphaTikAnuyogikasaMyogasya lauhityapratiyogikatvavirahA paramparAsa mbandhasthalesambandhaghaTakasya vizeSaNasyapratiyogitvA dvizeSyasyacAnuyogitvAdeva sambandhatvopapattau viziSTapratiyogitvAnuyogitvayormmAnAbhAvAt // sAkSAt paramparAsAdhAraNapratiyogitAkatvasya durvacatvA dayogolakAnuyogikasaMyogasyApidhUmayiparamparAsambandhaghaTakatvasa sbhavena dhUmapratiyogikatayA dhUmavAnvaherityatrAtivyAptiH / nacasambandhabhedenApibhinnamevavyApakatvaM taMtra paramparAsambandhasthale svapratiyogikasamavAyavatpratiyogikatvamevanivezyate natupratiyogikatva mitinAvyAptiritivAcyaM yatrakAlikaghaTitasAmAnAdhikaraNyenaghaTAdeH sAdhyatA mahAkAlavRttitvasya hetutvaM tatragaganAbhAvasyApilakSaNaghaTa " Aho Shrutgyanam" Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhaantlkssmtvaalokH|. katvAnupapattiA gaganapratiyogikakAlikavizeSaNatvAprasiyA..ta. spratiyogikatvAprasiddha, macaparamparASaTakAvizeSaNasya svaprativAmikasambandhambevAspAdayatayA. gaganapratiyogikavipayiSAdimasina tahaspatiyomikatvaprasiddha vyAptiritivAcyaM svasamavApisamaveta: tvasambandhevanaTalAdhyakapaTasaMyukajalarUpatvegyabhicAriNi rUpAnuyora mikasamaveta ghaTapratiyopikasaMyogAtmakasambandhavAlapratiyogitA tvasatvenAsivyAta, evamevAnuyogikatvasya paramparAtmakasya parampa rAsambandhaghaTakanizeSaNaniSThAbhAvapratiyogitayAdhivakSaNe'pidoSaDAH saMsargatApiparamparAlambandhasthaleDanekaiveti saMsargatAdharmikobhayAbhA dhavivakSA'nyazakyA namasaMyogatvenasaMyogasyalohityapratiyominAsthala rahe'pi svasamavAsiyogasvena sohityapratiyogikatvasvIkArAbado. pativAcyaM svatvasyasaMsargAniviziSTatayA kiJcitsamavAyisaMyogA. smakema sAkSAsambandhana lauhityabukheH pramAtvApatteH tatsambandha. svaparampasAtmakatvena lauhityapratiyoSikatvAt prakArapratiyogika. vizeSyAnuyogikasambandhAbagAhibuddharevapramAtvAdityavadheyam / prati. yogitAdharmikobhayAbhAvadhaTisakalpetunadoSaH samavAyisaMyogAtmaka. paramparAsambandhana lauhityAbhAvasya samavAyisaMyogAtmakasAkSAtsa. mabandhena laukSityAbhAvasyAtha parasparaM lakSaNyopapataye paramparAsa. mbamdhAvacchinapaviyomivAvacchedakatvasya paramparAghaTakanikhilapadA thaiparyAptiH sAkSAtsambandhAvacchimapratiyogitAvacchedakatAyAdha vi. zeSaNamAtretadvizeSaNasthAvacchedakatApaNchedakatvamityasyasvIkaraNIyatayA sAkSAtasambamdhAvacchinnalauhityAmAvapratiyogitve sAdhyatAva. jchedakatAparyAptyadhikaraNaparamparAsambandhaghaTakAzeSaparyAptAbadakatAkatvadhiraheSobhayAmAvasyavidyamAnatayA prAgukalauhityAdisA. dhyakasthalesadetImAvyAptiH bhavAparamparAsambandhalAdhyakedhyamithA. riNyativyApti: sAdhyatAvacchedakasambandhaparyAptAvacchedakatAkanirU. pakatAkAdhikaraNasvasyaharavadhikaraNeviraheNa paramparAsambandhAbAchi napratiyobhisvasyasakSamaghaTakatvAditi // 0 // . sambandhitvasyApasvamikhAdi, mupalakSaNam sAdhyavarasaMyukta. tvasyanyAkSitve tasyasAdhyavadanuyogikasaMyogapratiyogitvarUpatvena saM. yogatvenatatpravezA dorajaniti tadapekSayA sAdhyavadanuyogikatvenAma "Aho Shrutgyanam" Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntalakSaNataccAlokaH / vezo lAghavAducito virAdhesyahetvAbhAsatAca sAkSAdanumitiviro. dhitvAdeva samvandhatvamapi tadanuyogikatvapratiyogikatvavizeSaNavetyapi bodhyam // prakAratAvizeSyatAbhinnaviSayatveti, idazca tajjJAnabhAsamAnasamba ndhalakSaNaM tAdAtmyena sambandhatvasAmAnyalakSaNamvA tatpratiyogika sambandhatvaJcaneda ntathAsatisaMyogena dravyatvaprakArakajJAnIyatAdRzaviSayatAzrayasya saMyogasya dravyatvasambandhatvApatteH, nacapramIyatvasviSayatAvizeSaNaM pramAtvasyatatsambandhAnuyogikavizaSyakatvAvacchedyatatprakAraka tvarUpatvetra sambandhatvaghaTitatayA tmAzrayaprasaMgAt pramAtvasyanizcayatvavadavyApyavRttijAtivizeSatve tatsambandhatvalakSaNatvamapi tasyasambhavatyena / yadvAtadvyaktinirUpitatAdRzaviSayatAviziSTaviSayatvamparamparAyAH saMsargatvamaMgIkRtyavivakSaNIyaM vaiziSTaya svAvacchedakAvacchinnatvasambandhenetyapivodhyam / 193 dIdhitausvarUpasambandhavizeSa iti, abhAvasvarUpasambandhavizeSa. ityarthaH / nacAbhAvatvasyasvarUpasambandhatve' nanugatatayA'nugatapratyayAnupapattiritivAcyaM tadgatadharmAntarasyAnuyogitAtva rUpasyA nugatasya svIkArAda tiriktAnuyogitvasvIkAre'pi nirUpakabhedenasambandhAntarava tadbhedasyAvazyakatayA 'nugamakadharmAntarasyasvIkaraNIyatvAditibhAvaH / dIdhitAvatiriktaevapadArthAiti, yathAcaviSayatvAdInAmatirikta tvantadAlocanIyaMbhaTTAcAryakRtaviSayatAvAdaiti // 0 // 0 // gurUNAmupadezena granthArthAnAmvicAraNAt // tarkasArAbhidhagranthe pUrNaH siddhAntasArakaH // 1 // zrIdharmadatta (1) kRtinAracitanayatnA detenamAmudamupaitujano'pividvAn / cAlopakArakRtamenamavaitvasUyA tItomudambhajatuccAcchamayUkhaccUDaH // 2 // svazvAricaJcaladdagaJcalacaJcarIka saJcAricArucaraNAbjarasazcarantu // cetomadhupraNayinaH paricintanaika labhyamvininditasudhArasamadritutryAH 3 // iti sarvatantra svatantramithilAmaNDalamaNDanapaNDita kulapatijhopAkhyadharmadatta ( vaccA ) sUraviracitasiddhAntalakSaNajAgadIzyA. kroDapatraM samAptam // (1) prasiddhajhopAkhyazrIvaccAzarmmaNA / "Aho Shrutgyanam" Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jm . : bwd ) d yn wr w . wr `mh : b mn bh jmhwry khrh y mnsjh . b m `h my khnyd khh dl `ly bn `bd l`m ldny wlk 1 bl w b bh yrn - - w h y "Aho Shrutgyanam