Book Title: Gujarat Varnacular Societyno Itihas Part 03
Author(s): Hiralal Tribhuvandas Parekh
Publisher: Hiralal Tribhuvandas Parekh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032697/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ szia Valxyuz izezich NAAl, | 51, bipaasaa saad Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ligibility IIMUMBAI gujarAta varnAkyulara sosAiTI BNITIHANTIBITI III III ItihAsa ngli@illgemention. vibhAga 3 (sana 1909 thI 193) Desi saMjaka ane prakAzaka, hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha, bI. e, Asi. sekreTarI-gujarAta varnAkyulara sosAITI, amadAvAda, gir || Jigli (THI MUTHIA HIMA SIHI SIfIDWIDTI | SIDHDHIBILITIE IllywANA fulluE E HinilliantullWIruillllllllllllllllllllllll = : TILL, I\ i chaiiiwaliriulueluillallllllllllllllllliintinuImnuuuuuum I IIIIIIIIIuuuuuuuuu Luuu uuillinguallisuuuuidi Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwvvvvvvvvvvvvvvwvwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww AvRtti pahelI sana 1934 prata 1500 saMvata 1990 dhI gujarAta prInTIMga presamAM zA. mAlAla maMgaLadAse chApyuM, The. pAcakuvA, cAra rastA, gAMdhIreDa-amadAvAda, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodaghAta. gujarAta varnAkyulara sesAITIne ItihAsanuM trIjuM pustaka vAcakavarga samakSa mukatA AnaMda thAya che. tenAM prathama be puratA prasiddha thayAM tyAre ja e prakAzananI upayogitAne ravIkAra sarvatra thayo che. A pustakamAM e itihAsa Aja paryantano AvI jAya che eTale have bhaviSyamAM keTalAMka varSa pachI havenA ItihAsanI prasiddhinI AvazyakatA raheze. prastuta vibhAgamAM ApelI hakIkato tathA vigate A jamAnAnI hoI ghaNAne te vidita haze ane tethI kadApi na jaNAelI bAbate temAM thoDI mAlama paDaze. tathApi saMsthAnI sarva hilacAle tenA daphataramAM rahevI ja joIe ane tenuM mUlya AgaLa upara vizeSa gaNAze. prathamanA vibhAgamAM agAunI hakIkato hatI ane te vaDe pAchalA jamAnAnI aneka pravRttio para navIna prakAza paDe che. varnAkayulara sosAITI te te jamAnAnI sarvatomukhI pravRttionuM kendra hatuM e paNa mAlama paDe che. enA saMcAlake prAMtanI pragatine cAhanArA hatA ane pitAnA utsAhane hareka prakAre mArga karI ApavA mATe prayatnazIla hatA. varnAkyulara sAITInA pustaka prakAzana para uDatI najara nAkhatAM A satya spaSTa tarI AveluM dekhAze. sAmAjika, audyogika, sAhityaviSayaka ane bIjI aneka deza unnatinA mArge prajAne laI javAmAM varnAkayulara sosAITIne phALo niSpakSapAta dRSTithI jonAranA hadayamAM vasyA vagara nahi rahe. arthAta gujarAtI bhASAnuM sAhitya bhaMDoLa vadhAravA sAthe dezanI anekavidha kAryadizA teNe sAdhI che enI noMdha levI Avazyaka che. gujarAtI bhASAnI unnati sAdhanAra A saMsthA nAnI zarUAtamAMthI Aje keTaluM vizALa svarUpa dhAraNa kare che; tenI pratiSThA keTalI badhI che; te keTalI kapriya banI che ane keTaluM saMgIna kArya e saMsthAdvArA thayuM che te Apopa siddha thAya che ane tene jaza tenA saMcAlako tema ja gurjara janatA ne tene sadAya sAtha ApI rahI che tene che. A sarva kahevAnuM tAtparya e nathI ke sosAITImAM koI uNapa ja nathI. eno uNapa enA sukAnIo karatAM vadhAre koI jANI zake ema nathI. paraMtu dareka saMsthAnA kAryane maryAdAo hoya che, ane tenI gatinA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 mA dhArIe teTalA meAkaLA nathI hotA. A satya saMsthAe calAvanAra sahu koi jANe che. sAmAnya vAMcanAra-mAtra gujarAtI ja bhaNelA ane jene Amava kahevAmAM Ave che tevAone jJAnakSetramAM AgaLa ANavA mATe temane lAyakanAM pustakA tema ja lekhAnI jarUra rahe che. sAthe sAthe ucca kATinuM-vidvAnone AkarSe tevuM sAhitya prasiddha karavAne abhilASa paNa have joie; kAraNa ke te vaDe ja bhASAnI abhivRddhi thai janatA AgaLa vadhI zake. A baMnene samanvaya karavA e dhArIe teTaluM saheluM nathI. ekane rIjhavatAM khIjA` nirAza thAya che. A sthitimAM jeTaluM kAma thAya teTaluM karavAnA prayatna karavAmAM Ave che. sAsATIne nANAMnI puSkaLa chuTa che ema ghaNIvAra mAnavAmAM Ave che, temAM paNa kAMIka bhrama thAya che. lAkhA rUpIAnAM TrasTaphaDe che te teA tenA nirdiSTa uddeza mATe ja vAparI zakAya che ane sAsAiTInAM peAtAnAM nANAM aDhaLaka nathI. peAtAnI maryAdAmAM rahIne jeTaluM kArya thAya teTaluM karavA sAsAiTI hameza tatpara che ane tene mATe jeTalI sUcanAo thAya te AvakAradAyaka lekhAze. chellAM keTalAMka varSathI gujarAta varnAkyulara sosAiTIe vyAkhyAna- mALAo, pustakAlaya pravRtti vagere kAryo hAthamAM dharyo che ane khIjA hAtha dharavA tenI umeda che. AsisTanTa sekreTarI bhAi hIrAlAla pArekha jaNAve che tema sAsAiTIne potAnuM eka chApakhAnuM hAvAnI agatya che. vizeSamAM sArA pru vAMcanArA rAkhI vepAranI najara na rAkhatAM zreSTha chapAinuM kAma karavAnI dhAraNA rAkhavAnI agatya che. te uparAMta gujarAtI bhASAnI bheDaNInI bAbatamAM gujarAta vidyApIThanA joDaNI kozanuM dhoraNa svIkArI ekadhArI joDaNIne pracAra karavA mATe Agraha karavA ghaTe che. potAnuM chApakhAnuM ane suzikSita pruph tapAsanAra vagara A kArya ane tema nathI. bhAi hIrAlAle darzAvyuM che tema cAra pAMca sArA pagAradAra vidvAneAnA hAthamAM A saMsthAnuM kAma soMpAya te tenI pragati anekagaNI cAya e sAcuMja che. nANAMne ane bIjo vahIvaTa jabaradasta pramANamAM hAvAthI eka mANasa sarvatra lakSa ApI zake athavA hamezAM badhAmAM niSNAta maLI zakaze e paNa zakya nathI. khIjA badhA prAMtAnI prAMtIya saMsthA karatAM ApaNI A saMsthA junAmAM junI che ane tene Ada sasthA banAvavA sarva gujarAtI bhAIbahenA yathAzakti madada kare e mAgaNI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta varnAkyulara sosAITI pAse keLavaNI viSayaka, temaja sAhitya viSayaka TrasTa phaMDa puSkaLI che ane hajI harahameza navAM AvyuM jAya che, te e saMsthAnuM saddharapaNuM, tenI pratiSThA tathA kapriyatAnAM sUcaka che. gujarAtamAM ghaNuM loke keLavaNu mATe dAna ApavAnuM mahattva have samajyA che, ane mAtra zrImaMta ja nahIM paNa madhyama varganA loka paNa yathAzakti A dizAmAM dAna karatA thayA che enI neMdha levA sAthe dAnazIla sajajanone amArI be vinaMti che. eka te have e dAnanuM kSetra mAtra jJAtinAM bALako mATe saMkucita na rAkhatAM, lAyaka ane sAdhanahIna sarva vidyArthIone lAbha maLe tevI goThavaNa karavAno samaya AvI lAgyo che, te lakSamAM le. bIjI e che ke dina para dina strI zikSaNano pracAra thAya che tema kanyAone mATe svailarazIpanI jarUrIAta jaNAya che te dhyAnamAM rAkhI kanyAo mATe paNa ziSyavRttio sthApe. eMsIthI vadhAre varSa thayAM zubha niSThAthI kAma karanArI saMsthA saMvardhita thaI pitAno ItihAsa-je tenI pragatinuM digdarzana karAve cheprakaTa kare te kharekhara saMtoSajanaka che. chellAM lagabhaga pacIsa varSathI tenA AsisTanTa sekreTarIe saMsthAnI tarapha nisIma prema rAkhI tenuM hita haiye rAkhI je mugI sevA karI rahyA che teno ullekha na karuM to kharekhara temane anyAya thAya. A vibhAgamAM je eka prakaraNa mane nathI gamyuM te paNa spaSTa karI dauM. mArA pitAne lagatuM prakaraNa, rA. bhAI pArekhe mukyuM che, jemAM huM khuzAmada bIlakula jotI nathI, mAtra emane saddabhAva ane mArI taraphanuM mamatva che. paraMtu eka vyaktinI ghaNI najIka hoI e Abata bhaviSyanA koI samaya para rAkhI hota te vadhAre ThIka paData. gujarAta varnAkyulara sosAITI sadA AgaLa vadhatI rahe e zubhecchA asthAne nahIM gaNAya. vidyAbahena ra, nIlakaMTha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. A trIjA vibhAga sAthe sesAiTIne ItihAsa sana 1933 nA aMta sudhI AvI pahoMce che. buddhiprakAzanI chellAM pacAsa varSanI anukramaNikA temaja sAITInA ItihAsanA traNa vibhAganI samagra sUcI trIjA vibhAganA cheDe ApavAno vicAra rAkhyo hata; paraMtu prastuta vibhAga dhAryA karatAM bahu moTo thavAthI e yojanA paDatI mUkavI paDI che. paNa tene samAveza eka vadhu, pustaka "puravaNI" vibhAga kADhI temAM karavAmAM Avaze. je saMsthAnI sevAmAM huM jeDAyalo chuM, tene itihAsa AlekhavAnI, ane temAM paNa mArI kArakirdInuM vRttAMta lakhavAnI aNadhArI taka mane sAMpaDI che ene mAruM bhAgya samajuM chuM. sadarahu kAryamAM kArobArI kamiTInI ane ena. sekreTarI leDI vidyAbahenanI sahAyatA ane e saino mArAmAM vizvAsa, e mane bahu madadagAra nivaDyAM che, ane teone huM A sthAne upakAra na mAnuM te kRddhi ja thAuM. zrIyuta maNilAla bArAma bhaTTa ane sosAITInA phe paNa, vakhate kavakhate je kAMI madada meM mAgI che, te temaNe vinAsaMkoce ApI che, te badala temane paNa huM bahu AbhArI chuM. gu. va. saMsAITI, amadAvAda, 1. 24-9-1934, hIrAlAla tri, pArekha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. 33 50 aa vv upaghAta . leDI vidyAbahena nIlakaMTha .. 3 thI 5 prastAvanA - * * * prakaraNa viSaya. | pRSTha, 1 jIvana parivartana .... . * 2 gujarAtI bhASAnA kozanuM prakAzana kArya. - 3 itihAsagraMtha * * * * 4 bhAIzaMkara nhAnAbhAI .... . | sosAITInA pramukha-sana 1913 thI 1920 ] pariziSTa 10 bhAIzaMkara nAnAbhAIne gu. va. sosA ITIne lAIpha membarone lakhelo patra pa6 5 prAcIna kAvyanuM prakAzana * * * 59 6 mahilA mitra... * * * * pariziSTa 29 strIzikSaNa abhyAsakrama viSe karavA nimAyelI kamiTIne rIporTa - * 7 dharma ane tattvajJAnanAM pustaka... >> 8 vArSika vyAkhyAna * * * 9 catri graMthe... . . . 10 kavi dalapatarAma hastalikhita pustaka saMgraha pariziSTa 3: na. sekreTarIne lakhele patra 11 strI jIvananA praznone carcAtuM sAhitya : thI 114 12 buddhiprakAza * * * * thI 123 13 vijJAnanAM pustako * * * * * 124 thI 131 14 sosAITInuM sudhAreluM baMdhAraNa 132 thI 135 pariziSTa 4gu. va. sosAITInA niyamo , 136 thI 141 ha0 thI 5 - 6 thI 10ra. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa pRSTha, 15 Arogya ane janasukhAkArI .. * * 142 thI 150 16 sara ramaNabhAI mahIpatarAma .. . .. 151 thI 162 pariziSTa 5: eNna. rA. ba. ramaNabhAI mahIpata rAmane maLeluM mAnapatra . . * 163 thI 165 17 phesAiTInuM pustakAlaya ane pustakAlaya pravRtti ... 16 thI 17 pariziSTa da me. DirekaTara oNpha pablIka insTrakazana pUnAne me. ejyukezanala inspekaTara, uttara vibhAgane lakhelA patra temaja sosAITInA onararI sekreTarIe uttara vibhAganA ejayukezanala inspekaTarane lakhelA kAgaLa . . . . .* 171 thI 174 pariziSTa 7: gujarAtI pustakAlaya pariSada nivedana; | svAgatanuM bhASaNa. * 175 thI 187 18 graMtha ane graMthakAra .* * * * 188 thI 191 19 sosAITInA makAnamAM sudhArA vadhArA ... .- 192 thI 203 pariziSTa 8H e. je. eca. gereTa, kamiznara sAheba, uttara vibhAgane lakhelo patra 204 thI 213 14 prabaMdhaka vAMcana sAhitya * * 215 thI 217 20 dI. ba. kezavalAla harSadarAya dhruva 218 thI 226 21 keLavaNIne lagatAM pustako 227 thI 230 22 lalitakaLAnAM pustako * * * * 231 thI 235 23 leDI vidyAbahena nIlakaMTha .... 236 thI 246 24 sAhityanI abhivRddhi. * * * 247 thI 263 25 Asi. sekreTarI ... * 264 thI 274 parizika sosAITInI pragatinuM mApasUcaka rekhAcitra. 275-7 A prakaraNane Aka bevaDAve che, tethI te prakaraNa 19 e pramANe darzAvyuM che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNilAla chamArAma bhaTTa vizvanAtha maganalAla bhaTTa amiramiyAM hamadumiyAM phAkI uttamalAla kezavalAla trivedI dI vallabhajI haridatta AcAya rAma sAmezvara devAzrayI AtmArAma meAtorAma divAnajI caMpakalAla lAlabhAi mhetA bhAizakara nhAnAbhAI aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI rAmalAla cunIlAla medI hiMmatalAla gaNezajI aMjAri jeTAlAla gAvardhanadAsa zAha leDI vidyAmhena nIlakaMThe sA. zAradAmhena zvetA sA. sareAjinInhena zvetA sA. sAdAminI mhena zvetA sara maheSumamiyAM i kAdaro DAhyAbhAI pI. derAsaro kezavaprasAda TAlAla desAi peApaTalAla goviMdalAla zAha gaNeza vAsudeva mAvalaMkara nyAyamUrti harasiddhabhAI va. diveTIA dI. bA. kRSNalAla meAhanalAla jhaverI * ... ... ... ... :: : : : ... : : :: : ... : ... ... ... ... ... ... ... ... OM OM : : 434 :: ... ... ... HH :: ... ... ... ... pRSTa sAme 24 OM 25 . 40 22 43 33 pa 4 36 pa R 72 huM chu .. ra 93 124 19 128 29 129 32 wr " 29" 99 27 27 .. ,, 22 29 21 97 ") 33 99 99" 92" 99 ' ,' 29 99 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sAme ,151 0 218 3. hariprasAda vRjarAya desAI - khA. bA. dhanajIzAha horamasajI mahetA ... revAzaMkara odhavajI somapurA maNilAla mAdhavalAla purANika sara ramaNabhAI mahIpatarAma sara ramaNabhAInA sanmAnArthe sAhitya sabhAnA meLAvaDAne grupa phoTo che , sosAITInA kAryavAhaka maMDaLane grupa pheTe * 161 dI. bA. kezavalAla ha. dhruva mahAzaMkara Indra dave dulerAya cheTAlAla aMjAriyA bharatarAma bhAnusukharAma navalarAma jagannAtha trivedI narasaMharAva bhoLAnAtha diveTIA .. dI. bA. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA ... sara ramaNabhAI ane leDI vidyAoMna * 236 che. balavantarAya ka. ThAkora durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI mehanalAla pArvatIzaMkara dave atisukhazaMkara kamaLAzaMkara trivedI , hIrAlAla tri. pArekha 264 chellI pacIsInAM sATInAM prakAzanuM citra * 265 233 , Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 citro pR (1) nararsa mahetAnAM AkhyAnanI hAthapratanuM eka pRSTa (ra) vasantavilAsanI hAthapratanuM eka pRSTha - - (3) jAlaMdhara AkhyAnanI hAthapratanuM chelluM paNa ... (4) bhImakRta harilIlAnI hAthapratanuM chelluM pRSTa - (5) harizcandra AkhyAnanuM TAITala peja * * (6) "mahilA mitra' nA prathama traNa aMkonA kavara DijhAInanuM ekatra citra (7) "varatamAna" aThavADIkane namuna * * (8) rAIno parvata-hAthamatanuM mukhapRSTha (9) graMtha ane graMthakAranAM paMThAnAM DijhAInuM ekatra citra ** * * (10) sarasvatInI mUrti-premAbhAI holanI agAsImAM madhyastha bhAge " . 197 (11) makAnane pappAna-pazcima bAjunA vadhArAne ~ 214 (12) . bA. kezavalAla saMpAdita "pa" kAra zabdanuM paheluM pRSTa221 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta varnAkyulara sosAITI itihAsa vibhAga 3 sana 1909 thI 1933 - jIvana parivartana " In the study of the nations' history a new orientation is taking place. Between the extremes of utter contempt for the past and unreasoning glorification of it, we are settling down to the view that during the chequered history of centuries there were achievements of which we might reasonably feel proud. The errors of outlook and of organisation which made for our weakness are recognised; the need for fresh effort to gather up all that is best and most vitalising is also felt; every Indian thinker of to-day draws his main inspiration from the past of the race, while he is ready to profit from the experience of other nations old or new. x x x x To those that can discern, the modern tendency in India, in politics and economics, in art and litera. ture is towards a higher synthesis of matter and spirit. * * * * Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Indian renaissance is full-blooded. Its facets are many and of remarkable splendour. The final fruition of our hopes, the realisation of the dreams of our prophets and poets is yet in the future. But, thought is power: great things are achieved in idea even before they are achieved in fact. To will and to plan greatly, to dream great dreams and see splendid visions-this is the auspicious beginning as well as the first condition of all advance. Triveni, p. 336. | (Vo. V, No. 4-Jan-Feb. 1933.) sAITInA itihAsanA traNa vibhAge, jANe ke gujarAtI prajAnI jAgRti, gujarAtI prajAne jIvanavikAsa ane jIvana parivartanane teo anusaratA ke baMdhabesatA na hoya, ema aNajANe ane anAyAse paDI gayA che ane eka rIte te yugya thayuM che, ke jethI gujarAtI sAhitya ane saMskRtinI pragati ane khIlavaNa arthe, temaja keLavaNI, jJAnapracAra ane samAjasudhAraNAnAM kAryamAM, sosAITIe zA zA ane kevA saMjogomAM prayAsa karelA che ane keTale hi Apela che, te yathAsthita joI vicArI zakAya ane tene barAbara mUlyAMkana thaI zake. sAITInI sthApanA karavAmAM AvI tyAre ApaNo Akheya samAja chinnabhinna vikherAyelo, bhayagrasta, jAnamAlanI ciMtAbharyo, ajJAna ane vahemanA gADha timiramAM chavAyelo hato ane tenuM jIvana paNa ekadhAruM, saMkucita, rUDhicusta ane svArthI banI gayuM hatuM. paraMtu uSA prakaTatAM AzA ane AnaMda uddabhave che tema dezamAM briTiza amala daDhIbhUta thaine, zAMti, salAmati ane suvyavasthA ane samAna nyAyanuM vAtAvaraNa prasaratAM, prajAjIvana AhalAdita banyuM ane te sAthe prajAmAM Arogya, zahera sudharAI, keLavaNI ane jJAnapracAra sArU sarakAra ane loka ubhayanA ekatra prayAsa ane sahakArathI vividha prayatno thavA mAMDayA, jenA pariNAme prajA jAgRta thaI ane tenAmAM chUrti AvI. e je hilacAla zarU thaI temAM sesAiTI ane tenA kAryavAhakoe ze Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane ke bhAga bhajavyuM che, ene vRttAMta ApaNe pAchalA be bhAgamAM savistara avalokI gayA chIe. zarIramAM skUti AvatAM ApaNe kAma karavAne sateja thaI jaIe chIe. evI rIte ApaNe prajAne navI keLavaNIne lAbha prApta thatAM ane keLavaNInA saMskAra tenA para paDatAM, prajAnI AMkha AgaLathI ajJAna ane vahemanAM paDaLa khasI gayAM ane prakAzanAM kiraNe prathama nihALatAM ApaNe sAnaMdAzcarya pAmIe chIe tema navazikSita varga pazcimanA navA tejamAM aMjAI gayuM ane te tejapara mohita thaI paDaye. e kharuM che ke tejanA aMbAramAM AMkha sAmenI vastu pUrI ane pramANasara joI zakAtI nathI. e tejanAM kheMcANa ane prabhAvathI AMkha mIMcAI jAya che ane tenA pariNAme AsapAsanI sthitine khare khyAla lakSamAM AvatuM nathI. pAzcAtya saMskRtinuM navuM darzana thatAM ApaNA keLavAyelA varganI evI ja viparita sthiti thaI paDI hatI. pazcimanuM saghaLuM ApaNane te samaye jhaLahaLatuM prakAzita, pragatimaya ane unnati sAdhaka jaNavA lAgyuM; ane tenuM anukaraNa karavAmAM jIvananuM sArthakya dilyuM hatuM. e vicAra pravAhanA avarodhaka keTalAka pratibaMdhaka baLo-jevAM ke AryasamAja, thiesophI, rAmakRSNa mizana vagere saMsthAo upasthita thaI na hatI te ApaNe ApaNuM Arya prajA tarIkenuM juduM vyaktitva jarUra gumAvI beThA hatA. e samayanI ApaNuM mananI sthiti nIcenAM aMgrejI lakhANamAM yathocita citarelI jaNAya che - "For a century and more the minds and hearts of Indians had been turned to England. English literature, English institutions, English modes of thought and experession exercised a strange fascination. The West meant England and whatever light from other land found its way here, was invariably coloured by the English prism." op - A dazya prathama doSa tarIke jaNAtuM ja nahotuM ApaNe keTalAka AgevAna dezanetAo hinda ane briTana vaccenA saMbaMdhane eka daivI -saMga mAnatA hatA ane aMgrejonA haste hiMdanuM zreya thayeluM che ane + Triveni Vol. V, No. 4, Jan-Feb. 1933, p. 333. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaze ema mAnanAre hajI paNa eka varga baMne dezamAM mojuda che. hamaNAM ja prasiddha thayelAM themasa ane gereTanAM "Rise and Fulfilment of British Rule in India" pustakanI samAlocanA karatA laMDana TAImsane vivecaka lakhe che, "The moral and social prestige lost to the West: by the war can never be recovered; but there is no reason why a far healthier relationship should not develop and the great sub-continent of India form part of a noble comity of nations within the British commonwealth."* ane uparokta vicAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM AvatuM na hoya ema laMDananA obarjhavara sAptAhikamAM, eja pustaka avalokatAM laI lodhIana lakhe che, "Yet even so, powerful as the new forces are becoming, it is certain that India cannot yet maintain its unity without British help. Can we Englishmen adapt ourselves to the political facts of the present age as we have done so often before ? Can young India abandon its persuit of political illusionism and get its feet back on reality ? If so. the stupendous problems which confront both countries. may be solved, and the glorious hopes implicit in the historic Montague Declaration of 1917 may yet be fulfilled. $ A rasika paNa carcAspada viSayane ulekha mAtra basa che; tenA guNa domAM ahiM utaravAnI jarUra nathI. navayuganAM prakaTIkaraNanI jANe ke vATa jotAM na hoya evI rIte AgalA ogaNIsamA saikAnA sudhArA sAthe jemanuM ujajavaLa nAma joDAeluM che, evA bhalAM sAmrAjJI mahArANu vikaTeriyA 1901nuM varSa besatAM avasAna pAmyAM. * Weekly Times of the 7th June 1934 pj. 670. $ Observer, 3rd June, 1934, p. 4. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane te pachI ekalA hiMdustAnamAM ja nahi paNa samasta jagatamAM evI pracaMDa krAMti thavA pAmI che ke na samAja kevuM svarUpa dhAraNa karaze enI hAla turata kalpanA karavI, e paNa kaThina kArya thaI paDyuM che. vikaToriyana yuga tenI gaMbhIratA, ThAvakAI, ziSTAcAra, AmanyA, sukha sagavaDa ane mikta hakka ane tenI mAlikInI salAmatI mATe jANItuM che; ane samRddhi ane vaibhavasukha puSkaLa vadhI paDatAM samAja pragatinI Toce pahoMcyo che, vA pahoMce che, evI sAmAnya mAnyatA baMdhAI, prajAmAM jaDavAdanuM prAbalya jANyuM hatuM. te pachI ane khAsa karIne yuropIya mahAna yuddhanAM pariNAme samAjajIvanamAM, prajAnA AcAra vicAramAM, abhilASa ane AdarzamAM evuM prabala parivartana thavA pAmyuM che, je pUrvanI samAja racanAne uthalAvI de che eTaluM ja nahi, paNa e pralayamAMthI kevI samAjaracanA ane -vyavasthA ubhavaze te, upara jaNAvyuM tema, cokkasa rIte bhAkhavuM kaparI kasoTI karanAruM che, te paNa e pralayanA avazeSomAMthI, jagatamAM jude jude sthaLe je jabarajasta akhatarAo thaI rahyA che te jotAM bhAvi AzAbharyuM nivaDaze ema hAlanA samaye samajAya che. ApaNo hinda deza paNa A jagavyApI pralayakArI asaramAMthI bace nathI ane tethI tenuM sUcaka, A prakaraNanuM mathALuM ame "jIvana parivartana' e pramANe rAkhyuM che. mahArANu vikaTeriyAne rAjya amala hinda ane briTanane sonAnI sAMkaLarUpe jeDanAre, sukha ane zAMti arpanAre hata; ane e puNyazALI mahArANane prabhAva paNa hindI prajApara bahoLo paDayo hate; e mahArANune sana 1857 ne re hajI upakArapUrvaka yAda karavAmAM Ave che; paNa emanAM avasAna bAda e pratApI prabhAva osaravA mAMDayo; ane rAjyakartAonI rItinIti hindanA hita karatAM, briTananA ane sAmrAjyanA lAbha ane upayoga mATe mukhyatve pravarte che, e prajAnI najare khulluM thaI gayuM. briTiza sAmrAjyane daradamAma ane sattAne dAba hindI prajA para barAbara bese evA AzayathI lorDa karjhane samrATa sAtamA eDavarDa gAdI nazIna thatAM sana 1902mAM dilhImAM eka maheThe darabAra bharyo hato; te pahelAM deza eka bhAre dukALamAMthI pasAra thayo hato, eTale prajA to nizvAsa nAkhIne te tamAro joI rahI hatI; A dekhItA vaibhavathI prajAnI AMkha chetarAI nahi ane tene dezanI paristhiti kAMIka tenA yathArtha svarUpamAM AchI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AchI jaNAvA lAgI temAM keTalAka saMjoge bhegA AvI maLatAM prajAnI daSTi svataH ughaDI gaI. e samaye hindane hAkema lorDa karjhana hato. te enI sArvabhauma sattAnI rAjanIti (Imprialistic Policy )ne phI dharAvatuM hatuM eTaluM ja nahi, paNa svabhAve tumAkhI ane daDhAgrahI hata; pitAnuM ja dhAryuM karanAro hate; koIne pratibaMdha ene pasaMda paDate nahi; ane evI enI matalabI nItirIti ane ahaMtAbharI prakRtine laIne hindane ene kArabhAra niSphaLa nIva hato; ane iMglenDamAM paNa pachIthI e nAmadAra videzI khAtAnA pradhAna tarIke niSphaLa javAmAM ane IMglAMDanA vaDA pradhAnanuM pada gumAvavAmAM upaluM ja kAraNa hatuM, ema hamaNAM prasiddha thayela heralDa nikalsana racita Lord Curzon-the last phase-lorDa karjhana dhI lAsTa phejha e pustaka vAMcatAM khAtrI thAya che. kalakattA yunivarasiTinA cAnaselaranI khurazIethI e nAmadAre bhASaNa ApatAM hindI prajA para te asatyapriya che, e aghaTita AkSepa karyo hatA, tethI prajA tenI prati prathama cheDAI paDI hatI; temaja yunivarasiTI sudhAraNAne kAyado pasAra karIne zikSita vargamAM e sAhebe bhAre asaMtoSa pedA karyo hato, ane eTalI uzkeraNuM basa na hoya ema baMgALanAM be vibhAga pADatAM samasta deza khaLabhaLI uThayo hata; ane sana 1912 mAM lorDa hArDijanI DAhI rAjanItine laine e pradezanuM saMdhAna thayuM tyAre pharI prajAmAM zAti thavA pAmI hatI. e varSothI, ahiM nedhavuM joIe. ke, rASTrIya hilacAla majabuta banI ane prajAmAM aikyanI bhAvanA daDha thaI, je ke hindI mahAsabhAnI sthApanA cheka sana 1885 thI thaI hatI. hindI prajA uparanA saMjogomAM uzkerAyelI dizAmAM hatI, tene te samaye rUso jApAnIjha yuddhathI navuM uttejana ane piSaNa maLyuM hatuM. samasta eziyA khaMDamAM ekaja avAja saMbhaLAI rahyo hato ke eziyA khaMDa eziyAvAsIo mATe che. emAM bahAranAne pagapesAro ke adhikAra na joIe. e vAtAvaraNamAMthI ApaNe ahIM uddAma pakSa udbhavyo hato ane suratanI aitihAsika kegresa-mahAsabhA tenA eka sImAcihanarUpa che. te pachI samarata deze rASTrIya vicAromAM khUba pragati karelI che ane prajAnI manodazA evI sthitie pahoMcelI che ke hindane eka svataMtra rASTra tarIke svIkAravAmAM Ave, ane tene saMpUrNa sattA prApta thayeja hindI janatA saMtoSa pAme ema che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S A paristhiti ANI mUkavAmAM chellA yuropIya mahAna yuddhe Ache phALA Apelo nathI. gayA saikAnA phrenca viplava karatAM paNa A yuddhanI bhAre ane jalada asara thavA pAmI che. temAM vaLI yAMtrika ane vaijJAnika khaLAmAM eTalA pracaMDa sudhArAvadhArA thayA che ke je kAya karavAne agAu mahinA lAgatA te have alpa kALamAM thaI zake che. vyavahAranA sAdhanAmAM tema samAcAra meAkalavA meLavavAmAM eTalI badhI pragati thayelI che ke akhila jagata jANe ke eka zahera banI rahyuM che; vAyaralesa ane TelIphene eTalI badhI savaDa karI dIdhI che ke kAI paNa sthaLanA vRttAMta jotajotAmAM jANI zakAya che. vastutaH jagat vAyuvege gati karI rahyuM che, ema kahevuM khATuM nathI; ane e gati kyAM jane aTakaze e paNa kaLI zakAtuM nathI. jANItA azAstrI sara Ara sAlTara A vastusthiti viSe lakhatAM nIce pramANe noMdha kare che:-~~ 66 Six months of absence, with the present time scale of events, is in many respects the equivalent of a decade in the last age of stability. It is at any rate, enough to give a new perspective to familiar scenes and to make one's own country and continent, when contact is renewed again, both look a little different. '' sosAITIne itihAsa samagra rIte avalAkatA pahelA vibhAgane ApaNI bAlyAvasthAnA kALa sAthe sarakhAvI zakAya; vacalA gALeA e ApaNI kizArAvasthAnA yuga hatA ane trIjo vibhAga e ApaNI yuvAvasthAno samaya che, ema hAlamAM jiMgAcara thatAM sarvAM cihno parathI kahI zakAya. yuvAnIne dIvAnI kahI che te khATuM nathI; ane eTaluM ja e paNa sAcu` che ke, yuvAna jevAM svapnA seve che, jevA purUSArtha kare che, tevI siddhi te pAme che tevuM tenuM bhAgya sarajAya che. chellAM pacIsa varSamAM ApaNe jIvananAM judAM judAM kSetrA jevAM ke keLavaNI, sudhArA, dha, jIvanavyavahAra, sAhitya, patrakAritva vageremAM zuM zuM prApta karyuM che ane ApaNe atyAre kyAM ubhA chIe e have tapAsIzuM, tethI kaye mAge ApaNe vicarIe chIe te dhyAnamAM Avaze tema bhAvi kAryakrama yeAjavA goThavavAnuM paNa saheluM thai paDaze. * Observer 23rd May, 1984. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAMbA samayanA satata prayAsa pachI hamaNAM hamaNAM zALAomAM mAtu bhASAdhArA zikSaNa ApavAnuM zarU thayuM che ane hamaNuM vartamAnapatromAM evuM vAMcavAmAM AvyuM che ke kalakattA yunivarasiTI aMgrejI sivAya bIjA badhA viSayomAM meTrikyulezananI parIkSA havethI mAtRbhASAmAM lenArI che; temaja mAtRbhASAnA abhyAsane pAThazALAmAM sthAna apAyuM che, te paNa tene je prAdhAnya maLavuM joIe ane samagra abhyAsakramamAM tenuM prabhutva sthapAvuM joIe tenI te haju uNapa ja che. AvI vicitra paraMparA bhAgyeja anya koI muzkamAM jovAmAM Avaze. prastuta viSaya para vivecana karatAM bhadrAsanA "hindu" dainika patranI sAhitya ane keLavaNI viSayaka pUrtimAMnI agranoMdha lekhaka, yogya kahe che ke, " It is pity that educational authorities through. out India have lacked imagination and courage in this matter. In Hydrabad the Government have from the begining, insisted upon the use of the Indian language as the medium of instruction and examination and the results have been found to be very satisfactory." l ahiM noMdhavuM joIe ke mAtRbhASAnA praznane mahAtmA gAMdhIjInA Agrahabharyo prayAsa ane cAlu pracAra kAryathI bahu uttejana ane mahatva maLeluM che. amane barAbara yAda che ke bharUcamAM bIjI gujarAta keLavaNI kenpharansamAM, pramukhapadethI, mahAtmAjIe pracalita prathAne avagaNIne emanuM vyAkhyAna gujarAtImAM ja ApyuM hatuM, ane mAtRbhASAkArA saghaLuM kAmakAja thavuM joIe e para teo haMmezAM bhAra mUktA rahyA che, ane tenI asara paNa jAduI nivaDI che. ApaNA bhASAsAhityane tethI apUrva baLa ane vega maLyAM che, e paNa eTalI jANItI bInA che. ApaNe ahiM navI keLavaNInI zarUAta amuka saMjAgomAM thaI hatI. no rAjavahivaTa sthApavA sarakArane niSNAtanI jarUra paDI tema tenuM taMtra calAvavAne nokare joIe te saghaLA aMgrejI bhaNelAmAMthI pasaMda karavAmAM + 19th June, 1934, Educational & Literary suppliment to the " Hindu " Madras. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvatA hatA, ane e sarakArI nokarInuM pralobhana meTuM ane nokarInI sthiratA tene laIne aMgrejI zikSaNa lenAra varga vadhatA jatA hatA, paNa e zikSaNathI mAtRbhASAne nukazAna pahoMce che ane mAtRbhASAne sthAne sarva zikSaNa aMgrejIdvArA apAya che, ethI mAnasika vikAsane hAni thAya che ane e prathA asvAbhAvika che, te prati, dezamAMthI bahu thoDAkanuM lakSa gayuM hatuM. pracalita keLavaNI virUddha prathama pikAra AryasamAje karyo hato, te ApaNuM prAcIna gurUkuLanI paraMparA punaH sthApavA mAgatI hatI, tema e zikSaNamAM dharmazikSaNane sthAna maLe e tene Agraha hato. - sara saiyada ehemada alIgaDhamAM eMglo mohameDana koleja sthApI tene Azaya paNa muslIma-IslAmI saMskRtine ane islAmI majahabane zikSaNamAM prAdhAnya ApavAne hato. - senTrala hindu keleja banArasamAM misisa enI bisene kADhI hatI, te paNa hindu dharma ane saMskRtine punarUddhAra karavA arthenI pravRtti hatI. paNa emAMnI koI paNa pravRttimAM pracalita sarakArI zikSaNa paddhatimAM pheraphAra karavAne uddeza na hato. pUrve jaNAvyA pramANe dezamAM rASTrIya jAgRti AvI tyAre cAlu keLavaNI paddhatimAM pheraphAra karavA-hilacAla uddabhavI hatI; dezanuM aikya sAdhavAne devanAgarI lipino pracAra vadhAravA prayatna karavAmAM Avyo hate; hunnara udyoganuM zikSaNa levA vidyArthIone paradeza mokalavAno prabaMdha thayo hate. ane cAlu vyavahAramAM mAtRbhASAne vadhune vadhu upayoga karavA bhAra mUkAyo hato. paNa e saghaLI rASTrIya pravRttionuM camatkArika pariNAma te e mAtRbhASAnA viSayane mahAtmAjIe hAthamAM lIdhe te pachIthI AvyuM che. gujarAta vidyApIThanI sthApanA e pravRttinuM pratyakSa pariNAma kahI zakAya. mAtRbhASAdhArA zikSaNa ane mAtRbhASAnA abhyAsanI agatya e prazno hAlamAM mokhare AvyA che. paNa tene kevI rIte ukela ANa eja nirNaya karavAnuM have rahyuM che. pracalita zikSaNa praNAlikA bIjI rIte paNa doSavALI che ema -ghaNAne samajAyuM che. je zikSaNa zALA-pAThazALAmAM apAya che, te sAmAnya rIte sAhitya viSayaka, mAtra mAnasika vikAsane sAdhanA che. paNa dhaMdhA hunnara, khetI, vijJAna vagere jemAMthI AjIvikA meLavI zakAya evA vyAvahArika jJAnano temAM abhAva rahelo che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dinapratidina zikSaNa lenArAnI saMkhyA vadhatI jAya che paNa temane jIvananirvAhanAM sAdhatA meLavavAnuM muzkelIbharyuM thaI paDayuM che. agAu sarakArI nAkarImAM tema a -sarakArI jevI sArvajanika saMsthAomAM e navA bhaNelAne bhAva pUchAtA hatA; e mAgaNI paNa Aje kamI thai gaI che, ane hajArA yuvako yunivarsiTinI uMcI upAdhie pAmelA, vinA rAjagAre herAnagati pAme che. A paristhiti asahya thai paDI che, ane kAnavAkezana vyAkhyAnAmAM jude jude sthAnethI cAlu zikSaNapaddhatimAM dharatA pheraphAra ane sudhArA karavA UhApoha zarU thayA che; ane hindI sarakAre te sabaMdhI tAkIde pagalAM levAM ghaTe che.x saMsAra sudhArAnAM kSetramAM khUba pragati thayelI che. pahelAM chokarAMone ghareNA nahi paherAvavA viSe, zALI viSe, bhUta DAkaNanA vahemA viSe, kanyA vikraya ane kajoDA viSe, khATAM ane dekhAdekhI jJAti khacI~ viSe, kaTANAM viSe, paradezagamananA pratibaMdha viruddha ane kanyA keLavaNI ApavA viSe carcA ane UhApoha karavA paDatA hatA. e paristhitimAM have puSkaLa sudhArA thayalo che. bALalagna aTakAvavA prathama bahu muzkelI paDatI, te navA pasAra thayelA zAraDA ekaTathI tenA para khIlI DokAi che. paradeza gamana karanArane have kAI pUchatuM nathI; ane Adicya sahasra brAhmaNa jevI uMcI brAhmaNa jJAtie vidhavAvivAhane uttejana ApyuM che, e kA dizAe vAyare vAya che, janatAnuM valaNa kayI tarapha che, tenuM sUcaka cihna che. paheravezamAM paNa mhoTA pheraphAra paDI gayA che; agAu pAghaDI mAthe mUkyA vinA aDhAra nikaLavuM nhAnamabharyuM manAtuM, kAlejamAM abhyAsa karatA x sakhAvAH "Where the educational system is at fault the avenues of employment are strictly limited, and no effort is made by the state to direct or otherwise assist the vast members that pass out of School and College into the willerness; * Co-operative action between Government (who may incidentally have to consider schemes (of unemployment, insurance), the legislature, Universities and public men as well as captains of industry." The India Review, July 1994, p. 449. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 vidyArthIe paNa pAghaDI paherIne jatA, evI eka khmI ame be che. have te TapI sAmAnya thai paDI che, thADAkaja pAghaDI pahere che; ane ucharatA yuvaka va tA udhADe mAthe pharavAnuM pasaMda kare che. eja pramANe strIonA eDhavA paheravAmAM pharaka paDaye che. te mardAnagIbharI kasarata karavA acakAtI nathI, ane kAika koika yuvatI te| saubhAgyanAM cihna manAtAM cuDI cAMllAne tilAMjali ApI eka hAthe rIsTa vAca-kAMDA ghaDIALa dhAraNa kare che; tema kumArikAomAM emDa hera-kApelA bAbarAnI phezana dAkhala thavA pAmI che. sAmAnya keLavaNInA pracAra dhIme dhIme vadhatA jAya che; ane temAM khuzI thavA jevuM e che ke strIeee lAbha sArI saMkhyAmAM levA mAMDayA che. strI grejyueTanI jha MkhanA karavI e agAu AkAzakusumavat hatuM; Aje seMkaDA strI grejyueTA maLI Avaze. vadhAre AnaMdajanaka tA e che ke strIe svAtaMtrya meLavavA mATe utsuka anelI che. strIone matAdhikAra maLe che, eTaluMja nahi paNa te mejIsTreTanA hoddA suddhAM bhogavavA lAgI che. pUrve kumArI strI zeAdhavI e cadra pakaDavA jevuM hatuM; atyAre sArI saMkhyAmAM evI AjIvana kumArikA vrata sevanArI strIo maLaze. strIe mhATI ummare lagna karavA lAgI che, tenI sAthe pasadagI lagnanI prathA paNa dAkhala thaI che ane e lagna have kAma kema ke jJAti jJAtimAM samAi na rahetAM varNAntara lagnane paNa avakAza maLyA che. " lagna klinAM ke dehanAM e nAmanA nibaMdhanI prastAvanA lakhatAM zrImatI iMdumati mahetA, lagna saMbaMdhamAM kahe che, " lagnajIvananA mukhya mudrAlekha svAtaMtrya hAvA joie. e svAtaMtrya chInavI levAmAM ubhayane du:khaja che. lagna jIvanamAM kAi paNa jAtanI pharaja na heAvI joie. enA upara ja premanI zAzvatatAnA AdhAra che. jIvananAM dareka kArya karavAnI chuTa eTaluMja nahi paNa mAtRtvamAM paNa patnIne saMpUrNa svAtaMtrya joie. saMtati kyAre ane keTalI e strIneja nakkI karavA devuM joie. eka khIjAnuM zarIra te maMdira manAya, ane paraspara sanmAna jaLavAya to lagna jIvana sukhI thaI zake. ' lagnanA praznamAM puSkaLa chUTa levAi che; pahelAMnAM baMdhanA tuTavA mAMDayAM che. vidhavAvivAha karanArane have hADamArI veThavI paDatI nathI temaja strInA milkata paranA hakkonA svIkAra thavA lAgyA che. strI jAti jevI parAdhIna sthiti ApaNA majura vanI pahelAM hatI, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have kAyadAthI tema lokamata jAgRta thavAthI temanI sthiti sudharavA pAmI che. majuranAM mahAne sthapAvAthI tema ekasaMpathI ane samUhabaLathI dhArelA lAbha ane hakka meLavavAne teo zaktimAna thayelA che. e A jamAnAmAM ja banyuM, nirAzrita ane rAnaTI prajAne pazunI jema rAkhavAmAM AvatI. emano uddhAra karavA zrIyuta amRtalAla Thakkara jevA samAja sevake bahAra paDayA che, ane temAM paNa ghaNuM saMgIna kArya thavA mAMDayuM che. paraMtu sAthI AzcaryakAraka pragati aspRzyatA nivAraNa prazna karI che. enAM yugajunAM mULapara mahAtmAjIe sakhta prahAra karavA mAMDyA che, ane TuMka mudatamAM ApaNuM ujjavaLa hindu dharmane lAMchanarUpa evI prajAmAMthI amR. zyatAnI bhAvanA ane prathA dUra thaze evI atyAranI cotarapha prasarI rahelI pravRtti jotAM lAge che ane gulAmenA chuTakArAnI jema ja te divase e aspRzyatAnI badI nAbuda thaI mAtra itihAsane viSaya thaI paDaze, evI AzA paDe che. pUrve jAhera kAryakartAo jujajAja maLI AvatA hatA; jAhera himmata darzAvanArA thoDAka ja nikaLatA; se kaI jJAtinA trAsathI bhaDakatuM; paNa e baMdhane A yugamAM zithila thaI paDyAM che; samAja sevake paNa pAzcAtya mizanarIonI peThe samAjanI sevA arthe Thera Thera nIkaLavA lAgyA che ane kopakArI saMsthAo sthApI rahyA che e ApaNA utkarSanuM AzAjanaka cihana che. AvajA ane vyavahAranA sAdhanamAM mahaTo sudhAro ane khIlavaNa thavA pAmyAM che. moTarabase te gAmaDAone zahera bhegAM karI mUkyAM che. vAyaralesa, eroplena ane TelIphenathI dipha ane kALanuM aMtara taddana kapAI gayuM che; ane TelIvijhana pracAramAM AvatAM ApaNe hajAre mAIla dUranA do ghera beThAM joI zakIzuM. A vaijJAnika pragatie samAja para tema ApaNA jIvana para jabarI asara karelI che; balka ApaNe ema kahI zakIe ke e dvArA ApaNAM jIvana palaTAI gayAM che, ane prajAnA sukha sagavaDa, AnaMda ane vinedanAM sAdhanamAM, jJAna prApti ane jJAna pracAramAM, ApaNe kalpI zakIe nahi evI herata pamADanArI pragati thayelI che, prazna mAtra e jevAne rahyA che ke prajA e sarva sAdhanasagavaDano kevI rIte upayoga kare che vA karaze. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 hindustAna mukhyatve khetIpradhAna mUka che; ane atyAre tenI sthiti anya dezane kA mAla pUruM pADavAmAM samAI rahelI che. hindane. audyogika vikAsa bahu maMda rIte AgaLa vadhe che ane vepAranI hariphAI vadhI paDavAthI sarakAranAM kAyadesara rakSaNa vinA hindI vepAra hunnara TakI zake ema nathI. temAM vaLI vepAranI maMdI AvavAthI ane mAlanA bhAva cheka nIcA besI javAthI kheDute te pAyamAla thayA che, ane tenuM pariNAma e AvyuM che ke gAmaDAMo bhAMgavA mAMDayAM che ane grAmya jIvanamAM sukha, zAnita ke salAmatI jevuM kAMI rahyuM nathI. ene vicAra karatA gelDasmithanI. jANItI paMkitaonuM smaraNa thAya che. tuja jhupaDAM khaMDera khAvA dhAya evAM thaI gayAM, khADA paDyA, paDakhAM khavAyAM, bhIta para khaDa ugayAM. DarI trAsa thakI bahu julma thatAM, bharavA nija peTa badhAM baLatAM dhana tera ane adhikAra thakI, bacavA paradeza paLyAM kaDaLI. lakSmI je dezamAM rele, pUjA jyAM jaDanI thatI, rIsAtI mANasAIne, saDI tyAM janatA jatI. Aphata ubharAtI tyAM, vAse duHkha taNe thatA, ghora saMtApanI jhALe, homAI deza te jato. rAjA amIra dhanavAna dharaNuM para uge ne Athame. paLa vipaLanAM e pUtaLAM paLabhara rame paLamAM zame. kheDuta jIvana dezanuM nA nAka kadI Ave gayuM, suryuM ne vIra sarala paNa pharI prANu dIdhe sAMpaDayuM. AmAM karUNAjanaka te e che ke zaherI jIvananAM AkarSaNa ane mehathI aMjAI jaIne gAmaDAMmAMthI seMkaDo yuvake zaheramAM dhaMdha zedhavAne ghasaDAI Ave che, paNa puratI savaDa ane dhaMdhAne abhAve temane zaheramAM aneka prakAranI hADamArI veThavI paDe che ane ahIM teo rIbAI kacarAIne aMte mRtyuvaza thAya che, e gheDuM zocanIya nathI; jyAre gAmaDAMo khetI kAmamAM pUratA majuro vinA duHkha bhogave che. eka tarapha khetIne, kharca ane bIjI tarapha khetInI pedAzanA nIce ne nIce gabaDatA bhAvoe tene bismAra sthitimAM ANI mUkyA che ane ApaNA hunnara * tAla tilakA athavA grAmya garava, mAne che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uga paNa pUrA vikaselA nathI eTale dezamAM bhukhamarAnI sAthe bekArI paNa bezumAra vadhI paDelI che. A pramANe khetInA, bekArInA ane Arthika sthitinA praznae ApaNane hAlamAM bhAre muMjhavaNamAM nAkhelA che. ene kharo citAra, cAlu varSamAM hindusthAnanAM vahepAramaMDaLanA saMyukta samAjanI dilhImAM beThaka thaI hatI, tenA pramukha sthAnethI bhASaNa karatAM zrIyuta nalinIraMjana sarakAre, -241 9. all greua 3: "There is a pronounced lack of equilibrium between agriculture, industry and other channels of economical activities. The development of urban and rural areas is characterised by a marked disparity. Low yield per acre, uneconomic fragmentations, inadequate irrigation and enormous indebtedness of peasants have made agriculture, the most important occupation of the country, and extremely uuproductive and unprofitable industry. Industries are handicapped by insuffi.cient capital resoures, inefficient Tecknical Service and low quality of raw materials. The policy of discriminating protection has afforded many of them a small measure of security, but unless it is supplimented by a readjustment of internal freight rates and the adoption of a more sympathetic stores purchase policy their full development will always lag behind their potentialities. Banking is still undeveloped and its structure ill balanced. A great part of our population and a large number of our smaller towns are still ill-provided with banking facilites. In the absence of Industrial, exchange and land mortgage banks our industries, foreign trade .and agriculture are forced to fall back entirely upon their own resources and in many cases, face competi. ition from foreign countries which enjoy immenselly Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 greater advantage in these respects. Our transport system lacks co-ordination and cost of transport is far too dear. We depend for the stability of our public finance upon very limited and inelastic sources of revenue and the expansion of benificial Governmental activities is seriously hampered by the inelasticity of their revenue. There is again growing unemployment which destroys the morale of the rising generation and has introduced into the economic structure germs of dangerous malady. While nothing seems to be done to develop our internal trade our foreign trade is facing heavy odds and shrinking rapidly." ane tada hindI rAjyata tramAM Arthika zreya sAdhanAra maDaLa sthApavA teo kahe che ane chevaTamAM Arthika yeAjanA racAnuM sUcave che, te hAla turata mATe uttama mA jaNAya che, ApaNe prajA tarIke pagabhara thavuM hoya te| ApaNI Arthika guMcAnI ukelamAM ja ApaNA uddAra rahelA che. dharmanA viSayamAM AdyAcAra adRzya thavA mAMDayA che ane aMtaranI buddhi vadhe jAya che, tema eka bIjA dharma pratye AdarabhAva ane sahiSNutAnI lAgaNI madyuta banI che. AgaLanA jevuM vaimanasya ke jhanuna prajAmAM have jaNAtuM nathI; ulTuM paraspara bhrAtRbhAva keLavAtA jAya che, nIti ane cAritramAM paNa navI prajA agADI vadhelI che. navI ucharatI prajA TIlAM TapakAM karatI nahi hoya, madire jatI nahi hoya, peAtAne koi amuka saMpradAya ke dharmAMnA anuyAyI kahevaDAvavAne utsuka nahi hAya, paNa tethI te dha` rahita che ema mAnavAnuM kAMi kAraNa nathI. te dharmInA hArdane barAbara samaje che. satya, ahiMsA, dayA, ane premamAM dRDha zraddA dharAve che, aMtaranA avAjane sAMbhaLe che ane mAna Ape che. saiA ekaja pitAnA putrA che ane bhAIo che evI temanI samaja dRDha thatI jAya che ane vadhumAM te niyamita rIte prabhu prArthanA kare che, eTaluMja nahi paNa manuSya sevAmAM te mAnatA thayA che. manuSyane Izvara svarUpa samajIne tenA utkarSa ane uddAramAM te tatpara rahe che. 'vasanta' vaizAkha sa'. 1990, varSa` 33, aMka 4. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - gayA saikAmAM brAhmasamAja, AryasamAja, thIosepha, zrI zreyasAdhaka adhikArI varga vagere saMpradAyo astitvamAM AvyA hatA paNa A navA yugamAM e kaI navo saMpradAya sthApita thayela jANavAmAM nathI, paraMtu evI be prabhAvazALI ane pratApI vibhUtio mokhare AvelI che, jeo emanI tejasvI prabhA ane utkRSTa sevA kAryathI vizvavaMdya thaI paDyA che ane se koI emane pUjya mAnI, emanA caraNe name che. eoe ApaNane A dharma ke te dharmane Adeza Apyo nathI, paraMtu IzvaranA astitvamAM chApa besADI, sane-manuSya mAtrane-samAna gaNavA ane bhAI tarIke samajavA upadeza kare jAya che ane sarvatra suleha zAnti prasare evA prayAsamAM teo macyA rahyA che, ane vizeSamAM manuSyamAM raheluM manuSyatva pichAnI, tene keLavavA, tene Izvara svarUpe pUjA karavAne. manuSya dharma eoe ApaNane zikhavyo che. e be mahAna vibhUtio bIjI kaI nahi paNa kavivara ravIndranAtha TAgora ane mahAtmA gAMdhIjI che. Adhunika saMskRtimAM emaNe Apelo phALo AgaLanA koi paNa. dharmAcAryathI ocho kimatI mAluma paDaze nahi. gAMdhIjInuM priya gIta "vaiSNava jana te ene kahIe je piDa parAI jANe re" enuM pRthakkaraNa karIzuM to nIti ane dharmanA saghaLA uttama tane temAM samAveza thayeluM jovAya che ane te pramANe manuSya jIvana ghaTAvavAmAM Ave, te pramANe vartana karavAmAM Ave, te manuSya jIvananuM, sArthakya thAya ane prabhune A jIvanamAMja sAkSAtkAra thAya ema niHsaMdeha kahI zakAya. paramAtmA jema akhila brahmAMDamAM vasele che tema tene vAsa pratyeka manuja hRdayamAM che, ane e saMbaMdhamAM gItA viSe pravacana karatAM prinsipAla AnaMdazaMkarabhAIe je vicAro vyakta karyA che, temAMthI eka mahatvano phakare mananIya hAI ahiM utArIe chIe. janasamAja manuSya jANe che ke e pite race che. paNa vastutaHjeTale aMza manuSya saMskRti prabhunA mahAna uddezane saphaLa kare che, eTale aMze e prabhunI ja kRti che."* tAtparya ke manuSya sevA e A yuganuM mukhya lakSaNa che ane sArvajanika saMsthAo eja A navayuganAM maMdira che, e sahaja lakSamAM Avaze. *vasanta jeTha saM. 1990, pR. 171 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vIsamI sadInI pahelI pacIsIne IgrejI sAhityane itihAsa AlekhanAra mI. e. sI. vorDa e jamAnAne praznayuga ( Age of interrogation) kahe che. kAraNa ke navIna lekhake parApUrvanuM je kAMI jaNAvavA-manAvavAmAM Ave te zraddhAyukta svIkAratA nathI ane tene zaMkAnI dRSTie, viruddhatAnI rIte jue tapAse che; ane navA junAnA daSTibindumAM, vicAramAM ane bhAvanAmAM paNa atyAre mahesuM aMtara paDI gayeluM dekhAya che. e sthiti ApaNe ahIM paNa anubhavavAmAM Ave che, tyAM jema TenIsana raskIna vaMcAtA bhUlAI gayA che, tema ahiM dalapata narmadanuM vAcana kamI thayuM che, paNa sAhityanA prakAramAM navInatA ane vividhatAnI sAthe vikAsa thayale najare paDe che; e emAM khuzI thavA jevuM cihna che. " | gujarAtI lakhANa para agAu saMskRta sAhitya ane saMskRtinI chApa paDatI hatI ane tenAM raNa para ApaNAM kAvya nATaka lakhAtAM hatAM. have te sthiti palaTAI gaI che. prAcIna chaMda racanA ane alaMkAra zAstrane abhyAsa karanAra jUja manuSya nIkaLaze. ghaNA lekhako videzI dhAraNa ane Adarza grahaNa karI, tene anusaratuM gujarAtI sAhitya, ApaNI samAja sthitine baMdhabesatuM ke anukULa hoya ke na hoya e sarve jAya che ane kahevuM joIe ke te janatAmAM vaMcAya che paNa baheLuM. paNa samAja para e navA lakhANanI zI asara thAya che ene nirNaya karava hAla turata zakya nathI. navA lekhake junAM baMdhane teDavA Icche che, navIna bhUmikA taiyAra karavA tatpara banyA che ane te pAchaLa bhAvanAthI ane zraddhApUrvaka macyA rahyA che. zrIyuta munazInA Adarzo ApaNane vakhate nahi AkarSe; paNa emane "narasiha mahete bhakta harine " caritra pustaka vAMcavAne kaNa nahi kheMcAya? vedayuganuM emanuM "avibhakta AtmA " gujarAtI sAhityamAM eka amara kRti che, kadAca kaIkane emanuM arUtinuM pAtranirUpaNa pasaMda na paNa paDe ! zrIyuta bahu umaravADiyAnAM nATaka, zrIyuta dhumaketunI TUMkI vArtAo, zrIyuta narasiMharAvanI vivarta lIlA, zrIyuta rAmanArAyaNanI dvirephanI vAte ane vaira vihAra, zrIyuta vinAyakanuM naMdazaMkara caritra, medhANInI rasadhAre, zrIyuta nhAnAlAlanAM nATaka-nUrajahAna ane zAhanazAha akabara tema dalapatarAmanI kAvya dIkSA; re. vizvanAthanuM vIra narmadanuM caritra, kAkAsAheba kAlelakaranAM pustako, zrIyuta mahAdevabhAInI kRtio ane mahAtmAjInI AtmakathA ane temanuM "hinda svarAjya" e nAmanuM pustaka; zrIyuta IdulAlanuM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 " kumAranAM strInA'; zrIyuta purANI anuvAdita araviMda dheASanA granthA, navajIvana, vIsamI sadI, kAmudI ane kumAranuM prakAzana e saghaLuM navuM sAhitya koi paNa bhASAsAhityamAM mAnabharyuM sthAna jarUra meLave; ane ApaNe hiMmatathI kahI zakIe ke chellI pacIsImAM gujarAtI sAhitya sArI rIte khIlyuM che ane samRddha thayuM che; ane tenA yaza mukhyatve navA lekhakone prApta thAya che. navA kavie paNa prasiddhimAM AvyA che; emanI racanAmAMthI iMgrejI kavitAnI asara ke chApa echI thayalI che; ane temAM svAbhAvikatAnA azA vadhu pramANamAM maLe che; vaLI te kavitA saMskArI, suzliSTa ane prANavata che. " ApaNI kavitA samRddhi " e arvAcIna kavita! saMgrahanuM avalokana karanAra joi zakaze ke navI kavitAnuM vaheNa hajI mArga zodhatuM paNa baLavAna, uchALA mAratuM, jIvaMta, bhAvanA ane AdabharyuM, ane AzAvatu che. *r vartamAnapatrA ja Aja kAla janatAne ghaNuM kharuM vAcana sAhitya pUruM pADe che; ApaNA sAmayika patrAnI saMkhyAmAM mhoTA vadhArA thayalA che; eTaluMja nahi paNa pratyeka viSayane cacanArUM juduM mAsika maLI Ave che, e gheAD AnaMdajanaka nathI. e khatAve che ke jIvananA dareka kSetramAM gati thaI rahelI che; ane te pravRttinI puSTinA athe, tenA vikAsa sArU A jAtanuM vAcana sAhitya taiyAra karavAmAM Ave che, jene janatA taraphathI uttejana paNa maLe che. navA jamAnAnA brAhmaNA-guru ane AcAyate ApaNA vartamAnapatranA lekhako ane taMtrIo che; ane je prakAranuM pracAra kArya -lokamata keLavavAnuM ane racanAtmaka-te upADI leze tevuM leAkamAnasa ghaDAze e ceAsa che. A yugamAM temanA adhikAra jema mhoTA tema temanI javAbadArI paNa maheLI ane gaMbhIra che. prajA jIvananA ghaDataramAM vamAnapatranI peThe, nATaka, sInemA ane reDIo paNa hAlanA samayamAM bahu kiMmatI hissA ApI zake ema che; e sAdhanAne sumAge upayoga thAya teA prajAnA abhyudaya jaladI sAdhI zakAya; te dvArA prajAne saMskArI ane nIti poSaka, mAhitI bharyuM ane preraka, upayAgI ane asarakAraka thaI paDe evuM sAhitya sahelAIthI ane AnaMda sAthe ApI zakAya, ane dezanI hAlanI paristhiti vicAratAM mAlama paDe che ke jate divase A vastuo ' i Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 mahatvanuM sthAna prApta karaze ane temAMthI icchita pariNAma, megya vyavasthA ane prayatna thaye, meLavI zakAze. '' - sesAiTInA kAryakSetranI maryAdAo che ane upalI saghaLI pravRttione te pahoMcI paNa zake nahi. eTalAM vizALa ane bharapura sAdhane paNa sAITI dharAvatI nathI. te paNa sAITI navA jamAnAne anusaravA banate prayatna karI rahelI che te enI chellAM paccIsa varSamAM vividha lokopakArI pravRttio ane tenAM prakAzane parathI mAluma paDaze; tema tenA mukhya kArya kartAo dezanAM sArvajanika kAryomAM, pUrvavata, yathAzakti phALo ApatA rahyA che, e paNa jovAmAM Avaze. . . - ApaNe sau A pravRttionI eTalA najadika chIe ke te viSe abhiprAya bAMdhavAmAM bhUla thavAne athavA to pakSapAta ke atiktithI derAI javAno, bhaya rahelo che ane tema karavuM amArA mATe ucita paNa nathI. kAraNa ke sana 1910 thI sAITInA taMtramAM ame joDAyelA chIe ane tenAM kAmakAja ane vahivaTa mATe keTaleka daraje javAbadAra paNa chIe. A saMjogamAM esAITInA A pacIsa varSanAM kArya viSe amArA taraphathI kAMIpaNa kahevAmAM Ave tenA karatAM anya koI taTastha vivecaka saMsAITInI vividha lokapakArI pravRttio ane tenI sAhitya sevA viSe abhiprAya Ape, e ame vadhu pasaMda karIzuM. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 2 gujarAtI bhASAnA kozAnu prakAzana kAya " jema kAza vinA rAjya baLahIna ane kamaLakAza vinA sarAvara zelAhIna che, tema bhASA kAza vinA dezabhASAnI rAjyasattA chUTAM chUTAM ne vikharAyalAM paDelAM aneka aga tathA eenI avyavasthA ethI samagra eka svarUpe na hAvAthI sthAyI liSTa ane ane zAstrIya saMskAra vinA sundara geAlatI nathI. kAza vaDeja bhASA saMskArI thaI te khaLamAM vRddhi pAme che. bhASAne kAza e, bhASA khelanArA lokenI sthitinAM svarUpanuM pratibimba che teeAnAM nAnaiya`ne darzAvanArA yadhvaja che. " [ kavi na dAzaMkara-na kAzanI mukhamudrA ] gujarAtI bhASAne kAza racAvavA sArU sAsAiTInA kArya kartAoe sAiTInI zarUAtathI taiyArI karavA mAMDI hatI, tenI savistara ahevAla sAsAiTInA itihAsa-vibhAga 1 mAM noMdhyA che; ane te pravRttino sAra sakSepamAM sane 1912 mAM gujarAtI svara vibhAga sosAiTI taraphathI prasiddha karavAmAM AvyA tyAre te kAmathI purA piricata te vakhatanA ena. sekreTarI lAlaza karabhAie te puratakanI prastAvanAmAM Apyo che. gujarAtI brazanI racanAmAM gujarAtI zabdonI joDaNInA prazna ja naDatararUpa mAluma paDayA ane tenA nivAraNu sArU gujarAtI zabda saMgraha ekatra karI te prathama chapAvavAnA nirNaya thayA hatA. tadanusAra sana 1897 mAM gujarAtI zabda saMgraha sAsAyaTIe bahAra pADIne te viSayamAM rasa letA vidrAnA, keLavaNI niSNAta ane jANItA mahetAne te abhiprAya arthe ravAnA karyAM hatA. te pachI zabdonI joDaNInA niNya sArU sarakArI keLavaNI khAtAnA e pratinidhie ane sAsAITI taraphathI e pratinidhie ema maLIne cAra gRhasthAnI eka kamiTI nimavAmAM AvI hatI. te kamiTInA kAmakAjane vRttAMta upalabdha nathI paNa ema samajAya che ke navI vAMcanamALA. yAjanAra saMpAdaka samitie joDaNInA je navA niyame nakkI karyAM te. * gu, 1. sAsAiTInA itihAsa, vibhAga 1, pR. 127 thI 13ra. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 uparAta kamiTIe svIkAryAM hatA ane te joDaNInA dheAraNe sAsAiTIe zALAyAgI gujarAtI koza racavAne nirNaya karyo ane sesAiTInA hIrakamahAtsava nimitta karAvavAnAM kAryomAM e gujarAtI kAzane samAveza karyAM hatA. "6 sAgara nAmathI sArI rIte prasiddhi pAmela mastakavi ane lekhaka zrIyuta jagannAtha dAmeAdaradAsa tripAThInI,gujarAtI zabdasaMgrahamAM nave! umerA karavAnA ane tenA artha lakhavAnA kArya para, nimaNuMka thai hatI. te zabdakozanAM sAdhane ekatrita ane vyavasthita pUrAM karI na rahyA tyAM emaNe rAjInAmuM ApyuM ane temanI jagAe zrIyuta prItamalAla na. kacchInI nimaNuMka karavAmAM AvI. temane e viSayane zAkha hatA ema emaNe pachIthI lAMbe gALe sayAjI sAhityamALAmAM prasiddha thayela " tulanAtmaka bhASAzAstra" pustaka parathI mAluma paDe che; paNa teo e viSayamAM jhAjhI pragati karI zakelA nahi ane e kAmamAMthI turataja nivRtta thayA hatA. kr 99 99 sana 1910mAM muMbAInuM pANI kuTuMbIjanone niha sadavAdhI gujarAtanI junI vArtA nA lekhaka zrIyuta maNilAla chakhArAma bhaTTa, peAtAnA vatana amadAvAdamAM AvI rahyA ane te kAi sAhitya pravRttimAM paDavA IcchatA hatA. sAsAiTImAM emaNe sana 1896 mAM thoDAka mAsa kAma karyuM hatuM; eTaluMja nahi paNa " aniyaranA pravAsa " e nAmanAM suprasiddha pravAsa pustakanA sAsAITIne gujarAtImAM anuvAda karI ApyA hate. e rIte sosAiTInA kAmakAjathI ee paricita hatA ane sAMsAITInA kAya vAhakA paNa emanI zakti ane lekhanakArya thI keTaleka aMze vAkepha hatA. A pramANe badhA saMjogA khadhakhesatA maLI AvatAM, sAsAITIe zrIyuta maNilAlane kAzanA kAya para niyata karyAM tyArathI gujarAtI koSanuM kAma niyamita ane vyavasthitarIte thatuM cAlyuM ane prabhu kRpAe te pUrNa siddhine paNa pAmyuM hatuM. zrIyuta maNilAla mArAmatI gujarAtI sArA lekhakomAM gaNanA thayalI che. garIbAimAM temanI AlyAvasthA pasAra thai hatI paNa emanA mAmA svargastha bhAzaMkara nhAnAbhAinI huMphathI teo kaMIka saMskRtanA abhyAsa karI zakayA ane pachIthI teA svAzrayathI AgaLa vadhyA hatA. zarUAtathI lekhana vAMcanane raMga lAgele ane vidvajanAnA sahevAsamAM ghaNuMkharUM rahevAnuM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thatuM eTale vAcanane zAkha vRddhi pAmya ane lekha lakhavAnI paNa laganI lAgI hatI; eTale daraje ke pitAnI pAse puratAM sAdhane ke pisA nahi tema chatAM mitra ane snehIonI sahAyatA ane uttejanapara vizvAsa rAkhI samAlocaka" tathA "svadeza vatsala" nAme be mAsika patre temaNe calAvyAM hatAM, ane te vakhaNAyAM hatAM. * anila dUta" nAmanuM khaMDa kAvya temaNe te vakhate lakhyuM hatuM, te sArI rIte jANItuM che. paNa emanI kharI nAmanA gujarAtanI junI vArtAo thI thaI, jenI joDa haju bIjI maLI nathI. pRthvIrAja cauhANa" ane "jhAMsInI rANI -emanI bIjI be kRtio eTale ja bahoLo kAdara pAmI che. emAMnI pRthvIrAja cauhANunI vArtA sane 1929-30 mAM skUla liviMga sarTiphikeTanI parIkSA sArU muMbAI yunivarsiTIe eka pAThaya pustaka tarIke pasaMda karI hatI. A sivAya emanA graMtha-svataMtra ane anuvAdita-ghaNuM che ane tene sahaja ullekha mAtra ahiM basa che. A - emanuM ghaNuMkharU jIvane patrakAritvamAM vyatita thayuM hatuM. eTale lakhavAnI hatheTI emanA hAthe besI gaI hatI ane emanI lekhanazailI saraLa ane gharagaththu paNa evI asarakAraka nivaDatI ke tenuM vAMcana rasamaya thaI paDatuM ane te lakhANanI vAMcakapara sabaLa chApa paDatI hatI. cAlu sAhitya pravAhathI Ama teo prathamathI saMsargamAM hatA ane lekhana vAMcanane mULathI zekha, tethI gujarAtI dezanuM saMpAdana kAma temane sAhajika ane anukuLa thaI paDyuM hatuM. vargastha lAlazaMkarane IrAdo maheTa: koza pAchaLa rahelI aneka muzkelIo dhyAnamAM laIne, gujarAtI bhASAne eka zALopayogI keza, upara jaNAvyuM tema, taiyAra karAvavAnuM hatuM eTale tenI sAdhanasAmagrI ane tayArI sarve maryAdita hatAM. koza jevA bhagIratha kArya mATe eka mANasa te zuM paNa kaTIbaMdha vikAne ochA paDe ! tema te kArya mATe puSkaLa nANuM kharcavuM joIe. " nANAMne saMkoca, sAdhana ane sahAyakartAonI uNapa e vastusthiti vicArIne zrIyuta lAlazaMkarabhAIe te kALe gujarAtI zALApagI keza kADhavAno vacalo paNa salAmata ane saraLa mArga grahaNuM karyuM hatuM, e DahApaNabharyuM pagaluM hatuM ane te pagaluM anubhavaparathI levAyuM hatuM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI zabda saMgrahanI prate agAu gujarAtI vidvAnane mekalI sUcanAo maMgAvI hatI tyAre "bahuja theDI ane ekabIjAthI virUddha paDatI sUcanAo AvI hatI" ane gujarAtI svara vibhAganI nakalo abhiprAya mATe mokalI apAtAM, eja kaDa anubhava prApta thayA hatA. | svara vibhAganI prata je abhiprAya mATe mokalI apAya temAM sudhArAvadhArA ke pheraphAra sUcavavAnuM lekhakane savaDabharyuM thaI paDe te kAraNe te bhAga eka ja kolamamAM chApI tenI DAbI mArjina karI rAkhI hatI, ane tenI lagata nIce mujaba patra lakhI mokalavAmAM Avyo hataH - 4 , , gujarAta varnAkyulara sosAITI, amadAvAda. '. rA. .. . ! ' - gujarAta varnAkayulara sosAITInA onararI sekreTarInI salAma vi. vi. ke Ajaroja judA bukasTathI sasAITI taraphathI taiyAra thatA gujarAtI bhASAnA kepanA svara vibhAganI prapha kopI mekalI che ane temAM sudhArA vadhArA ke umero karavA sUcavavAnuM phAve te sArU aDadhI bAju kerI rAkhI che. Apane je sUcanAo ane pheraphAra ke sudhArA vadhArA karavA ISTa jaNAtA hoya te ApanI anukULatAe jema bane tema jaldI mokalI. ApavAne vinaMti che. tamAma sUcanAo AvyA bAda te upara ghaTatuM dhyAna ApIne navesarathI kezanuM kAma cAlaze te Apane vidita thAya. je sUcanAo ke sudhArA vadhArA sauthI pahelA sosAITIne maLaze te badala kamiTIne yogya jaNAya te pAritoSika ApavAmAM Avaze. : }" lI , , , lAlazaMkara umiyAzakara . . . . . . onararI sekeTarI. " lAlazaMkarabhAI eTale vyavahArU kAryadakSa puruSa ane emanI prakRti evI civaTabharI ke ekavAra ciMtavyuM kArya te pAra utAre tyAre teo jape ane saMta pAme. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 gujarAtI koza saMpUrNa thayalA jovAne teo jIvyA nahi; paNa svaravibhAga joine emane AnaMda thayA hatA. te viSe aneka dRSTie sUcanAo lakhAI Ave e AzayathI svara vibhAganI prate gujarAtI bhASAnA abhyAsIone ane gujarAtI padmA temaja mAsikAnA taMtrIone emaNe chUTathI meAkalI ApI hatI; paNa pAMca 7 vidrAnAe ja te vrata sudhArIne pAchI meAkalavA maherabAnI karI hatI. te pachI kAzanuM kAma pUvat je jhUjAja sUcanAo lakhAi AvI te lakSamAM laine, cAlu rAkhavAmAM AvyuM hatuM. te kAza kevI rIte taiyAra thatA tenI hakIkata kaMika upayAgI thaze ema samajIne AMhI ApIe chIe. zrIyuta maNilAla prathama tA je akSara levAnA hoya tenA maLI Ave teTalA zabdo eka korI neTabukamAM utArI letA. sosAiTIne zabda saMgraha tenI bhUmikArUpa rahetA; te pachI nakAza, rANInAnA kAza, melasarenA kAza, lallubhAi paTelane kAza e sarva kAzanAM pustaka! teo tapAsI jatA ane peAtAnA vAcanamAM je zabdo AvyA hoya te teoMdhI, kAcu khAkhuM tayAra karatA. te pachI zabdonA artha lakhatA ane te arthe yathAzakti jeTalA sUjhI Ave teTalA ApatA hatA. zabdonI vyutpattinuM kAma mULe kiThana che; ane te kAma ekale hAthe arAbara thai na zake e dekhItuM che. te kA` sArU judI judI bhASAnA vidvAnAnA sahakAra ane madada jarUranAM che. te kArya eka vyaktine hi paNa vidvAnAnA jItha--saMdhane sulabha hAI zake. khIjuM je te zabdonA arthI-kramasara, tenA arthamAM thatA jatA pheraphAra sAthe, saikAvAra, udAharaNa sahita apAya eja agatyanuM ane eja dhoraNa sagrAhya ane pramANabhUta thai paDe. paNa te mATe ghaNI ghaNI tayArIo ApaNe haju karavAnI che. ekSa nyu IMgliza DikSanerI ApaNA AdarzarUpa kAza graMtha rahe. evA gujarAtI koza taiyAra thavA mATe ekaluM puSkaLa nANuM ja nahi paNa meTI saMkhyAmAM vidvAnAe ekatra maLIne prayAsa karavA joie chIe. emAMnI keTalIka vastu sAdhya che. paNa te kAya sahakAra vaDe thai zake ema che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNilAla chabbArAma bhaTTa A ikkebj (pR. 24) vizvanAtha maganalAla bhaTTa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI (pR. 64) rAmalAla cunIlAla meAdI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAne keza ATha bhAgamAM sesAiTIe chapAvyo che, te zALA upayogI hovA chatAM saMpUrNa che e tenA prayojaka vA prakAzako kaI paNa dAva karatA nathI. te devavALe che; eTaluM ja nahi paNa temAM punaruktinA doSe, bhUle, apUrNatA vagere khAmIo che ane tethI te dUra karavA sosAiTIe e kezanA rivijhananuM-sudhAraNAnuM kAma karI AraMbheluM che. uparokta keza para eTaluM kahevuM prApta thAya che ke zrIyuta maNilAla chabArAma bhaTTa, ekale hAthe, maryAdita sAdhana vaDe, bahAranA sahakAra vinA, je kArya yathAzakti ane yathAmati karyuM che te jarUra abhinaMdanane pAtra che; ane e abhiprAya sAthe, amAruM mAnavuM che ke, e viSayamAM je keIe thoDuM ghaNuM kArya karyuM che ke kare che, te se saMmata thaze. se sAITInA pramukhapade dI. bA. kezavalAlabhAI nimAyA pachI dezane prazna turataja emaNe hAtha dharyo hato. eka sArA gujarAtI dezanI uNapa lAMbA samayathI emane sAlyA kare che eTaluM ja nahi paNa te mATe teo satata ciMtana karyA kare che. prathama e prazna menejIMga kamiTImAM raju thaye ane yogya bhalAmaNe thaI AvavA te prazna sAITInI buka-kamiTIne soMpAyo hate. buka-kamiTIe te kArya kevI rIte karavuM e viSe vigatavAra rIporTa taiyAra karyo te nIce utAravAmAM Ave che te parathI e AkhAya kAryanI kAcI rUparekhA najaramAM Avaze. buka kamiTIne rIpeTa buka kamiTInI eka beThaka tA. 5 mI naveMbara sana 1927 ne somavArane divase sAMjanA 4 vAge esAITInI ophIsamAM maLI hatI. te vakhate nIcenA sabhyo hAjara hatA ane nIce mujaba nirNaya menejIMga kamiTImAM raju karavA thaye hate. hAja2 2. ba. kezavalAla harSadarAya dhruva . ba. ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha mi kekhuzara aradezara bAlA 2. rA. DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI 2. rA, kRSNalAla narasIlAla desAI prinsipAla ANadazaMkara bApubhAi dhruva Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAthI taraphathI taiyAra thatA gujarAtI bhASAne koza saMpUrNa racAi prasiddha thayA che. keSanI prati lAIpha membarene bheTa ApavA pUratI ja chapAvavAmAM AvatI hatI, ane tenI badhI yojanA ane vyavasthA kAmacalAu hatAM. hAlamAM te keza mATe bahArathI puSkaLa mAgaNI thAya che. zAstrIya ane aitihAsika dRSTie gujarAtI bhASAne keza taiyAra karavAne ghaNo vakhata joIze, chatAM sosAITI pAse je sAhityasAmagrI tayAra che, te parathI eka vizvAsapAtra, cokkasa, bane teTale saMpUrNa, zALApAgI keza, jUnI AvRtti, je hAla pUrI thaI che te parathI sudhArA vadhArA ane umerA sAthe eka navI AvRtti rUpe esAITI taraphathI taiyAra karAvI bahAra pADavI. (2) rA. ba. kezavalAla dhruve A navI AvRttinuM sAmAnya taMtrIpada svIkAravA IcchA pradarzita karI che te badala kamiTI temane aMtaHkaraNapUrvaka upakAra mAne che. (3) te saMbaMdhamAM keTalIka mArgadarzaka neMdha ahiM raju karavAmAM Ave che - () prastuta AvRttimAM lagabhaga badhA pracalita zabdone samAveza thaI jAya te mATe saMvata aDhAramA zatakathI ApaNA ziSTa ane prasiddha kavio ane lekhakonA graMtho pharI vaMcAvI temAMthI zabda bhaMDaLa taiyAra karAve, ane te badala kAma karanArane egya jaNAya te pAritoSika ApavuM. (1) prastuta kozanI joDaNa bahudhA sAhitya pariSade dhelA dheraNane anusarIne karavI. (4) je je zabdonI vyutpatti cokkasa mAluma paDe tenI judI nedha karI levI. (3) zabdone krama saMskRta kozone anusarIne rAkhave. (6) je te jarUrI zabdonA uccAra dAkhala karavA gya lAge tyAM karavA(F) yogya sthaLe arthadarzaka utArA (keTezana) karavA. st) sAmAnya taMtrIne madada mATe kAmapuratA repharansa pustake ne keza vagere je sAhitya bhAge te maMgAvI ApavuM. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) vicAra, salAha ane abhiprAya mATe madadarUpa thAya evA maMDaLa, sthAnika ane sAmAnya nImavA; ane temAMnA sabhyone jarUra paDe. te cogya pAritoSika paNa ApavuM. . . . . . . . te sthAnika maMDaLa mATe nIcenAM nAma sUcavavAmAM AvelAM che. - (1) mI. burAnuddina abadullAmiyAM yurejhI.. . (2) mI. amIrUddIna hamadamiyAM phArUkI. (3) munizrI jinavijayajI. (4) che. vIramitra bhImarAva dIveTIA. ke (5) zrIyuta khare, saMgIta zAstrI satyAgraha Azrama (6) sAmAnya taMtrIne te jaNAve te pramANe pagAradAra lekhaka sTApha Apa. () jyAM jyAM gujarAtI vyAkaraNane lagatA pratyaya, zabda prayoga vagere maLI Ave tenuM eka TAMcaNa karavuM." ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha ne. sekreTarI dI. bA. kezavalAlabhAIe dezanuM kAma prastuta rIporTa menejIMga kamiTImAM maMjura thatAM, ulaTa ane khaMtathI upADI lIdhuM hatuM. bahAranI madada emane jhAjhI maLI nahi paNa Apa baLa para ane pitAnI pAsenI sAdhana taiyArI para avalaMbI 1 akSara emaNe pUre karyo ane te chapAvyo paNa khare. tenI prate keTaleka sthaLe sUcanA ane abhiprAya sArU mokalI apAI paNa tene protsAhaka uttara maLyuM nahi. tema chatAM dI. bA. kezavalAla e kAmamAM vaLagyA rahyA ane svara vibhAganA prathama , ane 6, e traNa akSarenI presa kepI taiyAra karI hatI. te pachI AMkhe motIe utaravA mAMDyAthI temaja kolejanA adhyApaka tarIke vadhu samaya Apavo paDate hovAthI te kAma, bIjI I sagavaDabharI vyavasthA thatA sudhI mulatvI rAkhyuMje sthitimAM te haju paDeluM che. . . . ; e dhoraNe AkhAya koza sudhAravAnI e umeda rAkhe che. ame IcchIe chIe ke prabhu emanI e umeda pAra pADe; je ke ane svaranA traNa akSara cAra karI ApIne kayA ghAraNe ane kevI rIte te Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kAma AgaLa karavuM te mA dI. bA. kezavalAlabhAie saraLa ane spaSTa karI mUkyA che. upara jaNAvyA pramANe kAza sudhAraNAnuM kAma cAlatuM hatuM te samaye kAlejamAM emane ' naMdazaMkaranuM jIvanacaritra' zikhavavAnuM cAlatuM hatuM. emAM AvatA urdu ane phArasI zabdonA barAbara artha samajavA te prasaMgeApAt premacaMda rAyacaMda TreniMga phaeNlejanA rITAyarDa zikSaka mI. amIramI hamadumI phArUkIne khelAvatA hatA. sI. phAkIne zabdakoSane zokha hato. keTalAka vakhata sudhI ' gujarAta zALApatra'mAM emaNe gujarAtImAM vaparAtA phArasI arkhkhI zabdone saMga pragaTa karyo hateA. dI. bA. kezavalAlabhAie e vakhate pa akSaranuM saMpAdana kArya Ara MbheluM hatuM tethI temane akSaravALA zabdo ekaThA karI ApavAnuM sUcavyuM; te sArU TalAka gujarAtI pustako pharI vAMcI javAnI emane bhalAmaNa karI ane e viSayanI carcAmAMthI kArasI abbI gujarAtI kozanI yAjanAM uddabhavI hatI. e kAza sAsAiTIe be vibhAgamAM chapAvyA hatA. temAM mULa rAbdo ApavA khAsa kALajI rakhAI hatI. gujarAtI kozamAM sudhAraNAnI pravRttinA aMge ApaNane Ama anAyAsa eka sAre phArasI abbI kArA prApta thayA che ane te sevA sArU ApaNe gujarAtIoe mI. phAIne upakAra mAnavAnA che. gujarAtI zabdakAzanuM kAma pUruM thayuM te vakhate e kAsanI pravRtti AgaLa cAlu rAkhavA na kathAkAza jevA eka navA kathAkAza taiyAra karAvavAne vicAra sAsAiTInA kAya katAne sphUryo hato; ane abhyAsIo taraphathI evA eka sArA kAzanI mAgaNI paNa thatI hatI. dI. bA. kezavalAlabhAInI salAha pUchatAM, e kAya mAM rahelI muzkelIono khyAla ApI, mULa saMskRta sAdhanAnA zAstrIya ane aitihAsika dhoraNe upayega karI jANanAra ceAgya mANasa maLaze ke kema e viSe emaNe zaMkA darzAvI, eTale e viSaya AgaLa vavyA nahotA. daramiyAna rA. DAhyAbhAi pItAMbaradAsa derAsarInA hAthamAM ghaNAM varSopara joyalA ane vAMcelA prAcIna aitahAsika kAza marAThImAM lakhele AvyA; ane temane te gujarAtImAM utAravAnuM mana thai AvyuM. zrIyuta DAhyAbhAI bahuzruta vidrAna che; sArA kavi che. emanA - bulabula' kAvye kAne mugdha karyAM nathI ? tema eka sAhityakAra tarIke Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 emaNe sArI pratiSThA prApta karelI che. emaNe saMpAdana kareluM kahAnDarDe prazna cha kAvya teA junI gujarAtIne eka suMdara namune che ane eka aitihAsika kAvya tarIke tenuM mUlya hoTuM che. te eka pAya pustaka tarIke vaheMcAya che. emanI vidvattAyI suparicita che ane emanI lekhanazalInI viziSTatA e che ke game tevA zuSka viSayane paNa tee rasika ane saraLa karI zake che. 66 * prastuta ' paurANika korA' e kAMi mULa marAThI graMthanI nakala nathI; paNa aheALA sudhArA vadhArAvALuM eka navuM pustaka che. e viSe teo jaNAve che:A kAza kevaLa bhASAntara nathI; temAM ThekANe ThekANe ja pheraphAra ane umeraNa karavAmAM AvyuM che. bhASA gujarAtI vAcakane surUcikara thAya prema rasabhara karavA tarapha khAsa lakSa rAkhyuM che. e kAzamAM na ApelAM evAM puSkaLa avataraNA mULa saMskRta graMthAmAMthI A AzamAM dAkhala karyo che. e badhAnI sAthe kAzanA vastune vistRta karyuM che. eThA tarIke lIdhelA UrAmAM mAtra 9121 vyaktionI hakIkata ApelI che. tenI jagAe A koSamAM 10799 vyaktionI hakIkata ApI che,. eTale vastu paratve grantha lagabhaga bamaNe banyo che, eTaluM ja hi paNa ghaNI agragaNya vyaktinI hakIkatamAM ora vadhArA karyo che. anya chapAI gayA pachI paNa bhAgavata vagere anya sthaLethI vadhAre vyaktiyAnA pratihAsa ApavAnI lAlasA thai AvatAM vadhArAnA zabdo nava karamAnI puravaNImAM saMgrahyA che. TuMkAmA graMthane paripUrNa karavA tarapha banatuM karyuM che. AvA granthe! kAMI kAvya ke navalakathAnI peThe vAcana tarIke sAdyanta vaMcAtA nathI. upayAgI ane jarUranI hakIkata sArUM khapanuM hoyaH teTaluMja vaMcAya chatAM purasadanI vakhate vAMcana tarIke vAMcI zakAya evI rIte ghaNAM caritrA taiyAra karavA tarapha khAsa lakSa ApyuM che. AzA che ke ema chUTaka chUTaka vAMcIne paNa vAMcakaae AnaMda meLavaze. '' paurANika kathAkAzanI gheADAka bhAga taiyAra karIne zrIyuta DAhyAbhAIe sAsATIne prAsaddhi mATe mekalI ApyA. te kA` pasaMda paDavAnA prazna naheAtA. zrIyuta DAhyAbhAI jevA saMskArI abhyAsIe te kAma karyuM hatuM; ane tenI agatya viSe be mata nahAtA eTale tenuM prakAzana turataja zarU karavA TharAva thayA hatA. Ama e pustaka lAMbA samayanI khoTa pUrI pADe che, rANa kathA derA, pR. 10-11. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 1. eTaluM ja niha paNa eka rekaransa pustaka tarIke sAhityanA abhyAsIone te bahu upakAraka graMca thaI paDaze. vijJAnanI paribhASAnA prazna lekhaka ane vAMcakane lAMbA kALathI muMjhave che. sAhitya, itihAsa, arthazAstra, mAnasazAstra, tatvajJAna vagere viSayAmAM AvatA IMgrejI zabdonA artha gujarAtImAM utAravAnuM kAya echI viTaMbaNAbharyuM nathI. judA judA lekhakoe, prasaMgApAt lekha lakhatA je adharA zabdo mAluma paDelA tenA avAhaka paryAya zabdo cAlA; ane temAMnAM thADAka calaNI sikkAnI peThe grAhya thai pracAramAM paNa AvyA che. jyAre keTalAka aNuvaparAyalA lakhANamAM DhaMkAI rahyA che. zrIyuta vizvanAtha maganalAla bhaTTa oNnasa grejyueTa che; iMgrejI ane gujarAtI sAhityanA sArA ane mA`ika abhyAsI che, ane ApaNuM gadya sAhitya bahu jhINaane vivecakanI dRSTie vAMcyuM vicAryuM che, temane e vAcana daramiyAna je je IMgrejI zabdonA artha gujarAtImAM navA vaparAyalA jovAmAM AvyA tenI teAMdha karI, namunA dAkhala keTalAka zabdo " vasanta'mAM prasidda thavA meAkalyA hatA. e lekha prasiddha thatA, e zabda sagrahanI upayeAgatA tarapha sInuM lakSa gayuM hatuM ane taMtrI mahAzaye paNa tenI agatya para bhAra mUkyA hatA. te zabda sa Mgraha sAsAITIe pragaTa karavA joie evA vicAra sphurI AvatA ame zrIyuta vizvanAthane te saMgraha se!sAiTI para mAkalI ApavA sUcanA karI ane kamiTI samakSa te kAma raju thatAM, te ma Mgraha pustakarUpe chapAvavAnA nirNaya thayA hatA.+ zrIyuta vizvanAthe e kAzanI prastAvanAmAM A prakAranA kAza viSe ciMtanabharyuM vivecana karyuM che, temAMthI sadarahu kAzanI saMkalanA puratA bhAga ahIM utArIe chIe.-- . + vaijJAnika pAribhASika rAzanA prAraMbha ApaNe ahiM pahelavahele svargastha prA. tribhuvanadAsa kalyANadAsa gajjare te samaye vArA kalAjIvananA prinsipAla hatA-karyAM hatA ane te thAya sArUM dhaNI sAdhana sAmagrI ekaThI karI hatI. amArA sAMbhaLavA pramANe te pAribhASika kAzanI dhilI lakhelI cADIe bhASAMtara khAtAnA daphataramAM paDelI che. rAjaya taraphathI eka vaijJAnika pAribhASika kozanI khAreka varSa upara bahAra paDayA hatA tenI navI AvRtti umarokta lakhANano upayoga karI, sudhArA vadhAza - sahita bahAra pADavAmAM Ave che te khAsa icchavA yeAgya che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 aMgrejIdvAra pAzcAtya sAhitya sarakRtinA saMsargamAM AvatAM je aneka vastuo, rItabhAta, saMsthAo, bhAvanAe Adi navIna padArthone paricaya thayo che tene mATe yathArtha pade te gujarAtImAM zodhyAM paNa jaDatAM nathI. AthI mAtRbhASA paratve te ApaNA moTA bhAganA zikSita varganI dazA mUMgAne svama thayuM hoya evI lAcAra banI gaI che ne temane je nAno bhAga A paristhitithI para thaIne bhASAntara, sAra lekhana ke svataMtra carcA mATe pazcimanuM jJAna ApaNI bhASAmAM utAravA mathe che temanA mArgamAM AvA pAribhASika zabdo pade pade moTI muzkelI ubhI kare che. eTale keI vyakti aMgrejI mAraphate amuka viSayane pAra pAmela hoya ne gujarAtImAM pitAnuM e rIte meLaveluM jJAna ThAlavavAnI IcchA paNa hoya chatAM, kevaLa AvA pAribhASika zabdonI muzkelIne kAraNe hAtha joDI besI rahevuM paDe, evA prasaMge paNa ApaNA dezanI vidvattAnA itihAsamAM virala nathI. tethI paribhASA viSayanI A muMjhavaNa TALavA mATe A prakAranA saghaLA aMgrejI zabdo ekaThA karI te darekane mATe arthavAhaka paryAya gujarAtImAM ja eka saMgraha prakaTa karavAnI lAMbA vakhatathI agatya jaNAI che. A agatyane pUrI pADavAne A keza e eka yatakiMcita yatna che. AmAM evA saMgraha karatAM bhinnatA eTalI che ke AmAMnA pratizabdo kei eka ja vyaktie yojelA nathI tema ekI sapATe paNa jelA nathI, paraMtu AkhA gujarAtanA chellAM pAsa varasa jeTalA gALAnA judA judA pratiSThita lekhakoe potapotAnAM lakhANamAM jarUra paDatAM je je paryAyo prasaMgopAta je te saghaLA temanI kRtiomAMthI tAravI AMhI ekaThA karavA yatna karyo che. A yojanAmAM be lAbha rahyA che eka te e ke eka ja vyakti, maMDaLa, ke saMsthA ghaDataramAM je manasvitA, avividhatA, jaDatA ke taraMgIpaNuM AvI javAno bhaya rahe che tene mATe AmAM avakAza nathI, ne bIjuM e ke eka karatAM vadhu lekhakanA paryAya sAthe sAthe mulA hevAthI vivekapUrvaka pasaMdagI karavAnuM bahALuM kSetra khulluM rahe che. eTale eka rIte A keza gujarAtI paryAyane saMgraha tema ItihAsa ubhaya che, ne tethI paribhASA rasikone te bevaDI rIte upayogI thaI paDaze evI AzA che. 'x . . . A kezanI mahattA upara darzAvyA pramANe e che ke emAM saMgrahelA * pAribhASika kAza, praratAvanA, pR. 3-4 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAya zabdo je te jANItA lekhakanA graMtha ke lekhamAMthI uchaLa karelA che; game tema navA zabdo eka hastanA jIne bharaNuM karavAmAM AvyuM nathI. ': ' zrImaMta mahArAjA sara sayAjIrAvane sadarahu pAribhASika keza sAdara karatAM eozrIe eja muddA para khulAse IcchA hatI ke paryAya zabdanI pasaMdagI kevI rIte karavAmAM AvI che, taddana navA paryAya zabda kejIne ke te vartamAna sAhityamAMthI saMgrahIne ? ane te saMbaMdhI samajuti ApatAM. temAMnA gheraNa prati mahArAjA sAhebe potAnI prasannatA darzAvI hatI. pAribhASika kezanuM kAma viSayavAra hAtha dharAya evI vyavasthA karavAnI yojanA vicAravAmAM AvI hatI ane te dhoraNe AgaLa kAma cAlu rAkhavA zrIyuta vizvanAthabhAIne sUcanA karavAmAM AvI hatI; paNa keTalIka aMgata ane vyavahArU aDacaNone laIne te viSe haju kAMI cokkasa nirNaya para AvavAnuM banI zakyuM nathI; paNa e yojanA vicArAtAM gujarAtI paryAya zabdone saMgraha tayAra karAvavAnuM nakkI thayuM hatuM. subhAge, e viSayamAM rasa letA bhAdaraNanivAsI zrIyuta catubhAi puruSottamabhAI paTele e kArya karI ApavAnI tatparatA batAvI. buddhiprakAzamAM "nAnArthI zabdo" e zirSaka heThaLa e viSenuM, emanuM lakhANa vakhatevakhata prakaTa thayeluM che. teo grejyueTa che, apabhraMza ane junI gujarAtIne sAre abhyAsa dharAve che ane gedharA sAhitya sabhA taraphathI "junI gujarAtI' para hariphAI nibaMdha maMgAvavAmAM. Avyo hate temAM emane nibaMdha InAmane pAtra jaNAya hate. A zabda saMgraha "zabdArtha bheda" e nAmathI sana 1894 mAM svargastha lallubhAI prANavallabhadAse bahAra pADyuM hatuM. te pachI e jAtanA pustakanI jarUra bahu vadhI paDelI che. ' all 24 912132 21 211211224, (Roget's Thesaurus) nAmane zabdakoza kAyama upagane thaI paDyo che. A nave payaya keza te gharaNe taiyAra thAya to gujarAtI bhASAnA abhyAsI ane lekhakane te bezaka ghaNe upakAraka thaI paDe. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3 itihAsa-graMtha "Reflection on history must be accompanied, then, by reflection on all life, in order that we may hear and hearing understand, what Confucius calls the threefold thread of time: Threefold is of time the tread, Lingering comes the future pacing hither; . Dart-like is the now gone thither, Stands the past age moveless, foot and head." Hilda D. Oakelay. I (History & Progress ). chellAM pacIsa varSamAM sosAITIe ekaMdara 157 pustaka prasiddha karyo. che. temAM itihAsa graMthe moTI saMkhyAmAM maLI Ave che ane te pustake vividha prakAranAM tema gujarAtI vAcakone rasa paDe ane AnaMda Ape evAM che. tenI pasaMdagImAM hindustAnanA ItihAsane prathama sthAna maLeluM che ane e saghaLAM pustake, amAruM namrapaNe mAnavuM che ke, hindanA prAcIna ane arvAcIna ItihAsa viSe vizvasanIya tema savistara vRttAMta pUrA pADe che. prAcIna aitihAsika pustakamAM dilhaNakRta vikramAMkadeva caritra eka mahatavanuM pustaka che. emAM dakSiNanA sailukya rAjAone itihAsa guMthele che. sosAITIe te pUrve somezvara racita "kIti kaumudI" jemAM gujarAtanA vAghelA vaMzane itihAsa Alekhelo che, e pustakane tarajume chapAvyuM hatuM. tenA pachI upareta pustakane umere che e yaoNgya thayuM hatuM. dakSiNanA cAlukya e viSaya para eka svataMtra prabaMdha rA. bA. gaurIzaMkara ojhAe e arasAmAM chapAvyo hate. itihAsanA rasike A baMne pustaka-vikramAMkadeva caritra ane cAlukyane ItihAsa jovA jevo che. . . sadarahu pustakane tera vaTasana myujhiyamane te samayanA kayureTara svargastha vallabhajI haridA AcAryo karI Apyo hato. itihAsa ane Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 purAtatvanA viSayamAM e niSNAta hatA ane saMskRtanA paNa sArA jJAtA hatA. AvA vidvAnane hAthe A aitihAsika graMthanuM saMpAdana ane anuvAda thayelAM che, e gujarAtI vAcakanuM sadabhAgya che. A pustakathI vadhAre mahatvanAM gujarAtamAM muslima sattAne lagatA be pramANabhUta graMthi mirAte sikaMdarI ane mirAte ahamadI che ane e ane graMthanA gujarAtImAM tarajumA sosAITIe karAvyA che, e magarUra thavA jevuM che. mirAte sikaMdarImAM gujarAta salatanatane itihAsa sana 1412 thI sana 1526 sudhIne-gujarAtamAM muslima sattA svataMtra thapAI tyArathI te mahAna akabare tene aMta ANe, e varSone-Ape che ane e viSaya para eja AdhArabhUta pustaka manAya che. phiristA kRta gujarAta vibhAgane gujarAtI anuvAda zrIyuta AtmArAma tIrAma divAnajIe pariSada bhaMDoLa kamiTI sArU karyo hato, temanI pAse sosAITIe mirAte sikaMdarIne tarajume karAvyo hate; te pUrve e lekhake buddhiprakAzamAM gujarAtanA sulatAne viSe lATa lekho lakhyA hatA. A pustakane IgrejImAM paNa tarajumo thayelo che. gujarAtanA muslima itihAsanuM bIjuM pramANabhUta pustaka mirAte ehamadI che. e pustakanI lithe pata maLatI, te bahu bhUlavALI ane apUrNa maLatI hatI. tenuM prathama pustaka ane pUravaNI sAmAnya rIte jANatAM hatAM. DAMka varSo para gAyakavADa orienTala graMthamALAmAM e pustaka AkhuM prasiddha thayuM hatuM. temAMnuM bIjuM pustaka atyAra sudhI bahu jANItuM paNa nahotuM ane tene upayoga paNa jhAjhe thayelo nahate. belIe gujarAtano ItihAsa IgrejImAM lakhelo che, te sArU e lekhake mirAte sikaMdarI ane mirAte ahemadInA prathama bhAga para AdhAra rAkhyo hate; baDe mirAte ahamadIne sArAMza IgrejImAM Ave che, temAM paNa bIjA bhAgane ulekha sarakho nathI; ane mI. nijhAmuddIna paThANe mirAte ehemadIne paMdareka varSa para gujarAtI anuvAda chapAvyuM hatuM, temAM pahelo bhAga ane pratimA-pUravaNane samAveza karyo hato. uparokta bIjo bhAga upalabdha thatAM esAITIe e AkhA maMca gujarAtImAM tarajume karAvavAne nirNaya karyo, paNa pahelo bhAga ane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa khatimAne tarajuma thayele hevAthI turata bIjo bhAga hAthamAM lIdhuM ane tenA tarajumAnuM kAma phArasInA sArA abhyAsI ApaNuM jANatA vidvAna dI. bA. kRSNalAla mohanalAla jhaverIne sepyuM; je emaNe itihAsanA prema khAtara, sevAvRttithI svIkAryuM hatuM. * arAThamA saikAnA gujarAtanA itihAsa para A pustaka bahu sAre prakAza pADe che ane tenuM prakAzana, kharekhara mahatvanuM che. hiMdane prAcIna ItihAsa kramasara ane saLaMga lakhavAnuM mAna svargastha vinsenTa smithane prApta thayeluM che, jo ke De. sara rAmakRSNa bhAMDArakare te pahelAM tenI rUparekhA muMbAI eziyATika sosAITInA jarnalamAM dorI hatI. smithanA pustakanI cAra AvRttio thayelI che; ane cothI AvRtti emanA mRtyu bAda muMbAInA mAjI siviliyana eDavarDasanA taMtrIpada heThaLa prasiddha thaI hatI. e AvRttine tarajume sosAITIe bharUcanA jANItA samAja sevaka ane keLavaNu niSNAta zrIyuta choTAlAla bALakRSNa purANa pAse taiyAra karAvI tene prathama bhAga bahAra pADelo che. bIjA bhAganuM lakhANa maLI gayeluM che ane te najadikamAM prasiddha thanAra che. hindanA itihAsa para prastuta pustaka lakhAyA pachI cAra pAMca graMze lakhAyA che, te paNa e sarvemAM smithanuM pustaka tenuM uMcuM sthAna hajI sAcavI rahyuM che ane sAITIe A pustakane tarajumo prasiddha karIne gujarAtI janatAnI suMdara sevA karI che, ema kahevuM vadhAre paDatuM nathI. A pustakamAM muslimenuM Agamana thayuM tyAM sudhI itihAsa Ape che. te pachIne itihAsa, hiMdamAM muslima rAjya sthapAyuM tyArathI te sana 1773 mAM hesTiMgsane regyuleTiMga ekaTa pasAra thayo, e samayane samagra ItihAsa saradesAI ta traNa graMthe, musalamAnI riyAsata, marAThI riyAsata ane briTiza riyAsatamAM AvI jAya che, ane e traNe marAThI pustakanAM tarajumA sesAIkIe chapAvelA che. | musalamAnI riyAsatamAM islAmanA ugamathI zarUAta karI hiMdamAM megala sAmrAjyanI paDatI thaI tyAM sudhI savistara ane salaMga itihAsa rasika rIte varNavelo che. marAThI riyAsatamAM tene AraMbha mahAna zivAjInA udayathI thAya che, je chatrapati hAnA zivAjI sudhI AvIne aTake che. te pachIne marAThI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sattAnA itihAsa saradesAie bIjA cAra khaDAmAM lakhelo che ane e paikInA eka bhAganA tarajume vaDAdarA rAjya bhASAMtara khAtAe zrI sayAjI sAhityamALAmAM prakaTa karyo che. trIjA pustaka briTiza riyAsatamAM iMgrejonuM hindamAM Agamana thayuM. tyArathI te sana 1773 mAM hindanA rAjavahivaTa sArU vArana hesTiMgsane regyuleTiga eNkTa briTiza pArlAmenTamAM pasAra thayA e sadhaLA vRttAMta noMdhyA che ane e samayanuM samagra rIte saMbhAlAcanA karatuM gujarAtImAM A prathamaja pustaka che. A pramANe saradesAInAM pustakomAMthI hindanA madhyakAlIna itihAsa ane kaMpanI sarakAra hastakanA hindanA rAjavahivaTa ane rAvistAra viSe jANavA jevI ane mahatvanI saghaLI mAhitI maLI rahe che. musalamAnI riyAsatane tarajumA rAnaDe caritranA lekhaka sU`rAma sAmezvara devAzrayI, jemanuM badhuM jIvana keLavaNI khAtAmAM vyatita thayuM hatuM; ane lekhana vAcananA sArA zekha dharAvatA hatA, emaNe karelA che. " marAThI vAcananA jemane prathamathI zAkha hatA ane marAThI prathA * dharmoMjIrAvanuM kuTuMba ' ane ' mahAna azAka ' e pustakonA anuvAda karyAM hatA teo-rA. jIvanalAla amarazI-eka vakhatanA sosAiTInA Asi. sekreTarI-ne marAThI riyAsatanuM pustaka gujarAtImAM lakhI ApavAnuM soMpAyuM hatuM ane te kAya emaNe bahu kALajIthI ane civaTathI kareluM che, ema e pustaka vAMcatAM jaNAze. sAsAITImAMthI nivRtta thayA pachI jJAnavardhaka graMthamALAnI cAjanA amalamAM ANIne, gujarAtI sAhityane emaNe samRddha karyuM che, e emanI sevA khAsa neAMdhavA jevI che. zrIyuta caMpakalAla lAlabhAi mahetA lAMbA samayathI sarakArI. eriya'Tala TrAnsalezana khAtAmAM adhikArI pade che ane sAsATIne vakhatovakhata iMgrejI ane marAThI pustakAnA anuvAda karI ApIne gujarAtI bhASAnI emaNe bahu stutipAtra sevA karelI che. - briTiza riyAsata lagabhaga 800 pRSTanuM pustaka che, teA paNa nAmanA pAritASikathI zrIyuta caMpakalAle e pustakanA tarajumA sevAbhAvathI karI ApyA hatA ane e pustaka, ame upara jaNAvyuM tema, hindamAM IMgrejI amalanA AraMbhane itihAsa jANavA sArU jema mAhitIpUrNa tema kimatI che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3e sadarahu marAThI pustakone gujarAtImAM taraju karavAnI lekhaka pAsethI paravAnagI mAgatAM zrIyuta saradesAIe je lAgaNIbharyo uttara lakhI mokalyo hato te emanA hRdayanI vizALatA batAve che. te pachI pUrNa daphataranuM saMpAdana kArya hAtha dharI teo Aja paryata temAMthI 40 grantho bahAra pADavA zaktimAna thayA che ane sarakAre emanI e sevAnI kadara rA. bA. no ilakAba bakSIne karelI che, e yogya ja thayuM che. tAjetaramAM paTaNA yunivarasiTi taraphathI Main Currents of Maratta History e viSaya para pAMca vyAkhyAne emaNe agAu ApyAM hatAM, tenI bI0 AvRtti chapAI che, te marAThI sAmrAjyanA abhyAsIne bahu madadagAra thaze. - sAITIne emaNe je uttara lakhI mokalyo hato te nIce pramANe che BARODA, September 1913. To, The Honorable Rao Bahadur, RANANBHAI MAHIPATRAM NILKANTH, | B, A. LL, B, Hon. Secretary, Gujarat Vernacular Society, AHMEDABAD. Sir, It gives me a great pleasure to receive your letter No. 128 dated 29th August and to know that the Gujarat Vernacular Society appreciates my work called "musaddhamAna vicArata, " I am very happy to let the Society have my permission to translate the book into Gujarati, as requested by you, without any condition. May I request you to let me know when the translation is printed and send me five copies if you can. My life's ambition has been to prepare a readable and uptodate history of Modern India. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Three Volumes have so far been out, and I pray God to give the strength to finish the remaining two. Wishing the Society success in their undertaking. I am, Sir, Your most obedient servant, Sd/- G. S. Sardesai. sara AlphreDa lAyale " Rise of the British Dominion in India " e nAmanuM eka mananIya pustaka raceluM che; enI pahelI Atti prathama bahu mhoTI nhotI. tene tarajumeA seAsASTIe zrIyuta capakalAla pAse karAvyA hatA. a MgrejI rAjya hiMdamAM kevI rIte pagabhara ane majabuta thayuM tenuM vidvattAbharyuM vivecana prastuta lekhamAM maLe che ane e pustakanI khIjI sudhArelI vadhArelI AvRtti je pachIthI prasiddha thayelI che, tenA tarajumA anuvAdake navesara karI mAlyA che ane avakAze te pustaka chapAze. hiMdanA briTiza yuganA itihAsa samajavA mATe, khare te bahu upayAgI prabaMdha che. ApaNA dezanA rAjavahivaTa rAjakartAe kevI rIte calAve che, tenuM jJAna janatAne avazya hAvuM joie; temAM ja rAjyanI tema prajAnI salAmatI rahelI che. sana 1904-05 mAM hindI sarakAre hindu sAmrAjya e nAmathI hinda viSe judI judI dRSTie ane hindane lagatA anekavidha viSaya para e viSayanA niSNAta pAse lekhA lakhAvIne cAra pustako prakaTa karyAM hatAM. sAsAiTIe e cAre granthAne gujarAtImAM tarannumA karAvavAnA nirNaya karyAM hatA, ane te mATe lekhako pAsethI arajIo magAvI hatI; paNa lekhAnI vividhatA tema navInatAne laine ane keTalAka lekhAnA tarajumA taddana zuSka thaI paDe tevA hovAthI, AvelI arajIomAMthI hindu sAmrAjya pu. 4 / gujarAtImAM tarajumA karAvavAnA niNaeNya thayA hatA ane te kAma rAjadvArI kAmakAjathI paricita ane hindanA rakSita rAjyeA'nA anuvAdakaH ( Lee Warner's Protected Princes of India ) rA. khA. durlabhajI dharamazI vaidane soMpAyuM hatuM ane TuMka samayamAM pote vayeAvRddha hAvA chatAM eka yuvaka lekhaka karI zake niha eTalI jhaDape, te lakhI mokalyu Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatuM. e pustaka bahAra paDe te pUrve emanuM mRtyu thayuM hatuM, te banAva kharekhara zecanIya hatA. prastuta pustaka sana 1901ne sensasa rIperTamAM saMgrahAyelI mAhitInA AdhAre lakhAyuM hatuM; te bahAra paDayuM te pachI hindI rAjataMtramAM bahoLA pheraphAra thayelA hatA ane temAM ApelA AMkaDAo paNa nakAmA thaI paDayA hatA. pachI te yuropamAM mahAna yuddha phATI nikaLavAthI hindamAM paNa jabaru parivartana thayA pAmyuM che, eTale hAlanA upayoga mATe sadarahu pustakanuM mUlya bahu ochuM thaI gayeluM che; ane cAlu saMjogomAM hindI rAjavahivaTanuM navuM pustaka lakhAvavA hajI keTaloka samaya thaMbhavuM paDaze, kemake hindanA samagra rAjataMtra viSe vAdavivAda ane vATAghATa thaine, tenA baMdhAraNanI rUparekhA navesara vicArAI rahI che. gujarAta ane kAThIAvADa gejhaTIarane sAra kavi narmadAzaMkare upajAvI kADhayo hata; A hinda sAmrAjyanA bIjA traNa bhAganAM tarajumA thavA pAmyA hatA te te gujarAtI vAcakane bahu mahatvanI tema upayogI mAhitI purI pAData. hindane Arthika prazna e che muMjhavaNabharyo nathI. hindanI Arthika sthiti dina pratidina vadhAre ne vadhAre gUMcavAtI jAya che ane prajA tethI cintAtura rahe che. A sthiti Aje navI nathI. gayA saikAmAM hindanI garIbAI ApaNA dezanetAonuM tema sarakAranuM dhyAna kheMcI rahI hatI; ane dAdAbhAInI te mATenI laData - pAyasara ane kharI hatI e viSe have bhAgyeja be mata saMbhave. te vakhate hindanI Arthika sthitine savistara ane vigatavAra khyAla ApavA svargastha ramezacandra dA-jeo sivilayana hatA ane kamizanaranA uMcA he ! sudhI pahoMcyA hatA--sana 157 thI 1900 sudhIne pramANabhUta ItihAsa e pustakamAM lakhyo hato ane te pustakone bahoLo pracAra thayo hato eTaluM ja nahi paNa hinda viSenAM sarvamAnya pustakamAM tenI gaNanA thaI hatI. AvA uttama pustakano gujarAtI mAM tarajuma karAvIne sesAiTIe prajAnI sarasa sevA karI che, ane tenA anuvAdaka paNa mULa lekhakanA jevA eka saMskArI vidvAna hatA. gujarAtI vAcakane ravargastha uttamalAlane paricaya karAve paDe tema nathI. "samAlocaka'nA taMtrI tarIke varSo sudhI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emaNe gujarAtI sAhityanI kiMmatI sevA karI hatI ane "vasanta"mAM vakhatovakhata lekho lakhIne "vasanta'nuM gaurava vadhAryuM hatuM, ema e patranA vidvAna taMtrI paNa kabUla karaze. sarasvatIcandranI samAlocanA je kamanasIbe adhurI rahevA pAmI che ane benjAmIna kiDanA Social Evolution sAmAjIka utkrAnti-e pustakone sArAMza e emanA mahatvanA lekho che; ane emanA prakIrNa lekhone to bahu moTo saMgraha thavA jAya, je eka svataMtra pustakarUpe saMgrahAvAnI ane chapAvAnI jarUra che. prAcIna yugamAM ApaNe ahiM rAjavyavasthA kevI rIte thatI hatI e viSe vidvattAbharyo nibaMdha svargastha, IgrejImAM lakhyo hato ane e keTInuM lakhANa amArA jANavA pramANe emanuM ja prathama hatuM. lokamAnya TiLakanA "gItA rahasyane tarajumo uttamalAlabhAIe karelo che, e rIte e pustaka sAthe emanuM nAma yAdagAra raheze, e AnaMdane banAva che. sesAiTIne emaNe pAchalI avasthAmAM traNa pustako lakhI ApyAM hatAM. hindanA hAkema granthamALAmAMnuM akabaranuM caritra ane ramezacandrane 'hindane Arthika itihAsa;" ane te uttama pustake che ane uttamalAlanI - kRtio tarIke te vizeSa Ayogya che. " svargastha ApaNe vidvAna vargamAM bahu mAnabharyuM ane uMcuM sthAna bhegavA hatA paNa emane zAMta ane ekamArgI svabhAva emane pAchaLa kheMcI rAkhatuM hatuM ane pachIthI vepAra dhaMdhAmAM guMcavAI gayA na hatA te je prakAranI saMgIna sevA ApaNe emanI pAsethI, meLavI zakata temAMthI ApaNuM sAhitya vaMcita rahyuM che, tema chatAM je kAMI teo ApavAne zaktimAna thayA che, te mATe gujarAtI janatA emanI AbhArI che. rAmAyaNa mahAbhAratanuM vAcana IgrejI zikSita vargamAMthI gayA saikAnA uttarArdhathI ochu thaI gayeluM che ane tene paddhatisara ane aitihAsIka dharaNe abhyAsa te bahu thoDAka ja karatA mAluma paDaze. A sthiti agAu bahu gaMbhIra hatI. paNa sana 1904-05 mAM 2. bA. cintAmaNa vinAyaka ve, Apa e sarvazreSTha ane pavitra pustake, rAmAyaNa ane mahAbhAratane bArIkAIthI ane cokkasAIthI abhyAsa karI, e abhyAsanuM pariNAma The Riddle of the Ramayana ( 219414941 2874 ) Mahabharata-a Criticism Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI , valabhajI haridatta AcArya (pR. 40) sUryarAma sAmezvara devAzrayI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 AtmArAma meAtIrAma divAnajI 31 J{} ka (pR. 46) caMpakalAla lAlabhAI mahetA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 (mahAbhAratanI samAlocanA) Epic India (hindane viyuga) e traNa pustake prasiddha karyuM te pachI te prati lokamAnasamAM baheLe pheraphAra thavA pAmyo che ane vadhumAM hindanA prAcIna itihAsa ane saMskRti prati lakSa jaIne, pAThazALAmAM tene abhyAsa thavA lAgatAM, e pustakonuM mahatva ane mUlya vidva6 vargamAM svIkArAyAM che, ane tenA pariNAme e pustakanuM paThanapAThana paNa Aje zikSita temaja sAmAnya vargamAM vadhyuM che, ane e badalAyelI ane dazAne laine bhAMDArakara rIsarca InsTITayuTe mahAbhAratanI eka zuddha ane vivecanAtmaka (critical) AvRtti zAstrIya dhoraNe bahAra pADavAnuM kAma thoDA samayathI AraMbhya che. e traNa pustaka, upara jaNAvyuM tema, zikSita vargamAM bahu Adara pAmyA hatAM ane sosAITIe paNa te pustakane gujarAtI tarajumo karAvavAmAM vilaMba karyo nahato. saMjogavasAta e pakInuM "mahAbhAratanI samAlocanA ekaja pustaka prasiddha thavA pAmyuM che. ane te anuvAda sArA nasIbe saMskRtanA sArA abhyAsI ane vaLI siddhahasta lekhaka zrIyuta mohanalAla davee karyo che. jeoe emanAM "lenDaranA kAlpanika saMvAda " e pustaka vAMcyA haze temane emanA anuvAdanI khUbI lakSamAM AvyA vinA nahi rahe. gujarAtI sAhitya e pustakathI samRddha thayeluM che, ema ame kahIzuM. - jo ke A sAhitya pustaka hatuM te paNa tenuM nirIkSaNa ane vivecana aitihAsika dhoraNe karavAmAM AvyuM hatuM. hindanA itihAsamAM videzIonA humalA parApUrvathI ApaNuM dhyAna kheMce che. IsvI sana pUrvethI te zarU thAya che, musalamAnanAM Agamana pachIthI te ochA thayA hatA; jo ke Aja paNa aMgrejI hAkema chaka kahe che ke briTiza hinda parane akhiyAra kheMcI levAmAM Ave te sarahada para vasatI jAte jarUra hinda para utarI Ave; ane dezane tArAja kare; paNa e judo prazna che. grIka, pArthiyana, zaka, yuejhI, dUNa vagere jAtioe hinda para AkramaNa karyuM temAM paNa dUNu prajA tenA atyAcAra ane sitama mATe jANItI hatI. chaThThA sakAmAM uttara hindamAM emaNe jabare aDage jamAvyo hate. ane mahA musibate mALavAnA rAjA yazovarmane anya hindu rAjAonI sahAyatA laIne praNone harAvI ahiMthI hAMkI kADhayA hatA. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dI. bA. kezavalAle mudrA rAkSasane gujarAtImAM taraju karela che, tenA upaghAtamAM A viSayane sArI rIte ane vistArapUrvaka carce che, ane sosAITI taraphathI vArSika vyAkhyAna ApavAnuM nakkI thatAM prathama vyAkhyAtA tarIke kezavalAlabhAInI pasaMdagI karavAmAM AvI hatI. te varSa phArabasa sAhebanI zatAbdInuM hatuM ane emane priya e itihAsane. viSaya e prasaMge levo e vicAra thatA kezavalAlabhAIe "eziyAI dUNa para bolavAnuM pasaMda karyuM hatuM. lakhelI TuMkI neTasa parathI sadarahu vyAkhyAna pAchaLathI emanI pAse sudharAvIne prasiddha karavAmAM AvyuM hatuM. prAcIna itihAsamAM, khAsa karIne dUNenA praznamAM jemane rasa haze, temane e vyAkhyAnamAMthI keTaluMka vicAravA jevuM maLI Avaze. evuM vyAkhyAnadhATInuM "madhyakAlIna bhAratIya saMskRti" nAmanuM pustaka che. "rAjaputANukA itihAsa" nA kartA rA. bA. gaurIzaMkara hIrAcaMda ojhAnuM nAma mAtra hindamAM ja nahi paNa pirvatya itihAsa, saMskRti ane sAhityamAM rasa letA sA keine suparicita che. alAhAbAdamAM navI nikaLelI hindustAna ekeDemIe madhyakAlIna bhAratIya saMskRti viSe traNa vyAkhyAna ApavAnuM zrIyuta ojhAne nimaMtraNa karyuM hatuM ane e lekhone vAcaka joI zakaze ke emAM pUrve nahi jANavAmAM AvelI evI ghaNu mAhitI emaNe cacelI che ane judA judA viSayo, jevA ke sAhitya, itihAsa, zilpa, kaLA, saMgIta vagere viSayamAM madhyakAlIna hinda keTale AgaLa vadhelo hate tene teo ApaNane suMdara rIte paricaya karAve che. che. jayasvAla racita hindustAnanI rAjya vyavasthA Hindu Polity e pustakamAM prAcIna kALamAM hindustAnamAM rAjavahivaTa kevI rIte cAlate hate tenI saviratara samAlocanA ApaNuM prAcIna sAhitya ane dharmagraMtha. AdhAre karavAmAM AvelI che.* e viSaya prati prathama dhyAna deranAra e vidvAna ja hatA. De. sara bhAMDArakara ane paMDita bhagavAnalAla idrajI pachI hindanA prAcIna itihAsanA * avuM bIjuM kiMmatI pustaka "prAcIna saMghavana" zrIyuta bhAratama bhAnusukharAme pro. majamuvAranA Corporate life in Ancient India nAmaka IgrejI pustaka parathI lakhela cAlu varSamAM prasiddha thanAruM che, e uparakta "hindu rAjavahIvaTa"nA anusaMdhAnamAM vAMcavA jevuM che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 AlekhanamAM kAi vidvAne ki`matI phALe ApyA hoya ane je samAnya thayeA hAya tA te zrI. jayasavAla che. gayA Disembara mAsamAM sAtamI erienTala kenpharansa vaDedarAmAM maLI hatI, tenA pramukha tarIke emane cuTavAmAM AvyA hatA. te prasaMge hindustAnanA RtihAsa lakhavAnI yeAjanA emaNe jAhera karI hatI te, ApaNe IcchIzuM ke, jayadI phalIbhUta thAya. daramiyAna hindanA prAcIna itihAsanuM eka prakaraNa je aMdhakAramAM DhaMkAyaluM hatuM te bhArazaivane itihAsa prakAzamAM ANavA mATe emane aneka dhanyavAda ghaTe che. vaDAdarAthI paTanA pAchA pharatAM eka divasa ee amadAvAdamAM rokAyA hatA ane sAsAITInI mulAkAta lIdhI hatI. emanuM " hindu rAjyavyavasthA "nuM pustaka ATaluM sastuM joine tema sAsAITInAM anya prakAzane tapAsIne e vidvAne peAtAne AnaMda pradarzita karyAM hatA, te sAsAITInI pravRtti aMge noMdhavuM prasa MgAcita thai paDaze. "6 e pustaka dareka hindIe vAMcavuM ghaTe che; anuvAdakanI prastAvanAmAMthI thoDAka bhAga ApIzuM, te parathI enuM tAratamya turata lakSamAM Avaze. * Arya saMskRtinA utthAna kALathI mAMDI briTizAnA AvAgamana sudhI suvyavasthita rAjapaddhati athavA rAjanIti jevuM kaIM paNa tatva A dezanA leAkeAnI jANamAM naheAtuM ane te teA mAtra tatvajJAnanI vArtAmAM racyApacyA rahetA. A vicAra keTalA bhUlabharelo che te A pustakamAM ApelI mAhitIthI sahaja samajAi Avaze. :9 iMglAMDa sAthe ApaNane nikaTanA ane gADha saMbaMdha che ane aMgrejI prajA hindu para rAjya calAve che te kAraNe, e dezanA rAjakhaMdhAraNa viSe ane tyAMnA rAjadvArI pakSA viSe sAmAnya jJAna hovuM jarUranuM che; ane e dRSTie sAsATIe IMgrejI rAjabaMdhAraNa, saMrakSaNavAda ane udAra matavAda e nAmanAM traNa pustakA lakhAvIne prasiddha karyA che. IMgrejI rAjakha dhAraNa viSe megneTad The English Constitution e putaka bahu praza'sanIya lekhAyuM che ane hAma yunivarasiTa granthamALAmAMnuM ilma racitaParliament pArlAmenTanuM pustaka pazu eTaluM jANItuM che. e e graMthAnA AdhAre. IMgrejI rAjabaMdhAraNa viSe Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja mAhitI ApatuM eka svataMtra pustaka racI ApavAnuM sosAITIe tenI pheseTanuM jIvanacaritra ane jIvanane Adarza (lekI kRta Map of life anuvAda ) nA lekhaka rA. jIvAbhAI revAbhAI paTelane ApyuM hatuM ane te pustaka emanI anya kRtionI peThe suvAcya ane lokapriya nIvaDayuM hatuM. udAramatavAda ane saMrakSaNavAda e pustako hama yunivarsiTI graMthamALAnA graMthe Conservatism hayu sesilakRta ane Liberelism hebahAIsatanA tarajumA che. mULa graMthe uttama koTinA gaNAyA che ane tene anuvAda paNa eTalo ja sarasa thayuM che, je mATe ApaNe zrIyuta caMpakalAla lAlabhAI mahetAne AbhArI chIe. e graMthamALAmAM lakSmI kRta Communism samAjavAda ane bArbasa kRta Facism e be mahatvanA graMthe prasiddha thayA che; tene gujarAtImAM anuvAda thaI jAya te hAla pravartatA rAjadvArI vicAra viSe janatAne puSkaLa jANavAnuM maLI Ave. navI keLavaNunA AraMbhamAM itihAsa viSayamAM prAcIna dezo jevA ke IjIpta, IrAna, grIsa, rAma vagerenuM tema jagatanA itihAsanuM prAthamika jJAna apAtuM hatuM; lAMbA samayathI te prathA baMdha paDelI che. agAu kelejanA priviyasanA vargamAM grIsa ane remane ItihAsa vArApharatI zIkhavAtuM hatuM te viSaya paNa temAMthI kADhI nAkhavAmAM AvyA che. yuropIya saMskRtipara grIsa ane remanA itihAse bhAre asara karI che. e saMskRtine pAyo ja grIka ane remana jIvana ane itihAsa para racAya che, eTaluM ja nahi paNa prAcIna samayamAM e be dezoe sAhitya, itihAsa, tatvajJAna, kaLA, sthApatya, kAyadA, rAjakAraNa vagere viSayomAM puSkaLa pragati karI hatI, ane eka nAnA zaheramAMthI heTA rAjya sthApavA teo zaktimAna thayA hatA, te kAraNe temaja e yuganI sudharelI prajA tarIke paNa e dezane itihAsa jANavA vicAravA jevo che. ' agAu rA. sA. mahIpatarAme grIsane ItihAsa lakhyA hatA. paNa te bahu june hatuM ane temAM doSo paNa ghaNuM hatA. grIsa ane rema viSe navesara pustaka lakhAvAM joIe, ema kamiTIne ghaNIvAra thayA karatuM hatuM. te parathI skabarga racita rAmane itihAsa ane pro. barI racita grIsane itihAsa, je pustaka priviyasanA vargamAM vaMcAtAM hatAM tenA gujarAtI anuvAda karI ApavA zrIyuta AtmArAma motIrAma dIvAnajIne jaNAvavAmAM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 AvyuM hatuM. emAMnAM rAmanA itihAsanuM pustaka prasiddha thaI cUkyuM che ane te sArI prazaMsA pAmyuM che. grIsa dezanA itihAsa paNa emanA taraphathI lakhAine AvI gayA che. te tapAsAI Ave, gheADA samayamAM presamAM mekalavAmAM Avaze. jIvanane upayAgI ane mAdaka thaI paDe evA nIti upadezanA ane cAMritra ghaDataranA IMgrejI graMthAnA tarajumA, jevA ke jIMdagIne upayAga, jIvananI salatA, jIvananA Adarzo, sukha ane zAMti, kavya, saddana vagere sAsAyaTIe pUrve chapAvyA hatA ane tenA anusaMdhAnamAM, kAMkaH aitihAsika dheAraNe lakhAyalA evA graMthA jemake lekI kRta History of European Morals, History of Rationlisism, yureApIya nIti AcAranA itihAsa, yureApamAM buddhisvAtaMtryanA itihAsa, lakhAvavAne cita jaNAyuM; ane e prakAranA vicAra sAhityanI ApaNe ahIMA ApaNI lekasthiti lakSamAM letAM, jarUra ja hatI. "" ' yureApamAM buddhisvAtaMtrya "e pustaka jANItA Ayariza lekhaka lekInuM lakheluM che ane te yureApamAM aheALu' pracAra pAmeluM che, ane tyAMnA samAjajIvanapara paNa tenI prabaLa asara thayalI che. AvuM uttama pustaka eka saMskArI vidvAnanA hAthe gujarAtImAM lakhAyuM e paNa khuzI thavA jevuM che. tenA lekhaka zrIyuta durgAzaMkara prANajIvana rAvaLa Indora kolejamAM saMskRtanA adhyApaka hatA; e pustaka lakhavAnuM svIkAryuM tene Agale varSa hindanA udyAganI paristhiti " e viSaya para nibaMdha lakhIne muMbAi yunivarasiTanuM nArAyaNu pAnAcaMda InAma emaNe meLavyuM hatuM; ane eTalethI sateSa nahi pAmatAM IndoranI meDikala kolejamAM vaidyakanuM rItasara zikSaNa levAnuM paNa AraMbhyuM hatuM. gujarAtI sAhityanI sevA karavAnA bhAisAhebane bhAre utsAha hatA. paNa teo kAMika saMgIna kALeA ApavA zaktimAna thAya te pahelAM emanuM akALe avasAna thayuM hatuM. : uparAkta graMthamAM " buddhi svAtaMtrya " e zabdanI samaja pADatAM anuvAdaka mahAzaya prastAvanAmAM jaNAve cheH 61 " buddhi svAtaMtrya' e nAmanA amuka dalIleAthI ghaDI kADhelA kAi siddhAnta nathI, paNa te mAtra eka prakAranuM mAnasika valaNa che, ane tenuM.. lakSaNa evuM che ke jAdu ane camatkArI banAvA taraka, daivI zakti tathA dRSTi Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharAvavA saMbaMdhI mAnavIonA DoLA tarapha, temaja kahevAmAM devatAI aMtarA tarapha zraddhA rAkhavI nahi." yuvakabaMdhuoe A pustaka avazya vAMcavuM joIe evo amAre. abhiprAya che. eja lekhakanuM bIjuM pustaka "yuropIya prajAnAM AcaraNane ItihAsa' enA prathama pustaka jeTaluM ja prasiddhi pAmeluM che ane tene anuvAda kAThiyAvADI" e saMjJAthI gujarAtI sAhityamAM prasiddhi pAmelA pro. narabhezaMkara prANajIvana davee kareluM che; temaNe vaLI sekasapIaranA cAra nATakonA tarajumA gujarAtImAM karelA che. bhAvanagara zAmaLadAsa kolejamAM saMskRtanA adhyApaka tarIke paNa temanI kIrti bahoLI prasarelI hatI eTale e anuvAda viSe vizeSa kahevApaNuM hoya ja nahi. vaLI lekhake eka vidvatAbharyo upodaghAta graMthanI zaruAtamAM umerIne tenuM mUlya vadhAryuM che; mULa lekhakane e graMtha lakhavAne uddeza samajAvatAM teo kahe cheH A graMtha nItizAstrane nathI paNa nItinA itihAsane che e vAta graMtha vAMcatAM vAMcanArane enI meLe vidita thaze. lekI pite kahe che te pramANe viSaya no nathI, paNa viSayanI vyavasthA navI che. itihAsane nItinA vikAsakramanI dRSTie tapAsavAne uddeza eNe rAkhyo che." A be graMthamAMnI vastune anusarata ane carcA che. berI kRta *[47417 paid sual yadla History of the freedom of Thought e nAmaka graMtha che; ane te graMthanuM tAtparya ame anuvAdakanA zabdamAMja raju karIzuM- prAcIna grIsamAM ane remamAM cacasvAtaMtrya kevAM jesamAM hatAM; tyArapachI khristI dharma rUpe eka adaSTa, haThIlI zakti AvI teNe manuSyanAM manane kevI beDIo paherAvI; tenA vicAra para kevA aMkuza mUkyA; tenA savAtaMtrane kevI nirdaya rIte kacaDI nAkhyuM; nirdoSa svataMtra vicAraka tathA cUDela gaNAtI strIo para dharmarakSA, rASTrarakSA ane sAmAjika hitanA eThAM taLe dharmasaMsthAne ke pArAvAra ane jagatamAM jeTA vinAne julma gujAryo; buddhinI gati kuMThita karI nAMkhI, satyAnveSaNanA ekaja amogha sAdhanarUpa manAtA carcAsvAtaMtryane kacaDI nAkhI, satyanI saMhitAnAM salIlane pragatinA sAgara pratye satata uchALA mAratAM aTakAvI tene sUkavI; saMkucita karI rUDha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane aMdhazraddhAnA baMdha khAbeciyAMrupa kevI rIte banAvyAM che tathA gumAvelA ane lagabhaga prANazeSa, navA saMkSetmaka vicAre, tatvavicAra, vaijJAnika zodha ane aitihAsika vivecana jevAM sAdhana dvArA manuSyoe kevI vIratA ane vairyathI pAchuM meLavyuM te hakIkata prastuta pustakamAM carcA che." . A graMtha lakhI ApyA pachI, ame jaNAvavAnuM dilagIra chIe ke, TuMka mudatamAM anuvAdaka A phAnI duniyA choDI gayA hatA. gIkRta yuropamAM sudhArAne itihAsa traNa bhAgamAM lakhAyeluM che; pahelA khaMDamAM sudhArAnA siddhAntanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che; ane bAkInA be bhAgamAM yuropane itihAsa tapAsavAmAM Avelo che. e ghoraNe kAnsanA jANItA lekhamAM gInuM sthAna uMcuM che ane enuM A pustaka bahu khyAti pAmeluM che. keTalAka varSo para muMbaI yunivarsiTIe bI. ene abhyAsakramamAM A itihAsane eka pAThaya pustaka tarIke sthAna ApyuM hatuM. A pustakane tarajume ApaNA jANItA lekhaka che. atisukhazaMkarabhAIe karelo che, svargastha kamaLAzaMkaranI vidvattA ane saMskAritAnA teo pUrA vArasa thayelA che. kolejanAM kAmakAjamAM teo atyaMta rokAyelA rahe che tema chatAM vakhatevakhata sAmayika patromAM lekha lakhIne sAhityanI sevA teo karatA rahyA che. emanA lekhonA saMgraha, "nivRtti vida" ane sAhitya vidI e nAme pustakAkAre prasiddha thayA che ane gujarAtI vAMcakavargamAM te pustako sAre Adara pAmyAM che. prastuta graMthanI prastAvanAmAM che. atisukhazaMkare lekhakanA sudhArAnI vyAkhyA spaSTa karatAM laMbANathI vivecana kareluM che ane vAMcakavargane tene kAMIka khyAla ApavA temAMthI thoDeka upayogI bhAga nIce utArIe chIe magI unnati viSe zuM vicAra darzAve che? e praznapaddhatine upayoga karI unnatinAM agatyanAM aMge nirNita kare che. e kahe che ke dhAre ke kaI prajA evI hoya ke tenuM bAhyajIvana saraLa ne rogarahita hoya, dhAre ke te prajAne rAjyamAM kara jevuM kazuM ApavuM paDatuM na hoya ne duHkhamAMthI vimukta hoya, dhAro ke tenA vyavahAramAM nyAya rAjya taraphathI barAbara ApavAmAM Avate heya. paNa tenI ja sAthe dhAro ke mAnasika ne nitika jIvana susta ne nirUdhamI heya. A prajA unnata che ema zuM ApaNe kahI zakIzuM? nahi ja. * vicAra svAtaMtryane itihAsa-prastAvanA. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vaLI dhAre ke bIjI koI prajAnuM vyavahArika jIvana ochI saraLatAthI . cAlatuM hoya che, chatAM jIvana nirvAha ni cAlyuM jatuM hoya, paNa.. A sAthe temanA mAnasika jIvanane cheka anAdara karavAmAM AvyuM na hoya. tenAmAM nIti ne dharmanI ucca bhAvanAonAM bIja ropAyelAM hoya, chatAM tenI svataMtratAnA vAtAvaraNamAM vRddhi na thavA devAmAM AvI hoya. paNa tenuM jJAna svataMtratAthI saMpAdana kareluM nahi paNa saMkucita ne amuka prakAranuM hoya. je je prajAnA jIvanamAM dhArmika tatvonI sattA pUrI jAmI che temAM svataMtra ciMtananA vikAsane A pramANe abhAva hoya che. zuM A sthiti unnata kahI zakIzuM? nahi ja. have dhAro ke kaI prajA evI hoya ke temAM svataMtratA hoya chatAM avyavasthA jovAmAM AvatI hoya. A sthitinuM pariNAma e hoya ke nabaLA mANasa duHkhita thAya ne nAza pAme. yuropa AvI sthitimAMthI pasAra thaI gayuM che te vAtathI koI ajJAta nathI. zuM Ane unnati kahI zakAze? nahi ja. cothI sthiti evI dhAro ke prajAmAM svataMtratA hoya, vyavasthA hoya paNa dhAre ke prajA varganA mANaso sAmAnya rIte bhAga laI zake evI jana hitanI bAbato temAM bahu thoDI hoya paraspara ekabIjAnI zakitane lAbha tethI samAjamAM na maLatA heya zuM A sthiti unnata che? nahi ja. A badhImAMnI eka sthiti unnata nathI tenuM kAraNa e che ke temAM vikAsane mATe avakAza nathI. unnatinuM agatyanuM tatva pragati, vikAsa che. paNa A pragati, A vikAsa te zuM che te jANavuM ja vikaTa che. A vikAsamAM be tave che, eka sAmAjika jIvanamAM sudhAre, ne bIjuM, vyakti jIvanamAM sudhAre. gIjha kahe che, "Wherever the external condition of man- extends: itseif, vivifies, ameliorates itself; wherever the internal nature of man displays itself with lustre, with grand eur; at these two signs; and often despite, the profound imperfaction of the social state, mankind with loud applause proclaims civilisation." | mANasanI bAhya sthiti jayAM vistAra pAme che, utsAhamaya bane che, ne sudhare che, ane tenuM aMtara jIvana jyAM prakAza ne gAMbhIrya grahaNa kare che, jyAM unnatinAM cihna paNa dekhItAMja che. A pramANe gIjha sAmAjika pragati ne vyaktinI pragati e baMne bAbate unnatine mATe agatyanI darzAve Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, samAja ne vyakti e banne bAbate unnati mATe agatyanI darzAve che, samAjane vyakti e bannemAM sudhAro Avazyaka che."* atyAra sudhI itihAsanA graMthamAM rAjakIya vastuone prAdhAnya apAtuM hatuM, temAM rAjAonI vaMzAvaLI, laDAIo ane sAlavArI vagere mAhitI mukhyatve dhyAna kheMcatI hatI. e dhoraNa navI sadImAM badalAI gayuM che. ane je te dezane itihAsa prajA jIvananI daSTie avalokavAmAM Ave che, temAMya hamaNuM jANatA navalakathAkAra mI. eca. jI. velsa "jagatane rekhAtmaka che tahAsa' vijJAna ane saMskRtinI daSTie AkarSaka rIte ane sacitra-nakazA sahita raju karyo che ane te graMtha sAre kAdara pAmyo che. e graMtha prasiddha thaye hajI purAM pAMca varSa thayAM nathI, eTalAmAM tenI lAkha prate khapI gaI che, ane enI saMkhyAbaMdha AvRtio paNa nikaLI che. - AkhuM pustaka bahu meTuM che, tethI sAmAnya janatAne teno lAbha maLI zake e hetuthI mULa lekhake ja tenI saMkSepa AvRtti taiyAra karI hatI; ane te AvRttine tarajume saMsAITIe chapAvyo che. zrIyuta rAmaprasAda kAzIprasAda desAI jeo eka sArA zikSaka ane lekhaka che, emaNe te taraju karyo che, ane e graMthane paricaya karAvatAM teo lakhe che: pitAnAM pustakamAM graMthakartAe mtanI utpatti vijJAnazAstranI dRSTie samajAvI che. jagatanA judA judA samakAlIna rAjya kevI rIte sthapAyAM ane tene udaya ane asta kevI rIte thayo te barAbara varNavIne kartAe amUlya mAhitI ApI che. jagatanA judA judA samakAlIna dharmo, dharma pravartaka ane mahApuruSonAM TuMkAM paNa sacoTa varNane ApI deza dezanI sAmAjIka, dhArmika ane rAjakIya uthalapAthalAne barAbara samajAvI, temaNe ApaNuM AgaLa jagatanA bhAvI utkarSanI rUparekhA AMkI batAvI che, kartA dhAre che ke gata AgaLa vadhe che, ne vadhaze, jagatamAM bhrAtRbhAva sarvatra phelAze, ane sarvatra salAha, zAMti ane sukha prasarI raheze, evI AzA rAkhIne kartA virame che. kartAnA pustakanA vicArene ja A anuvAda gurjara bhASAmAM kathe che." sosAITInAM prakAzanenI noMdha karavAmAM ame varNanAtmaka zailI grahaNa karelI che tenA guNadoSamAM utaravuM amArA mATe vAjabI paNa nathI, mAtra mArgadarzaka thavAne prayatna karyo che. * yuropamAM sudhArAne ItihAsa, pR. 22 thI 34, Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4. bhAIzaMkara nhAnAbhAI (sAITInA pramukha-sana 1913 thI 1920 ) " aNubhyazca mahadazca zAstrebhyaH kuzalo naraH sarvata sAramAdadhAtpuSpebhya iva SaTpadaH " tadana garIba sthitimAMthI paNa Apa huMziyArI, khaMta udyoga ane imAnadArIthI je puruSo moTAIne pAmyA che ane jemaNe lokamAM AbarU ane nAmanA meLavyAM che, temAM bhAIzaMkara nahAnAbhAI gelIsITarane samAveza thAya che. amadAvAdanI najadika pUrva dizAmAM khArI nadInA kAMThe AvelA. bhuvAlaDI gAmamAM bhAIzaMkarabhAIne saM. 1901 nA zrAvaNa suda dazamane budhavAranA roja janma thayo hato. teo jAte rAyakavALa brAhmaNa hatA, je jJAti tenI saMskRta vidvatA mATe jANItI che. bhAIzaMkaranA dAdAnA dAdA makanajI bhaTTe kAzImAM rahIne cha zAstrane abhyAsa karyo hato, ane emanA kAkAzrI ghanazyAma bhaTTa, jemane bhAIzaMkarabhAI bApA kahIne saMbodhatA-svargastha kilAbhAi, te meghadUta ane vikramevazayanA bhASAntara kartAnA pitAzrI-paNa sArA saMskRtajJa hatA.. ane temanA protsAhanathI bhAIzaMkarabhAI amadAvAdamAM abhyAsa karavA sArU AvI rahyA hatA. paNa emanA pitAnA zire karajane beje hatuM tethI savArasAMja vidyArthIone Tayuzana ApIne temaja mitronI sahAyatA meLavIne hAiskulamAM abhyAsa karavA bhAIzaMkara zaktimAna thayA hatA, paNa ahiM parIkSAmAM nApAsa thatAM, emanA zubhecchaka ra. sA. bhogIlAla prANavallabhadAsanI bhalAmaNathI "InkamaTekSa khAtAmAM temane prathama nekarI maLI hatI, te pachI te eka khetawAMthI bIjA khAtAmAM, koIvAra khAnagI peDhImAM te bIjI vakhate benkamAM ke remAM, ema uttarottare AgaLa vadhatA ane duniyAdArInA kAMI kaMI avanavA anubhava meLavatA ane Thokara khAtAM teo Akhare muMbaImAM selIsITaranI peDhI sthApavAne bhAgyazALI thayA hatA, je peDhIe muMbaImAM eka AgevAna solIsITaranI peDhI tarIke pratiSThA jamAvI hatI. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAIzaMkara nAnAbhAI saoNlisiTara, * (pR. 51) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pI. selIsITaranA dhaMdhAmAM lAMbu jIvana vyatita karyA pachI keTalAka kATuMbika ane sAMsArika banAne laIne teo potAnA vatana amadAvAdamAM AvI vasyA, ane bAkInuM AyuSya vAnaprastha jIvana tarIke gALavAne nizcaya karyo hate. paNa jemaNe satata pravRttimaya jIvana vyatita karyuM hoya ane rAta divasa kAma, kAma ne kAma karyuM hoya teo bhAgyeja zAnta besI rahI zake. eTale emaNe zaheranI myunisipala ane sArvajanika pravRttiomAM rasa levA mAMDyo. sasAITInA teo AjIvana sabhAsada hatA ane sosAITInA kAyadAnA salAhakAra tarIke paNa harivallabhadAsa vIla kesamAM ane phakIracaMda lona prakaraNamAM emaNe saMsAITIne sArI madada karI hatI, ane yuvAvasthAmAM emaNe nATaka paNa racyAM hatAM, e sAhitya zokhane laIne sosAITI prati emane AkarSaNa hatuM ja. . paraMtu emanI AsapAsanA keTalAka visatiSI ane ApamatalabI manuSyoe sesAiTInA cAlu kAryavAhako virUddha emanA kAna bhaMbherI mUkyA hatA, tethI sosAITInuM taMtra emaNe hastagata karyA pachI sAITInuM vAtAvaraNa zAnta ane sAhitya pravRttine sAnukULa ane sahAyabhUta thavuM joIe te rahyuM na hatuM, ane te kAma sAruM emane purate avakAza paNa na hate. sadgata ena. sekreTarI lAlazaMkaranA samayamAM sAITI taraphathI prasiddha thayela pustaka " sAThInuM sAhitya" mAM amuka koI vyaktinI badanakSI thayelI che e prakArane bhAIzaMkara taraphathI vadhe levAmAM Avyo hate paNa e vAMdhAmAM kAMI muddo ke vajuda na hatAM, eTale kamiTIne te saMbaMdhamAM kAMI pagaluM levuM vyAjabI lAgyuM nahotuM. paNa lAlazaMkaranA avasAna bAda rU. 10000) nI rakama je kevaNu kAryamAM kharcavAnuM emaNe temanA vilamAM jaNAvyuM hatuM ane te kAraNe e vimAnI polIsI pite sAiTInA nAma para caDhAvelI hatI te cisA sesAiTInA mAlikInA che, e praznapara bhAIzaMkarabhAIe pArakAnI zikhavaNIthI bInajarUrI khaTapaTa ubhI karI hatI. pAchaLathI tene saMtoSakAraka teDa kADhavAmAM AvyuM hatuM paNa te samayathI sesAyaTInI kamiTInA sanAM mana udvigna rahetAM hatAM. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAizaMkare dunIAnI lIlI sukI joI hatI ane emanA dhaMdhAne aMge jAtajAtanA dhaMdhAdArIonA saMsargamAM emane AvavAnuM thaMtuM. tethI koI kAryamAM aMtima daraje teo jatA nahi. ramaNabhAI mATe temane aMgata mAna hatuM, tema ramaNabhAIne svabhAve eTale badhe saraLa ane sajanyabharyo ke e samaya daramiyAna banne vacce pakSApakSa ke virodha jevuM bahu thoDuM banyuM hatuM. sAITInA pramukha teo nImAyA e arasAmAM muMbaImAM pIsI (Specie) beMka tuTI ane tenA likaviDeTara tarIke bhAIzaMkarane nImavAmAM AvyA hatA. teo vaLI keTaloka samaya amadAvAda myunisipAlITInA pramukha paNa cuMTAyA hatA. benkanA kAmanA aMge temane ghaNuMkharUM muMbaImAM rahevuM paDatuM ane myunisipala miTiMga mATe khAsa amadAvAda AvatA; ane te divase sAITInA sekreTarone menejIMga kamiTInI sabhA rAkhavAnuM teo jaNAvatA.+ ane jyAM sudhI teo sAITInA pramukha rahyA tyAM sudhI emanI anukULatAe ane emanI sUcanAnusAra menejIMga kamiTInI sabhA rAkhavAmAM AvatI hatI. + juo emane eka patra. Sandhurst Road, Dani Building, BOMBAY, 2-2-1914. My Dear Hiralal, Will you please inform Rao Bahadur Ramanbhai that I shall be in Ahmedabad next Sunday and if there be any urgent work he may call the meeting of the Managing Committee on that day. I shall probably stay there on Monday bint I am not sure. Please ask Manilal to send me 'the draft Rules which I had given him to prepare as I wish to have them ready to place before a special meeting to be fixed here after of the Managicg Committee. Yours Sincerely, Sd/- Bhaishapkar. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 je koI kArya teo upADatA, tene pAra pADe teo choDatA; evI emanI prakRti hatI. paNa e kAryamAM teo niyamanuM pAlana karavAnuM kadi cUkatA nahi ane ziSTatAnuM paNa ullaMdhana karatA nahi. keIe emane ema samajAveluM ke sAITInA TrasTaphaDano vahIvaTa barAbara thatuM nathI. tethI eka divase teo acAnaka ophisamAM AvI beThA ane je te khAtAnI hakIkata pUchavA mAMDI, tenA ghaTatA khulAsA karavAmAM AvyA. paNa eTalethI emane saMtoSa thaye nahi, tethI pitAnI sAthe sesAiTI hastakanAM TrasTa kaMDenI chApelI cepaDI ghera laI gayA ane bIje divase eja samaye, berIsTara mATe brIpha taiyAra karI hoya evI rIte sAITI hastakanA 125 kasTa pheDenuM kamavAra tAraNa kADhI lAvI, AvyA hatA ane badhI vigate bArIkAIthI tapAsI pitAnI khAtrI karI hatI. emaNe joI lIdhuM ke emane je kAMI kahevAmAM AvyuM hatuM te taddana nApAyAdAra hatuM. teo evA kAryakuzaLa kAryakartA hatA ke vizvakoza jevuM moTuM kArya upADavAnuM temaNe dhAryuM hoya to te pAra pADI zakta. evI nANAM ubhAM karavAnI temanAmAM jabarI tAkAta hatI. paNa sArA salAhakArane abhAve ane be pAMca kAmamAM guMcAyelA rahevAthI emanI zakti chinnabhinna thaI khAlI veDaphAI jatI hatI. eka udAharaNa noMdhI sosAITInA dhArA dhoraNamAM kAMIka pheraphAra karavAnuM emane churI AvyuM ane emane svabhAva evo daDha nizcayI ke te vicAra tarata amalamAM mUkavo ja joIe. bhAIzaMkarabhAIe e sudhArAne kharaDo taiyAra karI amane mokalI Apyo ane sUcavyuM ke sosAITInA sarva AjIvana sabhAsadone te abhiprAya ane sUcanA mATe mokalI Apo. te sarakyulara je pariziSTa 1 mAM Apyo che te mokalavAmAM Azare rU. 200 nuM TapAla kharca thayuM hatuM, te emaNe padaranuM ApyuM hatuM. sAmAnya sabhAe emane e kharaDa nAmaMjura karyo hata; emaNe IcchayuM heta te prekSInA jore teo te pAsa karAvI zakta paNa teo baMdhAraNamAM mAnanArA hatA, ema te vakhate jaNAyuM hatuM. emanI yuvAvasthAmAM sudhArAne pravAha pUre jelamAM hatuM ane te kALe zerameniyAnA jhapATAmAM ghaNuM puruSe AvI gayA hatA; paNa e baMnemAMthI bhAIzaMkara bacyA hatA. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ApaNu te kALanI sAmAjika sthitinuM varNana emaNe je nATake lakhelAM che, temAMthI jovA maLe che. paNa amane emanI "mArA anubhavonI noMdha" e copaDI khAsa gamI che. temAM bhAIzaMkarabhAIe jata vitaka varNavelAM che, ane jIvanamAM praveza karanArane e anubhava ne jJAna, upagI, mArgadarzaka ane sahAyakata thaI paDaze evuM amAruM namrapaNe mAnavuM che. emane pahele prasaMga ApIzuM saMvata 1912nI sAlamAM bhArI 11 varSanI uMmara pUrI thatAM bAramAM varSanI zarUAta thaI tyAre huM amadAvAdathI pAMca gAu dUra mArA janma sthaLa bhUvAlaDI nAmanA gAmamAM gujarAtI nizALe abhyAsa karI mArA pUjya kAkA ghanazyAma bhaTTa ke je mArA pitAthI moTA hovAne lIdhe huM bApA kahetuM hatuMtemanI pAsethI saMdhyA tathA zivapUjana Adi thoDuMka dhama saMbaMdhI jJAna meLavI sarakArI nizALe abhyAsa karavA amadAvAda Avyo. A samaye mArA kuTuMbanI daridra avasthA joI mane vAraMvAra ciMtA thatI. tathA udAsInatA chavAI rahetI. eka samaye te saMbaMdhI ugAra mArI IcchA nahi chatAM paNa, rA. rA. lAlabhAI rUparAma ke je surata noramala (Tranaga) skulamAMthI pAsa thayelA mukhya mahetAjI hatA ane pAchaLathI DepyuTI ejyukezanala InspekTaranI padavIe pahoMcyA hatA, temanA sAMbhaLavAmAM AvatAM temaNe mane je bodha Ape hatuM te mane ati upayogI lAgavAthI meM teMdhI lIdhuM hatuM. jema jema huM moTo thaI saMsAranI ghaTanAmAM parevAtA gaye ane anubhava meLavate game tema tema mane khAtrI thaI ke, "mArA mahetAjIne upadeza bahu upayogI che,' te nIce ApuM chuM. bhAI ! tame haju bALaka che. duniyAne anubhava levA haju ghaNuM vAra che. ApaNuM je samaye jevI sthiti hoya te samaye tevI sthitimAM sateSa mAna e ApaNe prathama dharma che. pUrva karmone vicAra nahi letAM Izvarane deva Apa e bhUla che. pUrva karmone ja sukha duHkhanA kAraNarUpa jANe sateSa dhAranArane sukha duHkhanA anubhavanA baLathI keTaloka upazama meLavavAnI taka maLe che. duHkhanA samayamAM ApaNA karatAM vadhAre duHkhavALAone joI, pitAnI sthItithI zeka nahi dhara ane sukhanA samayamAM ApaNA karatAM vadhAre sukhavALAne joI harSa nahi dhare. tamane tamArA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 kuTuMbanI daridratAeja abhyAsamAM lagAyA che, tethI daridratAne paNa tamAre eka jAtanI upakAraka samajavI joie. tame tamArI sthitinA ATalI nAnI avasthAthI vicAra karavA zIkhyA che! e tamArI jIMdagImAM tame unnati pAmaze! tenuM zubha cinha tamAre samajavuM. mArI potAnI pUrva sthIti tamArI hAlanI sthItithI paNa kharAba hatI ane mArA murabbI bhogIlAla prANavAbha ke je hAlamAM DepyuTI ejyukerAnala inspekaTara che, temane te naLIyAM upara dIvA mUkI vAMcavuM paDatuM hatuM; te e dAkhalAe uparathI sukhadu:khanI dazAone asthIra samajI daridratAne asthira samajI daridratAnA zAka nahi dharA. 'Izvara je kAMI kare te sArAne mATe hoya che' e kahevatane dhyAnamAM rAkhI izvaranA pADa mAnavA, udyamamAM macyA rahevuM, pApathI DaravuM ane nItithI vartavuM e sa`thA unnatija che, mATe tema va ane AvAM gAMDA gAMDa! vicAra cheDI dyo." nivRtta mATe te talasatA paNu emanI vyavasAyI prakRti emane sadA rAkAyalA rAkhatI; ane kAma ne doDadhAmamAM zarIra asvastha thatAM teo mahAbalezvara havAphera mATe gayA hatA. tyAM tA. 6ThThI me 1920 nA rAja bhAIza'karabhAInuM avasAna thayuM hatuM. emanA avasAnanI noMdha letAM sAsAITInI sAmAnya sabhAe nIce mujaba rAva pasAra karyo hatAH " A sabhA tenAM mRtyunI uMDA kheda sAthe noMdha le che. te eka samatha purUSa hatA, ane seAsAiTInI temaNe saMgIna sevA bajAvelI che. temanA avasAnathI sAsAITIne eka baheAza kAryavAhakanI kheTa paDI che. A rAvanI nakala temanA kuTuMbane mAkalI ApavI. mArA anucavanI noMdha pRSTha. buddhiprakAza sana 1927, julAi, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 muMbaI tA. 2 jI juna 1914 dhI gujarAta varnAkayulara seAsAiTInA mAnava ta lAipha membaro bhega vi. vi. sAthe ASate tasdI ApavAnI ke, ApanI taraphanAM vizeSa mate Ape mane gayA juna mAsamAM ApanI seAsAITInA pramukha nimyA hatA, tenI mukta A mAsanI Akhare pUrI thAya che ane ApanI janarala sabhA tA. ra9 mI jUna, sAmavAre khelAvavAnuM nakkI karyuM che, tenI rItasara patrikA Apane maLaze; daramiyAna ApanAmAMthI jee te vakhate jAte hAjara nA thai zake, temanI jANane mATe huM nIce lakhelI sUcanAe meAkalAvuM chuM. A patramAM je je bAbata upara ApanA abhiprAyanI huM abhilASA rAkhuM chuM te sAme korI jagA rAkhI che temAM te bAbatanA pratyuttara lakhI jaNAvavAnI kRpA karI mane upakRta karazo. kAraNa ke je sUcanAo karI che, te jo Apane pasaMda paDe to te saMbadhI sAsAITI rAva kare, evI darakhAsta karavAnA mArA vicAra che temAM ApanI sUcanA atyaMta madada karatA thai paDe ane tema karavA huM zaktimAnlR thai zakuM te mATe jo Apane yogya lAge te, A sAthenA preAkasIpatra upara Apa ApanI sahI karI tathA eka AsAmInI sAkSI karAvI te mArA tarapha A sAthe mAkalelA bIDAmAM pAchI meAkalavA tasdI leze. 1 mArI prathama sUcanA teA e che, ApaNI saMsthAnI vyavasthA enararI sekreTarInI mAraphata thAya che ane tene madada karavAne eka vyavasthApaka miTI nImAya che. te nImaNuMkA mAtra eka ja varSa mATe thAya che, tene badale amuka muddata mATe, eTale traNa ke pAMca te mATe karavAmAM Ave to temaNe ArabhelAM kAma te pUrAM karI zake, evI mArI sUcanA che ane te bAbata raju karatAM agAu ApatA abhiprAya jANavAnI AvazyakatA che. 2 ApaNI sAsAiTInuM phaMDa joie teTaluM vadhavA mAMDayuM che ane haju vadhe jaze emAM zaka nathI, tema ApaNI sAsAITIne keLavaNIne lagatAM ghaNAM kuMDAnA vahavaTa karavAnI saMparata dinapara dina thatI jAya che. tethI tene mATe kAyamanA TrasTIo nimavAnI mane AvazyakatA lAge che, kAraNa ke jyAM sudhI tevA khAsa TrasTIe ApaNA taraphathI nimAya nahIM, tyAM sudhI kAyadA pramANe vakhate vakhate je vyavasthApaka Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saha kamITInA sabhAsA nimAya te TrasTI gaNAya ane temanI pherabadalI dara varSe thAya che, mATe te saMbaMdhamAM mArI sUcanA evI che ke dhI onarebala saradAra sara cinubhAi mAdhavalAla raNacheADalAla khAreAneTa sI. Ai. I. ane zeTha abAlAla sArAbhAi tathA dhI onarebala rAva bahAdura ramaNabhAi mahIpatarAma nIlakaMTha, bI. e. ela. ela. bI. emanI TrasTI tarIke nimaNuka karI ane emane evI sUcanA karavI ke tamAma phreMDa muMbAi benkamAM athavA vakhate vakhate je benkamAM sarakArI tIjorI rahe te benkamAM anAmata rAkhI tenuM vyAja vasula karavA te benkanA adhikArIne pAvara epha eNTaranI ApI vyAja vasula karAvarAvI te vyAja ApaNI sAsAiTInA vakhate vakhate je sekreTarI hAya tenA cAlu khAtAmAM jamA karAvavuM, ke jethI jyAre sAsAiTInA kAma mATe te rakama joIe tyAre enararI sekreTarI ceka lakhI te maMgAvI zake ane sekreTarI sAhebane khAsa bhalAmaNa karavI ke je kuMDanuM vyAja turata upayAgamAM levAya tema nA hoya, te sevIMga enkamAM peAtAne nAme jamA karAvI tenuM vyAja upAvavuM. 3 lAipha membara thanAra pAsethI rU. 50 levAya che, temAM ka Mika vadhArA karavA, kAraNa ke seAsAiTI taraphathI prasiddha thatAM pustakA temane rU. 1) nI kIMmata sudhInAM maphata mekalavAmAM Ave che tethI JAsAiTIne ghaNA kharaca thAya che. mArA abhiprAya evA che ke hAla turata rU, 100) nI karavI. bAnuo pAsethI temaja mahetA ane lAyabrerI pAsethI je lavAjama levAya che te thADuM che, te paNu temane uttejana ApavuM e jarUranuM che, mATe temAM teA kaze pheraphArA karavA hAla vicAra nathI. A mata ApanA abhiprAya jANavAnI avazya jarUra che, chevaTa sAsAiTInI sabhAmAM ApanI tarapha mata ApavA mATe prekasIpatra meAkalyuM che, te uparathI ApanI sUcanAne anusarI veTa ApavAmAM Avaze, e vize Apane khAtarI ApavA jarUra jotA nathI. kamITInI nimaNuka bAbatamAM paNa ApanAja abhiprAyane anumedana ApavuM evA mArA nizcaya che, mATe hAlanI kamITInA sabhAsadeonAM nAmanI TIpa nIce ApI che tenA sAme Apa ApanI iniziya la athavA x nIzAnI karA tasdI leze. kamITImAM vadhumAM vadhu 15 nI sakhyA rakhAya che, mATe te Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 TIpamAM pheraphAra karI khIjA koI gRhasthanuM nAma Apa sucavaze! te tene mATe paNa huM khuzInI sAthe ApanI taraphathI mata ApIza. hAlanI kamiTInAM membarAnAM nAma pramukha rA. rA. bhAizaMkara nAnAbhAI AnarI sekreTarI dhI Anarebala rAva bahAdura ramaNabhAi mahIpatarAma nIlaka mezmarInAM nAma dhI onarebala saradAra sara cInubhAi mAdhavalAla raNacheADalAla bharIneTa dvIvAna bahAdura aMbAlAla sAkaralAla dezAi rAvabahAdura kamaLAzaMkara prANazaMkara trIvedI ( emaNe penazana leine suratamAM rahevA vicAra rAkhavAthI rAjInAmuM Apyu che. ) prophesara AnaMdazaMkara bApubhAi dhruva rAvabahAdura jeThAlAla varajabhAi rA. rA. dalasukharAma haragovanadAsa sAhebA rA nA bApujI jagannAtha rA. rA. revAza'kara aMbArAma rA. rA. mulacaMda AzArAma zAha rA. rA. navalazaMkara nRsiMhaprasAda DokaTara maNilAla gaMgAdAsa mI, yurAnudIna abadullAmIyAM chevaTamAM mArI eTalI ja bhalAmaNa che ke, dhI Anarebala rAva bahAdura raNubhAi mahIpatarAma nIlakaOM eTalA badhA sApa ApyA che, ke, temane hamezanA enararI sekreTarI nimAyalA jovAthI huM ghaNA khuzI thaze. lI. sevaka, bhAzaMkara nAnAbhAinA savinaya praNAma, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 prAcIna kAvyanuM' prakAzana - "The mission which poets and philosophers feel within their heart, is to take their countrymen a step forward, a step in the line of progress and not a leap from one age to another X X x and judging by this standerd what native of Gujarat will not say that this poets have not made a gift of higher loves and cares to the countrymen? x x x But for these poets the people of Gujarat would have long since been turned into decayed and shrinken things; and if there is life left in them, the life-drops have been supplied by the poets. The poets have in fact wielded their power among the masses in the province and enriched at a time when there were no educationalists in the land, and it is upon the bases of the society as saved or raised by them that modern educationalists and writers have to construct their superstructure if they ever think of reaching the otherwise unwieldy masses. " The Classical poets of Gujarat. ' p. 78-79, (G. M. TRIPATHI.) prAcIna kAvyAnAM saMzodhana ane prakAzana sArUM sAsAITIne kavIzvara dalapatarAma smAraka krUDa maLeluM che ane tenA vyAjanI sArI rakama jame thaye menejIMga kamiTIe premAnaMda racita naLAkhyAna ane subhadrAharaNa e e prasiddha kAvyAnu navesara sazodhana karAvI te eDamAMthI chapAvavAne nirdhAra karyAM hatA. naLAkhyAnanuM AkhyAna vaDodarAnA mAjI nyAyAdhIza dAmubhAI DAhyAbhAi-jemaNe agAu e kAvyeAnA keTalAka bhAga, zrIyuta chaganalAla ThAkoradAsa meAdInI sAthe saTIka saMpAdana karyAM hatA temane ane subhadrA haraNanu kAvya, zrIyuta abAlAla bulAkhIrAma jAnI-jANItA gujarAtI saptAhikanA upa-taMtrI ane prAcIna kAvya sAhityanA mAmika abhyAsI-te Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sAMpAyAM hatAM. e paikI " subhadrA haraNa '' taiyAra thaI AvyuM, te sana 1919 mAM sAsAiTIe chapAvyuM hatuM; ane naLAkhyAnanu paDI raheluM kAma, prAcIna kAvya saoNMzodhana mATe paMkAyalA zroyuta maMjulAla majamudArane pachIthI soMpavAmAM AveluM che. prAcIna kAvya sAhityanA vAcaka ane abhyAsI joI zakaze ke zrIyuta aMbAlAla jAnIe subhadrAharaNanuM saMpAdana kArya bahu kALajIpUvaka ane zAstrIya dheAraNe kareluM che; ane e AvRttinuM vizeSa AkarSaNa e che ke saMpAdaka eka vistRta upAdghAta lakhIne temAM premAnaMdanA praznane vigatavAra carcIrcI che; ane TuMka samayamAM tenI pahelI AvRtti upaDI jatA lekhake teno khIjI AvRtti pAtA thakI kaDhAvavA paravAnagI mAgI hatI te sAsATIe temane bakSI hatI. zrIyuta hiMmatannAla a'jAriyAe kAvya mAdhuya " eDiTa karIne navI kavitAne gujarAtI janatAne sArI rIte paricaya karAvyeA hatA, paNu navI ane junI kavitAnA saMgraha vAcaka vargane sulabha thAya e hatuthI sAsAITIe IMgrejImAM meke sapAdita 1001 kAvya ratnonuM pustaka che e TabanuM navIna padya saMgraha-ane e dheAraNe gadyasaMgraha paNa taiyAra karAvavAnA nirNaya karyAM ane temAMnuM padya saMgrahanuM saMpAdana kAya, evAM eDiTi Mga kArya mATe jANItA thayelA bhAizrI hiMmatalAla aMjAriyAne, ane gadya saMgrahanuM saMpAdana kAma naDiyAda nivAsI paNa sArAya gujarAtanA pasciyavALA, kuzaLa lekhaka ane kavi zrIyuta caMdrazaMkara paMDayAne, apAyAM hatAM. 66 zrIyuta cadrazaMkara upara jaNAveluM gadya pustaka, emanI asvastha takhIyatane laine taiyAra karI zakyA nathI; ane te pachI zrIyuta vizvanAtha bhaTTe e viSayane hAthamAM laine gadya navanIta' e nAmanuM eka pustaka gujarAtI janatAne ApeluM che, te e prakAranA gadya saMgrahomAM prathama sthAna le che. 4 sana 1921 mAM padyasaMgraha-navI junI kavitAnA saMgraha-chapAyA hatA ane te ekadama leAkapriya nivaDI, zALA pAThazALAmAM te pustaka pAThya pustaka tarIke niyata thayuM hatuM ane hajI te baheoLu vaMcAya che e tenI anya evA saMgrahonI sarakhAmaNImAM sarvoparitA darzAve che. sAsAiTInA pramukha tarIke dI. khA. kerAvalAlabhAInI sana 1920nA jIna mAsamAM nimaNuMka thaI, te pachIthI ema kahI zakAya ke prAcIna prabhunAM prakAzana kAya ne sAsAiTI taraphathI khAsa uttejana maLeluM che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 gujarAtI kAzanI navI AvRtti thavAnI jarUra hatI ane tenI sudhAraNAnuM ane saMpAdananuM kArya upADI levA kamiTIe dI. khA. kezavalAbhAine vinati karatA, keTalIka anukULatA maLe, teoe te mATe khuzI darzAvI hatI. prAcIna kAvyamALA ane gRhakAvyadohanA ATha bhAgeA prakaTa thayAM tyAre emanAM kAvyAnI pratA jIjAja maLelI hatI. te pachI navI prate saMkhyAbaMdha hAtha lAgI hatI, temaja e chApelAM pustakAnI pratA paNa majAramAM vecAtI maLatI naheAtI. daramiyAna sAsAiTImAM jInI hAthapratAnA eka sArA saMgraha bhegA thayA hatA ane tene koI rIte upayoga thAya ema e vastumAM rasa lenArA sA icchatA hatA. kozanA sapAdanakArya arthe prathama kezamAM nahi saMgrahAyalA evA navA zabdo ekaThA karavAnuM kAma zarU karavAmAM AvyuM, tenA aMge brunAM kAvyeA pharI vAMcI javAnuM nakkI karyuM te sAthe e vicAra dRDha thayA ke bhegAbhegu e kAvyanI zudgha prata paNa taiyAra karAvavI, je sAnukULa saMjoga AvI maLatAM prasiddha karI zakAya. e arasAmAM dI. bA. kezavalAlabhAi kolejamAM gujarAtInA adhyApaka nimAyA hatA. ' yunivarsiTInI khI. e. nI parIkSAmAM gujarAtInA viSayane dAkhala pharyo pachI pAThaya pustakAnI pasaMdagImAM keTalIka muzkelI naDatI hatI ane ane priviyasa inTara ane bI. e. enamAM e viSaya levAtA, te muzkelI vadhu naDavA bhIti hatI. yunivarsiTI taraphathI khI. e. ane ema. e. nI parIkSAmAM gujarAtI pustakonI pasaMdagI amuka dheAraNe thavA gujarAta varnokyulara sAsAITI ane gujarAta sAhitya sabhAe dI. bA. kezavalAlabhAInI sUcanAthI, eka patra yunivarsiTI sthasTArane mekalI ApyA hatA; eTaluMja nahi paNa sarra cImanalAla-muMbAi yunivarsiTInA cAnaselara-kAI kAma prasaMga amadAvAdamAM AvelA temanI DepyuTezanamAM mulAkAta laine te sabaMdhI ghaTatI sagavaDa karI ApavAne emane vinaMti karI hatI. ema. e. nI parIkSAmAM gujarAtIne sthAna apAyuM tyArathI e viSayanA parIkSaka tarIke dI. bA. kezavalAla nimAtA hatA ane emanI e pAyapuratA saMbadhInI sUcanAe jema vyavahArU tema mahatvanI hatI. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtImAM pAThya pustakanI muzkelI Aje paNa mAluma paDe che paNa te banI zake teTale aMze dUra karavA di. bA. kezavalAlabhAInI preraNAthI saMsAITIe prAcIna kAvyanuM saMzodhana ane prakAzana kArya, te pachI turata upADI lIdhuM hatuM ane tenAM pariNAme saMsAITI AjadIna sudhImAM ATheka prAcIna kAvyanAM pustako prasiddha karI zakI che. A saMbaMdhamAM e vakhate buddhiprakAzamAM ame nIce mujaba noMdha lakhI hatI - muMbaI yunivarsiTIe bA. e. nI parIkSAmAM, ema. e. nI jema gujarAtIne sthAna ApyuM che ane ema AzA paDe che ke raphate raphate inTaramIDIeTa ane pharsTa Iyara Ina ArTasa, e be parIkSAomAM paNa te viSaya dAkhala thaI jaze, eTale ke kolejanI zarUAtathI mAMDIne ema. e. paryata gujarAtI bhASAne kramasara ( graded ) abhyAsa karavAnI vidyArthIone sugamatA prApta thaze paNa te sAthe koleja parIkSAne gya pAThya pustaka kayAM che e prazna ApaNI saMmukha khaDo thAya che. sivAya je pustake dAkhala thaI zake evAM che, tenI nakale duHprApya hoya che, agara te te kAvyagraMthanuM paddhatisara saMzodhana thayeluM hotuM nathI. abhyAsanA ane vidyArthInA daSTibinduthI A Akho prazna vigatamAM vicAravAnI jarUra che. sesAIrInI vyavasthApaka kamiTIe A praznane judI dRSTie vicAratAM joyuM ke prAcIna kAvyamALA ane bahata kAvyadohananA graMthe prasiddha thaye ghaNe vakhata thaI gayo che, ane te pachI keTalAMka navAM kAvya pustaka hAtha lAgyAM che. ane keTalAka junAM kAvyonI navI prate paNa prApta thaI che. prAcIna kAvyamALAnA graMtha te hAlamAM maLI zakatA nathI. ane bRhata kAvyadohananuM pustaka abhyAsa mATe nirNita thavA joIe tevuM vyavasthita ane saMkalita nathI. tethI narasiMha mahetAthI mAMDI dalapatarAma paryaMtanA mukhya ane pracalita kavionA jANItA graMthanuM navesara saMzodhana thaI kavi jIvana ane neTasa sAthe te taiyAra thavAnI jarUra che. e rIte navesara te kAma upADI levAthI prAcIna gujarAtI kAvya sAhityanuM samagra rIte ane kamasare digdarzana karAvI zakAze ane vidyArthIone pAThaya pustake mATe je kAMI agavaDa che te A prasihithI thoDe ghaNe aMze dUra thavA saMbhava che." buddhiprakAza, jAnyuArI sana 1922-5 23, 24. . Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta yojanAnuM paheluM pustaka nara mahetAnuM AkhyAna' e nAmanuM bahAra paDayuM hatuM. bahAkAvya dehana bhA. 8 mAM nararsanuM caritra vizvanAtha kavinA nAme chapAyuM hatuM paNa amane je hAthaprata hAtha lAgI re tapAsatAM jaNAyuM hatuM ke narsanA javananA prasaMge, judA judA kavienA lakhelA, kaI ajJAta kavie saLaMga rIte gUMcyA hatA ane temAM vizvanAtha janInuM mosALu paNa ApeluM hatuM. e pustakanuM kanRtva vizvanAthane A pita tuM hatuM te barAbara nahotuM. - - - che. kasaratavA : vyAyana nArInannazanta vilAponI na zana ||145psmaa saMsAramA namAnInagana bolanakaravAna sahAprapannAsaMsArIla : narasa mahetAnAM AkhyAnanI hAthapratanuM eka muTha. narasenA jIvana prasaMge jANavAne A kAvya jema uogI hatuM tema prAcIna sAhityanI dRSTie paNa tenuM mUlya hatuM. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjuM pustaka paMdaramA saikAnA gurjara kAvya saMgraha e nAmanuM hatuM. enuM saMpAdana kArya dI. bA. kezavalAlabhAIe karyuM hatuM. emAMnA keTalAMka kAvyo raNamala chaMda, vasantavilAsa, sItAharaNa vagerenI mahattA prati emaNe prathama dhyAna doryuM hatuM ane junI gujarAtImAM e kAvyo emanA hasta, ekTi thayAM, e prAcIna sAhityanA abhyAsanI dRSTie yogya thayuM che ane e viSayanA abhyAsIne te bahu mUlyavAna jaNAze. mAtra eka uNapa temAM rahI javA pAmI che ane te mArgadarzaka neTasanI ane kaThina zabdanA kozanI che. bhImaracita harilIlAnI hacamata mULa kAvya saM. 1540 mAM racAyAM pachI trIsamA varSe nala thayelI sosAITInA saMgrahamAM hatI ane e kAvya bI. e. nI parIkSAmAM abhyAsa mATe mukarara paNa thayuM hatuM. bhASAnI dRSTie tema viSaya para enuM prakAzana agatyanuM hatuM * para ame jaNAvyuM che ke zrIyuta aMbAlAla jAnIne ApaNA prAcIna kAvya sAhityane abhyAsa bahu sAre temAM vyApaka che ane hari lIlA kapAdana kArya eja vidvAnane suprata thayuM hatuM. emaNe ekalI Teja sArI rIte saMzodhana karIne saMtoSa mAnya nathI paNa tenA abhyAsIne upa thAya evA mahatvanAM mArgadarzaka TIpaNe paNa laMbANathI nadhiyA che ane temAM khAsa AdaraNIya aMga te e kAvyanA aMge emaNe rAtamAM vaSNava dharmanA pracAra viSe aitihAsika upodaghAta lakhyo che, te che. prAcIna kAvya sAhityane ane gujarAtamAM vaiSNava saMpradAyane itihAsa jANavA icchanAra vAMcake te avazya vAMcavo joIe; te nibaMdha e mAhitIpUrNa ane vidvatAbharyo che. soLamA saikAnA kavionAM AkhyAnanI saLaMga yAdI taiyAra karatAM te bahu moTI thaI gaI, ane paMdaramA saikAnAM kAvyonI peThe eka graMthamAM tene samAveza thaI zakaze nahi ema lAgyuM te yAdI lakSapUrvaka tapAsatAM ekaja viSaya para judA judA kavioe raceluM kAvya tulanAtmaka abhyAsanI dRSTie vadhAre AkarSaka thaI paDaze e udezathI traNa kavionuM racita jAlaMdhara AkhyAna ekaja saMgrahamAM saMpAdita karavAno nizcaya karyo ane e yuganuM jemanuM jJAna bArIka tema baheLuM che, evA kavi bhAlaNanA khAsa abhyAsI zrIyuta rAmalAla medIne e kAvyanuM saMpAdana kAma saMpyuM hatuM. e kAvyanI TekSya zrIyuta modIe kALajIpUrvaka taiyAra karelI che, ane te Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMbAlAla bulAkhIrAma jAnI (. 64) rAmalAla cunIlAla medI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 nuM ? himatalAla gaNezajI aMjAriyA (pR. 6 5), jeThAlAla govardhanadAsa zAha Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 kAvyanI aitihAsika paddhatie samAlocanA karI e AvRttinuM mUlya bahu vadhAryuM che. e saMpAdana kAryathI satiSa pAmIne ApaNA eka pratikita sArazrI balavaMtarAya ThAkare je abhiprAya Ape che te ahIM utAra che. basa thaze - tA . ke ja te nigadyAvamathAdasAvabahinSTiAmiyAvanaNAdAyAta purAnA divAnAvAyoda : kirava@gifNasamatAvALA mAhasannAvAnavajagAmayacanajAnAjAnAtivikazvanaHmAnavakAdhAraNamA TADhAmAvAvaspha dasukaravIvAsiAravAmivalAsarAmAvanavAcanipamahapamapADAbA vasaMtavilAsanuM eka paNa che. ha o _ ja nI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "rA. rA. rAmalAla meAdIe bahuja sArA abhyAsa karIne A pustaka taiyAra karyuM che. pratAnA saMgraha ane pAThabhedeAnI noMdha ane kavionI hakIkata vagerenuM emanuM lakhANu Aja lagInA gujarAtanA vidvAnee evA viSaya upara karelAM lakhANAmAM uttama pratinuM lAge che ane temAM viSNudAsa viSe emaNe karelI carcA uparathI e kavi prathama pahelIvAra gujarAtInA zodhaka vidrAnAnuM purepurUM dhyAna khecavA samartha thaI jaze evI AzA rAkhuM chuM. sAsATIdvArA prakaTa thatA saMzodhita sAhityamAM A pustaka jarUra uMcu` sthAna leze.'', niDayAdanavAsI ratnadAsa nAmanA kavie harizcaMdrAkhyAna nAmanuM kAvya lakheluM che ane te chapA yuM hatuM. premAnaMdanAM jIvana viSe e kAvyamAMthI keTalIka kiMmatI mAhitI prApta thAya che, te kAraNe dI. khA. kezavalAlabhAIne tenu punaHprakAzana jarUranuM jaNAyuM ane tenA sapAdana pAchaLa bhAre jahemata uThAvIne enI zuddha prata emaNe taiyArI karI ApI, te sAsATIe chapAvI hatI; paNa e prakAzananuM mahattva temAM prakAzanA paramANuM " e zIka heThaLa soMpAdake je vicAraNIya prastAvanA lakhelI che, temAM raheluM che, ane premAnaMdanA abhyAsIne te vizeSa upayegI thaze. 66 gujarAtanA chellA kavi-prAcIneAmAM dayArAma che; ane gujarAtI janatAmAM tenI leAkapriyatA hajI kAyama che. gujarAtImAM vallabhI saMpradAyanuM vaiSNuvI sAhitya utAravAnA kAI gujarAtI kavie prayatna karyAM hoya temAM agrasthAne kavi dayArAma khIrAje che, ane vallabha saMpradAyanA siddhAMtAnu paddhatisara nirUpaNa emanAM 'rasika vallabha' kAvyamAM maLI Ave che e pustaka ema. e., nI parIkSAmAM prathama vaMcAtuM hatuM, ane parIkSaka tarIke geAvanarAmabhAinuM e prati lakSa jatAM emaNe dayArAmane akSaradeha ' e nAmaka eka vidvattApUrNa nibaMdha e kAvya para lakhyA hatA. 'rasika vallabha 'e kAvya prAcIna kAvyamALAmAM prasiddha thayuM hatuM paNa tenI pratA maLatI naheAtI. kavinI prataparathI emanA kAi ziSye nakala karelI prata prasaMgavazAt dI. bA. kezavalAlanA jovAmAM AvI. dI. bA. kezavalAlabhAinA yArAma viSenA abhyAsa keTalA uMDA che te emaNe muMbaimAM zrI phAsa sabhAnA Azraya nIce kavi dayArAma viSe je vyAkhyAna ApyuM hatuM te vAMcatA " naladhara AkhyAna-pR. 2. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAluma paDaze. emanI sUcanAthI rasikavallabhanuM navesara saMpAdana karAvavAnuM ane te koma vaiSNavI vallabha saMpradAya sAhityanI khAsa abhyAsI ane prakhara vidrAna pro. jeThAlAla govardhanadAsa zAhane ApavAno nirNaya thaye rAjAsAyAtrAmAnujekosoSTa niranevalInAgintavA vijJAnAdhyetenAdhAragajenarago yasAnaletihanAyovadhAmA beraMkarajoDAvAnavAjAlA antrghunaathaa|| ||iivimaanaa saMgharanusAjhAnasamAmA b||22 // prosaMvara vinAyavetravadiSavAhala. karegagraMthasaMharAmichAtrA uDAnagaDa. jAlaMdhara AkhyAnanuM chelluM pRSTa. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emaNe te kArya bahu utsAhathI svIkAryuM ane kavi dayArAma viSe e AvRttimAM laMbANathI eka lekha lakhIne e puratakanA abhyAsIne madadagAra thaI paDe evI puSkaLa vAMcana sAmagrI emaNe pUrI pADelI che; te badala saMpAdakane kharekhara dhanyavAda ghaTe che. gujarAtI prAcIna kaviomAM akhAnuM nAma jema jANItuM tema mokhare che; paNa enI kavitAnA viSayanI kaThinatAne laIne ane ajJAna lahIee utArelI bhraSTa pratenAM kAraNe e kavitA samajavAnuM agharuM thaI paDe che, ane tethI ghaNuM vAcake tenuM vAcana adhavaca mUkI de che. * A aDacaNa TALavAne, ane kezavalAlabhAI, gujarAtInA adhyApaka tarIke kolejamAM eja viSayane zikhavatA hatA tethI paNa, akhAnA jANItA kAvyono saMgraha, dI. bA. narmadAzaMkarabhAI-jeo vedAMtanA viSayamAM pAraMgata che, ane DAka samaya para emaNe akhA viSe kamaLAzaMkara smAraka vyAkhyAna suratamAM ApyuM hatuM,-emane eDITa karI ApavA jaNAvavAmAM AvyuM ane e viSayanA premathI kheMcAIne, anya pravRttiomAM khUba dabAyelA hovA chatAM, te emaNe svIkAryuM hatuM. e AvRtti sarva rIte sarasa jaNAI che. akhAnuM ghaNuM sAhitya aprasiddha jaMbusara pAse AvelA kahAvAnA maThamAM peTImAM paDI raheluM che, evI mAhitI maLatAM sosAITIe jANItA sAhityakAra ane kavi zrIyuta sAgara dvArA e saMgraha meLavIne tenuM saMpAdana kArya emane ja soMpyuM hatuM, ane e saMgraha akhAkRta "aprasiddha akSaya vANa" e nAmathI prakaTa thayela che. akhAnA abhyAsIne te pustaka jarUra saMtoSa Apaze; vaLI akhAnI aprasiddha sAkhIonuM trIjuM pustaka taiyAra karAvavAnI tajavIja cAlu che. atyAra Agamaca je prAcIna kAvya graMtha prakaTa thaI gayA che, tenI upara neMdha karI che, paNa anya kAvyo jenuM saMpAdana kArya soMpAI gayuM che, ane jemAMnA keTalAkanI sApha presa kopI sosAITI pAse AvI gayelI che, tene paNa atre ullekha karavo ghaTe che. okhAharaNa-premAnaMda, nAkara, viSNudAsa ane kahAnanuM raceluMkAvya che. gajendrazaMkara paMDayAe saMzodhita karI ApyuM che ane e dhoraNe sagALazA AkhyAnadaza kavionI kRtione saMgraha suratanI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArvajanika kolejanA eka adhyApaka zrIyuta vRjarAya mukuMdarAya desAi e taiyAra karyuM che, ane te eka uttama kAvya pustaka thaI paDe to ame navAI pAmIzuM nahi. sagALazAnI vastu bahu prAcIna che ane tene pracAra ghaNA prAMtamAM jovAmAM Ave che. lekhake e viSayane lagatI ghaNI ghaNI mAhitI, judA judA sthaLoe tapAsa karIne meLavI che; svargatha eca. Ara. skarTa navanApaMvatrAvAsAvalIuvAsanikaekatrIsaMtA tarabAramazAnadAmanAyAgAvakharamarzadazalIlAna karaghAsAmadhyAtriANazataekatrIyAnImanagA nAmasavidArAnukramaNIramaNAyanapArabrAsata prasAdikarIkIdhIkalAmatAppAhaNyAkAvinAmana taspArabhaNIkatAbAhmaNAnApramAdanAjImanA nAkA yonizrIdarilIlAsabhAtagA chAtrayakalAgI dhanyAnInagativicArAnajavacananAnAvacitrAmAlaka. lAdhiArakarAvAkathApavitrapadAdhanyatayayapa nArAjIdhareeNayamArAitINIvANIimataJcazanAma rAzidhapatanapazyanakatArathattapatradAnAyAgakarI unamamAnavInaNyAmAinatarIdhanyateratatayugidhA nitretAyAgAdhajatArAmAhApAraTajAkaratAnApAva ulaTAmadhanyataNznAgatAdatasadAgAvyadATaNagAnA kaliyugiyAkallambaraznAmaleraMtadhanyatayA itizrI maMdAvimuprItAkhA saMcaniyadhavarSatrAmAkhyapi sAmAlisTiAcArasvA klyaannaam| SELEME bhImakRta harilIlAnuM chekeluM pRSTa, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sagALazA AkhyAnane eka uttama kAvya gaNAvyuM hatuM; ane bAIbalanA jebanI peThe sagALazA zeThanI kasaNuM-tAvaNI game tevA sakhata hRdayane paNa pigaLAve evI che. A pustaka cAlu varSamAM bahAra paDanAra che. A sivAya ratnezvarakRta bhAgavatanA traNa skaMdha, jenI prata upalabdha che, tenuM eDiTIMga kAma e viSayanA rasiyA ane parama vaiSNava zrIyuta kezavarAma kAzIrAma zAstrIe hAtha dharyuM che. mahAbhAratanuM AdiparvanuM pustaka emaNe eDiTa kareluM jemaNe joyuM haze teo emanAM A kAryathI bahu prasanna thaze. navA lekhomAM emaNe emanI kAryazakti ane buddhithI uMcuM sthAna meLaveluM che, ema kahevAnI bhAgyeja jarUra rahe che. eja pramANe zrIyuta bhogIlAla jayacaMda sAMDesarAe 15 mA, 16 mA ane 17mA saikAnAM prAcIna kAvyanI phulaguMthaNa karI ApavAnuM jaNAvyuM che. e bhAI haju vidyArthI avasthAmAM che, meTrikyulezananA vargamAM abhyAsa kare che, paNa emanuM ApaNA prAcIna sAhitya ane itihAsanuM jJAna keI sArA vidvAnane mAnAspada thaI paDe evA uMcA prakAranuM che. emanI pAsethI keTalIka mAhitI meLavavAnI bAkI che, te maLyA bAda sAITI te saMgraha viSe chevaTane nirNaya karaze. aMtamAM "ApaNuM kavitA samRddhi" e nAmane arvAcIna kavitAne eka saMgraha saMsAITIe chapAvela che ane e viSayamAM te navIna bhAta pADe che. e viSe vadhu vivecana nahi karatAM, tenA saMpAdakanA ja zabda ame raju karIzuM- vi. saM. 1901 thI Aja sudhInA sADAATha dAyakAnA lAMbA arasA mATe sAdhAraNa kadanI copaDImAM kavitA saMgraha kare, dareka kRtinuM sAthe vivaraNa paNa ApavuM, aMgata rUci arUcine alaga rAkhI kRtinA guNa deva samajAya ema sakAraNuM vivaraNa lakhavuM, vAdAvAdI banatA lagI tane paNa mata devAmAM te kheMcAvuM nahi, geLa meLa paNa na lakhavuM, ane mata karatAM tenAM kAraNone mukhya gaNavAM, alaMkAra, sarakhAmaNIe tathA te mATe utArA, zabda vyutpatti, kavinAM sAmAnya lakSaNe, vagere viSayothI na lalacAtAM paDInA kadanI maryAdAone vaLagI rahevuM, kRtine ane tene arthane ja pradhAna gaNavA-AvAM AvAM lakSaNavALo uddeza jAmatAMja A copaDInI saMkalanAmAM keTalAka dharaNene daDhatAthI pALavAnuM prApta thayuM."x xx Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavitA kalAnI je bhAvanA vividha dAkhalA dalIle sAthe gujarAtanA kavitAbhAgI vargamAM phelAvavAnA hetuthI A copaDI yojI che, te bhAvanAne satvara vijaya thAo !" kavitA ta gurjara kavi ratanadAsanA ra suvicAra maMDala, sana 181 saM'' : - kImata : Ana(zarva haka thI ) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 mahilA mitra mAro Adarza e che ke strIo bhale pitAnA hita mATe svataMtra rIte vicAra kare, paNa te vicArone kAryamAM mUkavA puruSo sAthe hiMmatathI sahakAra kare te baMnene sukhamAM ghaNuM vadhAro thAya ane manuSya samAja vadhAre baLavAna ane taMdurasta thaI zake. " mahArANI cImanAbAI gAyakavADa strI keLavaNI pratye sosAITInA saMcAlake zarUAtathI dhyAna ApatA AvyA che. sosAITI sthapAI ke turata ja pahelavaheluM kArya karA karI enI khAnagI zALAne vahivaTa tenA pitAnA hAthamAM levAnuM kahyuM hatuM. zaheramAM prathama kanyAzALA kADhavAne yaza sesAiTIne che ane sosAITInA saMsthApaka phaibasa sAhebanI preraNA ane protsAhanathI rAba. maganabhAI kanyAzALA nikaLI hatI tene ullekha bIjA vibhAgamAM karavAmAM Avela che, tema temAM jaNAveluM che ke bIjI be zaheranI jANItI kanyAzALAe raNacheDalAla choTAlAla khADIyA kanyAzALA ane sA. divALIbAI kanyAzALAnAM phaMDa ane vahivaTa sosAITI pAse che ane te baMne saMsthAnA mukhya saMcAlaka ane eNna. sekreTarI leDI vidyAbahena nIlakaMTha che, jemanI pAse rA. bA. maganabhAI kanyAzALAne (hAlanAM e.vI. skula) cArja paNa che. sesAiTIe mAtra kanyAzALAone vahivaTa karIne saMtoSa mAne nathI. strI upayogI vAcana sAhitya puruM pADavA tene 8 TrasTa phaMDe Azare rU.20000nAM maLelAM che, jenAM vyAjamAMthI vakhatevakhata vidhavidha viSayepara pustake chapAvavAmAM Ave che, ane te upayogI strI vAMcana puruM pADe che. te sivAya tenA hastaka sa. lakSmIbAI strI pustakAlaya che, temAMthI pustake strIone chUTathI vAMcavA apAya che ane chokarIone InAme ane skolarazipa ApavAnAM TrasTa phaMDe te tene moTI saMkhyAmAM maLelAM che. - paraMtu sesAiTIne kAryavAhakane strI keLavaNInuM kAma karatA mAluma paDayuM ke hindu bALAo samAja baMdhanane kAraNe bAra tera varSanI vaye pahoMcatA zALAne abhyAsa choDI de che. evI bALAo vadhu abhyAsa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vidyAbahena nIlakaMTha sau. zAradAbahena mahetA mahilAmitra' varSa 1thI4 sudhInAM saMpAdaka (pR 72 ) VUMAR PRINTERY, AHMEDABAD Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sau. sareAjinI mahetA *** 'mahilAmitra' pustaka panoM saMpAdako (pR. 73) sau. saudAminI mahetA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * mumakA A mahilA mitra mahilA mitra. { $2 , 2 t-3 ke te, mana 1:21, fka ? huM', ST ivarSa vItu sana 1925 - ST mATe meM. lai mamAi nIlakaTa, bI . 2 zAradA ma tA. e. mahilA mitramaM prathama traNa aMkanAM kavara citra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI zake ane temanuM jJAna vadhe e AzayathI sosAiTIe sana 1900 mAM strI keLavaNInI parIkSA levAnI yojanA ghaDI hatI ane tene savistara vRttAMta saMsAITInA itihAsa vibhAga 2 mAM Apela che. te pachI strI keLavaNIne bahoLo pracAra thayo che ane ghaNuM bALAo heTI ummara sudhI zALA pAThazALAmAM abhyAsa kare che. sAITInA saMcAlakee pAchaLathI joyuM ke uparokta strI zikSaNa parIkSA ApavA sArU bahudhA zALAo ane TreniMga kaoNlejanI bALAo ane zikSikAoja Ave che, je tene khare Azaya naha; eTaluM ja nahi paNa tene lAbha ghaNuMkharuM amadAvAdanI strIo letA hatI. A be kAraNe sosAITInA kAryakartAoe cAlu rUDhimAM thoDoka pheraphAra karavAnuM yogya vicAryuM. prathama te e parIkSAmAM gujarAtanA bIjA bhAganI strIo sahelAIthI besI zake te sArU judA judA ane mukhya zaheramAM te parIkSA levAnI tajavIja karI; paNa te akhatare phatehamaMda nivaDyo nahi. kAryavAhakoe joyuM ke te kArya pAchaLa Azare rU.300) thI rU. 500) kharcAya che ane tene upayoga bane lAbha jevI rIte levA joIe tevI rIte vyavahAramAM jovAmAM AvatuM nathI. sosAITI sAhitya ane keLavaNInI peThe jJAna pracAranI saMsthA che; je te strI upagI vAcana, jamAnAne anukULa, pUruM pADavA goThavaNa kare te te vadhAre lAbhadAyI thavA saMbhava che, e sAmAnya abhiprAya mAluma paDyo. te parathI sosAITIe strI vAcana mATe vyavahArU yojanA ghaDI kADhavA eka peTA-kamiTI nImI tenI pAse rIperTa mAge; te rIperTa pariziSTamAM Apyo che. sadarahu kamiTInI bhalAmaNa parathI "mahilA mitra" nAmanuM eka vArSika pustaka kADhavAnuM nakkI thayuM ane te pustaka saMpAdana karavAnuM kArya gujarAtanI be agragaNya sannArIo leDI vidyAbahena ane zrImatI. zAradA bahena mahetAne soMpavA nirNaya thayo ane te kArya temaNe khuzIthI svIkAryuM hatuM. * juo gu. va. saMsAITIne ItihAsa, bhA. 1, pR. 141 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahilA mitra" vArSikanA cAra pustake emanA taMtrIpada heThaLa pragaTa thayAM hatAM paraMtu koTuMbika javAbadArIo sAthe jAhera pravRttiomAM emane vadhu ne vadhu rokANa thatuM hatuM ane tenA kAmane je paNa vadhatuM ja hatuM tethI "mahilA mitra" nA saMpAdanamAM vAraMvAra vilaMba thatuM hatuM. evI aniyamitatA jAhera kAryamAM na thavI joIe evI mAnyatAthI teoe kamiTIne taMtrI padamAM pheraphAra karavAnuM jaNAvyuM. te parathI saMsAITIe emanI salAha laIne sara ramaNabhAI ane leDI vidyAnhananI be susaMskArI grejyueTa putrIo zrImatI sarojinI bahena mahetA, ema. e; ane zrImatI saidAminIbahena mahetA, bI. e., ne te kArya suprata karyuM paNa te baMne bahene dUranA sthaLe ane eka bIjAthI alaga rahetA hatAM ane dezamAM evAmAM rAjakIya hilacAle bahu ugra svarUpa dhAraNa karyuM hatuM ane te mATe lekho vagere meLavavAmAM bahu mahenata paDatI hatI; e saMjogomAM eka ja pustaka teo saMpAdana karI zakyAM hatAM. pachIthI e pravRtti maMda paDI hatI. tenuM prakAzana kArya hAlamAM aTakI paDyuM che; paNa e pravRttine cAlu rAkhavA sosAITI ItijAra che ane te sArU prayatna paNa jArI che. e pustakanuM prakAzana be traNa kAraNe upakAraka hatuM; eka te te strI upayogI vAcana pUruM pADatuM hatuM; bIjuM tenA saMpAdaka strIo hatI ane trIjuM emAM strIonuM dRSTibindu barobara raju thayuM hatuM ane te jarUranuM hatuM. mahilA mitra nA pahelA pustakamAM ja taMtrI bahenoe strI zikSaNanA prazna para bhAra mUkatA temAM strInuM dRSTibindu raju karavAne emane Azaya darzAvyo hate. atyAra sudhI strI zikSaNanAja ekalA nahi paNa samasta strI jIvanane lagatAM saghaLA prazno puSoe ja vicAryA che ane tenA nirNaya karelA che. tethI strI vargane anyAya paNa thayela che. e sthitimAM pheraphAra Avazyaka hatuM ane te dizAmAM e bahenane prayAsa hate. e pustakanI prastAvanAmAM ja temaNe lakhyuM hatuM ke, strIzikSaNa ane strIone lagatA tamAma vicAramAM eka siddhAMta jANe svatasibdha hoya ema svIkArI levAmAM Avela jyAM tyAM jovAmAM Ave che. te e che ke Izvara strIne purUSanA sukhane mATe utpanna kare che. mAtra A patramAM lekhakone uddezIne A kahevuM nathI. ekaMdare jyAM tyAM strI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } sabaMdhI carcA agara vicAra thAya che tyAM e vAta te te vicAranA pAyA rUpaja hoya che. alabatta, strInI pharaja potAnA kuTuMbIone sukharUpa thavAnI hoya che te kAi nA pADatuM ja nathI. paNa strI eka manuSya che, tenuM vyaktitva che, jema puruSane sukhanI abhilASA che tema strIne paNa heAya ja e vAtanI vismRti thatI jaNAya che. mAnava sRSTimAM puruSa te pradhAna ane strI te gANu e mAnyatA sAmAnya rIte eTalI dRDha thai gaI che ke temAM kAMi ayeAgya hAya evuM puruSone te zuM paNa strIone paNa lAgatuM nathI. strI zikSaNanI yAjanAmAM mAtra eTaluMja hoya che ke strIone kuTuMbajIvanane yogya banavA sAdhanabhUta zikSaNa oSae teA paNa ThIka. para Mtu purUSanA uttama sukha sAdhanarUpa te kema bane e lakSyabindu eka Mdare agrasthAne hoya che ane e lakSyabindu samakSa rAkhavAthI ja strIkeLavaNInI ghaTanAe saMkucita ane anudAra thAya che. puruSane prabhue zreSTha sarajAvyeA che ane strIe te| purUSo sukha sagavaDamAM rahI zake mATe jIvana dhAraNa kare che e bhAvanA kAMi A dezamAMja che ema nathI. AkhA jagatamAM sarva dezeAmAM, kAimAM thoDe tA kAImAM ghaNe aMze e mAnyatA cAlatI AvelI che. strIomAM ajJAna vizeSa tyAM temanI vizeSa adhama dazA. bAkI puruSa karatAM strI utaratA AtmA che ema pratyakSa athavA parAkSa rIte dareka dezamAM manAya che. zarIra alamAM puruSa caDhIAtA che ane strI jIvananAM kudaratI kabyA strIone che teTalA parathI mAnisaka ane AtmAnA vikAsamAM te utaratI che ema mAnI levAmAM AvyuM che ane saMsAranI dhaTanA e zarIra bala para racAI che, tethIja strInu sthAna gaNa manAyuM che. strIomAM jJAnane prasAra thAya tAja te potAnu yogya sthAna prApta karI zake ane janasamAjamAM zreSThatA prApta karI zake." prasiddha thAo ane te strI nheneAnA vananA praznamAM rasa letA sA e prakAzana punaH ane satvara haste, evI amArI icchA sAthe, strI koi saMmata thaze. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 strI zikSaNa abhyAsakrama viSe vicAra karavA mATe nimAyelI kamiTIne ripiTa strI zikSaNa abhyAsakrama viSe vicAra karavA nimAyelI kamiTInI eka sabhA tA. 8 mI sapTembara 1920 ne budhavArane roja sAMjanA pA vAge sosAITInI oNphisamAM maLI hatI, te vakhate nIcenA sabhAsada hAjara hatA ane nIce pramANe bhalAmaNa karavA TharAva thayo hate. hAjara (1) rA. bA, ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha (2) mI. ke. e, bAlA (3) mIsIsa zAradA sumata mahetA rA, bA. ramaNabhAine pramukhapada ApavAmAM AvyuM hatuM. sosAITIe strI keLavaNI, strIonA zikSaNa mATe bhASaNa ane parIkSAonI yojanAo dAkhala karI keTaluM vahevArU kArya te dizAmAM kareluM che ane te prayAsa bahudhA phatehamaMda nivaDyo hate paNa zALAmAM zikhatI chokarIo agara ghera abhyAsa karatI strIo taraphathI AvI parIkSA mATenI umedavArI have ghaNu ghaTI gaI che tethI A parIkSA cAlu rAkhavAnI jarUra nathI, ema A kamiTIne lAge che. paNa strI keLavaNInI abhivRddhi mATe navIna mArga grahaNa karavAnuM kamiTIne gya jaNAya che. aDhIse strIo A saMsAITInI lAIpha membara che ane khAsa strI upayogI vAcananI temanA taraphathI IcchA darzAvavAmAM Ave che temaja sAmAnya strIo vAMcI zake evuM upayogI uMcA prakAranuM sAhitya purU pADavAnI jarUra che. te hetuthI "mahilA mitra' e nAmathI vidhavidha viSayanuM eka vArSika Annual pustaka Azare 15 thI 200 pAnAnuM te sacitra taiyAra karAvI sesAiTI taraphathI prasiddha karavuM ane te membarane ane buddhiprakAzanA grAhakone bakSIsa ApavuM, evI A kamiTI bhalAmaNa kare che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvuM vArSika pustaka prasiddha karyAthI tene baheLo lAbha levAze ane strIo mATe sAruM sAhitya utpanna thaze. tA. 9 mI sapTembara 1920. (sahI) ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha pramukha mahilAmitra-vArSika gujarAta varnAkyulara sosAITI, amadAvAda, tA. jAnyuArI 1921. maherabAna sAheba, vizeSa vinaMti ke, AvatA varSamAM (sane 1921) sAITI taraphathI mahilA mitra" e nAmathI eka sacitra vArSika (Annual) pustaka amArI dekharekha ane taMtrIpada nIce kADhavA vyavasthA thaelI che. temAM strIone lagatA, strIkeLavaNuM ane strI jIvanane unnata ane sukhI kare evA uMcI koTinA ane vicArapUrNa lekho raju karavA temaja strI upayogI saMsthAo, maMDaLa, mAsika ane pustake, strI keLavaNInA AMkaDA ane kanyAzALAo vagere bAbatone lagatI mAhitIne samAveza karavA dhAyuM che. vAte Apane vinaMti karavAnI ke strI keLavaNI ane strI jIvanane lagatA ekAda viSaya upara Apa lekha lakhI ApavA kRpA karaze ane A saMbaMdhamAM je kAMI upayogI sUcanA karavI jarUranI jaNAya te lakhI jaNAvavA tasdI leze. Apa kyA viSaya upara kha lakhI Apazo ane te keTalI mudatamAM lakhI mokalI zakaze te jaNAvI amane AbhArI karaze. A saMbaMdhI sarva patravyavahAra gu. va. se sAiTInI ophIsane saranAme karaze. si. vidyA ramaNabhAI si. zAradA sumaMta mahetA saMpAdaka, mahilA mitra. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 dharma ane tatvajJAnanAM pustaka "Religion is a challange to the world of power by that of spirit. It is a summons to man to adventure, and experiment." Sir Radhakrishna. ( East and West in Reigion, p 114) Aje ApaNane judA judA dharmo vacce vikhavAda ocho thayale mAluma paDe che ane eka bIjA dharmo vacce sahiSNutA vadhI che ane paraspara samabhAva ane udAratAthI jovAya che; paraMtu judA judA dharmo vacce mata matAMtara ane jhagaDA thatA parApUrvathI cAlatA Ave che. dharma e e viSaya che ke jemAM eka bIjA virodhI dharmavALAone uzkerAI jatAM vAra lAgatI nathI; ane dharmanuM jhanuna jAge, tIvra bane, tyAre mArAmArI ane laDAInA banAve aneka prasaMge ane sthaLe thayelA senA jANavAmAM che. evo eka kaDavo prasaMga sAITInA itihAsamAM paNa maLI Ave che. sana 1905 mAM "buddhiprakAza" mAM zrIyuta zaMbhuprasAda zivaprasAda mahetAe tAbuta viSe eka lekha lakhyo hate. IslAma dharmanI purI mAhitInA abhAve ane kAMIka ajJAnatAne laIne emaNe tAbuta viSe bhUlabharelI mAhitI ApI hatI, te muslima baMdhuone gussAnuM kAraNa thaI paDayuM; ane teo roSamAM ne ropamAM sIdhA seTAITInA nA sekreTarI lAlazaMkarabhAInA baMgale nadI pAra pahoMcI gayA. lAlazaMkarabhAI sosAITInI peThe amadAvAda aMjumane islAma saMsthAnA paNa na. sekreTarI hatA ane muslima baMdhuonA hita ane keLavaNI arthe satata prayatna karatA hatA. tema chatAM temanA mananuM samAdhAna karatAM temane bahu takalIpha paDI hatI ane e vipharelA mAmalAne emaNe kunehathI samAvI dIdho hate. e lekha "buddhiprakAza mAMthI pachIthI kADhI nAMkhavAmAM Avyo hato ane tene badale navuM lakhANa mUkavAmAM AvyuM hatuM. te viSe je hakIkata buddhiprakAzamAM te vakhate chapAI hatI te ahiM ApIe chIe - Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAzane vadhAre gayA phebruArI mAsanA aMkamAM pRSTha 40 thI 44 upara tAjIe viSe TuMka hakIkata" e viSaya chApela che. te uparathI keTalAka musalamAna bhAIonAM dIla dukhAyAM che ema amArA jANavAmAM AvyuM che; ane tethI dilagIra chIe. "buddhiprakAza" mAM kaI paNa dharmane viSaya levo nahi e sapta niyama che, ane rA. zaMbhuprasAda zivaprasAda mahetA, bI. e. e mokalelo viSaya dharmane na hai joIe ema samajIne bhUlathI sosAITInA niyama virUddha chApavAmAM Avyo che, te AthI rada karavAmAM Ave che." tA. 8-3-05 umedabhAI lakhAbhAI paTela eDITara-buddhiprakAza sUcanA. gayA phebruArI mAsanA aMkamAM "tAjIA viSe TuMka hakIkata " e mathALAne lekha prasiddha thayo hato, je ame gayA mArca mAsanA aMka sAthe vadhAre prasiddha karI rada karyo che; e rada karelAM pRSTha 39 thI 44 sudhInI jagyAe A pRSTa dAkhala karavAM. AnI agAu " daza avatAra" viSe eka lekha "buddhiprakAza' mAM chapAtAM matabheda paDayo hato ane tethI "buddhiprakAzamAM dhArmika viSayo nahi levA e TharAva kamiTIe tyAre karyo hate. se sAITInA mukhya kAryakartAomAM ApaNe agAu joyuM che ke teo prArthanA samAja ane custa saMsAra sudhAraka hatA ane kArobArI kamiTImAM paNa sarva dharmanA ane varNanA sabhyo mAluma paDatA; ane kayA dharmanA pustakane pasaMdagI ApavI e guMcavaNabharyo prazna thatuM. tethI dharmane pustakanuM prakAzana kArya sosAITIe te samaye nahi hAtha dharavAmAM, akhatyAra karelI rIti vAjabI hatI ema kahevuM paDaze. paNa sujJa puruSa jANe che ke dharma vinA manuSya jIvana nirarthaka che. dhI vinAne kaMsAra, mIThA vinAnuM bhajana, tema dharma viheNe saMsAra, * buddhiprakAza, mArca 1905, * buddhiprakAza, varSa 1874, pR. 144 nI sAme puThA para, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 nIrasa ane zuSka thaI paDe che; te Anada rahita ane ra rUpa nivaDe che, jyAre dharmAMnA pAlanathI manuSyane AzvAsana te zAnti maLe che. dhama` ja manuSya jIvanane utteje che, tenA utkarSa kare che ane tene unnatinI TAce pahoMcADe che. AtmAnI mukti arthe ja nahi paNa samAjanA hita khAtara dharma Avazyaka che. dhama kone kahevA enI takarAramAM ame nahi utarIe; paNa je satyA sa` dharmAMmAM mAnya che, je sanAtana che, tene AcAramAM mUkavAM tenuM nAma ja dhama ame mAnIe chIe. dharma e jANavAne viSNa nathI paNa te anubhavavA joie; tene AcAramAM mukavA joie. yattvaryAH kriyamANaM prazaMsanti sa dharmo yaddante so'dharmaH // arthAt je karavAthI Aya kivA zreSTha leka prazaMsA kare te dharma ane jenI niMdA kare te adha. tethI niHspRha, buddhimAna, suvicArI ane sadAcArI lokonI kriyA, AcAra-je satya, dayA, rAma, dama, dAna ityAdi natika guNA para avalaMbe che, tenuM anukaraNa karI A loka paraleAkanuM kattavya karma jANavuM eja taraNeApApa che; eja dharma che; eja meAkSanA mArga che. sosAiTItI buka-miTImAM pre. Ananda'kara dhruva jyArathI dAkhala thayA tyArathI tenuM pustaka pasaMdagInuM dhAraNa sadezI ane vizALa dRSTivALu" anyuM hatuM. preA. AnandazakarabhAInI vidvattA ane bahuzrutatA suvidita che ane temane hindu dharmAM-vastutaH sanAtana dharma pratyenA anurAga sA koinuM dhyAna kheMce che. emanA taraphathI navAM pustakonI yAdImAM erisToTala kRta nItizAstranuM pustaka umeravAmAM AvyuM hatuM, je te vakhate khI. e. nA vargamAM tattvajJAna ane ( logic ) pramANuzAstranA aicchika viSayamAM eka pAya pustaka tarIke vaMcAtuM hatuM; ane te pustaka gujarAtImAM utArI ApavA jeoe mAgaNI karI temAM svaCstha maNizaMkara ratnajI bhaTTa paNa hatA. kamiTInI pasadagI emanA upara utarI ane pre. Ananda karabhAie temanI pAse e anuvAdanA pustakamAM khAsa upodghAta lakhAvavAnuM sUcavyuM hatuM. saMjogavazAt tee e lekha lakhI na zakyA; paNa emanA anya e graMthA* zikSaNanA itihAsa ' ane ' li'krananuM caritra' nI peThe erisToTalanuM nItizAstra paNa gujarAtI - hindu dhama dIpikA, karyAM RgvedI (marAThI ), pRpa. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha sAhityamAM sundara bharatI kare che. bIjI AvRtti kADhavAno prasaMga prApta thaye heta te pITarsane anuvAda upara AdhAra rAkhI prastuta anuvAda karyo hate te uparAMta, bIjA anuvAdonA upayogathI te bhASAtarane vadhAre saraLa ane sAcuM banAvavAnI temanA dilanI umeda hatI. huzena kRta "Philosophy of the Upanishads ' e nAmanuM IgrejI pustaka hiMdI tattvajJAnanA abhyAsIone suparicita che. upaniSada paricaya karAvatuM eka pustaka gujarAtImAM nahi hovAthI kamiTIe te pustaka gujarAtImAM lakhAvavAnuM nakkI karI che. mohanalAla pArvatIzaMkara davene te kAma suprata karyuM. 'lenDaranA kAlpanika saMvAdo ' ne emano anuvAda zreSTa jaNAya che. saMskRta viSayanA te teo suratanI sArvajanika kolejamAM adhyApaka che ane sAhitya pariSadanI bhaMDoLa kamiTI sArU emaNe mekaDonalakRta "saMskRta sAhityano ItihAsa' lakhI Apyo hate. kolejanA rekANa ane asvastha prakRtinA kAraNe Aja paryata teo e pustaka taiyAra karI zakyA nathIparaMtu jyAre teo e pustaka Apaze tyAre khacita te eka upayogI kRti thaze, evuM amAruM mAnavuM che. sadarahu purataka meLavavAmAM vilaMba thaye tethI dI. bA. narmadAzaMkarabhAI akhA kRta kAvya bhA. 1 saMpAdita karI chUTakArAne dama khAtA hatA temane sosAITIe upaniSada para eka svataMtra graMtha lakhI ApavAnI vinaMtI karI. tatvajJAnanA viSayamAM emanA jevA samartha ane niSNAta vidvAna gujarAtamAM gaNyAgAMThayA che; ane jeoe emane upaniSa para pravacana karatA sAMbhaLyA che teo emanA jJAnathI mugdha ja thayelA che; ane e kathanamAM atizayokti nathI ema emanuM "upaniSad vicAraNA' nuM purataka vAMcanAra koIpaNanA lakSamAM saheje Avaze lekhakanA zabdomAM jaNAvIe te prastuta graMthamAM nathI upaniSadanuM bhASAMtara ke nathI IgrejI tattvajJAnanA itihAsanI paddhati; paNa temAM upaniSadonA bahiraMga ane aMtaraMganI parIkSA karI tenA pratipAdya viSayanI samAlocanA karavAmAM AvI che. upaniSadanI pravezikA tarIke tenuM mUlya vizedha che; jo ke upaniSa rasAnaMda mANavA sArU mULa graMtha-vivaraNa sahita avalokvA joIeane te rasa jijJAsA sateja karavAmAM dI. bA. narmadAzaMkaranuM pustaka kharekhara mArgasUcaka thaI paDe che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te pUrve dI. bA. narmadAzaMkare sosAITIne "hinda tattvajJAnane itihAsa' e nAmanuM pustaka be bhAgamAM lakhI ApyuM hatuM. navIna ane aitihAsika daSTie evuM pustaka gujarAtImAM A prathama ja hatuM. | svargastha maNilAla nabhubhAIe "siddhAMta sAra" prasiddha karyuM hatuM, ane jo ke Arya tattvajJAnano paricaya karavA sArU te upayogI che; paNa tenI rekhAo AchI pAtaLI che ane te vAMcatAM samagra viSayanuM pUruM avalokana thatuM nathI. e beTa dI. bA. narmadAzaMkaranuM pustakaja pUrI pADe che. aMgrejImAM hamaNAM hamaNAM hindanA tatvajJAna viSe be kiMmatI graMtha prasiddha thayelA che. (1) sara rAdhAkRSNakRta hiMdanA tattvajJAnane itihAsa ane (2) dAsaguptAkRta hiMdanA tattvajJAnane itihAsa. baMne lekhakenI nirUpaNa zalI bhinna bhinna che ane dareka graMthanuM nirALuM vyaktitva che. dI. bA. narmadAzaMkare A pustakonuM nirIkSaNa karyuM hatuM paNa vizeSamAM emAM darzAvelA mULa paNa teo vicArI gayA hatA; paraMtu A viSaya emaNe svataMtra rIte carcA che. nirNata maryAdAmAM rahIne A pustakanI guMthaNa karavAnI hatI, tema chatAM viSayanI vizALatA ane mahatva vicArI tenuM kada be graMtha jeTaluM thayuM hatuM. tethI keTaleka sthaLe viSayane TuMkAva paDayo che, te paNa temAM uNapa AvavA na detAM bahu kuzaLatAthI dareka vibhAgane purato nyAya ApavAnuM teo cUkayA nathI; eTaluM ja nahi paNa judA judA muddAne mArmika rIte avalokatAM, tenuM vivecana karatAM, teo emanI taTasthatA jALavI zakyA che ane te e graMthanI viziSTatA che. amArI jANa pramANe AvuM mUlyavAna ane svataMtra pustaka hindanA tattvajJAna viSe bIjuM koI nathI ane te lakhIne dI. bA. narmadAzaMkare gujarAtI janatAnI uttama sevA karI che. evuM bIjuM kiMmatI pustaka "yajJa rahasya" nAmanuM che. te pustaka rAme sundara trivedIe baMgALImAM racyuM hatuM ane tene anuvAda, anuvAda kaLAmAM jeo siddhahasta nivaDayA che, te zrIyuta mahAzaMkara indrajI davee karyo hato. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 yajJayAganuM mahatva pUrve Arabha kALamAM jeTaluM hatuM teTaluMja Aje TakI rahyuM nathI. te kriyA, vidhi adyApi cAlu che, teA paNa temAM raheluM rahasya visarAi gayuM che. e yajJa yAga karavAmAM ze hetu hato ane tenI kriyA kema thatI e vagere mAhitI bahu thADAne jJAta haze. te viSe A pustakamAMthI sArI mAhitI maLe che, paNa tenI viziSTatA emAM khristI yAganuM vivecana karI, ApaNA naramedhanI sAthe tenI tulanA karI che temAM rahelI che. e Akhuya prakaraNa vicAraNIya che; ane eka bIjA dharmanI asara-anukaraNa kevI rIte thatI Ave che tene tAdRzya vRttAMta emAMthI prApta thAya che. " zrIyuta mULa kartAne paricaya ApatAM eTaluMja jaNAvIzuM rAmendrasundara aMgALAnA sUkSma dRSTivALA vidvAneAmAMnA eka hatA. temanA vedazAstranA abhyAsa bahu UMDA hato. aitareya brAhmaNanuM baMgALImAM bhASAMtara karI e uMDA abhyAsanuM mULa emaNe baMgALI prajA samakSa raju karyu hatuM. temanA keTalAka lekhAnA jamana lokoe bahu satkAra karelA hatA. AvA eka bahuzruta vidvAnane kalakattA vizva vidyAlayanA mAjI vAIsa cAnselara devaprasAda sarvAdhikArIe 22 yajJa para vyAkhyAne ApavAnuM AmaMtraNa ApeluM, te parathI temaNe vizva vidyAlaya samakSa A viSaya para pAMca vyAkhyAnA karelAM tenuM bhASAMtara prastuta pustakamAM ApeluM che. temaNe emAM cacelA viyeA nIce mujaba cheH 66 1. yajJa--agnyAdhAna ane agniheAtra. ra. yiAga ane pazuyAga. 3. sAmayAga, 4. khrista yajJa, 5. purUSa yajJa. AmAMnAM chellAM be vyAkhyAno khristI ane hindu dharmanA tulanAtmaka abhyAsa karanArane bahu madadagAra thaze. ', " dharma ane samAja e nAmaka graMtha sara ramaNabhAinA dhArmika pravacaneAnA saMgraha che. emanI hayAtimAM ja sAsATIe emanuM " kavitA ane sAhitya nAmaka pustaka pharI chapAvavAnuM AraMbhyuM hatuM; ane emanA avasAna bAda emanA anya ane vividha prakAranA lekhAne saMgraha pustaka 23 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 rUpe emanuM smAraka ubhuM karavA sAsAiTIe kDa sthApyuM temAMthI pragaTa thatA rahyo che. prArthanA samAjanI vedI parathI aneka vakhata emaNe pravacane karyAM hatAM; ane temAMnA mukhya ane mahatvanAM ramaNabhAe 39 jJAnasudhA mAsikamAM prasiddha karyAM hatAM. te sthaLAMtA uparAkta pustakamAM samAveza karyAM che; bAkI rahelAM bIjA vAlyumamAM levAmAM Avaze. A prakAranuM sAhitya ApaNe tyAM A navuMja ubhuM thatuM hatuM. baMgALInI amane mAhitI nathI paNa marAThImAM rAnaDe ane DaoN. bhAMDArakare je upadeza karelA tenA saMgraha chapAyalA che ane te sArA leAkAdara pAmyA he ane tenA bahALe! pracAra thavA pAmyA che. 66 ramaNabhAinA upadeza paNa asarakAraka nivaDatA ema DaoN. hariprasAde emanI trIjI jayaMti prasaMge khelatAM prastuta viSaya para laMbANathI vivecana karyuM hatuM; ane temAMnA sArabhAga kaIka khyAlamAM AvavA nIce ApyA cheH " jIvanamAMthI na eka thAjo prabhu prIti nAza e eka lITImAM emanA jIvanamaMtra samAI jAya che. aneka prasaMge, eja vastu emaNe bahu rItethI emanA kattanAmAM kahelI mane yAda cheH 66 * hari prema sudhArasa piye binA bhavasAgara kisa vidha taranA hai ? '' 93 ema sana 1905 mAM kahyuM hatuM. pachI sana 1912 mAM " jInake hRdaye bhagavaMta nahi una nara avatAra liyeA na liyeA. ', e duhA para upadeza karyAM hatA ane kahyuM hatuM ke, 66 zuSka jJAnase kucha nahI sudhare, maiAM likha likha pustaka dharanA hai. prANe| mAMhe mana rAkhA unheM, yadi bhaya duHkha zezaka nivaranA hai. '+ ApaNI junI haradAsa kathA ane kIrtana praNAlikA nAbuda thatI jAya che; ApaNI A saMskRtinu e ujjavaLa aMga hatuM. sArA + buddhiprakAza, varSa sana 1931, pR. 90-91. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtanakAra ane kathAnake pAke ane uttejana pAme ema ame IcchIe chIe, tenI sAthe A navuM pravacana sAhitya, je ApaNuM Atmika zaktione piSe ane prabhunuM smaraNa karAve che, eTaluM ja nahi paNa dharma viSe mananIya vicAra ane ciMtana raju kare che, te avazya AvakArapAtra nivaDaze. laMDana TAImsa patranA aThavADika aMkamAM dharma viSayaka eka lekha prati vakhata Ave che ane te enuM vizeSa AkarSaNa thaI paDe che. ahiMnI prArthanA samAja tenA aThavADika upadeza sthAnika patromAM harahameza pragaTa karatI rahe che te saMdeze sane pahoMce ane te upadezanI bahoLI asara thavA pAme. tenA mArgadarzaka prastuta pustaka thAva ema ame IcchIe chIe. S Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 8 ' vArSika vyAkhyAna " Lectureships have been endowed at most Universities, with a view to spreading the particular opinions of the founder and now-a-days they are attached to practically every branch of learning, though formerly they were of a theological or religious kind only." [Every Man's Encyclopaedia ). zarUAtamAM esAITInI vArSika sAmAnya sabhA vakhate ona. sekreTarI ke sabhAnA pramukha vA koI sabhAsada sosAITInA kAmakAja ane uddeza para prasaMgopAta vivecana karatA ane e vivecanamAM keTalIkavAra mahatvanI sUcanAo vA vicAraNIya muddAo maLI AvatA hatA, paNa pAchaLathI e sAmAnya sabhA mAtra vArSika rIporTa ane hisAba maMjura karavA, navI menejIMga kamiTI cUMTavA temaja oDiTara nimavAnuM kAma karI viparAtI hatI ane te saghaLuM kAmakAja rItasara vidhipuratuM thatuM hatuM. ame joyuM che ke vArSika sAmAnya sabhA barAbara sADApAMca vAge maLe ane pUro pA kalAka thayo na hoya te pahelAM khatama thaI gaI hoya, bhAgyeja aDadhA kalAkathI vadhu rokANa tenuM thatuM hatuM. sAmAnya vepAra udyoganI maMDaLImAM paNa te maMDaLIne pramukha varSa daramiyAna je kAMI vizeSa pravRtti thaI hoya tenI nedha cAlu rIperTa uparAMta kare che. temAM te ekalA naphATAne hisAba raju karatA nathI paNa te maMDaLI kayA dhoraNe ane kevA saMjogamAM pragati karI rahI che tenuM digadarzana paNa kare che. sosAITI jevI sAhitya ane keLavaNuM viSayaka saMsthAnI sAmAnya sabhAmAM sAhitya, itihAsa, keLavaNI, bhASAzAstra viSe ke dezanI sAmAnya pragati, sudhArA ke parivartana saMbaMdhI ke leka jarUriyAtanA samayane anusaratAM lokopayogI kArya hAtha dharavA viSe kAMIpaNa uhApoha thAya te avazya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upakAraka thaI paDe. saMsAITInA zarUAtanA chApelA rIperTo joIzuM te temAM evI carcA thayelI mAluma paDe che. | muMbAinI sAhitya saMsahnA pramukha zrIyuta niyAlAla munazI prati varSa koIne koI sAhitya ke saMskRti, itihAsa ke samAjanA viSaya para vyAkhyAna Ape che, te haMmezAM mananIya jaNAyAM che. pAzcAtya dezomAM evI keTalIya vyAkhyAnamALAnI yojanAo anitvamAM che, je dvArA prajAne ciMtana yogya navIna vAcana sAhitya cAlu maLatuM rahe che. e gheraNa ApaNuM dezamAM dAkhala thAya e icchavAyogya che. muMbaI yunivarsiTI taraphathI Thakkara vyAkhyAnamALAnI vyavasthA thavAthI Aja sudhImAM ApaNe ApaNA agresara vidvAna pAsethI keTaluMka malika lakhANa meLavI zakayA chIe. sosAITInI vArSika sAmAnya sabhAnA prasaMge ekAda vyAkhyAna apAvavAnI vyavasthA thAya, ema amane keTalAka varSothI thayA karatuM; paNa te mATe keTalIka anukULatA nahotI. sana 1920 mAM dI. bA. kezavalAlabhAI sosAiTInA pramukhapade nimAyA ane emanA anumodana ane protsAhanathI vArSika sabhA vakhate vyAkhyAnanI prathA dAkhala karavAnuM banI zakyuM hatuM. e prazna kamiTImAM raju thatAM, te viSe nIce pramANe TharAva pasAra thayo hate - "vArSika sabhA vakhate gujarAta ke gujarAta bahAranA vidvAnane sAhitya, ItihAsa ke bhASA evA ekAda viSaya para vyAkhyAna ApavA nimaMtraNa karavuM."+ paheluM vyAkhyAna phorbsanI zatAbdI nimitte yojavAmAM AvyuM hatuM ane te vyAkhyAna ApavAnuM dI. ba. kezavalAlabhAIe svIkAryuM hatuM. "eziyAI huNo" e viSaya emaNe vyAkhyAna mATe pasaMda karyo hato. isvIsananA AraMbhakALathI eziyAI dUNAnI eka ve bIjI jAte hinda para vakhatovakhata dUmalA karatI rahI che, tene vizvasanIya vRttAMta ApavA emaNe prayatna karyo hato ane te viSaya jema prasaMgacita tema bhAvaNakartAnI kIrtine vadhAranAra hatA. + gu va. sosAITIne rIperTa, sana 1920, pR. 31. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ teja divase tA. 7 mI julAi 1921ne gurUvAre vidvAne ane rasika vidyArthI samUhanA meLAvaDA samakSa svargastha phArbasa sAhebanuM tailacitra pramukhanA haste khulluM mukAyuM hatuM. sadarahu vArSika vyAkhyAnanI prathA te pachI satata cAlu rahI che; keIka prasaMge bhASaNakartAnI aDacaNane laine te kAryakrama baMdha rAkhavAmAM Avyo che. ApaNA prAMtanA ghaNAkharA jANatA vidvAnoe sosAITInuM nimaMtraNa svIkArI, vArSika sAmAnya sabhAnA prasaMge e vyAkhyAne ApyAM che ane te sarva AhRdaka ane vicAraNIya jaNAyAM hatAM. te vyAkhyAnanI yAdI Aja dIna sudhInI nIce pramANe che-- varSa. viSaya. vyAkhyAtA, sana 1921 eziyAI draNe dI. bA. kezavalAla harSadarAya dhruva , 19rara gujarAtI sAhityanI dI. bA. kRSNalAla mohanalAla jhaverI khAmIe. 1923 sarasvatIcaMdramAM vastunI che. balavaMtarAya kalyANarAya ThAkora pulaguMthaNI 1924 pirANika ItihAsa prinsipAla AnaMdazaMkara bApubhAI ka 1925 1926 1927 1928 navIna kavitA sAhityane zrI. narasiMharAva bhoLAnAtha uSa:kALa. dIveTiyA gatakALanAM sAhitya ane zrI DAhyAbhAI pI. derAsarI samAja jIvananAM rekhA citro sAhityanuM dhyeya mI. je. I. saMjANuM kavi bAla temanuM jIvana dI. bA. narmadAzaMkara devazaMkara ane sAhitya sevA gujarAtane nAma ApanAra che. sara ' NajI jamazedajI modI gujare gujarAtI bhASAne abhyAsa leDI vaghAnTena ramaNabhAI nIlakaMTha arvAcIna gujarAtI kAvya zrI. rAmanArANa vi. pAThaka sAhitya mahetA 1929 ka 1931 >> 1933 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 9 caritra graMtha "......... That the true biographer is like a Kodak. His business is to record facts and statements as they are, not as they might have been. Biographical writing may be likened to a faithful protrait painting. The biographer should present his subjects not as demi-Gods or super-men but as the human beings they are. When Velasquez-the Spanish master-artist painted King Philip the Fourth, he drew him just as he was ; fat, ugly and repulsive. Velasquez's work was entirely objective, and so should be every biographer's. [ Mr. Philip Guedalla. ] (Modern Review, April 1934, p. 386). gujarAtI sAhityamAM caritragraMtha alpa pramANamAM che. gujarAtI sAhityanuM e aMga vAstavika rIte haju vikasyuM ja nathI. je kAMI pustaka che te bahudhA aMgrejI, marAThI ke baMgALInA anuvAdo che; svataMtra kRtio ane te mAlika te gaNIgAMThI che jevI ke, mahIpatarAma kRta karasanadAsa mULajInuM caritra, govardhanarAma likhita navalarAma caritra, kAntilAla racita govardhanarAmanuM caritra, vinAyakakRta naMdazaMkara caritra, bhAnusukharAma kRta mahIpatarAma ane gata varSamAM (sana 1933) prasiddha thayelAM be pustake vIra narmada ane kavIzvara dalapatarAma. eka samaye jANItI hindanA hAkema (Rulers of India Series) nAme graMthamALA gujarAtImAM utAravA sosAITI ane gujarAtI presa e be saMsthAo taraphathI prayAsa karavAmAM AvyA hatA ane dareke e graMthamALAnA traNa cAra pustako lakhAvIne prasiddha karyA hatAM. paNa te AkhI graMthamALA keI kAraNasara bemAMthI eka pUrI karI zakavuM nahotuM; kadAca kopIrAITane prazna emanI ADe Avyo hoya ! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e graMthamALAnuM "akabara " nAmaka pustaka sana 1912 mAM vargastha uttamalAla kezavalAla taraphathI lakheluM taiyAra maLatAM, sesAITIe te chapAvyuM hatuM. te agAu dattakRta "hindane Arthika ItihAsa' nA be bhAge eja lekhake sesAiTIne lakhI ApyA hatA. svargastha eka vicArazIla ane buddhizALI lekhaka hatA; ane emanA saMkhyAbaMdha lekho Taka Taka vasanta " "samAlocaka " mAM lakhelA mA Avaze, je sarva pustakAkAre saMgrahavA yogya che. teo dhaMdhArojagAramAM paDI na jatAM, sAhityanA kSetramAM pravRtta rahyA hatA te emanI pAsethI janatA kaMI kaMI mUlyavAna kRtio meLavavA bhAgyazALI thAta. sosAITIe pUrve mahIpatarAmanuM akabara caritra chapAvyuM hatuM ane tenI traNa cAra AvRttio thaI cUkI hatI. uttamalAla likhita "akabara" bahAra paDayuM te arasAmAM baMgALImAMthI sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya mahAna akabara" nAmanuM pustaka pragaTa karyuM hatuM. tema chatAM akabara viSe eka pramANabhUta ane vistRta caritranI uNapa rahe che; ane te mathakRta akabaranuM pustaka pUrI pADI zake ema amAruM mAnavuM che. lorensa binyane akabara viSe eka hAnuM caritra purataka lakhyuM che. paNa te eka tailacitranI peThe, tenI pratibhA ane lAkSaNika guNe, tenI jhINI jhINI vigatonA ullekha sahita, ApaNI samakSa raju kare che, ane evI prabaLa ane sacoTa chApa pADatuM kavizrI nhAnAlAlanuM zahenazAha akabaranuM nATaka gujarAtI vAcakane jarUra AnaMdadAyaka jaNAze. sosAITIe eja varSamAM muslimonA hitaciMtaka sara saiyada ehemadanuM caritra prasiddha karyuM hatuM. gujarAtImAM lakhanAra muslima lekhakabaMdhuo jajAja maLI Ave che, temAM prastuta caritranA lekhaka, khA. bA. mahebubamiyAM ImAmabakSa kAdarInI gaNanA thAya. A pustaka lakhI ApyA agAu "musalamAnanI caDhatI paDatIne itihAsa emaNe u6 parathI gujarAtamAM utArI Apyo hato ane te cepaDI inAma lAIbrerImAM puSkaLa jatI hatI. A pustaka sara saiyada ehemade lakhyuM tyAre khA. bA. mehabubamiyAM sabajAjanA hoddA para hatA ane cAlu vyavasAyamAMthI samaya meLavI emaNe A lekhanakArya karyuM hatuM, te khare prazaMsanIya kahevAya. nokarImAMthI nivRtta thayA pachI paNa emanI temanI sevAmAM ee emane Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva samaya gALe che, ane temAM khuzI thavA jevuM e che ke emanAmAM kemavAdanI gaMdha sarakhI jaNAze nahi, vaLI hindu ane itara kAmamAMthI evA saMkhyAbaMdha kuTuMba maLI Avaze ke jemanI sAthe khA. bA. kAdarIne ghare bo-gADha saMbaMdha che. teo hamaNAM esAITI sArU "urdU sAhityane itihAsa' lakhI rahyA che. A te sara saiyada ehemadanA caritra lekhakanI ADakathA thaI. - sara saiyada ehemade musilamanuM hita sAcavavA ane vadhAravA loka ItarAI meLavIne paNa ghaNAM prayatna karyA hatA, temAM aligaDha mahamedana eMglo oriyaMTala kolejanI sthApanA emanuM jIvaMta smAraka che. hindanI be komo hindu ane muslima dezanA be netro samAna che ane tene eka bIjAnI avagaNanA karavI paravaDe ema nathI. baMne AMkhanuM samAna rakSaNa thavuM ghaTe che, e daSTie sara saiyada ehemadanuM caritra keTalAka mahatvanA muddAo raju kare che ane te saMbaMdhamAM "rASTrIya zikSA kA ItihAsa"--zrI. kavaiyAlAlakRta-mAMthI nIceno phakare jANavA yogya thaze- "Akhira sara sayyada ahamadake anavarata prayatnAMne tArIkha 24 maI sana 1875 IsavIko alIgaDhake mohamaDana eGgalo oriyaNTala kAlejakA rUpa dhAraNa kiyA / san 1876 se Apa svattaH kAlejameM rahakara usakI dekhabhAla karane lage / musalamAnoMkI zikSA sambandhI samasyApara gambhIratApUrvaka vicAra karane aura tadanusAra deza bharameM zikSAkA pracAra karane ke udezyase Apane san 1886 IsavImeM 'mohemaDana ejurerAna vAsa' vI sthApanA thI bhAga 1 Tu dhavezana prativarSa zrI rata hai!" sana, 1911 mAM nAmadAra zahenazAha paMcama jyorja, zahenazAha bAnu merI sAthe hindanA pravAse padhAryA hatA ane temanA svAgata arthe sarva bhAratavAsIo taraphathI utsAhapUrvaka bhAre dhAmadhUma thaI hatI. te prasaMge nAmadAra zahenazAha ane zahenazAhabAnunA jIvanathI gujarAtI prajAne paricita karavA sesAiTIe temanAM caritra pustako lakhAvavAne nirNaya karyo ane te kArya ApaNA be jANItA sAkSare zrIyuta Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara mahebubamiyAM ImAmabakSa kAdarI + + (pR. 92) 2 Te sa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAhyAbhAI pI. derAsarI (pR. 93) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI ane zrIyuta maNilAla chArAma bhaTTane suparata karyuM. e baMne lekhakonI kalama kasAyelI tema sarala lekhanazailI mATe prasiddha che ane emanAM e be pustake, je TuMka mudatamAM taiyAra thayAM hatAM, te vAcatAM tenI sacoTa chApa paDaze. zrIyuta DAhyAbhAIe "Our Sailor King'e pustakanI bhUmikA para anya hakIkata guMthIne zahenazAha ncArja paMcamanuM caritra AlekhyuM hatuM, jyAre zrIyuta maNilAla bhaTTa kalemenTa kinloka kukanA pustakane upayoga karyo hate. mULa lekhaka caritra graMtha viSe bolatAM jaNAve cheH "A pustakamAM zahenazAhabAnu merInA jIvana caritranI bahu ja asaMpUrNa paNa kharekharI chabI ane citAra ApavAne yatna karavAmAM AvyA che. kaI paNa rIte A vRttAMta pUrNa kahevAya tevuM nathI. je jIvanacaritrane ati agatyano bhAga hajI have bhajavavAno che evA mahAna jIvananI AmAM bahu te eka dizA ja dekhADelI kahI zakAya." ra. sA. bhogIlAla prANavallabhadAsa sosAITInA eka vakhate eNnI sekreTarI hatA; eTaluM ja nahi paNa gujarAta kAThiyAvADamAM keLavaNInA bIja nAMkhavAmAM emaNe mukhya bhAga lIdhe hato. emanuM tilacitra sosAITInA premAbhAI hailamAM mUkavA kamiTIe TharAva karyo hato, ane temanI chabI mATe tajavIja karatA pro. sAMkaLacaMda jeThAlAla zAha svargasthanuM jIvanacaritra eka mitre lakhI rAkheluM te meLavI ApavAmAM madadagAra thayA hatA. e caritra vAMcatAM joI zakAze ke anAyAse prApta thayelo e lAbha khacat kiMmatI hate. emAMthI preraNA meLavavA jevuM ghaNuM ghaNuM jaDaze. je muzkelIomAM emaNe abhyAsa karyo te hakIkata nirAza thayelAone protsAhana Apaze. puruSArtha ane nIti zuM nathI karI zakatuM tene tAdasya citAra emanuM jIvana pUruM pADe che ane tenuM vAMcana acUka bedhaka ane preraka thaI paDaze. sadarahu pustakanuM chapAmaNI kharca vargasthanA upakAra nIce AvelA amadAvAda jIllAnA mAjI sarakArI vakIla rA. bA. gIradharalAla uttamalAla pArekhe ApI, svargastha pratyenuM pitAnuM RNa adA karyuM hatuM, je rIti grahaNa karavA yogya che. mahAna samrATa azoka viSe gujarAtImAM agAu eka nAnuM sarakhuM pustaka, ane te paNa marAThIne anuvAda, hatuM; paNa sana 1922 mAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94. kalakattA yunivarsiTI taraphathI pro. devadatta bhAMDArakara likhita azoka caritra pragaTa thayuM ke turata ja saMsAITIe tene taraju karAvavAnI tajavIja karI ane te kArya, jemanA nAme daza bAra gujarAtI pustaka caDhelAM che ane eka prasiddha sAhityakAra tarIke jemanI gaNanA thayelI che, evA vaDodarA rAjya bhASAMtara khAtAnA madadanIza zrIyuta bharatarAma bhAnusukharAma mahetAne saMpAyuM hatuM ane juja samayamAM temaNe e graMtha lakhI Apyo hate. hindanA mahAna rAjakartAomAM samrATa azokanuM sthAna jema ucu tema anekhuM che. bauddha dharmane eNe rAjadharma tarIke svIkAryo hato ane jema kansTAine khristI dharmane Azraya ApI tene pracAra karyo hato tema azokanA prayAsathI baddha dharmane pracAra dezaparadeza mizanarIo mekalIne karavAmAM Avyo hato. enA dharmalekhethI azakanI kIrti dezaparadezamAM prasarelI che; ane enA e zilAlekhe e samayanI kiMmatI mAhitI pUrI pADe che eTaluM ja nahi paNa te lekha mArya sAmrAjyanA rAjya vistAra ane rAja vahivaTane sarasa khyAla Ape che. gujarAtI sAhityamAM e puratAno umere vinA saMkoce mahatyane ane upayogI kahI zakAya. mahAdeva goviMda rAnaDenuM nAma arvAcIna hindanA vidhAyaka tarIke mazahura ane mekhare che. kIrtananAM IgrejI caritrane anuvAda svargastha sUryarAma somezvara devAzrayIe gujarAtImAM karelo che ane te pustaka vAcavA jevuM che. tenI sAthe ramAbAI rAnaDee raceluM "amArA jIvananI keTalIka yAdagIrIo", jIvana caritra sAhityamAM kimatI bharaNuM kare che. eka caritra graMtha tarIke tenuM mUlya che, paNa emanuM dAMpatya jIvana samIpa rahIne jevAnA je taka maLe che te kharekhara amUlya che ane dareka hindIe te pustaka avazya vAMcavuM ghaTe che. e pachI puSkaLa hakIkata ekaThI karIne eka pramANabhUta caritra pustaka mI. phATake marAThImAM lakhyuM che ane te putakane tarajume gujarAtImAM jarUra thI joIe chIe. daramiyAna ramAbAI rAnaDenuM caritra ApaNane gujarAtImAM upalabdha thAya che, e paNa khuzI thavA jevuM che. mULa graMtha kailAsavAsI umAkAnta marAThImAM lakhyuM hatuM. kevA saMjogomAM ramAbAIe emanA pati pAse Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahIne zikSaNa meLavyuM hatuM, tene vRttAMta emanI Atma kathAmAM ApaNane prApta thAya che. je saMskAra ane jJAna emaNe meLavyAM tene lAbha emaNe hindI strIonAM utkarSa ane sevAmAM gALe che, e emanAM pAchaLanA jIvanamAMthI joI zakAya che, ane tethI eka mahAna hindI strImAM temanI gaNanA thayelI che ane te ucita che, ema emanuM caritra avalokatAM so keInI khAtrI thaze. A pustakane gujarAtI anuvAda kolejanA bI. e. nA vargamAM abhyAsa karatI eka dakSiNa blena kumArikA mAlatIbahena paMDitanA haste the che, e paNa eAchuM AnaMdajanaka nathI. be pAse pAsenAM prAtane saMbaMdha bhASA sAhityathI daDha thAya, ethI vadhu saMtoSakAraka bIjuM zuM hoI zake ! Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10 kavi dalapatarAma hastalikhita pustaka saMgraha "prAcIna kAvyane zodha karI temane madada karavAne vicAra bhAra manamAM daDha thavAnuM eka kAraNa e banyuM ke jUnAM pustako, lekha patrone. dahADe dahADe nAza thate mArA jANavAmAM Avyo. mArA pitAnA zekhanI khAtara huM AvI bAbatene zodha karate hate daramiyAna A rAjyamAM AvelAM jUnAM makAna vagere tajavIja karavAnuM kAma zrImaMta mahArAjA sAheba taraphathI mane suparata thayuM eTale e vize vadhAre lakSa ApavAnuM banI AvyuM. kALa jema vastu mAtrano laya kare che tema avicArI loke tene puSTi ApatA hoya ema dekhAya che, A pramANe upayogI pharIthI na maLI zake evI asaMkhya vastuo jagatamAMthI nAza pAmI che ne pAme che. paraMtu cAlu prakaraNane saMbaMdhe je kahevAnuM che te A che - prAcIna kAvya prakaTa karavAmAM sAhyaka zAstrI nAthAzaMkara ekavAra bajAramAM jatA hatA, te same kaI gAMdhIe eka jIrNa thai gaeluM ne taLe uparanAM thoDAM pAnAM phATelAM evuM lakhita pustaka kaI pAsethI paisAnuM bazera lekhe kharI. gAMdhIne te kharIda karavAno hetu zuM haze te sarva kaI jANe che. pAnAM phADI phADIne tenAM paDIkAM vALavA sArUM teNe e pustaka lIdhuM. zAstrIe najIka jaI te pustaka jovA mAgyuM. vAMcI jotAM te kavitAnuM pustaka mAlama paDayuM paraMtu AgaLa pAchaLanAM pAnAM phATelAM hovAthI te konuM raceluM ne zA viSenuM che te samajAyuM nahIM. te paNa AvA kavitAnA jUnA pustakane paDIka vALavA karatAM kaMI paNa sAro upayoga thavo joIe jANuM gAMdhInI pAsethI te mAgI lIdhuM. tajavIja karatAM te premAnaMdakata lakSmaNAharaNa nIkaLyuM !" prAcIna kAvya traimAsika, sana 1885, aMka 4. mudraNa yaMtrae AjakAla pustakanI relachela karI mUkI che ane janatAne vAcana sAhitya pUruM pADI, je kaI Icche evuM pustaka teNe sulabha karyuM che. agAu evI savaDa ApaNe ahiM nahotI. gaNatrIbaMdha puruSo ja pustakane lAbha meLavI zakatA; kAM te te pustakanI jAte nakala karI leIne vA te prata koInI pAsethI prApta karIne. te samaye rAjA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ `h mahArAjA ane zrImaMta puruSo dhana, sAhitya ane bhinna bhinna vidyA graMthAnI nakalo lahIA kane karAvI te pratA jude jude sthaLe jJAnabhaDArAmAM pahoMcaDAvatA ane ene te dharmalAbha samajatA. te pustakone tyAM vizeSa upayoga thatA tema tenA kAyama saMgraha ane salAmatI mATe puratI sAvacetI rakhAtI hatI. prAcIna yugamAM ApaNuM sAhitya e rIte pracAra pAmatuM hatuM paNa te sau koine sulabha na hAine je te bhaNataranA graMthA jigne karavAnI sAmAnya prathA paDI hatI. musalamAnI samayamAM ApaNuM e sAMskRtika dhana lUMTaphATa, nAzabhAga ane kApAkApImAM ghaNu' astavyasta thaine nAza pAmyuM hatuM; paraMtu je bacAvI zakyA tene ApaNA pUrvajoe potAnA prANanI peThe rakSavA khAsa sAvacetInAM pagalAM lIdhAM hatAM. emanI e DahApaNabharI ane dI dRSTivALI rItinItinA pariNAme je kAMI salAmata rahyuM te vaDe ApaNe ApaNA dharma, itihAsa, vidyA ane saMskRti viSe thoDu dhaNuM jANavAne zaktimAna thayA chIe. paNa vacamAM dezamAM evI aMdhAdhunI ane arAjakatA vyApI rahyAM hatAM ke prajA tenA jAnamAla mATe sadA bhayamAM rahetI; ane tene laine lekhanavAcana ane abhyAsa para mi u mUkAyuM hatuM; ane pariNAme janatA para ajJAnatAnuM AvaraNa pharI vaLyuM. prAcIna jJAnabhaMDArA para evAM sila mUkAyAM ke temAMnA gra MthA kadI prakAra! jovAne pAmatA nahi; ane zAstrI temaja paDatAnA dharanA khAnagI pustaka saMgrahano paNa upayoga karanAra kuTuMbamAM koi jIvatA nahi rahevAthI athavA kuTuMbamAMthI jJAnanA dIpa bujhAI javAthI, je kAMI pustakasaMcaya hAya te bhedarakArIne laIne kITa udhAine bhAga thai paDatA athavA te te pustakone nadI kuvAmAM tenI pavitratA jALavavA padharAvavAmAM AvatA athavA tA te kAgaLA gAMdhone tyAM paDIkAM khAMdhavAmAM jatA hatA. A pramANe ApaNuM prAcIna sAhitya thaiDuM nAza pAmyuM nathI. aMgrejI amala sthapAyA pachI kAMIka dezamAM zAnti patharAI; jJAna prakAzanAM kiraNA prakaTavA lAgyAM; paNa pahelAMnI ajJAnatA ane jaDatAne lane prAcIna pustako viSe leAkeAmAM je bhramamUlaka vicAre ane khoTI mAnyatA baMdhAI gayAM hu tAM temAM jhAjho pheraphAra thayA nahi. 7 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 emAM kimiyA lakhelA che; emAM camatkAra bharelA che; e dharmagraMthA che vagere kAraNeA AgaLa dharIne je koI pAse jIne pustakasaMgraha hoya te kAine batAvatA nahi. kadAca koI pustaka viSe khabara paDI jAya to te pustaka bahAra kADhavAmAM AnAkAnI karavAmAM AvatI. sAsAITInI sthApanA karavAmAM AvI temAMnA eka uddeza jInA graMthAtI hAthaprato meLavI saMgrahavAnA hatA. paNa upara varNavelI paristhitimAM tenA kAryavAhakAne te kALe jInAM pustako meLavatAM bhAre viTaMbaNA paDatI. mAMDa mAMDa be pAMca pustako lAgavagathI ke pasAnA praleAlanathI sAMpaDatAM. tethI enAthI vadhu sutarA mArga te pustakAnI nakala utarAvI levAnA grahaNa karavAmAM AvyA hatA ane temAM dhIme dhIme paNa sArI pragati thai hatI. A pramANe je sAdhana sAmagrI upalabdha thai tenuM dohana karI prApta thayela navanItanA gujarAtI kAvya dohana e nAme janatAne kavi dalapatarAme junI gujarAtI kavitAne prathama paricaya karAvyeA hatA ane temAMnI kavitAnI vividhatA, sarasatA ane mAnavahRdayane sparzItA sAtrika azAne lane te pustakanI leAkapriyatA adyApi TakI rahelI che. junA sikkA saMgrahavAnA zokha amane vidyArthI avasthAmAMthI udbhavyA hatA ane te nimitta dara zukravAre gujarImAM javAnuM thatuM. sAsATInI nokarImAM joDAyA pachI eka prasaMge bhAlaNa ane bhImanI kRtie traNaseM varSa paranI lakhelI maLI AvI; amArA AzrayanA pAra rahyo nahi. prAcIna sAhityamAM hajI teA ame praveza karatA hatA. amane je AnaMda thayA te dI. A aMbAlAla samakSa vyakta karyAM; te prasanna thayA ane amane evI junI hAyapratAtA saMgraha karavAnI salAha ApI. eka taraphathI jItI hAthapratA meLavavAnuM kAma ame cAlu rAkhyuM ane bIjI taraphathI seAsAiTInA saMgrahamAMnI hAthapratAnI yAdI 'buddhiprakAza' mAM teAMdhavAnI cAlu karI; eTalA mATe ke e viSayamAM rasa lenArAne e viSe mAhitI maLe temaja e yAdI kaTake kaTake taiyAra thai jAya prathama sAsAITImAMnI hAthapratonI yAdI ApI ane te nAmAvile pUrI thatAM, ame je saMgraha ekaThA karyAM hatA tenI noMdha chApavA mAMDI. Azare 500 pratA bhegI thai hatI ane tene kevI rIte sAcavavI, e amArA mATe kaThina thai paDayuM hatuM. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 amane lAgyuM ke amArA e saMgraha sAsAITIne arpaNa karavA ane phamiTIne te saMgraha sAthe kavi dalaparAmanuM nAma joDavA devA vinati karavI. mApaNA dezamAMthI aMgrejI sattA dRDha thayA pachI puSkaLa junuM sAhitya paradeza kheMcAi gayuM che. tene zAca karavA atyAre nakAmA che; paraMtu sAsAiTInA saMsthApaka pheMsa sAhebe junA graMthA meLavyA hatA ane jene laine kavi dalapatarAme gAyuM hatuM, 66 " kuththA pustaka kApine, enA na kariza asta; pharatA karatA phArabasa, grAhaka maLyA gRhastha. te saghaLeA mUlyavAna saMgraha te gujarAtI prajAne vArasAmAM ApatA gayA che; ane te emanuM pAvanakArI nAma sadA smaraNamAM rahe e AzayathI sthapAyalI zrI phrAMsa sabhA-muMbAI-pAse che. gujarAtI prAcIna sAhitya ane aitihAsika sAhityanuM avalokana ke saMzodhana karanAre te saMgraha avazya jovA joie. te saMgrahanI sUcI e khaMDamAM zrI qAkhasa sabhAe zrIyuta khAlAlabhAI jAnI pAse taiyAra karAvI che, te tapAsavAthI enI mahattA ane samRddhi dhyAnamAM Avaze. kAsa sAhebane emanA graMtha saMgrahamAM kavi dalapatarAme kiMmatI sahAyatA karI hatI. junI gujarAtI kavitAne paricaya karAvavAnuM mAna upara darzAvyuM tema kavine che ane vadhumAM emanI gAdIe besavAnuM sadbhAgya amane sAMpaDayuM hatuM; tethI amArA e saMgraha sAthe kavi dalapatarAmanuM nAma joDavAnI mAgaNI karavAmAM, uparanAM kAraNa uparAMta emanA pratyenA amArA pUjya bhAva paNa hatA. te saMbaMdhamAM Ana. sekreTarIne ame patra lakhyA hatA te pariziSTa 2 mAM ApyA che. kavi dalapatarAma hastalikhita pustakamAMnI ghaNIkharI prate zukravAramAMthI maLelI che; te kAraNe te jINuM, tUTaka, apUNuM ane yutha.yalI mAluma paDaze. tema chatAM gujarAtI prAcIna kavitAnAM pustakonAM saMzAdhana ane prakAzana sArU temAMnI prate madadagAra thaI paDe ema che ane keTalIka pratA evI hAtha lAgI che ke je kRtie anya koI saMgrahamAM nathI, temaja te kiMmatI ane mahatvanI che. 1 kAgaLa khAnArA jIvaDA kuththA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 uparAta saMgrahanI graMtha sUcIne pahelA bhAga bahAra paDelA che; te pachI vadhu pratA maLelI che ane te sarvenI savistara noMdha karatAM bIjI eka pustaka thAya. sAsATIe tenA saMgraha mAtrathI sa MtoSa mAnyA nathI; paraMtu tene vadhu upayAga thAya ane temAMnAM graMtha prakAzana pAme ema jyuM che. kavIzvara dalapatarAma hastalikhita pustakanI sUcImAM prastAvanA rUpe e khela lakhatAM, sAsAiTInA pramukha dI. khA. kezavalAle kahyuM che ke, tr " gujarAtI sAhityanA samagra itihAsa lakhAvA pUrve ApaNA prAcIna kAvyeAnuM zuddha ane zAstrIya prakAzana atyaMta Avazyaka che. gujarAtIne abhyAsI ane vid vaga te saMbaMdhI yAgya sUcanAe sAsAiTIne lakhI meAkalavA kRpA karaze; eTaluMja nahi paNa pote ekAda kAvyanuM saMpAdana kArya upADI levA khuzI hoya te| tema lakhI jaNAvaze tA menejIMga kamiTI samakSa te sUcanA raju karavAmAM Avaze. "9 dI. bA. kezavalAlabhAI prAcIna kavitAnA abhyAsa ane saMzeAdhanamAM atyaMta rasa dharAve che ane emanI preraNA ane sUcanAthI seAsa) iTIe prastuta yAdI prasiddha thavA pAmI te pUrve upalabdha hAthaprato parathI prAcIna kAvyanuM sa`pAdana ane prakAzana kArya upADI lIdhuM hatuM ane tenuM vivaraNa anyatra ' prAcIna kAvyanuM saMpAdana ane prakAzana' e prakaraNamAM karavAmAM AvyuM che.* e puSTa 59. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 amadAvAda, tA. 22 mI phebruArI 1924 me. gujarAta varnAkyulara seAsAITInA ena. sekreTarI sAheba, 30 amadAvAda. vi. vi. ke chellA paMdara varSathI gujarAtI junAM hastalikhita pustakonA huM saMgraha karatA rahyo chu. ane Ajadina sudhImAM A sAthenI yAdImAM nAMkhyA mujaba Azare 425 pustakA meLavavA bhAgyazALI thayA chuM ane te pAchaLa meM lagabhaga rUA. 200) kharca karelA che. sAsAITInI sthApanA thai tyArathI tenA cAlakAe junAM hastalikhita pustakA meLavavAnA prayAsa karelo ane evAM lagabhaga 150) pustakAnI nakale sAsAiTInA saMgrahamAM che paNa te bahudhA Adhunika-utArelI pratA che. prAcIna gujarAtI sAhityanA abhyAsa ane itihAsa mATe A mArA saMgraha atyaMta kimatI ane upayogI che ane te nIcenI sarate huM sAsAiTIne ApavA icchA rAkhuM chu. mane AzA che ke seAsAITI mArI vinati svIkAraze. sarata (1) A khAsa saMgrahane sAsATInA ane mArA-'kavi dalapatarAma hastalikhita pustaka saMgraha ' e nAma ApavuM. (ra) A saMgrahane sArI rIte baMdhAvI, vyavasthita karI surakSita rAkhavA. (ra) tenI saMpUrNa yAdI chapAvavI. aMtamAM mArI eTalI prAthanA che ke sAsAiTI mArA A kAryanI ceAgya kadara khujI, mane vadhAre RNI karaze. lI. AjJAMkita sevaka, hIrAlAla vi. pArekha Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varatamAna jarA gara - ja JE ROG - BdarAnA pAna gdhInA pAvana para asara daramagA bhubhamanamApAtA 14 nagarasane 1848 sapat 1406 nAprApatIpaTI0 nepnuppaarnevara.4 maaslaage nN paahdkhl shriinH gh punatamAnapatranApnanAenAnAsariyAH sone rAjI ke na ja gAmanA nA kAkA ne nasa zAkhA ane tene tamane sAmAnakhanAra tathA sAdhAraNa AnA mAmA nAvuM chuM ane tethI A kA be naLa baMne edIpaNuM che to ApaNag karo nA ke aNIne senAmAM jabarI lAe ghADanAra, vAra ane moTAM mAika parIbone ja marrr nIkaLI tyAre sAru jAthAnA nAnI baMda ramamAtra ane divAnakhetInA pu Sarri para mAThI cIja che? A nanUrA choDavI jAvA ne badanAma bakavavAmar mAtabara kara diyI tAluja dhAne sAdhAraNa kAma karavA jAgyamAlA eka vAra navRtta jajane namana kA kApatAM ne jagadaiti dizA thIne mAnarry arga jatA bhAva jAna mAsanA pAnA-nAnAmAM nA nAnA mApanA ja naI naa smsyaa smiimdnaataamhiinaa' naaemnshnaamemaanaan laal vImA rajA jA ne tana-dha jAnI sukhaf mphAra ghags mAruM vaju 9 kalAke pura A pAnAnI nAnI - vApI mA ja nathI ane dhAribAnuM bALaCS vALA," "mA" , " cha mATe mAre ja jarA joDe rejonI najaroja avAja zaktimAna thayA nahotA. eka namunArUpe ame ahiM tenuM citra ApIe chIe. e kaTake anAyAse maLI javAthI amane bahu AnaMda thaye; ane e kAgaLa te uparokta "vartamAna" aThavADikano TukaDo mAluma paDyuM. AvI, tenA lugaDAMnA puThAnuM aMdaranuM astara kAgaLathI majabuta karyuM hatuM. thoDAka divasa para eka junI hAthaprata "zukravAra" mAMthI maLI nAmanuM kADhavAmAM AvyuM hatuM, paNa e patranI eka paNa prata ame meLavavA saMsAITI taraphathI gujarAtamAM pahelavaheluM sAptAhika patra "vartamAna" kAraNa , vartamAna > aThavADikane namune Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 11 sI jIvananA praznane cacatuM sAhitya "The supreme benefactor in every age and in every home is the mother of mankind and mankind's wife. Round her gathers the family. To her all men look for solace, for praise and for life's Joys. From her hands come food and clothing. She spends wisely most of what men strive to earn. XX x The final arbiter of all Social Reforms is in the end a woman and so may it always be." Sir Arnold Wilson M. P. (The Spectator-20th June, 1934.) gayA saikAmAM chekarIo mATe judI zALAo Avazyaka manAtI tema strIo mATe judu vAMcana sAhitya hovuM joIe e sAmAnya abhiprAya hatA. kutarata ja strI purUSamAM keTalIka bhinnatA hetusara rAkhelI che ane e baMnenI prakRti-svabhAvamAM tAtvika (fundamental) bheda mAluma paDe che; eka buddhipradhAna che, te bIjuM lAgaNI pradhAna che. temAMya strI jAti sArU mAtRtva e enAM jIvananuM utkRSTa ane sarvopari dhyeya mAneluM che; enI siddhimAM strIjIvananI dhanyatA rahelI che; ane vaLI gRhasaMsArane nirvAha ane bhAra strIo para mukhyatve avalaMbe che. A badhAM kAraNone lIdhe strI keLavaNInA kSetramAM amuka prakAranuM ane vizeSa karIne strI jAtinI viziSTatAne poSatuM ane sahAyabhUta thaI paDe evuM zikSaNa ane vAMcana sAhitya apAya evI mAgaNI vAraMvAra thatI rahI che ane te vajuda vinAnI nathI, ema ApaNe nahi kahI zakIe. . tethI ema nathI mAnI levAnuM ke strInI mAnasika zakti puruSathI utaratI che, athavA te buddhi ane AvaDamAM, DahApaNuM ane cAturyamAM teo pachAta che. jIvananA vividha kSetramAM puruSa varga sAthe strIo paNa sarasAImAM uttirNa thaI che, evA aneka dAkhalAe mejuda che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 eTale strI purUSa vacce je keTalAka kRtrima bheda astitvamAM che, tene te dUraja karavA ghaTe che. bI vAMcana sAhitya juduM hovuM joIe, e mAnyatA hAlamAM bhAgye ja koI utteje; ane evA kRtrima bhedane TALaja jeIne. sesAiTI hastaka ATha TrasTa phaMDe che, tene upayoga strI upayogI sAhitya lakhAvavAmAM karavAnuM che. saMsAITInA kAryavAhako strI upayogI sAhityane tenA saMkucita arthamAM jetA nathI, paNa e phaDomAMthI strI jIvanane sparzI, strI jIvananA prazno carcatuM hoya, strI jIvana vikAsane anukULa thaI paDe evuM vAcana sAhitya ubhuM karavA vizeSa kALajI rAkhe che, ane nIce strI upayogI cha pustakonI neMdha karavAmAM AvI che, e A vAtanuM samarthana karaze. sakhIne patro " e pustaka jANItA thIosophIsTa maNilAla nathubhAI dezIne lakhI ApavA Agraha karavAmAM Avyo hate. nItimaya ane jIvanavyavahAramAM mArgadarzaka nivaDe tema AdhyAtmika jIvanane puSTi Ape ane utkarSa sAdhe evA prakAranuM lakhANa emanI kalamamAMthI nijharatuM hatuM ane emanAM saMkhyAbaMdha copaDI copAniyAM vAMcIne aneka strI purUSo pitAnI muzkelIo ane muMjhavaNa viSe lakhIne emanI salAha pUchatA hatA, ema amArI jAtamAhitI che. | gujarAtanA thiophIsTamAM teo agresara kAryakartA ane jAhera vaktA hatA; emanA zAMta ane muMgA sevA kAryathI ane mAyALupaNAthI teo saunAM dila jItI letA hatA. evuM emanuM vartana hatuM; evo emane premALa svabhAva hato. | gujarAtImAM thiesaphInA siddhAMta ane vicAranuM sAhitya ubhuM karavAnuM mAna mukhyatve emane prApta thAya che; ane e sAhitya udAra ane unnata vicAra ane tatvaciMtanathI bhareluM tema utkarSaka ane AzAjanaka mAluma paDe che. gaye varSe e lekhakabaMdhunuM mRtyu thatAM gujarAte eka samaya ane bhAvanAzALI samartha lekhaka temaja eka uttama kAryakartA khoyo che. zA uddezathI bhAI maNilAle "sakhIne po" e pustaka patrarUpe gUMcyuM tene sArAMza emanI prastAvanAmAM AvI jAya che, tethI e bhAga ja ahiM utAre basa che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 teo lakhe che, atyAre jagata evI sthitimAMthI pasAra thAya che ke jyAre aneka vyaktigata temaja samaSTigata ane ApaNuM AgaLa khaDA thAya che, ane tenuM nirAkaraNa karavAnI ApaNane jarUra paDe che. chellAM pAMceka varSathI jude jude sthaLe dhama, samAja ane keLavaNI e viSayo upara bhASaNa ApavA nimitte pharavAnuM thavAthI keTalAka vyaktigata praznone ukela ANavAnI mane pharaja paDI hatI. A pustakamAM strI jagatamAM uddabhavatA keTalAka praznono khulAso ApavAno prayatna karavAmAM Avyo che, ane temAM paNa samaSTi karatAM vyaktinA prazna upara vizeSa lakSa ApavAmAM AvyuM che. vaLI purUSonA temaja strIonAM dRSTibinduo ekaja praznanI bAbatamAM ghaNIvAra bhinna hoya che. purUSo moTe bhAge manatatvane pradhAna gaNuM te prIne vicAre che ane strIo moTe bhAge hadayatatvane mukhya mAnI te praznone tapAse che. purUSa ghaNuM vakhathI bhagavelA hakko jatA karavA nA pADe che. strIo keLavaNuM laI, saMskAravatI thaI pitAnA dharmo bajAvavA sAthe potAnA hakko mAgavA taiyAra thatI jAya che. jana samAjamAM temaja gRhamAM pitAnuM sthAna yogya pramANamAM maLe, tenI teone prabaLa AMtara IcchA hoya che. AvI sthitimAM purUSone anyAya na thAya, ane strIone nyAya maLe e hetu dhyAnamAM laI eka strI pitAnI sakhIne pitAnA hadayanA kharA bhAva vinA saMkoca jaNAve, tevI rIte jaNAvavA A prakAmAM prayatna karavAmAM Ave che." jANItA strI mAsika strIbodhanA taMtrI tarIke zrIyuta kezavaprasAda cheTAlAla desAI, chellAM paMdara varSathI strI samAjanI je suMdara sevA karI rahyA che te kharekhara prasaMsApAtra che. evI saMgIna sevA emaNe keTalAMka kimatI pustaka lakhIne karelI che, jemAMnA sAmaLabhaTTa siMhAsana batrIsI vArtAnI- bALapayogI AvRttinI traNa AvRttio thavA pAmI che, te enI lokapriyatA sacave che, ane tenuM vizeSa kAraNa, emanI lekhana zailI saraLa, svAbhAvika, baliSTa ane prANavaMta che, tema teo taddana sAdA ane paricita zabdonI pasaMdagI ane upayoga kare che. te che. emanuM "gRhajIvananI suMdaratA" nAmanuM pustaka je ke aMgrejI pustaka parathI lakhAyeluM che paNa temAMnI vastune ApaNuM saMsAra sAthe evI jue "sakhAne po" nI prastAvanA. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughaTita rIte cha devAmAM AvI che ke e rUpAMtara navIna ja lakhAyuM na heya evI chApa pADe che, ane tenuM vAcana rasadAyaka ane protsAhaka nivaDI, ApaNo saMsAra sukhI ane AnaMdamaya thAya evI aneka sUcanA ane preraNA temAMthI prApta thAya che eka mitrane e pustaka eTaluM badhuM gamI gayuM ke tenI navI AvRtti pitAnA kharce chapAvI tenI prata pitAnI jJAtimAM lahANIrUpe vaheMcI hatI. eja enI uttamatA mATe sarasa pramANapatra che. lekhake, pustakane samApta karatAM jIvanamAM cAritrya para je bhAra mUkyo che, te jIvana unnatinI umadA kuMcI che, tethI e viSayane jeTaluM mahatva apAya eTaluM ochuM che, ane vAcakabaMdhunuM te prati dhyAna doravA e bhAga Apa amane ucita lAge che. "A rIte e sarva bAbato pharI pharIne cAritrya upara AvIne AdhAra rAkhe che. je sArI strI hoya te ja sArI patnI thaI za; ane je dharmamaya strI hoya te ja sArI strI thaI zake. patnItvamAMnI gaMbhIra jokhamadArIne pahoMcI vaLavA mATe je DahApaNa ane baLanI jarUra che te eka prabhu vinA anya koI ApI zake tema nathI. jyAre tenI juvAnI jatI rahe, gAlanI lAlI cAlI jAya, AMkhanI jhamaka heya nahi, tyAre paNa tenA pitAnI dRSTie khUbasurata jANavA mATe cAritryanuM je javAhara meLavavuM joIe, AtmAnuM je saundarya meLavavuM joIe, te kevaLa prabhu vinA bIje kahithI meLavI zakAya tema nathI. pitAnI jAtane ane pariNita jIvanamAM anya sarvane AzIrvAdarUpa thaI paDAya evuM vartana karatAM to phakta prabhuja zIkhavI zake. . premanAM prathama svapnAM zAM hatAM, prema eTale prathama, juvAnImAM zo artha thatuM hatuM, tenI sAthe pachInA jIvanamAM ghaNI vAra je premanI niSphaLatAo nivaDe che, A svapnAM kevAM alopa thaI jAya che, premanA sAhasanuM kevuM nirjIva pariNAma Ave che, tenI sarakhAmaNI karavA karatAM vadhAre dilagIrIbharyuM kArya A duniyAmAM che nahi. ATalI badhI dilagIrI; bharI nirAzAo zA mATe thatI haze? ATalI badhI lagnamALAo dhULamAM zAne ragadoLAtI haze ? A sarva svapnAM sAcAM paDavAne, A mALAo tAjI ane mahekabharI rAkhavAne zuM kAMI raste nahi hoya? Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 che, rasto che; paNa te dharmomAM-cAritryamAM che. yuvatI lagnavedI samakSa hasatI, madhurarava gAtI jAya che, paNa tene khyAla che ke te potAnA dharma, pharo, jANyA vinA tyAM jaze te te lagnavedI nahi rahe paNa tenA alidAna mATenI bhabhakatI AgarUpa nivaDaze ? je A sRSTinA Adi che, ane je aMta che, te prabhu sAthe potAnuM jIvana eka tanmaya karatA sudhI AvedI samakSa jatAM teNe theAbhI javuM oie. mAnuSI prema dhaNeAja mUlyavAna che, paNa tethI kAM hRdaya sadA dharAtuM nathI. kasoTInA samaya Avaze, guMcavaNabho prasa`ge| Avaze, gussA thavAnA vakhata Avaze, nirAzA thaze, du:kha ane dilagIrInA prasaMge Avaze, te samaye prabhu vinA paMtha kApavA vikaTa thai paDaze. para Mtu tenI kRpAthI, tenA sAnnidhyathI, je phUle Aje kaLI rUpa dekhAya che, teja AvatI kAle khIlaze ane zarUAtanA premanA svapna, vaLI pAchAM zAMti AnadanA gaDha racaze, ane te gaDhamAM ghaDapaNamAM Azraya, nirAMta ane zAtA maLaze. "x pacIseka varSa para elIvIA skrInara nAmanA jANItA IMgrejI strI lekhikAnuM Woman & Labour e nAmanuM eka pustaka prasiddha thayuM tyAre pAzcAtya jagatamAM ethI mhoTI carco thavA pAmI hatI ane ame bhUlatA na hoie te relyu eka revyujhanA taMtrI Dabalyu. TI. sTeDe e pustakane " strIonuM bAIbala " e nAmanuM upanAma ApyuM hatuM. khare, strI jAtinI vakIlAta karatuM e eka uttama pustaka che, ema tenA pirazIlanathI khAtro thaze. AvA sarasa graMthanA gujarAtImAM tarannumA thAya ema kANu na Icche; ane jANItA brahmopadezaka zrIyuta maNilAla cheTAlAla pArekhe ekAda pustaka lakhavAnI IcchA darzAvI tyAre temane A pustakanA tarajumA karI ApavAnuM kArya soMpavAmAM AvyuM hatuM; ane temAM ee saphaLa nivaDayA che. leDI vidyAmhana nIlakaThe, sadarahu pustakanI samAlocanA, anuvAdakanI icchAthI, karI hatI, te e pustakamAM dAkhala karavAmAM AvI che; e lekhamAM graMthanuM dohana kareluM che, ane emanA jevA eka pratiSThita strI grejyueTa, e viSaya paratve zA vicAra darzAve che, e jANavA sArU ApaNane svAbhAvika rIte utkaMThA thAya ja. tethI temAMne keTaloka agatyana bhAga ame nIce ApIe chIe: * gRhajIvananI suMdaratA, 5, 65-66. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 " A jamAnAmAM ghaNI strIe yureApa,-amerikAmAM-klArka, TAipIsTa tarIke temaja TapAlakhAtAM, ane bIjA khAtAmAM nAnI nAnI nAkarIe kare che ane kuMvArI ke anAtha srIe AthI karIne potAnA kuTuMbane bhArarUpa thatI maTe che. paNa te sAthe temanA te vanamAM keTalAMka jokhame rahelAM che, phemInIsTo kahe che ke ame evA janasamAja icchIe chIe ke o jAtine puruSa vaga taraphathI bhayanuM kAraNa na rahe. kharekhara e sthiti tA A dunI dunI raheze ane tenA puruSA puruSo raheze tyAM sudhI AvavAnA sabhava jaNAtA nathI paNa eTaluM te khaja che ke jema strIo chuTathI karatI haratI thAya, dhaMdhAmAM paDatI thAya ane temane liMga bhedanA dRSTibinduthI jovAmAM na Ave tema tema e jokhama keTaleka aMze chuM thAya ane teja mArge eThuM thavA saMbhava che. bAkI paDade rahenAra Aie potAnuM strI jAtitva koI paNa samaya bhUlI zaktI nathI, temaja te vanA puruSo e kAraNathI strIne manuSyA nahIM paNa strI jAti viziSTa harahameza gaNe che. liMgabheda temanA manane cheDI zakatA nathI. upara kahyuM tema dhaMdhAmAM strIone jokhama che paNa sAthe strI jAtine e jokhameAthI mukta thavAnA mArga paNa eja che chatAM e jokhama vaheAravA jevuM che ke kema e paNa nizcitatAthI kahI zakAya nahIM. bIjA vargonI strI je puruSonI kharekharInAM kAma kare che te majura varga che. teo je kAma kare che. tene pariNAme temanAM ghara ane saMtAna tarapha durlakSa rahe che e teA jANItI vAta che. te dharatI kamANImAM umerA kare che e kharuM che paNa tethI gharamAM sukha sAdhana vadhe che ke nahi te sauMha paDatuM che. te varganA puruSo dArU vageremAM vadhAre kharca karI nAMkhavA zaktimAna thAya che e te dekhItuMja che. te vanI strIonAM jIvana astavyasta thaI jAya che, temanI nIti zithila thAya che ane Arthika svataMtratAthI svAzrayIpaNuM AvavuM joie te jovAmAM AvatuM nathI. parAdhInatAmAMthI chUTavA mATe jo A mahenata A ati zrama sAdhana hAyatA te niraka che ema kahIe te cAle. sAmAnya vyavahAramAM evI strIe kASTha rIte svataMtra nathI temaja temanA bALakA tathA peAtAnI jAta mATe sarvathA puruSane AdhAreja paDelI che. purUSA temanA pratye mana gamatA vyavahAra karI zake che. e vaga ajJAta che ane temanA parathI sarvane mATe anumAna nA AMdhI zakAya paNa temanA AdhAra sivAya paNa parAdhInatA dUra karavAnA mAga mAtra mahenata che e siddha karavuM muzkela che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 Aja sudhI strI jAti purUSa vargane AdhAre paDelI che ane lagnathI e parAdhInatA dRDhIbhuta thAya che ema vyavahAramAM jovA chatAM lekhaka lagna vyavasthAne akhaMDita rAkhavAnuM valaNa darzAve che. lagnamAM strI purUSane saMbaMdha viSayathI bane teTalA mUkta rahe ane ucca sahavAsa ane maitrInuM svarUpa dhAraNa kare e lekhakanA mATe sadAgraha che. jeTalI asamAnatA strI puruSamAM manuSyanA rItarIvAjoe dAkhala karI che te dUra thAya e tenI mahacchiA che kAraNa ke tema thAya teAja lagnanI ucca bhAvanA phaLIbhUta thAya. ApaNA dezamAM paNa ghaNAM strI purUSA che jemane ApaNA samAjanA prazno nira Mtara lakSamAM rahe che, jemanAM hRdayAne sAmAjIka aniSTa halamacAvI nAMkhe che, je rAta divasa e sabaMdhe vicAra karyo kare che. temane A pustaka vAMcavAthI dhaNA khulAsA thaze temaja vaLI navI vicAra zreNIo hAtha lAgaze. lekhaka Aie potAnA jIvanamAM strI jAtinA praznane zreSTha sthAna ApeluM che ane varSo paryaMta tenA abhyAsa karelo che. evA paripakva abhyAsanuM A pustaka phaLa che tethI tenA vicAre ekadama kADhI nAMkhavA jevA nathI. enA thADA bhAganA paNa ApaNAmAM e saMbadhe abhyAsa karyo haze, je sathA lekhakane saMmata nahi thatA heya te paNa lekhakanA mata vicArapUrvaka grahaNa karelA che e svIkArazeja. eka dha kRtya jevI khaMta AgrahathI AvA mahatvanA praznanuM nirAkaraNa thAya, hRdayanI lAgaNIpUrvaka te saMbaMdhe abhiprAya baMdhAya, mAtra acadmic vAdanA viSayanI dRSTithI nahIM paNa jIvaMta sahAnubhUtithI strI jAti saMbaMdhe strIe temaja purUSaSa tene lAgatA vicArAnI Apa le kare teAja viSayamAM kAI kALe strI jAti peAtAne STi dazAne pAmaze. ''* e chellAM yuropIya mahAyuddhanA virAma pachI strIone matAAdhakAra bakSIne iMglAMDe temanI samAnatA svIkArI che. te agAu strIoe mIsIsa meM kahanI saradArI heThaLa matAdhikAra prApta thavA je laData jamAvI hatI tenuM smaraNa mAtra puratuM che. A strI svAtaMtrya ane strI matAdhikAranA praznAnA aMge vamAnapatrAmAM puSkaLa vAdavivAda thatA hatA. evI eka lekhamALA strI svAta tryanI himAyata karatI eka strI grejyueTe lakhelI muMbAImAMthI nikaLatAM mIsa sIenA kArya pradeza pu. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 pAlakeTa saMpAdita hindI prAphika nAmanA pArasI mAsikamAM AvI hatI; paNa emAMnI dalIla pitAne pasaMda na paDavAthI mAisera yunivarasiTInA tavajJAnanA prophesara vADIAe tenA radIA eka judI lekhamALA lakhIne AvyA hatA ane e lekha saMgraha pachIthI emaNe navesara The Ethics of feminism e nAma ApIne IgrejImAM chapAvyo hato ane turataja ApaNe ahiM tema paradezamAM sAre lokAdara pAmyo hate. e lekho vAcatAM jaNAze ke lekhaka e carcAmAM madhyastha mArga grahaNa kare che; te jema vyahavAra tema samatala che. sosAiTI hastaka strI upayogI pustako lakhAvavAne upara jaNAvyuM che tema ThIka ThIka phaDe che ane temAMnA ekamAMthI A pustaka gujarAtImAM lakhI ApavAnuM zrImatI sarojinI bahena mahetA, ema. e; ne soMpavAmAM AvyuM hatuM. e bahenanI kalama tejasvI ane tIkSNa che ane emanA pitAzrI svargastha ramaNabhAInI peThe eo paNa gujarAtI, zuddha ane saraLa lakhe che. strI svAtaMtryanA ane strI hakanA zrImatI sarojinI bahena custa himAyatI che; eTale mULa lekhakanI keTalIka dalIlo emane naja ce. tethI jyAM emane viruddhatA jaNAI tyAM phaTaneTamAM pitAne svataMtra abhiprAya darzAvyuM che, e rIte gujarAtI vAcakane e carcAnI baMne bAju jovAnI taka maLI che, jo ke tethI mULa lekhakane kadAcita kaMIka anyAya thavAno bhaya rahe che. AkhA pustakamAM ame upara jaNAvyuM tema lekhaka taTasthavRtti jALavI, strI svAtaMtryanA himAyatIo ane tenA virodhIonI dalIlamAMthI madhyastha paNa uttama mArga tAravI kADhI, je nirNaya para Ave che; te emaNe nIce pramANe darzAvyo che, ane temAM ApaNane emane nArI jAti pratyene tidata pUjyabhAva vyakta thAya che, te vicAre, A prakaraNanA mathALe je avataraNa utAryuM che, tene barAbara maLatA Ave che. "upara sUcavelA kaI paNa pheraphAra evA uddAma nathI ke jethI kuTuMba saMsthAnA keI paNa sArA aMza upara asara thAya ane bhUtakALathI cAlI AvelI ghaNI khAmIo ethI jarUra dUra thaze. kharI pragatino mArga vikAsa che, aneka jokhamathI bharelo baLavo nahi. bhUtakALanI strI puruSanI gulAma strI svAtaMtryavAda pR. 322-23. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 hatI, mAtA tarIke te mAna pAmatI ane tenI AzA paLAtI. keTalIka vakhata tenA saMdaryathI aMjAIne puruSo aMdha pUjA karatA, paraMtu strI jAti tarapha tiraskAranI dRSTithI jovAnuM bhaviSyanI strI Atma jJAnavALI banaze, pitAnA darajajAnuM temaja pitAnAM kartavyanuM ene bhAna raheze. mAtra enAmAM udAma vyaktitvavAda praveza na pAme eTaluM ApaNe saMbhALavAnuM che. e vyaktitvavAdamAMthI kadAca liMgarahitatA utpanna thAya athavA nItithI zithilatA paNa Ave. bhUtakALamAM enA bhAva uMDA chatAM saMkucita hatA, enI vANI bahu balI ane gaMbhIratA vagaranI. bhaviSyamAM enI vAcALatA zikSaNane lIdhe jatI raheze. mAtra puruSanI khuzAmata karanAra tarIke jIvavAnI e spaSTa nA kaheze. ene pUrepUro vikAsa prApta thaze. sAMdaya satya ane premathI bharele hiMDaLe te manuSya jAtine jhulAvaze. mAtRpada mATe e bhega ApavA taiyAra raheze. chatAM paNa yogya prasaMge potAnI buddhinuM ane mAtRtvapUrNa hadayanuM dhana manuSya jAtinI sevAmAM arpaNa karaze. ebrAhama liMkane gulAme khAtara Atmabhega Apyo, paraMtu heriyeTa bIcara sToe enAmAM apratima buddhi ane devI aMzanAM bI ropyAM hatAM. vezyAvRtti sAme laData calAvavAmAM viliyama eDe kedakhAnuM ane tiraskAra sahana karyA hatAM, paraMtu te sAthe jesaphIne baTalare viSaya virUddhatA sAme yuddha karyuM hatuM. "pusIkruTa" jonasana madyapAna niSedha mATe AkhI duniyAmAM phare che paraMtu phrAnsIsa leDe e caLavaLa zarU karavAnI pahela karI hatI, rAjapurUSo yuddhamAM utaravA tatpara hatA, paraMtu batha phona saTanare pikAra uThAvI yuddha sAme virodha karyo. vijJAnazAstrIo senA mATe vinAzanAM hathiyAro banAvyAM paraMtu leDI opha dha laeNpa (mIsa phlorensa nAInTIMgela) eNe ja ghAyala sipAIonA duHkha dUra karavAnuM mAthe lIdhuM. bhUtakALanA mahAna jJAnIoe-prAcIna irAnane jarathastha jIsasa krAIsTa, gautamabuddha, zrIkRSNa ke mahaMmada payagambara e sarvee-manuSyajAtine ekatra karanAra sahAnubhUtinI bhAvanA jovAnI AzA rAkhI hatI. emanA Adarzo tyAreja phalIbhUta thaze ke jyAre strIo yogya pada prApta karaze ane pitAnA bALakane raNasaMgrAmanI krura vIratA nahi paraMtu zAMtine mahimA, kauTuMbika svArthamayatA nahi paraMtu sAmAjika sahAnubhUti, saMkucita dezabhakti nahi paraMtu aMtararASTrIya nyAyavRtti, dhanatRSNa nahi paraMtu jJAna tRSNa e sarva zIkhavaze. bhUtakALamAM mAnavajAtinI niSphaLatAnuM kAraNa mAtAo taraphathI egya protsAhana na maLyuM che. jo koI Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 paNa kALe vijaya prApta kare che te te mAtAo dvArAja thaI zakaze. teo mAnava saMdarya, mAnava satya, mAnava zreSThatAne akhaMDita kare che." bIjA be pustake strIo gRhasaMsArane bhAravahana karavA kema samartha thAya ane temane te saraLa thaI paDe, e daSTie lakhAyelAM che ane temAMnI mAhitI emane jarUra madadagAra thaI paDe. e pustakanAM nAmeja, "gRhalakSmI" ane "gRhalakSmI kevI hovI joIe," te temAMnA viSayanA sUcaka che. gRhalakSmI" e pustaka mULa baMgALImAM lakhAyuM hatuM. tene lekhaka rAyasAheba dinezacaMdrasena bahu sArA ane jANItA lekhaka che ane emane baMgALI bhASA ane sAhityano ItihAsa-kalakattA yunivarasiTie prasiddha karelo eka pramANabhUta graMtha che. prastuta pustaka-gRhalakSI emaNe pitAnI putrIne upayoga arthe veryuM hatuM; ane e noMdhapothI anyanA jovAmAM AvatAM, temanI mAgaNu parathI eka pustaka rUpe te taiyAra karavAmAM AvyuM hatuM, ane te eTaluM badhuM upayogI jaNAyuM hatuM ke kalakattA yunivarasiTinI meTrikyulezananI parIkSAmAM e pustakane pAThaya pustaka tarIke maMjura karavAmAM AvyuM hatuM. e pustakamAM nIcenA viSe carcA che - (1) gRhiNI gRhamute. (2) strI keLavaNuM. (3) bALa keLavaNI. (4) avibhakta kuTuMba. 5) sugrahiNInuM kartavya. (6) nokara pratyenI vartaNuMka. (7) vaDIle pratyenuM kartavya. (8) dAmpatya jIvana. (9) upasaMhAra ane pariziSTamAM gharavaidu-dezI ane pAzcAtya, tema phulajhADa ane gharakharcane hisAba, e viSe mAhitI ApI che. A pustakane tarajume zrIyuta mahAzaMkara idrajI davee karelo che, agAu paNa emaNe be pustake baMgALI parathI sosAITIne lakhI ApyAM hatAM ane te ane A pustaka lekhaka tarIke emanI kIrtimAM umero kare che. | gRhalakSmI kevI hovI joIe e eka harIphAIthI lakhAvelo InAmI nibaMdha che. sosAITIne sai. lakSmIbAI harIANuM InAmI nibaMdha phaMDa maLeluM che, temAMthI e phaMDa sepanAranI icchAnusAra A viSaya para jAherAta ApI nibaMdha lakhAvI maMgAvyA hatA. temAM zrImatI divALI hena bhadane nibaMdha InAmane pAtra jaNAyuM hatuM. eka strI lekhikA prastuta viSayane hAlanA badalAtA jatA saMjogamAM kevI rIte vicAre che ane * gRhalakSamI kevI hovI joie? pR. 12-14. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 jue che, e puratuM ja enuM mUlya che. e nibaMdhane upasaMhAra e bahene nIce pramANe karyo che puruSoe karelA sudhArA strInI sahAnubhUti vagara nirarthaka jAya. Izvare strIne hadayanuM prAdhAnya ApyuM che ane gRhAMgaNane dIpAvavAnuM mahAna kartavya saMpyuM che te temAM Izvaradatta buddhine upayoga karI saMtoSa mAna joIe. eja zekhane badale suMdaratA, phezanane badale ziSTatA ne pratiSThA, haThane badale prasannatA ne AtmasaMtoSa, haravA pharavAnA zekhane badale parastAna banAvI tyAM zAMtinuM sAmrAjya sthApavAnA koDane seve che. eka Adarza gRhiNuM Adarza gurUmAtA ane kuTuMba pipitAne bhAra saraLatAthI vahI zake che. Adarza AryA ne guNasuMdarI jevI strIne zuM azakya che? vaLI strIne AtmA suMdaratA, svacchatA, suvyavasthA, bALauchera, gRhavyavasthA, ane ethI ye vadhAre sudhAraNa karavA mATe sajA che. saMsAra e kriIDA bhUmi nathI paNa eka vidyAlaya che. gRhiNIe pitAnA patinI hAjarImAM tenI sahAyaka ane gerahAjarImAM tenI sthAnApannA banavA jeTalI tAlIma levI joIe. bhale ApaNe pazcimAtya keLavaNuM laIe paraMtu bhAratIya jJAnI bahenanI mahAna kalAnuM maMdira te "gRha" ane e kalAne bhakta te "pati' A baMnenI kalAnI te adhiSThAtrI devI che. e mahAna bhAvanAnA kIrtidhvajane vizuddhatA, prema ane gAzcanA triraMgI raMge jhaLahaLate ne niSphaTaka-niSkalaMka bhAvanAnA vAyumAM pharapharate rAkhave e tamAma strIgRhiNInI pharaja cheja. bhAratane naSTa thate bacAvavAnuM eja mahAna hathIyAra che. ApaNuM Adarza gRhalamAne bhale pachI te game te sthitimAM hoya chata-gharanuM kAmakAja te thoDe ghaNe aMze karavuM ja paDe che, IzvarI ke kudaratanA kAyadA pALavAthI ja kharuM Arogya maLI zake che, cAritrya vizuddhaja nItinAM tattvone samAveza thAya che ane vizuddha prema tathA nirmaLa bhAvanAthI jagatane jItI zakAya che. vaLI dhAre ke gRhalakSmI pite saMpUrNa samajadAra ane keLavAelI hoya ane kadAca tenA patimAM koI jAtanA durguNa ke samajaphera hoya te paNa tene nibhAvIne ke samajAvIne te dUra karI zake che. gRhalakSmInA uttama guNo vaDeja gharanI lakSmI-saMpattine mobho jaLavAI rahe che. mATeja Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAya che ke strI te kharekhara "lakSmI' jevI che. manuSya jIvanamAM traNa dhana mahAna kahevAya che. (1) strI (2) saMtati ane (3) vidyA. temAMthI eka paNa dhana ochuM hoya te game teTalo vaibhavI mANasa paNa saMtoSI jIvana gujArI zakti nathI. mATe dareka bahenanI e mukhya pharaja che ke pite sudhare ane anyane sudhAre. bIjAnuM jIvana sudhAravA jevuM eka paNa mahAna ane pavitra kArya cheja nahi. e AzIrvAda AgaLa aneka pApa ane duHkha dUra thaI jAya che. gRhalakSmInI e mahAna pharaja dareka strIne zire sarajAelI che ja e bhUlavuM joIe nahi." che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNuM 12 buddhiprakAza vhema ane ajJAnano, nizcaya karavA nArA; vidyAnI vRddhi thavA, prakaTe buddhiprakAza, " ( buddhiprakAza, sana 1899. ) sAmayika patrAnI kArakirdImAM, manuSya jIvanamAM ane che tema, eka ane tenI suvAsa samaya evo Ave che, ke jyAre te pUra bahAramAM khIle satra prasarI rahI ane AhlAdaka nivaDI, sArI nAmanA ane khyAti prApta kare che; paNa tenA AdhAra mukhyatve tenA saMcAlaka--ta MtrInA vyaktitva para avala e che. 66 .. gujarAta zALApatra maiM navalarAme sAhitya '' te alArakhIA * pratiSThA maNilAle jamAvI; * vIsamI sadI " nI siddhi ane lokapriyatA hAjI mahamada meLavI zakayA; " gujarAtI " te gAravavaMtu IcchArAme karyuM; tema " buddhiprakAza nI kIrti kavi dalapatarAme vadhArI hatI, ane emane sa Mdezeza jhIlavA gujarAtI janatA te kALe cAtakanI peThe utsuka rahetI hatI. e vyakti dUra jatAM, ' buddhiprakAza' nuM teja paNa jhAMkhuM paDayuM ema ghaNAkharAne jaNAyuM hatuM. jevI rIte Dablyu TI sTeDane svargavAsa thatAM, suprasiddha IMgreja mAsika (6 ,, rivyu eNk rivyujha " tenuM vajana ane pratiSTA pharI meLavI zakayuM nathI, mesiMgahAma jatAM tenuM aDavADika patra " nezana " nuM nUra haNAI gayuM che, tevI zocanIya sthiti kavi dalapatarAma sAsAiTInI sevAmAMthI nivRtta thatAM, " buddhiprakAza ' nI thai paDI hatI. khilavyuM; sudarzana " nI naTubhAie yazasvI karyuM; (C "C 29 e sthitimAM sudhArA karavA kamiTI taraphathI buddhiprakAzanuM saMpAdana kAya jANItA vidvAna zrIyuta jhaverIlAla umiyAza`kara yAjJikane sAMpavA tajavIja thaI hatI; paNa temaNe te svIkAravA nAkhuzI darzAvI, eTale buddhiprakAzamAM kayA lekhA levA tene nirNaya karavA, te pachI, eka buddhiprakAza kamiTI nimAI hatI. te vakhatevakhata maLane buddhiprakAzamAM dAkhala karavAnA lekhAnI pasaMdagI karatI tema yeAgya ane uttejanapAtra jaNAya tevA lekhA mATe inAmanI rakama dharAvatI hatI. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 buddhiprakAzamAM rAjakIya ane dhArmika lekhe nahi levAne pahelethI pratibaMdha hatA ane pAchaLathI zRMgArika lakhANa levA sAme suga hatI. temAM vaLI Asi. sekreTarIonI vAraMvAra pheraphArI thatI, tethI tenuM saMpAdana kArya bahu kaThina thaI paDatuM ane dhoraNa ekasarakhuM sacavAtuM nahi. e saMjogamAM je kAMI lekho maLI Ave te chApIne buddhiprakAza kADhavAmAM AvatuM hatuM. Ama, AkhuM taMtra evA didhA adhikArayukta gheraNa para racAyeluM hatuM ke koI eka para tenA saMpAdananI pUrI javAbadArI rahetI nahi. Asi. sekreTarI buddhiprakAzane taMtrI khare, paNa temAMnA lekha mATe pAriteSika ApavuM hoya te tene buddhiprakAza kamiTIne abhiprAya ane nirNa mujaba vartavAnuM hatuM, ane bane paNa evuM ke kaI lekhaka prasaMge pAta lekha lakhI mokalato hoya te kamiTIne eka sabhyanI bhalAmaNathI inAma meLavI jAya ane je lekhaka taMtrIne vAraMvAra madada karatA hoya tene kAMI paNa badale maLe nahi. te mATe koI eka vyaktine doSa de, e barobara nathI. kharI rIte e vyavasthA ja savaDabharI ane saMtoSakAraka nahatI. vastutaH e taMtraja doSita hatuM ane jyAM sudhI taMtrIne tenA kAryamAM mamatva baMdhAya nahi tyAM sudhI temAM saphaLatA paNa kyAMthI prApta thAya ? ane tenuM vyaktitva to vikase ja kevI rIte ? kolejamAM abhyAsa karatA hatA te kALe yuvAvasthAnA utsAhamAM ane bina anubhavane laIne sosAITI viSe eka vivecanAtmaka lekha lakhatAM, tenuM mukhapatra "buddhiprakAza' sArI rIte nikaLatuM nathI tene doSa ame te vakhatanA tenA taMtrI para mUkyo hato paNa pAchaLathI ame joyuM hatuM ke te AkSepa ajugatuM hatuM ane te aghaTita TIkA mATe amane kharekhara beda thAya che. sAITImAM dAkhala thayA pachI buddhiprakAza sArU sArA sArA lekhe meLavavA ame prayatna karavA mAMDe. amArA mitro ane oLakhItAone lekha lakhI mokalavA vinaMti karI. koleja jIvanamAM "liTararI kalaba' e nAmanI eka saMsthA kADhI hatI, tenA sabhyone, jeo grejyueTa thaI gayA hatA athavA thavAnI taiyArImAM hatA, te sAne amArA e saMpAdana kAryamAM sahAyatA ApavA Agraha karyo, ane temAM uttejananAM cihna kaMIka dekhAvA lAgyAM. nhAnA moTA lekho sArI saMkhyAmAM maLavA lAgyA ane temAM vividhatA tema navInatA AvavA mAMDI. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 mAsika cAra karmonuM nikaLatuM eTale sarva vRtti ane vicArane satApavAnuM muzkela thaI paDatuM; ane mhoTA lekhAnA vibhAga karavA paDatA tethI tenI asara, lAMbA gALAne laine, mArI jatI hatI; tepaNa utsAhabharyAM ame te kAmAM khaMtapUrvaka pravRtta rahetA. lokagIta, aitihAsika rAsa, lokakathA vagere vAMcavA saMgrahavAne pahelethI amane zakha hatA ane sAsAiTInI lAibrerImAMnA 'inDiyana enTIverI ' nA vAlyumA hAthamAM AvatAM, temAMthI buddhiprakAzanA dareka aMkamAM kaMi kaMi vAnagI ApavA nizcaya karyAM ane evI eka e chApI paNu kharI. paNa AnararI sekreTarIne evI rIte chapAyaluM eka gIta vAMdhA paDatuM lAgyuM ane amArI e kasurane kamiTI samakSa, jo ke rASapUrvaka nahi, raju karI hatI. te vakhate ja sarakAra taraphathI presa ekTanI rUie je te prakAzana upara tenA prakAzakanuM nAma ApavAnI sUcanA thai hatI. e patra kamiTImAM mUkAyA hatA, ane te viSe carcA thatAM, uparAkta gItane ullekha karavAmAM Avye ane tyArathI sAsATInAM sarva prakAzane para prakAzaka tarIke Asi. sekreTarInuM nAma ApavAnA TharAva thayA hatA. rAjakIya lekhA te levAtA ja nahi. dhAmika lekhA levAnI manA hatI. amane nIti ane tattvaciMtananAM lakhANa prati pakSapAta hatA. te arasAmAM cisIkala sAhitya thADuM ghaNuM vAMcavAmAM AvatuM; ane amArA mitra zrIyuta maNilAla nathubhAi dozI, jee hamAMja svargotha thayA che, paramAtmA emanA AtmAne zAnti ApeA-te amane avAranavAra nIti ane tattvaciMtana viSayaka lekhe| lakhI meAkalatA paNa temAM keTalAke vAcaka vahemI ane aMdhazraddhALu banI javAnI bhIti para ' buddhiprakAza 'mAM ame " sArASTranA aitihAsika lekhamALA baravALAnAM jANItA zrIyuta manubhAI jodhANInI lakhelI chApI hatI vAMdhA paDatI jaNAvI hatI. 99 darzAvI hatI. thoDAMka varSo elIAe e nAmaka saMzodhaka ane abhyAsI te camatkAra bharelI hoi, 66 rAjakIya viSaye| . sAmAnya rIte levAtA ja nahi; paraMtu gujarAta sabhA sAr gAma paMcAyata " viSe ame eka leAkeApayeAgI vyAkhyAna taiyAra karyuM hatuM, te buddhiprakAzamAM lIdhuM hatuM. te emAM kema levAya muMbainA eka jANItA mAsikanA taMtrI mitre uDAvI hatI; *riyAda sAsAiTInA te samayanA pramukha pAse pahoMcI heta tA evI phariyAda ane jo e jarUra kAMika Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dhamapachADA thavA pAmata. jo ke te viSe AnararI sekreTarI pAsethI agAuthI saMmati meLavI hatI. kahevAnuM tAtparya ke buddhiprakAzanA saMpAdana kArya mAM puratI svataM tratAnA abhAve ane e kA kamiTInA vahivaTadvArA, jo ke tenI sIdhI dekharekha nIce nahi, thatuM heAne temAM keTalIka vyavahAru muzkelI rahetI; paNa samaya jatAM, ane vadhu anubhava maLethI tene sudhAravAnA ane vikasAvavAnA avakAza maLaze, evI AzAmAM tenuM taMtrIpada ame nabhAve jatA hatA. sana 1912 nA AMkaTobara mAsamAM lAlaza karabhAInuM avasAna thayuM. khIje varSe navuM kArAbArI maMDaLa adhikAramAM AvyuM. amArA viruddha koSTane aMgata kAraNa kAMI nahetuM, paNa amane junA kArya kartAonA sahAyaka tarIke samajavAmAM AvatA; ethI amArI sthiti bahu gaMbhIra ane kaphoDI thaI paDI hatI. sara ramaNabhAi ane anya sabhyAnI naitika himmata amane maLI hAta nahi te Asi. sekreTarInA padethI turataja ame chUTA thayA hota. amArI muzkelIe eka ja dAkhalo ApIza. sana 1915 mAM suratamAM pAMcamI gujarAtI sAhitya pariSada maLI hatI, temAM eka TharAva prAcIna gujarAtI sAhityanI hAthapratA, itihAsa, kaLA vagerenA namunAo, avazeSa, citrA, mUtio, sikkA vagerene sa Mgraha thavA raju thayA hatA ane e rAvanuM ame tyAM samarthana karyuM hatuM. te samaye gujarAta sAhitya sabhAnA ame matrI hatA, tethI uparAkta rAvane amalamAM mUkavA amadAvAdamAM sAhitya kaLAnuM pradarzana khIje varSe ame yajyuM hatuM ane tenA udghATana vidhi pre!. AnandazaMkara bApubhAI dhruvanA zubha haste karAvavAmAM AvyA hatA; ane te pradarzana sarva rIte AkaSa ka nivaDayuM hatuM. paNa ame tenA mukhya saMcAlaka hatA tethI amane kanaDagata karavA khAtara premAbhAI hAlanA upayAga karavA badala e pradananuM hAlanuM bhADuM levA dabANa thayuM hatuM; eTaluMja nahi paNa " vasaMta vilAsa " jevuM jInI gujarAtI bhASAnA namunAnI suMdara hAyavrata, temAMnAM citrAne bibhatsa jaNAvI, vAMdhAbharI gaNavAmAM AvI hatA, je hAthapratane laMDananI inDiyA sAsAiTIe zrIyuta ena. sI. mahetAnA prayatnathI emanI pAseja sapAdana karAvI hAlamAM prasiddha karI .che, ane va mAnapatrAmAM te viSe keTalIka niratha ka carcA karavAmAM AvI hatI. ' Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 te pachIthI saMsAITInuM saghaLuM kAmakAja ame eka yaMtravata karatA hatA. amAre saghaLe utsAha bhAMgI gaye hate; nekarI karavA puratuM je te kAmane saMbhALatA ke temAM kasura thavA pAme nahi. e varSomAM deza puSkaLa pragati karI rahyo hato. gAMdhIjI amadAvAdamAM AvI rahyA hatA. yurepanA mahAbhArata yuddha ne caMcaLa ane pragatimAna karI mUkyA hatA. mAtra sosAITI june cIle dhImI ane ekasarakhI gati karatI hatI. prathama indulAlanA "navajIvana' ane te pachI turataja hAmahamada alArakhIAe "vIsamI sadI' kADhIne gujarAtI mAsikamAM navuM cetana reDayuM hatuM ane hAjI mahamade to vIsamI sadIne sacitra karIne tema lekhakavargamAM kaMine kaMI paritoSika ApIne gujarAtI mAsikamAM parivartana karyuM hatuM. e badhAMnI sarakhAmaNImAM buddhiprakAza jhAMkhuM ane meLuM dekhAtuM ane te viSe sakhta TIkA paNa thatI hatI. eka namune nIce utArIe chIe paraMtu AjanA buddhiprakAzamAM enuM bhUtakALanuM gairava kAyama rahyuM nathI. enI gata ane cAlu avasthAonI tulanA karIe chIe tyAre enI pUrva sthitine mATe jeTaluM mAna upaje che teTalI ja enI atyAranI dIna-hIna dazAne mATe dayA Ave che. je buddhiprakAzane mATe pahelAM " kyAre prasidhdha thAya ?" e jAtanI vidyAvilAsIomAM AturatA rahetI hene ahAre bhAva paNa bahu ochA pUche che. je thoDAM varSo upara mAsikane mokhare hatuM te atyAre sAnI pAchaLa paDI gayuM che. * tethI e saMsthAnA kAryavAhaka hemaja sabhyae A bAbata upara satvara lakSa ApavuM joIe. ane gujarAtI bhASAnI sevAne pitAne je mULa uddeza henI sAdhanAmAM atyupayogI thaI zake ehavA A patranA uddhAranA upAya javA joIe." [ vizvanAtha bhaTTa, vasanta, pu. 21, aMka 10, kArtika, saM. 1978.] sana 1920 mAM dI. bA. kezavalAlabhAI sosAITInA pramukhapade cuMTAtAM amArA kAryamAM keTalIka saraLatA thavA pAmI hatI ane amArI anukuLatA paNa vadhI hatI; paNa kAgaLonI moMghavArI ane bIjI keTalIka Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 navI pravRttio sesAiTInA aMge AraMbhI hatI, te ne vadhu kharca karavA jatAM, saMkecavI paDe, tethI buddhiprakAzanI hIna sthiti amane sAlatI hatI; tema chatAM, te viSe tAtkAlika kAMI navuM pagaluM bharavA icchA thatI nahotI ane tenuM kAraNa vAstavika, Arthika prazna ja hato. amArI muzkelIone kAMIka khyAla ApavA te vakhate yugadharmamAM "sAhitya prakAzaka saMsthAo " e viSe lekha lakhatA, buddhiprakAzane lakSIne, nIce pramANe noMdha ame karI hatIH "te (sAITI) eka sArvajanika saMsthA che ane tene vahIvaTa prajA hastaka che; paNa eka jANItA aMgreja vivecaka mi. miDalaTana maree jaNAvyuM che tema, AvI saMsthAomAMthI vyaktitva eTaluM ochuM thaI jAya che ke tenI vAstavika asara lagabhaga aDadhI ochI thaI jAya che ne te vyavahAramAM sthApita ane sidhdha thaelA mArge pravarte che. navAM sAhasa upADI levAnI ke prayoga karavAnI tene IcchAvRtti ja thatI nathI." - tyArabAda 1924nA DisembaramAM pahelI gujarAta patrakAra pariSadamAM "gujarAtI mAsika ' e viSaya upara nibaMdha vAMcatAM, ame buddhiprakAza viSe lakhyuM hatuM, ke, " "buddhiprakAza' to junuM mAsika che. te nAma sAthe kavi dalapatarAmanAM smaraNe joDAelAM che, sosAITI jevI sAdhanasaMpanna saMsthA taraphathI te prasidhdha thAya che. temAM sAmAnya rIte sAhitya, itihAsa, samAjasudhAre ane keLavaNI vagere jJAnanA, nItiSaka ane upayogI mAhitI ApatA lekha Ave che, paNa tenuM vyaktitva juduM mAluma paDI AvatuM nathI e tenI kamInA che." [ "gujarAtI mAsike"--pahelI gujarAtI patrakAra pariSada, sana 1924-amadAvAda ] A pramANe vastusthiti prati ADakatarI rIte dhyAna dorI, ame saMtoSa mAnI, besI rahetA nahotA; paNa emAM zI rIte sudhArA ane pheraphAra thaI zake te viSe vAraMvAra pramukhazrI dI. bA. kezavalAla dhruva ane ena. sekreTarI sara ramaNabhAI sAthe carcA karatA ane temAM ema mAlama paDatuM ke buddhiprakAza pAchaLa vadhu nANAMne vyaya karavA jatAM, je navI pravRttio -jevI ke prAcIna kAvyanuM prakAzana, mahilAmitra, kozanuM kArya, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 lAIbrerInI samRddhi-vagere upADI hatI te saMkecavI paDe ane te salAhabharyuM jaNAyuM nahi; tethI buddhiprakAza jema cAle che tema gatimAna rAkhavuM evA nirNaya para AvatA. buddhiprakAsa AjIvana sabhAsade ane rajIsTara pustakAlayane bakSIsa apAya che; paNa amane ema thatuM ke tenuM kada meTuM karI temAM citro dAkhala karI tenuM vArSika lavAjama rUA. rA ke rU. 3 rAkhavAmAM Ave, ane sosAITInA sabhAsado temaja rajIsTara pustakAlaya, rU. 1thI vadhu kiMmatanAM sAITInAM navAM pustaka rU. 1 nI uparanI kiMmata majare ApIne te pustaka kharIda kare che, tema buddhiprakAzanuM cAlu lavAjama rU. 1 bAda karI vadhArAnI rakama teo ApavA khuzo darzAve to buddhiprakAzamAM sudhArA vadhArA karavAnuM bahu sugama thaI paDe. e hetuthI sosAITInA dhArAdhoraNa sudhArAtA ane navesara goThavAtA hatA, temAM upara matalabanI eka kalama dAkhala karavA prayatna karyo hate paNa te sUcanA kamiTImAM grAhya thaI nahi. eTale buddhiprakAzanuM kada vadhAravAnA ke temAM ghaTatA sudhArA karavAnA vicArathI ame muMjhAtA rahetA. amArA sanmitra De. hariprasAda vrajarAya desAI te buddhiprakAzane se pAnAnuM sacitra karavAne hamezA dabANa karatA ane kArobArI kamiTImAM paNa emanA AgrahathI bajeTamAM buddhiprakAzanuM kada vadhAravA, tenA kharcamAM rU. 1000) trIje varSe vadhu maMjura karavAmAM AvyA hatA. paNa e muzkelI eTalethI dUra thAya ema nahatuM, mAsikanuM kada moTuM karatAM, te kAmane pahoMcI vaLavA sArU eka madadanIza taMtrI joIe ane tene pagAra ja Azare rU. 600 thI 900 thavA jAya; ane lekhakane kaMIka pAritoSika apAya toja sArA ane dhAryA mujaba leba meLavI zakAya. A paristhitimAM e praznane ukela thaI zakyo nahi ane buddhiprakAza jema nIkaLatuM tema prakaTa karavAnuM cAlu rAkhyuM hatuM. te arasAmAM naDiyAdamAM dazamI sAhitya pariSada maLI tyAM jANutA zAradA mAsikanA taMtrIzrI bhAIzrI rAyacurA sAthe dareka mAsikanuM vyaktitva khIle ane dareka mAsika kAMIka viziSTatA prApta kare, e AzayathI patrakAronuM saMgaThThana karI ane sahakAra sAdhI darekane yogya je viSaya lakhAI Ave te ekabIjA mAsikamAM vaheMcI devA; ane te prazna vicAravA sArU mAsikanA taMtrIonuM saMmelana bharavAnuM paNa emaNe sUcavyuM hatuM. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 :: evA prakAranI pustakaprakAzana saMbaMdhamAM sahakAra karavAnI yeAjanA pUrve ame yugadharmAMmAM " ApaNI sAhitya sa`sthAe " e viSe lakhatAM carcI hatI; ane amane bhAizrI rAyacurAnA vicAra pasaMda paDayA tethI te sAthe saMmata thaI, e prazna viSe zAradAnA taMtrI aMkamAM eka jAherapatra lakhI meAkalavAnuM svIkAryuM, ane e patra amArA kha'nenI saMyukta sahIthI prasiddha thayA hatA. prastuta patramAM lekhakane pAritASaka ApavAnA muddo ame amArA taraphathI umeryAM hatA. sadarahu prazna vicAratAM amane thayuM ke kAzInI nAgarI pracAriNI sabhAe tenA mukhapatrane mAsikamAMthI traimAsikamAM pheravI nAMkhI, hiMdI patrakAritvamAM ucca sthAna prApta karI, suMdara ane saMgIna, sAhitya, itihAsa ane bhASAzAstra vagere viSayeAmAM, sevA karI rahyuM che, tenA dAkhalA badha estA thaze; ane e niNya para AvatA, ame kArobArI kamiTIne budhdhiprakAzamAM pheraphAra ane sudhAraNA saMbaMdhamAM eka patra lakhyo, te nIce pramANe hatA. 6 buddhiprakAza " mAsikamAM pheraphAra ane sudhArA karavA bAbata rIpeTa " trIje varase menejIMga kamiTInA keTalAka sabhyo taraphathI " buddhiprakAza " nuM kada vadhAravA, tene sacitra karavA ane bIjI rIte temAM jarUrI ane yogya sudhArAvadhArA karavA sUcanA thaI hatI ane bahAranA vAcaka va paNa temAM samayAnusAra pheraphAra thavA vAraMvAra TIkA karatA rahe che. sadarahu saMjogAmAM tenI vyavasthA saMbaMdhI nIce mujaba keTalIka sUcanA karavAnI rajA lauM - (1) je lekhA svIkAravAmAM Ave te badala dara pRSThe ATha AnAthI rU. eka sudhInuM lekhakane pAritoSika ApavuM. (2) temAM bhASA, sAhitya, itihAsa, vivecana, prAcIna kAvya, sa Mzodhana, purAtatva e viSayAne khAsa prAdhAnya ApavuM, H (a) budhdhiprakAza "ne traimAsika karavuM; AthI saMpAdana kAryamAM keTalIka anukULatA thaze. (6) pRSTha Azare 100 thavAthI lekhAnI vividhatA vadhaze. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 A pramANe vyavasthA thavAthI huM mAnuM chuM ke te sArI rIte sAhitya sevA karavAne zaktimAna thaze; ane eka sArA vivecanAtmaka ane pUrAtatva viSayaka patranI uNapa che te ethI pUrAze. amadAvAda cll. -2-31 } upara mujaba pheraphAra karavAthI Azare rU. 1200 nuM vadhu kharca thatuM hatuM; paNa tema karavA sau koi khuzI hatA. traimAsika karavAthI pru vAcananA kheo satata cAlu rahetA te kAMIka ochA thavA pAmaze ema dhAryuM. pRSThonI saMkhyA ekasAthe ane sAmaTI 100 thI 125 thavAthI lAMbA lekhA laI zakAze eTaluM ja nahi paNa temAM vividhatA AvI zakaze ane vaLI lekhakone pAritoSika ApavAnuM dhoraNa nakkI thayAthI judA judA viSaya para vAcanIya ane abhyAsapUrNa lekhe ApavAnuM sUta thaze. lI. sevaka, hIrAlAla tri, pArekha subhAgye chellA be varSanA anubhava parathI ame kahI zakIe ke e akhatarA saphaLa nivaDyA che; ane te saMtASakAraka jaNAyA che. buddhiprakAzane sacitra karavuM joie ema keTalAka mitrAnA Agraha hatA; ahiM paNa nANAMne prazna ja ADe AvatA hatA. keTalAM ane kevAM citra ApavAM ene maryAdA nahAtI. chevaTe prayAga tarIke ApaNA agragaNya vidvAne, kavio ane lekhakonI chathvI, prati aMkamAM ApavAnA ame nirNaya karyo ane e yeAjanAnA pariNAme, amArUM dhAravuM che ke najadikamAM gurjara graMthakAronI citrAvali gujarAtI janatAne caraNe dharavA ame zaktimAna thaizuM. vAcakanI prasannatA eja koIpaNa mAsika ke patra mATe tenI saphaLatAnuM uttama pramANapatra che. buddhiprakAza tenI pAchalI kIrti punaH prApta kare, e amAre mana mATA sApa che. prabhu e hetu bara ANe ! Long Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 vijJAnanAM pustaka "As Betrand Russell has said " we know very little and yet it is astonishing that we know so much, and still more astonishing that so little knowledge can give us so much power. And so the scientist, conscious of the smallness of his knowledge and also conscious of the greatness of the power which so little knowledge has given tim faces the future with courage x x x Science looks forward with confidence and courage to the day when Man shall realise the best .that is in him. ,, : (The Story of Science, p. 352-53 David Dietz. ) vijJAnanA pradezamAM eTalI badhI navI navI zodho cAlu thatI rahe che ke nAnu dekhItuM manuSya prANI bhaviSyamAM vijJAna dvArA kudarata para viya ane kAbu meLavIne zuM zuM prApta nahi kare, e kahI zakAtuM nathI. A paristhiti pAzcAtya dezeAmAM pravarte che. tenI sarakhAmaNImAM hiMdustAna taddana pachAta ane parAdhIna che, kudarate je aDhaLaka saMpatti ane sAdhana hindune akSyAM che, tene, vijJAnanA upayAga karI, kema lAbha laI zakAya te ApaNe karI jANutA nathI. je kAMi paradezathI Ave che, te vAparIne ApaNe AnaMda pAmIe chIe. e viparita sthiti che ane te asahya che. A saMjogamAM vijJAnanuM sAhitya ApaNe tyAM na udbhave emAM zuM Azraya che ? prathama te| e viSayanA niSNuAtA thADA che; je thADA ghaNA vidvAne che temane lekhana kAryo mATe puratA samayanA abhAva mAluma paDe che ane kadAca tenA abhyAsI, e viSayanA premathI AkarSAine, peAtAnI mAtRbhASAmAM te viSaya lakhavA mAMDe che, tyAM IMgrejI zabdonA mAtRbhASAmAM barAbara Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kezavaprasAda choTAlAla desAI popaTalAla goviMdalAla zAha Page #151 -------------------------------------------------------------------------- Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12pa baMdhabestA paryAya zabda zodhI kADhavAnuM tene kaThina thaI peDe che ane ethI kaMTALIne lekhaka e viSayane paDatA mUke che, athavA te je kAMI lakhI kADhe che, temAM saraLatA ane svAbhAvikatA na AvavAthI te lakhANa samajavuM agharuM thaI paDe che. chaThThI gujarAtI sAhitya pariSade A jAtanI aDacaNa dUra karavA vijJAna vibhAga khAsa rAkhyo hato, eTalA kAraNasara ke vijJAnanA abhyAsIo ekatra maLIne, te saMbaMdhI yogya kAryakrama race; ane pre. sAMkaLacaMda jeThAlAla zAhanA netRtva heThaLa keTaluMka mArgadarzaka kArya paNa upADI levAmAM AvyuM hatuM, paNa ethI vadhu pragati e kSetramAM te pachI thaI nathI. sosAITI hastaka traNa TrasTa phaMDe che, jene uddeza vijJAna ane hunnara udyogane lagatAM pustaka lakhAvavAne che; paNa upara je muzkelIo raju karI tene laIne e phaMDamAMthI pustake lakhAvavAmAM bahu vilaMba thAya che. keTalIka vAra prayogAtmaka namunA rUpa lakhANa maLe che, paNa AvA viSayamAM te lakhANa taddana khAtrI lAyaka, cokkasa, deSa rahita ane satapakAraka mAluma paDavuM joIe tenA abhAve te svIkAravAmAM AvatuM nathI. zeTha sundaradAsa selisiTara phaMDane hetu khetIvADIne lagatuM sAhitya gujarAtImAM racAvavAne che. te sAruM khetIvADI khAtAne, keLavaNuM khAtAnA adhikArIone, e viSayamAM rasa letA gRhasthane khetIvADI viSe eka pustaka lakhI ApavA yogya lekhakanI bhalAmaNa karavA pUchyuM hatuM paNa e saghaLA prayatna niSphaLa gayA hatA. khetIvADInuM sAhitya jemaNe gujarAtImAM baheLuM lakheluM che, te zrIyuta dulerAya cheTAlAla aMjArIAne lakhyuM tyAre nabaLI AMkhane laIne keI navuM kArya upADI levAnI emaNe azakti batAvI hatI. jyAre teo sArI rIte kArya karI zakatA hatA tyAre sAITIne emaNe "khAMDa viSe" eka nibaMdha lakhI Apyo hato, te e dhaMdhAmAM praveza karanArane upayogI thaI paDaze. zrIyuta DAhyAbhAI kuberadAsa, jeo amadAvAdamAM khAMDanA hoTA vepArI che, emaNe emanA pitAzrInA smaraNArthe rU. 400) nI rakama sAITIne khAMDa viSe eka pustaka lakhavA ApI hatI; tadanusAra sAITIe e purataka lakhAvIne chapAvyuM hatuM. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 raMgATI kAmane lagatuM pustaka "raMgavAnI kaLA" peTalAda uga zALAnA suprInTenDanTa zrIyuta mahAvajIbhAI sAjanabhAI nArIgarAe, pitAnA varganA vidyAthIo arthe taiyAra karyuM hatuM, te prasiddha karavAnI bhAgarNa thatAM esAITIe te kArya khuzIthI svIkAryuM hatuM. eja pramANe vijJAnanI pravezikA rUpa "vijJAna vicAra" nuM pustaka zrIyuta pipaTalAla goviMdalAla zAhe esAITIne mokalI ApyuM hatuM, te paNa levAmAM AvyuM hatuM. ahiM seMdhavuM joIe ke zrI. pipaTalAla hAlamAM ekAunTa khAtAmAM bahu UMcA hoddA para che, paNa emanI kArakIrdine AraMbha vijJAnanA prophesara tarIke thayo hato ane vidyArthI avasthAmAMthI ja vijJAnane prema je udbhavyuM hatuM, te adyApi emanAmAM kAyama jovAmAM Ave che, eTaluM ja nahi paNa gujarAtImAM vijJAnanuM sAhitya tayAra thAya te mATe satata prayatna karatA rahyA che, hamaNAMja evI khabara maLI che ke zrI rbasa gurjara sabhA muMbAIne sAruM evI koI yojanA teo tayAra karI rahyA che. kahevAnuM tAtparya ke vijJAnane lagatuM je kAMI upayogI lakhANa saMsAITIne mokalavAmAM Ave che, te gya mAluma paDe tenA prakAzana sArU ghaTatI vyavasthA thAya cheja. agAu svargastha trikamadAsa dAmodaradAsa vakIle, ilekaTroleTIgane hunnara, tejAba, simenTa, vagere viSayo para pustako lakhI ApyAM hatAM, te sAITIe prasiddha karyA hatAM, je hakIkata bIjA bhAgamAM apAI gaI che. vijJAnanuM sAhitya prakaTa karavAmAM A prakAranI muzkelIo lakSamAM laIne sosAITInA kAryavAhae evo nirNaya karyo hato ke vijJAnanI judI judI zAkhA upara eka graMtha avazya lakhAve, je vAcakane e viSayanuM sAmAnya jJAna Ape ane jarUra jaNAye e pustaka pAya pustaka tarIke paNa upayogamAM laI zakAya. e dharaNe Aja sudhImAM nIce pramANe pustako sosAITIe lakhAvIne prasiddha karyA che - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 khagALavidyA sAyanazAsa mAnasazA sacitra zArIravidyA bhUstaravidyA AhArazAstra pravezikA ArAgyazAsa 66 vanaspati zAstra ( Arthika dRSTie ) saraLa paTTA vijJAna A uparAMta nIti zAstranuM pustaka lakhAine AvI gayu` che, ane keLavaNI zAstra ane tenA prakAra, e viSaya para, temaja prANI vana para pustaka lakhavA soMpAyalAM che, te nakimAM maLI javA sa bhava che ane vadaka viSayanA jAotA ane niSNuAta lekhaka DaoN. bAlakRSNa pAke 'jaM tuzAstra' viSe eka pravezikA peAthI lakhI ApavAnI icchA hamaNAM darzAvI che. zrIyuta AtmArAma meAtIrAma divAnajIe khagALa vidyA para eka pustaka lakhyuM hatuM, te pUrva emaNe eka nhAnuM pustaka-pRthvI viSe vyAkhyAna rUpe ApeluM seAsAiTIe chapAvyuM hatuM, khagALanA viSayamAM te pachI ghaNuM navuM jANavAmAM AvyuM che, te jInsana! navAM pustako parathI ApaNe jANIe chIe. A viSaya para cheThThI zodheAne AdhAre zrIyuta vijayalAla kanaiyAlAla ve traNa vyAkhyAtA sAsAITInA Azraya heThaLa ApyAM hatAM ane te jyAre chapAi mahAra paDaze tyAre uparAta pustakAnI thoDI ghaNI uNapa pUrAze. tyAM sudhI A pustaka sAmAnya jJAna ane mAhitI mATe upayogI mAluma paDaze. rasAyana zAstra " nA lekhaka zrIyuta ga MgAzaMkara maNiza kara vaiSNava premacaMda rAyacaMda TreniMga kolejamAM eka anubhavI zikSaka hatA, ane lekhana vAcanane bahu sArA zokha dharAvatA hatA. sAsATInI sUcanAthI emaNe rasAyana zAstra ane sacitra zArIra vidyA e be pustako lakhyAM hatAM, ane te ane pustako Treniga kolejamAM lAMbA samayathI pAThaya pustakA tarIke vaMcAya che. rasAyana zAstranA viSaya paratve vivecana karatAM sAsAiTIe sara prajhulacandra rAyanA 'hindu rasAyana zAstranA itihAsa' e vAlyumamAM pAyalo che, tene saMkSepamAM sAra prasiddha karyAM che, teneA ullekha karIzuM. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128 zrIyuta parjanyarAya vaikuMTharAya meDha rasAyana zAstranA viSayamAM e samaye ema. e; mAM pharsTa klAsamAM pAsa thayA hatA eTaluMja nahi paNa cAnselarane suvarNa caMdraka meLavavA bhAgyazALI nivaDyA hatA. saMsAITIe emane sara praphulacaMdranA pustakane sAra bhAga gujarAtImAM lakhI ApavA sUcavyuM ane te kArya emaNe umaMgabhara upADI lIdhuM hatuM. e viSayamAM rasa lenArane A pustakanuM vAcana bahu rasaprada thaze. mAnasa zAstra para che. jemsanuM pustaka pramANabhUta gaNAya che, ane te AkhA pustakane tarajume gujarAtI vAcaka vargane bahu mahere thaI paDe tema anukULa paNa na thAya. tethI e viSaya laIne yunivarasiTinI ema. e. nI parIkSA pahelA vargamAM pAsa thanAra tema nyAyamUrti telaMga suvarNa caMdraka meLavanAra che. harasiddhabhAI vajubhAI diveTiyA; jeo hamaNAM muMbaI hAIkorTamAM nyAyAsane birAje che, temane tene anuvAda TuMkANamAM taiyAra karI ApavA vinaMti karavAmAM AvI hatI. te vakhate temane samaya paNa vizeSa hate. e viSayano abhyAsa paNa tAje hatuM eTale e zramabharyuM kAya emaNe TuMka mudatamAM puruM karI ApyuM hatuM ane e anuvAdanA samarthanamAM, te pustakanI prastAvanAmAM emaNe lakhyuM hatuM: jemsanA pustakane anuvAda karavA mATe eTaluMja kAraNa puratuM che ke mananA vyApAranuM henuM varNana ghaNuM Abehuba tathA asarakAraka che ane ApaNuM haMmezanuM vartana sudhAravA mATe te jemsanuM pustaka atyaMta upayogI che." trIje varSe vaDodarA rAjyanI TreniMga kolejanI mAgaNI parathI enI navI AvRtti karAvavAmAM AvI hatI. mAnasa zAstrane viSaya atyAre khUba carcAI rahyo che, ane te viSe samagra khyAla Ape evuM eka svataMtra pustaka be bhAgamAM lakhI ApavAnuM sosAITIe zrI. prANajIvanabhAI vizvanAtha pAThakane saMpyuM che; e viSayanA teo uMDA abhyAsI che tema Adhunika vicAra pravAhathI sArI rIte paricita che. emanuM e pustaka taiyAra thaye, amAruM mAnavuM che ke nutana mAnasazAstra para ApaNane eka kiMmatI pustaka prApta thaze. - mAnasa za stra pR. 6, Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNeza vAsudeva mAvalaMkara (pR. 128); } nyAyamUrti harasiddhabhAI vajubhAI diveTiyA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dI. bA. kRSNalAla mehanalAla jhaverI (pR. 129) / pustaka 101 1 Cha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhustara vijJAna " e eka svataMtra graMtha che. AvuM rasika bIju koI vijJAnanuM pustaka gujarAtImAM nahi jaNAya, zrIyuta DAhyAbhAI pI. derAsarIe IMglAMDamAM rahIne A viSayane paddhatisara abhyAsa karyo hato ane tyAMnI jalejIkala maMDaLInA phelo paNa teo nimAyA hatA. zAstrIya viSayo je sAmAnya rIte kaThina ane zuSka mAluma paDe che, tene saraLa ane rasika banAvavAnI zrIyuta DAhyAbhAIe evI ajaba zakti meLavI che ke vijJAna para emanAM lakhelAM pustaka eka navalakathAnI peThe rasadAyaka jaNAya che ane tenI pratIti thavA ame vAMcakane emanuM bhustara vijJAnanuM pustaka vAMcavAnI bhalAmaNa karIzuM. e viSaya ApaNe ahiM navIna che ane tenI vigate yAda rAkhavA jatAM ApaNe guMcavAI jaIe chIe; tema chatAM lekhake bhustaranuM vijJAna ApaNane bahu saraLatAthI ane asarakAraka rIte samajAvyuM che, ane temAM sthaLe sthaLe ghaTatAM citra ApI e viSayane bahu AkarSaka banAvyo che. - lorDa karjhananA samayathI ApaNe ahiM "sahakAra pravRtti' kAyadesara dAkhala thayelI che, paNa tenI pragati prajAmAM ApaNe IcchIe eTalI haju thaI nathI, ane tenuM taMtra keTaleka darajaje sarakAra hastaka hoIne tenA vahivaTamAM aneka prakAranA aMtarAya naDyA kare che. e pravRttinA siddhAMte samajAvatuM eka pustaka hinda sevaka samAjanA eka sabhya mI. veMkaTa ayAe lakhyuM hatuM, ane te e viSayamAM mArgadarzaka heIne sosAITIe tene tarajume zrI. naTavaralAla harilAla bhagavatI pAse karAvyo hate. lekhaka eka vakIla hatA eTale sahakArI ekaTanuM emane sAruM jJAna hatuM ane te viSayane teo yogya nyAya ApI zakyA che, ema e pustaka sahakArI saMsthA taraphathI levAtI parIkSA mATe vAMcanAra umedavAre amane jaNAvyuM hatuM. AhArazAstra pravezikA e pustaka karve yunivarasiTinI parIkSAnA abhyAsakramamAM e viSayane sthAna maLyAthI lakhAyuM hatuM. prathama lekhake e graMtha marAThImAM lakhI pachI gujarAtImAM lakhI ApavA sesAiTIne jaNAvyuM hatuM. ApaNI zALe pAkazALAmAM yogya pAThya pustakanI taMgI mAluma paDe che ane te khAmI dUra karavA sosAITI hamezAM sahAyatA karatI rahI che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sosAITIe karve yunivarsiTi aMganI pAThazALAmAM abhyAsa mATe niyata thayelA A viSayanuM pustaka chapAvavAnuM mAthe lIdhuM hatuM, eTaluM ja nahi paNa ahinI gujarAta strI keLavaNI maMDaLanA vyavasthApako taraphathI e viSayamAM madada ApavA mAgaNI thaI hatI, tene nIce pramANe karavA karIne uttara Aye hate: "gujarAtI strI keLavaNI maMDaLanA sekreTarIone sasAITI pAsethI nANAMnI madada ane pAThaya purako taiyAra karavAmAM mada maLavA mATe patra AvyA te vAMcIne TharAva ke te maMDaLanA sekreTarIone lakhI jaNAvavuM ke sAITI temane nANAMnI madada karI zake tema nathI paNa teo je strI keLavaNIne lagatAM pAThya pustaka taiyAra karAvavA icchatA haze te te bAbata se sAITI ghaTatI vyavasthA karaze." oSadhizanA saMpAdaka svargastha camanalAla zivazaMkaranA junA lakhANanA piTalAmAMthI padArtha vijJAna viSe thoDuMka lakhANa maLyuM hatuM te lekhakanI vidhavAne uttejana ApavA nimitta sadarahu padArtha vijJAnanuM pustaka prasiddha karavAmAM AvyuM hatuM, paNa e viSaya para eka svataMtra pustaka gujarAta kolejanA DemonsTaTara mI. dhanajIbhAI phakIrabhAIe lakhyuM che ane te cAlu varSamAM bahAra paDaze. te zALAmAM abhyAsa mATe tema sAmAnya vAcana mATe upayogI thaze. vanaspati zAstra-Arthika dRSTie-e pustaka e viyanAM voTasanAM heTAM pustaka parathI tAravI kADhavAmAM AvyuM che ane te e viSayanA mAjI adhyApaka ane keLavaNI niSNAta zrIyuta choTAlAla bAlakRSNa purANIe taiyAra karyuM che. avakAzanA samaye tenuM vAcana jJAnabodhaka tema rasika thaI paDaze. ApaNu ghaNI vanaspatio, tene upayoga barAbara nahi jANyAthI barabAda jAya che, tene ghaTate lAbha AvA pustakanA vAcana ane abhyAsathI meLavI zakAze. e dizAmAM ApaNe khAsa lakSa ApavuM joIe chIe. A pramANe vijJAnane lagatAM pustako lakhAvavA sosAITI banatA prayatna AdarI rahI che, paNa dinapratidina e viSayamAM navI navI zodha * tA 26 mI jAnyuArI 23, TharAva naM. 6. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 thatI rahetI hovAthI tenuM vyahavArU jJAna janatAne ApI zakAya evA AzayathI lokopayogI vijJAna vyAkhyAnamALAnI yojanA upADI levA keTalAka baMdhuo taraphathI sAITIne sUcanA thaI hatI ane tethI te viSayamAM zuM saMgIna kArya thaI zake e viSe vicAra karavA pre. kAtilAlanI amadAvAdamAM hAjarIne lAbha laIne keTalAka samayapara eka sabhA paNa goThavavAmAM AvI hatI; ane e saghaLI carcAnA pariNAme vijJAnanA judA judA aMge upara traNathI pAMca vyAkhyAnonI vyAkhyAnamALA sthApavAno nirNaya thayo hato. te vyAkhyAnarUpa hAIne pAribhASika zabdonI muzkelI jhAjhI naDaze nahi tema te vyAkhyAne samaga thavAthI temAM zrotAvargane te viSaya samajavAmAM paNa keTalIka sugamatA prApta thaze ane lekhaka meLavavAmAM je muzkelI naDe che, teTale darajaje vyAkhyAtA meLavatAM naDaze nahi. sosAiTIe A akhatare zarU karyo che, ane Ajapayeta nIce pramANe vyAkhyAne apAI cUkyAM che?-- 1 vijJAna vyAkhyAnamALA naM. 1 reDiyo, vAyaralesa ane Telivijhana vyAkhyAtA zrI. dhanajIbhAI phakIrabhAI, ema. e; 2 vijJAna vyAkhyAnamALA naM. 2 majajAtaMtra, cittazAstra, bhautikavijJAna ane cittazAstra. vyAkhyAtA zrI. prANajIvanabhAI vi. pAThaka, ema. e; ke sUrya ane grahamaMDaLa, (2) nabhomaMDaLa ane (3) parimita vizva, vyAkhyAtA vijayalAla kanaiyAlAla dhruva. bI. esasI. ela. sI. I., zrIyuta bApAlAla gaDabaDadAsa vaidya "gujarAtanI vanaspati " e viSaya para traNa vyAkhyAna lakhI mokalyAM che ane zrIyuta bhadramukha kalyANarAya vaidyane sApekSavAda, aNusvAda ane kanTamavAda e viSaya para traNa vyAkhyAno ApavAnuM soMpAyuM che; ane jANItA abhyAsIone vijJAnanAM ekAda aMga upara, vistRta rIte paNa sAmAnya janatAnI daSTie, traNa ke vadhu vyAkhyAna ApavA vakhatevakhata lakhI vinati karavAmAM Ave che. Ama A vijJAna vyAkhyAnamALAnI yojanA saphaLa nivaDI che tema te lokapriya thavA pUre saMbhava che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 14 sAITInuM sudhAreluM baMdhAraNa In one important respect England differs conspiciously from most other countries. Her constitution is to a large extent unwritten, using the word in much the same sense as when we speak of unwritten law. Its rules can be found in no written document, but depend, as so much of Engligh law does, on precedent modified by a constant process of interpretation. Many rules of the constitution have in fact a purely legal history, that is to say, they have been developed by the law Courts, as part of the general body of the common law. The Encyclopaedia Britanica 11th Edition Vol. VI1, p. 15. gujarAtamAM sAITI e pahela vahelI sAhitya ane keLavaNI viSayaka sArvajanika saMsthA hatI ane sana 1848 mAM enI sthApanA karavAmAM AvI tyAre tenA sabhAsado thoDAka apavAda bAda yuropiyana adhikArIo ane mizanarI hatA. e paristhitimAM sosAITInA vahivaTa sAruM kAma puratA niyamo ghaDI kADhavAmAM AvyA hatA, te pachI paccIsa varSe badalAmelA saMjogomAM ane vadhatA jatA kAmakAjane pahoMcI vaLavA junA niyama pharI tapAsI vicArI sasAITonA baMdhAraNane kharaDe navesara palsAra karavAmAM Avyo hate. jema navA saMjoge ubhA thatA gayA ane saMsAITInA vahivaTamAM aDacaNa thavA mAMDI, tema sesAiTInA saMcAlake tenA dhArAdhoraNamAM vakhate vakhata pheraphAra, sudhArA ane umerA karatA rahetA. ane evA saMjogomAM kyAM kaye sudhAre karyo athavA zA sArU navI kalama umerI, e saghaLI hakIkata sAITInA itihAsa vibhAga 2 mAM noMdhelI che. * juo sAyaTIne itihAsa vibhAga 1 pR. 219 + cha = che , 2 pR. 200 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 sAsAiTInA ena. sekreTarI jyAM sudhI dhArAzAstrI hatA tyAM sudhI tenA vahivaTamAM kAyadAnI guMca jhAjhI naDatI nahi; teo pekhate te guMcatA ukela karatA hatA. paNa sara ramaNabhAInI mAMdagI daramiyAna ane temanA mRtyubAda evA prazno ubhA thayA hatA ke jyAM kAyadAnA niSNAtanI salAha levI e agatyanuM thaI paDe. jene ApaNe badhAraNanA vikAsavA krAMti kahIe (growth or evolution of constitution ) evuM seAsAiTInA baMdhAraNanA sabaMdhamAM jovAmAM Ave che. jema phArasI kahevatamAM kaheluM che ke khAvA mATe jIvavAnuM nathI, paNa jIvavA mATe khAvAnuM che; e rIte sosAITInA vikAsa ane khIlavaNI e Avazyaka ane pradhAna vastu che, tenA suvahivaTa ane surakSaNa mATe kAyadA agatyanA che paNa te gANu vastu che. ane seAsAiTInA kAryakartAe, pAchalA vRttAMta parathI vAcaka joi zakaze ke, e dheAraNe kAya kareluM che. sara ramaNabhAInA avasAna pachI agAu jaNAvyuM tema sAsAiTIne eka sArA kAyadAnA salAhakAratI vAravAra jarUra paDavA mAMDI ane sArA nasIe te kAya` sArU eka sevAparAyaNa ane kartavyaniSTha vakIla maLI gayA. te zrIyuta gaNeza vAsudeva mAvalaMkara che, jemanuM nAma ekalA amadAvAdamAMja nahi paNa samasta gujarAtamAM prathama paMkitanA eka jAhera kAryakartA tarIke suprasiddha che. gujarAtane ja potAnuM vatana karI rahelA keTalAMka mahArASTrIya kuTumAM zrIyuta mAvalaMkaranuM kuTuMba junuM tema jANItuM che. emanA vaDIle prathama rasadamAM vaselA; ane emanA mATAbhAinuM mRtyu thatAM lakSmaNarAva amadAvAda AvelA, ane tyArathI e kuTuMba doDhasothI vadhu varSa thayAM amadAvAdamAM sthAyI dhara karI raheluM che. lakSmaNarAvanA putra narasepa te amadAvAdamAM bahu sArI nAmanA meLavI hatI, ane tee sarakAranA vizvAsapAtra adhikArI hatA. rU. chatA mAsika pagArathI emaNe talATI tarIke jIvana zarU karyuM hatuM te rUA. 700) nA kamizanaranA daphtaradAranA hAddA sudhI pahoMcyA hatA; eTaluMja nahi paNa prAmANikatA ane baheAzIthI aMgrejI amaladArAne prema saMpAdana karI pAlakhInuM bahumAna prApta karyuM hatuM. ane e gAmA inAmamAM meLavyAM hatAM. emanA eka putra viSNupa te sAsAiTImAM joDAI tenA Azraya heThaLa cAlatI vidyAbhyAsaka maMDaLI samakSa vidyA " e Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 viSaya par eka nibaMdha vAMcyA hatA, te buddhiprakAza pustaka 4 mAM chapAyA che. emanA bIjA putra kezavarAva naraseApatanI peThe muMbaimAM sekreTarIeTamAM uMcI pAyarIe caDhayA hatA; te garbhazrImaMta hatA chatAM taddana sAdAIthI rahetA hatA. emanA putra dAmeAdara navA nIkaLelA thiesArI saMpradAyamAM joDAtAM kuTuMbamAM keTaleAka khaLabhaLATa thayA hatA; ane khIjA putra vAsudeva samajaja hatA. e paNa pitAnI peThe sadAcAra ane nItimAM atyaMta zradhdhA dharAvatA hatA. teo kahetA ke vaDileApArjita milkata bhAvi piDhi mATe che; banI zake te temAM kAMya umereA karavA; paNa meAjazekha mATe emAMnI eka pAI sarakhI paNa vAparavI niha. potAne rU. 200)nA pagAra maLatA, temAMja te sukhacenathI jIvana gALatA hatA. e saMskAra emanA putra dAdA sAheba mAvalaMkaramAM STigAcara thAya che; ane pitAnI paraMparA emaNe pUrI rIte sAcavI che. zrIyuta dAdAsAhebane vidyArthI avasthAmAM mUkIne emanA pitAzrI vAsudeva devaloka pAmyA hatA; ane emanA zikSaNa ane rakSaNanI javAbadArI emanA mAtuzrI gApikAbAI para AvI paDI hatI; ane emaNe dAdAsAheba para je susaMskAra pADayA che, tenuM smaraNa dAdAsAheba haMmezAM A hRdaye AbhArapUrvaka kare che, eTaluM ja nahi paNa temanI hareka icchAne pUrU mAna Ape che. zALAmAM hatA tyArathI eka tejasvI vidyArthI tarIke emaNe chApa pADI hatI ane bI. e. nI parIkSAmAM mAna sahita uttiSNu thayA pachI dI. bA. aMbAlAlabhAinA samAgamamAM te AvyA; ane emanI najaramAM vasyA. te arasAmAM dI. bA. aMbAlAlabhAie gujarAta keLavaNI maMDaLanuM kAma upADayuM hatuM ane badhA sabhyAmAMthI emaNe zrIyuta mAvalaMkarane tenA maMtrI tarIke pasaMda kyAM te divasathI emanu jAhera jIvana zarU thayuM ema kahI zakAya. tyAra bAda zaheranI saMkhyAbaMdha Ahera saMsthA sAthe, sabhya, maMtrI vA khajAnacI tarIke zrIyuta mAvalaMkaranA sabaMdha mAluma paDaze ane amadAvAda myunisipAlITIe emane traNa varSa lAgaTa pramukha cuTIne apUrva mAna ApeluM che, e paNa visaravA jevuM nathI; ane emanI lokapriyatAnA purAvA tarIke eTaluM nAMdhavuM khasa thaze ke amadAvAdamAM sana 1921 mAM rASTrIya mahAsabhAnI beThaka thaI hatI tyAre tenA ma`trI tarIke emanI sarvAnumate pasaMdagI thaI hatI, e temanAmAM prajAnA vizvAsa ane premanI nizAnI che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 sAITI sAthenA saMbaMdhamAM emane eja sevAbhAva najare paDe che. aneka vyavasAyamAM rokAyelA rahevA chatAM, emaNe sosAITInA kAryane prathama pasaMdagI ApI che ema ame jAtamAhitI parathI kahIe chIe. sesAiTInA niyama sudhAravAne prazna upasthita thatAM kamiTIe mane tene kharaDe tayAra karI ApavAnuM sepyuM hatuM. te Agamaca amadAvAda le saMsAITInuM baMdhAraNa emaNe ghaDayuM hatuM. sosAITInuM baMdhAraNa navesara karavAnuM nahotuM paNa temAM jarUrI ane ghaTatA pheraphAra, sudhArA vadhArA sUcavavAnA hatA ane tethI te kaThina ane zramasAdhya kAma hatuM. e navuM sudhAreluM baMdhAraNa ame pariziSTamAM ApIe chIe, te pAchalA dhArAdhoraNa sAthe sarakhAvI jevAthI enI viziSTatA vAcakanA dhyAnamAM Avaze. e kAnunane emaNe vyavasthita rIte goThavyA che, eTaluM ja nahi paNa tenA evA vibhAga pADyA che ke dareka aMgane tenA kartavya, javAbadArI ane adhikAra samajavAmAM Ave, tenI sAthe sosAiTInuM hita barobara sacavAI ne salAmata rahe, e mudde paNa temAM bhUlAya nathI. A kArya emane avakAza karavAnuM hatuM eTale purasada maLatI tyAre eo te karatA; paNa evAmAM esAITIne brahmacArInI vADInA TrasTanA aMge korTamAM kheMcAvuM paDayuM, te kAmamAM emanI madada bahu kimatI thaI paDI hatI. emaNe IryuM hota to te kArya badala teo sArI phI meLavI zakata; paNa, nahi, jAhera kArya sevAbhAvathIja karavuM joIe, e siddhAMtamAM teo mAnanArA che, tethI te ekalA sesAiTInAM kAmamAM ja nahi paNa evA saghaLAM sArvajanika kAmomAM emaNe niHsvArtha sevAvRtti akhatyAra karelI che. temAMya emanuM naitika dhoraNa vizeSa rIte dIpI uThe che, je kAraNe teo sene vizvAsa saMpAdana karI zakyA che, ane prItipAtra nivaDayA che. "lokahitavAdIe agAu amadAvAdanI ane ena. sekreTarI tarIke sAITInI sarasa sevA karI hatI. teo ahiM musAphara jevA hatA. paNa zrIyuta mAvalaMkare gujarAtane pitAnuM vatana gayuM che, emane janma vaDodarAmAM thaye ha; ane eka gujarAtI tarIke teo, sosAITInI, zaheranI ane samAjanI je apratima ane bhaktibharI sevA karI rahyA che, te kAraNe meM emanA prati bahu mAna ane premathI jue che, ane emanAM guNagAna gAya che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 gujarAta varnAkayulara sAsAITInA niyama 1. uddeza. (1) gujarAtI bhASA sAhityanA utkarSa karavA, upayeAgI jJAnano pracAra karavA ane sAmAnya rIte keLavaNInI vRddhi karavI e sAsATInA uddeza che. . kAryAlaya. (2) A sAsAITInuM kAryAlaya amadAvAdamAM raheze. 3. sabhAsada (3) lakhI vAMcI jANe evA koi paNa purUSa athavA strI sAsAITInA sabhAsada thaI zakaze; paraMtu arADha varSanI umara purI thayA pahelAM kASTha paNa sabhAsada kAi paNa miTiMgamAM mata ApI zakaze nahi. (4) seAsAiTI cAra prakAranA sabhAsadonI banaze: AzrayadAtA; Avana sabhAsada; vArSika sabhAsada ane AnararI sabhAsada. jee rU. 1000 ke vadhu rakama bakSIsa Ape ane jemane kAreAkhArI sabhA pasaMda kare te sAsAiTInA AzrayadAtA thaze. jee rU. 50 ke vadhu rakama agAuthI Apaze, te AjIvana sabhAsada thaze; paraMtu apavAdarUpa rU. 30)nA mAsika pagAranI aMdaranA mahetAjIne rU. 25 ke vadhu rakama agAuthI ApethI AjIvana sabhAsada karavAmAM Avaze. jee rU. 5 dara varSe agAuthI Apaze te vArSika sabhAsada thaze. AjIvana sabhAsada tathA vArSika sabhAsada thavA icchanAre kAreAkhArI sabhAne arajI karethI, te sabhAne kaMI harakata nahi jaNAya te temane dAkhala karaze. mAna ApavA khAtara kArobArI sabhA AnararI sabhAsada nImaze. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 kArobArI sabhA, (5) seAsAiTInAM saghaLAM kAmakAja tema tenA hastakatI saMsthAe ane TrasTa phaMDAne ane sAsATInA uddeza pAra pADavAmAM jarUrI ane upasthita thatI sadhaLI khAkhatAnA hivaTa, kApyu ane dekharekhano adhikAra kArAbArI sabhA hastaka raheze; ane tene sAsAiTInA uddeza sAdhavAmAM sAmAnya sabhA khAsa rIjhava rAkhe te sivAyanA tamAma kAmakAja karavAnI kula sattA raheze. (6) kAre kharI sabhAmAM pramukha ane AnararI sekreTarI suddhAMta ochAmAM ochA 8 ane vadhumAM vadhu 20 sabhAsade nimavAmAM Avaze. (7) kArAkhArI sabhAne sAsAiTInA uddeza pAra pADavA mATe peTAniyama-sAmAnya sabhAnA kAi harAvavA sosAITInA niyamathI asaMgata hoya nahi evA-sAmAnya sabhAnI maMjurInI apekSAe karavAnI sattA che. (8) vArSika sAmAnya sabhAe nImelA oNnararI sekreTarI mAMdagInA, musAMphrInA agara lAMkhI gerahAjarInA sakhAthI agara evA khIjA koI anivAya` saMjogathI kAma karI zake tema na hoya teve prasaMge, kArobArI sabhA potAmAMthI koI ekane, oNnararI sekreTarI tarIke, AnararI sekreTarInI tamAma sattA sAthe nImI zakaze. (9) sosAiTInA nAma paranA zerI, jaMgama milkata, sarakArI jAmInagIrI ( premisarI)nI nATA, DibencarA vagere sikyurITIjha vecavAne tema tenAM nANAM rAkavAne kArAbArI sabhAne sattA che. (10) kArAbArI sabhA, vaLI, junAM hastalikhita pustakA, aprApya pustakA, nANAM bheTa ane TrasTa De| svIkAraze; ane evI maLelI bakSIsA, TrasTaphaDA vagerenA vahIvaTa mATe jarUrI vyavasthA karaze tema tenA vahivaTa artha kharcanA phALA levAnA tenA adhikAra raheze. (11) kArAbArI sabhAmAM koi jagA khAlI paDe te| bAkInA sabhAsadA bIjAne nImIne pUraze. sAmAnya sabhA ane kArobArI sabhAnI mITiMgA (12) sAmAnya sabhA dara varSe e vakhata bharavAmAM Avaze; prathama DisembaramAM vArSika bajeTa majura karavA ane (2) karI pAchI vArSika Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sAmAnya sabhA vArSika rIpoTa ane hisAba vagere maMjura karavA meADAmAM mADI tA. 30 mI juna sudhImAM. eSThAmAM echA pAMca sabhAsada hAjara haze te sabhA bharAi gaNAze. (13) koi khAsa kAma mATe game tyAre sAmAnya sabhA kArobArI miTInA TharAvathI agara 20 sabhAsadonI mAgaNIthI temanA patra maLyAnI tArIkhathI traNa aThavADiyAnI aMdara khelAvI zakaze. (14) sAsAiTInI vArSIika sAmAnya sabhAnI khakhara sabhAsadane temanA chellA noMdhAyalA saranAme miTiMgatI tArIkhathI dvarA divasa Agamaca ApavAmAM Avaze. (15) koipaNa vArSika vA sAmAnya vA khAsa sabhAmAM sabhAsada jAte vA preAsIthI hAjara rahI zakaze; paraMtu te presIne patra miTiMganI tArIkha ane samayanA 48 kalAka Agamaca sosAiTInA kAryAlayamAM paheAMcADavA joize. (16) vArSika sabhAmAM nIcenI bAbato viyArAzeH (6) kArAbArI sabhAe raju karelA vArSika rIpoTa ane ADiTa thayalA hisAba. (A) kArobArI sabhAnI nimaNuMka, je bIje varSe navI nimaNuMka thatAM sudhI cAlu raheze. (6) khI - je kAi kamiTI nImavAnI hoya tenI nimaNuMka. (OM) navA varSa mATe ADiTara vA ATirA nimavA. (17) vArSika sAmAnya sabhA je amadAvAdanA rahIza haze ane sudhI te, e pada para cAlu raheze. pramukha ane eNnararI sekreTarI nImaze, khIje varSe navI nimaNuMka thatA (18) kArAbArI sabhAmAM ochAmAM ochA cAra sabhAsada jAte hAjara haze teA miTiMga maLI gaNAze ane bahumatithI je te niya karavAmAM Avaze. je kAmamAM sarakhA mata paDe, temAM pramukha eka vadhArAnA mata ApI zakaze. (19) sAmAnya sabhAnI tema kArAbArI sabhAnI miTiMgomAM pramukha saranazIna thaze; temanI gerahAjarImAM kAi paNa sabhAsada pramukhapada lai zake. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 (20) kArAbArI sabhA (1) echAmAM ochA traNa mAse ane jarUra paDe vadhAre vAra maLaze, ane (ra) te vArSika kAmakAjanA riporTa tema DiTa thayale! hisAba ane (3) vArSika bajeTa sAmAnya sabhAne raju karaze. (ra1) jarUrI prasaMge sarakyularathI kArokhArI sabhAnA sabhyAnA abhiprAya levAmAM Ave tenA niNaeNya bahumatithI karavAmAM Avaze. {. nararI sekreTarI. (22) AnararI sekreTarInuM karttavya nIce mujaba raheze:-- (1) sAmAnya sabhA tathA kArAbArI sabhAnI miTiMga lAvavI. (2) sAsAiTInA nANAMne tema tenA vihavaTa, kabajA ane dekharekha hastakanAM kuMDAne kharA ane pUrA hisAba rAkhave. (3) sosAiTInuM rekarDa daphatara--sAmAnya sabhA ane kArobArI sabhAnA kAmakAjanA ahevAla suddhAMta-barAbara rAkhavuM. (4) sAsAiTI taraphathI badhA patravyavahAra karavA. (5) kArAbArI sabhAe vakhatAvakhata maMjura karelI enkA vA kaMpanIomAM cAlu yA khIjI jAtanAM khAtAe kheAtravAM; tevI enkA yA kaMpanImAM anAmata rakama vyAje mUkavI. (6) navuM Avaka khanuM vArSika bajeTa Akhara mAsamAM kArobArI sabhAmAM tema sAmAnya sabhAmAM maMjurI mATe raju karavuM. (7) sAmAnya sabhAmAM raju karavAne sosAiTInA kAmakAjanA vArSika rIporTanA kharaDA oNDiTa thayelA hisAba sAthe kArobArI sabhAnI pasaMdagI mATe raju karavA, (8) sAsAiTInA uddeza pAra pADavAmAM prasaMgApAta je kAMI kAya upasthita thAya ane kArobArI sabhA sUcanA Ape te khavAM karavAM. (23) AnararI sekreTarI sAmAnya sabhAnA tema kArokhArI sabhAne saghaLAM kAmakAjanA ahevAlA para sahI karaze. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140. bhaDALa, (24) sosAITInuM rokaDa nANuM sAmAnya rIte impiriala beMka opha IDiyAnI amadAvAda zAkhAmAM agara bIjI, svIkArelI beMka agara poSTala seviMgsa beMkamAM rAkhavAmAM Avaze. (25) sAITInuM nANuM athavA tenA hastakanuM nANuM TrasTa ekaTa mujaba maMjura thayelI jAmInagIrInA kAgaLamAM ane menejIMga kamiTIe maMjura karelI evI bIjI sIkyurITIjhamAM rokavAmAM Avaze; paraMtu je phaDonAM nANAM zere rUpe maLelAM hoya athavA jenAM nANuM eve pezeromAM-ApavAmAM Ave te apavAdarUpa raheze; paNa AvI rIte maLelA zera limiTeDa javAbadArI ane tenA badhA kola pUrI bharAI gayelA hovA joize. (26) sarakArI jAmInagIrInI neTo, Dibencare ane nigocebala ImenTasa vagere kharIda karavAnuM tema te vecavAnuM impiriyala beMka opha IDiyA athavA bIjI (kArobArI sabhAe) svIkArelI beMka mAraphata karavAmAM Avaze. (27) AnararI sekreTarInI sahI vagara kaI kharca kare nahi. (28) sesAITanA bhaMDaLamAMthI kAMI paNa cAlu kharca karavuM nahi. saghaLuM cAlu kharca vArSika cAlu AvakamAMthI meLavavuM. (29) sosAITInuM saghaLuM nANuM sarakArI jAmInagIrIne kAgaLasikyurITIjha ane bIjI mikta sesAiTInA nAma para raheze ane tene vahivaTa vakhatevakhata sAmAnya sabhAe athavA te kArobArI sabhAe nImelA onararI sekreTarI karaze. oDITa. (30) vArSika sAmAnya sabhAe nImelA eNDiTara athavA DiTone saMsAITInA hisAbanA cepaDA tema DeDaka ane pustakanAM patraka tapAsa mATe raju karavAmAM Avaze. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 prakIrNa. (31) pAMca rUpiyA ApanAra vArSika sabhAsadane saMsAITI taraphathI prakaTa thatuM mAsika "buddhiprakAza" bheTa maLaze ane kArobArI sabhA vakhatevakhata pustakAlaya mATe peTA niyama kare tadanusAra sosAITInA saMgrahamAMnAM pustaka, mAsike vagere vAMcavAne tene hakka raheze. (3ra) AjIvana sabhAsadane niyama 31 mAM darzAvyA mujabanA lAbha uparAMta sAITI eka rUpiyAnI kiMmata sudhInAM je navAM pustako chapAve te darekanI eka nakala bheTa maLaze. (33) eka rUpiyA uparanI kiMmatanI cUMpaDI sAITI taraphathI pahelI vAra prasiddha thAya te paDI ke AjIvana sabhAsada levA icche te niyama pramANe tenI eka nakala badala pahelI vAra tenI chApelI kiMmatathI rUpiyA eka ocho levAmAM Avaze. (34) AzrayadAtAne ane enararI sabhAsadane saMsAITInuM mAsika buddhiprakAza" tema sosAITInAM navAM prakAzanonI ekeka prata bheTa maLaze, ane kArebArI sabhAe vakhatovakhata maMjura karelA niyama mujaba sasAITInA saMgrahamAMnI pustaka ane mAsika vagere vAMcavAne hakaka che. (35) kaI sArvajanika pustakAlaya sesAiTImAM rajIsTara pustakAlaya tarIke noMdhAvAne Icache te tenI pAse rU. 50 rajIsTrezana phInA agAuthI levAmAM Avaze. je pustakAlaya upara mujaba rajIsTrezana phI rU. 50 nI ApI haze ane jene kArobArI sabhAe dAkhala karavAnI maMjurI ApI haze tene, te jyAM sudhI cAlu rahe tyAM sudhI, AjIvana sabhAsadanI mAphaka "buddhiprakAza" mAsika ane navAM bheTanAM pustakone lAbha maLato raheze; paNa te mokalI ApavAne relve pArasala athavA piSTala kharca te pustakAlaye Apa paDaze. (36) kArobArI sabhA kaI pustakAlayane rajIsTara pustakAlaya tarIke dAkhala karavA, te mATe kAMI kAraNa darzAvyA vinA nA pADI zakaze. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 15 Arogya ane janasukhAkArI "Flealth is our most precious possession, because it is the first condition of prolonged usefulness." His Highness the Maharaja Sir Sayajirao Gaikwar. svargastha dI. bA. aMbAlAla sAkaralAla zarIranI saMbhALa mATe bahu cIvaTa rAkhatA hatA; ane je koI emanA paricayamAM Ave temane teo zarIra sAcavavA, kasarata karavA ane AhAra vihAramAM darakAra rAkhavA vAraMvAra upadeza karatA hatA. teo hamezA kahetA ke davAkhAnAmAM DokaTaroe daradIne je te roganI davA ApIne, pharIne te roga na ubhaLe te sArU, te viSe jarUrI mAhitI Ape te jarUranuM che. teo mAnatA ke rega maTADavo tenA karatAM tene thata aTakAvavo e ja icchanIya che. sAITInA teo pramukha hatA te arasAmAM pAlItANA saMsthAnanA Arogya khAtAnA DekaTara heramasajI baherAmajI dasture "nirogI rahevAnA upAya" e nAmanuM pustaka lakhI sosAITIne te prasiddha karavAnuM jaNAvyuM hatuM. e viSaya prati dI. bA. aMbAlAlane pakSapAta jANatA hatA. eTale kamiTIe emane ja te lakhANa abhiprAya sAruM mokalyuM hatuM. emane e puratakanI nirUpaNa zailI pasaMda paDI ane te chapAvavAnI tarapheNamAM pitAno abhiprAya lakhI mokalyo hato. emAM lekhake ArogyanAM mULata evI spaSTatAthI ane saraLa bhASAmAM darzAvyAM che ke sAmAnya vAcaka paNa sahajamAM te samajI zake. sasAITInI emanI AgaLanA pramukha rA. bA. raNachoDalAla dI. bA. aMbAlAlanI peThe ArogyanA praznamAM khUba rasa letA ane AhAra vihAramAM emanA jevA ja AgrahI hatA. rA. bA. raNachoDalAle amadAvAda zaheranI aneka prakAranI ane uttama sevA karelI che ane zaheranuM Arogya ATaluM TakeluM che, te emanI duraMdezIbharI ane heTI zaherasudharAInI yojanAone AbhArI che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 janatAmAM ArogyajJAnanA pracAra arthe rU. 2000) nuM TrasTa phaMDa emaNe sosAiTIne sepyuM hatuM, e emanI dIrdhadaSTinuM uttama udAharaNa che; ane raNachoDalAla homa meDikala rilikanI yejanA ane raNachoDalAla davAkhAnuM pAMcakuvA bahAra, e jema emanI vyavahArU kAryadakSatAnA tema udAra sakhAvatanA pratyakSa padArthapATha che. sesAiTIne je phaMDa saMpAyuM hatuM teno uddeza enA vyAjamAMthI vakhatevakhata Arogya, zahera sudharAI mAdakapadArtha niSedha, roga, tenuM kAraNa, cikitsA vagere viSayo para, e viSayanA niSNuta ane AdhakArI puruSo pAse hariphAIthI nibaMdha lakhAvI maMgAvI, emAMthI gyane rU. 50 nuM InAma ApI te nibaMdha chapAvavAne che; tema koI svataMtra pustaka paNa e viSaya para prasaMgopAta lakhAvavAmAM Ave che. Aja sudhImAM e phaMDamAMthI nAnAM heTAM 24 pustako prasiddha thayelAM che ane te gujarAtI janatAne Aregya ane tenA aMganA viSaya para mAhitI meLavavA puratuM vAcana sAhitya pUruM pADe che. sAmAnya Aregya viSe pAMca copaDIo che, temAMnI "nirogI rahevAnA upAya' viSe agAu kahevAyuM che. sArvajanika Arogya viSe bhASaNa naM. 2 mAM ApaNuM lekanI rIti nIti ane sthiti varNavI, temAM Avazyaka sudhArA sUcavyA che, tenA muddA nIcenA pirAmAM AvI jAya che "ApaNI khAmIo zI zI che te vacce vacce batAvavAno prayatna karelo che, te uparathI temaja bIjA sudharelA dezanI sAthe sarakhANamAM ApaNe sArvajanika ArogyanI sthiti hajI pachAta che, te batAvavA AnI aMdara prayatna karavAmAM Avyo che. te uparathI samajI zakAze ke haju ApaNuM sArvajanika Arogya sudhAravA mATe ghaNA prayA karavAnA bAkI che.' De. mahAdevaprasAda bhogIlAla kaMthAriyA naisargika upacAra paddhatinA pracAraka che; ane amerikA jaIne emaNe e viSayamAM sArI tAlIma lIdhI che. emanA pitAzrI paNa eka prasiddha vadyA hatA ane keTalAMka varSo sudhI temaNe Arogyane lagatuM eka mAsika calAvyuM hatuM. e sarva saMskAre De. mahAdevaprasAdane prathamathI prApta thayA hatA. teo e viSayamAM uMDA utarelA che, ema emanuM prastuta vyAkhyAna vAcatAM pratIti thaze emAMthI thoDAka bhAga namunArUpe utArIe chIe - * sAvarjanika Arogya vize bhASaNa naM. 2, pR. 92. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ApaNA hinduomAM eka evI AkhyAyikA che ke eka samaye denA vaidya azvinIkumAra eka pakSInuM rUpa laI vagharAja vADmaTanA ghara upara besI "ke rUpha, kerapha" ema belavA lAgyA. RSi vAgabhaTTanA sAMbhaLavAmAM te AvyAthI teo tene artha e samajyA ke "nIroga koNa? taMdurasta koNa? Arogya koNa?" pitAne pUchavAmAM AvatA praznono uttara Apa joIe ema dhArI te vaivavara belyA ke "hitabhupha mitabhupha, azAkabhupha" eTale ke pathya khorAka khAnAra, mita pramANamAM madhyamasara khAnAra, ane ArIyAM turIyAM, kAkaDI jevAM zAka bahu marI masAlA nAMkhI tamatamAM banAvI khAvA je lalacAto nathI paNa temane vajya kare che, teja manuSya nIrogI, Arogya, taMdurasta rahI zake che."* - ArogyazAstra e sAmAnya ArogyanA viSaya para lakhele eka taMtra nibaMdha che ane te amadAvAdanA eka jANItA DokaTara ane gujarAta sAhitya sabhAnA upa-pramukha Do. hariprasAda vRjarAya desAIe lakhele che. teo pustakIA jJAnamAM jhAjhuM mAnatA nathI; paNa pote je joyeluM, vicAreluM 'ke anubhaveluM hoya che te para vizeSa dhyAna Ape che. temAM paNa mahAtmA gAMdhIInA nikaTa samAgamamAM AvyA pachI ane emanI pAsethI preraNA pAmIne amadAvAda zahera sudharAine Adarza banAvavA teo je prayAsa karI rahyA che ane te pAchaLa samaya ane zaktine amUlya bhoga Ape che te kharekhara prazasya che. amadAvAda myunisipAliTInI seniTarI kamiTInA teo hAlamAM adhyakSa che ane e adhikAranI rUie, piLomAM ekaThAM khullA karavA, piLAmAM paththara jaDAvI saphAI vadhAravA, poLo cAkhI rAkhavA, ane myunisipAlITIne e khAtAnA nekarenI sthiti sudhAravA teo mahenata karI rahyA che, e badhI vigata ApaNe emanI pAsethI jANIe te koI romAMcaka vArtA ApaNe sAMbhaLatA hoIe e anubhava thAya. AvA kAryanuM pariNAma turataja sapATI para jovAmAM kadAca na Ave; paNa lAMbe gALe tenI asara jarUra thaze ane myunisipala Arogya khAtuM pragatimAna thayeluM che, e te spaSTa joI zakAya che. agAu janasamAjamAM Aregya ane ene lagatA viSayonuM jJAna phelAvavA emanA ja vaDila jJAtibaMdhu De. nIlakaMTharAya DAhyAbhAI vizeSa zrama letA hatA ane e kAryamAM pravRtta rahI emaNe e sAITIne keTalAMka pustaka lakhI ApyAM hatAM, tene ullekha bIjA bhAgamAM karelo che. Arogya sAcavavAnA upAya, pR. 41. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. hariprasAda vrajarAya desAI 3 144) khA.JA. DaoN. dhanajIzAha haoNramasajI mahetA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OF revAzaMkara edhaDabhAI sAmapurA (hxbh) maNilAla mAdhavalAla purA ka Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 e prakAranI Arogya viSaya prati dhagaza, tema kartavya parAyaNatA Do. hariprasAdamAM jovAmAM Ave che. khAsa karIne sAhitya mATe emane anurAga heIne emanuM A lekhana kArya vizeSa dIpI uThe che. sosAiTIne emaNe traNa nibaMdha lakhI ApyA che; melerIyA, bALakalyANa ane ArogyazAstra; ane cAlu varSamAM emane "dudha ane ghIne prazna-prajAjIvananI dRSTie,' e viSaya para eka vyAkhyAna lakhI ApavAnuM saMpAyuM che. ame prathama ja jaNAvI dIdhuM che, ke teo je kaI praznane jIvananI upayogitAnI-vyavahArika daSTie jue vicAre che ane tenuM pramANa emanA Arogya zAstra" nI prastAvanAmAMthI raju karIzuM - "gujarAtImAM kharekharUM upayogI pustaka taiyAra karavuM hoya te te ApaNA dezanI sthitinuM avalokana karI svataMtra ja pustaka lakhavAnI jarUra jaNAI ane te paNa bane teTaluM saraLa ane rasamaya hovuM joIe ema mane lAgyuM. darmiyAna amadAvAda zahera sApha karavAnuM gaMbhIra kArya mahAre mAthe AvyuM ane mArA kAryane enAthI khuba madada maLI." Arogya pradeza" e pustaka vArtArUpe lakhAyuM che, evA AzayathI ke navalakathA samAjamAM puSkaLa vaMcAya che te te dvArA Arogyane saMdezo temane pahoMcADI zakAya; tenA lekhaka rA. revAzaMkara semapurA eka bAhoza zikSaka che; ane vijJAna mATe bhAre zekha dharAve che; e vArtAnuM prayojana nIcenA avataraNamAM emaNe darzAvyuM che - " A pradeza uttara hiMdamAM Arogyapradeza kahevAya che; kAraNa ke marakI, kegaLIyuM, zILI, kSaya ane tAva jevA sAmAnya re bIjA dezamAM sAdhAraNa che, jyAre A pradezamAM atyAre tenuM koI nAma paNa jANatuM nathI. agAu eka vakhata e paNa hatuM ke jyAre gaMgAdeza sarva roganuM ghara lekhAte. A jambara pheraphAra kema thayo ane te deza Arogyapradeza kema banyo te hakIkata A vArtAmAM ApavAmAM AvI che." ApaNuM dezamAM bALamaraNanuM pramANu jema bhayaMkara che tema suvAvaDI strIonI maraNa saMkhyA ApaNane AghAta pahoMcADe che. e maraNa pramANa kema ghaTADI zakAya, anya dezamAM e saMbaMdhamAM zI goThavaNa che, e sthiti * juo e pustakanA puMThA paranuM avataraNa, 10. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 kema sudharI zake e viSe uparyukta mAhitI bAlamaraNa, bAlakalyANa ane suvAvaDa ane bAlamaraNa e traNa vyAkhyAnamAM ApelI che. bAlamaraNa viSene nibaMdha De. josapha benjAmIne lakhelo che. Ama dAvAdanA Arogya viSe emanA jevI mAhitI bIjA bahu thoDA gRhasthane haze. e viSayane emaNe paddhatisara abhyAsa karelo che e praratuta lekha vAMcatA khAtrI thaze. bALakalyANa kema sAdhI zakAya e De. hariprasAde phrAnsanA viliyarsa DiI lakanuM daSTAMta ApIne bahu rasikatAthI samajAvyuM che. emanuM e viliyarsa DI lakanuM varNana vAMcavA jevuM che. teo varNave che: " phrAnsamAM viliyarsa DI laka nAmanuM eka gAmaDuM che. tyAMnA rahevAzIonA manamAM eka mahattvAkAMkSA utpanna thaI. ApaNA gAmamAM koI bALaka maravuM nA joIe, e emaNe saMkalpa karyo ane evA jabarajasta prayatna karyo ke, 10 varSa sudhI lAgaTa, e gAmamAM jeTalAM bALake jamyAM eTalAM jIvyAM, koI kasuvAvaDa suddhAM nA thaI Apane kadApi A vAta joDI kahADI hoya evI lAgaze paraMtu e kharekhara banelI hakIkata che ane lenseTa' nAmanA suprasiddha grejI vaidaka sAptAhikamAM enuM vigatavAra varNana AvI gayeluM che. prathama te e gAmanA nagarazeThe pitAnA moTA dIkarAne vaidaka zAstra bhaNuvyuM, e. ema. DI sudhI bhaNe paNa baMdha karavAne ene IrAdo nahate vaidakazAstranA saMpUrNa jJAna pachI eNe potAnA nhAnakaDA gAmanIja sevA arthe pitAnuM jIvana arpaNa karyuM ane gAmanAM tamAma strI puruSoe, nagarazeThane ane emanA dIkarAne purepurI madada karI. kAnsamAM vastI ghaTatI jAya che paraMtu deza ujajaDa ne thaI jAya te mATe ucharatAM bALako jIve ne haTAM thAya che tyAM bahu jarUranuM che. Ama, pitAnAM bALako bacAvatAM, e gAme, pitAnA dezanI sevA paNa kIdhI. prathama te emaNe gAmamAM cokhkhA pANInA naLa lIdhA, gaTare karI; piLo ane mahelA svaccha karyA ane gaMdakI, bheja tathA durgadha dUra karyA. macchara meleriyA phelAve che mATe maccharoja utpanna nA thAya evA ilAja lIdhA; pANInA khAbocIyAM purI nAkhyAM ane tamAma gAma tathA enI AsapAsanA bane traNa traNa mAIlane vistAra sApha kayo. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 - je gAmamAM mAkhIonA baNabaNATa heya e gAmane zarama che. evuM eka ArogyazAstrInuM vacana che. paNa ApaNA hindustAnanAM tamAma zahera ke gAmaDAM jeze te bhAgye ja koI bhAkhI vagaranuM haze. gAmamAM mAkhIo, gharamAM mAkhIo ane jamatI vakhate paNa eka hAthe mAkhIo uDADatA javuM paDe che ne khAvuM paDe che. mAkhI mAraphate TAIphoDa eTale AMtaraDAnA sajAnA tAva, kelerA, jhADA ane maraDA ItyAdi rogo phelAya che. chokarAMne karamiyA-kRmi thAya che te paNa mAkhIo mAraphata dAkhala thAya che, baLiyAnA cepa, gaDagumaDa, khasa, koha, AMkhanA roge e badhuM mAkhIo kamizana ejanTa thaIne phare che-uDe che ethI prasare che. game tyAM jhADe pharavA besavAthI, chekarAMne piLomAM chuTAM jhADe pharAvavAthI, gaLaphA, lITa. paruM ityAdi saMbhALa vagara phAve tyAM nAkhavAthI mAkhIo vadhe che. viliyarsa DI lake, Adarza sudharAI khAtuM sthApyuM. ane pelo nagarazeThane dIkaro ene pramukha thayo. svaccha, ApaNuM raDAM pANiyArAM ke maMdira karatAMe svaccha, evA emaNe jAjarU karyo. kacarA kema nAkhavA enA niyama ghaDyA. gaLaphA ke parU te dareka jaNa bALI ja nAkhe evI goThavaNo ane gaMdakI, cepa ane durgadha tamAmano gAmamAMthI nAza karyo. eTale mAkhIo te tyAM zedhI paNa na jaDe evI sthiti utpanna thaI bahAragAmamAMthI koI rogI Ave te ene mATe sutaka jevA karenTAIna " nA baMdobasta; kSaya, ke bIjA cepI rogone mATe paNa evI vyavasthA. - strIo, bejavavALI thAya tyArathI emanI noMdha thAya. gAmane kharce, dAIo ane strI dAktare emane vAraMvAra tapAse. cekhAM, khullA havA ajavALAvALAM gAmane kharce baMdhAyelAM suvAvaDa khAnAmAM strIonI suvAvaDa thAya, evA baMdobasta thayA. Ama bALakane saMbhALatAM, bALakanI mAtAo paNa surakSita thaI gaI. suvAvaDamAM keinAM maraNa na thayAM eTaluM ja nahi paNa AkhA gAmamAM kasuvAvaDa thatI paNa aTakI gaI." Aja viSaya para pote DokaTara nathI paNa ArogyanA viSayomAM ghaNA varSothI rasa le che eTaluM ja nahi paNa bharUca ane amadAvAda seniTarI * bAlakalyANa pR. 2. 1-3. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 esozIezananA maMtrI tarIke bahu suMdara kArya karI batAveluM che, teo zrIyuta naraharibhAI kurUNArAma desAIe lakheluM che, te lekha paNa mananIya che; emaNe sUcavelI meTaranITI homanI yojanA upADI levA jevI che. amadAvAdamAM tenI zarUAta thaI cUkI che, e khuzI thavA jevuM che." AgaLanA divasomAM ApaNe ahiM bhAMga, gAMjo, carasa, aphINa vagerene upayoga bahu maheTA pramANamAM thatuM hatuM. te nAbuda karavAne te samaye e viSaya para vyAkhyAna apAvavAmAM AvatAM tema nibaMdha lakhIne tenuM pracAra kArya karavAmAM AvatuM hatuM amadAvAdanI junI ane jANItI nyu iMglIza skulanA mAjI heDamAstara zrIyuta hariprasAda DAhyAbhAI chatrapatie e eka nibaMdha sosAITIne lakhI Apyo hato ane te saMgrahavA jevo che. emanA vaDila bhAI De. nIlakaMTharAya ArogyanA praznomAM khUba rasa letA hatA e hakIkata agAu jaNAvelI che; ane emanI sUcanA ane pitsAhanathI teoe A viSayane hAtha dharyo hate. vadhAre AnaMda ApavA jevuM e che ke , nIlakaMTharAyanA avasAna pachI emanI muMbAInI jagene cArja zrIyuta hariprasAde zALAmAMthI nivRtta thayA bAda sArI rIte saMbhALI lIdho che, eTaluM ja nahi paNa aMdhonI sevA arthe ane aMdhanA zikSaNa pracAra arthe ATalI pAkI vaye eka yuvakanI peThe mera teo ghumI rahyA che. ApaNo grejyueTa varga hAnI vayamAM mRtyu pAme che, e pharIAda AjanI navI nathI. gayA saikAnA chellA dazakAmAM ApaNA grejyueTa akALe mRtyu pAmatA joIne e viSe ghaTatI tapAsa karavA muMbAInI grejyueTa esosiezane eka kamiTI paNa nImI hatI. eja viSayane lephaTananTa karnala kAntaprasAde emanA pustakamAM carco che. sadarahu pustaka amadAvAdanA vatanI paNa nokarI aMge raMgunamAM vasatA zrIyuta maNilAla mAdhavalAla purANInA vAcavAmAM AvyuM ane te emane eTaluM badhuM mana vasI gayuM ke lekhakanI rajA laIne te pustakano emaNe gujarAtImAM tarajumo karI nAMkhe, te pachI emaNe sosAITIne e lakhANa mokalI ApI te chapAvavAnI mAgaNI karI, je kamiTIe maMjura rAkhI hatI. "zikSita ane saMtAnanuM Aregya" e ApaNe saue vAMcavuM ghaTe che; lekhake sAcuM ja kahyuM che ke - Arogya eja badhI AbAdIne pAme che. sudharelA ane zAstrIya raNa upara cAlatA rAjyanI raMgabhUmi upara ArogyanuM maMDANa hovuM ja Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 joIe. duniyAnAM rAjyoe potapotAnA rAjyamAM dAkhala karelA lagabhaga dareka kAyadAo pitAno prajAnA Arogyane saMbhALanArA che ane kharekhara prajAnI nirdhanatA, daridratA ane ajJAnatA vagere anAregyatAnAM te pharajaMde che. * Arogyane kema sAcavavuM e viSe ahIM sudhI vivecana karyuM; have judA judA rogo je sAmAnya rIte pravartatA hoya che, te viSe saMsAITIe je lekho lakhAvI prakaTa karyA che, tenI noMdha laIzuM. ajIrNa e sAmAnya roga che; ane prajAno ghaNe bhAga tenI asarathI pIDA pAme che. De. kAlo khee marAThImAM "agnimAMdya " e viSaya para eka pustaka lakhyuM hatuM ane DokaTaroe e pustakanI prazaMsA karI hatI. tethI e pustakane gujarAtImAM anuvAda karavAno vicAra purI Avyo ane tene tarajume Do. satyendraprasAda bhagavAnalAla bAdazAha pAse karAvavAmAM AvyuM hatuM. kelerane bhaya have te bahu ocho thaI gayo che. paNa e jIvaleNa rega aTakAvavAne keTalIka sAvacetI rAkhavI jarUrI che; reDakrosanA kAma mATe jANItA thayelA vaDodarA rAjyanA mAjI seniTarI kamizanara De. dhanajIbhAI haramasajI mahetAe kolerA viSe eka vyAkhyAna ApyuM hatuM. vaLI akasmAta vakhate levAnA tAtkAlika upAya, garbhapiSaNa ane suvAvaDa, reDakrosa vagere viSayo para emaNe aneka pustako ane lekho lakhelAM che, ane te sarva lokopayogI nIvaDayAM che. gujarAtamAM Arogya ane vaidakane lagatuM upayukta sAhitya taiyAra karavA sAruM emane kharekhara dhanyavAda ghaTe che. meleriyA to dareka sthaLe jovAmAM Ave che; pUratI saMbhALa rAkhe te dUra karI zakAya che. e viSe Do. hariprasAdanI bhalAmaNo grahaNa karavA jevI che. " judA judA tAva, tenAM cihna ane upAya" e viSaya eka DokaTare carcelo che. tenA lekhaka bhAI cunIlAla goviMdalAla cugara e nibaMdha chapAyA pachI ame jaNAvavAnuM dilagIra chIe ke mRtyu pAmyA hatA. e lekhamAM judA judA tAva viSe je hakIkata saMgrahI che, te aneka rIte jANavA vicAravA jevI che. * zikSita Arya saMtAnanuM Arogya, pR. 266-67. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 kSayanuM darada tA kAramuM che ane te asAdhya rAga gaNAya che. paNa tene ugatA dAkhavAmAM Ave che teA daradI tenA bhayamAMthI mukta thai zake che. e saMbaMdhamAM davA karatAM khArAka ene bahu sahAyako nIvaDe che. e regane lagatI vizvasanIya mAhitI DeA. zaMbhuprasAda dazarathalAlanA nibaMdhamAMthI maLaze. e nibaMdha emaNe prathama IMgrejImAM lakhyA hatA, ane te badala emane InAma paNa maLyuM hatuM. te parathI enI uttamatA tema upayogitA joI zakAze. dara varSe ekAda mAsa ka pakhavADIyuM evuM Ave che, ke jemAM erI, baLIo, achADA vagerenA khUba vAvara hoya che, ane leAkanI ajJAnatAne lane sekaDA bALako e re gAne bhAga thai paDe che, ane je bace che, e rAgane la"ne temAMnA keTalAMka kAMIMne kAMI prakAranI ijA pAme che. De| bAlakRSNa amarajI pAThaka pAzcAtya paddhatie zikSaNa pAmelA ema. bI. bI. esa;nI upAdhivALA eka bAhoza DekaTara che; te uparAMta teo AyurvedanuM bahu sArUM jJAna dharAve che. paNa e saumAM ApaNuM vizeSa dhyAna kheMce evA emanA sAhitya prati anurAga che. prAcIna Ayurveda sAhityanuM sa'zodhana ane saMpAdana kAryAM hAlamAM teo AdarI rahyA che, ane ApaNu gujarAtI mAsikAmAM jeo emanA lekho vAMce che emanI khAtrI che ke emanI kalamamAMthI je kAMI lakhAi Ave che, te ekaluM mAhitIbharyuMja nahi, paNa anubhavavALu ane vicArapUrNa hoya che; tethI te vizeSa AdarapAtra thai paDe che. erI, achabaDA viSe emaNe sadarahu bhASaNa lakhI ApyuM hatuM, ane amArI khAtrI che ke janatAne te upakAraka thai paDaze. / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha (pR. 151) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 16 sara ramaNubhAi mahIpatarAma "' tanuM tyAgatAM kIti vAMse dIpI rahe. manaH sujJa tuM evI kriyA karI le; manaH caMdane jema kAyA jhIjhAvI, rahe aMtarA sajjatAnA rIjhAvI. '' manamAdha--zrI samatha rAmadAsa svAmI. sesAiTInA vahivaTa aMge sara ramaNabhAinA gADha paricayamAM AvavAnuM subhAgya amane prApta thayuM tenA pUrve keTalAka samayathI gujarAta sAhitya sabhAnA maMtrI tarIke emanI salAha ane sUcanAnusAra kA karavAnA aneka prasaMgeA maLyA hatA, temAM ame emanI sAlasAija anubhavI hatI ane emanI vidvattA mATe te AdarabhAva prathamathI ja hatA. ucharatA navA ane zikhAu vidyArthIone sAhityanA vAMcana ane abhyAsamAM ee sahRdayatApUrvaka uttejana ApatA tenuM eka dRSTAMta nAMdhIzuM. "" gujarAta kolejamAM abhyAsa daramiyAna ame keTalAka mitroe maLIne * liTararI kalaba nAmanI eka saMsthA sthApI hatI; tenA aMge eka nhAnuM pustakAlaya kADhyuM hatuM, ane tenAM matrI tarIke ame pustakanI madada mATe ramaNabhAi sAhebane araja karatAM tAjuM ja bahAra paDeluM emanuM 66 kavitA ane sAhitya " nAmanuM putaka emaNe bheTa mekalyuM hatuM. Ama eka prakAranA guNAnurAga hatA, temAM emanA hAtha nIce kAma karavAnuM prApta thatAM e guNAnurAga emanA prati pUmabhAva ane bhaktimAM pariNamyA ane emanA cAritryanA amArA para evA praznala prabhAva paDyA hatA ke eka mahAnubhAva ane sajjana purUSa tarIke ame emanuM adyApi premapUrNAMka smaraNa karIe chIe. lAlaza karabhA pachI sAsAITInA ena. sekreTarI ramaNabhAi nimAze evI sAmAnya mAnyatA hatI. tenuM kAraNa lAlazaMkarabhAInA mahIpatarAma pratyeno gurUbhAva ane emanA kuTuMba pratyenA vAtsalyabhAva hatA. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 mahIpatarAmabhAie emanA ziSyAnA eTaleA badhA prema saMpAdana karyo hatA ke teo sadhaLA emane eka gurU ane vaDilatUlya pUjatA ane mAna ApatA hatA; ane Aje paNa e ziSya maDaLanAM kuTuMbIjano mahIpatarAmanA kuTuMkha sAthe evA mAyAbharyAM vartAva ane gADha saMbaMdha sAcavI rahyAM che; e parathI samajAze ke ramaNabhAInA zreyamAM lAlazaMkarabhAi eka viDala nI peThe : sa letA ane sadhaLAM sArvajanika kAryoMmAM emane peAtAnI sAthe rAkhatA, eTaluMja nahi paNa temane pAvaradhA karavA sArU te kAmane mejo paNa emanA upara nAkhatA hatA. te saMbaMdhamAM A julAi mAsamAM bahAra paDelAM " sva. sara ramaNabhAi " e puratakamAM ' jIvana vidhAyaka '' e lekhamAM leDI vidyAne je hakIkata noMdhI che te jANavA jevI thai paDaze: mahIpatarAma anAthAzrama, prArthanA samAja, saMsArasudhArA samAja, vagerenA kAmamAM lAlazaMkarabhAie temane joDayA. eka pitA peAtAnA putranA bhaviSya mATe kALajI rAkhe tethI vizeSa lAlaza karabhAie rAkhI che. ema kahevAmAM atizayAkti nathI. peAtAnAM sarva kAryonA vArasa karavAnI dhAraNAthIja temaNe AveA bhAva rAkhelA. " "" jAhera jIvanamAM ramaNabhAie praveza karyo te pahelAMthI tee sAsAITInA kAmakAjathI vAke hatA; mahIpatarAmabhAi e saMsthAnA ena. sekreTarI hatA tene laine tema ja sAhitya zekhathI prerAine te grejyueTa thayA pachI turata sana 1889 mAM sAsAiTInA AjIvana sabhAsada thayA hatA. ene AgaLe varSe muMbAimAM emaNe " kavitA " para eka niSadha vAMcyA hatA te " buddhiprakAza " mAM prasiddha thavA sArU mAkaLyA hatA. (1 ,, sana 1891 mAM mahIpatarAmabhAinuM acAnaka mRtyu thatAM ramaNabhAIne sAsAITInI menejIMga kamiTImAM levAmAM AvyA hatA, ane sana 1912 mAM lAlazaMkaranI mAMdagI daramiyAna teo tenA ena. sekreTarI nimAyA te sana 1928 mAM emanuM avasAna thatAM sudhI e pade rahyA hatA. khIjI rIte joie te| mahIpatarAmane! sAsAiTI sAthenA saMbaMdha tee amadAvAdamAM prathama AvyA tyArathI zarU thAya che; sana 1878 mAM teo tenA ena. sekreTarI nimAyA hatA, ane te gAdI te pachI emanA priya * va. sara ramaNabhAi pR. 422. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 ziSya lAlaza kare saMbhALI laI chevaTe emanA vArasa ramaNabhAine suparata karI hatI; tenuM surakSaNa leDI vidyAmhena Aje lAgaNIpUrvaka karI rahyAM che. sana 1912 mAM lAlazaMkara pathArIvaza thayA te vakhate emanA vatI ena. sekreTarI tarIke kAma karavA menejIMga kamiTIe rA. bA. ramaNabhAne nImyA hatA ane te hoddApara te pAchaLathI hara varSAM cAlu cuMTAtA rahyA hatA. lAlazaMkaranA vImAnA rU. 10000 nI khAkhatamAM bhAiza kara ane ramaNabhAi vacce khaTarAga ubhA thayA hatA, paraMtu ramaNabhAi pratye pramukhane eTaluM mAna hatuM ke sAsAiTInA AjIvana sabhyAne emanA taraphathI prAkSIpatra khIje varSe mekalI ApyA hatA temAM ramaNabhAine kAyamanA enararI sekreTarI nimavAnuM bhAiza karabhAie sUcavyuM hatuM. temanA e zabdo nIce mujaba hatA:- " chevaTamAM mArI eTalI ja bhalAmaNa che ke dhI enarebala rA. A. ramaNabhAI mahIpatarAma nIlaka`De eTalA badhA sASa ApyA che ke temane haMmezanA AnararI sekreTarI nimAyalA joyAthI huM ghaNA khuzI thaze. 'x virAdhIone! paNa emanA vivekabharyAM vanathA, te kevA cAhu saMpAdana karI zakatA tenuM A eka suMdara udAharaNa che. lAlazaMkarabhAi hastaka sAsAITInA vahivaTa rahyo tyAM sudhI tenI saghaLI javAbadArI tee potAnA zire laI letA; ane sAsAiTInI nhAnI mhoTI vigatAthI tee eTalA sArA mAhitagAra hatA ane tenA kAmakAjamAM evI pratiSThA sthApI hatI ke kamiTInA sabhyA emanA abhiprAyane vajana ApatA ane te sUcave vA jaNAve tema sAsATInuM lagabhaga saLuM kAmakAja thatuM hatuM. lAlazaMkaranA hAtha nIce lagabhaga traNa varSa sudhI tAlIma levAnuM amane subhAgya sAMpaDayuM hatuM, amArA pUrve sAsAiTInI khurazIe emanA amala daramiyAna je bhAIe AvI gayalA te saghaLA khIjA koI kAraNasara nahi te emanA ugra svabhAva virUddha TIkA karatA ema ame sAMbhaLyuM hatuM. paraMtu emanI sAthe kAmakAjamAM amane tA evuM geDI gayuM hatuM ke koi divase emanA viruddha phariyAdanuM kAraNa maLyuM nahatuM; ulaTuM x jue, pR. 58. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 emanI pAsethI ame amArI kArakidInA AraMbhamAM duniyAdArI saMbaMdhI ghaNuM zikhyA hatA ane eka zubhecchakanI peThe teo amArA hitamAM kALajI dharAvatA hatA. emanI dekharekha nIce sAITInA vahivaTathI ame vAkepha thayA hatA ane emanI kAryapaddhatine anusarIne tenuM saghaLuM kAmakAja calAvatA hatA. temAM evI Teva paDI gaI hatI ke kaI patrane spaSTa javAba Apa ThIka na lAge te ame tene upalaka athavA goLa goLa uttara lakhI jaNAvatA hatA. paNa ramaNabhAI sAthe kAmane prasaMga paDyo tyArathI e rIti samULagI baMdha paDI gaI. lAlazaMkarabhAInI mAMdagI daramiyAna eka patrane javAba ramaNabhAInI sahIthI mokalavAne have ghaNuM karIne e patra vaDedarA rAjyanA vidyAdhikArI sAhebane AveluM hatuM, ane temAM sosAiTInA dhoraNane lagatA keTalAka khulAsA karavAnA hatA. ame te rItamujaba tene moghama javAba lakhI ramaNabhAI pAse sahI thavA mATe raju karyo, paNa emane te pasaMda na paDe. emanI kArya paddhati te evI ke dareka vigata spaSTa rIte jaNAvavI joIe eTaluM ja nahi paNa patramAM pUchAvelA muddAone purepuro khulAse Apa joIe, temaja emanI prakRti evI hatI ke je kAMI patra vagere lakhavuM hoya te kAma jAte ja karI nAMkhe; parAyA pAse kAma karAvavAnuM pasaMda ja nahi. heTA agatyanA phAphaTathI mAMDIne eka parabIDIAnA saranAmA sudhInuM saghaLuM kAma teo hAthe karatA. anyane vizvAsa nahi ema nahi paNa te hAthe kare tyAre ja temane saMtoSa vaLate hato. tethI emane kAmane bahu dhasara karavo paDate; ane emane kimatI samaya najIvI cIjo karavAmAM bahu vyatita tha; ane emanI pAse kAma te thAkaDAbaMdha paDeluM hoya; tenA ukela mATe rAtre ujAgarA veThavA paDe; paNa emane e svabhAva bharaNaparyaMta cAlu rahyo hate. kAmanI civaTa ane cokakasAI ema karavAne temane preratI; ane eo niyamita paNa evA ke jyAM sudhI koI patrane uttara lakhAyo na hoya tyAM sudhI tene pitAnI pAse DAyarImAM rAkhI mUkatA ane tene javAba lakhyA pachI, te para noMdha karI ThekANe mUkatA hatA. Ama, emanI pAsethI pahele ja prasaMge jene ApaNe gaMjIphAnA pAnAM khullA mUkIne ramavAnuM kahIe tema patravyavahAramAM tema cAlu vahivaTamAM Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 badhuM spaSTa rIte ane khullu jaNAvI devAne bedhapATha ame zikhyA ane te amane jIvanamAM bahu upayogI ane lAbhadAyI mAluma paDyo che; ane e rItithI ame kadI nAhaka manovyathA jANI nathI. satsaMga jema sukhadAyI ane protsAhaka nivaDe che, tema emanI pAse kAma karavAmAM ame puratI AzAeza, ane zAnti meLavyAM che. ane emanuM sajanya te kadi visarAya ema nathI. saMsAITInuM kAma hoya te teo ophIsamAM jAte AvyA haze paNa emaNe emanI pAse amane bolAvyAnuM kadi jANyuM nathI. ema netika jIvane te amArA para khUba chApa pADI hatI, teo nItimAM saMpUrNapaNe mAnatA ane te pramANe makkamatAthI vartatA hatA. emanA jevuM pramANikapaNuM ame bahu theDA manuSyomAM joyuM che; ane emanuM cAritra jema prasaMzanIya tema anukaraNIya amane jaNAyuM che. upara lAlazaMkaranA vImAnA prasaMgane ame ullekha karyo che, tenI carcA kamiTImAM upasthita thatAM bhAIzaMkare emane korTane bAu batAvyo hatA, paNa ramaNabhAIe te celaMjane svIkArI letA jaNAvyuM hatuM ke, saune nyAya toLavAvALo prabhu upara beThele che ane te anyAya kadi sAMkhI zakaze nahi. nyAya ane nItimAM, satyamAM ane prabhunA premamAM emanI aDaga zraddhA hatI; ane emanuM jIvana rahasya samajavAne e sUtra tenA cAvIrUpa che. uparokta vImAnA praznanA aMge amArA upara paNa keTalIka tavAI AvI paDI hatI ane ame evA hatAza pAmI gayA hatA ke je ramaNabhAI sAhebanI sahAyatA ane sahAnubhUti amArA prati na hota te te divasathI sAITImAMthI chuTA thayA hatA. paNa paramAtmAnI gati kaMI nyArI che. emanI hUMphathI ame e kaTokaTInA divase vaTAvI zakyA hatA ane emanuM e RNa ame kadi visarI zakIzuM nahi. sara ramaNabhAInA hastaka sosAITInuM sukAna AvyA pachI tenI pragatino ItihAsa A pustaka che; ane e saghaLuM kAmakAja evI rIte thayeluM che ke A kAma amuka vyaktie karyuM; athavA te amuka kAmamAM phalANAne hAtha ho ema tene bheda pADI zakAya nahi; paNa eTaluM nirvivAda che ke sana 1920 pachI sesAInuM taMtra kazA gharSaNa vinA, ekasaMpathI ane sAne sahakAra meLavIne pragatimAna rahyuM che ane e tenI saphaLatAnuM kAraNa mukhyatve emanuM vyaktitva hatuM. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 e samaya daramiyAna sosAITI sarva rIte AbAda, samRddha ane pragatimAna thayelI che, tenI pratIti enI sabhAsada saMkhyAmAM vadhAre, tene maLelAM saMkhyAbaMdha navAM TrasTaphaDa, tenAM prakAzanI vividhatA ane moTI saMkhyA tema teNe upADI lIdhelI lokopakArI pravRttio, te parathI thaze. - sara ramaNabhAI jIvananA je kSetramAM paDatA temAM agrasthAne jaIne besatA ane e sarvamAM emanA vyaktitvanI chApa jaNAtI hatI. sAhityanuM, samAjasevAnuM, saMsArasudhArAnuM, myunisipAliTInuM ke dezanuM koI paNa kArya teo hAtha dharatA te evI lAgaNIthI ane mamatvathI karatA ke e vaDe te kArya khIlI ane dIpI UThatuM hatuM. emane manonigraha e jabare hatuM ke eka avadhAnInI peThe judAM judAM kAmomAM teo emanuM citta parovI zakatA ane ethI sA ajAyaba thatA hatA. keTalIkavAra evuM banatuM hatuM ke pite keI kesamAM rokAyelA hoya te daramiyAna cAlu kAme te bheguM bIjuM kAma paNa teo karatA. paNa emanuM magaja eTaluM sAvaceta rahetuM ke e kAmamAM ke I muddo ke dalIla emanA dhyAnabahAra jatI nahi, pustaka vAMce te paNa kaTake kaTake, kAMika samaya maLe eTale emanI begamAMthI te pustaka kADhe ane jyAMthI adhUruM rahyuM hoya tyAMthI AgaLa calAve; te paNa AgaLa vAMcelo bhAga teo bhUlatA nahi. evI emanI tIvra smRti hatI. emanA lekhe, vyAkhyAne A rIte taiyAra karatA ame emane ghaNIvAra nihALyA che, paNa te lakhANa evuM spaSTa, muddAsara, saLaMga ane vegavaMtuM cAle jatuM ke tene bIjIvAra sudhAravAnI paNa jarUra rahetI nahi; eja nakala teo chApakhAnAmAM mokalI ApatA; ane je kAMI sudhAre kare yogya jaNAya te teo praphamAM karatA hatA. - sara sayAjIrAvane sosAiTI taraphathI eozrInI jyubili prasaMge mAnapatra ApavAnuM hatuM, te mATe juja divase hatA. ane ramaNabhAInuM jIvana vyavasAyI, aneka kAryomAM dabAyeluM; paNa DrAphaTa vagere kAmamAM evA kuzaLa thaI gayA hatA ke aDadhA kalAkamAM emaNe sadarahu mAnapatranuM kAma patAvI nAkhyuM hatuM. agatyanA kAma mATe paNa pUrva taiyArInI emane jarUra rahetI nahi. emanI pravRtti amuka kAryamAM maryAdita hatI ema nahotuM. zaheranI tamAma sArvajanika pravRttimAM teo AgaLa heyaja; ane tene laIne Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 sesAiTI tenA kendrarUpa thaI paDatI; ane e pravRtti aMganI sabhAo paNa sosAITInI ophIsamAM vAraMvAra thatI hatI. . emanI lokapriyatA pahelethI hatI ane te kevI sarvadezI hatI te batAvavA eka prasaMga ahiM neMdhIzuM, te jema apUrva tema amadAvAdanA itihAsamAM prathama hate. sana 1912mAM ramaNabhAIne rA. bA.ne ilakAba sarakAre bo hato, tyAre je abhinaMdane maLyAM temAM amadAvAdanAM vartamAnapatro, mAsika ane presa mAlIkee paNa eka mAnapatra enAyata karyuM hatuM. chApakhAnAvALAo sAthe emane sIdhe saMbaMdha na hatuM, je ke amadAvAdamAM pahelavaheluM TAIpanuM presa ANavAne yaza mahIpatarAmabhAIne che. ghaNuM varSothI teo "jJAnasudhA" calAvatA hatA. e emane eka patrakAra tarIke vartamAnapatro sAtheno saMbaMdha kahevAya paNa e sane emanA prati eTalo badhe sabhAva hatuM ke eoe e lAgaNI vyakta karavA sArU emane eka mAnapatra ApavA uparokta prasaMgane upayoga karyo hato. e banAvanI noMdha ame te vakhate buddhiprakAzamAM lIdhI hatI, te pariziSTamAM ApIe chIe. te pachI lAMbA gALe eo zarIre azakta thaI paDyA bAda nAmadAra sarakAre emane nAITahuDa ne IlakAba navAjeza karyo hato. emane maLelA e mAnathI sai koI khuza thayA hatA. zaherIoe emane eka jAhera mAnapatra apane emanI anekavidha sevAnI yogya kadara karI hatI ane sosAITIe paNa temane e prasaMge pitAnA harSanI lAgaNI pradarzita karatuM eka mAnapatra ApyuM hatuM, tene vRttAMta kamiTInA prosiDiMgsamAMthI ApIe chIe. sara ramaNabhAIne abhinaMdana gujarAta varnAkyulara sosAITI taraphathI sara ramaNabhAIne nAITahUDane IlakAba maLyo te mATe abhinaMdana ApavA menejIMga kamiTInuM eka DepyuTezana tA. 21mI jAnyuArI 1927ne zukravAre savAre nava vAge eonA baMgale bhadramAM gayuM hatuM. te vakhate nIcenuM mAnapatra AsisTanTa sekreTarI hIrAlAla pArekhe vAMcI saMbhaLAvyuM hatuM. te pachI kamiTInA sabhyo taraphathI suMdara cAMdIne TI seTa me. pramukha rA. bA. kezavalAla dhruve arpaNa karyA, pachI, eone dIrdhAyu IchI hArapAna ApI pAchuM pharyuM hatuM - Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sara ramaNabhAi mahIpatarAma nIlaka'Da, nAITa, bI. e. elaela. khI; amadAvAda. navA varSanA mAna akarAmanA prasaMgamAM nAmadAra hindI sarakAre Apane nAiTahuDanA mAnavatA IlkAba enAyata karyAM te badala ame gujarAta varnAkayulara sosAiTInA sabhyo AnaMda sAthe abhinadana Apiye chIe. sAsAiTI sAthene ApanA sabaMdha bahu gADho ane lAMbA samayanA che., ghaNA varSo sudhI ApanA pitAzrI rA. sA. mahIpatarAmabhAie seAsAInA Ana. sekreTarI tarIke tana deSTha kArya karyuM hatuM. temanA samayamAM ja Apa seAsATInI menejIMga kamiTInA sabhya nimAyA hatA; ane sana. 1912 thI tenA ena. sekreTarI che. ApanuM e kArya, jaNAvavAnI jarUra nathI ke, ujjavaLa ane zAbhAspada che. ekalA sAsATInA nahi paNa mAnava jIvananA je je kSetrAmAM Ape pravRtti AdarI che te temAM Ape saMgIna kALeA ApyA che, ane temAM yaza ane kIti sa pAMdana karyAM che. bAlyAvasthAmAM kAlejamAM hatA tyArathI Ape sAhityamAM rasa levA mAMDelA; te pachI bhadraMbhadra, kavitA ane sAhitya, rASTranA parvata, hAsyamaMdira vagere racIne je mAnabharyuM sthAna sAhityakAra tarIke Ape meLavyuM che te magarUrI levA jevuM che. prajAe paNa Apane sAhitya pariSadanA pramukha nImI te kAryanI kadara karI che ja. samAjasudhArAnA saMskAra Apane ApanA pitA pAsethI vArasAmAM utarelA ane te Ape evI sArI rIte pAdhyA ane khIlavyA che ke samAjasudhAraka tarIke Apane prathama sthAna apAya che. evIja yazasvI ane upayAgI ApanI zaherasevA che; chellA 25 varSathI Apa eka myunisipala kainsilara tarIke satata kArya karatA AvyA che ane tenuM pramukhasthAna ekathI vadhu samaya dIpAvyuM che, eTaluMja nahi paNa je te ApanI e sevAnI muktakaMThe prazaMsA kare che. ApanI jAhera pravRtti ane sevA ATalethIja samApta thatI nathI. sAsATInI peThe zaheranI aneka sArvajanika sasthA sAthe ApatA, pramukha, sekreTarI ke tIjorara tarIke nikaTa sabaMdha che, ane te pAchaLa Apa ghaNA samayanA ane zaktinA vyaya karI che, e jANItuM che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 A sa` kA`nI prajA ane sarakAra ubhaya kadara kare e yAgyaja che ane tenI jeTalI prazaMsA thAya te AchI ja lekhAya. Apane maLeluM A anupama mAna bhAgavavA paramAtmA Apane dIrdhAyu ane AreAgya bakSA evI prAthanA sAthe ame viramIe chIe. gujarAta varnAkayulara se|sAiTI, ame chIe amadAvAda. tA. 21 mI jAnyuArI 1927. DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI kRSNalAla narasIlAla desAi gaNeza vAsudeva mAvala kara aMbAlAla dalasukharAma la khIyArA cImanalAla dalapatarAma kavi hemI pI. cAhevAlA ApanA snehI baMdhuo, kezavalAla harSadarAya dhruva magaLadAsa gIradharadAsa khuzAladAsa gokaLadAsa paTela muLacaMdrabhAi AzArAma zAhu josapha benjAmIna prANajIvanadAsa nAraNadAsa DaeNAkaTara nagInadAsa purUSAttamadAsa saMghavI janubhAi acaratalAla saiyada sabhyA, gu. va. sosAiTI. pramukha ane menejIMga kamiTInA A prakaraNa pUrUM karatAM pUrva sara ramaNabhAie sAsAiTIne 'kavitA ane sAhitya 'nuM pustaka pharI chapAvavAnI paravAnagI ApI hatI tene ullekha karavA ghaTe che. gujarAta vidyApIDanI sthApanA thatAM tenA abhyAsakramamAM gujarAtI pustakonI pasaMdagI thavA mAMDI temAM ' kavitA ane sAhitya 'no paNa samAveza karavAmAM Avye hateA. sana 1903mAM kavitA ane sAhityanuM pustaka bahAra paDayu' hatuM, ane tenI be pAMca nakaleA e vakhate mAMDa maLI zake ema hatuM. ramaNabhAi e pustakanI navI AvRtti kaDhAvavAnuM vicArI rahyA hatA, emane ame te pustaka sAsAITI taraphathI prasiddha karavAnI vinaMti karI. tenuM kAraNa evuM uttama pustaka bahoLA pracAra pAme e hatuM. ' kavitA bahAra paDayuM tyArathI, tenI eka mUlyavAna kRttimAM gujarAtI sAhityanA abhyAsa karanArane te zake tevuM vidrattAbharyuM ane vicAraNIya pustaka che. ane sAhitya 'nuM pustaka mAM gaNatA thayelI che; ane tema madadagAra thaI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 menejIMga kamiTInI saMmati meLavI * kavitA ane sAhitya 'nuM navuM pustaka ramaNabhAInI hayAtI daramiyAna chapAyuM hatuM, ane khIjAM pustaka taiyAra thAya te pahelAM emanuM avasAna thayuM hatuM. e kheATa sAsATIne tema samasta dezane na pUrI zakAya evI mhoTI hatI, evA niHsvArtha sevAbhAvI kAkartAe bahu thADA hoya che. emanAM du:khada avasAna mATe zoka prarzita karavA sAsAiTonI khAsa sabhA bharavAmAM AvI hatI. temAM emanI sAsAiTInI lAMbI mudatanI kIMmatI sevAnI tkiMcita kadara karavA je TharAva pasAra thayA te nIce pramANe hatA:-~ gujarAta vo~kayulara sAsAITInI A asAdhAraNa sAmAnya sabhA sara ramaNabhAi mahIpatarAma nIlakaMTha, nAiTanA duHkhadAyaka avasAnanI noMdha le che, cheka sana 1890thI sesAiTI sAthe menejIMga kamiTInA sabhya tarIke emanA sabaMdha joDAyA hatA ane sana 1912mAM te tenA nararI sekreTarI nimAyA hatA. A pramANe sAsAITI sAthenA emane sabaMdha lAMbA samayanA ane gADha hatA ane 10 mahIpatarAmanA samayathI cAlatA Ave che. e sevA kAya mAM emaNe potAne eTalo badhe samaya Apyo che ane te pAchaLa eTalA parizrama uThAvyA che, ke jenuM mUlya thAya ema nathI. evI emanI e apU ane kIMmatI sevAnI yatkiMcita kadara karavA A sabhA TharAva kare che ke sAsATIe potAnA kuMDamAMthI emanA nAmanuM rU. 1000)nuM eka juduM smAraka sthApavuM ane e kuMDanA vyAjamAMthI nIce pramANe vyavasthA karavI. '' cchika viSaya (1) muMbAi yunivarsiTinI bI.e;nI parIkSAmAM tarIke gujarAtI ena` kA` lai je vidyArthI uMce naMbare pAsa thAya tene sara ramaNabhAI suvarNacaMdraka dara varSe ApavA. (2) sara ramaNabhAInA jIvana viSe mAhitI ApatA lekho, smaraNA, nadha, patro vagere emanA mitro, saMbaMdhI, ane prasa'zakA pAse lakhAvI meLavI, te sa'graha eka smAraka graMtha rUpe bahAra pADaveA. (3) prati varSAM suvarNa caMdrakanA kharca bAda jatAM vyAjanI rakama bacata rahe ane ekaThI thAya temAMthI vakhatevakhata sAhitya, bhASAzAstra, itihAsa, ane samAjasudhArAnA viSayane lagatAM pustako ' sar* ramaNubhAi graMthamALA ' . e nAme lakhAvI prasiddha karavAM." : Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara ramaNabhAI nIlakaMThanA sanmAnArtha sAhityasabhAno meLAvaDo (pR. 160) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta vanokyukara sosAITInuM kAryavAhaka maMDaLa aMbAlAla lakhI ArA; khA.bA. cAhavALI; DAhyAbhAI derAsarI, sara ramaNabhAI; dI. bA. kezavalAla, gaNeza vAsudeva DaoN. prANajvar hIrAlAla pArekha (pR. 16 1) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1935 thI bI.e.nA vargamAM gujarAtInA viSayamAM onarsa kesa levAnI savaDa thayelI che eTale ramaNabhAI suvarNacaMdraka e varSamAM phatehamaMda thanAra umedavArane ApavAne prabaMdha thaze. . daramiyAna ramaNabhAI smAraka phaMDa rU. 5000)nuM uparokta TharAva anusAra juduM kADhavAmAM AvyuM che, temAMthI emanA lekhone bIjA be pustaka "kavitA ane sAhitya'-pu. 3 ane kavitA ane sAhitya-pu. 4 e pramANe prasiddha thaI cukayAM che, ane emanAM dhArmika pravacane "dharma ane samAja" Original copy A 0 ) nA 3 jI - 1 R ( , 2 5 * * no . * * che, na kema na ), ( 6 che ke ta Ani ke *i - 1 (1 * (( 1 0 1 2 3 4 na ja na 5 6 je , * * ( 1812 1 k 2 1 V " / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 e nAmathI saMkalita karavAmAM AvyAM che; ane tenuM paheluM pustaka gaye varSe sAsAITInA sabhyAne bakSIsa apAyuM hatuM. sara ramaNabhAinA lekhasaMgraha sAsAITI pustakAkAre prakaTa kare e yeAjanA, tenA jJAnapracAranA uddezanI dRSTie jema mahatvanI che tema jana~ tAne ramaNabhAInuM kIMmatI lakhANa sastI ki Mmate sulabha thAya e paNu thADuM upakAraka nathI. rASTranA parvata, bhadraMbhadra ane kavitA ane sAhitya e emanI traNa kRti gujarAtI sAhityamAM amaratva pAmI che ane temAM ramaNabhAinA nAmanA mahimA che. emanuM avasAna thaye Aje cha varSa thayAM chatAM anekanAM mukhe emanI vidvattAnAM ane emanA sAjanyanAM guNagAna sAMbhaLavAnA prasaMge prApta thAya che tyAre prakaraNanA AraMbhamAM utArelI svAmI rAmadAsanI pa`ktinu amane smaraNa thAya che. manaH ca`dane jema kAyA jhIjhAvI, rahe aMtare sajjanAnA rIjhAvI. ' ' Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa pa ena. rA. a.ramaNabhAi mahIpatarAmane maLelu' mAnapatra divAna bahAdura aMbAlAlabhAinA zabdomAM jaNAvIe te amadAvAdamAM agAu kadI nahi banelA evA eka apUrva ane AnaMdadAyaka banAva tA. 30 eprilanA divase di. kha. aMbAlAla sAkaralAla desAInA pramukhapaNA heThaLa banyA hatA; ane te amadAvAdanA mAsika patrA, vartamAnapatra ane presa mAlIkA taraphathI ena. rA. ba. ramaNubhAi mahIpatarAma nIlakaMThane temanA dezasevA ane sArvajanika kAryonI kadara karanAruM, temane nAmadAra sarakAre navAjeza karelA ilkAba ane muMbainI dhArAsabhAmAM sabhAsada nomavA mATeeka mAnapatra aNu karavAnA meLAvaDA hatA. ena. rA. ba. ramaNabhAi pratye amane bahu sanmAna hoI temanI prasaMzA karatAM pakSapAta thaI jAya e svAbhAvika che; ane tethI ja atizayAktinA doSathI ame AreApita na thaie teTalA mATe jANI bujIne ame temanA sAMsArika, dhArmika, rAjakIya, sAhitya ane keLavaNIne lagatAM myunisIpala janasevA ane sACjanika kAryoMnI A prasaMge noMdha levAnuM meAkupha rAkhyuM che. jee rA. a. ramaNabhAinA sahavAsamAM AvyA che, jemane temanI kArya paddhati paricita che ane jee temanA sAnika kAryothI sArI rIte vAkepha che, te kahI zakaze ke temanI sAthenA paricayamAM ApaNe sAlasAI ane salukAI bhareluM vana ane rItabhAta anubhavIe chIe; temanI kAryarIti saraLa, ekamArgI ane satyaniSThAthI prerAelI prAmANika dRSTigocara thAya che ane temanA sArvajanika janasevAnA ane dezAbhitanAM kAmeA bahu udAra bhAvanA ane ucca Adaza thI siMcAine vikAsa pAme che. emanA 'nIlaka' ' upanAmamAMja uparanA guNAnuM bahu sArUM sUcana thAya che. ame mAnIe chIe ke te guNe! paraMparAthI temanA vazamA utarI AvIne rA. ba. ramaNabhAimAM pUrNa rIte vikAsa pAmIne dIpI nIkaLyA che. ' nIlakaM| ' e nAma ziva-mahAdevajInuM che ane te nAma zAthI paDayuM e paiArANika AkhyAyikA bahu jANitI che. deva ane dAnaveA maLIne samudra moMthana karyuM ane temAMthI prApta thaeluM jhera zivajIe pAna karyuM jethI te nIlakaMTha kahevAyA e kathA preA. AnadazaMkarabhAie temanI rasa ane mIThAzabharI samatha zailImAM temanA nItizikSaNu " nAmanA pustakamAM hu sArI rIte vavI che te, vizeSa mAhitI sArUM amArA vAcakAne jovAnI bhalAmaNa karIzuM. 86 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 A saMbaMdhI vizeSa vivecana nahi karatAM temane arpaNa karavAmAM AveluM mAnaputra atre utArIneja ame saMtoSa mAnIzuM:-- dhi Anarebala rAvabahAdura ramaNabhAI mahIpatarAma nIlakaMTha, bI. e., ela,ela. bI. muMbainI nA gavarasA nI dhArAsabhAnA sabhAsada, gujarAta varnAkayulara seAsAiTInA AnararI sekreTarI, vasanta' tathA 'jJAnasudhA' mAsika patrAnA taMtrI vagere. amadAvAda. mAnavaMta sujJa mahAzaya, ApaNA itihAsaprasiddha rAjanagaranI vividha dhamA~ tathA bhinna bhinna kAmeAmAM vaheMcAyalI sakaLa prajA ane ApaNI mAtRbhASAnI sevAnAM aneka kama kSetrAmAM Ape je utsAha, prIti ane ukaka AtmatyAga darzAvyAM che, tathA je je zubha vicAre ane zubha kAryonAM khI vAvyAM che tenA prAtsAhanathI AkarSAI, ame A AnaMdadAyaka prasa Mge Apane abhinaMdana ApavA snehathI prerAie chIe. Ape ' sarala ivana ane ucca vicAra te jIvanasUtra banAvI, mahAna AzayathI satat zrama laIne gujarAtanA eka prazasta vidvAna ane agragaNya nAgarikanuM pada prApta karyuM che. hRdayanI saraLatA, buddhinI vizALatA, ane sunIti-suviveka ityAdi uttama sadguNA vaDe zAbhatuM ApanuM ucca jIvana samagra prajA AgaLa pradarzita thayuM che; ane jUdA jUdA dharmo tathA kAmeAnI sAhitya ane keLavaNI viSayaka sevA pUrNa umaMgathI-aneka rIte svA bhoga ApIne paNa Ape kIdhI che. Apa amadAvAdanI aneka jAhera sasthAo sAthe maMtrI athavA pramukha tarIke joDAelA che, je uparathI ApanA lokopakAraka ane pAramArthika jIvananI sArI rIte pratIti maLe che. Ape je aneka jAhera saMsthAomAM rahIne leAkasevA bajAvI che ane hAla bajAveA che. temAMnI mukhya mukhya saMsthA nIce pramANe che: Ana. sekreTarI, gujarAta va. sesAiTI. | ena. sekreTarI rA. a. raNacheDalAla cheTApramukha, gujarAtI sAhitya sabhA. lAla khADIA kanyAzALA, ceramena 1lI sAhitya pariSada-amadAvAda. ena. sekre. ApArAva bheALAnAtha lAyabrerI DIsTrIkaTa kreTa la lAyabrerI. nezanala InDIana esasIezana ( gujarAta vibhAga) "" 39 12 ,, gujarAta sa'sAra sudhArA samAja mahIpatarAma rUparAma anAthAzrama. suryAM prANIo upara gujaratu ghAtakIpaNuM aTakAvanArI maDaLo. vagere, vagere, "" Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 mudraNakalAne ane patraprakAzananA udyoga jagat upara meTAmAM moTA upakAra kare che, e niHsazaya che. lakSAvadhi manuSyeAnA jIvanamAM te vaDe sadguddhinuM, hRdayavikAsanuM ane AtmAkanuM teja prakAze che; asaMkhya kuTummAmAM te udyoga Ana Mda, pragati, ane kalyANanAM sudhA-jharaNa relAve che. ApaNA dezamAM A udyAganA prAraMbhakALamAM ApanA paralokavAsI pitAzrI rAvasAheba mahIpatarAma rUparAma nIlakaM, sau. Ai. che. e te udyAgane prItipUrvaka vadhAvI tenI abhivRddhimAM aMtaHkaraNathI sahAyatA kIdhI hatI; ane Ape paNa emaneja pagale cAlIne sarasvatIdevInA pUjanamAM, evA abhinaMdanIya bhAga lIdhA che ke mAtRbhASA gurjarInI pragati --vikAsa nA itihAsamAM Ape acaLa sthAna prApta karyuM che; temaja putraprakAzananA udyAgane paNa Ape ' jJAnasudhA 'nA taMtrI-amadAvAdanAM ceApAnIAnA vidyamAna taMtrImAM jUnAmAM jUnA ta MtrI-tarIke ane gujarAta varnAkayulara sAsAiTInuM oNnararI maMtrotva tathA ' vasanta 'nuM taMtrItva svIkArIne ane chApakhAnAnI jUnAmAM jUnI saMsthA yunAiTeDa presa kapanInA DIrekaTaranI memAM sAmela thaine sAllAsa sahAyatA ApI che. ApanAM dezahitanAM A satkramoMnI upayeAgitAne nAmadAra sara kAra svIkAra karIne Apane "rAvamahAdura nuM mAnavaMta pa6 tathA nA. muMbai sarakAranI dhArAsabhAnA sabhAsada tarIkenuM sanmAnIta sthAna ApyuM che, te mATe ame amadAvAdanAM sarve chApakhAnAMnA mAlekA ane mAsika tathA sAptAhika patrAnA adhipati ane mAlekA Apane aMtaHkaraNapUrvaka abhinaMdana ApIe chIe; ane parama dayALu prabhu pratye aMtaHkaraNapUrNAMka prAnA karIe chIe ke Apane adhika sukha, saMpatti, Arogya ane dIUyuSya bakSavA te kRpAvanta thAya, ke jethI mAtR-bhASAnI ane svadezanI sevA Apa vaDe dI kALa paryanta thayAM kare. tathAstu ! * tA. 60 mAhe eprila sana 1933. ame chIe ApanA guNagrAhake sadguNapUjA * buddhiprakAza sana 1913, pR. 158. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 17 sesAiTInuM pustakAlaya ane pustakAlaya pravRtti "lAibrerImAM ApaNe hajAro rastA maLatA cokamAM UbhIe chIe. kaI raste jAya che anaMta samudramAM, koI caDe che anaMta zikhara upara, ane kaI Utare che mAnavahRdayanA atalasparzamAM. jyAM javAnI IcchA thAya tyAM deDe, kyAMya bAdhA na maLe. manuSya pitAnA paritrANane eka nAnakaDI jagyAmAM bAMdhI rAkhyuM che. zaMkhamAM jevI rIte samune zabda saMbhaLAya tevI rIte A lAIbrerImAM zuM tame hadayanAM utthAna ane patananA zabdo sAMbhaLo che? ahIMA jIvita ane mRta bane vyaktionAM hadayo pAse pAse eka ja lattAmAM rahe che. vAda ane prativAda ahIMA be bhAInI mAphaka sAthesAthe rahe che. saMzaya ane vizvAsa, saMdhAna ane AviSkAra, ahIM ekabIjAnAM zarIranI lagolaga vase che. ahIM dIrgha prANu ane sva5 prANu parama bairya ane zAMti sAthe jIvanayAtrAne nirvAha kare che. koI koInI upekSA karatuM nathI. keTalIka nadIo, samudra, ane parvata oLaMgIne mAnavane kaMTha ahIM AvI pahoMce che--keTalAya saMkAonA cheDethI A svara Ave che-Ave, ahIM Ave; ahIM prakAzanuM janmasaMgIta gavAya che ! amRta lokane prathama AviSkAra karIne je je mahApuruSoe je koI divase pitAnI taraphanA mANasone hAkala pADIne belAvyAM che-"tame saghaLA amRtanA putra che. tame divya dhAmanA vAsI che--" te ja mahApuruSonA kaMTha sahastra bhASAmAM sahastra varSomAMthI pasAra thatA A lAibrerImAM pratidhvanita thaI rahyA che." [ kavivara ravIndranAtha TAgora, prasthAna, vaizAkha saM. 190.] gujarAtamAM pahelavaheluM pustakAlaya sesAiTIe sana 1849 mAM sthApyuM hatuM, ane tene vRttAMta sAITInA ItihAsa vibhAga 1 mAM 21 me pRSTa Ape che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 sosAITInuM AgavuM makAna nagarazeTha himAbhAInI udAra sahAyatAthI ubhuM thatAM sosAITInuM kAryAlaya ane sosAITInuM pustakAlaya e navA makAnamAM laI javAmAM AvyAM hatAM. te pachI uparokta pustakAlayane himAbhAI InsTITayuTa e nAma ApIne, e saMsthA sArI rIte vadhArIne khIlavI zakAya e hetuthI sana 1856 mAM teno vahivaTa ane kabaje eka elAyadI kamiTIne seMpavAmAM Avyo hato. te vakhate "tenI pAse 3158 pustaka hatAM, rU. 45 nI mAsika Avaka hatI ane sabhAsadanI saMkhyA 175 nI hatI.' sosAITInuM A eka mahatvanuM aMga A pramANe alaga thayuM; te paNa buddhiprakAzamAM samAlocanA artha ane uttejana artha sosAITIne lekhaka varga taraphathI gujarAtI pustake cAlu maLatAM rahetAM ane avAranavAra IgrejI pustaka tarajume karAvavA mATe tema repharansa sArU kharIda karavAmAM AvatAM; eTaluM ja nahi paNa gujarAtI temaja saMskRta hAthaprate meLavavAne prayatna cAlu hate. pacIsa varSanA gALA pachI sosAITIe tenA pustakasaMgrahanuM keTaleMga chapAvyuM hatuM, temAM pustakonI saMkhyA 1670 noMdhelI che. gujarAtI pustakanuM prakAzana AjanA jevuM te kALe meTI saMkhyAmAM thatuM nahotuM; ane vacagALAmAM sosAITInA pustakAlayane samRddha karavA bahu darakAra paNa rakhAI nahotI, ema keTalAMka mahatvanAM pustaka e varSonAM temAM nahi hovAthI samajAya che ane tenI saMbhALa rAkhanAra javAbadAra graMthapALanA abhAve emAMthI guma thayelAM pustakonI saMkhyA paNa gheDI nahotI. tema chatAM pAchaLathI sosAITInA pustaka saMgrahane bane teTaluM samRddha ane saMpUrNa banAvavA satata prayatna thate rahyo che ane tethI Aje sAITInuM pustakAlaya anya koI pustakAlaya karatAM moTuM mAluma paDaze, eTaluMja nahi paNa gujarAtI purataka saMgrahamAM sarvopari hevAne sosAITI dAvo karI zake. sana 1911 mAM sAITInAM pustakAlayanuM keTaleMga, viSayavAra, kakkAvAra ane lekhakavAra prasiddha thayuM hatuM temAM pustakonI kula saMkhyA 4189 darzAvelI che. te pachI navuM keTalA sana 1921 mAM chapAyuM temAM pustakanI saMkhyA deDhI mAluma paDe che ane temAM vividhatA paNuM ghaNuM jovAmAM Ave che. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sana 1920 pachI gujarAtI pustaka prakAzanamAM mATI bharatI thayelI che ane tenuM mudraNa kAma paNa sudharyuM che, ane e navAM prakAzanonI vyavasthita nedha rahe e uddezathI sAITI taraphathI prasiddha thatA "graMtha ane graMthakAra" nAmanAM vArSika pustakamAM tenI viSayavAra yAdI, bane teTalI saMpUrNa banAvI, ApavAno prayatna thAya che. pustakAlaya sahAyaka sahakArI maMDaLe gujarAtI 8000 pustakanI vargakRta yAdI ane te pachIthI gujarAtI 4000 pustakonI vargIkRta yAdI, e be graMtha prasiddha karelA che; paraMtu Ajaparyata chapAyelAM saghaLAM gujarAtI pustakonuM eka moTuM keTaloga tayAra thavAnI jarUra che ane te dizAmAM have prayAsa thavA joIe che. sAITInA pustakAlayanuM sana 1973 Akhara sudhInuM keTalega navesara chapAya che, te tapAsatAM tenI pustaka saMkhyA vaida hajArathI vadhu thavA jAya che; e parathI joI zakAze ke sAITInuM pustakAlaya uttarottara vadhatuM ane khIlatuM gayuM che. sosAiTIne junI hAthapratono saMgraha bahu moTo nahote ane temAMnI ghaNu prate mAtra na hatI. paNa Aje e saMgraha bahu mUlyavAna ane upayogI banyo che ane tenI savistara hakIkata "kavIzvara dalapatarAma hastalikhita pustaka saMgraha" e prakaraNamAM jaNAvelI che. A uparAMta sosAITI hiMdI, marAThI ane saMskRta pustake sArI saMkhyAmAM dharAve che ane aMgrejI pustako agAu jUjajAja hatAM temAM puSkaLa umero thayo che. sana 1922 mAM hindanA itihAsa, sAhitya, bhASAzAstra, prAcIna zodhakhoLanA rIporTa ane saMskRtine lagatAM pustaka khAsa saMgrahavAne kamiTIe TharAva karyo hato ane e vibhAgane sArI rIte samRddha karavA tajavIja thatI rahe che. repharansa pustako mATe abhyAsIone bahu aDacaNa paDatI te dUra kavAne sAiTIne repharansa vibhAga paNa evI rIte khIlavavAmAM Avyo che ane temAM jANItAM repharansa pustaka jevAM ke, ensAIkalopiDiyA briTAnikAnI 12 mI AvRtti, pUravaNuM graMtha sahita ane chellI cAdamI AvRtti, cembarsa ensAIklopiDiyA, sAIkapiDiyA opha rilijIyana enDa ethikasa, (hesTiMgsa saMpAdita) hisToriyana hisTarI, impiriyala gejhIna Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIarane seTa, muMbAI IlAkAnA gejhaTIaranA chUTaka bhAga-upalabdha che te-hindI vastI patrakanA rIporTa, marAThI jJAnacakra, hindI vizvakoza vagere paNa saMgrahavAmAM AvyAM che. sAITIne saMcAlakesesAInA makAna pAsenI jamIna je sarakAradhArA ekavAIra karavAmAM AvelI che, te para premAbhAI halane vistArI nIcenA bhAgamAM sosAITInuM pustakAlaya goThavI, te pustakAlaya vAcaka ane abhyAsI vargane lekhanavAcana mATe sarva rIte savaDabharyuM thaI paDe evI vyavasthA karavA umeda dharAve che ane te vyavasthA amalamAM Ave, amadAvAdamAM eka sArA sarasvatI maMdiranI khoTa te pUrI pADaze evI mAnyatA che. sAITInA pustakAlayane gujarAtI vibhAga bane teTaluM saMpUrNa karI zakAya, e AzayathI sosAITI varSovarSa muMbAI ilAkAnA keLavaNI khAtAnA vaDAne, uttara vibhAganA ejyukezanala InspekaTara mAraphata, sesAITIne vArSika ahevAla sAdara karatAM, te patramAM presa ekaTanI rUie muMbAI sarakArane pustakanI be prato bharavAmAM che temAMnI gujarAtI prata sosAiTIne kAyama saMgraha ane sAcavaNI mATe ApavA cAlu mAgaNI karavAmAM AvatI hatI. hamaNAM ja muMbAI IlAkAnA keLavaNI khAtAnA vaDAe sAITInI e vAjabI mAgaNIne svIkAra karI, vinAkayulara TesTa buka kamiTIne, InAma lAIbrerI ane TekTa buka tarIke maMjura thavA je pustako maLe che temAMnI ekaeka prata sAITIne ApavAno nirNaya karyo che. (juo pariziSTa 6.) sasAITInI mAgaNI te presa ekaTanI rUie je pustake sarakAramAM bharavAmAM Ave che, temAMnAM gujarAtI pustakanI eka eka prata maLavA sArU hatI, te paNa A je zarUAta thaI che. tenuM zubha phaLa vaheluM meDuM Avaze evI ApaNe AzA rAkhIzuM ane lekhaka vargane amArI araja che ke sosAITI gujarAtI pustakone bane teTale saMpUrNa saMgraha karavA zaktimAna thAya te sArU emanAM prakAzananI eka eka prata sAITIne teo mokalI Ape. cAlu varSamAM (sana 1934) vaDodarA rAjya pustakAlaya vibhAganI peThe gujarAtamAM pustakAlaya pravRttinuM kArya paddhatisara ane niyamitapaNe upADI levAM sosAITInA Azraya heThaLa pahelI gujarAtI pustakAlaya pariSada sara manubhAI mahetA-vaDodarA rAjyanA mAjI divAna sAheba-nA pramukhapada heThaLa tA. 6 ThThI ane tA. 7 mI me e be divase maLI hatI, ane tenuM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. saghaLuM kAmakAja, amane nedhatAM saMtoSa thAya che ke, sarva rIte phatehamaMda nivaDayuM hatuM. A pravRtti upADI levAmAM AvI te Agamaca saMsAITIe ochI vastIvALA gAme, ke jyAM nizALa paNa na hoya evA sthaLe, mukarara dhoraNe vAcanAlayo khelavAne prabaMdha karyo hato ane te kAryamAM zrIyuta vakuMDalAla zrIpatarAya ThAkore madada karatAM, sesAiTI hastaka priyaMvadA grAma vAcanAlayanI yojanA astitvamAM AvI hatI. evI bIjI ejanA amadAvAda jIllAnI nizALomAM vidyAthIone Itara vAcana sArU bALasAhityanI peTIo pUrI pADavAnI hatI ane te kAmamAM uttara vibhAganA mAjI ejyukezanala InsapekaTara zrIyuta kRSNalAla sUrajarAma vakIle sahAnubhUti darzAvI, keLavaNuM khAtA taraphathI banatI sagavaDa karI ApavAnuM jaNAvyuM hatuM paNa e arasAmAM temanI pheraphArI thatAM. e akhatara prayogamAM mUkavAnuM banI zakayuM nahotuM sasAITInI pustakAlaya pravRtti saMbaMdhamAM pahelI gujarAtI pustakAlaya pariSada samakSa Asi. sekreTarIe nivedana raju karyuM hatuM temAM keTalIka jANavA jevI hakIkata ApelI che, ane e pravRttine aMge zuM zuM thaI zake ane tenA vikAsa mATe kevA prayatna thavA joIe ane te mATe keTale avakAza che, enuM bahu kiMmatI mArga sUcana svAgata adhyakSa leDI vidyAbahene, emanAM vyAkhyAnamAM kareluM che ane A baMne lekha prastuta prakaraNanAM pUrtirUpa hoIne te pariziSTa 7 mAM dAkhala karyo che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 6 No. 10217-C. Poona, 14th April, 1934. To, THE EDUCATIONAL INSPECTOR, N. D. With reference to your letter No. 339 of 12-4-1934, I have the honour to request that you will in future supply the Gujarat Vernacular Society, Ahmedabad, with one copy of each of the Gujarati Publications you can spare after the consideration by the Provincial School Book Committee. I have the honour to be, Sir, Your most obedient servant, Sd). H. J. Varia. T. A. S. 14/4. for Director of Public Instruction. No. S.-102/7-C. Poona, 14th April, 1934. Copy forwarded for information. Sd). H. J. Varia. for Director of Public Instruction. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 No. E. 71 of 1933. Ahmedabad Office of the GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, P. O. Box. No. 23. Dated, 26th May 1933. From, LADY VIDYAGAURI RAMANBHAI NILKANTH, B. A. Hon. Secretary, GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, AHMEDABAD. TO, THE EDUCATIONAL INSPECTOR, N. D. AHMEDABAD. Sir, With reference to your letter No. 2205 of 1933 dated the 24th inst. I have the honour to inform you that the Government receives under the act XXV of 1867 a copy of each book published in the British India and I understand, there is no adequate and proper arrangement for collection and preservation of these books. The Gujarat Vernacular Society is a literary Institution founded for the growth and development of Gujarati language and literature. So the Society is naturally very anxious that steps may be taken for collection and preservation of all books published in Gujarati. The Society possesses the best and largest collection of Gujarati books and if the Government as prayed for in my letter is pleased to help the Society by supply of these books to make its collection as complete as possible, I need not say, it will prove a blessing to students of Gujarati literature. I have the honour to be, Sir, Your most obedient servant. Sd). V. Ramanbhai. Hon. Secretary. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No. E. 109 of 1933. Ahmedabad Office of the GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, AHMEDABAD, 8th July 1934. From, LADY VIDYAGAURI RAMANBHAI NILKANTH, B. A., Hon. Secretary, GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, AHMEDABAD. To, RAO SAHEB BHUPATRAI JAMIATRAM SHASTRI, M. A., Educational Inspector, N. D. AHMEDABAD. Sir, In further continuation of my letter No. E. 71 of 1933 dated 26th May last, I have the honour to inform you that in the English Copy Right Act, the publisher is bound to provide six copies of each publication and these copies are then supplied to several libraries in the United Kingdom. When the Indian Registration act of 1867 was passed, its main object was " that copies of every important and interesting work published should be despatched to England to be deposited in the libraries at the India Office, and it is further stated in the said preamble that, " In the interests, too, of history and of the scholars of Europe it is undoubtedly wise to provide that a complete collection of the publications of the press of the country should be made as well as in this country as in England." Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 It will be seen from the above para that the Government has from the very beginning insisted on the collection and preservation of all books published in the country. Of these publications, I understand only a few selected books are supplied to the library of India office; the rest are stocked here; but these * books are not properly catalogued and are also not easily accessible to scholars. The development and growth of Vernacular literature is making rapid progress and students are keenly feeling the absence of a good, properly equipped ana complete library. To overcome this difficuity Literary Conferences all over the country are appealing to Government to make suitable arrangements to supply books in the language of their Province to Public Institutions, with proper safegurds, to enable them to complete, as far as possible, their collection of books in their own Vernaculars. There is a movement at present afoot, to supply copies of books received under the Registration Act by Government to the Imperial Library at Calcutta. From above it will be perceived that the Society's request for supply of Gujarati books to its library for collection and preservation is legitimate and just; and I trust, it will receive support from you. I have the honour to be, Sir, Your most obedient servant, SdJ. V. Ramanbhai. Hon Secretary. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 7 gujarAta pustakAlaya pariSada-amadAvAda ( tA. 6 ThThI ane tA. 7 mI me, 1974) nivedana sana 1930 mAM pATaNamAM bharAyelI vaDodarA rAjya pustakAlaya pariSadanI pAMcamI beThakanA pramukhasthAnethI leDI vidyAbahena ramaNabhAI nIlakaMThe dezamAM je aghora ajJAnatAne aMdhakAra vyApI rahyo che, tenA nivAraNa arthe prajAmAMthI nirakSaratA TALavA sArU vyavasthita pagalAM bharavA zikSita vargane apIla karI hatI. dezanuM durbhAgya che ke doDha varSa thayAM dezamAM sulehazAnti patharAyA chatAM janatAmAM akSaratAnuM pramANa haju dasa TakAe pahoMcyuM nathI; ane chellAM vastIpatrakanI gaNatrI pramANe te vastInA vadhArAnA mukAbale akSaratAnuM pramANa ulaTuM ghaTayuM che. nirakSaratA dUra karavA mATe jema zALA Avazyaka che, temAM thoDuM ghaNuM akSarajJAna jemaNe prApta karyuM che, tene daDha karavAne tene vikAsa thavAne vadhu mAhitI meLavavAne, pustakazALA eTalIja Avazyaka che. zikSaNa ane jJAnapracAranA kAryamAM, zALAnI peThe, pustakazALAnuM mahatva che, balake kaMIka vadhu che, ema kahevAmAM atizayokti nathI. A pramANenI mAnyatAthI ja sana 1849 mAM gujarAta varnAkyulara sesAiTInI sthApanA karavAnI sAthe tenA saMsthApaka, bhalI niSThAvALA alekajhAnDara kinloka phArbase dezamAM keLavaNuM ane jJAnapracAranAM mukhya sAdhana tarIke tenuM prathama kArya pustakAlaya kholavAnuM kArya hAtha dharyuM hatuM, je gujarAtamAM pahelavaheluM hatuM. vaDodarA nareza zrImaMta mahArAjA sara sayAjIrAve vaDodarA rAjyamAM pharajiyAta keLavaNIne kAyade amalamAM mUkyA pachI joyuM ke prajAmAM jJAna prakAzanAM kiraNe sateja ane prakAzita rAkhavAne mArga sthaLe sthaLe, gAmaDe gAmaDe pustakAlayo sthApavAnuM che, ane dIrdha dRSTivALA e mahApurUSe turataja te mATe prabaMdha karyo, je kAryamAM ApaNI gujarAta pustakAlaya pariSadanA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramukha ane vaDodarA rAjyanA mAcha dIvAna sara manubhAIe mukhya bhAga lIdhe hate. e pustakAlaya pravRtti upADI levA vaDedarA rAjya taraphathI paddhatisara pagalAM bharAyAM te Agamaca tenA eka prajAjana ane tenA keLavaNuM khAtAnA eka mukhya zikSaka zrIyuta motIbhAI amIne tenAM bIja mitramaMDaLa nAmanI eka saMsthA sthApIne ApaNA prAMtamAM Thera Thera veryA hatAM, ane te kAraNe cheka dakSiNanA dUranA bhAga-madrAse emanI e sevAnI kadara hamaNAMja emane pustakAlaya pravRttinA pitAmahanuM birada bakSIne karI che, e ApaNe gujasatIone garva levA jevuM che. sosAITIe upara jaNAvyuM tema gujarAtamAM eka pustakAlaya sthApavAnI pahela karI hatI tema te, e pustakAlaya pravRttine hameza madada karatI AvelI che ane sArvajanika pustakAlayane uttejana ApavA sArU teNe udAra nIti grahaNa karelI che, tenA pariNAme Aje pa74 sArvajanika pustakAlaya sosAITImAM rajIsTara lAIbrerI tarIke noMdhAyelA che. A saghaLAM pustakAlayone rU. 50) eka vakhataja ekasAmaTA bhayathI AjIvana sabhAsadanA lAbhe kAyama mATe maLe che. sosAITIne mukhya uddeza bhASAsAhityanI abhivRddhinI sAthe keLavaNI ane jJAnapracArane che ane tenuM e dhayeya heIne sana 1906mAM zrIyuta tIbhAI amIne emanI navI mitramaMDaLanI pravRttine Azraya ApavA sAITI pAse mAgaNI karI tyAre nIce pramANe TharAva karIne saMsAITIe tene madada ApI hatI --- (1) mitramaMDaLa pustakAlayamAMthI je pustakAlaya rU. 50) ApI. sosAITInA niyama pramANe sosAITImAM rajIsTara thaze, tene saMsAITIe chapAvelAM pustakamAMthI pustakAlaya pasaMda kare te rU. 25) sudhInI kismatanAM pustako ekI vakhate bakSIsa ApavAmAM Avaze. ' (2) mitramaMDaLa pustakAlayane "buddhiprakAza" ATha AnAnA lavAjamathI ApavAmAM Avaze. lavAjama varSanI zarUAtamAM agAuthI Apaze tene e khAsa lAbha maLaze. (3) mitramaMDaLa pustakAlaya sesAiTIe chapAvelAM pustakamAMnA rU. 25) athavA te uparAMtnI kiMmatanAM pustake ekrI vakhate kharIdaze te te adha kiMmate ApavAmAM Avaze. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 A pravRttinuM mahatva ane temAM raheluM guDha pIThabaLa pIchAnIne saMsAITInA mAjI pramukha ane eka vakhatanA vaDedarA rAjyanI variSTa kerTanA mukhya nyAyAdhIza dIbA. aMbAlAla sAkaralAla desAIe gujarAtamAM vAMcanAlaya sthApavA sArU rU. 500)nI rakama sAITIne sana 1906 mAM sTa tarIke soMpI hatI. te pachI vaDodarA rAjya amerikAthI sva. bena sAhebane nimaMtrI rAjyamAM pustakAlaya pravRttine vyavasthita dhoraNa para mUkI devA prayatna Adaryo hato, tenAM zubha pariNAme ApaNe vaDodarA rAjya pustakAlaya pariSada ane pariSadamaMDaLanI pravRttimAM nihALIe chIe. vaDedarA rAjyanI Azare 25 lAkhanI vastImAMthI 16 lAkhane vAMcanAlayone lAbha maLe che, e ochuM saMteSakAraka nathI. vaDodarA rAjya lAIbrerI vibhAganA chellA vArSika rIporTa parathI jaNAya che ke rAjyanI vastIne 67 TakAne pustakAlayone lAbha maLe che ane gAmaDAMmAM tenuM pramANa nIce pramANe che: kaA pustakAlaya - 45 grAmya vAcanAlayo - 159 grAmya pustakAlaya - 918 vaDodarA rAjyamAM A pramANe pustakAlaya pravRtti vegabhara AgaLa vadhatI jatI joine briTIza hakumatamAM tadanusAra kaMIka hIlacAla upADI levAya e AzayathI, zrIyuta motIbhAI amIne sosAITIne e kArya zarU karavA sUcavyuM ane te parathI sosAITInA kAryavAhakoe eka sabhA bharI, je nirNaya karyo hato te sosAITInA sana 1927nA rIperTamAMthI nIce dhIzuM: cAlu varSamAM vaDodarA rAjya lAIbrerIonA Asi. kayureTara rA. rA. motIbhAI narasIbhAI amIna, bI. e; nI sUcanAthI lAIbrerI hilacAlanA viSayamAM rasa letA keTalAka AgevAna gRhasthanI eka sabhA saMsAITInI ophIsamAM maLI hatI. te prasaMge keTaluMka prasaMgacita vivecana thayA bAda nhAnAM gAmaDAMomAM vAcanAlaya kholavA saMbaMdhI ghaTatI vyavasthA karavAnuM esAITI upADI le evA nirNaya para sabhA AvI hatI, te prati sosAITInA mukhya kAryavAhakee sahAnubhUti darzAvI, banatI sahAyatA ApavA tatparatA darzAvI hatI." - 12 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 A hakIkata vartamAnapatramAM prasiddha thatAM eka sAhityarasika gRhastha zrIyuta vaikuMTharAya zrIpatarAya ThAkora jeo sosAITInA AjIvana sabhAsada che ane jemanuM cAritra svargastha aMbAlAlabhAIne ucca ane saMskArI jIvanathI raMgAyuM ane ghaDAyuM che, temaNe temanI svargastha putrI priyaMvadAnA smaraNArtha rU. 300)nI rakama grAmya vAcanAlaya kADhavA mATe cokkasa muddata sudhI ApavAnI IcchA darzAvI ane te sosAITIe khuzIthI svIkArI lIdhI. hAla paNa sadarahu priyaMvadA vAcanAlayanI yojanA sosAITI harataka cAlu che. paraMtu sosAITInA kAryakartAonI IcchA eTalethI saMtoSa mAnI besI rahevAnI nahotI. teo gujarAtamAM pustakAlayanuM saMgaThThana karavAne utsuka hatA ane e uddezathI vaDodarA rAjya pariSadanI peThe samasta gujarAtI pustakAlaya pariSada bharavAne temaNe nizcaya karyo, te Aje prabhukRpAthI paripUrNa thAya che. gujarAta pustakAlaya pariSadane mukhya hetu upara jaNAvyA pramANe briTiza pradezamAM vaDodarA rAjyanI peThe taddana ochI vastIvALAM ane zALA vinAnAM gAmomAM pustakAlayo kADhavAne che ane tenI yojanA grAnTa-InaeIDa-nA dhoraNa para rAkhavAnI che, eTale ke mukarara rakama eka gAma ubhI kare temAM teTalI bIjI rakama umerIne te kUla rakamanAM vartamAnapatre ke pustako pUrAM pADavAM; ane nANAMnI savaDa ane madada maLe pharatAM pustakAlayonI vyavasthA karavI, jethI pustakavAcana satata cAlu rahe ane vakhate vakhata navAM pustako vAMcavA meLavavAnI savaDa prApta thAya. sAITI ApaNA prAntamAM junI, jANItI, moTI ane pratiSThita saMsthA che; paNa tenI pravRttio anekavidha che ane te gujarAta pustakAlaya pravRttinAM kAryane ekale hAthe pahoMcI na ja zake, e spaSTa che. gujarAta pustahAlaya pravRttine barAbara jamAvavI hoya ane tene pragatimAna rAkhavI hoya te gujarAtanA sarva bhAgane temAM pUro sAtha ane sahakAra Avazyaka che; ane teTalA mATe gujarAtI pustakAlaya pariSada maMDaLa sthApavAnI sauthI prathama agatya che; emAM judA judA jIllAnA mukhya mukhya ane jANItA kAryakartAo sakriya phALo Ape ane tenuM kAmakAja utsAhapUrvaka upADI le.' * sadarahu pariSada bharavAmAM AvuM eka sthAyI maMDaLa sthApavuM, e paNa tenI eka nema che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 178 samUha taMtranI bejanA prajAne suparicita thayelI che ane prAMtanAM judAM judAM saMdhabaLe ekatrita thaIne kArya kare che temAM navuM baLa ane vadhu vega Ave eTaluM ja nahi, paNa te kAryamAM saMgInatA temAM saphaLatA prApta thAya ema amAruM mAnavuM che. pustakAlaya pariSada maMDaLanuM svarUpa kevA dharaNe ghaDavuM, tene kAryakrama ke rAkho, temAM keNa sabhAsada thaI zake, ane tenAM dhArAdhoraNa kevAM hovAM joIe vagere vigateno nirNaya karavAnuM kAma je kamiTI ApaNe nImavA icchIe chIe te nakkI karaze. hAla turata eka nirNaya para ApaNe AvIzuM ke gujarAtamAM pustakAlaya pravRttine pagabhara ane majabuta karavI hoya te te mATe eka kAyama maMDaLa sthApavuM jarUranuM che. pustakasaMgraha, e prajAnI sAMskRtika samRddhi che. dareka rASTra pitAne e vArase saMrakSavA ghaTatAM pagalAM le che. ApaNA pUrvajo paNa pustakasaMgrahanI sAcavaNa ane khIlavaNI mATe puratI darakAra rAkhatA; tene potAnA prANasamAna rakSatA hatA. pATaNanA bhaMDAre tenA daSTAMtarUpa che. ApaNuM prAcIna sAhitya e bhaMDAramAM Aja paryanta surakSita rahyuM che. prAcIna noe e mATe khAsa saMbhALa lIdhI na hota te ApaNuM e sAMskRtikadhana jarUra nAza pAmyuM hota. piseTake, mAlamita moDAMvahelAM pharI meLavI zakAya; paNa parApUrvathI utarI Avate e jJAnabhaMDArane vAraso gumAvavAmAM Ave te enA jevuM pArAvAra nukazAna prajAne bIjuM kazuM nathI; ane te pharI sulabha thatuM nathI. eTalA mATe prajAnI saMskRtinAM sAdhana, graMthabhaMDAra, aitihAsika vastuo, avazeSo, kaLAnA namunAo, kimaMtI kArIgIrInI cIjo, citra, putaLAM vagere saMgrahI, sAcavI rAkhavA kAyadesara prabaMdha thave joIe chIe. gujarAta magarUrI laI zake evuM eka myujhIama tenI pAse nathI; jyAre dezaparadezamAM nahAnA nhAnAM zahere, sthAnika myujhIama dharAve che. tenI pAchaLa kharca karavAmAM kacAza rAkhavAmAM AvatI nathI. prANunI peThe temAMnI vastuonuM jatana karavAmAM Ave che. pustakAlaya pariSade bIjuM kAMI nahi te gujarAtamAM prasiddha thatAM sarva prakAzanene suvyavasthita rIte saMgrahavA ane tene kAyama saMrakSaNa mATe yogya baMdobasta karavA prayatna kare jaIe. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 presa eNkTanI rUie sarakArane dareka prakAzananI be prate bharavAmAM Ave che temAMnI eka prata prAMtavAra ekAda mukhya sAhitya saMsthAne te bheTa ApavAmAM Ave te e rIte tenA saMgraha ane surakSaNa mATe tajavIja karI zakAya; tema lekhakavargane apIla karIne temanA taraphathI ekeka prata meLavavA goThavaNa thAya. A kArya khoraMbhe nAkhavA jevuM nathI. tAtkAlIka tenI asara nahi jaNAya. je ApaNe AgaLa vadhavA IcchatA haIzuM te prajAjIvanamAM tenuM acUka sthAna che ja; ane te viSe bedarakArI sevIzuM te bhAvi prajA ApaNane jarUra Thapako Apaze. pustakAlaya pariSada maMDaLe tene vicAra kare paDaze. te kAryamAM pustakAlaya pariSadane avAja-abhiprAya bezaka madadagAra thaI paDe. puratakasaMgrahane prazna, upara ApaNe, prajAjIvananI dRSTie, ApaNuM saMskRtinI dRSTie vicAryuM. have te vyaktigata dRSTie joIe. manuSya harahameza navI navI mAhitI jANavA meLavavAne ItejAra hoya che. navarAzanA samaye te AnaMda ne gammatanAM sAdhane, jemake navalakathA, pravAsa ane sAhasanAM pustake, kavitA nATaka vagerenAM pustaka meLavIne nirgamana kare che ane vepArarojagAra, dhaMdhA hunnara mATe pustakAlayamAMnAM pustakonI mAhitI para AdhAra rAkhe che. te sAmagrI tenA dhaMdhAnA vikAsanuM eka aMga che; ane pAzcAtya dezamAM tAjI ane chevaTanI bAtamI AMkaDA vagere pUrA pADavA vyavasthita goThavaNa rAkhelI hoya che. AmAM mahatvane muddA pustakAlayamAMnAM pustakonA vaparAza, upayoga ane pracAramAM samAyale che. atyAra sudhI pustakonA saMgraha, sAcavaNI ane vyavasthA para khAsa darakAra rakhAtI hatI, paNa thoDAka samayathI e bhAvanA pheravAI gaI che ane prajA dararoja prasiddha thatAM pustakone kema vadhu lAbha le, te pustakanuM vAMcana kema vadhe, tene bahoLo upayoga zI rIte thAya e prati lakSa gayuM che. hamaNAM ja laMDanamAM nAmadAra zahenazAhe evuM eka mahetuM rASTrIya pustakAlaya prajA mATe khulluM mUkyAne vRttAMta vartamAnapatromAM prasiddha thayA hatA. pustakone saMgraha, surakSaNa ane sAcavaNuM e saghaLuM Avazyaka che; teTaluM ja tene baheLo pracAra ane upayoga praja-jIvanane poSanAra ane Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navIna baLa ApanAre che. te kAraNe pustakone vApara ane pracAra kema vadhu thAya e dizAmAM paNa A navA maMDaLe cokkasa ejanA ghaDavI joIe. A kAryamAM egya lAyakAtavALA ane sevAbhAvI graMthapALanI agatya mAluma paDaze. sAmAnya mAnyatA evI che ke graMthapALanuM kArya game te vyakti karI zake. copaDI ApavI levI emAM zuM hoTuM kArya karavAnuM che; paNa e mAnyatA bhUlabharelI che. pustakonI ApalemAM ochI mahenata nathI. kayuM pustaka kone apAyuM che, kayAre apAyuM che, keTalI mudatathI apAyuM che, pAchuM AvyuM che ke nahi e vagere vigato temaja kevAM pustake vadhu vaMcAya che, kevAM pustakanI khAsa mAgaNI rahe che, vAcakanI jijJAsAne saMtoSavA ane piSavA zuM Avazyaka che, vagere vahivaTI praznane pahoMcI vaLavA ekalA anubhavIja nahi paNa e viSayamAM rasa letA ane khAsa sevAbhAvI graMthapALo joIe ane vizeSamAM temaNe e viSayanuM zAstrIya jJAna thoDuM ghaNuM meLaveluM hovuM joIe. pustakanuM paddhatisara vargIkaraNa, pustakanA vidhavidha vibhAgo, tenI vyavasthA, pustakane Apale vibhAga, mAhitI khAtu, pustaka kharIdI vagere tenA sAmAnya jJAnanI sAthe te vivekabuddhi ane jhINavaTa mAgI le che. pAzcAtya dezamAM e prakAranuM pustakAlaya zikSaNa ApanAra vargo kADhavAmAM Ave che. vaDodarA rAjyamAM paNa e prathA dAkhala thayelI che; ane navA sthapAnAra pustakAlaya pariSada maMDaLe e prazna ukela paDaze. pustakone vadhu vaparAza ane upayoga thAya tema te pustako jaladI cuMthAI jAya che, ghasAI jAya che ane phATI javA pAme che, te muzkelI dUra thavA ApaNe ahiM gujarAtI pustakonI pustakAlaya AvRttio nikaLe te sArU thana kara ghaTe che. sArA sapheda kAgaLapara, sahelAIthI vaMcAya evAM surekha ane suspaSTa TAIpathI chApelAM, pAkA puMThAvALAM puratA prakAzako kATe te enuM nirAkaraNa jaladI thAya ane te saMbaMdhamAM pustakAlayanuM saMgaThana ghaNuM madadagAra thaI zake. ahiM pustaka prakAzananuM kArya ApaNe icchIe evuM suvyavasthita, paddhatisara ane javAbadArIvALuM bahu gheTuM thAya che. tenA pariNAme lekhakavargane temanAM pustaka prakAzanamAM bahu zrama paDe che, eTaluM ja nahi paNa eka pustaka chapAvyA pachI tenA vecANa mATe ethI vizeSa jahemata tene uThAvavI paDe che; ane ghaNe bhAge tenuM sAhasa nukazAnamAM pariName che. je Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmANika ane javAbadAra prakAza hoya, pustaka vecANa mATe barAbara goThavaNa heya te AmAMnI ghaNI harakata TALI zakAya evI che. lekhakane jema tenAM pustaka vecANamAM harakata naDe che tema pustakAlayone ane anya sAhityarasike, jeo pustaka kharIdavA mAMge che temanI muzkelIe gheDI nathI. prathama te kaI eka prakAzaka pAsethI saghaLAM pustako maLatAM nathI. te mATe be pAMca ThekANe lakhavuM paDe che ane taduparAMta pichala dara eTalA badhA AkarA che ke kaI paNa pustaka pisTakArA maMgAvavuM bahu meMghuM thaI paDe che. Ane upAya vaDodarAmAM sahakArI dhoraNe pustakAlaya sahAyaka pustakabhaMDAra kADhavAmAM Avyo che, tevI saMsthAo mukhya mukhya zahere jevAM ke amadAvAda, muMbaI, surata vageremAM ughADavAmAM Ave te pustaka kharIdanAra janatAne tema, pustakAlayanA saMcAlakone ghaNI anukULatA prApta thAya. pustakAlaya parikatpravRtti bIjuM kAMI nahi te ATaluM saMgIna kArya karaze te paNa tenuM astitva sArthaka thayuM gaNAze. AvI pustakAlaya pariSada maMDaLa jevI ekAda saMsthA astitvamAM hoya te mATA, kharcALa, sacitra tema kAyama upayoganAM ane repharansanAM pustako vagerenuM prakAzanArya sugama thaI paDe. puskAlaya pravRttinA aMge vicAravAnA prazno aneka ane vidhavidha prakAranA che. te sarvene nirdeza ahiM jarUra nathI. A pravRti pAchaLa zuM hetu rahelo che te spaSTapaNe vyakta karavAne A nivedana taiyAra karyuM che. atre bhegA maLelA pustakAlaya pravRttimAM rasa lenAra susaMskArI ane sevAbhAvI bahene ane baMdhuonI hAjarI ane temanI salAha ane sUcanA vAstavika rIte temAM sahAyabhUta thaze. teo A navI pravRttine yogya mArge dore ane te kArya phaLIbhUta thAya evuM dizAsUcana karaze, evI vijJapti che. hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha AsisekreTarI. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 gujarAtI pustakAlaya pariSada amadAvAda ( tA. 6 ThThI ane tA. 7 mI me, 1lha4) svAgatanuM bhASaNa me. sara manubhAI sAheba, sajajano ane sannArIe; - amadAvAdane AMgaNe Aja jJAnaparva che. gujarAta varnAkayulara sesAiTIe nimaMtrelI A gujarAtanI pahelI pustakAlaya pariSadamAM Apa sahu padhAryA che temane e sosAiTI taraphathI mAruM hArdika svAgata darzAvavuM e prathama pharaja che. gujarAta varnAkayulara sosAITI e gujarAtamAM jJAna pracAranI navA jamAnAnI jUnAmAM jUnI saMsthA che. loka samUhamAM jJAnane phelA karavAmAM vividha sAdhananI yojanA karavI e ene mukhya uddeza che ane e kAma svabhASAkAra karavAnuM mahatvane siddhAMta enA Adya saMcAlakane pUrNapaNe samajAI gayo hato. pustaka prakAzana, pustakalekhana, zALA, vartamAnapatra, mAsika e sarva jJAnapracAranAM sAdhano sAthe pustakAlaya paNa jJAnapracAranuM Avazyaka aMga haI varnAkyulara sosAITIe pustakAlaya sthApI AraMbha karelo ane pustakAlaya pravRttine poSaNa ApavA pitAnAM prakAzanone lAbha maLI zake mATe pustakAlayone e saMsthAnA meMbara banAvI dIrdhadaSTi vAparI che ema sahaja jaNAze. sADA pAMcaso ke tethI paNa vadhAre pustakAlaye A rIte A prakAzanano lAbha le che. puratakAlaya pravRttine saMgaThita karavAnI yojanA je vaDodarA rAjya pahela karIne karI che tevI koI yojanA gujarAtamAM thAya e AzayathI Aja Apa sarvene ahIM AmaMcyA che. vaDodarAmAM A pravRtti eka rItasaranA kAyama svarUpanI thaI gaI che. vaDodarA rAjyane subhAgye tene evA rAjyakartA maLyA che ke jemane jJAnanuM bahu mUlya che, pitAnI prajAnI jemane dAjha che ane tenI sarvatomukhI unnati temane haiye vasI rahelI che. AvA eka Adarza nRpatinI sahAnubhUtinA siMcana vaDe vaDodarA rAjyanuM A pustakAlaya pravRttinuM vRkSa eka moTA vaTavRkSa sarakhuM banyuM che. ane rAjyanI sahAyatA, prajAno utsAha ane saMgaThThana vaDe je suMdara kArya thaI rahyuM che te anyane preraNuM 5 bane e svAbhAvika che. AvI yojanA chuTI chavAI pravRttio karatAM Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 vizeSa kAryasAdhaka, karakasaravALI, aikaya sAdhanAra ane pratimAna ane che e have jANItI vAta che. vAdarA rAjya jevI rAjyanI madada gujarAtamAM maLavI azakaya che. vaDAdarAe te ene rAjanuM eka khAtuM-DIpArTamenTa karyuM che, ane prajAjIvananuM eka aMga gaNyuM che; tevI AzA ahIM rAkhavI zrRM che. gujarAta varnAkayulara sAsATInI jJAnapracAra pravRttine lakSamAM laI sarakAra tene grAnTa Ape che paraMtu samasta pustakAlaya pravRttine rAjya taraphathI koi jAtanI sahAyatA maLavA hAla turaMta saMbhava nathI. zikSaNa ane jJAnapracAranA ghaNAkharA bhAra vadhArene vadhAre pramANamAM prajAe upADavAnA che. AthI karIne khAsa jarUra rahe che ke e kA vadhAre ne vadhAre pragatimAna kema thAya tenA vicAra ApaNe jAte ja karavA. A bAbatamAM madrAsa ilAkAmAM je prayatna thai rahyA che tene nirdeza karavA asthAne nahIM gaNAya. sane 1930 nI sAlamAM tyAMnI kAunsIlamAM * meDela lAIbrerI ekTa ' karavAnI sUcanA thaelI temAM rAjya temaja leAkala saMsthAone lAibrerIone Arthika tathA bIjI sahAyatA ApavAnI pharaja pADavAne prAdha hatA. tyArabAda 1933 mAM 'madrAsa lAIbrerI khIla ' nAme bIjA kAyada vaSe e kAunsIlamAM vicAraNA cAlI rahI che, AmAM rAjya ane leAkala saMsthAo mATe prathamanA karatAM bahu ochI pharajo darzAvI che. bIjI prAMtika sarakAranI kAunsIlanA sabhyo A pramANe A bAbatane yeAgya mahatva ApI dhaTatA kAyadA karAvavA prayatna kare e IcchavA jevuM che. " pustakAlayeA te keLavaNInAM meTAM sAdhano che e ApaNe jANIe chIe. prajA lakhatI vAMcatI thai jAya ane peAtAnuM jJAna vadhAre te mATe te ati Avazyaka che e paNa lakSamAM rAkhavAnuM che. eTale ke jema jema zikSaNanA pracAra thatA jaze tema tema pustakAlayonI auMmata samajAtI jaze ane tenI AvazyaktA paNa vadhAre vistArI thaze. dareka gAmamAM echAmAM enDru eka pustakAlaya hAya e ApaNu` dhyeya heAvuM joie. zALA, pustakAlaya ane davAkhAnuM e nAnAmAM nAnA gAmaDAnI prAthamika jarUrIAta che. pratyeka zALAne lagatuM pustakAlaya sthapAya evI jo yeAjanA thAya tA ApaNA dezanuM ajJAna dUra karavAnuM mATuM sAdhana racAyuM gaNAya. pustakAlayeA e teA prAcInamAM prAcIna jamAnAthI jANItI jJAta pracAranI sasthA che. jyArathI pustakA lakhAvA mAMDayAM tyArathI temanA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgraha karavAnI rIta cAlu thaI gaI che, te purAtana kALanAM moTAM pustakAlayonI hastIthI ApaNe sarve mAhitagAra chIe. ApaNuM hiMda dezamAM paNa pustaka bhaMDAra hatA ane che. paraMtu temane moTo bhAga janasamAjane prApya nathI. mUlyavAna graMthasamRddhine jALavI rAkhavI, tene nAza na thavA devo e hAla te tevA bhaMDArane uddeza jaNAya che. junA jamAnAmAM tema sarvatra nahatuM. e bhaMDAramAM navI navI nakalo karI mUkavAmAM AvatI, vaMcAtI ane bIjA bhaMDAra mATe pAchI pharI nakalo thatI. hAthe lakhavAnA jamAnAmAM hajAre pustaka e rIte lakhAI sacavAI rahevA pAmyAM che te e bhaMDArenA pratApe. mAtra vidyAvyAsaMga khAtara puratakanI nakala utAravI, tene eka gAmathI bIje gAma laI javI ane jIvanI peThe jALavI rAkhavI e kAryanI jeTalI prasaMzA karIe teTalI ochI che. AvA bhaMDAre jotAM tene astitvamAM lAvI rakSA karanArane mATe dhanyavAda ApyA vagara rahevAya tema nathI. A bhaMDAra te pazcimanAM myujhiyama nathI. enI utpati ane rakSA e judI ja vastu che. gujarAtamAM jyAM evA saMgraha chetemanA rakSakone ApaNe eTalIja vinaMti karIzuM ke je bahumUlya khajAne temaNe surakSita rAkhyo che tene upayoga janasamAjane sulabha thAya e mArga grahaNa karavAne have samaya AvI lAgyo che. | navA jamAnAmAM pustaka chapAya che ane tenI seMkaDe nakale prApya hoya che eTale have te vadhu ne vadhu pramANamAM te vaMcAya eja daSTibiMdu AgaLa karavAnuM che. ane A pragatizIla samayamAM vividha upayoge lakSamAM rAkhI pustakAlayo sthApana karavAnI AvazyakatA che. prathama te A bALakone yuga che. temane mATe jeTaluM vicArAya che ane lakhAya che teTaluM pahelAM keI vakhata koI dezamAM nahotuM thatuM. bALako mATe bALapustakAlayo e ati Avazyaka che. strIzikSaNa vadhatuM jAya che ane strI jAti vadhAre vAMcatI thAya te mATe mahilA pustakAlayanI yojanAo vadhAravI iSTa che. vaLI vijJAna AjakAla je prAdhAnya bhegave che tene lagatA abhyAsa thaI zake mATe tenA khAsa vibhAga pustakAlayomAM joIe. temaja dezanI Arthika ane kalAtmaka pragatine arthe hunnara udyogane lagatAM pustaka jema bane tema vadhAre pramANamAM ekatra thaI pracAra arthe rAkhavAM jarUranAM che. jJAna pracAranAM sAdhanomAM nakazA, cATa, citra vagere ati upayogI gaNAya che. prathama dRSTie, sahelAIthI mAhitI maLI zake e mATe e sAdhanasAmagrI paNa pustakAlayanA aMga tarIke gaNAI tene temAM sthAna hovuM joIe. te Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 uparAMta abhyAsako, vidvAno ane zikSakone mATe "repharansa' vibhAga e puratakAlayamAM mahatvanuM aMga che. jyAM e aMga vadhAre samRddha haze tyAM jJAnapipAsuo kheMcAI Avaze. amadAvAda jevA sthaLamAM atyAra sudhI e vargane AkardhanAra joIe tevuM sAdhana nathI. gujarAta vidyApIThane, purAtatva maMdirane tathA satyAgraha Azramano saMgraha mahAtmA gAMdhIjIe amadAvAdanI prajAne arpaNa karyo che te jyAre zeTha mANekalAlanA pustakAlayamAM suvyavasthita thaze tyAre amadAvAda jJAnatRSA chIpAvanAra moTuM kendra banaze ane tethI jJAnava chu sajjane atre Avaze ane amadAvAdanI janatAne mATe lAbha maLaze. eka madhyastha pustakAlayanI abhilASA amadAvAdane ghaNA vakhatathI hatI ane te khoTa pUrI paDaze e vAtathI sarve vAcanapriya janene atyAnaMda thayo che. pustakAlayo jJAnanAM sAdhana che, badhe te hovAM joIe e te sahu kaI jANe che ane te vAraMvAra kahevA mAtrathI paryApti thatI nathI. e vastune siddha kema karavI e prazna vicAravAno che, ene mATe kevA prayatna karavA tenI goThavaNa karavAnI che. prAthamika keLavaNI saMbaMdha je saMsthAo kAma karI rahI che temane A prakane upADI levAnA che. haju te nAnAM gAmamAM jJAnanI bhUkha ughADavAnI che. e zikSaNakArA thaI zake che. jJAnanI bhUkha ughaDatAM pustakAlayanI jarUra jaNAze ane e pustakAlaya sAmAM e bhUkha sateja rAkhavAmAM madadakartA thaI paDaze, ema paraspara ekabIjAne uttejita karavAnuM kArya thaze. A kArya moTAM gAmomAMja karIne besI rahevAnuM nathI. vizeSa jarUra to nAnAM gAmanA mANase pitAnA kAma dhaMdhAmAMthI uMcA na Ave te kyAre vAMce ema kadI kahevAze paraMtu ekavAra vAMcavAne rasa paDe te game tema karI vakhata kADhI vaMcAzeja. vaLI nAnAM gAmamAM je ajJAna, vahema, garIbAI, hunnaraudyoga ane sAhasanI uNapa e sarva jJAna maLavAthI ja dUra thaze. dhanavAne pitAnA dhanane upayoga manuSya bhAIonuM ajJAnanuM maTADavanI saMsthAo ubhI karavAmAM vApare te have temaNe pote samajavAnuM che. sAMsArika jUnA rIvAjo jemAM lagna maraNanA bhAre kharcA karavAmAM Ave che ane jenAthI kene paNa lAbha nathI te cheDI nANAMne suvyaya karatAM ApaNe zIkhavAnuM che. hiMdustAnamAM chapana lAkha bAvAo reja maphatanuM khAya che. e hIsAbe tevA mANaso pAMca sAta lAkha gujarAtamAM haze. temanA poSaNa Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 pAchaLa pratidina echAmAM echA eka lAkha rUpIA pramANe ApaNe kharacatA hAizuM, rAjanA lAkha rUpIA ApaNA hAthamAM hAya te zuM zuM karIe-zuM na karI zakIe. AvA nirarthaka kharca karavAno kALa have vahI gayA che. prajAnI samRddhi prajAnA vikAsa mATe vAparavAnI ApaNe kAzIza karavAnI che. zrImatA je dAna kare che temane jo jJAnanI auMmata samajAya te jarUra jJAnapracArArthe temanAM dAna vaLe. pustakAlayeA vyavasthita thAya ane temAM sArAM ane sastAM pustakA meLavI zakAya mATe pustakAlayeAnuM maMDaLa ane sahakArane dheAraNe pustaka prakArAnanI yeAjanA thavI joie. vaDedarA rAjye A kAnA AraMbha karI dIdhA che ane tene anusarIne gujarAtamAM e kAryanI sthApanA thaI zake tema che. pustakAlaya pravRttie hAlanA samayamAM zAstrIya svarUpa dhAraNa kareluM che ane e zAstrIya dhAraNe enuM sarva kA thAya tAja e pravRttine saLatA maLe. khaisura ane vaDAdarA rAjye e kArya zIkhavavA mATe vage paNa kAyA ane e rIte pravRttine vega ApyA che. graMthapALa banavA mATe paNa zikSaNa levAnI jarUra che e have ajANyuM nathI. atre padhArelA sarva vidyArasika sajjatAnI sahAyatAthI pustakAlaya pravRttine vyavasthita svarUpa ApI tene AgaLa vadhAravAnI AzA che. jo ke thADA pramANamAM vAcananA zokha vadhatA jAya che e dekhItuM che, aneka prakAzana saMsthAe nIkaLatI jAya che. gujarAtI bhASAmAM navAM lakhAtAM pustakonI saMkhyA paNa uttarAttara vadhe che. mAsikapatro, trimAsikA, vartamAnapatro vagerenI saMkhyAmAM eka dasakAmAM puSkaLa vadhArA thayA che. A sarva zubhacahna che. sa` jJAnapravRttie maMda na paDI jAya, jJAna jhIlavAne prajA vadhAre ne vadhAre zaktimAna thAya evA prayAsa karavAnA che. eTale ke AvI pariSada amuka varSane aMtare bharIne besI rahevAthI kAya siddha thAya tema nathI. A te mAtra kAnA AraMbha che. tene satata cAlu rAkhavA mATe akhaDa yatna karavA paDaze. A dizAmAM mAsUcana meLavavA gujarAtanI prathama pariSada bharI che ane sara manubhAI sAheba jevA prakhara abhyAsI emAM jarura preraNA Apaze. prajAnA zikSita varga potAnA azikSita badhue pratyenA dharma samajI tanamanathI emAM rasa le te ja ajJAnarUpI gADha aMdhakAramAM DUbelA ApaNA dezabaMdhuone bahAra kADhavAnA manoratha siddha thAya. paramakRpALu paramAtmA pAse e ja prArthanA che ke, tamaso mA jyotirgamaya // vidyAmhena ra, nIlaka Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 18 graMtha ane graMthakAra " Next to knowing a thing is to knowing where to find it." [ W. T. Stead. ] lekhanavAcana ane abhyAsamAM sArI smaraNazakti bahu sahAyabhUta thaI paDe che; paNa e smaraNazakti upara haMmezAM AdhAra rAkhI zakAtuM nathI. te keTalIkavAra gaMbhIra bhUla karAve che, ane jyAre dago de te kahI zakAya nahi. ane vRddhAvasthAmAM te zakti nabaLI paDI jAya che ane keTalAkamAM te nAza paNa pAme che. agAu vidyAnuM paThana pAThana mukhe thatuM tyAre smaraNazakti bahu madadagAra nivaDatI. te sateja mAluma paDatI hatI. vidyAsaMpAdanamAM te mukhya AdhAra rUpa hatI. paraMtu mudraNayaMtra ApaNA dezamAM dAkhala thayA pachI e paristhitamAM moTo pheraphAra thayela che. mudraNayaMtrane satata upayoga thai hovAthI vAcana ane abhyAsa sArU pustakonI puSkaLa chuTa thaI che, paNa tenI sAthe e bIne seMdhavI joIe ke ApaNuM smaraNazakti maMda paDatI gaI che; eTaluM ja nahi paNa e gekhaNapaTTInI rUTinI avahelanA thavA pAmI che. te pachI vidyAbhyAsanA viSayo khUba vadhyA che, tema chatAM abhyAsamAM aDacaNa paDatI nathI, tenuM kAraNa zikSaNa paddhatimAM pheraphAra ane sAdhanonI vipulatA e che. buddhizALI purUSoe evAM sAdhane upajAvyAM che ke je smaraNazaktinA sarva lAbho Ape paNa tenA doSamAMthI te mukta hoya. te sAdhano ApaNAM repharansa pustako che, jemAM sarva prakAranI jANavA jevI, mahatvanI ane upayogI mAhitI saMgrahelI hoya che ane tenI viziSTatA e che ke te pustake ekathI vadhu vidvAnonA hAthe lakhAyelAM hoIne, tenuM mUlya ane mahatva jAde che. IgrejI sAhityamAM abhyAsIne madadagAra ane upayogI thaI paDe evAM saMkhyAbaMdha repharansa pustako, aneka viSayapara racAyelAM maLI Ave che, jevAM ke, enasAIkalopiDiyA briTAnikA, DIkSanerI epha nezanala Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 khAyAgrA, hisTAriyansa hisTrI, sAikalopiDiyA opha rilijIyana enDa ithiksa, sTeTasamena iyara buka, hu ijha hu, enyuala rajIsTara, rAiTara enDa ArTisTa yara buka, etharsa enyuala, liTararI Iyara buka vagere, je pustakA vinA eka sArA abhyAsI vA lekhakanuM pustakAlaya apUja gaNAya. gujarAtI sAhityamAM evAM repharansa pustakeAnI khAmI che, e khedanI vAta che; paNa gujarAtI sAhityanA abhyAsa dinapratidina vadhatA jAya che ane zALApAThazALAmAM e viSayane sthAna maLyuM che, eTale AzA paDe che ke e uNapa dUra karavA prayatna thaze ja. zrIyuta ketakare " gujarAtI jJAnakoSa nuM kAma AraMbhyuM che paNa te gujarAtI vAcakeAnI jarUriyAta pUrI pADaze ke kema te sa MdeDa paDatuM che. te pUrva ratanajI pharAmajI zenAe gujarAtI jJAnacakranuM pustaka ekale hAthe taiyAra karyuM hatuM, tenI upakArasaha noMdha levAvI joie. gujarAtI jJAnacakra jevuM vizALa ane bhagIratha kArya gujarAtanI judI judI sAhityasa'sthAo ekatra thaI ane sahakAra karI upADI le te te yeAjanA sattara pAra paDe ema amArUM mAnavuM che. te pUrve TAimsa opha inDIAnI Iyara buka' jevuM ke hamaNAM marAThImAM prasiddha thayela 'mahArASTra sAMvatsarika' jevuM sAmAnya ane sAva dezIka mAhitIvALu repharansa pustaka prathama taiyAra thAya te khAsa Avazyaka che. sosAyaTI taraphathI prasiddha thatuM " graMtha ane graMthakAra " e pustakanuM kSetra phakta sAhitya puratuM, maryAdita che; paNa te jema bane tema samRddha, vividhAyAgI, mAhitopUrNa ane kAyama repharansanuM pustaka thai paDe evI umeda tenA sa`pAdaka seve che. AvA pustakAnI upayeAgatA te tene vAcakavarga tenA saMpAdanamAM sakriya rasa letA rahe, eTaluMja nahi paNa dharatI sUcanA karI, vAraMvAra yeAgya madada ApatA rahe temAM rahelI che. vastutaH tenuM saMpAdanakAya e tenA vAcakavargonuM kArya thavuM ghaTe che. kArya upasthata thayuM, te hakIkata * graMtha ane graMthakAra - pu. 1 'mAM savistara ApelI che. huM temAM kevA saMjogamAM e prakAzananuM kayA kayA vibhAgeA dAkhala karelA che, tenI noMdha mAtra basa thaze. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane geyakAra che ke dviARIFF9 ST *TE. A Sii Hot 903 gujarAta varnAkayulara sosATI:ameravA DHOBILE / [1 13ii varSa 7 25 kI rI praga7 gujarAtavanIkyularalIlAITIadAvAda ] zazInI vAnIi zyAlIsITa dANI - amadAvAda tA. 4 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 1. graMthakAra astriAvali-arvAcIna graMthakAre-videhI ane vidyamAna. 2. varSa daramiyAna prasiddha thayelAM pustakanI sUcI. 3. judAM judAM mAsikamAM prakaTa thayelAM upayogI ane mahatvanAM lekhonI yAdI. 4 prakIrNa lekhene saMgraha, 5. sAhitya ane ItihAsanI sAlavArI. 6. pustakanAM chApakAma ane prakAzana saMbaMdhI jANavAjoga mAhitI (zrI. bacubhAI rAvatanA lekho.) 7. navA prakAzananI samAlocanA. aMtamAM sana 1932nA graMthastha vADamayanI samAlocanA karatA, jANItA vivecaka zrIyuta vijayarAya "vaidya graMtha ane graMthakAra"nA prakAzana viSe nIce pramANe abhiprAya darzAvyo hato, te ApIzuM. zAstrIya ane bedhaka graMthavibhAgamAM, anukrame "upaniSadu vicAraNA mAMnA viziSTa vastu, vidvatA, cikitsA ( " TrITameMTa") ane zailI tene tathA "graMtha ane graMthakAra'mane dIrghadyAga, jhINavaTa ane kartavyabuddhi tene, te te vibhAganA 1932 nA sArAmAM sArA graMthe TharAve che." -WI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19 sesAiTInA mAnamAM sudhArA vadhArA "bhaviSyamAM ApaNuM sthiti sudhare, ke kuTuMba vistAra vadhavAthI jarUra paDe, tyAre gharane vistAra vadhAravAnuM mana thAya te sahelAIthI vadhArI zakAya te mATe, thoDI jagA pahelethI laI rAkhI sArI.' himAbhAI InsTITayuTamAMthI saMsAITInuM kAryAlaya sana 1901 mAM navA makAnamAM khaseDavAmAM AvyuM tyAre te puratuM soIvALuM ane savaDabharyuM hatuM ane tenA meDA parane premAbhAI hAla te divasanI jAhera pravRtti vicAratA kaLAzabharyo hate, ema sAmAnya rIte lAgatuM hatuM. sosAITInA makAnanI dakSiNa dizAmAM galImAM bheInA traNa ghare AvelAM hatAM. te makAna vecAtAM maLe ema hatuM paNa tenA gharamAlIkee je kiMmatanI mAgaNI karI te lAlazaMkarabhAIne vadhAre lAgI eTale te sede baMdha beThe nahi ane se. sAiTInuM makAna, nahi to je samarasa banata te gaumukhI ghATanuM thavA pAmyuM hatuM. lAlazaMkarabhAInI yojanA e makAnanA uparanA meDAno bhAga pagathI sudhI agAzI kheMcIne vacamAM AvajAne mArga rAkhavAnI ane eka jAhera makAna tarIke tene dekhAva bhavya ane ronakadAra thaI paDe evI hatI, paraMtu e pramANe pagathIne upayoga thavA sAme vAMdhe levAmAM AvyuM; tethI lAlazaMkarabhAIe bIje kaI anukULa samaya prApta thatA sudhI rAha jovAnuM egya vicArI, meDAnI AgaLanA bhAganI bArIo tema praveza dvAranA pagathI kAmacalAu karI mUkyAM hatAM. e banAvane varSo thaI gayAM; lAlazaMkarabhAI paNa devaloka pAmyA; ane cAlu vaparAzathI holamAMthI utaravAnAM pagathIA evA dedarAM thaI gayAM ke tenI marAmatanuM kAma tAtkAlika hAtha dharavuM paDayuM hatuM. e arasAmAM laDAI jAgI; loka jAgRti vadhI paDI; jAhera praznamAM janatA vadhu rasa letI thaI; rAjakIya vAtAvaraNa paNa uSNa banyuM hatuM; premAbhAi hAla zaheramAM ekaja ane meTe ane madhyastha hevAthI tene * sulabhavAstuzAstra yAne ghara kevI rIte bAMdhavuM. pR. 86. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 upayAga aheALA thavA mAMDayA hatA; ane keTalIka sabhAmAM lokamedanI eTalI mATI bhegI thatI hatI ke mhoTI sabhAo mATe e hAla nhAne paDavA mAMDaye; ane je kAi hAla vadhAravA athavA te navA hAla khaMdhAvavA kahevA lAgyuM; tema eka jAhera hAla tarIke tene dekhAva sudhAravA, temAM siliMga karAvavA, ane bIjI jarUrI savaDe umeravA mAgaNI thavA mAMDI hatI. hAlamAMnI jagA vadhAravAnA prazna upasthita thatAM eka sUcanA evI thaI hatI ke e hAlanI divAlone karatI, amadAvAda prArthanA samAjanI aMdaranI jema gelerI karavI, jyAM vadhu manuSyo besavAnI sagavaDa karI zakAya, paNa te viSe anubhavI ijanerezanI salAha pUchatAM, teoe tema karavA nA pADI hatI. sAsATInA makAnanA pAyA majabUta che, tepaNa AvA jAhera sthaLamAM te akasmAtanAM kAraNe jema bane tema TALavAM joie; e eka dalIlathI te vicAra paDato mUkAyA hatA. sadarahu prazna kamiTI carcI rahI hatI temAM kamiTInA eka sabhya zrIyuta aMbAlAla dalasukharAma lakhIArAe, hAlanA dAdaranuM sthAna pheravI, temaja mALanA dvAra pAsenI eraDI kaDhAvI nAMkhI jaMge vadhAravAnuM jaNAvyuM; ane tenI sAthe sAsATInI ja mAlikInI jamIna para agAsI laine, AkhA makAnane bahArathI kratI salaMga gelerI karI devAnuM sUcavyuM, tethI jaMgAno meAkaLAza thAya; bahAranA dekhAva vadhe ane gelerIne laine eka cheDethI bIje cheDe sabhAmAM vikSepa karyAM vinA jaI zakAya. kamiTIne e vicAra pasaMda paDayA ane tadanusAra konTrAkTathI e badhuM makAna vadhAravAnuM kAma rUA. 11000 nA kharce karAvavAmAM AvyuM hatuM. sadarahu saMsthA sAhitya ne jJAnapracAranI hAine DA. hariprasAda desAie sarasvatI devInI mUrti agAsInA madhyabhAgamAM sthApavAnuM sUcavyuM; ane te mUrti zrIyuta ravizaMkara rAvaLe khatAvelA prAcIna namunAe uparathI zrI. jagannAtha aMbAlAla sAmapurAe kAtarI ApI hatI. A pramANe sAsAryaTInA makAnamAM ane premAbhAi hAlamAM jarUrI ane ghaTatA sudhArA karyAM chatAM sArA ane mhoTA hAla mATenI lAka mAgaNI dinapratidina vadhatI jatI hatI. navI vadhu jagA maLe teAja hAla samaceArasa karI tenA vistAra vadhArI zakAya; sAsAiTInI dakSiNanI bAjue traNa bhAinAM makAna AvelAM che tene agAu ullekha karyo che; temAMnuM chelluM 13 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 makAna vecavAnuM che, evI mAhitI maLatA te kharIdI levAnI tajavIja thaI paNa tene meLa beThe nahi. A gaDamathala cAlatI hatI evAmAM kudaratane kopa tha na hoya ema sana 1926mAM amadAvAda para jabarajasta jalasaMkaTa AvI paDayuM; ane e varasAdamAM e traNe gharane ghaNuM nukazAna pahoMcyuM ane khuNAmAMnuM chelluM ghara te taddana besI gayuM hatuM sesAiTInA kAryakartAone jaNAyuM ke A saMjoga evo AvI maLyuM che ke tenA mAlike A makAne vAjabI kiMmate vecAtAM na Ape te sarakArane arajI karI e makAne jAhera upayoga arthe premAbhAI hAla vadhAravA sArU ekavAyara karAvavAM joIe. ' te parathI tA. 26 mI sapTembara 1926 nA roja badhI hakIkatanuM nivedana karI me. kalekTara sAhebane nIce mujaba e makAne kAyadesara ekavAyara karavA sArU patra lakhavAmAM Avyo hate. No. E- 71 of 1926. AHMEDABAD, Dated, 6th Sept., 1926. From, SIR RAMANBHAI M. NILKANTH, B. A. LL. B., Hon. Secretary, GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, AHMEDABAD. Ios E. G. TAYLOR, Esq. I. C. S., Collector of Ahmedabad, AHMEDABAD. Sir, I have the honour to state that the Gujarat Vernacular Society is a public body, established for the promotion and spread of Gujarati Language and Literature. It is the oldest institution of its kind Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 in the province, being founded by the late Mr. A. K. Forbes in 1848 and is registered under Act XXI of 1860 ( Societies Registration Act ). The Society's offices are situate in the Karanj, just opposite the Collector's office. It has its own building and the upper portion of it, which is named the Premabhai Hall is used for public purposes. In fact it is the Town Hall of the City. The present building of the Society was built in 1901, its foundation Ceremony being performed by the then Commissioner Sir F. S. P. Lely. Since then the work of the Society has vastly inereased and the upper storey the Premabhai Hall is also found to be small and incommodious. It has become necessary to extend the buildings and the Public Hall on the upper storey so as to meet the increasing requirements of the Society as well as the general public. Such extention is only possible by having vacant municipal plot as well as the adjoining three houses on the South-West Corner bearing Municipal Census Nos. 4319-20, 4321-22 and 4323 and city survey & Sheet No. 3,119, 120, 121. It is therefore proposed that the same should be acquired. The Society being a body registered under Act XX1 of 1860 is a company within the meaning of the Land Acquisition Act and the aims and the objects of the Society as also the work it carries on will show that the object of the extension of the buildings is for public purposes within the meaning Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 965 of the said Act. A copy of the latest report of the Society is submitted herewith for information as to the Society's work. The Government have also recognised the Society and its work as a body usesul to the general public by granting to the Society the present site on which the offices are situate on a nominal rental and by further giving an annual grant of Rs. 500/-, I have therefore the honour to request that you will be so gcod as to take the necessary steps to acquire under the Land Acquisition Act at the Society's cost for the above said public purposes the following properties:Census City Sorvey & Nos. Sheet No 3. 4319-20 119 4321-22 120 121 The general plau of the present site of the bliildings and the sight proposed to be acquired is submitted herewith. I have the honour to be, 4323 Sir, te Your most obedient servant, Sd - Ramanbhai M. Nilkanth, Hon. Secretary. nAmadAra sarakArane sosAITInI mAgaNI vAjabI jaNAI ane e jema sArvajanika upayoga mATe jarUrI che evA nirNaya para AvI e traNe makAne sarakAre ekavAyara karI sesAIrIne sana 1930 mAM sepyAM hatAM. e makAna meLavavAmAM sasAITIne rU. 12511-13-0 kharca thayuM hatuM. e jamInanI sanaMdanI vigata nIce pramANe che:- Page #232 -------------------------------------------------------------------------- Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 No. and Date of Statement-69 of 25-3-1930. Date of Award-25th March, 1930. Name of work for which Land has been acquired-- Date of Declaration in Bombay Government Gazette, Pages 2067-2068 Serial No. Statement showing Compensation awarded by G. B. (London). Special Land Acquisition Officer, In situated in the city of Ahmedabad. Revenue Roll of the District of Ahmedabad. Names of persons to whom Area of land Payment is due under Sq. Yds. the award. 2 (S. Nos. 4724 & 4725.) 1 (a) Bai Annapurna widow of Mehta Natawarlal Shan Government or Alienated. (b) Pakhali Purshotamdas Govindlal (Mortgagor). (S. No. 4726 & 4727) 4 kerlal (Mortgagor) 50 0 0Free hold 27 Abatement of land : : Revenue. (a) (b) Quit-rent. Assessment. Rs. A. P. Rs. A.P. 5 : Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ for extention of the Premabhai Hall, Ahmedabad. Dated 11-10-1928. No. 8764-24, Dated 6-10-1928. under Section 11. Soparkar, Esqr., L. C. E. F. S. I., A. M. T. P. I. Estate Sheet No. 39, inserted in the Plot of Land Ahmedabad Survey Nos. 4724 to 4728. A valuation of any failisings that may be taken upon the Land. Taluka--North Daskroi. Description of the Total amount due to each porson, including the amount shown in column 6, the amount awarded amount in Col. 7 taken for the land interest, from the subsidiary statement A A. costs, & any other amounts due to the payee in connection with the acquisition of the land. 7 Rs. A.P. 600 Rs. 199 As. P 227 4518 4291 0 0 Acquisition Act To be paid to Pakhali Purshotam Govindlal 0 0 To be deposited in the District Court. Ahmedabad under Sec. 31 (2) of the land. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Serial No. 1 Names of persons to whom Area of land Payment is due under Sq. Yds. the award. 2 2 Pakhali Lalubhai Pochabhai (S. Nos. 4728) 3 Mr. Behcharbhai Pochabhai Pakhali. Dy. Station Master Ahmedabad (Retired) 200 Total 3 Government or Alienated. 35 0 0 4 43 0 0Free hold Abatement of land Revenue. (a) Assessment. b) Quit-rent. Rs. A. P. Rs. A. P. ... 5 Rs. Twelve Thousand one hundred sixty two and annas eight only. 400 To the Collector of Ahmedabad, with a reference to his number L. A. Q. 287, dated 5-11-1928. The Treasury Officer, Ahmedabad. The Accountant General, Bombay. The Honorary Secretary Gujarat Vernacular Society, Ahmedabad. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 A valu ation of any failishing that may be taken upon the Land. Total amount due to each person, includ. ing the amount shown in column 6, the amount awarded for the land interest, costs, and any other amounts due to the payee in connection with the acquisitfon of the land. Description of the amount in Col. 7 taken from the subsidiary statement A A. 1 Rs. A.P. Rs. As. P. 5632 To be paid to Pakhali Lalubhai Pochabhai To be paid to 2012 | 80 Mr. Behcharbhai Pochabhai Pakhali 12162 80 Sd/- G. B. Soparkar. Special Land Acquisition Officer, Ahmedabad. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A makAnanI jamIna ane sesAiTInI divAla e benI vacce myunisipala sTrITa lenDa AvelI che, ane saMsAITIne premAbhAI hela samarasa karavA sArU e myunisipala sTrITa lenDa paNa myunisipAleTI pAsethI vecAtI levI joIe. tethI amadAvAda myunisipAliTIne A jamIna sosAITI sivAya bIjA keIne upayogI nathI; sosAITI e jamInanI sArvajanika upayoga mATe mAgaNI kare che, ane saMsAITI eka lokapayogI, sAhitya ane keLavaNInI saMsthA che, e lakSamAM laine, sadarahu jamIna nAmanI kiMmate sAITIne ApavA vinaMti karavAmAM AvI hatI ane myunisipala janarala beDe vAra dITha rU. pAMcanI kiMmata mukarara karIne A jamIna sosAITIne vecAtI ApavA tA. 18-12-1928 nA roja TharAva karyo hato. sadarahu jamIna vecANanuM kAma me. uttara vibhAganA kamiznara sAheba samakSa niyamAnusAra chevaTanI bahAlI mATe jatAM, myunisipAledI ane sarakAra vacce-saba seIla-sub soil ne prazna upasthita thayo hato, te mujaba e sub soil-jamInanuM sarakArI bhADuM mAsika rU. 20) TharAvI te sosAITI ApavAne khuzI che ke kema e eka patra kalekaTara sAheba taraphathI maLe, ane sesAiTIe te saMbaMdhamAM ghaTo khulAse karI yogya rAhata maLavA uttara lakhI mokalyo hate; paraMtu te uttara uparathI me. kamizanara sAhebe sosAITI bhADuM ApavA khuzI nathI ema mAnI laI te jamIna vecANane bahAlI ApavA nA pADI hatI. A pramANe A myunisipala jamInanuM kAma ghAMcamAM AvI paDatAM, menejIMga kamiTInA sabhyo uttara vibhAganA kamiznara me. gereTa sAhebane DepyuTezanamAM maLyA hatA, ane je kAMI gerasamajuta thatI hatI te dUra karI, eo sAhebanI sUcanAnusAra e praznane ukela ANavA pharI gayA ogasTamAM arajI karI mokalI hatI; tene nirNaya thaDAka samayamAM AvI javA saMbhava che. uparokta jamInane prazna carcAI rahyo hato te arasAmAM sosA. iTInI pazcima bAjunA makAnane jamIna paTa pUre thatuM hatuM ane kArobArI kamiTInA jANavAmAM AvyuM ke sarakAra e jamIna pitAnA upayoga mATe laI lenAra che. e jamIna jema mokharAnI tema sosAITInA kharA upayoganI hatI; ane sosAITIne makAna vistAra mATe e jamIna pachIthI maLavAne saMbhava Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 nahAtA, ane sosAiTInuM pustakAlaya elAyaduM karavA sArUM e jamIna sarva rIte adhamesatI ane savaDabharI hatI. A hetuthI se!sAiTInA sabhyAnuM eka DepyuTezana me. kamiznara gereTa sAhebane navembara sana 1929 nA ja zAhIbAgamAM maLyuM hatuM, ane sAsAdhaMTIne sarva vRttAMta jaNAvI, sadarahu jamIna sAsAiTIne maLavI joie evI mAgaNI karI hatI. ee! sAhebe badhI vigatothI vAke thaI, sAsAiTInI pAgaNI lakSamAM levAnuM AzvAsana ApyuM hatuM, eTaluMja nahi paNa AsapAsa jAhera makAna AvelA hAne ane khAsa karIne tenI sAme AjhamakhAnane mahela che, teA enA mukAbale ane e jAhera ceAgAnane zAbhanuM seAsAiTI navuM bhakAna karAvaze ke kema evA prazna pUchayeA hateA. te saMbadhamAM sAsATIe me. kamiznara sAhebane lakhI mAkalelI artha ane te navA makAnanA plAna paziSTamAM ApyA che. sAsAITI keTalAka varSothI eka sa`zAdhana ane abhyAsa maMdira sthApavAnI icchA dharAve che, te kA` mATe A jagA maLe te! te saMsthA zaheranA kendrasthAne Ave, eTaluMja nahi paNa te saMsthA zaherane upayogI tema bhUSaNarUpa thaI paDe. ame icchIe chIe ke sarakAra te praznane chevaTa nirNaya kare tyAre sAsATIne prastuta kA mATe e jamIna ApavAnI udAratA batAvaze. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ From, To, pariziSTa 8 Date Nov, 1929. DIWAN BAHADUR K. H. DHRUVA, B. A., President, GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, AHMEDABAD. J. H. GARRETT, ESQR., I. C. S., Commissioner, Northern Division, AHMEDABAD. Sir, At the request of the Managing Committee of the Gujarat Vernacular Society have the honour to place the following before you for favourable consideration by the Government. 1. The Gujarat Vernacular Society was started by the late Hon. Mr. A. K. Forbes, the then Asstt. Judge at Ahmedabad, on 25th Dec. 1848, with the object of promoting the vernacular literature of Gujarat and spreading useful knowledge through the Vernacular. In this he was joined by many European and Indian Officials of the time and the institution was rendered assistance by Indian Chiefs and gentry. 2. The Society started work by patronising authors and purchasing copies of their works. It also started a collection of old manuscripts of Vernacular literature. 3. The Society opened a public library in 1849 and as necessity for a separate suitable building was felt, Government were approached for a site, which they granted gratis in about 1854-55. The then Nagarseth Himabhai gave a donation of Rs. 4500/for a building and with the help of other donations Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 a building was erected on the site granted by Government at a cost of Rs. 7,000/-. This is at present known as the Himabhai Institute situate opposite the present Telegraph Office, outside Bhadra, In 1856 the Society handed over the management of the Institute to a separate Committee. 4. Side by side with the said Library the Society undertook in 1850 the management of a private Primary School. Originally it was a mixed school open both to boys and girls. Later on it was turned into a girl's school exclusively. Through the generous donation of Sethani Harkunverbai of Rs. 4000/- for a building and Rs. 12,000/- towards endowment for its maintenance the School has had a permanent abcde and is known as Harkunver Sethani's school situate at Tankshal, Kalupur. Later on the Society transferred the management of this school to a separate body. 5. The Society's activities extended in all directions for spread of knowledge. It felt the want of a Printing Press for publication of books at cheap price and therefore in 1851 a Litho Press was started. By means of the Press the Society supplied, at low rates a large number of books to the Education Department for use in the Vernacular Schools. 6 In 1854 the society felt necessity of an organ for spread of its aims and objects. So it started the monthly Magazine Buddhi-prakash both for propoganda as also for spread of knowledge and encouragement of Vernacular literature. The Buddhiprakash is being published regularly and is now in the 76th year. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 7. Thereafter in co-operation with the Educa. tion Department the Society undertook preparation of useful books. The "Kavyadohan" (cream of Poetry ) was complied by its Assistant Secretary, the late Kavi Dalpatram Dahyabhai, C. I. E. for the Department of Public Instruction. A Gujarati Grammar text book was also prepared with the help of Government for the Society by Rev. Mr. J. V. S. Taylor, which is even now a good text book. The Society also further undertook the preparation of a good Gujarati Dictionary and this attempt has progressed well upto now though it has had its l ull on account of various difficulties. The work is over but its revision is now well in hand and is expected to progress satisfactorily with co-operation of Government and Gujarati scholars. It is however expected that a work of such importance and comprehensive magnitude will take long years to be completed. It is also besides a very costly undertaking. 8. At its inception, the work of Society was carried on by Europeans who were ardent lovers of the Vernacular and earnestly wished for spread of Education and useful knowledge among the children of the soil. Besides Hon. Mr. Forbes who founded the Society it had the services of Mr. T. B. Curtis as Hon. Secretary and the active co-operation of Sir Theodore C. Hope, Rev. Mr. J. V. S. Taylor, Sir F. S. P. Lely, Mr. E. Giles and many others. 9. As spread of education and knowledge by means of class-books, scholarships etc., was the object of the Society it was deemed necessary to have it registered as a corporate body so that it could act Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 as permanent Agency to hold trust funds for educational purpose which could be acquired and attracted on a large scale, if confidence were created among the people. The society was accordingly registered under Act XXI of 1860 on 29-9-1880. 10. After the registration of the Society funds began to flow in steadily. Books-publication branch as well as the library of the society began to grow considerably and the society felt the need of its own home with the necessary facilities for future exterisions. The society therefore approached Government for a grant of land. Government were pleased to grant the society 533 sq. yards of land at its present site opposite Karanj for a nominal occupaucy price of Rs. 582-10-0 and a nominal annual rent of Rs. 5-8-6. Possession of this land was given over to the society on 20th May 1898 and the society thereafter put up its present buildings on the said site. The society feeling the necessity of an adjoining strip of land of 67 sq. yds., again approached Government for the same and this was also granted to the society for a nominal premium of Rs. 71-3-0 and a nominal annual rental of Rs. 9-11-2. Possession of this strip was given to the society on 19th of January 1904. 11. Present buildings of the society with the Public hall forming the first floor of the said buildings are located on the said lands granted by Government and were put up from 1898 to 1924, at an approximate cost of about 31,000/- rupees. The said buildings at present consist of 5 set of rooms 2 of which are used as office accommodating the clerical Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 staff; one is put to the combined use of office of the Asstt. Secretary, Library and committee room, one is used as a record room and one is used for stocking the society's publications. The hall on the first floor known as the Premabhai Hall is used for all important meetings in Ahmedabad. The society has provided the hall with the necessary seating accomodation of chairs and has also fitted it with the convenience of electric lights and fans. The society allows the use of this hall for such public functions as are approved by the Hall committee on a nominal charge of Rs. 21 - 12. When the society put up the said buildings its permanent funds amounted to Rs. 67056-6-8 and the number of trust funds under its management was 55 amounting to Rs. 15467C-13-6. The number of trust funds which the society is at present administering is 145 amounting in all to Rs. 471456-6-8 and the amount of its permanent funds is Rs. 1,56,539-8-6. On account of the additions of books to the society's library, the large and growing collection of manuscripts, the increasing number of its publications, the demand for a good and complete library viz., publications with the necessary references' library of books in English, Sanskrit, and other languages, the need for extension of the hall as well as offices of the society is being keenly felt for a long time. 13. The society have therefore resolved to extend the present buildings and hall and also have the necessary extensions for comfortable locating its library with facilities for scholars and re-search Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 workers to carry on their work. In this connection it may be noted that the society has recently endowed prizes to be given to research students for writing thesis in Gujarati on either History, literature, economics, sociology or science. 14. The society therefore recently approached Government for acquisition of the adjoining properties bearing the present S. Nos. 4724, 4725, & 4728. Governments have been pleased to undertake the acquisition proceedings as prayed for in view of the fact that the society is a public body rendering useful service to the general public for spread of education and knowledge. 15. Side by side with the said private lands there is a piece bearing S. No. 4726 belonging to the Ahmedabad Municipality admeasuring about 104 sq. yds. The society approached the Municipality who in view of the usefulness to the general public of the society, have passed a resolution for granting the land to the society at a nominal price. 16. The society's present buildings are situated in present S. No. 4729 and cover an area of about 600 sq. yds. The additions theretc by the said acquisition and the grant by the Municipality will give the society a further area about 232 sq. yds. The additional space is however not sufficient for the growing needs of the society particularly for the location of its library. 17. There is no scope for any extension on the north and the east of the present site as the buildings abut on important roads with very heavy and continuous traffic. The only possibility of extension is therefore on the south and the west of the Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 220 present site which is hemmed in by Government land on those sides. The land forming present S. No. 4663 admeasuring about 300 sq. yds. is preeminently suitable for the requirements of the said society. The land is leased by Government and the period of the lease is due to expire on 31st March 1930. It is a piece which is practically detached from the piece of Government land, on the south of the society's buildings, and therefore, while the grant of that land will suit the requirements and the purpose of the society, it is not at all likely to interfere with any project which Government may have in view in connection with their land on the south. Besides, the Government land on the south is extensive enough for any project they may have in contemplation and therefore the grant of the detached plot of S. No. 4663 is also not likely to cause Government any appreciable inconvenience, while compared with that the advantage to the society if the plot is granted would be iinmensely greater. 18. If that plot were granted to the society, the society proposes to extend its buildings therein so as to locate a part of its library with a hallon the site of the present S. Nos. 4724 to 4728 for scholars and re-search students to work quietly. The society also intends to extend the present public hall on the first floor over the said site of S. Nos. 4724 to 4728 and a terrace on the building to be put in plot No. 4663 which it seeks from Government. This terrace will be opening in the hall on the 1st floor thereby allowing scope for the extension of the Premabhai hall if necessary. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 19. Just opposite this land of S. No. 4663 is situate the old palace of Azam Khan where the head Post Office is at present located. Government are shortly going to remove the Post Office from that place and have also decided to hand over the building to the custody of the Ahmedabad Municipality for its Archaelogical museum. Government have also further promised to supply exhibits for the museum likely to encourage research in Gujarat. The location of society's Library and accomodation for scholars there on the plot in question will be very convenient and conducive to the study of the Archaology as well as Re-search work in Gujarat. A plan showing roughly the general nature of the buildings that the society will put up in case the land is granted is submitted herewith. The accompanying gives only the out-lines. I have no hesitation in stating with certainty that any structure that the society will put in the said land will be such as will maintain the balance of appearance of the site as a whole as well as a suitable match to the old palace opposite. 20. It is estimated that for all the extensions, additions and alterations the society will have to spend about Rs. 50,000/- exclusive of the cost of the land. A copy of the latest report of the Society is submitted herewith, from which it will appear that the Society has got sufficient funds of its own for the purpose. It has got an yearly income of about Rs. 15000/- and it can also raise funds by donations or even if need be, by debentures. The said copy will also give the details as regards the various private funds and the other activities shortly detailed above. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 21. The management of the Society vests in a Managing Body of 20 members elected annually by the Society in their General Meeting. The present membership of the Society consists in all of 679. members of whom 13 are Europeans, about 17 are ruling Princes and Thakores, about 320 are female members and the rest represent gentlemen from all parts of Gujarat. H. H. Sir Sayajirao Gaekwad Maharaja of Baroda is the patron of the Society. In addition to these there are 552 libraries registered as members. A detailed list of the members of the Managing Committee and other members as well as registered libraries will be found in the accompanying report (p. 1 to 20 ). 22. It will be seen from the rules of the Society a copy whereof is appended hereto that the funds of the Society are required to be invested in the Imperial Bank or Postal Savings Bank. It is an uniform practice to invest the Society's funds in securities authorised by the Trust Act. 23. In view therefore of the foregoing circumstances viz:-- (a) That, the Society is a public institution of long standing carrying on the promotion and spread of knowledge and education. (b) That, it badly requires the land of S. No. 4663. for its legitimate extensions as well as to increase its usefulness and service to the public. (c) That, if the land is granted either free or on nominal rent the Society is and will be able to raise the necessary funds for the building. That, Government have always in the past recognised the Society and its objects as a fit (d) Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 subject of grant of lands free or on nominal rentals. (e) That, the municipality has also similarly recognised the Society and its objects. (f) That the absence of the grant of the land to the Society will inconvenience it much more than the use to which Government can put the land for any purposes in any of their projects. (g) That, the constitution, standing and the history of the Society are a sufficient guarantee that the land if granted will be put to the best use in the interest of the public. (h) That, the situation of the land being very near the proposed Archecological museum, the library and study for re-search work located on this land will further stimulate interest in Archaeology in Gujarat. 25. The Managing Committee of the Society earnestly hope and urge that Government will be pleased to consider the claims of the society and grant to it the said land admeasuring about 300 sq. yds. of S. No. 4663 on the expiry of its present lease on 31st March 1930. I shall be glad to supply any further details or information in case any are deemed necessary and are required. I have the honour to be, Sir, Your most obedient servant, K. H. Dhruva. President. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SKETCH - DESIGN NEW BVILDING PROPOSED TOBE FOR ERECTED THE GVJARAT VERNACVLAR JOCIETY SCALE 8 TEET TO INCHI ZAMARAD FRONT ELEVATION THE AZAMKHAN PALACE FRONTING BY AHMEDABAD 1 EXITING PELAABHAI HALL NORTH IDE ELEVATION COMPOUND GRAND Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 19 prAdhaka vAcana sAhitya "There is little fear for the future of the young man who has a deep-seated faith in himself. Selffaith has ever been more than a match for difficulties. Men with no assets but colossal of faith in themselves have accomplished wonders. ,, Orison Sevett Marden. ekalI AvikA prApta thaye jIvana sukhamAM jatuM nathI. bAhya sAdhanA sukha sagavaDa meLavI ApavAmAM sahAyabhUta thAya che; ethI sASa ane AnaMda prApta thAya che; paNa enI asara thaDA samaya mATe hAya che. sthAyI sukha, AnaMda ane zAMti mATe kharI rIte manane keLavavuM joie. sukha du:khanA prasaMge mananI sthiti samatela rahe evI manAvRtta keLavavAnI jarUra che ane te sAmAnya nIti ane jJAnanAM medhavacane vAMce vicAre ane satsaMga kare trAsa thAya che. gayA saikAmAM smAIlsa kRta sadUna, kavya, jAta mahenata, tema lakhaka kRta 'jIvanane AnaMda' (Pleasure of life) *jIvananA upayoga' ( Use of life ) vagere pustakA puSkaLa vaMcAtAM ane tenI lAkhA pratA vaheMcAI hatI. Aje tene khapa eAche thayalA jaNAya che; paNa tene syAne nava vicAra ( New Thought) nAmaka lAgaNI ane bhAvanAne pASatuM ane uttejanuM vAcana sAhitya vizeSa pracAramAM AvyuM che; ane tenA paNa mhoTA upADa cAlu che. sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaye chapAvelAM ' AgaLa dhasA ' bhAgyanA sRSTA, sukha, sAmarthya ane samRddhi, prabhumaya jIvana vagere A kATinAM prakAzanA che. " 99 k sukha ane zAnti " jona ekhaka racita Peace & Happiness no anuvAda--A pustaka, IMgrejI ane tenA marAThI tarajume e e parathI thayA hatA, nirAMte vAMcavA vicAravA jevA graMtha che ane tenA nAma pramANe, emAMnA vicAra ane Adarzo anusaravAmAM Ave, te, te sukha ane zAMtinA pradAtA thai paDe. lekhake eka sthaLe jaNAvyuM che tema, " ApaNI jAtanA jevA kharA mitra ke kaTTo zatru khIjo koi nathI. '' Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sAsAiTIne jemaNe lekI kRta (Map life) ' jIvananA Adarza ' e nAmanA eka mananIya pustakanA tarajume agAu karI ApyA hatA te zrIyuta jIvAbhAI revAbhAi paTele sadarahu sukha ane zAnti"nuM pustaka lakhI ApyuM hatuM ane tenA vAcanamAM vyatita karelo samaya jarUra sphUrtidAyaka ane Anadamaya thai paDaze. jIvanamAM jema kaMjusAI kAmanI nathI tema uDAupaNuM paNa tajavA jevuM che. karakasarathI teA ghaNA manuSyAe peAtAnI milkatane samRddha karI che. nANAnAM vyayamAM viveka karavA enuM nAmaja karakasara che; tenuM ulaTuM, udAratAnI hada oLaMgI jaRRne vinA kAraNa ane nirka paisA kharcI nAkhavA tenuM nAma uDAvapaNuM che; ane evA uDAvapaNAne ke! paNa uttajana na Ape. ApaNA eka junA lekhaka ane je sudhAraka kavi tarIke jANItA thayA hatA te zrIyuta bhavAnIzaMkara narasiMharAme A viSayAne nikha dharUpe prAcIna nirUpaNa zailImAM, yeAgya sthaLe aMdhabhestA udAharaNa ApIne coM che ane e ceAniyuM jo ke nhAnuM che teA paNa temAMnI mAhitI mAdhaprada ane mAda ka jaNAze. sana 1910-11 mAM e lekhakanI ceAgya kadara karavA amadAvAdamAM meLAvaDA yeAjyA hatA, te vakhate emane zrIyuta bhavAnIzaMkaranuM sanmAna karavAmAM eka jANItI nATaka kaMpanIe sAsAiTInAM prakAzane bheTa karI AvyuM hatuM. A jamAnAmAM ApaNAM prAcIna pustako jevA ke rAmAyaNa ane mahAbhAratanuM vAcana taddana ochuM thai gayuM che; ane agAu mANabhaTTa dvArA ekathA sAMbhaLavAne lAbha maLatA hatA te prathA paNa luptaprAyaH thavA mAMDI che. ApaNI A sAMskRtika saMpattithI ApaNI navI ucharatI prajA vaMcita rahe e vicAra ja asadya che. koI rIte e pustakonuM vAcana ane abhyAsa vadhe evI tajavIja thavI ghaTe che. e uNapa kaMika aMze pUrI pADavA sAsAiTIe " mahAbhAratanI nIti kathAe " e pustakanuM prakAzana svIkAryuM hatuM. e pustaka mULa baMgALImAM lakhAyuM hatuM, ane te zrIyuta maganalAla harikRSNa bhaTTanA vAMcavAmAM AvatAM temane te khUba gamI gayuM; ane turataja temaNe tene gujarAtImAM lakhI nAMkhyuM hatuM. te parathI e lakhANa keTaluM asarakAraka che te samajAze, jo ke mULa vastu ja ochI AkarSIka ke echA prabhAvavALI nathI. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21e samAja sevA" e A yuganuM mukhya lakSaNa che. e sevAvRtti pUrve ApaNe tyAM nahotI ema nahi paNa tene paddhatisara ane vyavasthita prabaMdha hamaNAM thayA che ane te pAzcAtya saMskRtinuM anukaraNa che ema svIkAravuM joIe. e sevAnA mArga aneka ane bhinna bhinna prakAranA che ane tenuM mArgadarzaka nirUpaNa lAhora pheramena kolejanA prophesara reva. mI. phalemiMge Suggestions for Social Usefulness-sAmAjIka sevAnA sanmArga--e nAmanuM pustaka lakhIne karyuM hatuM. AvuM eka sarasa pustaka gujarAtImAM bahAra pADavAmAM Ave te samAja sevakone upayogI thaI paDe tema anyane samAja sevAne koI ne koI mArge grahaNa karavA prere; tethI sosAITIe jANItA lekhaka ane patrakAra DAhyAbhAI lakSmaNabhAI paTelane e pustaka taiyAra karI ApavAnuM sepyuM hatuM ane emanI anya kRtione peThe e pustaka paNa lokapriya nivayuM che. sastu sAhitya vardhaka kAryAlayanA saMcAlaka bhikSu akhaMDAnaMdajIe e pustaka gamI jatAM emanI vividha graMthamALAmAM te karI chApyuM hatuM. ane Aja sudhImAM tenI traNa AvRtti thavA pAmI che eja tenI upayogitA pUravAra kare che. agAu mAbApathI judA paDI putra navuM ghara mAMDatA e banAva na nahota; paNa keTalAka samayathI navAM zikSaNanA prabhAve vA vyakti svAtaMtryanI bhAvanA draDha thatA ucharatI ApaNI junI saMyukta kuTuMbanI saMsthA tuTavA mAMDI che; ane navI ucharatI prajAmAMthI te saMsthAne nAza thAya te ApaNe emAM kAMI navAI pAmavA jevuM nathI. A paristhitine kaMika aMze TALavA keTalAMka varSo para mahudhAnivAsI harilAla anuparAme "putra ane putravadhunA dharmo" e viSaya para nibaMdha lakhAvI maMgAvI, temAM je nibaMdha uttama mAluma paDe tene rU. pa0) InAma ApavA jaNAvyuM hatuM ane lakhAI AvelA nibaMdhomAMthI bahecaralAla naTavaralAla trivedIno lekha inAmapAtra jaNAyo hato ane te sAITIe chapAvyuM hatuM. bahecaralAla eka navA vakIla hatA ane emaNe prastuta lekhamAM putra ane putravadhunAM kartavya viSe darzAvelA vicAra vicAraNIya mAluma paDaze. dezanuM durbhAgya che ke AvA ugatA lekhako emanI zakti khIle ane teo prajAne temanAM jJAna ane buddhine kAMIka lAbha ApavA zaktimAna thAya te Agamaca akALe devaloka pAme che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 20 dI. ba. kezavalAla harSadarAya dhruva "Of studie took he most cure and most hede Noght o word spake he more than was nede, And that was seyd in forme and reverence, And short & quick, and ful of hy sentence. Sowninge in moral vertue was his speche, And gladly wolde he lerne and gladly teche." Chaucer's ' Prologue.' dI. bA. kezavalAlabhAIne sosAITI sAthe saMbaMdha lAMbA samayane che. cheka sana 1886-87 mAM buddhiprakAza kamiTInA teo eka sabhya nimAyA hatA ane TreniMga kaoNlejamAM teo zikSaka hatA te vakhate bhAlaNa kRta kAdaMbarInuM saMzodhana ane saMpAdana kArya, anya umedavArane nahi. ApatAM kamiTIe emane saMpyuM hatuM. Ama emanI kArakirdInA AraMbhathI eka sAkSara-man of letters tarIke emanI khyAti baMdhAI hatI ane te divase divase vistarI, eka nhAnA vidvada maMDaLathI zarU thaIne te cheka vidyArthI varga ane janasamUha sudhI pasarelI che. aMgrejI Adya kavi sare "keTarabarI Telsa" mAM eka paMDita (Clerke) nuM varNana kareluM che temAMthI upara udhUta karelI paMktio kezavalAlabhAIne keTaleka aMze lAgu paDI zakaze. jeo emanA samAgamamAM AvelA che teo saghaLA sArI peThe jANe che ke kezavalAlabhAI divasabhara vidyAvyAsaMgamAM pravRtta rahe che. goTInI zerImAM emanA cothe mALe koI ne koI sAhitya, itihAsa, bhASAzAstra, pUrAtatva, chaMda, vyAkaraNa, ke zabdanI vyutpattimAM teo vicAranimagna mAluma paDaze; ane je kaI emanI mulAkAte ke vaMdana karavA Ave emane emanI pAsethI e pikI ekAda viSaya para jJAnagoSTi sAMbhaLavAnI amUlya taka sAMpaDaze. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dI. yA. kezavalAla harSadalAla dhruva (pR.218) surya vija nayana puta Page #255 -------------------------------------------------------------------------- Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emaNe pasA TakAnI paravA karI nathI. mAnamaratabA sArU jhaMkhanA karI nathI; emane eka ja vastunI laganI lAgelI che ane te sarasvatInI upAsanAnI, ane emanI e brAhmaNatvabharI vRtti para bhAra mUkIne sesAiTInI chellI vArSika sAmAnya sabhAmAM zrIyuta narasiMharAva ane dI. bA. kezavalAlane buddhiprakAzane abhinaMdana aMka arpaNa karavAnA TharAvanI darakhAstane anumodana ApatAM zrIyuta muLacaMdabhAIe e prati zrotRvarganuM khAsa dhyAna kheMcyuM hatuM ane te ullekha prasaMgacita hatA. emaNe IcchayuM heta te sarakArI khAtAmAM teo koI moTA adhikArInA pade pahoMcyA hota athavA te vakIla thaIne sArI rIte paisA bhegA karyA hata; paNa emanA svabhAvane te anukULa ja nahotuM. tA. 11 mI ogasTanA roja gujarAta kolejamAM prema bhakti maMDaLa taraphathI emanA sanmAnArthe samAraMbha yojAyo hato, te prasaMge apAyelA mAnapatrano uttara ApatAM kezavalAlabhAie jaNAvyuM hatuM, ke - sAruM thayuM ke daM e (keLavaNa) khAtAmAM joDAye. mane mULathI vidyA upara prIti hatI; ane junA jamAnAmAM vidyAvRddhine avakAza ApatuM te mAtra e khAtuMja ApatuM hatuM. e anukULatAne lIdhe meM mAre abhyAsa AgaLane AgaLa dhapAvyo. AjIvikA meLavavA ane vartamAnapatra ke kAvya nATaka vAMcavA uparAMta mANase koI UMcuM dhyeya rAkhavuM ghaTe che; tadanusAra jIvananI bIjI vIsInA AraMbhamAM sAhitya sevA uThAvavAne meM saMkalpa karyo hate. te paNa meM avasarasara AcAramAM mUke." ApaNe uparanA kathana uparathI joI zakIe chIe ke kezavalAlabhAIe sarasvatI pratyenA premathI kheMcAine AjIvana sAhityanI upAsanA karelI che; sAhityamaya jIvana jIvyA che, ane sAhitya vAcana ane lekhanamAM rAvyA che ane temAM pitAne kRtakRtya thayelA samajyA che. zrIyuta nAnAlAle emanA viSe bolatAM sAcuM ja kahyuM hatuM, ke "vartamAna gujarAtanI mRtimanta vidvattA te kezavalAlabhAI AvA eka vidvada maNinI sevAne lAbha sAITIne maLe che, e sAITInuM mahad bhAgya che. bhUjamAM kacchanA pATavI kuMvaranA zikSaka tarIke emanI pasaMdagI thatAM teoe sosAiTInI menejIMga kamiTImAMthI temaja sAITI hastakanI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 brahmacArIno vADInA TrasTI tarIkenuM rAjInAmuM ApyuM hatuM; te paNa dUra rahe tenA kAmakAjamAMthI emanA rasa eA thayeA nahotA. raNacheDalAla hAiskulanA heDa mAstaranA pade amadAvAdamAM pAchA pharatAM kezavalAlabhAine seAsAITInI menejIMga kamiTImAM phrI levAmAM AvyA hatA. mAtra vacamAM thoDAMka varSoM keTalAka prapacI puruSonI khaTapaTane laine emane khasavuM paDayuM hatuM; paNa sana 1920 mAM seAsAITInA pramukhapade te nimAyA hatA ane adyApi te padane tee zeAbhAvI rahyA che. sAsAiTInA pramukhapade AvyA pachI sAsAiTInI sAhitya viSayaka pravRtti vividha rIte vikaselI che; temAM khAsa karIne gujarAtI keza sudhAraNAnuM kAma ane prAcIna kAvyAnuM saMzodhana ane prakAzana kA, e me, mukhyatve, dI. bA. kezavalAlabhAine AbhArI che. A viSayeAmAM tee uMDA utarelA che, eTaluMja nahi paNa te viSe temanA abhiprAya pramANabhUta lekhAya che. te jAte temAM rasa le ane sAthe sAthe tenuM saMpAdana ane sudhAraNAnuM kAma paNa hAthapara le ethI vizeSa rUDuM zuM hoi zake ? e viSenA emanA kADa te bahu mhoTA che. tee eka pramANabhuta gujarAtI kAza jovAne bahu utsuka che; te eka bhagIratha kAya che, tapa ekale hAthe ane uttarAvasthAmAM se|sAiTInA gujarAtI kozanuM navesara sudhAraNAnuM kAma emaNe upADI lIdhuM hatuM. sAsAiTIe chapAvelA kAzane bhUmikA tarIke rAkhIne ' 5 ' akSara emaNe taiyAra karyo, je chapAyeA che; te pachI ' a' ane 'A' e me svara zabdonI pa nI peThe sApha prata karelI che. AkhA koza anyanA sahakAra ane sahAyatA vinA gheADA samayamAM pUrA thAya e saMbhavita nahotuM; temAM emanI AMkha nabaLI paDI jatAM, na chUTake e pravRtti aTakAvavI paDI hatI. tApaNu e taiyAra kAma parathI kAzanu kAma kayA dhAraNe karavuM, temAM zu zu Avazyaka che, kaiAzanI racanA kevI hovI joie e viSe ghaNuM jANavAnuM prApta thaze ane, e viSaya pratinI emanI utkaTa lAgaNI nihALIne ame te sAnadAya pAmyA chIe. prAcIna gujarAtI kavitA mATe emanA jevA anurAga ame bahu thoDA vidvAnomAM joyA che. ApaNuM e kavitAnuM sAhitya, chApeluM, emaNe bArIkAithI vAMcyuM che, tema keTalAMka prAcIna kAvyA hAthapratemAM TAi Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 5. DuM pakAra. . pakAra, pR. 6 zu, saM. 5 akSara, pachaDuM, na juo paDe. pakAva, kri sa muM. jAka-rasoI ke rAMdhavu. u0 paDatuM, na0 juo pI. te khIcaDI pakAve che. paI, pu. juo se. pakA, A 6 jue pakakuM, ke (1) kAIthI na gAvApaNuM; huMziyArI. (2) khudAI paI, A vastuo pAI. 5, vi. saM. jA (1) pUrNa. u0 pazno paI, putra prA. fja, saM. jida-musAphara. ke. nizcaya: pawo Thaga. (2) koIthI gAya nahi evuM. (1) vaTemArgu, (2) ajA musAphara; mahemAna. 60 pahele divase paNa ne bIje divase paI. kahe thaI, bI. { de. Hea (pAikA) bhAgelAM tUTelAM parva, vi0 6 zu. e. ke caDhI gayeluM; raMdhAyeluM. u0 bIbane ja che. pakava aja. pakaDa, kriya saha {sa. 4, i-pakaDavuM, jhAlavuM. pakvAja, na { . . jalebI, vagere mIThAI (1) jhAlavuM. (2) majabuta jhAlI rAkhavuM. pakvAzaya, na0 6, e. ke hAjarI; jaDara. zi. sa.1) kAna pakaDe-bhUla kabUla karavI. pakSa, 5 6 za. saM. (1) bAju. u0 te duzmananA ke (2) nADa pakaDavI-cikitsApUrvaka jANI levuM. pakSamAM bhaLe che. (2) be ke adhika kaTimAMthI (3) hAtha paDo-Azraya Apavo. eka. u0 uttama pakSa to e che ke tame te pakaDa, zrI juo je pakaDa. (1) pakaDavuM te. (2) jAte karI batAvo. (3) eka vicAravALAonuM pakaDavAnI zakti. (3) vastune majabuta jhAlI ToLuM. u0 udAma pakSa, vinIta pakSa; nAphera rAkhanArA ojAra. pakSa. (4) mAsanAM be pakhavADiyAMmAMnuM eka. pakaDA pakaDI, jI. juo WpakaDa, ekane pakaDavuM, u0 zukla pakSa. (5) taraphadArI. u0 te tene pachI bIjAne pakaDavuM, ema uparAuparI pakaDI pakSa kheMce che. () pakSapAta. u0 nyAyAdhIza laI javuM te. pakSa kare che. (7) jenA vize amuka vAta pakatuM, vi0 juo pagatuM. sAdhavAnI che te. pakava, 0i - saM. T I rAMdhavuM; rasoI . - pakSa, strI (1) taraphadArI. (2) pAMkha. pakSakAra, vi. { saM. 4, kAra vAdI prativADI | nA karavI. u. te teTalI pakave che. mAMnuM eka. pakavAna, na. juo paphavAnA. jyAre pradhAna ja eka pAsane pakSakAra hoya pAvAsIo meDAnAM pATiyAMnI nIce be pATi tyAre e niyama lAgu paDatA nathI. yAnI sAMdha upara jaDatI lAkaDAnI cIpa ke mi (sa. caM. 3-235) lokonI pATI. pakSaghAta, 50 saM. paNa, ghAtake laka; ardhagavAyu. sA muM. bI-kAmaDI, kai-vAMsa..pakSapAta, 50 {saM. za, mta che nyAya ke satya ) vAMsanI mamI. (2) chAparAnA mATe nahi jotAM eka pakSa tarapha DhaLI javuM te; vaga. . ! upara jaDavAnI cIpa. (3) jaLAyuM.' pakSapAtI, vi0 pakSapAta karanAra; vagiyuM. karI . huM to E dI. bA. kezavalAla saMpAdita "pa" kAra zabdanuM paheluM pRSTa Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 rahelAM hatAM, tenA uddAra karavAnA ane prakAzamAM ANuvAne yaza paNa emaNe meLavelA che; je sevA mATe ApaNe saiA emanA RNI chIe. emanI saMzAdhana paddhati vize kAMika matabheda che, paNa emanA haste thayeluM prAcIna kAvyAnuM saMzodhana ane saMpAdana kAyaM khacit mahatvanuM ane kiMmatI che, tema Adara ceAgya che, enI koi vAcaka nA pADI zakaze niha. emanI sUcanAthI sAsAiTIe prAcIna kAvyAnuM prakAzana kA hAtha dhareluM che ane tenAM atyAra sudhImAM prakaTa thayelAM pustako lakSamAM letAM vAcaka joI zakaze ke temAM sArI pragati thayalI che ane tene yaza kezavalAlabhAine che. gujarAtI vyAkaraNa para eka graMtha svastha Telara pAse ghaNA varSo upara sAsAiTIe lakhAvyA hatA; te pachI eka sArA vyAkaraNa gra MthanI uNapa rahyA kare che. e viSayamAM kezavalAlabhAi amuka cokkasa abhiprAya dharAve che; teo mAne che ke, gujarAtIne AraMbha ane vikAsa apabhraMsamAMthI sIdhA utarI AvyA che, tA ene anulakSIne, pracalita saskRtanA dhoraNe nahi, gujarAtI vyAkaraNanI racanA thavI ghaTe che. ane jyAM sudhI e vastu jyAnamAM levAze nahi tyAM sudhI gujarAtInuM sArUM ane saMpUrNa vyAkaraNa cI zakAze niha. gujarAtI keza sudhAraNA sArU emaNe je taiyArI karI hatI temAM A praznane tenA eka Avazyaka bhAga gaNyA hatA; A dRSTi najara samIpa rAkhIne gujarAtI bhASAnu eka sAruM ane svataMtra vyAkaraNa lakhI ApavAnuM kArya dI. A. kezavalAlabhAinI bhalAmaNathI, zrIyuta rAmanArAyaNa pAkane sAMpAyuM che. e kAryamAM sahAyaka paNa kezavalAlabhAi ja che. apabhraMsa sAhitya jhAjhu jANavAmAM naheAtuM ane tene abhyAsa paNa gUjajAja hatA, te samayathI kezavalAlabhAi kahetA AvyA che ke gujarAtI bhASAnA paddhatisara, zAstrIya ane aitihAsika rIte abhyAsa karavA apabhraMsanuM jJAna Avazyaka che. tenA jJAna vinA gujarAtInA abhyAsa adhurA ja rahevAne; ane ame joyuM che ke pratidina emanA e abhiprAyane vajana maLatuM jAya che; ane tenI AvazyakatA svIkArAi che. varSoM upara svastha bhAizrI cImanalAla dalAle gAyakavADa eyi Tala graMthamALAmAM * prAcIna gurjara kAvyA' eDiTa karI prasiddha karyA tyAre e kAmamAM emane kezavalAlabhAInI ja madada maLI hatI; ane junI gujarAtInA abhyAsIe sArUM evAM pustako jhAjhI saMkhyAmAM nikaLe eja IcchanIya che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 e hetuthI sAsATIe apabhraMsa pAThAvali e bhAgamAM dI. bA. kezavalAlabhAInA sAmAnya taMtrIpada ane dekharekha heThaLa zrIyuta madhusUdana cImanalAla medI pAse saMpAdana karAvavAnuM kArya Ara MbheluM che; zrIyuta meAdI apabhraMsa sAhityanA sArA jJAtA ane abhyAsI che; gaye varSe kAlejanA vidyArthIe sArUM emaNe eka apabhraMsanuM pustaka 'samarAcca kA' eDiTa karyuM hatuM; ane ' buddhiprakAza ' mAM e bhAinA junA gujarAtI bhASA sAhitya viSenA je lekhA prasiddha thayalA che, te e viSayanA abhyAsIonA AdarapAtra jaNAyA che. AvA eka niSNAta bhAI, apabhraMsanA viSayamAM jemanuM vAcana ane jJAna aheALuM che evA kezavalAlabhAInI sUcanA mujaba apabhraMsa pADAvila taiyAra kare che te evI rIte yojAyelI judI judI bhASAenI jANItI pAThAvaliemAM cuM sthAna prApta karaze e viSe amane lagAre zaMkA nathI; e pAThAvilanA pahelA bhAga A varSamAM chapAi jaze ane ame sAMbhaLyu che ke muMbAi yunivarasiTie e pustakane pAya pustaka tarIke pasaMda karyuM che. A kAnA yaza kAi eka vyaktine dhaTe te! te kezavalAlabhAI che. kezavalAlabhAie sAsAiTInuM pramukhapada svIkAryAM pachI ame joyu che ke sAsAiTInu vAtAvaraNa taddana sAhityamaya thai raheluM che. sAhitya pravRtti kema vyavasthita thai zake, tene kevI rIte agADI vadhArI zakAya, ApaNA bhASA sAhityanA utkarSa ane abhyudaya arthe zA vadhu pagalAM bharavAM joie, e vicArane prAdhAnya maLatuM rahyuM che. ane A kAryamAM sAdhana, zakti, saMpatti, sAtha, sahakAra ane sahAnubhUtine lAbha maLatAM ane tenA yeAgya upayeAga thaye te pravRttimAM teTalA aMze gati, vega, joma, vividhatA, navInatA ane viziSTatA prApta thavA saMbhava che, sAsAiTInuM kAya kAI eka vyakti para nahi paNa sAhityakAronA ekatra sahakAra ane sadhabaLa para avalaMbe che. jeTale darajje temAM aikya ane saMvAditA sAdhI zakAya eTale darajje te pravRtti pragatimAna ane phatehamada nivaDe che. chellAM tera varSamAM sAsATI je kAI gheADu ghaNuM karavA zaktimAna thayalI che, temAM ena. sekreTarInI kimatI sevA sAthe kezavalAlabhAInI vidvatA ane nirabhimAnI ane suzIla svabhAve Ache hissA ApyA nathI. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 kezavalAlabhAInI lokapriyatA viSe thADAka divasA para ( tA. 11 mI egasTa ) khelatAM kavivara nhAnAlAle je zabde uccAryAM hatA te atre ApIzuM: " kezavalAla dhruva eTale rAjya ane prajA ubhayanA sanmAnya sAkSara va. kezavalAlabhAinI vidvatA sarakAra sanmAnAyelI ane prajA pramANAyelI che." sAhitya pariSadanA pramukha cuTIne prajAe emanI vidvatAnI kadara kayAranIya karelI che; ane sarakAre emane dI. bA. nA ilkAba sAsAiTInA pramukha tarIke baDhyA hatA, emAM paNa vidvat pUjA ja rahelI che. e zubha avasare sAsAiTIe dI. bA. kezavalAlabhAine khAsa meLAvaDA karIne eka mAnapatra ApyuM hatuM. e mAnapatra nIce mujaba hatuM:-- divAna bahAdUra kezavalAla harSadarAya dhruva, khI. e., pramukha, gujarAta varnAkyulara sAsAiTI, amadAvAda. sarakArI keLavaNI khAtAmAM uttama prakAranI lAMbA samayanI sevA ane tada'ge janasamAjamAM prApta karelA mAna ane pratiSThAnI kadara tarIke nAmadAra sarakAre Apane ghaNAM varSa pUrve rAvabahAdUranA uMcA kAba ApyA hatA. paraMtu ApanI kIrtti mAtra eka nAmAMkita ane bAhAza zikSaka hAvAmAMja samAtI nathI. saMskRta ane gujarAtI sAhityanA uMDA ane talasparzI abhyAsaka tarIke Apa jANItA che. gujarAtI prajAe ApanI vidvatAnI kadara jANI muMbAImAM maLelI bIjI sAhitya pariSanA pramukha nImI ApanA pratine sadbhAva prazita karyo hatA. gujarAtI sAhityanA kSetramAM ApanI kRtie ziSTa gaNAya che e kANu nathI jANatuM? kharekhAta ApanAM karelAM maneAhara bhASAMtare| atyAra sudhImAM to advitIya gaNAya che. kavi harizcandranuM "vinA pUrva vije. hRdayase hRdaya milAye anuvAda karanA kevala jakkha mAranA hi hi kavikA lokAntara sthita AtmAko narka kaSTa denA hi hai " Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 e sUtra hameza lakSya tarIke gaNyuM che; ane ethI ja ApanAM bhAvAtre hameza mULa kavinA rasamAM ratibhara paNa kSati thayA vagara-jANe navA lakhAyelA mULa graMtha ja hoya nahi evA, saraLa, zuddha ane rasa bharelAM thAya che. Ape saMskRtamAMthI gujarAtImAM karelAM mudrArAkSasa, harSa ane bhAsa karinAM nATaka, amaruzataka ane gItagoviMda e badhAM bhASAntara karavAnI ApanI naisargika uttama prakAranI zaktinA jAgatA dAkhalA che. gujarAtImAM gItagoviMdanAM ghaNAM bhASAntare che paNa temAMthI koI paNa ApanA bhASAntarane paDache paNa ciMDhavI zakAya nahi evuM ApanuM gItageviMdanuM bhAvAtra ekaluMja ApanA kIrtisthaMbharUpe pUratuM che. mAtra ekaja prata upasthita thayA chatAM bhAlaNanI kAdaMbarI jevA vikaTa granthane Ape sAroddhAra karyo che. e pustakanI vikatA bharelI TIkA ApanuM bhASA ane vyAkaraNazAstranA kSetranuM vizALa jJAna pradarzita kare che. kharekhAta, junI gujarAtInI Ape karelI sevA amUlya che. vivecaka buddhie lakhAyelI harSa ane bhAsanA nATakanI prastAvanAra, padyaracanAnA prakAra saMbaMdhe lakhAyela nibaMdha, vizAkhadatta, harSa ane jyadevanA samaya para lakhAyelA lekho ane saMskRta nATakasAhityanI prAcInatA saMbaMdhe lakhAyelA viSayo ApanA viratIrNa vAcana ane sacoTa vivecakatAnAM tAdaza daSTA che. gujarAta varnAkayulara sosAyaTI sAthe Apane saMbaMdha ghaNA lAMbA samayane che. ApanA svargastha baMdhu harilAla bhUvane pagale pagale cAlI A paNa junA vakhatathI sosAITIne buddhiprakAzamAM vakhatovakhata sAhitya viye vidvattApUrNa lekho lakhyA che. tyAra pachI ghaNA lAMbA gALA sudhI Apa bhujamAM ra ra paNa sAIrIne bhUlyA nahotA. ApanAM svargastha patnI se. caturalakSmInA avasAna nimitte eka smAraka sthApI tenA vyAjamAMthI gujarAtI strI umedavAra meTrikyulezananI parIkSAmAM uMce naMbare pAsa thAya to tene sosAITInI lAIpha membara banAvavI e hetuthI sadaE phaMDa sosAITIne soMpyuM che. sana 1921 mAM gu. va. sesAiTIe Apane pitAnA pramukha tarIke cuMTayA hatA; je pada Apa lAMbA samayathI zobhA che. pramukhapade nimAtAM ja Ape gujarAtI dezanI zuddhi karavAnuM vikaTa ane zramavALuM Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 aTaka kAma utsAhapUrvaka hAtha dharyuM eTaluM ja nahi paNa keTaluM mahatvanuM mArgadarzaka kAma ukelyuM paNa che. e pramukhapadane laineja nAmadAra sarakAre pharIthI kadara karIne Apane divAna bahAdurano mAnavaMtA ikaba InAyata karyo che, ane tethI Apane ja nahi paNa ApaNuM gujarAta varnAkyulara sosAITIne paNa mAna ApyuM che ema ame mAnIe chIe. AvuM virala mAna varSonAM varSo sudhI bhagavAna zrI jaganniyaMtA paramezvara Apane dIrdhAyuSa Apo ane bhaviSyamAM adhikAdhika mAna ane prati prApta thAo e amArI zubhAzipa ane AkAMkSA che. amArI bhaviSyavANa phaLIbhUta thavAthI, ame nIce sahIo karanArA ApanA zubhaciMtaka mitre ghaNo AnaMda pAmIzuM. gujarAta varnAkyulara sAITI, ame chIe, amadAvAda, tA. 28 mI Disembara 1927) ApanA snehI baMdhuo, so. vidyAgaurI ramaNabhAI nIlakaMTha ramaNabhAI mahIpatarAma nilakaMTha, DAhyAbhAI pItAMbaradAsa derAsarI AnandazaMkara bApubhAI dhruva kRNalAla narasIlAla desAI maMgaLadAsa gIradharadAsa gaNeza vAsudeva mAvalaMkara khuzAladAsa zekaLadAsa paTela aMbAlAla dalasukharAma lakhIyArA muLacaMdabhAI AzArAma zAha cImanalAla dalapatarAma vi josapha be jAmIna hemI pI. cAhavAlA nagInadAsa purUnAmadAsa saMghavI prANajIvanadAsa nAraNadAsa haiTara janubhAI acaratalAla sa8 gadulAla pIlAla dhruva eNna, sekreTarI ane menejIMga kamiTInA sabhyo, gu. vi. sesAiTI, tyAra bAda gata varSamAM ApaNA be agragaNya vidvAne dI. bA. kezavalAla ane zrIyuta narasiMharAvabhAI emanA piNamA varSamAM praveza karatA hatA, e mAMgalika prasaMgane ujavavAne sosAITIe nirNaya karyo hato, tadanusAra taiyAra thayele buddhiprakAzane abhinaMdana aMka A julAI mAsamAM e be viThAnene bheTa dharavAmAM Avyo hate. sAITInA itihAsamAM A banAva apUrva hato ane te cirasmaraNIya raheze. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 21 keLavaNIne lagatAM pustaka " The national state must act on the presumption that a man of moderate education but sound in 'body, firm in character and fitted with joyous selfconfidence and power of will, is of more value to the community than a highly educated weakling." [Herr Hitler. ] keLavaNIno prazna hamaNAM khUba carcAI rahyo che, temAM mAtRbhASA dvArA zikSaNa, bAlazikSaNa-menTIsarI paddhatie, hunnara udyoganuM zikSaNa ( vocational), khetI pradhAna zikSaNa (agricultural bias), nirakSara nivAraNanI yojanA, pustakAlaya pravRti vagere muddAo para khAsa bhAra mUkAya che ane dezamAM zikSita vargamAM pravartI rahelI bekArInA kAraNe Adhunika zikSaNane vakhoDavAmAM Ave che. ApaNe jANIe chIe ke ApaNe dezamAM keLavaNInI zarUAta, IsTa IDIA kaMpanInA hAkemee temane rAjavahIvaTamAM yogya mANaso maLe e dRSTithI karI hatI ane te pachI je zikSaNapraNAlikA cAlu rahelI che te mukhyatve buddhipradhAna, mAnasika vikAsa karanArI nIvaDI che. tenA guNadoSamAM ahiM nahi utarIe, paNa eTaluM te nirvivAda che ke pracalita dhoraNamAM pheraphAra karavAnI AvazyakatA udbhavI che, ane prajAne ekaluM sAhitya viSayaka zikSaNa basa nathI. prastuta prakaraNanA mathALe je utAro karyo che, te pramANe sazakta, cAritravAna, AtmavizvAsavALA ane draDha nizcaya dharAvanAra sAmAnya zikSaNa meLavelA puruSonI, uMcA buddhizALI mAMIkAgalA karatAM vizeSa jarUra che. jarmanInA nava vidhAyaka hiTalarane e kathanamAM satya raheluM che, ema ApaNe ApaNI paristhitino vicAra karatAM svIkAravuM paDaze. zALAmAM mAtRbhASA dvArA zikSaNa apAvuM joIe e pazna para sosAITI sana 1882 thI bhAra mUkatI AvI che. haMTara kamizana samakSa je nivedana sosAITIe raju karyuM hatuM, temAM e muddA prati dhyAna kheMcavAmAM AvyuM hatuM ane te pachI muMbaI yunivarsiTIne eka memorenDama Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 mokalavAmAM AvyuM hatuM, temAM mAtRbhASAne yunivarsiTInI parIkSAmAM sthAna ApavA sArU Agraha karyo hato. strI keLavaNInA praznane to sAITIe potAno ja karyo che. zaheramAM prathama kanyAzALA kADhavAnuM mAna sosAITIne che. Aje paNa tene hastaka rA. bA. raNachoDalAla kanyAzALAne vahIvaTa cAlu che. vaLI zALAmAMthI bALAo uDI jAya te pachI temane AgaLa abhyAsa karavAnuM sugama thaI paDe, e AzayathI sATIe strI zikSaNanI parIkSAnI yojanA karI hatI, te viSe bIjI vibhAgamAM savistara kahevAI gayuM che, ane te viSe vizeSa hakIkata "mahilAmitra' nAmaka prakaraNamAM A vibhAgamAM dAkhala karelI che. vadhumAM kanyAone vadhu viSayomAM jJAna ApavAnuM banI zake te mATe khAsa abhyAsa varga kADhavAnI sAITIe vyavasthA karI hatI tenI vigate sana 1908 nA buddhiprakAzamAMthI ahiM uddhata karIzu , "A zALAne aMge moTI uMmaranI strIone vyavahAropayogI jJAna ApavAnA hetuthI eka varga tA. 2, navembara 1907 thI ughADavAmAM Avyo che, temAM dararoja sAMjanA 4 thI pa vAgyA sudhI eka kalAka zikSaNa - ApavAmAM Ave che. A vargamAM dI. bA. aMbAlAla sAkaralAla desAI - arthazAstra, phesara sAMkaLacaMda jeThAlAla zAha saprayoga rasAyanazAstra ane . DAkaTara jhaverabhAI nArAyaNabhAI zArIrikavidyA tathA gharaupayogI vaidaka viSe zikSaNa Ape che. A vargamAM hAla zALAnI strI zikSako, chaThThA dhoraNanI kanyAo tathA bIjI be traNa strIo Ave che. bahAranI vadhAre strIo AvI A vargane lAbha leze evI AzA rAkhavAmAM Ave che. A varganAM zikSaNa ApanArA sagruhasthane kamiTI antaHkaraNapUva ka AbhAra mAne che. A kanyAzALAmAM nIti, bhakti ane sadAcAranA zikSaNa upara vizeSa dhyAna AivAmAM Ave che. A zikSaNa ApavA mATe gujarAta varnAkyulara sosAiTIe dharma ane nIti saMbaMdhI sAmAnya vicArovALI keTalIka kavitAo judAM judAM pustakamAMthI cUMTI kADhI "zikSA vAcana" nAmanuM eka pukataka taiyAra karyuM che. temaja rA. bA. raNachoDalAla choTAlAle veda vagere dharmazAstromAMthI cUMTI kahADelAM nIti tanuM "dharmatatva' nAmanuM pustaka pasaMda karavAmAM AvyuM che. naitika zikSaNa ApavA mATe kaI suzikSita strI meLavavAnI tajavIja karatAM tevI strI maLI zakI nathI; tethI pukhta Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAzaMkara dadrijI dave (pR. 229) dulerAya choTAlAla aMjAriyA Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharatarAma bhAnusukharAma mahetA The va (pR. 229) navalarAma jagannAtha trivedI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 uMmarane kAi zAstrI rAkhavAnI tajavIja cAle che. te mathI nIti, bhakti ane sadAcAranuM sAmAnya zikSaNa ApavA uparAMta thADuM ghaNuM saMskRta zikSaNa ApavAnI vyavasthA paNa thaI zakaze." te pachI sana 1925 mAM eka strI zikSikA mukIne rA. bA. raNacheDa lAla kanyAzALAmAM mATI vayanI strIone zikSaNa ApavAno eka va khAlavAmAM AvyA hatA; paNa A baMne akhatarAonuM pariNAma nirAzAmAM pariNamyuM hatuM, " sesAiTIe agAu spensara kRta ' keLavaNI ' ane baMgALI parathI 'nArI zikSA '-be bhAgamAM--ane 'gRhaNI kavya dIpikA' e pustako chapAvyAM hatAM, tenI noMdha khIjA vibhAgamAM karavAmAM AvI che. vIsamI sadImAM bALa zikSaNa prati vize lakSa gayuM che ane e viSayamAM khUba pragati thayelI che. sAsAiTIe e viSayanuM mahatva lakSamAM laine jANItA viduSI mhena sI. zAradA mhena pAse bALakanuM gRhazikSa e nAmanuM eka nhAnuM pustaka sana 1909 mAM lakhAvyuM hatuM ane te kharekhara lokapriya nivaDayuM che, ema tenI traNa AvRttio thavA pAmI che. te parathI kahI zakAya. bALazikSaNane catuM evuM ekake pustaka agAu lakhAyeluM amAnuM jANamAM nathI. zrImatI zAradA aene e viSayane paddhatisara ane samagra rIte avalokyA che ane te evuM sarala rIte yeAjAyuM ane lakhAyu che ke temAMnA muddAo sAmAnya vAcakane paNa grahaNa karatA muzkelI paDe niha. e arasAmAM ja derAparadezamAM pracalita zikSaNa paddhatio ane zikSaNa saMsthAnuM nirIkSaNa karI AvavAnI prathAne hindI sarakAra taraphathI uttejana maLavA mAMDayuM hatuM; ane tene lAbha lakhe muMbAI keLavaNI khAtAnA mAjI vaDA adhikArI Dabalyu. eca. zApe H jApAnanI keLavaNI pati " e para eka sarasa pustaka lakhyuM hatuM; ane sesAiTIe tene gujarAtImAM tarajumA karAvyA e ucita thayuM hatuM. keLavaNInA viSayamAM rasa lenAra ane jIMdagIbhara e kSetramAM jemanuM jIvana vyatIta thaI rahyuM che, evA eka vidvAna zrIyuta atisukhazaMkara kamaLAzakara trivedIe te tarajume karyAM hatA. sAhityanA saMskAra emane emanA pitAzrI kamaLAzaMkara pAsethI maLelA hatA, ane cAlu abhyAsa, nirIkSaNa ane niyamita lekhanavAcana vaDe e saMskAra emanAmAM khUba khIlyA che. C Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230, rUso jApAna yuddhanA pariNAme samasta sudharelI duniyAnuM lakSa jApAna prati kheMcAyuM hatuM ane teNe TuMka mudatamAM je asAdhAraNa ane vismayakAraka pragati karelI che, temAM enI keLavaNI paddhatie meM hisso Apelo che. e viSayanuM jJAna ApaNA mATe upayogI che; ane te pustaka evI khUbIthI lakhAyuM che ke ekalA keLavaNI praznamAM rasa lenArAone ja nahi paNa sAmAnya vAcakane paNa temAM rasa paDe. e khubI ANavAmAM te pustakanA bhASAntarakArane paNa hisso che. ApaNe ahiM keLavaNIviSayaka sAhitya jhAjhuM nahi hovAthI sosAITIe yuropanA keLavaNukAro ane pAzcAtya zikSaNa paddhatio viSe be pustaka lakhAvavAne nirNaya karI, e viSayane nyAya ApI zake evA lekhakone te taiyAra karI ApavAnuM kArya saMpyuM hatuM paNa te haju lakhAI AvyAM nathI. daramiyAna aMkalezvara mizana zALAnA eka kAryakartAe "How we learn" e nAmanuM eka nAnuM aMgrejI pustaka sAiTIne mokalI ApI tene gujarAtImAM tarajumo karAvavAnuM sUcavyuM. yuropiyana mizanarIoe hindamAM keLavaNInA pracArArthe puSkaLa ane saMgIna kArya kareluM che ane ApaNu para temanuM e RNa bahu moTuM ane bhAre che. e loko ekaluM zikSaNa ApIne aTakayA nathI, paNa te kSetramAM teo hamaNAM khUba prayogo karI rahelA che ane tenA pariNAmo emaNe vidhavidha pustako jevAM ke Village School in India, Projects in Indian Education, Fourteen Experiments in Rural Education, The Reconstruction of the Curriculum of the Elementary Schools in India-racIne prajA samakSa dharyo che ane emanI te sevA dhanyavAdane pAtra che. uparAMta How we learn' e pustakane tarajume sAITIe "zikSaNanuM rahaya" e nAme pragaTa karyo che, ane tenA anuvAdaka zrIyuta navalarAma jagannAtha trivedI che. teo lAlazaMkara mahilA pAThazALAmAM ghaNAM varSothI adhyApaka che; eTaluM ja nahi paNa gujarAtI sAhityanA eka sArA lekhaka ane uMDA abhyAsI tarIke emaNe pratiSThA meLavelI che. keLavaNI viSayamAM rasa letA ane khAsa karIne zikSakabaMdhuone e pustaka sAghanta vAMcI javA ame bhalAmaNa karIzuM. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 22 lalita kaLAnAM pustaka " kaLAnA uddeza AMkhane keLavavAne che, ane tenA karatAM paNa mana sAthe tene vadhAre nikaTanA saMbadha che....kaLAthI khUlelAM AvAM atakSu vaDeja ApaNe jeI zakIe chIe ke je kharUM satya che te vizuddha ane sArUM che, ane satya, sadguNa ane sAnda e sa` ekAkAra, ekaja svarUpa che. e mAtra IzvaranAM traNa agA che. " sara manubhAI naMddezakara mahetA ( AjhamI sAhitya pariSada vakhate kaLA pradana khulluM mUkatAM ApelA vyAkhyAnamAMthI. ) ApaNA samAjamAM eka samaya evA hatA ke jyAre saMgIta ane nRtya, e adhaHpAta karanArAM ane gaNikAne ja cAgya gaNAtAM; ane gayA jamAnAmAM evA puruSa! ame joyA hatA ke jeo nATakamAM temanA putrapiravArane javA detA nahi; kAraNa ke ethI temanI nIti zithila paDI jAya ane te nATakAnI temanA para kharAba asara thavA pAme. manuSyane tenA zArIrika vikAsa mATe kasarata ane AhAra Avazyaka che, tenA mAnasika vikAsa mATe keLavaNInI jarUra che, tema manuSyanI lAgaNIe ane tenI Atmika zaktionI khIlavaNImAM lalita kaLAe madadagAra thAya che, evI sAmAnya mAnyatA che. ApaNA zAstrakArAe saMgIta kaLA vihina puruSone pazunI upamA ApelI che ane te thayA che. jIvana sudhAraNAmAM, jIvananI unnati sAdhavAmAM saMgIta ane kAvyanI asara gheADI bhrUNI nathI. te pramANe citrakaLA, sthApatya ane zilpakaLA manuSyane naisagi`ka AnaMda anubhavavAmAM, saundanuM daOna karavAmAM ane te dvArA jaganamAM vyApI rahelI kAi mahAna zaktinuM-vibhUtinuM smaraNa ane bhAna thavAmAM, eTalAM ja madadagAra thAya che. eka kavie kharUM kahyuM che ke eka suMdara cIja sadA AnaMdanuM sAdhana che ane te saiAnda mAMthI satya pratyakSa thAya che. A thing of Beauty is a joy for ever. saMgItanI eka mIThI cIja sAMbhaLatAM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra3ra ke eka suMdara kAvya vAMcatAM ApaNe kaMI judo ja AnaMda anubhavIe chIe. te ApaNI samakSa kAMI kAMI citro, da, pAtra, vicAre ubhA kare che; ApaNe kaMI kaMI avanavI lAgaNIno ane anubhavane sAkSAtkAra karIe chIe; te ApaNane sukha ane zAnti bakSe che, teno AhalAdaka dhvani ApaNuM kAnamAM guMjyA kare che, tenI chApa ApaNI najara pAsethI khasatI nathI. jeoe tAjamahelanuM darzana karyuM che. teo tenA saundaryanuM pAna karatAM dharAyA nathI. rathApatya kaLAno te uttama namune che ane tenI AsapAsanuM vAtAvaraNa ane dekhAve evA AhvAdaka, zAntidAyaka, suvAsabharyA ane cittAkarSaka mAluma paDe che ke ApaNe ghaDIbhara koI IdabhavanamAM jaI vasyA hoIe evuM bhAna thAya che-e AnaMda prApta thAya che, ane tenuM kAraNa Apa ApI zakatA nathI atyAra sudhI ApaNe saMgIta, nRtya, sthApatya ane zilpa prati udAsinatA sevI hatI. temane adhama pratina mAnyAM hatAM, paNa e vicAro hAlamAM badalAvA mAMDyA che e saMtoSakAraka che. A viSenuM mahatva samajIne pre. AnandazaMkarabhAInI preraNAthI sosAITIe belArsa kRta "The Fine Arts" e nAmanA pustakane gujarAtImAM taraju karAvavAnuM nakkI karyuM hatuM ane temAM khuzI thavA jevuM e hatuM ke te puratakane taraju karavAnuM kArya ApaNA eka sarvamAnya sAkSara ane rasajJa zrIyuta narasiMha rAve ravIkAryuM hatuM. aneka vyavasAyo ane pAchaLathI kolejanA adhyApaka tarIkenA kAmanA dabANathI teo. e tarajuma haju taiyAra karI zakyA nathI, paNa jyAre te ApaNane maLaze tyAre te pustaka upayogI thaI paDaze e vive amane zaMkA nathI. e uNapa emaNe bIjI rIte pUrI karI che. sana 1907 mAM muMbaImAM bharAyelI bIjI gujarAtI sAhitya pariSada sAra abhinetA viSe emaNe eka nibaMdha lakhyo hato, paNa te bahuM lAMbo hovAthI tene sArI mAtra "vasanta" mAM pragaTa thaye hate. o kimatImilabdha chAla. para hAthapratamAM baMdhAI rahe e kaI rIte IcchanIya mahatuM. sAMITIne emaNe tene prakAzana mATe pUchAvyuM ane kamiTIe ne khuzIthI chapAvavAnuM svIkAryuM ane te pustaka "abhinaya kaLA" Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narasiMharAva (pR. 232) bheALAnAtha diveTiyA tichnizhnik an (11) clit mah 2033 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dI. bA. narmadAzaMkara devazaMkara mahetA (5 233) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 e nAmathI prasiddha thaI cUkyuM che. gujarAtImAM to abhinaya kaLA viSe e pahelavaheluM pustaka che. e nibaMdhamAM darzAvelA vicAra ane abhiprAya eka jamAnA pUrvenA che. te pachI te e viSayamAM ApaNe ahiM tema ja pAzcAtya dezomAM bhAre pragati thaI che ane ziyA jevA mUlakamAM temAM meTuM parivartana thavA pAmyuM che. raMgabhUmi, citrapaTa ane olapaTane yuropIya dezamAM bahoLe pracAra thayo che ane temAM puSkaLa sudhArA ane pheraphAra thavA pAmyA che. hiMdustAnamAM paNa tenI asara jovAmAM Ave che, eTaluM ja nahi paNa narmada zatAbdI prasaMge raMgalIlAnuM dazya joine se koIe temAM bhAga lenAra yuvaka yuvatIne abhinaya viSe prazaMsAnA ugAro uccAryA hatA. thoDAka samayapara muMbAImAM udayazaMkare ane amadAvAdamAM kumArikA haThIsiMhe e kaLAmAM je praviNa meLavyuM che, tene paricaya ApaNane karAvyo hato. te joIne eka hiMdI tarIke ApaNane magarUrI upaje. bIjuM ApaNe joI zakIe chIe ke e nRtyakaLA pratine virodha ane tiraskAra janatAmAMthI e che te game che eTaluM ja nahi paNa te kaLA zikhavAne eka prakArane zokha ubhaLe che. eka divasa e hatuM ke ema. e., nA vidyArthIone nRta, nRtya ane nATaya e zabdone bheda darzAvavA prazna pUchavAmAM AvatA. "karma" nA bolapaTamAM himAMzarAya ane devakI rASTranA abhinaye te gakhyAti meLavI che ane sai keI te joIne mugdha banyA che. vaLI prasthAna" ane " kAmudI' mAM udayazaMkaranA nRya paratve je vistRta ane vidattAbharI samAlocanA gaye varSa karavAmAM AvI hatI te parathI joI zakAze ke te pachI ApaNe ahiM tenA abhyAsamAM ane . jJAnamAM bahu pragati thayelI che.' uparanI paristhitimAM lalita kaLAnA viSaya prati khAsa lakSa apAvuM joIe, ema vicArI rahyA hatA e arasAmAM marAThImAM "AnaMda" mAsikanA taMtrI vAsudeva geviMda AnuM lakheluM "saindarya ane lalita kaLA"nuM putaka amArA jovAmAM AvyuM. ame joyuM ke e viSaya para svataMtra nibaMdha lakhI ApanArA ApaNe tyAM gayAgAMThayA vikAne che; ane teo eTalA rokAyelA rahe Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 che ke temanI pAse e viSaya para pustaka meLavavA varSa sudhI thobhavuM paDe. tethI prastuta pustakane gujarAtImAM tarajumo karAvI naMkhAvavAno nirNaya karyo. sArA nasIbe "citramaya jagata" mAsikanA gujarAtI AvRttinA taMtrI, zrIyuta sAkaralAla tulajAzaMkara yAjJike te pustaka gujarAtImAM lakhI ApavAnuM mAthe lIdhuM; sana 1925 mAM te bahAra paDayuM hatuM. te pustakanI prastAvanAmAM anuvAdake e viSayanA saMbaMdhamAM be zabdo lakhyA che te vicAraNIya hoI ahiM te raju karIe chIe "gujarAtI vAcakonI abhirUci atyAre eTalI badhI belagAma banI gaI che, mana eTalAM badhAM kamakavata, navIna ane gaMbhIra viSayanuM grahaNa karavAne nAlAyaka kahe ke nAkhuza kiMvA bedarakAra kahe, banI gayA che ke amuka eka prakAranA vAcana sivAya bIjuM kazuM najare dIThuM gamatuM nathI. pariNAme aneka lekhakone hAthe khuzIthI ke nAkhuzIthI, navalakathAo lakhAyA ja kare che, pachI te sArI hoya ke kharAba. paristhiti AvI pratikuLa hovA chatAM prastuta pustaka jevA sUtra paddhatithI lakhela eka pustakane gujarAtImAM vadhAre karIne janasamAjanI vAcananI abhirucine jarAka bIje raste caDhAvavAno prayatna mArA hAthe thayo eTaluMja mane te samAdhAna ! janasamAjane eka nayana manahara udyAnanuM aspaSTa darzana karAvIne te udyAnamAM rapaNe saMcaravAnI tenAmAM vRtti utpanna karavAnI abhilASAeja "saindarya ane lalitakaLAne janma Apyo. mULa lekhake graMthanA prathama khaMDamAM saundaryanI bhAvanAnuM paddhatisara nirupaNa karyuM che, tenuM vAcana bodhaprada tema AnaMdadAyaka jaNAze. bIjA khaMDamAM kalA ane lAlatakaLAne bheda batAvI, judA judA prakAranI lalitakaLAo, jevI ke, pASANa zipa, vAstu zilpa, saMgIta, citrakaLA, nATayakaLAne aitihAsika gheraNe paricaya karAvyo che, temAMthI jANavA jevI ghaNI mAhitI maLe che ane ApaNuM dRSTimaryAdA vizALa thAya che. kalalitakaLAnI pravezikA tarIke A purataka agatyanuM che. A ja viSayane carcanuM bIjuM eka baMgALI pustaka bahAra paDeluM ane je paMkAyuM hatuM tene anuvAda karAvavA te arasAmAM sanmitra taraphathI sUcanA thaI ane te kAma zrIyuta mahAzaMkara idrajIne sAITIe soMpyuM hatuM. >> "saundarya ane lalitakaLA" prastAvanA, pR. 2. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 zrIyuta mahAza kara ne ke prAthamika zALAnA zikSaka che paNa lekhana vAcanane khUba zekha dharAve che ane temanu tema mA`ika che, aMgALImAMthI emaNe utArI ApaNA sAhityane samRddha karyuM che. rahasya '' nAmaka pustakane tarajume agAu karI ApyA pustaka sAne pasaMda paDayuM hatuM. eTale A kAma temane takalI? paDI nAMha. aMgALInuM jJAna jema baheALu saMkhyAbaMdha pustako gujarAtImAM sAsATIne emaNe yajJa hatA ane te sAMpavAmAM kAMI ' e baMgALI pustakanI sarasatA viSe emaNe amane te viSe prasiddha thayelA abhiprAya vaMcAvyA, te nIce pramANe teH 66 "" A varase sAhitya vibhAgamAM eka ati upayAgI graMtha pragaTa thayo che. graMthanuM nAma che sAM tattva''; lekhakanuM nAma che zrIyuta abhayakumAra gRha. kaThora parizramapUrvaka lakhAelA Ave suMdara graMtha agALI bhASAmAM ghaNAM varSo thayAM pragaTa thayA nathI. " A pramANe eka ja viSayapara e pustakA thayAM paNa ba MnenI nirupa pati nirALI ane svataMtra che; te eka bIjAnA pUrtirUpa kahI zakAya, zrIyuta gRhe ApaNA prAcIna saMskRta sAhityamAMyI agatyanA utArA karI prAcIna RSimuniee e viSayane kevI rIte vicAryoM ane cacceoM hate. te darzAvI, pAzcAtya prajA, grIka, jana, phrenca, iTAlIana ane iMglAMDanA lekhakA ane tattvaciMtA e viSaya para zA vicArA dharAve che te, sarakhAmaNI ane tulanA mATe, temaja e viSayane vadhu spaSTa ane sarala karavA mATe nAMdhyA che. Ama pArvIya ane pAzcAtya lekhakonA sAnda viSenA vicAra ane abhiprAya eka sAthe jANavA tapAsavAnuM prApta thAya che. kharI rIte lalita kaLAnA pratyeka vibhAga eka eka svataMtra pustaka mAgI le che; saMskRtamAM e pramANe dareka viSaya para ekathI vadhu graMthA prApta thAya che. gujarAtImAM ApaNe AzA rAkhIzuM ke enI bharatI thatAM vAra nahi lAge; kAraNa ke prajAnuM e prati lakS gayuM che eTaluMja nahi paNa tene tenA raMga lAgyA che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 23 DileDI vidyAbahena nIlakaMTha odyNilkanth has justified in her person the demand of women to equality with men as she had edycated herself even after marriage and was the first lady graduate of the University from Gujarat, and her social work is not an eye-wash as she is connected with almost all the social works in her province." Dr. MathuLaxmi Reddi All India Women's Confrence Report 1932-33 p. 12. sara ramaNabhAI ( kAma karavAne azakta thaI paDayA te daramiyAna sosAITInuM kAmakAja saMbhALavAne navA ona. sekreTarI nimavAnI agatya jaNAI; sesAITInA niyamomAM evI koI kalama na hatI ke evI nimaNuMka menejIMga kamiTI karI zake, paNa menejIMga kamiTIne peTA-niyama ghaDavAnI satA che, tenI rUe nIce mujaba navo niyama maMjura karavAmAM Avyo hato - 7 1. onararI sekreTarI mAMdagInA, musApharInA agara lAMbI gerahAjarInA sababathI agara evA bIjA keI jarUrI saMjogathI kAma karI zake tema na hoya te prasaMge ena. sekreTarI tarIke tamAma kAma karavAne sAru menejIMga kamiTI te kamiTInA sabhyomAMthI koIne ona. sekreTarInI tamAma sattA sAthe nImI zakaze." sadarahu peTA niyama pasAra karatI vakhate menejIMga kamiTInI evI lAgaNI hatI ke ramaNabhAInI mAMdagI daramiyAna kAmacalAu ona. sekreTarI tarIke leDI vidyAbahena ja kAma kare. ethI keTalIka sagavaDa sacavAtI hatI: ramaNabhAIne sthAnamAM, jhADe phera paDyo nahato, eTaluM ja nahi paNa emanI sAlaha vAraMvAra laI zakAya evI te goThavaNa hatI; ane vizeSamAM leDI vidyAbahena pratye saune sanmAna hatuM ane emanI kArya * rIporTa 1927, pAnuM 21 muM. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e ' ) ja sara ramaNabhAI ane leDI vidyAbahena nIlakaMTha (pR. 236) Page #279 -------------------------------------------------------------------------- Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 zaktithI badhA paricita hatA ane e saMskArI sannArIne mAna ApavAne A ucita prasaMga hatuM, e saghaLuM dhyAnamAM laine menejIMga kamiTIe sara ramaNabhAInI mAMdagI daramiyAna ona. sekreTarI tarIke leDI vidyAbahenanI pasaMdagI karI hatI, ane e pasaMdagI sAmAnya sabhAe kAyama rAkhI hatI. chellAM pAMca varSathI sesAiTInA ona. sekreTarI tarIke lerI, vidyAnhananI nimaNuMka thaye jAya che, e batAvI Ape che ke prathamanI pasaMdagI megya ja hatI. ApaNe ahiM jAhera jIvanamAM strIo bahu ocho bhAga le che, tethI keTalAkane teo agresara pade sthapAyelAM joIne kaMIka navAI lAge che; paNa pAzcAtya dezomAM evuM koI kSetra nathI ke jemAM strIoe nAmanA meLavI nahi hoya. IglAMDamAM supratiSThita purAtattvanI saMsthA royala eziyATika sAITInA ena. sekreTarI eka viduSI nimAyAM hatAM; pAlI TekTa sesAiTInAM adhyakSa tarIke mIsIsa thrIsa DeviDas bauddha sAhityanuM prakAzana kArya emanA patie adhuruM mUkeluM, agADI utsAhabhera calAvI rahyAM che; ane meDema kayurI jemanuM avasAna hamaNAM ja thayuM che, e, strIone savaDa maLatAM teo keTale daraje uce pahoMcI zake che, tenuM ujajavaLa dRSTAMta che. ApaNI strIone puratI anukULatA karI ApavAmAM Ave te teo paNa puruSonI peThe suMdara samAja sevA karI zake tenAM dRSTAMta tarIke sva. ramAbAI rAnaDe, zrImatI sarojinI nAyaDu ane leDI vidyAnhananAM nAme raju karI zakAya. - amadAvAdamAM sai ke jANe che ke leDI vidyAbahene sva. sara ramaNabhAInI saghaLI pravRttio saMbhALI lIdhI che, eTaluM ja nahi paNa amadAvAda myunisipAlITInAM eka sabhya cuMTAine tenA kAmakAjamAM yogya phALo ApatAM rahyAM che; ane myunisipala skula borDanA adhyakSa tarIke emanI sevA stutipAtra nivaDI che, ane e kAmano bojo ocho na hoya ema bIjI keTalIka navIna hIlacAle jevI ke harijana sevA saMgha, svadezI saMdha, pustakAlaya paripada pravRtti vageremAM mukhya bhAga laIne kiMmatI madada karatAM rahyAM che. eka lekhikA tarIke paNa leDI vidyAbahene kIrti prApta karelI che, ane emanuM lakhANa jema saraLa, subaddha, muddAsara ane vicArazIla hoya Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 svajane che tema te dhArI asara upaLavI zake che. thoDAka samaya para " sva stha sara ramaNabhAi'' e nAmanuM pustaka emanAM taraphathI prakaTa thayuM, temAM leDI vidyAkhtune * jIvana vidhAyaka' nAmaka utkaTa lAgaNIne vyakata karatA eka hRdayasparzI lekha lakhyA che; te temanAM gadya lakhANane utkRSTa namune lekhI zakAya; ane e pustakanI paheAMca svIkAratAM eka patra prinsipAla dhruve e lekha paratve lakhyA hatA, te je ke khAnagI patra che, tema chatAM amArA muddAnA samarthanamAM te ahiM ApavA amane ucita jaNAya cheH-- muMbAi tA. 2 julAI 1934 nirmaLajyeAti vidyAjjaina, tame ApelA pustakanAMthI " jIvana vidhAyaka " lekha vAMce. svargIstha mahiSa rAnaDenAM patnIe lakhelAM patinAM sa'smaraNeA yAda AvyAM. eja zailI. kahevAnI jarUra nathI ke bhInAM kSetreja huM e lekha vAMcI zakyA. vadhu zuM lakhuM? lI. AnadazaMkaranA zubhacintan ,, mAkhAi rAnaDe racita " amArAM jIvananI yAdagIrIe 'e pustakanI peThe leDI vidyAmhena emanAM jIvana smaraNe saMgrahe te te kRti gujarAtI sAhityamAM bahu mUlyavAna thai paDe. Adhunika strIo mATe jIvana vikAsanA mArga khullo mukanAra ane strI jIvanamAM pragati sAdhanAra strI leDI vidyAvhena prathama che; e kAraNe emanuM nAma ApaNA prAMtanA itihAsamAM cirasmaraNIya raheze. chelI pANI sadIthI bheALAnAtha sArAbhAinuM kuTuMba gujarAtamAM eka sudhAraka kuTuMba tarIke agrasthAna bhogave che. ane gaLathuthImAMthI e kuTuMbanA susaMskAra pAmIne ane e vAtAvaraNamAM ucharIne leDI vidyACna meAsALa tema zvasura kuTubanA nAmane dIpAvyu` che. eka pakSe te bhALAnAthabhAInAM dohitrI thAya ane bIjA pakSe mahIpatarAmanAM putravadhu thAya. bheALAnAthabhAine svastha mahIpatarAma sAthe sAre! bhAicArA ane sneTa jAmyA hatA ane mahIpatarAma vilAyatathI pAchA pharyAM bAda jJAti Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 -taraphathI emane bahiSkAra karavAmAM Avyo tyAre bhoLAnAthabhAI ja emanI kumake ubhA rahyA hatA; ane e vakhatathI ja mahIpatarAmanA kuTuMbamAM pitAnA gharanI eka chokarI jAya evI IcchA bheLAnAthabhAI sevatA; ane yogya prasaMga AvI maLatAM, jo ke emanA mRtyu bAda, ramaNabhAInuM sagapaNa vidyAbahena sAthe karI, e be kuTuMbano saMbaMdha suvarNanI sAMkaLathI saMdhAyo hato. | vidyAbahenanA pitA gepIlAlabhAI nokarInA aMge bahAragAma rahetA tethI emanuM ghaNuMkharuM rahevAnuM mosALamAM thatuM. eTale tyAM hAnapaNamAM kumArikAo gArIpUjana, sAvitrI vrata, vagere komArAvasthAmAM te Adare che, evuM emaNe kAMI kareluM nahi. keI prasaMge zrAvaNa ke adhika mAsamAM mAmIo sAthe nadIe snAna karavA jatAM; e sivAya bIjI koI asara junA vrata vidhinI ke vicAranI emanA para thaI nahatI. | gujarAtI cha copaDIone abhyAsa kanyAzALAmAM teo pUre kare temAM navAI bharyuM kAMI nahatuM, sudhAraka kuTuMbanI eka bALA mATe eTale abhyAsa Avazyaka manAya; paNa ApaNe Azcarya pAmavA jevuM to e hatuM ke te samaye kaI hiMdu bALA IgrejIne abhyAsa karavAne hAIskulamAM bhAgyeja jatI hatI, te saMjogamAM leDI vidyAnvene mahAlakSmI TreniMga kolejanA aMge cAlatI e varnAkyulara hAiskulamAM javAnI hiMmata karI hatI. bahenapaNamAM be traNa pArasI bALAo hatI ane temane IgrejI sivAyanA anya viSayonuM zikSaNa vimena TreniMga lejanA zikSako ApatA; leDI suparInTenDanTa mIsIsa mekAphI hatAM, teo IgrejI zikhavatAM hatAM. A pramANe pAMcamA dhoraNamAM teo pahocyAM tyAM emanuM lagna sana 1889 mAM ramaNabhAI sAthe thayuM; paNa AgaLa jaNAvyA pramANe banne kuTuMba sudhAraka vicAranAM, saMskArI ane suzikSita eTale vidyAbahenanA AgaLa abhyAsamAM vizva naDayuM nahotuM; ane temAM ramaNabhAInI purI madada hatI; tema chatAM emanuM kuTuMba saMyukta hAI keTaluMka gharakAma karavAnuM pharajIyAta mAthe AvI paDatuM; ane keTalIka vAra te bojA rUpa thaI paDatuM hatuM. tethI abhyAsamAM vikSepa paDato ane koIka koIka vAra akaLAIne vacamAMthI abhyAsa mUkI devAnuM teo mana karatAM te kasoTInA prasaMge hatA, chatAM e aDacaNe ane muMjhavaNe vaTAvIne sane 1891 mAM vidyAbahene meTrIkyulezananI parIkSA pAsa karI hatI. gujarAta mATe te eka ujajavaLa divasa hate. sarvatra ethI AnaMda prasarI rahyo hate. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 e khuzAlInA samAcAra sAMbhaLI ApaNA eka vidvAne Takara karI, ke ahA, e meTrIka thAya emAM zuM ? te khI. e; thAya tyAre kharuM ! e TIkAmAM vyaMga karatAM preAtsAhananA dhvani hatA ane paramAtmAnI kRpAthI tee khI. e. thavAne paNa bhAgyazALI thayAM hatAM. kolejamAM vidyAmhana dAkhala thaya paNa kATuMbika javAbadArI dinapratidina vadhatI javAthI te abhyAsamAM khalela paDatuM ane tenI gati paNa aniyamita rahetI. paNa dharanAMnuM ane AsapAsanuM uttejana evuM hatuM ke teo bI. e. nI padavI prApta kare tyAre sApa vaLe. kAlejanA abhyAsa daramiyAna ramaNabhAI keTalAka kaThina viSA temane zikhavatA enA ullekha dI. bA. kRSNalAla jhaverIe ramaNabhAInI trIjI saMvatsarI prasage karelA vyAkhyAnamAM ane "svastha sara ramaNabhAI e pustakamAM peAtAnAM smaraNe! noMdhatAM zrImatI zAradAbDene ramaNabhAi, e mhene te ane trIjA emanA bhAi gaphulAlane saMskRta zikhavatAM tenuM hRdayaMgama citra doryuM che, te vAcanIya che. eka zikSaka tarIke ApaNane e citrAmAM ramaNabhAine paricaya thAya che; ane emanI bahuzrutatA mATe mAna pedA thAya che, paraMtu ame te emAM strIone abhyAsamAM madada karavAnI ane emane uttejana ApavAnI emanI ulkA ane premanI jhAMkhI karIe chIe. svajananI pAse esI abhyAsa karave! emAM jema AnaMda rahyo che, tema keTalAka sAca paNa anubhavAya che, ApaNe icchIe ke leDI vidyAmhena e prasaMgAnuM varNana koka vakhate lakhe, khI. e., nA vargamAM vidyAolRne tattvajJAna ane tarka zAstra e aicchika viSaya ladhA hatA ane preA. kAzIrAma dave emanA adhyApaka hatA. te juniyara vamAM hatAM e arasAmAM pre. davenuM avasAna thayuM ane emanA e viSaya lenAra turata koi adhyApaka maLe nahi; paNa e muzkelI preA. AnandazakarabhAie emane e viSayanuM zikSaNa ApavAnuM svIkArI laine dUra karI hatI. pre. AnandazaMkara te vakhate e viSaya zikhavatA nahatA; ane e viSayanuM pUrve vAcana paNa kareluM nahi, paNa A khe aenAne sahAyabhUta thai zakAya e hetuthI e viSayA ghera vAMcIne, teo kolejamAM tattvajJAnanA varga letA hatA. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 strI jAAMta prAMta preA. AnandazaMkarabhAI atyanta mAna dharAve che ane sana 1907mAM strIbodha jyubili prasaMge emaNe nArI pratiSThA viSe Apela vyAkhyAnathI emanA e viSenA vicAreAthI ApaNe suparicita chIe; paNa te pUrve ghaNAM varSoM para upara jaNAvyA pramANe gurUpada laine je sakriya sahAnubhUti darzAvI hatI, te kharekhara vaMdanIya che. e zikSaNu paNa evuM sArUM apAyuM hatuM ke yunivarsiTimAM e viSayamAM leDI vidyAmhena pahele naMbare AvyAM hatAM, ane bI. e., nI parIkSA bIjA vargamAM pAsa karI hatI ane pasAra thayelA umedavArAmAM emane! naMbara u Mce hAvAthI teo gujarAta kolejamAM phele paNa nimAyAM hatAM. bI. e. nI parIkSAmAM saiA. zAradA mhena emanI sAthe thaI gayAM hatAM; ane gujarAtamAM pahela prathama strI grejyueTa thavAnuM mAna e mheneAne che. A avanavA anAvathI gujarAtamAM AnaMdanA udgArAja sabhaLAI rahyA hatA ane nazikSita vage to e banAvane eka utsava jevA lekhI janatA taraphathI e be aenAne eka mAnapatra enAyata karyuM hatuM. e prasaMga gujarAtanA iti!samAM asAdhAraNa hatA ane te ApaNA vaidika samayanuM smaraNa karAvatA hatA. amadAvAdanI soziyala ane liTararI esoziezana meLAvaDA karI eka mAnapatra paNa emane ApyuM hatuM. leDI vidyA mhenane apAyaluM mAnapatra noMce mujaba hatuM: THE SOCIAL & LITERARY ASSOCIATION, AHMEDABAD, 7th February 1902. To, MRS. VIDYA RAMANBHAI NILKANTH, Dakhna Fellow, Gujarat College, AHMEDABAD, Dear Madam, We the members of the Social Literary Association take this opportunity of publicly conveying to you the sincere joy we feel at your brilliant success in the last B. A. Examination of the University of Bombay. Your success, madam, is unique and unprecedented in the history of Female Education in this part of 16 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 the country. You have by your example shown to us and other persons interested in the matter of higher Female Education, what could be achieved by Indian women when freed from social prejudices and superstitious belief. You have taken the lead in the matter and we are glad to observe that your example is so ably followed by your sister. In the persuit of knowledge, madam, you have displayed commendable patience and preservence and we are very much rejoiced to see that your labour have been crowded with such eminent success. To us who are anxiously following your career with interest, the present is an occasion of great personal pride and satisfaction and we confidently hope that you will, in future, continue to evince the same genuine interest in the cause of Female Education as you have hitherto done. In conclusion, we ardently desire that you will put in to practical life the great and varied lessons of your Collegiate career and inspire others to follow your example in the acquisition of knowledge and thus prove a powerful force in the improvement and elevation of our Indian Homes. We remain, Dear Madam, Your Sicere friends and admirers, The Members of the Social and Literary Association. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 sana 1898-1900 mAM gujarAtamAM maheTo dukALa paDe tyAre strIo ane bALakanI sahAyatA ane suzruSA mATe mIsIsa lelI sAthe vidyAbahena jAhera kAma karavAmAM joDAyAM hatAM. jAhera kAmamAM joDAvAne e pahelo prasaMga hato. leDIjha kalabanAM sabhya to teo sana 1890 thI hatAM ane sana 1902 mAM tenA maMtrI nimAyAM hatAM. strI keLavaNInAM, strI jIvananA utkarSanAM ane jAhera kAryamAM lAlazaMkarabhAI temane agADI karatA, ane e paikInuM kaIne kaI temanI pAse teo karAvatA; ane vidyAbahene te RNa svIkAra emanA " jIvana vidhAyaka" e lekhamAM lAgaNIpUrvaka adA kareluM che. jAhera kAmakAjamAM ramaNabhAI eTalA badhA vyavasAyI rahetA ke temane khAnagI ke sAMsArika kAma mATe bahu thoDo samaya maLatuM. koTuMbika be leDI vidyAbahene upADI lIdho hate eTaluM ja nahi paNa ramaNabhAInA sAhityanAM kAmamAM teo madadagAra thatAM. jJAnasudhAnAM ane emanAM saghaLAM prakAzanAM prapha vidyAbahena ja vAMcatAM; ane phurasade prasaMgopAtta lekha paNa lakhatAM, jemAMnA keTalAka lekhono saMgraha "hAsya maMdira" mAM ekatra karavAmAM Avyo che. mahilA mitra" vArSikanuM saMpAdana kAma leDI vidyAbahena ane zrImatI zAradAbahenane soMpAyuM tyAre amArI evI mAnyatA hatI ke e lekhonuM mupha vAcana sAITImAM mokalavAmAM Avaze. leDI vidyAoMne praka vAMcavAnI kaLA hastagata karelI che, enI mAhitI amane nahotI, tethI e kArya temane jAte karatAM joIne ame tAjuba thayA hatA. ramezacandra data kRti "sudhAhAsinI" nAmaka navalakathAno ane mahArANuM zrI. cImanAbAI gAyakavADa likhita hindI strIonuM sthAna "The Position of Women in India' e pustake emaNe zrImatI zAradAbahena sAthe maLIne lakhelAM che ane te baMne pustako gujarAtI ziSTa sAhityamAM sthAna pAmyAM che, te mATenA vazamAM mULa lekhakanI sAthe tenA anuvAdaka be bahene paNa bhAgIdAra che. strI samAjanI sevA karavA lAlazaMkarabhAI vidyAbahenanI madada letA e viSe upara kahevAyuM che, ane sana 1911-12 mAM svargastha dayArAma gikumalanI sucanAthI amadAvAdamAM sevAsadana kADhavAmAM AvyuM temAM mukhya sahAyaka vidyAbahena hatAM. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sana 1914-15 mAM myunisipala skula borDamAM temane keTa karI sabhya nimavAmAM AvyAM hatAM, sana 1916 mAM mahilA maMDaLa sthApavAmAM gaM. sva. mahAlakSmI bahena sAthe emaNe AgevAnI lIdhI hatI; ane yuropIya mahAna yuddha daramiyAna vimenasa vera rIlIpha phaMDanA eka mukhya sabhya tarIke emanI sevA kiMmatI jaNAI hatI, A tema ja emanI anya jAhera pravRttionI kadara karIne sana 1919 mAM nAmadAra sarakAre vidyAbahenane ema. bI. i.no IlkAba ApI vibhUSita karyA hatAM. strI samAjamAM teo prathamathI ja bahu lokapriya hatAM, ane. uparokata prasaMga AvI maLatAM leDIjha kalabe vidyAbahenanuM jAhera rIte sanmAna karavAne kAryakrama yo hato; te prasaMge emane nIce pramANenuM eka mAnapatra ApavAmAM AvyuM hatuM a.. vidyAbahena ramaNabhAI. bI. e, ema. bI.I. amaddAvAda, sujJa bahena ApaNu mAyALu sarakAre navA varSanI khuzAlImAM Apane "membara opha dhI briTiza empAyara arthAta briTiza sAmrAjyanAM sabhya, e mAnavaMta ilakAba ba che tethI ame sarva-amadAvAda leDIjha kalabanI sabhAsada bahenane atyaMta AnaMda thayo che; atyAra sudhI strIo jAhera jIvanamAM bhAgye ja AgaLa paDI bhAga letI hatI paraMtu Ape te dizAmAM pahela karI sArI chApa pADI che ane yaza ane nAmanA prApta karyo che; Ama Apane maLelA mAna mATe ame magarUra thaI Apane aMtaHkaraNapUrvaka abhinaMdana ApIe chIe. | gujarAtamAM strI keLavaNIne pracAra nAmane hatuM ane temanI uMca keLavaNI mATe bahu thoDI AzA rakhAtI hatI tevA samayamAM ajJAna ane viruddha lokamatanI sAme himmatapUrvaka Takkara jhIlI strIo mATe yunivarasiTInuM uMcu zikSaNa levAnuM dvAra Ape khulluM karyuM che, ane ApanAM mAnavaMtAM bahena sAthe gujarAtamAM prathama strI grejyueTa thavAnuM mAna Apane ja che; te pachI strI grejyueTanI ane uMcI kelejiyeTa keLavaNI letI bahenanI saMkhyA dina pratidina vadhatI jAya che ane AvuM suMdara Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 pariNAma ANavA mATe kharekhara Apane ja dhanyavAda ghaTe che ane te mATe sA bahene ApanA pratye mAna ane premanI lAgaNIthI jue che. eka prasiddha sudhAraka kuTubamAM Apa uThyA che ane Apane lagna saMbaMdha paNa evA eka bIjA AgevAna ane pratiti sudhAraka kuMTuMba sAthe joDAyA che. A pramANe prApta thaelA ucca sauMskAronuM pariNAma bahu suMdara AvyuM che. atyAre eka Adarza sudhAraka gRhiNI tarIke ApatI khyAti comera prasarelI che ane ApaNA samAja jIvanamAM ApanA kuTuMbe adritIya sthAna prApta karyuM che, je mATe koi paNa vyakti ke kuTuMba magarUra thai zake. samAja jIvanamAM sroe purUSa varga sAthe samAna sthAna ane huka meLavavA mATe lAyaka che e Ape kArya karI batAvI pratyakSa rIte siddha karyuM che, ane strIone ceAgya sAdhana ane anukUlatA maLyethI te zuM karI zake tema che tenuM suMdara udAharaNa purUM pADayuM che. strIo mATe A kaMi ochA AnaMda ane abhimAnanI vAta nathI. punAnI hiMdI mahilA vidyAlayanI seneTanA Apa sabhAsada che, amadAvAdanI mahilA ma`DaLa ane leDijha kalabanAM eNna. sekreTarI che, amadAvAda vanitA vizrAma ane mahilA vidyAlayanA kAryamAM rasapUrvaka bhAga le che, gujarAta keLavaNI ma`DaLanA kArya mAM hita dharAveA che, temaja dezanI strI keLavaNInI pragati mATe thatI hilacAleAmAM AgaLa paDatA bhAga le che, e saiA amAre te amArI baheneAne mATe bahu AzAjanaka ane zubhicahna che. hAlamAM satra bhAre pheraphAra ane caLavaLa cAlI rahyAM che, Atmaniya ane svAtaMtryanA paDadhA aDu blesathI saMbhaLAya che. A pramANe strI jIvanamAM eka navIna prakaraNa khulluM thayuM che, AvA saMjogAmAM ApaNI baheneAnI keLavaNI ane pragati, temanAM du:kha nivAraNa ane unnAMtanA--upAya yeAjavA, temanI pratiSTA ane gArava vadhAravAM, temanA samAna haka svataMtratA prApta karavAM, e strI jIvananA mukhya praznA che ane amane khAtarI che, ke te kAya mAM Apa agresara tarIke mukhya-bhAga lezeA ane te mATe satata prayatna karaze, temAM Apane yaza ane kIrti ja maLaze, evI amArI zubhecchAe che ane paramAtmA te pAra pADeA, ane dIoNMyu, sukha ane AnaMda Ape. ame chIe ApanI baheneA Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 ramaNabhAInI peThe emanA upara jAhera kAmanI javAbadArI vadhatI hatI; koI evI hilacAla nahi hoya ke jemAM e baMnenAM nAmo na hoya! ane e saghaLAM kAryomAM saMtoSa pAmavAnuM e che ke emanI e pravRtti saphaLa nivaDelI che. sana 1926 mAM nAmadAra sarakAre temane kesare hindane rUpAno cAMda Apyo hato ane A vakhate zaherIoe emanuM sanmAna karyuM hatuM. tAtparya ke jAhera samAja sevikA tarIke vidyAnhananI sevA kIrtivaMta jaNAI che tema sosAITInA ena. sekreTarI tarIkenuM temanuM kArya kahamaMda nivayuM che, ema kahevAmAM ame khoTI khuzAmada karatA nathI. - ramaNabhAInI ja kArya paddhati emaNe hastagata karelI che. svargasthanI peThe sarva kAmane nikAla tAtkAlika ane je te kArya hAtha para hoya tenI mAhitI paNa pUrI dharAvatAM hoya che. nANAM jevA kaThina viSayamAM emanI najara uMDI kheM pelI jovAmAM Avaze ane e koi viSaya nahi hoya ke jemAM emanI buddhi kuMThita mAluma paDaze. lekhana kAryamAM ramaNabhAInI jema teo kalama para sarasa kAbu dharAve che ane emane vicAra pravAha ekadhAre ane gaMbhIra ciMtanayukta hoya che, tema emanA viSayanI nirUpaNa zilI svabhAvika ane asarakAraka jaNAya che. dIlagIrI mAtra eTalI che ke teo bahu thoDuM lakhe che; paNa je lakhe che te eka beThake lakhI kADhe che. sesAiTInA nANAMnA cekapara vidyAbahenanI sahI thAya che ane teno bAjunA nhAnA kupanamAM emanI TUMkAkSarI sahImAM teo V. R. eTalA be akSaro lakhe che, te jotAM hara vakhate sAmrAjJi Victoria Regina vikaTeriyAnuM amane smaraNa thAya che. e mahArANInI yazasvI kArakIrdine laIne ogaNIsamuM samuM vikaToriyana yuga tarIke khyAti pAmeluM che; tema avAcIna gujarAtI strI samAjanAM leDI vidyAbahena vidhAyaka ane preraka baLa hoIne navayugano strIo e yugane leDI vidyAbahenano yuga e rIte saMbodhe to te ucita tema vAjabI kahevAze. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 24 sAhityanI abhivRddhi " Written words contain all the letters and are used by all the writers; and in this general sense literature is the whole mind-life of the successive generations of men, most energetic, perhaps, when it springs from ideas bandied to and fro among contemporeries, but in the retrospect presenting peaks which dominate the whole vista down the life of the ages, high enough to be always visible, powerful enough to be always impressive. There is no kind of mental energy which it includes. It is science and it is art. It is learning and poetry. It is religion, philosophy, history, politics, morality, physics, and all the written arts. It is mankind conscious of itsalf in every way-" the whole of man's intellectual life"-and we cannot think away one of the party without altering the whole." The Making of Literature | R. A. Scott-James b.331, sosAITI jevI sAhitya saMsthAo je mukhyatve bhASA sAhityanI abhivRddhi, vikAsa ane pracAra arthe sthapAyelI che te jene ApaNe jJAna prabodhaka sAhitya (Knowledge of information) kahIzuM te prakAranuM sAhitya sAmAnya rIte prasiddha kare che, tema keza, vyAkaraNa, sAhityano ItihAsa, prAcIna kAvya saMzAdhana pustake, jenA prakAzanamAMthI koI paNa prAptinI AzA na saMbhave e nimitta e rakama kharca khAte mAMDI vALavAnI hoya, paNa abhyAsa mATe te pustako Avazyaka samajI e kArya upADI levAya che; ane temAM ja enAM astitvanI upayogitA ane sArthakatA samAyelAM che. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jene zrIyuta kanaiyAlAla munazI kalAtmaka sarjana kahe che, evuM sAhitya kAvya, nATaka, navalakathA Adi svayaMbhu racAya che; ane te sthApita dhoraNa ke baMdhanane paNa keTalIka vAra ullaMghI jAya che; eTaluMja nahi paNa amuka prakAranI sUcanAo ApyathI paNa e prakAranuM uttama sAhitya sarjAtuM nathI. vaLI tenA guNadoSa, mUlya, upayogitA, saphaLatA ke sarasatA viSe prAmANika mata bheda saMbhave ane tenA nirNayanuM dhoraNa paNa lagabhaga ekasarakhuM na rahI zake. vyakitagata nirNaya karavAmAM ane kamiTI dvArA nirNaya karAvavAmAM paNa keTalIka anivArya muzkelIo rahelI hoya che, ane sArA ane pratiSThita lekhake pitAnI uttama kRtio, ekAda sAhitya saMsthAne soMpI devA Atura paNa na hoya. tethI upalI koTinA sAhityanuM prakAzana kArya khAnagI sAhasa mATe rahevA deI sosAITInA saMcAlakoe, jJAnanAM ane nIti vika, sAhitya, itihAsa, vijJAna ane samAjazAstra vagere vidyAvRddhinAM pustako lakhAvavA. chapAvavAmAM bahudhA lakSa ApeluM che. sAITInI pustaka prakAzananI sAmAnya nIti rIti samajevo sArU keTalAka khulAso jarUra hatuM tema te pustakanI pasaMdagI kayA kAraNe thAya , che te jaNAvate eka patra me. vidyAdhikArI sAheba, vaDodarA rAjyalakhI mekalyA hatA te mAhitI sAruM pariziSTamAM Apyo che. prastAvanArUpe ATaluM vivecana karyA pachI sAhityanAM puratAnI nedhanuM , kArya have hAtha dharIzuM. saMskRta sAhityanA abhyAsamAM pAMca mahAkAvyo-radhuvaMza, kirAtAjunIya, zizupALa vadha, naipadha caritra ane kumAra saMbhava-ne agrasthAna apAya che, e pachI pahelA traNano tarajumo sosAITIe karAvele tenI nedha bIjA bhAgamAM levAI che; zizupALa vadhane uttarArdha sana 1910 mAM prasiddha thayo hato ane e kAvyanI prazaMsA mULa graMthamAM kevI khUbIthI karelI che, te kavinA zabdomAM darzAvIzuM - sukavinI kIrtine prApta karavAnI darAzAthI A kAvya meM racyuM che; A kAvya mAtra lakSmIpatinAM-zrInArAyaNanAM caritra ane kIttanathI ja suMdara-manahara che, nahi ke mArAM mUkelAM alaMkArAdithI." tenA anuvAdaka zrIyuta harilAle A mahAkAvyomAMnA ghaNAkharAne anuvAda gujarAtImAM karIne sAhitya vAcaka para mahada upakAra karyo che; Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balavantarAya kalyANarAya ThAkara (pR 248) durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanalAla pArvatIzaMkara dave (pR. 249) atisukhazaMkara kamaLAzaMkara trivedI Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 naiSadha caritrano taraju karI ApavAnuM kArya sosAITI taraphathI lAMbA samayathI saMpAyeluM che, paNa te lakhAine hajI sudhI maLyuM nathI; tema uparokta graMthonI bIjI AvRtti navesara sudharAvIne taiyAra karAvavAne, amane lAge che ke, samaya AvI pahoMcyo che. saMskRtanI jema aMgrejImAMthI sosAITIe "leDaranA kAlpanika saMvAdo " e nAmaka eka ziSTa graMthano tarajumo karAvelo che ane te bahu suMdara ane rasika pustaka thayuM che. - gujarAtImAM saMvAdanuM sAhitya alpavata che, ane tene kAMIka paricaya "jJAnavardhaka graMthamALA" mAM prasiddha thayela "saMvAdamALA" nA pustakathI thAya che. e dhATIe ApaNe ahiM saMvAda sAhitya vadhu pramANamAM lakhAya e IcchavAyogya che ane tenA namunA tarIke lenDaranuM pustaka mArgadarzaka thaI paDaze. IgrejI sAhityamAM "lenDaranA kAlpanika saMvAdonuM sthAna bahu uMcuM tema mAnabharyuM che ane te viSe ophreDa noise jANItA "B0man" mAsikamAM nIce mujaba vivecana kareluM che - "Much of the interest of his " Imaginary conversations" is due to the fact that he is, over and over again, using his characters as mouthpieces of his own opinions......... Imaginary conversations, must remain as one of the great masterpieces of English prose. AvA eka uttama pustakano tarajumo ApaNA sAhityanA eka prasiddha vidvAne karyo che, ethI mULanA rasamAM kSati AvI nathI; ane tenuM vAcana mULa lakhANa jevuM svAbhAvika ane rasaprada thayuM che. e pustaka viSe abhiprAya ApatA svargastha rA. bA. kamaLAzaMkare lakhyuM hatuM, ke tamAro graMtha ghaNo sAro thayo che. bhASA ziSTa ne saraLa che. gujarAtI vAcaka vargane bhAvA anukaraNIya che; vicAro avakAza manana karavA yogya che." gujarAtImAM utkRSTa bhASAMtaromAMnuM A eka che, temAM lekhake mULa graMthakartAnuM caritra umerIne tenI mahattA ora vadhArI che. The "Blokman" Nov, 1927. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sAThInuM sAhitya" e pustakamAM arvAcIna gujarAtI sAhityanA chellAM sATha varSano, sana 1849 thI 1908 sudhIne itihAsa Alekhela che. sosAITIe tenA hIraka mahotsava nimitta je kAryakrama nakkI karyo, temAM uparokta graMthano samAveza karelo hato ane kamiTIe tenuM lekhana kArya zrIyuta DAhyAbhAI pI. derAsarIne soMpyuM hatuM; e AkhAya yuganA sAhityanA itihAsathI teo sArI rIte paricita ane vAkephagAra hatA, eTaluMja nahi paNa temAMnA ghaNAkharA lekhakonA aMgata paricayamAM AvelA hatA ane eka sAhityakAra tarIke emane paNa temAM phALo hato. khAsa karIne emaNe arvAcIna yuganA AraMbhamAM pravartatI junI ane navIna zikSaNa prathAnuM rasika varNana karyuM che, te jema AlhAdaka tema ghaNIja ramujI mAhitI pUrI pADe che, ane bIjA keI kAraNasara nahi te ekalA e prakaraNa khAtara te pustaka vAMcanIya ane saMgrahavA yogya che. samakAlIna lekhako ane emanI kRtionI samAlocanA karavAmAM keTalIka vyavahArU muzkelIo rahelI che; ane sAmAnya zirasto e che ke vidyamAna graMthakAra viSe lakhavAmAM maine ja dhAraNa karavAmAM Ave che; ane te rIti keTaleka darajaje vAjabI che. zrIyuta DAhyAbhAIe e muzkelIno ukela judI ja rIte kAvyo hate. pitAnA e puratakamAM samakAlIna graMthakAre viSe thoDI ghaNuM nuktacenI karI; e pustaka prasiddha thayuM tyAre te viSe kevA abhiprAya darzAvAyA hatA, te paNa utAravAnuM ucita dhAryuM hatuM. tAtparya ke e vyakta karelA abhiprAya pitAno ekalAne nathI, paNa te sAthe anya vivecakoe e pustaka viSe je kaheluM te jaNAvavAno prayatna paNa karyo che. teo lakhe cheH "A puratamAM digdarzana thAya che te sAThI eTale sATha varSane chatAM TUMke che. eTaluM ja nahi paNa bahu pAse che. Ama hovAthI amArA ekalAno AdhIna abhiprAya ApavA dhaSTatA karyA karatAM temanA prakaTa thavAnA kALamAM te pustakane mATe zuM kahevAyuM hatuM ane temanI kevI kiMmata aMkAI hatI te paNa jaNAvavAnI kALajI rAkhI che. ane kevA lAgaNIbharyA ane kemalabhAvathI emaNe e pustaka samApta karyuM che, te emanA nIcenA zabdothI samajAze. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ in IcO - - - 2pa1 IzvarakRpAthI ghaNA lakhanArAo yAta haze. koI paNa vyaktine mATe rAgadveSanI chAyA dharAdharI manamAM pravezavA dIdhI nathI. jema lAgyuM tema zuddha aMtaHkaraNathI lakhyuM che. chatAM ajANe paNa koInuM mana dubhavavA jevuM lakhAyuM hoya te tevuM hatupuraHsara nathI ja lakhAyuM e jaNAvIne amArI kSamAnI yAcanA che." tema chatAM dilagIrabharyuM e che ke emanA sAme e pustakamAM eka ajJAta lekhakanI badanakSI kayono AkSepa mUkavAmAM Avyo hato paNa jANakArone to khabara hatI ke e Aropa taddana khoTo tema TheSabharyo hate. gujarAtI sAhityane AdhArabhUta saLaMga ane savistara itihAsa gujarAtImAM lakhAyo nathI; ane e viSe mAhitI maLavA keTalAka aMgreja mitronI mAgaNIne mAna ApIne dI. bA. kRSNalAla jhaverIe sana 1913 mAM Milestones in Gujarati Literature e nAmathI eka pustaka lakhyuM hatuM, ane te ekadama lokapriya thaI paDatAM teo Further Milestones e nAmanuM bIjuM pustaka lakhavAne prerAyA hatA. prathama pustakamAM gujarAtI prAcIna sAhityano ItihAsa Apelo che, jyAre bIjA pustakamAM arvAcIna sAhityane cacyuM che. keIpaNa sAruM pustaka vAMcavA laIzuM te temAM kaMine kaMI de batAvI zakAze, evI keTalIka jhINI vigatenI bhUlo prastuta pustakamAM dAkhala thavA pAmI che; to paNa gujarAtI sAhityano paricaya karavA sArU hAla turata ethI vadhAre sAruM, pramANabhUta ane mahatvanuM pustaka bIjuM koI nathI; e kAMI enuM thoDuM mUlya kahevAya nahi. sAThInuM sAhitya" lakhAvyA pachI e AkhA viSayane sparzatuM, ane samagra avalokana karatuM gujarAtI sAhityano ItihAsanuM purataka racAvavAne sesAiTIno prayAsa cAlu hatuM ane eka be pratiSThita vidvAnone e kArya upADI levA vinaMti paNa karI hatI. paNa e javAbadArIbharyuM ane kaMIka kaThina kArya hAtha dharavA emAMthI koIe uttejana ApyuM nahi; e saMjogamAM sosAITIe dI. bA. kRSNalAlanAM A be pustakone tarajume ane te emanI pAseja karAvavAno nizcaya karyo ane te mAgaNI - sAThInuM sAhitya, prastAvanA pR. 1-2. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para temaNe AnAkAnI vagara, svIkArI hatI, ane te gujarAtamAM pharI lakhI ApIne gujarAtI vAcaka varga para emaNe haTe upakAra karyo che, evuM amAruM mAnavuM che. sAhityano ItihAsa A pramANe saLaMga lakhAvavAmAM muzkelIo rahelI che, to temAM sahAyabhUta thaI paDe e AzayathI ApaNA sAhityakAronAM caritra vivecanAtmaka dRSTie, jANItI IgrejI sAkSara caritramALAnA (English man of Letters Series ) dhoraNe lakhAvavAne sosAITIe prayatna karyo ane te janAnusAra dalapatarAma, narmadAzaMkara, navalarAma, govardhanarAma, mahIpatarAma, harilAla dhruva, maNilAla nabhubhAI vagere agragaNya sAkSaronAM caritra taiyAra karI ApavAnuM kArya paNa e lekhakanA jANItA abhyAsIone soMpAyuM hatuM. taduparAMta aMgrejI sAhityanuM sAmAnya jJAna meLavavA sAra tema e sAhityanA svarUpa, prakAra ane dhAraNa viSe upayukta mAhitI upalabdha thAya te sAruM "aMgrejI sAhityano ItihAsa" ane haDasanakRta sAhitya praveza" Introduction to English Literature e be pustaka lakhAvavAnI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. paraMtu lekhakoe AraMbhamAM te lakhavAne je utsAha darzAvyo hato te osarI gayuM che ane te saghaLuM kArya hAlamAM zithila thaI paDayuM che. to paNa ethI nirAza na thatAM e dizAmAM esAITIe karIne prayAsa AraMbho che; ane e sAhityano ItihAsa lakhavAnuM sugama thaI paDe e hetuthI samagra itihAsa, saikA, yuga ke viSayavAra vibhAgamAM vaheMcI nAMkhIne, ekaluM ekaja prakaraNa e viSayanA vA yuganA niSNAtane lakhI ApavA vinaMtI karavAmAM AvI hatI ane amane jaNAvatA AnaMda thAya che, ke e saghaLA lekhakoe e kAryamAM khuzIthI sahAyatA ApavAnuM svIkAryuM che. vAcaka baMdhunI mAhitI arthe te AkhIya jana atre raju karIe chIe - gujarAtI sAhityane rekhAtmaka itihAsa lakhAvavAne kamiTIe TharAva karele tadanusAra nIce mujaba prakaraNo, lekhakone, te sAme jaNAvelA pRSTha, maryAdA ane pAritoSikanI rakama sAthe se pavAmAM AvyAM cheH Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya gujarAtI bhASAne AraMbha ane vikAsa raMbhathI 5 daramAM saikA sudhInuM prAcIna gujarAtI sAhitya. narse mahe bhAlaNu, urjAva, bhIma samAlAcanA sAthe) ratnezvara gujarAtIoe lakhelA phArasI graMthe! prAcIna gujarAtI kAvya sAhityamAM chaMda dezI alaMkAra vagere viSe 253 lekhaka rA. madhusudana cimanalAla meAdI nAkara ane viSNudAsa (gujarAtImAM thayelA mahAbhAratanA anuvAdeonI samAlocanA sahita ) viSNubhakti sAhitya (bhAgavatanA anuvAde ane upAkhyAnAnI samAlocanA sahita. ) zAkta sAhitya. ( zAkta saMpradAyanA siddhAMte!nA vivaraNa sahita ) ( vallabha, mIThuM, khAi jatI, raNacheADajI divAna vagerenA sAhityanI rA. naTavalAla IcchArAma desAI ? rA. rAmalAla cunIlAla meAdI { lekha maryAdA rAyala A pejI pR. 60 thI 75 chApelA } rA. durgIzaMkara dhruvaLarAma zAstrI dI. bA. nadAza kara devazaMkara mahetA rA. zaMkaprasAda chaganalAla rAvaLa dI. bA. kRSNalAla meAhanalAla jhaverI rA. rAmanArAyaNa vi. pAka ane rA. rasikalAla choTAlAla khi ,, pR. 40 21 ,, rR. 40 ,, rR. 30 29 29 30 pR. 24 pAritASika rU. 125 - pR. 24 2. 75 rU. 60 rU. 50 rU. 50 pR. 12 thI 16 rU. 20 ,, pR. 12 thI 16 rU. 25 rU. 50 50 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna aitihAsika kAvya sAhitya prAcIna vAtoM sAhitya gujarAtImAM strI kavie raheADalAla majamudAra leDI vidyAnhena ramaNabhAi nilaka gujarAtI kAvya sAhitya rA. maNilAla sAmaLa mAMnI tithie te varSa bhAi dvivedI prinsipAla AnandazaMkara bApubhAi dhruva zrIyuta jhaveracaMda medhANI gujarAtanA saMskRta sAhityamAM kALA gujarAtanAM prAcIna leAkagIta ane lokakathA sAhitya gujarAtanA hiMdI 254 rA. hIrAlAla tri. pArekha rA. maMjulAla 66 1, pR. 20 ", pR. 40 - pR. 16 :> 93 23 2. 30 2. 25 pR. 20 thI 24 rU. 03 pR. 24 2. 75 2. 50 pR. 24 thI rU. 40 rA. DAhyAbhAI pI. - pR. 16 sAhityamAM phALA derAsarI gujarAtI sAhityanA mAgasUcaka sta MbhA " e pustaka prakaTa thayuM tyAre Heritage of India Series hindI saMskRti nAmaka graMthamALAmAM hindanA itihAsa, sAhitya, tatvajJAna vagere viSayeAne lagatAM pustako prasiddha thavA mAMDayAM hatAM; temAM hindI, urdu, kAnaDI, vagere bhASAnA itihAsa pustako chapAyAM hatAM ke chapAvAnI taiyArI thaI rahI hatI. 2. 25 e dheAraNe sAsAiTIe ApaNI dezI bhASAo, baMgALI, hindI, marAThI, urdU` temaja saMskRta sAhityanA itihAsa lakhavAne prabaMdha karyo; ane tenI e ceAjanA phaLIbhUta thai che. baMgALI ane hiMdI sAhityanA itihAsa prasiddha thaI cUkayA che; marAThI sAhityanA itihAsa e sAhityanA eka mArmika abhyAsI ane saMskRtanA adhyApaka zrIyuta rAmacaMdra Athavalene ane urdU sAhityane chaMtihAsa sara mahemuamIyAM kAdarIne apAyAM che. sa'skRta sAhityanA itihAsa baMgALI parathI lakhAine maLyA hatA; paNa te pasaMda na thavAthI kRita - saMskRta nATakA 'e pustakanA anuvAda karAvavAnuM TharyuM hatuM; ane te anuvAda junAgaDha kolejanA saMskRtanA adhyApaka zrIyuta narmadAzaMkara bALakRSNa purAhite uttama rIte karyAM che. mULa graMthamAM keTalIka vigatanI kSati dAkhala thavA pAmI che, paNa ekaMdare e pustaka mAhitIpUrNa ane vAcanIya che, ane saMskRta sAhityanA rasikone te AdarapAtra thaI paDaze. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 upara hindI sAhityanA ItihAsano ullekha karyo che, e pustaka upalabdha sAhitya uparathI zrIyuta kizanasiMha cAvaDAe svataMtra ane rasika rIte che ane pre. baLavaMtarAye teno upadaghAta lakhI ApIne tenI upayogitAmAM umero karyo che. - baMgALI sAhityane ItihAsa mukhyatve rAyabahAdura dinezacaMdrasenanA baMgALI pustaka parathI racAyo che, paNa tenuM chelluM prakaraNa anuvAdake pote lakhyuM che. prastAvanAmAM teo kahe cheH dazamuM prakaraNa lakhavAmAM meM aneka graMthanI madada lIdhI che. baMgALI bhASAmAM bahAra paDelAM be traNa sAhityanA ItihAsane lagatAM pustaka tathA chellA agiAra varSa thayAM meM je kAMI e sAhityane lagatuM jJAna prApta karyuM che te para AdhAra rAkhI meM e prakaraNa lakhyuM che. jo ke baMgALAnuM Adhunika gadya sAhitya te eTaluM vipula che, temAM evAM te paraspara virodhI baLo kAma karI rahyAM che ke jeno AbhAsa mArA jevA seMkaDo gAu dUra beThelA parabhASAbhASI lekhakane naja AvI zake, tema te sAhityano sarvAga suMdara rIporTa taiyAra karavAnuM paNa mArAthI na ja bane. chatAM mane khAtrI che ke ati uttama sAhityakAra ane tenAM ati uttama pustako viSe huM sUcana karavAnuM visarI gaye nathI." zarUAtamAM ema jaNAvyuM che ke sAITI navalakathA, nATaka, kavitA vagere pustako chapAvavAnuM pasaMda karatI nathI paNa sAhityamAM navalakathA Aje agatyanuM sthAna le che, te moTI saMkhyA mAM chapAya che; ane teno vAcakavarga paNa bahu bahoLo che. menejIMga kamiTImAM navalakathAno prazna eka vakhate carcAtAM prinsipAla AnaMdazaMkarabhAIe aMgrejImAMthI keTalIka uMcI koTinI paNa vividha dRSTibinduvALI tema suprasiddha navalakathAonA tarajumA, namUnArUpe karAvavA joIe ema sUcavyuM hatuM, ane e daSTie kamiTIe golDasmIthanuM vikAra opha dha vekaphIlDa, ja iliyaTanuM eDama biDa, DikasanuM DeviDa kemaraphIlDa, jena osTinanuM prAIDa enDa grejyuDIza, sara Tara skeTanuM Aivano pasaMda karI tenA tarajumA karI ApavAnuM kArya judA judA lekhaka ane lekhikAone sepyuM hatuM. temAMnuM eka ja pustaka "AIvanane tarajume zrImatI vimaLagArI - baMgALI sAhityane itihAsa. pR. 13-14. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 setalavADa karI mokalya, te bahAra paDe che, bIjA be pustaka vikAra opha vekaphIlDa ane prAiDa enDa grejyuDIza, te svataMtra rIte gujarAtImAM chapAyAM che, ema pachIthI jANavAmAM AvyuM hatuM, paNa sesAiTInI mULa yojanA te niSphaLa gaI che ema sakheda kahevuM paDaze. sesAiTI hastaka hAjI mahamada ledhIA nAmanuM phaMDa che, tene uddeza muslIma saMskRti, sAhitya, itihAsa ane samAja sudhArA viSe pustake lakhAvavAne che. svargastha burAnuddInamanI bhalAmaNa parathI sosAITIe "ayAmA"nAmanuM vAta nuM pustaka udumAMthI racAvyuM hatuM. temAM vidhavA vivAhano viSaya carcavAmAM Avyo che. enA lekhaka mI. phArUkI prastAvanAmAM. jaNAve che: janAba khAnabahAdura zakhula ulamA melavI hAphija najIahamada sAheba dahelavI ela. ela. DI.nA nAmathI dareka keLavAele musalamAna sArI peThe vAkepha che. eoe urdu bhASAmAM navelanA rUpamAM ghaNIka rasika rIte musalamAnonA dharma saMbaMdha hakIkata lakhI che, je hiMdustAnanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI hoMse hase vaMcAya che. emAMnAM "tavabatanamUha', morAtula urUsa" vageree te eTalI khyAti saMpAdana karI che, ke nAmadAra sarakAranI u6 zALAomAM TekasTa buka tarIke temano svIkAra thayo che. A ayAmanuM pustaka paNa emanuM ja raceluM che. musalamAnamAM vidhavAvivAha sazAstra che. paNa seMkaDo varSathI hiMdustAnamAM rahevAthI hiMduonA samAgamanA kAraNathI musalamAnamAM vidhavA vivAhane cAla keTaleka aMze baMdha thayA jevo che. paNa vidhavAvivAhanI agatya che te A pustakamAM navela rUpe samajAvavAmAM AvyuM che.' cArlsa leba likhita zekasapiyaranI kathAo e pustaka vidyAthI sanamAM bahu jANItuM che, e DhabanuM grIka sAhityamAMnA karUNarasa pradhAna nATakanI kathAnuM pustaka aMgrejImAM lakhAyeluM hatuM te ane premAnaMdanAM AkhyAno ane bhAsanA nATakano sAra gadyamAM lakhAvA pejanA karavAmAM AvI hatI, te paikInuM ekaja purataka lakhAIne maLyuM hatuM ane tenuM bhAna svargastha laviMgikA mahetAne che; eka bhASAMtara graMtha tarIke te uMcI koTinuM che. ane eka saMskArI bahenanI kRti tarIke te vizeSa AdarapAtra che. - ayAmAM. pR. 5. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAu ApaNuM junuM vAtAsAhitya hajI mukhaparaMparAe thoDuM ghaNuM jaLavAI rahyuM che, paNa khedanI vAta e che ke e lokasAhitya saMgrahavAne ane tene uddhAra karavAne ApaNA sAhityakAroe tema sAhitya saMsthAoe kazI tajavIja karI nathI. - sATheka varSa para eka pArasI birAdare gujarAta kAThIAvADanI vArtAo saMgrahavAne pahela prathama prayatna karyo hato, te pAchaLa e saMgrAhake paisAne, zaktine tema samayane puSkaLa bhoga Apyo hato. ane tenAM pariNAme teo "gujarAta kAThIAvADanI vArtAo " e nAmathI e vArtAnA traNa bhAga bahAra pADavAne zaktimAna thayA hatA, ane te ekadama lokapriya nivaDyA hatA. lAMbA samayathI e vAta pustakanI prate aprApya thaI hatI ane lokaci e prati vaLatI joIne sAITIne jaNAyuM ke e puratAnI navI AvRtti kaDhAvavI te jarUranuM che tethI mULa prata hatI tema, temAM koIpaNa pheraphAra karyA vinA, e traNa bhAge sastI kiMmate chapAvavAmAM AvyA hatA; te pachI e AvRtti paNa khalAsa thaI gaI che, e tenI kapriyatA sUcave che, paraMtu have pachI je AvRtti kADhavAmAM Ave temAM keTalAka joDaNInA ane bIjA sudhArA samayAnusAra karavA jarUranA lAge che. bAlasAhitya prati sesAITIe jhAjhuM lakSa ApyuM nathI ane e pravRtti chellA dazakAmAMja pagabhara thavA pAmI che; e prazna viSe vicAra thatA kamiTIe grIka karUNarasapradhAna nATakanI kathAo, bhAsanAM nATakono sAra, premAnaMdanAM AkhyAnene sAra, siMhAsana batrIsIne sAra-vagere gavamAM vidyArthIone upakAraka thaI paDe evAM pustako racAvavA goThavaNa karI hatI. temAMnI grIka karUNarasapradhAna nATakonI kathAne ulekha pUrve thaI gayo che. ane sAmaLabhaTTanI siMhAsana batrIsIno gadyamAM sAra sadarahu yojanAnusAra hato. e gadyasAra zrI. kezavaprasAda desAIe be bhAgamAM racI Apyo hato; ane emanI lekhanazailI evI manahara ane suMdara che ke vidyArthIo e pustaka hoMze hoMse ane rasathI vAMce che; ane teno bahoLo pracAra paNa thayo che. tenI cothI AvRtti sacitra kADhavAno prayatna thaI rahyo che, e eka noMdhavA jevI bInA che. A prakAzanane eka Azaya, lekhaka kahe che tema, "e te kharo ke e vArtAomAM rasa paDatAM, vAcaka mULa kAvyo vAMcavAne prerAya; enI rasavRtti sateja thAya.' 17 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 kavitA ane sAhitya " nuM punaH prakAzana kevA sarjAgeAmAM hAtha " dharyuM hatuM tenI vigata * ramaNubhASa 'vALA prakaraNamAM ApelI che, ane ame mAnIe chIe ke e pustaka pharI prasiddha karIne seAsAkIe tenAM prakA zananI yAdImAM eka kiMmatI pustakanA vadhArA karyAM che. 66 e pustakanI navI AvRtti kaDhAvatI vakhate e pustakanI saMkalanAmAM keTalAka pheraphAra karavA iSTa jaNAyA hatA. te viSe ghaTatA khulAso navI AvRttinA nivedanamAM ramaNabhAie karyAM hatA, teja ahiM ApIzuMH kavitA ane sAhitya"nI pahelI AvRtti khapI javAthI ocha AvRtti kADhavAnI seAsAiTIe IcchA darzAvyAthI A AvRtti sAsAiTI taraphathI prasiddha thaI che. 66 pahelI AvRttimAM prasiddha thayelA evA mArA keTalAka nibaMdha A AvRttimAM dAkhala karyo che. vAMcanAranI anukULatA khAtara A AvRttimAM pustakanA judA judA bhAga karyAM che. tenI geAThavaNa nIce pramANe che ! bhAga 1. bhAga 2. bhAga 3. bhAga 4. kAvyacarco samAlAcanA gujarAtI bhASAnuM baMdhAraNa ane itihAsa sAmAnya ,, prathama AvRttimAM je keTalAka khIjA nibaMdhamAMnA vivecana tathA carcA " kAvyAnanda nAnibandhamAM uddiSTa karelAM hatAM. te nibandhA * kAvyAnanda thI A AvRtimAM judA bhAgamAM prasiddha thayA che. tethI uddiSTa bhAga A AvRttimAM pahelA bhAganA pariziSTarUpe prasiddha karyo che ke e bhAga vAMcanArane sugamatA thAya. '' "" "6 te pachI seAsAiTIe ekaluM " kavitA ane sAhitya " nuM pustaka ja krI prakaTa karIne saMtoSa mAnyA nathI paNa ramaNabhAInAM sarva lakhANAne saMgraha vyavasthita rIte sakalita karIne prakaTa karavAne prabaMdha karelA che, " kavitA ane sAhitya nA cAra bhAga thayalA che, ane dhama ane '' e nAmathI eka pustaka judu bahAra paDeluM che; "" ** samAja ane evA + kavitA ane sAhitya velyuma ! huM pru. 5-6. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 bIjA be bhAga thAya eTaluM lakhANa hAthapara che. ramaNabhAInuM saghaLuM lakhANa sArI rIte eDiTa thaI janatAne upalabdha thAya eja A yojanAne udeza che. sAmAnya repharansa pustakamAM graMtha ane graMthakAra pustaka 1 thI 4 samAveza thaI zake ane kavIzvara dalapatarAma hastalikhita pustaka saMgrahanI sUcI, jo ke repharansa pustaka che te paNa te mAtra prAcIna sAhityanA gaNyA gAMThayA abhyAsInA upayoganI che; chatAM sAmAnya vAcakane temAM pravezaka AkarSaka thaze, tema tenI upayogitAne ane mahattAne khyAla tenA lakSamAM te parathI Avaze. e saMbaMdhamAM savistara hakIkata e viSayanA judA prakaraNamAM seMdhelI che. sosAITIne itihAsa lakhAvIne kamiTIe pAchalI ghaNI bhUlAI gayelI hakIkatane prakAzamAM AvyuM che, eTaluM ja nahi paNa sAhitya, keLavaNI, jJAna pracAra ane samAja sudhArAnA kSetramAM ke ane keTale phALe sosAITIye Ape che, ane tenA kAryavAhaka kaNa kaNa ane kevA puruSo hatA ene bahu rasika vRtAMta prApta thAya che, paNa e viSe abhiprAya ApavAnuM amAre hAya ja nahiM. sAhitya prakAzamAM "purANa vivecana' pustaka chelluM neMdhIe chIe; paNa tethI tenuM mUlya koI rIte ochuM thatuM nathI. ulaTuM A prakAranuM vivecanAtmaka sAhitya racavA mATe tenA lekhaka zrIyuta durgAzaMkara zAstrIne dhanyavAda ghaTe che. e zailInuM lakhANa ApaNe tyAM e prathama che. lekhaka sArA saMskRta che, tenI sAthe prAcIna ItihAsa ane purAtattvanA viSayamAM uMDe rasa dharAve che; De. sara rAmakRSNa bhAMDArakaranA "vaiSNava ane ziva dharmane ItihAsa" e pustakanA AdhAre emaNe gujarAtImAM e viSayane be bhAgamAM calo che, te parathI vAcakane emanI vidvattA ane bahALA jJAnanI pratIti thaze; ane tenuM pratyakSa pramANu emanuM "purANa vivecana' nuM pustaka ja che. sAmAnya rIte ApaNuM purANanA abhyAsI jujajAja maLe che, paNa emaNe te sarvanuM avalokana karIne tema aitihAsika daSTie tenuM dahana karI, emAMnA mAnanIya muddAo ApaNu samakSa dharyA che, te sAhitya rasikene tema e viSayanA abhyAsIone mahatvanA tema vicAraNIya mAluma paDaze. AvA abhyAsI ane vicArazIla lekhake bahAra Ave, ApaNe prAcIna sAhitya, itihAsa ane saMskRtinA punaruddhAra karavA ApaNe bhAgyazALI thaIzuM. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra60 - vijJAna vyAkhyAnamALAnI peThe sosAITIe lokopayogI vyAkhyAnamALA yojelI che; ane tene uddeza ApaNA sAhitya, itihAsa, samAjazAstra, keLavaNI, tatvajJAna, ane saMskRti e viSaya para traNathI pAMca vyAkhyAno sAmAnya janatA sahelAIthI samajI zake e daSTie apAvAnAM che; ane e janAnI rUIe zrIyuta rAmanArAyaNa pAThakane arvAcIna gujarAtI kavitA" para vyAkhyAna ApavAnI vinaMti karI hatI; e vyAkhyAnamALA paikInAM traNa vyAkhyAne gata varSamAM emaNe ApyAM hatAM, te arvAcIna gujarAtI kAvya sAhitya " e nAmathI prasiddha thayelAM che, temAM pigaLanI daSTie ApaNuM arvAcIna kavitAnI samIkSA karelI che, e kavitAnA abhyAsIne bahu madadagAra thaI paDaze. bIjA traNa vyAkhyAna teo have pachI ApavAnA che, temAM kAvyanA sAmAnya svarUpa viSe vivecana heine, sAmAnya vAcakane te rUcikara ane AkarSaka thaI paDaze, evuM amAruM dhAravuM che zrIyuta viyarAya kalyANarAya vaidya, vAlmaya ane tenA prakAra, zrIyuta gaganavihArI lallubhAI mahetAe, pAzcAtya saMskRti ane tenAM pravartakabaLe ane zrImatI zAradAblena mahetAe, "strI keLavaNI, prAthamika, mAdhyamika ane uMcI" e viSayo para, lepayogI vyAkhyAna ApavAnuM svIkAryuM che; ane te vyAkhyAne kahevAnI jarUra nathI, tenA nAma pramANe lekepagI, thaI lokapriya nivaDaze. chevaTe ApaNA grejyueTa jemanI koleja abhyAsa daramiyAna lekhana vAcana ane abhyAsanI vRtti khIlelI che ane jeo vadhu abhyAsa karavAne utsuka hoya che temane uttejana maLe e AzayathI sesAiTIe yunivarasiTI inAma nibaMdhanI peThe, teo emanA abhyAsanA priya viSaya para prabaMdha lakhI mekale te sAruM pAritoSika ApavAnI vyavasthA karI hatI, ane te mATe nIce mujaba niyamo yojyA hatA - rU. ra00) nA pAritoSikanI yojanA ApaNA sAhitya, itihAsa ane samAjane paddhatisara abhyAsa ane tenuM saMzodhana karavAnI vRtti vikase e hetuthI kamiTIe prastuta lejanA ghaDI hatI, tenA niyamo nIce pramANe che - muMbaI yunivarasiTine kaI grejyueTa athavA te gujarAta vidyApIThanA snAtaka, gujarAtI sAhitya, itihAsa, vijJAna, arthazAstra, samAjazAstra, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 e viSayeAmAMnA game te eka viSayane samagra vA tenAM ekAda aMgane patisara abhyAsa ane saMzAdhana karI, Azare prusakepa 125 pAnAMne gujarAtImAM prabaMdha lakhI meAkalaze, te prakhaMdhane seAsAITInI parIkSaka-kamiTI pasAra karethI, sadarahu pAritASika rU. 200) nuM ApavAmAM Avaze. tenI zaratA (1) umedavAre DIgrI lIdhe 10 varSathI vadhu samaya thayalA hovA na joie. (2) umedavAre peAtAnuM nAma na ApatAM, mAtra saMjJA-upanAma ApI prabaMdha lakhI mAkalavA ane peAtAnuM nAma ane pUruM saranAmuM jUdA parabIDIAmAM sIlaba'dha meAkalI ApavuM. (3) sadarahu prabaMdha parIkSaka-kamiTI ma'jhura karethI rU. 200) nuM paritASika phatehamada umedavArane ApavAmAM Avaze ane te praznadha prasiddha karavAnA prathama hakka sAsAiTIne raheze. (4) sadarahu prabaMdha spaSTa akSare sAibaMdha lakhelA joize. (5) je je vigateA darzAvavAmAM Ave tenA samarthanamAM AdhArabhUta pramANA noMdhavAM. (6) parIkSaka-kamiTInA abhiprAya chevaTanA gaNAze. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 9 No. 82 of 1912, AHMEDABAD, OFFICE OF THE GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, Fromn, The Honorary Secretary, GUJARAT VERNACULAR SOCIETY, AHMEDABAD. To, KHAN BAHADUR ADERJI M. MASANI; M. A., B. SC. Director of Public Instruction, BARODA STATE, BARODA. Sir, In reply to your letter No. 267 of 1912-13 dated 24th October 1912, I have the honour to inform you that the Society has not framed any special and permanent rules for the award of prizes for the writing of books by translations or otherwise, The procedure is vague in that a Sub-Committee of the Managing Committee called the BookCommittee sends up proposals for getting good and useful books prepared as translations, abridgements, adaptations or original compositions and the Managing Committee then decides upon the books to be: written; and thereupon applications are invited by advertisement from persons prepared to write such books. Sometimes the Managing Committee without. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 any advertisement, selects men of proved merit and entrusts the compilation of certain books to them. And, sometimes, intending authors communicate to the Managing Committee their proposals for writing particular books and the work is entrusted to them if the managing Committee approves of the proposal. The remuneration to be paid to each writer of these books mostly fixed after considering the nature and scope of the work and the labour involved in the preparation of the book, more remuneration being paid for original work than for translation. The Society undertakes printing and publishing of these books, reserving to itself the copy right, the writer being entitled to the honorarium only. In the beginning of every year book published by the Society in the previous year (not exceeding the price of rupee one each) are presented to lifemembers and registered libraries of the Society and through them, they reach a large circle of readers. I have honour, Sd/- R. M. N. Hon. Secretary. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 25 Asi. sekreTarI . " Age fulfills what youth has wished " Yeats. AraMbhamAM je aMgrejI paMkti utArI che te jANItA Ayariza kavi ITasanA mudrAlekha (motto) no anuvAda che ane teno artha e thAya che ke yuvake je abhilASa sevyA hoya che te vaye pahoMcatAM paripUrNatAne pahoMce che. koleja jIvanamAM sAhityamaya jIvana -merI karelInA zabdomAM life literary,-gALavAnA keDa sevelA te puruSa umaramAM saphaLa thayelA amane jaNAya che ane temAM ame aMtaryAmIne adazya hAtha ja joIe chIe. gujarAtI bhASAne amAro abhyAsa prAthamika zALAnA pAMca dhAraNa sudhIne ane mAdhyamika zALAmAM ane kolejamAM bIjI bhASA phArasI hatI; eTale saMskRta jJAnanA abhAve gujarAtI bhASAno zAstrIya abhyAsa karavAnuM amArA mATe kaThina hatuM, ane moTA lekhaka ke sAhityakAra thavAnuM ame kadI IchayuM paNa nahotuM. paraMtu hAnapaNathI eka laganI lAgelI ane te vAcananI. ane tenA pratApe ja amane prApta thayeluM kartavya ame yathAzakti bajAvavAne zaktimAna thayA chIe. thoDA divasa para madrAsa yunivarasiTI samakSa kekezana vyAkhyAna ApatAM zrIyuta ratnasvAmIe sAcuM ja kahyuM hatuM, ke 'read books of knowledge, for whatever your depart. ment of work; knowledge in the subject of your department will be always useful."* kaleja avasthAmAM aMgrejI sAhityanuM vAcana ane abhyAsa vadhatAM, e pramANe ApaNA gujarAtI sAhityane utkarSa sAdhavAnA vicAro krUra mAMDyA ane evA svargastha bhAI raNajitarAme "gujarAta sAhitya sabhA" navI sthApI hatI temAM joDAtAM, ane tyAM emanA nikaTa sahavAsamAM AvatAM e vicArIne joma maLyuM hatuM. sosAITIne 50 varSane chApelo vRttAMta te arasAmAM amArA hAthamAM AvI caDyo ane tenuM nirIkSaNa karatAM tenAM kAryakSetranI maryAdA ane kArya paddhati viSe, samagrapaNe siMhAva *" Hindu " Madras 2nd August 1934. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrAlAla tribhuvanadAsa pArekha .sa 1 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sana 1909 thI 1977 sudhInAM varSomAM seAsAiTIe karelAM prakAzanA kula saMkhyA 158 (pR. 265) Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6pa -lokana karate eka vivecanAtmaka lekha ApaNA supratiSThita mAsika vasanta"mAM chApavA mokalI Apyo hato. te samaye sosAITInA vahivaTa para vartamAnapatromAM avAranavAra carcApatro prasiddha thatAM hatAM. A sarvanI amArA yuvaka mAnasa para asara thavA pAmI hatI. sana 1907mAM svargastha bhAI bhegIndrarAva muMbaI sevAsadanamAM joDAtAM sAhityasabhAnA maMtrI tarIke emanI jagAe ame nImAyalA. tenA aMge ApaNuM sAhitya pravRtti prati vizeSa lakSa javA pAmyuM hatuM. bIje varSe bI. enI parIkSA pAsa karI; kolejamAM phelozIpa maLI; e varSe sesAITIe tene hIraka mahotsava ujavavAnuM TharAvyuM hatuM. amane lAgyuM ke ApaNA prAntanI, junI, jAmelI ane supratiSThita saMsthAnA kAryanI A avasare kadara thavI joIe ane e vicAra sAhityasabhAnI menejIMga kamiTI samakSa raju karI sosAITIne eka mAnapatra ApavAnI vyavasthA karI, jene vRttAnta vibhAga bIjAmAM AvI gayo che. - A samaya daramiyAna sosAITImAM joDAvAne amane vicAra sarakhoe Avele nahi; tenuM kAraNa gujarAtI bhASA sAhitya viSe ame bahu thoDuM jANatA hatA eTaluM ja nahi, paNa te kArya upADI levAnI amArI azakti e paNa mukhya kahevAya. ItihAsa prati pakSapAta ane bI. emAM aicchika viSaya tarIke ItihAsane pasaMda karyo hato, ane phelozIpa maLavAnuM nakkI thatAM ema. e.nI parIkSA sArU, Agale varase sara grAnDa lI jekaba yunivarasiTi prAIjha-inAma maLyuM hatuM, temAMthI itihAsa ane arthazAstranAM maheTAM kharcALa pustaka paNa kharIda karyA hatAM. paratu je vAtAvaraNamAM amArI pravRtti thaI rahI hatI, tenI koI agamya asarane laIne vA keI gUDha baLathI kheMcAIne ame ema. enI parIkSA sArU itihAsane viSaya lIdhela paDato mUkI, IgrejI ane gujarAtI e be navA viSayamAM jhaMpalAvyuM te mATe amArI pUrvataiyArI kAMIja nahatI ema nizaMka kahI zakIe. e parIkSAmAM niSphaLatA maLI e uparanI hakIkata jotAM sahaja samajAze, paNa emAM saMtoSa eTalA pUrata have ke temAM pAsa thavAmAM ekaMdara mAsamAM 6 mArkasane khUTako paDayo hato, ane gujarAtImAM 100 mArkasa meLavI zakayA hatA. lozIpanuM varSa pUruM thatAM koI paNa nokarIe lAgI javuM joIe eTale muMbAImAM sekanDarI TrenIMga TIcarsa kelejamAM dAkhala thavA arajI karI; tema evAmAM Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sosAITInA Asi. sekreTarInI jage khAlI hatI te mATe paNa arajI mekalI ApI hatI. jAnyuArImAM muMbaI gayA ane tyAM sekanDarI Ticarsa TreniMga lejamAM pasaMdagI thavAthI ame dAkhala thayA, ane eka pakhavADIyuM rahyA paNa kharA; eTalAmAM esAITInA Asi. sekreTarI tarIke nimaNuMka thayAnA samAcAra maLyA, eTale mananI aneka gaDamathalanA aMte sarakArI khAtAne choDI khAnagI nokarImAM joDAvA amadAvAda pAchI kheMcAI AvyA hatA. sAITImAM hAjara thatAM pahelI ja mulAkAte ona. sekreTarI sAhebe kAma batAvyuM ke sosAITIne sAhitya saMsthA tarIke sarakAra taraphathI nANAMnI madada maLe evI matalabane keLavaNI khAtAnA vaDAnA nAmane patra lakhI lA; eo sAhebe e sosAITI taraphathI arajI Ave e viSe ghaTato vicAra karavAnuM rUbarUmAM kahyuM che. kolejanA vAtAvaraNamAMthI tAjA bahAra nIkaLelA, utsAhabharyAM paNa bahAranI duniyAnA vyavahArathI ajANyA; paraMtu e navA zikSaNe eka bakSIsa ApelI che ane te pitAne mArga ane sAdhana zodhI kADhavAnI ane te prApta karavAnI zakti-resourcefulness. sarakArI keLavaNI khAtAnA vaDAne kevI rIte saMbodhavA, patramAM viSayanI zarUAta kema karavI; nANAMnI madadanA viSayamAM zA muddAo carcavA, vagere prInee amane prathama te muMjhavyA. e pahelI kasoTI hatI ane amane te vakhate AkarI paNa lAgI. paraMtu nAhimmata na thatAM amane paricita evuM ane ghaNIvAra phekeluM yunivarasiTInuM kelenDara hAthamAM lIdhuM ane temAM sarakAra sAthe yunivarasiTI kevI rIte patravyavahAra karatI te dharaNa grahaNa karyuM. ane agAu saMsAITI viSe lekha lakhavAmAM 50 varSane tene rIporTa bahu dhyAnapUrvaka vAMcyuM hatuM te A avasare amane bahu upayogI ane madadagAra nivaDayo. prastuta patrane kharaDo bIje divase lAlazaMkarabhAIne batAvya; manamAM bhIti rahetI ke rakhene Thapako maLe; te nAmaMjura thAya; paNa temAMthI eka hAnI zI bhUla mAtra kADhI ane te patra emaNe maMjura rAkhyo. ethI amane kaMika zAtA vaLI ane amArAmAM vizvAsa beThe. A te grAnTanAM nANAMnA praznanI zarUAta thaI; te patra maLatAM me. DirekaTara sAhebe sesAiTInA kAmakAjano savistara vRttAMta maMgAvyo. saMsAITInAM kAmakAjanI rUparekhAthI ame paricita hatA; paNa tenI vigatethI Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 vAkephagAra nahi; tema chatAM pAchalA rIpeTa vAMcavA mAMDayA ane te parathI keTalIka hakIkata vyavasthita rIte saMkalita karIne e AkhA muddA sAsAiTInA kAmanA pUrA jANakAra ane anubhavI ena. sekreTarI lAlazaMkarabhAI pAse raju karyAM. emaNe teA e musaddAnA e perA vAMcyA; ane tyAM eka e navI mAtA sUcavIne e musaddA navesara lakhI lAvavAnuM kahyuM. emanI pati evI ke musaddA pUrA vAMce nahi; tene thoDAka bhAga vAMce ane koIka sthaLe sudhAravAnuM jaNAya tyAM aTake ane pachI potAnuM dRSTibindu jaNAvI te pramANe AgaLa lakhavAnuM kahe. A pramANe amArI pAse traNa cAra vAra e musaddA emaNe pharI pharI lakhAvyA hatA; paNa ame emAM joi zakyA hatA ke ema karavAmAM emanA hetu amane tAlIma ApavAne hatA. A kArya kaTALAbharyuM ane zramavaLu thai paDatuM. paNa civaTapaNe ame tene vaLagI rahyA. ethI amane zikhavAnuM paNa ghaNuM maLyuM; ane lAlazaMkarabhAine satASa thayA, eja amAre mana amArA kAya nI sAkSkatA hatI. e prasaMga bIjI rIte amArI kArakIrdi sAthe tema sosAiTInA itihAsamAM yAdagAra raheze, eTalA pUratA ke sarakAre e patra sAdara thayA pachIthI sAsAiTIne vArSika rU. 500nI grAnTa bakSI hatI; ane cAlu varSamAM rU. 100 vadhArI te grAnTa rU. 600nI karavAmAM AvI che. thaDIka muddata thai eTale emaNe amane gujarAtImAM prasiddha thayelAM saghaLAM pustakAnI vargIkRta sUcI taiyAra karavAnuM kAma batAvyuM. palALelA ghauM daLavA jevuM e kaThina kAryaM hatuM, jemAM kAMI rasa paDe nahi. lAlazaMkarabhAinI prakRti evI kharI ke teo je kAMI kahe tenA tarata amala thavA joie; temAM muzkelI hoya te pachIthI te viSe rIpoTa karave paNa hukamanuM pAlana tAbaDatAba thavuM joie. sosAITInuM vahIvaTI kAma, pustakonuM pruph vAcana, buddhiprakAzanuM saMpAdana kAryAM, ane TrasTa phaMDanA niyamAnusAra vahivaTa ane tenAM aMgena nANAMnI javAbadArI, e badhA kAryoMmAM eTalA badhA samaya vyatIta thatA ke anya kArya mATe bhAgye ja purasada maLe; e sivAya avAranavAra koi koi sAsAITInA ke anya kAmasara maLavA Ave, temane paNa sAMbhaLavAnA ne saMtoSavAnA hoya; ane A kAmanuM khANu ochuM na hoya ema sAsAiTI hastaka eka vA zrIjI jAhera pravRtti AvI UbhI hAya, temAM paNa kAmanI javAbadArIne hissA hAya ja. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 paraMtu game te kAraNa ho, lAlazaMkarabhAInA hAtha nIce kAma karavAmAM amane rasa paDatA ane temAM rAhata paNa rahetI; tee vaLI eka zikhAune pAvaradhA karavA heAya, evI rIte navI navI pravRttiomAM amane parAvI palATatA hatA. traNa varSamAM emanI pAse ame jeTaluM duniyAdArInuM jJAna ane anubhava prApta karyA teTaluM pachInA samayamAM meLavI zakayA nathI. pahele varSe sAsAiTI hastaka kArenezana phaMDanuM kAma AvyuM hatuM; ane khIje varase dukALa paDatAM sAsAITIne sTApha te kAmamAM joDAyA hatA. uparAkta gujarAtI pustAnI sucInu kAma ame cAlu vahIvaTI kA sAthe saMbhALI zakIe ema nahAtuM, tethI te paDatuM mUkAyuM, paNa tene sthAne bIje varSe sAsAiTInAM prakAzanonI sUcI, viSayavAra ane savistara ceAcha tene upayoga karavAnuM sutarUM thai paDe e kAraNasara, tenuM vargIkaraNa lekhakavAra ane kiMmatavAra karI tema inAma lAyabrerImAM maMjura thayelAM pustakA judAM tAravI kADhI batAvyAM hatAM; ane sAsAiTInuM lAibrerInuM keTaloga chapAtuM hatuM, temAM repharansanI sugamatA sApha lekhakAnI nAmAvaLA tema pustakAnI kakkAvArI dAkhala karI hatI. trIje varSe dukALanuM hisAbI kAma cAlu hatuM, lAlazaMkarabhAinI tabIyata lathaDI hatI; chatAM navI pravRtti tarIke seAsATInAM saMgrahamAMnAM hastalikhita pustakAnI yAdInuM kAma te pachI AraMbhyuM hatuM. paNa e pravRttie evI ke magajane jhAjhI tasdI ApavI paDe nahi; ekisanuM cAlu kAma thatuM jAya, ane upara darzAveluM kAma paNa ATApAtuM jAya. lekhana kAryaM sAsAiTImAM thai zake evI nirAMta ja heAtI nathI. kAMika kAmamAM citta parAvAya ke temAM eka vA anya kAya` nimitte vikSepa paDe. vAcananAM zAkha hoya te thADuMghaNuM vAMcI zakAya. lekhana kArya te avakAze ghera ja karavAnuM hoya ane te paNa je kAMi jarUranu` mAthe AvI paDayuM hoya teja hAthamAM levAtuM hatuM. sana 1912 nA okaTombaramAM lAlazaMkarabhASTanuM avasAna thayuM. te pachI sAsAiTInA taMtramAM lAlazaMkaranA vimAnA paisAnA aMge, jo ke tenuM kharuM kAraNa aMgata rAgadveSa hatA, khaTarAga ubheA thayeA; ane amArI sthiti paNa temAM bahu kaphoDI ane viSamatAbharI thaI paDI hatI. sAhitya sevAnA maneAthA gajIphAnA pAnAnA mahelanI peThe tuTI paDayA hatA ane tethI ame Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 eTalA hatAza thayA hatA ke sana 1919 mAM sAsATImAMthI nivRtta thaI svataMtrapaNe patrakAritvanA dhaMdhAmAM joDAvAnA nirNaya suddhAM karyAM hatA. paNa kahevata che tema nirAzAnAM vAdaLamAM AzAnAM kiraNe! chUpAM DhoMkAyelAM hAya che. khA. kezavalAlabhAI kamiTInI sahAyatA, navuM kAya ke pravRtti sana 1920 mAM sAsAiTInA pramukha tarIke dI. pasaMda thatAM e nirAzAnA divaseA jatA rahyA, ane sahAnubhUti ane saMmatithI prati varSa kaiAne kASTha upADI levA ame zaktimAna thayA hatA, tene samagra vRttAMta A itihAsamAMthI maLaze ane eja amArA kAne rIpoTa che. ame te aMgrejI kavikale ( Clough ) nI nIcenI paMktimAM mAnyuM che: * Serve in thy post, be faithful and obey. ' sAsAiTInA uddeza phaLIbhUta karavAmAM ame gheADI paNa tenI sevA karI zakayA chIe ema A vibhAganA vAcana pachI vAcakanI pratIti thaze. te e ja amAre mana mhoTA satAya che, ane temAM ame kRtArtha thayA ema samajIzuM. sosAiTIdvArA gujarAtanA agragaNya vidvAneA ane mahAjanonA gADha paricayamAM AvavAne suyeAga prApta thayalA che tene ame amArUM ahebhAgya mAnIe chIe. ApaNA zAstrakArAe satsaMganuM mahAtmya kai edhuM vadhyuM nathI. sAsAiTInA kAryakrama viSe keTalIka sUcanAe ame kolejamAM bhaNatA hatA tyAre karI hatI, ane seAsATImAMnI amArI kArakIrdi daramiyAna emAMthI ame zuM zuM karI zakyA athavA te dizAmAM keve prayatna kayeryAM te joi. zakAya teTalA sArU e lekha, vibhAga 2 mAM ame pharI chApyA hatA, se!sAiTInA uddeza sAhityanA vikAsa ane abhyudaya, keLavaNI ane jJAnapracArane che. AmAMnAM e aMge sAhityanI abhivRddhi ane jJAna pracAra arthe sAsAiTI sArI pravRtti AdarI rahI che ema tenAM vArSika prakAzanA ane rIporTa parathI mAluma paDaze. ame IcchIe chIe ke sAsAiTI have keLavaNInA-gujarAtI dvArA uMcI keLavaNInA praznane hAthamAM le. e saMbaMdhamAM yAjatApUrvaka pAMca ke dasa varSanA kAryakrama racavAmAM Ave te keTaluMka saMgIta kArya thai zake jI gu. va. seAsAITInA itihAsa vibhAga 2 pR. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. evuM amAruM mAnavuM che, ane te dizAmAM vikAsa ane vistAra mATe haju avakAza che. saMsAITIe vaLI evI pratiSThA besADelI che, ane te eTaluM sAmarthya dharAve che ke gujarAtI dvArA uMcI keLavaNIne prazna je te upADI le te temAM tene avazya saphaLatA maLe; ane atyAranA sarva saMjoge e kAryane anukULa paNa che. akhatarA rUpe purNa vayanI strI purUSanA varga sthApavA sosAITIe trIje varSe harAva karyo hate paNa dezamAM vyApI rahelA azAMta ane UMdigra vAtAvaraNane kAraNe te TharAvane amala karavAnuM mulatavI rAkhavuM paDayuM hatuM. emAM zikSaNa sAruM sAhitya, itihAsa, arthazAstra, Arogya, nAgarikanA dharma vagere viSayone samAveza karyo hato ane tene Azaya jemanuM jJAna adhavacathI aTakI paDayuM hoya, athavA jeo e viSayane vadhu paricaya karavA IcchatA hoya temane 10 thI 12 vyAkhyAnamAM e viSayanuM sAmAnya ane upaga puratuM jJAna ApavAne prabaMdha karavo ane vyAkhyAtA tarIke e viSayanA niSNAtane pasaMda karavA. paNa e janAnI eTalethI samApti thavI joItI nathI. jema saMskRta pAThazALAmAM sAhitya, vedAMta, jyotiSa, vyAkaraNa, nyAya vagerenuM zikSaNa ApavAnI vyavasthA che te mujaba jeo varnAkyulara phAInala parIkSA pAsa karI AgaLa gujarAtI dvArA vadhu zikSaNa meLavavAne iMtejAra hoya athavA te trIjA varSamAM pAsa thayelo kelara ekAda viSayamAM gujarAtI dvArA vadhu abhyAsa karavAne utsuka hoya temanA zikSaNa mATe sosAITI gujarAtInI pAThazALA sthApe, te IcchavA gya che ane te dvArA gujarAtI bhASA sAhityanA vikAsa ane khIlavaNImAM ghaNuM karI zakAya evA abhiprAyanA ame chIe. gujarAtI bhASA sAhityane abhyAsa vadhArI zakAya ane tene uttejana maLe e AzayathI pUrve saMsAITIe ema. e; mAM gujarAtIne viSaya laIne phatehamaMda thanAra umedavArane rU. 200) nuM InAma ApavAnuM jAhera karyuM hatuM ane traNa gRhasthane te InAma apAyAno ullekha bIjA bhAgamAM karavAmAM Avelo che. bI. e, ne vargamAM gujarAtInA abhyAsane sthAna maLyA pachI amane jaNAyuM ke e vidyAthI bI. epha nI parIkSAmAM uttIrNa thayA pachI ema. e; nI parIkSA sArU eja viSayane abhyAsa kare tene sAru mAsika rU. 20) nI eka ke be skolarazIpa sthApavI. vaLI ema. ei. ne abhyAsa karavA sArU yunivarsiTIe vijJAna ane vaidakanI keTalIka Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha1 jANItI saMsthAone temAM amuka viSayane abhyAsa karavA svIkArelI che, e pramANe sosAITIno-gujarAtI viSayanuM zikSaNa ApavA sArU yunivarasiTI taraphathI svIkAra thAya to paNa gujarAtInA abhyAsane ghaNuM utejana maLe ane e sUcanAnA samarthanamAM evI dalIla ame karI hatI ke gujarAta kolejamAM gujarAtImAM ema. e., no varga levAne savaDa nathI. dI. bA. kezavalAla dhruva e kolejamAM gujarAtInA adhyApaka che ane ema. enA umedavArane madada kare che. e sosAITInA pramukha che; ane saMsAITIne gujarAtI pustakone saMgraha samRddha ane hoTa che, ane dI. bA. kezavalAlabhAInI dekharekha ane sUcanA heThaLa e vidyArthIo sAITImAM abhyAsa kare che temAM emane jema lAbha rahe che, tema sosAITInuM garava vadhIne te je hetuthI sthApAyelI che, te kAryane tethI uttejana maLe che. paraMtu keTalIka vyavahAra muzkelIo vacamAM naDatA, e be paikInI eka janA vyavahAramAM ANuM zakAI nahotI. sana 1917mAM "gujarAtI bhASAnA vadhu abhyAsa, vikAsa ane abhivRddhi arthe gujarAtI yunivarATinI janA' e viSaya para eka lekha ame lakhyo hato ane te kAryamAM sosAITI AgevAnI laI zake ema darzAvyuM hatuM. paraMtu vidyApITha e zabda sAthe keTalAkane ema lAgyuM ke temAM vaidaka, khetIvADI, ijIniarIga, vijJAna vagere viSayone samAveza karavo joIe ane e kAryakrama vikaTa, muzkelIbharyo ane kharcALa thaI paDe ane evuM hoTuM kArya rAjyAzraye thaI zake. amAre Azaya e lekhamAM mukhyatve gujarAtI dvArA uMcuM zikSaNa ApavAnI vyavasthA thavI joIe e batAvavA purato hato ane ame haju mAnIe chIe ke zabadanI paMcAtamAM nahi paDatAM, gujarAtI koleja vA gujarAtI pAThazALA evuM nAma rAkhIne sasAITI gujarAtI dvArA uMcuM zikSaNa ApavAnuM kArya zarU kare te gujarAtI bhASA sAhityanA abhyAsane ghaNo vega ane baLa maLe. A abhyAsanuM mUlya Arthika daSTie AMkavAnuM che ja nahi ema amAre spaSTa jaNAvI devuM joIe. sosAITInuM pustakAlaya upara jaNAvyuM che tema, moTuM ane samRddha che paNa e pustakAlayamAM gujarAtImAM prasiddha thayelAM sarva prakAzanene saMgraha upalabdha hoya ane tenI kAyama sAcavaNI mATe yogya vyavasthA * buddhiprakAza sana 1917, okaTe-Disembara Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahara thaI hoya e atyaMta Avazyaka che, te mATe ghaTatA prayAsa thaI rahyA che, e "pustakAlaya ane pustakAlaya pravRtti' nAmanuM prakaraNa vAMcatAM tarata mAluma paDaze; paNa te mATe atyArathI tajavIja thavI joIe, eTaluM ja nahi paNa tene sArU eka sAga graMthapAlanI nimaNuMka karavI jarUranI che. je dhoraNe sosAITI tenAM prakAzano AjIvana sabhAsadone ane rajIsTara lAIbrerIone bheTa Ape che ethI enuM jJAnapracAranuM kArya sAruM thAya che; e te teno eka mArga che paNa gAmaDe gAmaDe vAcanAlayo, pustakAlaya, pharatAM pustakAlaya, bALapustakAlaya, ane repharansanAM pustake vagere mATe satvara goThavaNa thavI joIe, ane ame IcchIe chIe ke sAITI navI nimAyelI pustakAlaya kArobArI samiti sAthe sahakAra karI ene egya mArga zodhI kADhaze. | gujarAtamAM pustakAlaya pravRttinuM kArya sosAITI upADI le e sarvathA yogya che ane te enA uddezamAMhenuM eka kArya che. pustaka pracAra ane pustaka vecANa sArU paNa ghaTatI goThavaNa thavI joIe che. e dizAmAM prayatna ja thaye nathI, tethI e pravRtti kuMThita rahelI che, paNa ApaNA prAMtamAM vAcana zokha vadhatuM jAya che tethI ene uttejana maLavA puro saMbhava che. sesAITInAM prakAzamAM moTI khAmI sArAM mudraNa kAmanI mAluma paDe che; tenAM prakAzano judAM judAM chApakhAnAmAM vaheMcAyelAM rahe che tethI mudraNa kAma ekasarakhuM ane saphAIbaMdha AvatuM nathI; ane azuddhi paNa ghaNuM rahe che. temaja mudraNa kaLAnI daSTie temAM sudhAra thavAnI jarUra che. e te sosAITI pitAnuM chApakhAnuM kADhe te ja banI zake. paNa te sAruM maryAdita javAbadArIvALI navI kaMpanI sosAITInA Azraya heThaLa sthApavI joIe ane te naphAkAraka thAya e viSe amane zaMkA nathI. koI prazna kare, A saghaLAM kAryo mATe moTo sTApha rAkhavo paDe. ane tenuM kharca paNa bahu vadhI jAya. pustaka vecANa ane presamAMthI vakhate thoDe ghaNe naphe karI zakAya paNa sesAII e vepArI maMDaLI nathI, eTale emAMnI ghaNIkharI pravRttio sevA arthe ja rahevAnI ane tene kharca sesAiTIe upADI levuM paDe. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 paraMtu e praznano ukela sevAbhAvI sAhitya-rAsakone sevakagaNa sthApIne sArI rIte karI zakAya. sosAITInuM hamaNAMnuM AkhuM taMtra Asi. sekreTarImAM ja kendrita che; ane tenA hastaka nIce mujaba khAtAo vA pravRttio che - (1) pustaka prakAzana-navAM ane jenAM pustake, dara varSe sarerAza saMkhyA 10. (2) buddhiprakAza-Azare 50 pharamA, cAra aMkanA; (3) pustaka vecANa ane bakSIsa purata Azare kiMmata rU. 10000 nAM; (4) 165 TrasTa phaMDane vahivaTa, Azare rU. sADA cha lAkhanAM; (5) pustakAlaya; (6) prapha vAcana; (7) premAbhAI hAlana vahivaTa; () prakIrNa. ekaja vyaktinAM hastaka A sarva khAtAone vahivaTa hovAthI tene vikAsa thaI zakato nathI; ane e pravRttio puratI darakAra vinA yaMtravata cAlu rAkhavAmAM Ave che, paNa tene saMbhALI lenAra yogya vyakti nirALI hoya to tene vikAsa tema upayoga sArI rIte sAdhI zakAya tema vadhArI zakAya. muMbaI samAcAra"nA divALI aMka sArU sana 1928 mAM ame "gujarAta varnAkyulara sosAITI-tenA kAryakSetrano vistAra ane vikAsa' e zirSakathI eka lekha lakhyo hato, temAM uparokta sAhitya sevaka gaNanI yojanAne ullekha karyo hato.+ dezamAM navI jAgRti AvI che; keLavaNIno pracAra vadhato jAya che; sAhitya paNa khIlavA mAMDyuM che; tene paddhatisara abhyAsa thavA mAMDe che; eTaluM ja nahi paNa sevAbhAvI sAhityanA abhyAsIo ane lekhake have sArA pramANamAM maLI zake ema che. sosAITIe samayAnusAra pragatimAna rahevuM hoya te tenA cAlu vahivaTamAM ghaTata pheraphAra karavo joIe, Aja sudhI AkhuM taMtra eka Asi. sekreTarI hastaka raheluM che, tene judA judA vibhAgamAM vaheMcI nAkhI, eka eka nirALI javAbadAra vyaktine te te vibhAgane vahivaTa sepa joIe; te temAM kAma sAruM thaze, eTaluM ja nahi paNa te kArya khIlI uThaze ane dIpaze. + juo buddhiprakAza, varSa sana 1928, pR. 344. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 traNa ke pAMca sevAbhAvI sAhitya rasiko ekaja saMsthAmAM kAma karavA ekatra thaye tenI pravRttimAM navuM cetana Avaze. ethI vyaktigata lAbha maLaze; saMgaThita kAnA lAbha maLaze; paraspara sahakArathI keTalAMka navAM ane mahattvanAM kAryAM upADI zakAze. sakhaLa A yuganuM pravartaka khaLa che ane sAsAITInuM tatra have pachIthI evA sevAbhAvI sAhitya rasika sevakagaNuthI cAle ema ame icchIe chIe. paramAtmA te AzA phaLIbhUta karI, eja aMtima prAthanA. samAma Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 9 (4 vana' sana 1909 thI 1923 sudhInuM sATInI pragatinuM mApasUcaka rekhAcitra , I.sa.1909 mAM pa90 hatA sabhAsado temAMthI 391 kamI thaIne 1933mAM kula 724 sabhAsado navA pa4pa vadhIne 111pa thayA rahyA. TAT : karo . 3 che IIIIIIIIITa TahmIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIml 1909 mAM 1909mAM 1933mAM 105 hatI 1933mAM 50 thaI sakhyA 79 kiDa - saMkhyA 25 rUA.rara450922 rUA.597932-1 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 9 sana 1900 thI 1933 sudhInuM sesAiTInI pragatinuM mApasUcaka rekhAcitra - rokaDa , - - - - - I.1909mAM .93576 - marI 1909mAM rUA.16239-9 19 32mAM 286192 I.1913mAM rUA.165206 - - D B e E B] makAna D B B ]i gn | ]] ] 1lDa9mAM rUA. 20898nI kImatanuM makAna hatuM Aje rUA.44553 nI uMmatanuM makAna che. lAya jherInA pustaka che 1909 mAM naga (i.19 33mAM naMga pa0rara hatAM te vadhu 14351 thayA . . . bheTa pustako . Aje sadhImAM rI. 113nI kamatanAM naMga 158 nareza apAyA graMthakArone che - 19 35 mAM lAya jherInAM pustakonI kImata 710 prakAranAM che. I. 1909mAM 2.6539hatIrUA. 23148thaI rUA. 6554nI kImatanA akhayAM pha sosAeTInAM prakAzano. I.1-09 thI 1973 sudhImAM - 158 navAM ane 106 navI AvRttio maLI kula 264 pA Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e dara nI ke Te he Ta tathA pU huM chA 5 nA 2 * ku mA ra pri - rI a ma dA vA da