Book Title: Agam Sutra Hindi Anuvad Part 02
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Aradhana Kendra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009780/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladasaNarasa AvAmasUtra hindIanuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladaMsaNassa zrI AnaMda - kSamA- lalita- suzIla - sudharmasAgaragurubhyo nama : AgamasUtra [hindI anuvAda ] bhAga : 2 - sthAna, samavAya : anuvAdakartA : muni dIparatnasAgara : -: AgamasUtra - hindI anuvAda (saMpUrNa) mUlya - 38. 2700/ tA. 21/11/2001 2058 - kArataka- suda- 6 budhavAra 5 zrI zrutaprakAzana nidhi 5 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = AgamasUtra hindI anuvAda (r) OM hrIM zrI pArzvanAthAya namaH :: mudraka : zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda kampojhaH zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, | giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda -saMparka sthala 'Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda anudAna-dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se- "zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI - aMdherI pUrva, muMbaI" - jJAnarAsI meM se * pa. pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A. devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU. A. zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrIkIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se "zrI veparI zve0 mUrtio saMgha - cainnAI" kI tarapha se / * pa. pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina. zve. tIrtha kamiTI - talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * pa.pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa. pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra - sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNAse - zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) anudAna-dAtA * pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI ') (1) zrI AgamazrutaprakAzana evaM 1. (2) zrI zrutaprakAzana nidhi kI tarapha se prApta huI hai| jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ag2amasUtra hindI anuvAda 2 H amArA prakAzano abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4- saptAGga vivaraNam [1] [2] [3] [4] [5] [6] [9] [8] [9] caityavandana covizI zatruJjayabhakti [AvRtti - do [10] aminava naina pAna - 2046 [11] abhinava upadeza prAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 * zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadeza prAsAda - 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [15] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha] [16] caityavaMdana mALA [779 caityavaMdanono saMgraha] [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] [18] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19] siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] [20] caitya paripATI kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa - [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM] [27] zrI zAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] [31] pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) [35] [32] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 [33] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-2 [34] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 [35] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-5 [37] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-7 [39] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-8 [40] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che.] [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aThThamaMaMgasuttaM [50] anuttarovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNa [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasutaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM. [AgamasuttANi-12 paDhamaM uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannati [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannati [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkArasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaMpaINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNaga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIhaM [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaMcheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvassayaM [AgamasuttANi-40] paDhama mUlasuttaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaMmUlasuttaM-1 [86] piMDanijjatti [AgamasuttANi-41/2] bIaMmUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mUlasuttaM [88] uttarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. ] Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 0 9i1] AyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra [92) sUyagaDa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [9] ThANa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra 9i4] samavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [95] vivAhapannati- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra 9i6] nAyAdhammakahA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThuM aMgasUtra [7] uvAsagadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra 9i8) aMtagaDadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100 pAvAgaraNa- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra [101] vivAgasUya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAIya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [103] rAyapUseNiya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [104] jIvAjIvAbhigama- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105 pannavaNAsuta- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [106] sUrapati gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAMcamuM upAMgasUtra [10] caMdaparAtti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra [108] jaMbuddIvapatti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kaSpavaDisiyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 navamuM upAMgasUtra [111] puSkriyA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vaNihadasA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo paDyo (115] AurapaccakakhANa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo paDyo [116] mahApaccakakhANa- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6) trIjo payatro [117] bhatapariNA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho patro [118] taMdulAliya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6) pAMcamo paDyo [118] saMthAraga gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payago-1 [121] caMdAjhaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payamo-2 [122) gaNivijA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] AThamo paDyo [123] deviMdaEURo- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] navamo paDyo [124] vIsthava gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6) dazamo payo Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) [125] nisI: gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM [126] muta5- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM [127] AUR gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtratrIjuM [128] dasAsuyakhaMdha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6I che satra cothuM [128] 75o- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM [130] mAnisI:- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra OM . [11] Avassaya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7 paheluM mUlasutra [132] oniti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDaniti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [1.34] 4sayAliya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] trIjuM mUlasutra [135] 1247 / - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7 cothuM mUlasutra [136] naMhIsutaM gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [17] anumogA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgaNadIpa prakAzane pragaTa karela che. | [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIagasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda - [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nisyAvalikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM mUla] AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [186] bhAgama-viSaya-zana (bhAgamA viSayAnurAma) prakAzana 139 thI 186 Agamathata prakAzane pragaTa karela che. | Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda 0 [187] Agamasaddakoso - 1 a....au pajjaMtA [188] Agamasaddakoso - 2 ka....dha pajjaMtA [189] Agamasaddakoso - 3 na....ya pajjaMtA [190] Agamasaddakoso - 4 pajjatA [ prahaNana 187 thI 190Agamata pagAsaNe pragaTa karela che. [191] AcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-1 [192] sUtrakRtasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-1 [193] sthAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-2 [194] samavAyasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-2 [195] bhagavatIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-3,4,5 [196] jJAtAdharmakathAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-5 [197] upAsakadazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-5 [198] antakRdazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [199] anuttaropapAtikadazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [200] prazravyAkaraNasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [201] vipAkazrutasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [202] aupapAtikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [203] rAjaprazriyasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [204] jIvAjIvAbhigamasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-7 [205] prajJApanAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-7,8 [206] sUryaprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-8 [207] caMdraprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-8 [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [209] nirayAvalikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [210] kalpavataMsikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [211] puSpitAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [212] puSpicUlikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [213] vahidazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [214] catuHzaraNasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [215] AturapratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [216] mahApratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [217] bhaktaparijJAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 8 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) [218] taMdulavaicArikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [219] saMstArakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [220] gacchAcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [221] candravedhyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [222] gaNividyAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [223] devendrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [224] vIrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [225] nizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [226] bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [227] vyavahArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [228] dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [229] jItakalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [230] mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10,11 [231] AvazyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-11 [232] oghaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [233] piNDaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [234] dazavaikAlikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [235] uttarAdhyayanasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [236] nandIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [237] anuyogadvArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 prakAzana-191 thI 237 - zrI zata prakAzana nidhie pragaTa karela che.] 12 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) AgamasUtra-bhAga-2-anukrama sthAnasUtra-hindIanuvAda anukrama) krama / sthAna-viSaya eka sthAna saMbaMdhi varNana do sthAna saMbaMdhi varNana tIna sthAna saMbaMdhi varNana cAra sthAna saMbaMdhi varNana pAMca sthAna saMbaMdhi varNana chaha sthAna saMbaMdhi varNana sAta sthAna saMbaMdhi varNana ATha sthAna saMbaMdhi varNana nau sthAna saMbaMdhi varNana | daza sthAna saMbaMdhi varNana mx 5 w ga o anukrama / pRSThAMka 1-56 17-20 57-126 20-38 127-248 38-61 249-422 61-107 423-517 | 107-124 518-591 124-133 592-698 133-145 699-799 145-154 800-887 154-162 888-1010 163-179 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama pRSThAMka 180 182 182 183 r mo 3 * * * , 3 3 ng 184 12 AgamasUtra hindI anuvAda (r) samavAya-sUtra-hindIanuvAda adhyayana-nAma samavAya-1-saMbaMdhi varNana samavAya-2-saMbaMdhi varNana samavAya-3-saMbaMdhi varNana samavAya-4-saMbaMdhi varNana samavAya-5-saMbaMdhi varNana samavAya-6-saMbaMdhi varNana samavAya-7-saMbaMdhi varNana samavAya-8-saMbaMdhi varNana samavAya-9-saMbaMdhi varNana 11-13 samavAya-10-saMbaMdhi varNana 14-18 samavAya-11-saMbaMdhi varNana 19samavAya-12-saMbaMdhi varNana 20-25 samavAya-13-saMbaMdhi varNana 26samavAya-14-saMbaMdhi varNana 27-31 samavAya-15-saMbaMdhi varNana 32-37 samavAya-16-saMbaMdhi varNana 38-41 samavAya-17-saMbaMdhi varNana 42samavAya-18-saMbaMdhi varNana 43-45 samavAya-19-saMbaMdhi varNana 46-49 samavAya-20-saMbaMdhi varNana samavAya-21-saMbaMdhi varNana 51samavAya-22-saMbaMdhi varNana 52samavAya-23-saMbaMdhi varNana 53samavAya-24-saMbaMdhi varNana samavAya-25-saMbaMdhi varNana 55-59 samavAya-26-saMbaMdhi varNana 60samavAya-27-saMbaMdhi varNana 61samavAya-28-saMbaMdhi varNana 62samavAya-29-saMbaMdhi varNana 63samavAya-30-saMbaMdhi varNana 64-99 samavAya-31-saMbaMdhi varNana 100-101 samavAya-32-saMbaMdhi varNana 102-108 185 185 186 187 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 50 199 200 201 54 202 203 203 205 205 206 207 208 211 212 31 14 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) 40 0 pRSThAMka 214 215 216 217 217 218 218 218 218 218 219 219 219 220 220 220 220 220 221 221 221 222 222 0 krama adhyayana-nAma samavAya-33-saMbaMdhi varNana samavAya-34-saMbaMdhi varNana samavAya-35-saMbaMdhi varNana 36 samavAya-36-saMbaMdhi varNana samavAya-37-saMbaMdhi varNana samavAya-38-saMbaMdhi varNana samavAya-39-saMbaMdhi varNana samavAya-40-saMbaMdhi varNana samavAya-41-saMbaMdhi varNana samavAya-42-saMbaMdhi varNana samavAya-43-saMbaMdhi varNana samavAya-44-saMbaMdhi varNana 45 samavAya-45-saMbaMdhi varNana samavAya-46-saMbaMdhi varNana 47 samavAya-47-saMbaMdhi varNana 48 samavAya-48-saMbaMdhi varNana samavAya-49-saMbaMdhi varNana 50 samavAya-50-saMbaMdhi varNana samavAya-51-saMbaMdhi varNana samavAya-52-saMbaMdhi varNana 53 samavAya-53-saMbaMdhi varNana samavAya-5455 samavAya-55 samavAya-56-saMbaMdhi varNana samavAya-57-saMbaMdhi varNana 58 samavAya-58-saMbaMdhi varNana samavAya-59-saMbaMdhi varNana samavAya-60-saMbaMdhi varNana 61 samavAya-61-saMbaMdhi varNana samavAya-62-saMbaMdhi varNana samavAya-63-saMbaMdhi varNana 64 samavAya-64-saMbaMdhi varNana samavAya-65-saMbaMdhi varNana samavAya-66-saMbaMdhi varNana 67 / samavAya-67-saMbaMdhi varNana 0 anukrama 109110111112113114115116117118119120121-123 124125126127128129130131132133134135136. 137138139140141142143144145 0 52 54 57 <Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra hindI anuvAda (r) krama pRSThAMka 225 225 226 70 anukrama 146. 147148149150151152153154-155 156157158 227 227 227 228 228 228 228 159 adhyayana-nAma samavAya-68-saMbaMdhi varNana samavAya-69-saMbaMdhi varNana samavAya-70-saMbaMdhi varNana samavAya-71-saMbaMdhi varNana samavAya-72-saMbaMdhi varNana samavAya-73-saMbaMdhi varNana samavAya-74-saMbaMdhi varNana samavAya-75-saMbaMdhi varNana samavAya-76-saMbaMdhi varNana samavAya-77-saMbaMdhi varNana samavAya-78-saMbaMdhi varNana samavAya-79-saMbaMdhi varNana samavAya-80-saMbaMdhi varNana samavAya-81-saMbaMdhi varNana samavAya-82-saMbaMdhi varNana samavAya-83-saMbaMdhi varNana samavAya-84-saMbaMdhi varNana samavAya-85-saMbaMdhi varNana samavAya-86-saMbaMdhi varNana samavAya-87-saMbaMdhi varNana samavAya-88-saMbaMdhi varNana samavAya-89-saMbaMdhi varNana samavAya-90-saMbaMdhi varNana samavAya-91-saMbaMdhi varNana samavAya-92-saMbaMdhi varNana samavAya-93-saMbaMdhi varNana samavAya-94-saMbaMdhi varNana samavAya-95-saMbaMdhi varNana samavAya-96-saMbaMdhi varNana samavAya-97-saMbaMdhi varNana samavAya-98-saMbaMdhi varNana samavAya-99-saMbaMdhi varNana samavAya-100-saMbaMdhi varNana samavAya-prakIrNaka-saMbaMdhi varNana 160161162163164165166. 167168169170171172173174175176177178179180-383 229 229 230 230 231 231 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww 232 233 234 234 234 235 - 16 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 namo namo nimmaladasaNassa |3| sthAna aMgasUtra-3-hindI anuvAda (sthAna-1) [1] he AyuSman ziSya ! maiMne sunA hai, bhagavAn mahAvIra ne isa prakAra kahA hai / [2] AtmA eka hai / [3] daNDa eka hai / [4] kriyA eka hai / [5] loka eka hai / [6] aloka eka hai / [7] dharmAstikAya eka hai / [8] adharmAstikAya eka hai / [9] baMdha eka hai / [10] mokSa eka hai / [11] puNya eka hai / [12] pApa eka hai / [13] Azrava eka hai / [14] saMvara eka hai / [15] vedanA eka hai / [16] nirjarA eka hai| [17] pratyeka zarIra nAmakarma ke udaya se hone vAle zarIra meM jIva eka hai / [18] jIvoM kI bAhyapudgaloM ko grahaNa kiye binA kI jAti vikurvaNA eka hai / [19] mana kA vyApAra eka hai / [20] vacana kA vyApAra eka hai / [21] kAyA kA vyApAra eka hai / [22] utpAda eka hai / [23] vinAza eka hai / [24] mRtAtmA kA zarIra eka hai / [25] gati eka hai| [26] Agati eka hai / [27] cyavana-maraNa eka hai / [28] upapAca janma eka hai / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 [29] tarka-vimarza eka hai / [30] saMjJA eka hai | [31] manana-zakti eka hai / [32] vijJAna eka hai / [33] vedanA eka hai / [34] chedana eka hai | [35] bhedana eka hai / [36] carama zarIroM kA maraNa eka hI hotA hai / [37] pUrNa zuddha tatvajJa pAtra athavA guNaprakarSa prApta 'kevalI eka hai / [38] svakRta karmaphala se jIvoM kA dukha ekasA hai / sarva bhUta-jIva eka hai / [39] jisake sevana se AtmA ko kleza prApta hotA hai vaha adharma pratijJA eka hai / [40] jisa se AtmA viziSTa jJAnAdi paryAya yukta hotA he vaha dharma pratijJA eka hai / [41] deva, asura aura manuSyo kA eka samaya meM manoyoga eka hI hotA hai / vacana yoga aura kAya yoga bhI eka hI hotA hai / [42] deva, asura aura manuSyoM ke eka samaya meM eka hI utthAna, karma, bala, vIrya aura pauruSa parAkrama hotA hai / darzana eka hai / cAritra eka hai / [43] jJAna eka hai / [44] samaya eka hai [ 45 ] pradeza eka hai / / paramANu eka hai / / sparza eka hai | zubha dIrgha eka hai / hrasva [46] siddhi eka hai, siddha eka hai / parinirvANa eka hai, parinirvRtta eka hai / [47] zabda eka hai / rUpa eka hai / gaMdha eka hai / rasa eka hai zabda eka hai / azubha zabda eka hai surUpa eka hai / kurUpa eka hai / eka hai / vartulAkAra 'laDDU ke samAna gola' eka hai trikoNa eka hai pRthula - vistIrNa eka hai / parimaMDala - cUr3o kAlA eka hai / nIlA eka hai sugandha eka hai | durgandha eka / catuSkoNa eka hai / ke samAna gola eka hai / / amla eka hai / madhura eka hai / karkaza - yAvat- rukSa eka hai / lAla eka hai / tikta eka hai AgamasUtra - hindI anuvAda / / pIlA eka hai kaTuka eka hai / / zveta eka hai / kaSAya eka hai / [48] prANAtipAta ( hiMsA ) - yAvat - parigraha eka hai / krodha yAvat-lobha eka hai / rAga eka hai- yAvat-paraparivAda eka hai / rati- arati eka hai / mAyAmRSA - kapaTayukta jhUTha eka hai ! mithyAdarzana zalya eka hai / [49] prANAtipAta viramaNa eka hai - yAvat parigraha - viramaNa eka hai / krodha- tyAga eka hai - yAvat-mithyAdarzana- zalya-tyAga eka hai / [50 ] avasarpiNI eka / suSamasuSamA eka hai - yAvat duSamaduSamA eka hai / utsarpiNI eka hai / duSamaduSamA eka hai- yAvat- suSamasuSamA eka hai / [51] nArakIya ke jIvoM kI vargaNA eka hai / asurakumAroM kI vargaNA eka hai, yAvat-vamAnika devoM kI vargaNA eka hai / bhavya jIvoM kI vargaNA eka hai / abhavya jIvoM kI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 1/-/51 19 vargaNA eka hai / bhavya naraka jIvoM kI vargaNA eka hai / abhavya naraka jIvoM kI vargaNA eka ho / isa prakAra - yAvat-bhavya vaimAnika devoM kI vargaNA eka hai / abhavya vaimAnika devoM kI vargaNA eka hai / samyagdRSTiyoM kI vargaNA eka hai / mithyAdRSTiyoM vargaNA eka hai / mizradRSTi vAloM kI vargaNA eka hai / samyagdRSTi vAle naraka jIvoM kI vargaNA eka hai / mithyAdRSTi vole naraka jIvoM kI vargaNA eka hai / mizradRSTi vAle naraka jIvoM kI vargaNA eka hai / isI prakAra - yAvat stanita kumAroM kI vargaNA eka hai / mithyAdRSTi pRthvIkAya jIvoM kI vargaNA eka hai / yAvat-vanaspatikAya ke jIvoM kI vargaNA eka hai / samyagdRSTi dvandriya jIvoM kI vargaNA eka hai / mithyAdRSTi dvIndriya jIvoM kI vargaNA eka hai / isI prakAra trIndriya aura caturindriya jIvoM kI vargaNA eka hai / zeSa naraka jIvoM ke samAna - yAvat- mizradRSTi vAle vaimAnikoM kI vargaNA eka hai / - kRSNapAkSika jIvoM kI vargaNA eka hai / zuklapAkSika jIvoM kI vargaNA eka hai / kRSNapAkSika narakajIvoM kI vargaNA eka hai / isI prakAra caubIsa daNDaka meM samajha lenA / kRSNa lezyAvAle jIvoM kI vargaNA eka hai / nIla lezyAvAle jIvoM kI vargaNA eka hai / isI prakAra- yAvat-zukla lezyA vAle jIvoM kI vargaNA eka hai / kRSNalezyA vAle nairayikoM kI vargaNA - yAvat- kApotalezyA vAle nairayikoM kI vargaNA eka hai / isa prakAra jisakI jitanI lezyAeM hai usakI utanI vargaNA samajha lenI cAhie / bhavanapati, vAnavyantara, pRthvikAya, apkAya aura vanaspatikAya meM cAra lezyAeM haiM / tejaskAya, vAyukAya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya meM tIna lezyAeM hai / tiryaca paMcendriya aura manuSyoM meM chaH lezyAeM haiM / jyotiSka devoM meM eka tejolezyA hai / vaimAnika devoM meM Upara kI tIna lezyAeM haiM / inakI itanI hI vargaNA jAnanI cAhie / kRSNalezyA vAle bhavya jIvoM kI vargaNA eka hai / kRSNalezyA vAle abhavya jIvoM kI vargaNA eka hai / isI prakAra chahoM lezyAoM meM do do pada kahane cAhie / kRSNalezyA vAle bhavya nairayikoM kI vargaNA eka hai / kRSNalezyA vAle abhavya nairayikoM kI vargaNA eka hai / isa prakAra vimAnavAsI deva paryaMta jisakI jitanI lezyAeM haiM usake utane hI pada samajhanA / kRSNalezyA vAle samyakadRSTi jIvoM kI vargaNA eka hai / kRSNalezyA vAle mithyAdRSTi jIvoM kI vargaNA eka hai / kRSNalezyA vAle mizradRSTi jIvoM kI vargaNA eka hai / isa prakAra chaH lezyAoM meM jisakI jitanI dRSTiyAM haiM usake utane pada jAnane cAhie / kRSyalezyA vAle kRSNapAkSika jIvoM kI vargaNA eka hai / kRSNalezyA vAle zuklapAkSika jIvoM kI vargaNA eka hai / isa prakAra vimAnavAsI deva paryaMta jisakI jitanI lezyAeM hoM utane pada samajha lene cAhie / ye ATha caubIsa daNDaka jAnane cAhie / tIrthasiddha jIvoM kI vargaNA eka hai / atIrthasiddha jIvoM kI vargaNA eka hai - yAvatekasiddha jIvoM kI vargaNA eka hai / anekasiddha jIvoM kI vargaNA eka hai / prathama samaya siddha jIvoM kI vargaNA eka hai - yAvat - anaMta samaya siddha jIvoM kI vargaNA eka hai / paramANu pudgaloM kI vargaNA eka hai / isa prakAra annata pradezI skandhoM kI vargaNA - yAvat-eka hai / eka pradezAvagADha pudgaloM kI vargaNA eka hai - yAvat-asaMkhya pradezAvagADha pudgaloM kI vargaNA eka hai / eka samaya kI sthiti vAle pudgaloM kI vargaNA eka hai / -- Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat-asaMkhya samaya kI sthiti vAle pudgaloMkI vargaNA eka hai / eka guNa kAle pudgalA kI vargaNA eka hai - yAvat-asaMkhya guNa kAle pudgaloM kI vargaNA eka hai / ananta guNa kAle pudgaloM kI vargaNA eka hai / isa prakAra varNa, gaMdha, rasa aura sparza kA kathana karanA cAhie-yAvat- ananta guNa rUkSa pudgaloM kI vargaNA eka hai / jaghanya pradezI skandhoM kI vargaNA eka hai / utkRSTa pradezI skandhoM kI vargaNA eka hai / na jaghanya na utkRSTa pradezI skandhoM kI vargaNA eka hai / isI prakAra jaghanyAvagADha, utkRSTAvagADha aura ajaghanyotkRSTAvagADha / jaghanyasthiti vAle, utkRSTasthitivAle, ajaghanyotkRSTa sthitivAle / jaghanyaguNa kAle, utkRSTaguNa kAle, ajaghanyotkRSTaguNa kAle jAneM / isI prakAra varNa, gaMdha, rasa, sparza vAle pudgaloM kI vargaNA eka hai - yAvat- ajaghanyokRSTa guNa rUkSa pudgaloM kI vargaNA eka hai / [52] saba dvIpa samudroM ke madhya meM rahA huA-yAvat- jambUdvIpa eka hai / [53] isa avasarpiNI kAla meM caubIsa tIrthakaroM meM se antima tIrthakara zramaNa bhagavAn mahAvIra akele siddha, buddha, mukta, nirvANa prApta, evaM saba dukhoM se rahita hue / [54] anuttaropapAtika devoM kI UMcAI eka hAtha kI hai / [55] ArdrA nakSatra kA eka tArA kahA gayA hai / citrA nakSatra kA eka tArA kahA gayA hai / svAti nakSatra kA eka tArA kahA gayA hai / [56] eka pradeza meM rahe hue pudgala ananta kahe gae haiM / isI prakAra eka samaya kI sthiti vAle-eka guNa kAle pudgala - yAvat-eka guNa rUkSa pudgala ananta kahe gae hai / sthAna-1-kA muni dIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa (sthAna-2.) uddezaka-1 [57] loka meM jo kucha haiM vaha saba do prakAra kA hai, yathAjIva aura ajIva / jIva kA dvaividhya isa prakAra hai : trasa aura sthAvara, sayonika aura ayonika, sAyuSya aura nirAyuSya, sendriya aura anendriya, savedaka aura avedaka, sarUpI aura arUpI, sapudgala aura apudgala, saMsAra-samApannaka aura asaMsAra-samApanaka zAzvata aura azAzvata / / [58] ajIva kA dvaividhya isa prakAra hai : AkAMzAstikAya aura no AkAzAstikAya dharmAstikAya aura adharmAstikAya / [59] (anya tatvoM kA svapakSa aura pratipakSa isa prakAra hai) baMdha aura mokSa, puNya aura pApa, Astrava aura saMvara, vedanA aura nirjarA / [60] kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA jIva kriyA aura ajIva kriyA / jIva kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-samyaktva kriyA aura mithyAtva kriyA / ajIva kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- aipithikI aura sAmparAyikI / kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-kAyikI aura AdhikaraNikI / kAyikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-anuparatakAya kriyA aura duSprayuktakAya kriyA / AdhikaraNikI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/1/60 21 kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-saMyojanAdhikaraNikI aura nirvartanAdhikaraNikI / kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-prAdveSikI aura pAritApanikI / prAdveSikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-jIva-prAdveSikI aura ajIva-prAdveSikI / pAritApanikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- svahastapAritApanikI aura parahastapAritApanikI / kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- prANAtipAtakriyA aura apratyAkhyAnakriyA / prANAtipAta kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-svahasta prANAtipAta kriyA, parahasta prANAtipAta kriyA / apratyAkhyAna kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- jIva apratyAkhyAna kriyA, ajIva apratyAkhyAna kriyA / kriyA do prakAra kI hai, ArambhikI aura pArigrahikI / ArambhikI kriyA do prakAra kI hai, yathA-jIva ArambhikI aura ajIva ArambhikI / pArigrahikI kriyA bhI do prakAra kI hai, yathA- jIva-pArigrahikI aura ajIva-pArizrahikI / kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- mAyA-pratyayikI aura mithyAdarzana-pratyayikI / mAyA-pratyayikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-Atma-bhAva-vaMkanatA aura para-bhAvavaMkanatA / mithyAdarzana pratyayikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- UnAtirikta mithyAdarzana,pratyayikI tadvyatirikta mithyAdarzana pratyayikI / kriyA do prakAra kI hai, dRSTijA aura spRSTijA / dRSTijA kriyA do prakAra kI hai, yathAjIva-dRSTijA au ajIva-dRSTijA / isI prakAra pRSTijA bhI jAnanA / do kriyAeM kahI gaI hai, yathA-prAtItyikI aura sAmantopanipAtikI / prAtItyikI kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-jIva-prAtItyikI aura ajIva-prAtItyikI / isI prakAra sAmantopanipAtikI bhI jAnanI cAhie / do kriyAeM hai, svahastikI aura naisRSTikI / svahastikI kriyA do prakAra kI hai, jIvasvahastikI aura ajIva-svahastikI / naisRSTikI kriyA bhI isI prakAra jAnanA / kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- AjJApanikI aura vaidAriNI / naisRSTikI kriyA kI taraha inake bhI do do bheda jAnane cAhie / do kriyAeM kahI gaI haiM, yathA- anAbhogapratyayA aura anavakAMkSapratyayA / anAbhogapratyayA kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-anAyukta AdAnatA aura anAyukta pramArjanatA / anavakAMkSapratyayA kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- Atma-zarIra-anavakAMkSA pratyayA / para-zarIra-anavakAMkSA pratyayA / do kriyAeM kahI gaI hai, yathA- rAga-pratyayA aura dveSapratyayA / rAga-pratyayA kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-mAyA-pratyayA aura lobha-pratyayA / dveSa-pratyayA kriyA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-krodha-pratyayA aura mAna-pratyayA / [61] garhA-pApa kI nindA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA- kucha prANI kevala mana se hI pApa kI nindA karate hai, kucha kevala vacana se hI pApa kI nindA karate haiM / athavAgardA ke do bheda kahe gaye haiM, yathA-koI prANI dIrgha kAla paryanta 'Ajanma' gardA karatA haiM, koI prANI thor3e kAla paryanta gardA karatA hai / [62] pratyAkhyAna do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-koI koI prANI kevala mana se Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 AgamasUtra-hindI anuvAda pratyAkhyAna karate haiM, koI koI prANI kevala vacana se pratyAkhyAna karate haiM / athavA-pratyAkhyAna ke do bheda kahe gae haiM, yathA-koI dIrghakAla paryanta pratyAkhyAna karate haiM, koI alpakAlIna pratyAkhyAna karate haiM / [63] do guNoM se yukta anagAra anAdi, ananta, dIrghakAlIna cAra gati rUpa bhavATavI ko pAra kara letA hai, yathA- jJAna aura cAritra se / [64] do sthAnoM ko jAne binA aura tyAge binA AtmA ko kevalI-prarUpita dharma sunane ke lie nahIM milatA, yathA- Arabha aura parigraha / do sthAna jAne binA aura tyAge binA AtmA zuddha samyaktva nahIM pAtA haiM, yathA-Arambha aura parigraha / do sthAna jAne binA aura tyAge binA AtmA gRhavAsa kA tyAga kara aura muNDita hokara zuddha pravrajyA aMgIkAra nahIM kara sakatA hai, yathA- Arambha aura parigraha / isI prakAra zuddha brahmacarya kA pAlana nahIM kara sakatA hai, zuddha saMyama se apane Apako saMyata nahIM kara sakatA haiM, zuddha saMvara se saMvRta nahIM ho sakatA hai, sampUrNa matijJAna nahIM prApta kara sakatA, sampUrNa zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryAyajJAna aura kevala jJAna- nahIM prApta kara sakatA hai / [65] do sthAnoM ko jAna kara aura tyAga kara AtmA kevali prarUpita dharma suna sakatA hai-yAvat-kevalajJAna prApta kara sakatA hai, yathA- Arambha aura parigraha / [66] do sthAnoM se AtmA kevali prarUpita dharma suna sakatA hai, -yAvat-kevalajJAna prApta kara sakatA hai / yathA-zraddhApUrvaka 'dharmakI upAdeyatA' sunakara aura samajhakara [67] do prakAra kA samaya kahA gayA hai, yathA- avasarpiNI aura utsarpiNI / [68] unmAda do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-yakSa ke praveza se hone vAlA, mohanIya karma ke udaya se hone vAlA / isameM jo yakSAveza unmAda hai usakA saralatA se vedana ho sakatA hai / tathA jo mohanIya ke udaya se hone vAlA hai usakA kaThinAI se vedana hotA hai aura use kaThinAI se hI dUra kiyA jA sakatA hai / [69] daNDa do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- artha-daNDa aura anartha-daNDa / naiyika jIvoM ke do daNDa kahe gaye haiM, yathA- artha-daNDa aura anartha-daNDa / isI taraha vimAnavAsI deva paryanta caubIsa daNDaka samajha lenA cAhie | [70] darzana do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-samyagdarzana aura mithyAdarzana / samyagdarzana ke do bheda kahe gaye haiM, yathA-nisarga samyagdarzana aura abhigama samyagdarzana nisarga samyagdarzana ke do bheda gaye kahe haiM, yathA-pratipAti aura apratipAti / abhigama samyagdarzana ke do bheda kahe gaye haiM, yathA-pratipAti aura apratipAti / mithyAdarzana do prakAra kA kahA gayA hai, yathA- abhigrahika mithyAdarzana aura anabhigrahika mithyAdarzana / abhigrahika mithyAdarzana do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-saparyavasita (sAnta) aura aparyavasita (ananta),isI prakAra anabhigrahika mithyAdarzana ke bhI do bheda jAnanA / [71] jJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA- pratyakSa aura parokSa / pratyakSa jJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-kevalajJAna aura no kevalajJAna / kevalajJAna do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-bhavastha-kevalajJAna aura siddha-kevalajJAna / bhavasthakevalajJAna do prakAra kA hai, yathA-sayogI-bhavastha-kevalajJAna, ayogI-bhavastha-kevalajJAna | Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/1/71 sayogI-bhavastha-kevalajJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-prathama-samaya-sayogI bhavasthakevalajJAna, aprathama-samaya-sayogI-bhavastha-kevalajJAna, acarama-samaya-sayogI-bhavastha-kevalajJAna / isI prakAra-ayogI-bhavastha-kevalajJAna ke bhI do bheda jAnane cAhie / siddha-kevalajJAna ke do bheda kahe gaye haiM, yathA-anantara-siddha-kevalajJAna aura paramparasiddha-kevalajJAna / anantara siddha kevalajJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-ekAnantara siddha kevalajJAna, anekAnantara siddha kevalajJAna / paramparasiddha kevala jJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-eka parampara siddha kevala jJAna, aneka parampara siddha kevala jJAna / no kevalajJAna do prakAra kA kahA gayA hai, avadhi jJAna aura manaHparyava jJAna / avadhijJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-bhavapratyayika aura kSAyopazamika / do kA avadhijJAna bhavapratyayika kahA gayA hai, yathA-devatAoM kA aura nairayikoM kA / do kA avadhijJAna kSAyopazamika kahA gayA hai, yathA manuSyoM kA aura tiryaMca paMcendriyoM kA / manaHparyAyajJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-Rjumati aura vipulamati / parokSa jJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA - Abhinibodhika jJAna aura zrutajJAna / __ Abhinibodhika jJAna do prakAra kA kahA gayA hai, zrutanizrita aura azrutanizrita / zrutanizrita do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-arthAvagraha aura vyaMjanAvagraha / azrutanizrita ke bhI pUrvokta do bheda samajhane cAhie / zrutajJAna do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-aMga-praviSTa aura aMga-bAhya / aMga-bAhya ke do bheda kahe gaye haiM, yathA-Avazyaka aura Avazyaka-vyatirikta / Avazyaka-vyatirikta do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-kAlika aura utkAlika / [72] dharma do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-zruta-dharma aura cAritra-dharma / zruta-dharma do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-sUtra-zruta-dharma aura artha-zruta-dharma / cAritra dharma do prakAra kA kahA gayA hai, yathA- agAra-cAritra-dharma aura anagAra-cAritra-dharma / saMyama do prakAra kA hai, sarAga-saMyama aura vItarAga-saMyama / sarAga-saMyama do prakAra kA hai, sUkSma-samparAyasarAga-saMyama, bAdara-samparAyasarAga-saMyama / sUkSma saMparAya sarAga saMyama do prakAra kA hai ~ prathama samaya-sUkSmasaMparAya sarAga saMyama, aprathama samaya sUkSma saMparAya sarAga saMyama / athavA carama-samaya-sUkSma-samparAya-sarAga-saMyama, acarama samayasUkSma-samparAya-sarAga-saMyama | athavA sUkSma-samparAya-saMyama do prakAra kA hai, 'saMklizyamAna' upazama-zreNI se girate hue jIva kA, "vizudhyamAna' upazama-zreNI para car3hate hue jIva kA / bAdara-samparAya-sarAga-saMyama do prakAra kA hai, prathama-samaya-bAdara-samparAya-sarAgasaMyama,aprathama-samaya-bAdara-samparAya-saMyama / athavA-carama-samaya-bAdara-samparAya-sarAga-saMyama aura acarama bAdara samparAya sarAga sNym| athavA bAdara-samparAya-sarAga-saMyama do prakAra hai, pratipAtI aura apratipAtI / vItarAga-saMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-upazAnta-kaSAya-vItarAga-saMyama, kSINakaSAya-vItarAga-saMyama / upazAntakaSAya vItarAga saMyama do prakAra kA hai, prathama-samaya-upazAntakaSAya-vItarAga-saMyama aprathama-samaya-upazAnta-kaSAya-vItarAga-saMyama, athavA caramasamaya upazAnta kaSAya vItarAga saMyama, acarama-samaya-upazAnta-kaSAya-vItarAga-saMyama / kSINa-kaSAya-vItarAgasaMyama do prakAra kA hai- chayastha-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama, kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AgamasUtra-hindI anuvAda saMyama / chadmastha kSINa kaSAya vItarAga saMyama do prakAra kA hai, svayaM-buddha-chadmastha-kSINa-kaSAyavItarAga-saMyama, buddha-bodhita-chadmastha-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama / svayaMbuddha-chadmastha-kSINakaSAya-vItarAga-saMyama do prakAra gayA hai, prathama-samaya-svayaMbuddha-chadmastha-kSINa-kaSAya-vItarAgasaMyama, aprathama-samaya-svayaMbuddha-chadmastha-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama / athavA carama-samayasvayaMbuddha-chadmastha-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama aura acarama-samaya-svayaMbuddha-chadmastha-kSINa-kaSAya vItarAga-saMyama / buddha-bodhita-chadmastha-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama do prakAra kA kahA gayA hai, yathAprathama-samaya-buddha-bodhita-chadmastha-kSINa-kaSAya-vItarAga saMyama aura aprathama-samaya-buddha-bodhitachadmastha-kSINa-kaSAya vItarAga-saMyama / achavA carama-samaya aura acarama-samaya-buddha-bodhitakevalI / kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama do prakAra kA kahA gayA hai / yathA sayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama, ayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAgasaMyama / sayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama do prakAra kA hai, prathama-samaya aura aprathama samaya sayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama, athavA carama-samaya aura acarama samaya sayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama, / __ ayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama do prakAra kA hai, prathama-samaya aura aprathamasamaya ayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama / athavA carama-samaya-ayogI-kevalIkSINa-kaSAya-vItarAga-saMyama,acarama-samaya-ayogI-kevalI-kSINa-kaSAya-vItarAga- saMyama | [73] pRthvIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye hai, yathA- sUkSma aura bAdara / isa prakAra-yAvat-do prakAra ke vanaspatikAyika jIva kahe gaye haiM, yathA- sUkSma aura bAdara / - pRthvIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-paryApta aura aparyApta / isa prakArayAvat-do prakAra ke vanaspatikAyika jIva kahe gaye hai, yathA- paryApta aura aparyApta / pRthvIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-pariNata aura apariNata / isa prakAra-yAvat-do prakAra ke vanaspatikAyika jIva kahe gaye haiM, yathA-pariNata aura apariNata dravya do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- pariNata aura apariNata / pRthvIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- gatisamApannaka, agatisamApanaka (sthita) / isa prakAra-yAvat-vanaspatikAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-gatisamApannaka aura agati-samApannaka / dravya do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- gati-samApanaka aura agati-samApanaka / pRthvIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-anantarAvagADha aura paramparAvagADha / isa prakAra-yAvat-dravya do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- anantarAvagADha aura paramparAvagADha | [74] kAla do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA- avasarpiNI aura utsarpiNI / AkAza do prakAra kA haiM, yathA-lokAkAza aura alokAkAza / [75] nairayika jIvoM ke do zarIra kahe gaye haiM, yathA- Abhyantara aura bAhya / kArmaNa Abhyantara hai aura vaikriya bAhya zarIra hai / devatAoM ke zarIra bhI isI taraha kahane cAhie / pRthvIkAyika jIvoM ke do zarIra kahe gaye haiM, yathA- Abhyantara aura bAhya / kArmaNa Abhyantara hai aura audArika bAhya hai / vanaspatikAyikajIva paryanta aisA samajhanA cAhie / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/1/75 dvIndriya jIvoM ke do zarIra kahe gaye haiM, yathA-Abhyantara aura bAhya / kArmaNa Abhyantara hai aura haDDI, mAMsa, rakta ke banA huA audArika zarIra bAhya hai / caturindriya jIva paryanta aisA hI samajhanA cAhie / paMcendriya tiryagyoni ke jIvoM ke do zarIra haiM, Abhyantara aura bAhya / kArmaNa Abhyantara hai aura haDDI, mAMsa, rakta, snAyu aura zirAoM se banA huA audArika zarIra bAhya hai / isI taraha manuSyoM ke bhI do zarIra samajhane cAhieM / vigrahagati-prApta nairayikoM ke do zarIra kahe gaye haiM, yathA- taijasa aura kArmaNa / isa prakAra nirantara vaimAnika paryanta jAnanA cAhie / nairayika jIvoM ke zarIra kI utpatti do sthAnoM se hotI haiM yathA- rAga se aura dvaiSa se / nairayika jIvoM ke zarIra do kAraNoM se pUrNa avayava vAle hote haiM, yathA- rAga se dveSa se / isI prakAra vaimAnika paryanta samajhanA / do kAya-'jIva samudAya' haiM, usakAya aura sthAvarakAya / trasakAya do prakAra kA hai, bhavasiddhika aura abhavasiddhika / isI prakAra sthAvarakAya bhI samajhanA / [76] do dizAoM ke abhimukha hokara nirgrantha aura nirgranthiyoM ko dIkSA denA kalpatA hai / yathA- pUrva aura uttara / isI prakAra- pravajita karanA, sUtrArtha sikhAnA, mahAvratoM kA AropaNa karanA, sahabhojana karana, sahanivAsa karanA, svAdhyAya karane ke lie kahanA, abhayastazAstra ko sthira karane ke lie kahanA, abhyastazAstra anya ko par3hAne ke lie kahanA, AlocanA karanA, pratikramaNa karanA, aticAroM kI nindA karanA, guru samakSa aticAroM kI gardA karanA, lage hue doSa kA chedana karanA, doSa kI zuddhi karanA, punaH doSa na karane ke lie tatpara honA, yathAyogya prAyacchita aura tapagrahaNa karanA kalpatA hai / do dizAoM ke abhimukha hokara nirgrantha aura nirgranthiyoM ko mAraNAntika saMlekhanA-tapa vizeSa se karma-zarIrako kSINa karanA, bhojana-pAnI kA tyAga kara pAdapopagamana saMthArA svIkAra kara mRtyu kI kAmanA nahIM karate hue sthita rahanA kalpatA hai, yathA- pUrva aura uttara / | sthAna-2-uddezaka-2 [77] jo deva Urdhvaloka meM utpanna hue haiM-ve cAhe kalpopanna hoM cAhe vimAnopapanna hoM aura jo jyotiScakra meM sthita hoM ve cAhe gatirahita hoM yA satata gamanazIla hoM - ve jo sadAsatata-pApakarma jJAnavaraNAdi kA baMdha karate hai usakA phala katipaya deva to usI bhava meM anubhava kara lete haiM aura katipaya deva anya bhava meM vedana karate haiM / nairayika jIva jo sadA-satata-pApakarma kA baMdha karate haiM usakA phala katipaya nairayika to usI bhava meM anubhava kara lete haiM aura kitaneka anya bhava meM bhI vedanA vedate haiM | paMcendriya tiryaMcayonika jIva paryaMnta aisA hI samajhanA cAhie | manuSyoM dvArA jo sadA-satata-pApakarma kA baMdha kiyA jAtA haiM usakA phala katipaya isa bhavameM vedate hai aura katipaya anya bhava meM anubhava karate haiM / manuSya ko chor3akara zeSa abhilApa samAna samajhanA / [78] nairayika jIvoM kI do gati aura do Agati kahI gaI haiM, yathA- nairayika jIvoM ke bIca utpanna hotA huA yA to manuSyoM meM se yA paMcendriya tiryaMca jIvoM meM se utpanna hotA hai / vahI nairayika jIva nairayikatva ko chor3atA huA manuSya athavA paMcendriya tiryaMca ke rUpa meM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda utpanna hotA haiM / isI taraha asurakumAra asurakumAratva ko chor3atA huA manuSya athavA tiryaMca ke rUpa meM utpanna hotA hai / isI taraha saba devoM ke lie samajhanA cAhie / __pRthvIkAya ke jIva do gati aura do Agati vAle kahe gaye haiM, yathA- pRthvIkAyika jIva pRthvIkAya meM utpanna hotA huA pRthvIkAya meM yA no-pRthvIkAya meM utpanna hotA hai / vaha pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyitva ko chor3atA huA pRthvIkAya meM athavA no-pRthvIkAya meM utpanna hotA hai / isI prakAra manuSya-paryanta samajhanA cAhie / [79] nairayika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- bhavasiddhika aura abhavasiddhika / isa prakAra vaimAnika paryanta samajhanA cAhie / nairayika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathAanantaropapannaka paramparopapannaka / isI taraha vaimAnika paryanta samajhanA cAhie / nairayika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-gatisamApanaka aura agatisamApanaka / isI prakAra vaimAnika paryanta jAnanA cAhie / nairayika jIva do prakAra ke haiM, prathamasamayotpanna aura aprathamasamayotpanna / isI prakAra vaimAnika paryanta jAnanA / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- AhAraka aura anAhAraka / isa prakAra vaimAnika paryanta samajha lenA cAhie / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-ucchvAsaka aura noucchvAsaka / yoM vaimAnika paryanta samajhanA cAhiye / . nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- sendriya aura anIndriya / yoM vaimAnika paryanta jAnanA cAhiye / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA - paryApta aura aparyApta / yoM vaimAnika paryanta jAnanA cAhiye / nairayika do prakAra ke haiM, saMjJI aura asaMjJI / yoM vikalendriyoM ko chor3akara jo asaMjJI avasthA se nairayika Adi ke rUpa meM utpanna hote haiM ve asaMjJI vyantara taka hI utpanna hote haiM / "jyotiSka aura vaimAnika meM nahIM" isa vivikSA se unakA yahAM grahaNa nahIM karake vAnavyantara paryanta kahA haiM / jisane manaHparyApti pUrNa kI ho vaha saMjJI aura pUrNa na kI ho vaha asaMjJI vAnavyantara paryanta saba paMcendriyoM ke viSaya meM jAnanA / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- bhASaka aura abhASaka / yA ekandriya ko chor3akara zeSa saba daNDaka meM samajha lenA cAhiye / / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA - samyagdRSTi aura mithyAdRSTi / isI taraha ekendriya ko chor3akara zeSa saba daNDaka meM samajhanA cAhiye / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-paritasaMsArika aura anantasaMsArika / yoM vaimAnika paryanta samajhanA cAhiye / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- saMkhyeyakAla kI sthitivAle. asaMkhyekAla kI sthitivAle / isa prakAra ekendriya aura vikalendriya ko chor3akara vAnavyantara paryanta paMcendriya jIva samajhane cAhiye / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- sulabhabodhika aura durlabhabodhika / yoM vaimAnika deva paryanta jAnanA cAhiye / nairayika do prakAra kahe gaye haiM / yathA- kRSNapAkSika aura zuklapAkSika yoM vaimAnika deva paryanta jAnanA cAhieye / nairayika do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- carama aura acarama / isa prakAra vaimAnika deva paryanta jAnanA cAhiye / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/2/80 27 [80] do prakAra se AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA haiM, yathA- vaikriyasamuddhAtarUpa AtmasvabhAva se 'avadhijJAnI' AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA hai aura vaikriya-samuddhAta kiye binA hI Atma-svabhAva se AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA haiM / (tAtparya yaha hai ki) avadhijJAnI vaikriya-samuddhAta karake yA vaikriya-samuddhAta kiye binA hI adholoka ko jAnatA hai aura dekhatA hai / isI taraha Udhvaloka ko jAnatA aura dekhatA hai / isI taraha paripUrNaloka kI jAnatA aura dekhatA haiM / do prakAra se AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA hai, yathA-vaikriya zarIra banAkara AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA haiM aura vaikriya zarIra banAe binA bhI AtmA adholoka ko jAnatA aura dekhatA haiM / avadhijJAnI vaikriya zarIra banAkara athavA banAe binA bhI adholoka ko jAnatA aura dekhatA hai / isI taraha tiryak loka Adi AlApaka smjhnaa| do prakAra se AtmA zabda sunatA hai / yathA-deza rUpa se AtmA zabda sunatA hai / aura sarva rUpa se bhI AtmA zabda sunatA hai / isI taraha rUpa dekhatA haiM / isI taraha gaMdha sUMdhatA hai / isI taraha rasoM kA AsvAdana karatA hai isI taraha sparza kA anubhava karatA hai / do prakAra se AtmA prakAza karatA hai, yathA- deza rUpa se AtmA prakAza karatA hai, sarvarUpa se bhI AtmA prakAza karatA hai / isI taraha vizeSa rupa se prakAza karatA hai / vizeSa rupa se vaikriya karatA hai / paricAra maithuna karatA hai / vizeSa rUpa se bhASA bolatA haiM / vizeSa rUpa se AhAra karatA hai / vizeSa rupa se pariNamana karatA hai / vizeSa rupa se vedana karatA hai / vizeSa rupa se nirjarA karatA hai / ye nava sUtra deza aura sarva do prakAra se haiM / deva do prakAra se zabda sunatA haiM, yathA- deva deza se bhI zabda sunatA haiM aura sarva se bhI zabda sunatA hai-yAvata-nirjarA karatA hai / maruta deva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- eka zarIra vAle aura do zarIra vAle / isI taraha kinnara, kiMpuruSa, gaMdharva, nAgakumAra, suvarNakumAra, agnikumAra, vAyukumAra-ye bhI eka zarIra aura do zarIra vAle samajhane cAhie / sthAna-2-uddezaka-3 [81] zabda do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- bhASA zabda aura no-bhASA zabda bhASA zabda do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-akSara sambaddha aura no-akSara sambaddha / no bhASA zabda do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-Atodha aura no-Atodya / Atodya zabda do prakAra kA kahA gayA hai, yathA- tata aura vitata, tata zabda do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-ghana aura zuSira / isI taraha vitata zabda bhI do prakAra kA jAnanA cAhiye / no Atodya zabda do prakAra ke kahe gaye hai / bhUSaNa zabda aura no-bhUSaNa zabda / nobhUSaNa zabda prakAra kA kahA gayA hai, yathA-tAla zabda aura lAta-prahAra kA zabda / zabda kI utpatti do prakAra se hotI hai, yathA- pudgaloM ke paraspara milane se zabda kI utpatti hotI hai, pudgaloM ke bheda zabda kI utpatti hotI hai, [82] do prakAra se pudgala paraspara sambaddha hote haiM, yathA-svayaM hI pudgala ikaTThe ho jAte haiM, athavA anya ke dvArA ikaTThe kiye jAte haiM / do prakAra se pudgala bhinna bhinna hote Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 AgamasUtra-hindI anuvAda haiM, yathA-svayaM hI pudgala bhinna hote haiM / athavA anya dvArA pudgala bhinna kiye jAte haiM / do prakAra se pudgala sar3ate haiM, yathA-svayaM hI pudgala sar3ate haiM, athavA anya ke dvArA sar3Aye jAte haiM / isI taraha pudgala Upara girate haiM aura isI taraha pudgala naSTa hote haiM / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-bhinna aura abhinna / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-naSTa honevAle aura nahIM naSTa hone vAle / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-paramANu pudgala aura paramANu se bhinna skandha Adi / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-sUkSma aura bAdara / / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA baddhapArzva spRSTa aura no baddhapArzva spRSTa / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-paryAyAtIta aparyAyAtIta / athavA karNa pudgala kI taraha samasta rUpa se gRhIta aura asamasta rUpa se gRhIta / / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-jIva dvArA gRhIta aura agRhIta / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-iSTa aura aniSTa / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-kAnta aura akAnta / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-priya aura apriya / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-manojJa aura amanojJa / pudgala do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-manAma (manaHpriya) aura amanAma / [83] zabda do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-gRhIta aura agRhIta / isI taraha iSTa aura aniSTa-yAvat-manAma aura amanAma, zabda jAnane cAhie / isI taraha rUpa, gaMdha, rasa aura sparza-pratyeka meM cha cha AlApaka jAnane cAhiye / [84] AcAra do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-jJAnAcAra aura no-jJAnAcAra / no jJAnAcAra do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-darzanAcAra aura no-darzanAcAra / no-darzanAcAra do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-cAritrAcAra aura no cAritrAcAra / no cAritrAcAra do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-tapAcAra aura vIryAcAra / pratimAeM (pratijJAeM) do kahI gaI haiM, yathA-samAdhi pratimA aura upadhAna pratimA, pratimAeM do kahIM gaI haiM, yathA-viveka pratimA aura vyutsarga pratimA / pratimAeM do kahI gaI haiM, yathA-bhadrA aura subhadrA / pratimAeM do kahI gaI haiM, yathA-mahAbhadra aura sarvatobhadra / pratimAeM do kahI gaI haiM, yathA-laghumokapratimA aura mahatI mokapratimA / pratimAeM do kahI gaI haiM, yathAyavamadhyacandra pratimA aura vajramadhyacandra pratimA / sAmAyika do prakAra kI haiM, yathA-AgAra sAmAyika / anagAra sAmAyika / [85] do prakAra ke jIvoM kA janma upapAta kahalAtA hai, devoM aura nairayikoM kA / do prakAra ke jIvoM kA maranA uddhartana kahalAtA haiM, nairayikoM kA aura bhavanavAsI devoM kA / do prakAra ke jIvoM kA maranA cyavana kahalAtA hai, jyotiSkoM kA aura vaimAnikoM kA / do prakAra ke jIvoM kI garbha meM utpatti hotI hai, yathA-manuSyoM kI aura paMcendriya tiryaMca yonikoM kI / do prakAra ke jIva garbha meM rahe hue AhAra karate haiM, manuSya aura tiryaMca paMcendriya / do prakAra ke jIva garbha meM vRddhi pAte haiM, yathA-manuSya aura paMcendriya tiryaMca / isI prakAra do prakAra ke jIva garbha me apacaya pAte haiM / do prakAra ke jIva garbha meM Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/3/85 vikurvaNA karate haiM / isI prakAra do prakAra ke jIva garbha meM gati-paryAya pAte haiM / do prakAra ke jIva garbha meM samuddhAta karate haiM / do prakAra ke jIva garbha meM kAlasaMyoga karate haiM / do prakAra ke jIva garbha se AyAti janma pAte haiM / do prakAra ke jIva garbha meM maraNa pAte haiM / do prakAra ke jIvoM kA zarIra tvacA aura sandhi bandhanavAlA kahA gayA haiM, yathA manuSyoM kA aura tiryanca paMcendriya kA / do prakAra ke jIva zukra aura zoNita se utpanna hote haiM, yathA- manuSya aura tiryaca paMcendriya / / sthiti do prakAra kI kahI gaI haiM,yathA-kAyasthiti aura bhavasthiti / do prakAra ke jIvoM kI kAyasthiti kahI gaI haiM, yathA-manuSyoM kI aura paMcendriya tiryagyonikoM kI / do prakAra ke jIvoM kI bhavasthiti kahI gaI hai, yathA-devoM kI aura nairayikoM kI / Ayu do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-addhAyu aura bhavAyu do prakAra ke jIvoM kI addhAyu kahI gaI hai, yathA-manuSyoM kI aura paMcendriya tiryagyonikoM kI / do prakAra ke jIvoM kI bhavAyu kahI gaI haiM, yathA-devoM kI aura nairayikoM kI / karma do prakAra ke kahe gaye hai, yathA-pradeza karma aura anubhAva karma / do prakAra ke jIva yathAbaddha AyuSya pUrNa karate haiM, yathA-deva aura nairayika / do prakAra ke jIvoM kI Ayu sopakramavAlI kahI hai, manuSyoM kI aura paMcendriya tiryakyoniko kI / [86] jambUdvIpa meM meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM atyanta tulya, vizeSatA rahita, vividhatA rahita, lambAI-caur3AI AkAra evaM paridhi meM eka dUsare kA atikrama nahIM karanevAle do varSa-kSetra kahe gaye haiM, yathA-bharata aura aivata / isI taraha haimavata aura hiraNyavata, harivarSa aura ramyakvarSa jAnane cAhie / isa jambUdvIpavartI meru parvata ke pUrva aura pazcima dizA meM do kSetra kahe gaye haiM jo atyanta samAna-vizeSatA rahita haiM, yathA-pUrva videha aura apara videha, jambUdvipavartI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM do kuru (kSetra) kahe gaye jo paraspara atyanta samAna haiM, yathA- devakuru aura uttarakuru / vahAM do vizAla mahAvRkSa haiM jo paraspara sarvathA tulya, vizeSatA rahita, vividhatA rahita, lamrbA, caur3AI, U~cAI, gaharAI, AkRti aura paridhi meM eka dUsare kA atikrama nahIM karate haiM, yathA-kUTa zAlmalI aura jaMbU sudarzanA / vahAM mahARddhi vAle-yAvat-mahAn sukhavAle aura palyopama kI sthiti vAle do deva rahate haiM, yathAveNudeva garur3a aura anAr3hiya / ye donoM jambUdvIpa ke adhipati haiM / [87] jambUdvIpa me meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM do varSadhara parvata kahe gaye haiM, paraspara sarvathA samAna, vizeSatA rahita, vividhatA rahita, lambaI-caur3AI, U~cAI, gaharAI, saMsthAna aura paridhi meM eka dUsare kA atikrama nahIM karate haiM, yathA-laghu himavAn aura zikharI / isI prakAra mahAhimavAn aura rukmi / niSadha aura nIlavAn parvatoM ke sambandha meM jAnanA / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM haimavata aura eraNyavata kSetra meM do gola vaitADhya parvata haiM jo ati samAna, vizeSatA aura vividhatA aura vividhatA rahita-yAvat-unake nAma, yathA- zabdApAtI aura vikaTapAtI / vahAM mahA Rddhi vAle-yAvat-palyopama kI sthiti vAle do deva rahate haiM, yathA-svAti aura prabhAsa / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM harivarSa aura smyakvarSa meM do gola Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 AgamasUtra - hindI anuvAda vaitADhya parvata haiM jo ati- samAna haiM- yAvat-jinake nAma, gandhApAtI aura mAlyavaMta paryAya / vahAM mahARddhi vAle-yAvat palyopama kI sthiti vAle do deva rahate haiM, aruNa aura padma / jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM aura devaguru ke pUrva aura pazcima meM azvaskandha ke samAna ardhacandra kI AkRti vAle do vakSaskAra parvata haiM jau paraspara ati samAna haiM - yAvatunake nAma / saumanasa aura vidyutprabha / jambUdvIpavarttI meru parvata ke uttara meM tathA kuru ke pUrva aura pazcima bhAga meM azva skandha ke samAna, ardhacandra kI AkRti vAle do vakSaskAra parvata haiM jo paraspara atisamAna yAvat nAma / gandhamAdana aura mAlyavAna / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM do do dIrgha vetADhya parvata haiM jo atitulya haiM - yAvat-unake nAma, yathA- bharata dIrgha vaitADhya aura aikhata dIrgha vaitADhya / usa bharata dIrgha vaitADhya meM do guphAeM kahI gaI haiM jo ati tulya, avizeSa, vividha rahita aura eka dUsarI kI lambAI, caur3AI, UMcAI, saMsthAna aura paridhi meM atikrama na karanevAlI haiM, unake nAma / timistra guphA aura khaNDa- prapAta guphA / vahAM mahardhika - yAvatpalyopama kI sthiti vAle do deva rahate haiM, nAma / kRtamAlaka aura nRtyamAlaka / evata-dIrgha vaitADhya meM do guphAeM haiM jo atisamAna haiM - yAvat kRtamAlaka aura nRtyamAlaka deva hai / jambUdvIpavarttI meru parvata ke dakSiNa meM laghuhimavAn varSadhara parvata para do kUTa kahe gaye haiM jo paraspara ati tulya - yAvat - lambAI-caur3AI, UMcAI saMsthAna aura paridhi meM eka dUsare kA atikramaNa nahIM karanevAle haiM, unake nAma - laghuhimavAnkUTa aura vaizramaNakUTa / jambUdvIpavarttI meru parvata ke dakSiNa meM mahAhimavAn varSadhara parvata para do kUTa kahe gaye haiM jo paraspara ati tulya haiM unake nAma - mahAhimavanakUTa aura vaiDUryakUTa / isI taraha niSadha varSaghara parvata para do kUTa kahe gaye haiM jo ati tulya haiM- yAvat unake nAma / niSadhakUTa aura rucakaprabhakUTa / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara meM nIlavAna varSadhara parvata para do kUTa haiM jo ati tulya haiM - yAvat-unake nAma / nIlavaMtakUTa aura upadarzakUTa / isI taraha rukmikUTa varSadhara parvata para do kUTa haiM yAvatunake nAma / rUkmikUTa aura maNikAMcanakUTa / isI taraha zikharI varSadhara parvata para do kUTa haiM jo yAvat-unake nAma, zikharIkUTa aura tigicchakUTa / [88] jambUdvIpavarttI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM laghuhimavAn aura zikharI varSadhara parvatoM meM do mahAn draha haiM jo ati-sama, tulya, avizeSa, vicitratArahita aura lambAIcaur3AI gaharAI, saMsthAna evaM paridhi meM eka dUsare kA atikramaNa nahIM karanevAle haiM, unake nAma / padmadraha aura puNDarIka graha / vahA~ mahARddhi vAlI - yAvat - palyopama kI sthiti vAlI do deviyAM rahatI haiM, unake nAma / zrI devI aura lakSmI devI / isI taraha mahAhimavAn aura rukmi varSadhara parvatoM para do mahAgraha haiM jo atisamAha haiM - yAvat-unake nAma, mahApadma draha aura mahApuNDarika draha / deviyoM ke nAma / hrI devI aura vRddhi devI / isI taraha niSadha aura nIlavAna parvatoM meMtigaccha draha aura kesarI draha / deviyA~ 'dhRti' aura kIrti / jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM mahAhimavAn varSadhara parvata ke mahApadma draha meM do mahAnadiyAM pravAhita hotI haiM, unake nAma / rohitA aura harikAntA / isI taraha niSadha varSadhara parvata ke tigiccha, draha meM se do mahAnadiyA~ pravAhita hotI haiM, nAma / haritA aura zItodA / jambUdvIpavartI meruparvata ke uttara meM nIlavAn varSadhara parvata ke kesarI draha meM se do mahAnadiyA~ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/3/88 pravAhita hotI haiM, unake nAma / zItA aura nArIkAntA / isI taraha rukmi varSadhara parvata ke mahApuNDarIka draha meM se do mahAnadiyA~ pravAhita hotI haiM, nAma / narakAntA aura rupyakUlA / jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa bharata kSetra meM do prapAtadaha haiM jo atisamAna haiM - yAvat-unake nAma / gaMgAprapAta draha aura sindhuprapAta draha / isI taraha haimavatavarSa meM do prapAta draha haiM jo bahusamAna haiM-yAvat-unake nAma / rohita-prapAta draha aura rohitAMza-prapAta draha / jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM havirSa kSetra meM do prapAta draha haiM jo ati samAna haiMyAvat-unake nAma / hari parvata draha aura harikAnta prapAta draha / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM mahAvideha varSa meM do prapAta draha haiM jo atisamAna haiM-yAvat-unake nAma / zItA prapAta draha aura zItodA prapAta draha / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara meM ramyak varSa meM do prapAta draha haiM jo bahusamAna hai-yAvat-unake nAma / narakAnta prapAta draha aura nArIkAnta prapAta draha / isI taraha heraNyavata meM do prapAta draha haiM unake nAma | suvarNakUla prapAta draha aura rupyakUla prapAta draha / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara me aivata varSa meM do prapAta draha haiM aura atisamAna haiM-yAvat-unake nAma rakta prapAta draha aura raktAvatI prapAta draha / - jamdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM bharata varSa meM do mahAnadiyA~ haiM jo atisamAna haiM / -yAvat-unake nAma / gaMgA aura sindhu / isI taraha jitane prapAta draha kahe gaye haiM utanI nadiyAM bhI samajha lenI cAhie-yAvat- aivata varSa meM do mahAnadiyA~ haiM jo atisamAna tulya haiM yAvatunake nAma / raktA aura raktavatI / [89] jambUdvIpavartI bharata aura aivata kSetra meM atIta utsarpiNI ke suSama duHSama nAmaka Are kA kAla ko kror3A kror3I sAgarApama kA thA / isI taraha isa avasarpiNI ke lie bhI samajhanA cAhie / isI taraha AgAmI utsarpiNI ke : yAvat-suSamaduSama Are kA kAla do kror3A kror3I sAgaropama hogA / jambUdvIpavartI bharata-aivata kSetra meM gata utsarpiNI ke suSama nAmaka Are meM manuSya do kosa kI UMcAI vAle the / tathA do palyopama kI AyuvAle the / isI taraha isa avasarpiNI meM-yAvat-AyuSya thA / isI taraha AgAmI utsarpiNI meM-yAvatAyuSya hogA / jambUdvIpa meM bharata aura aivata kSetra meM eka samaya meM eka yuga meM do arhat vaMza utpanna huye, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge / isI taraha cakravartI vaMza, isI taraha dazAra vaMza / jambUdvIpavartI bharata aivata kSetra meM eka samaya meM eka yuga meM do arhan utpanna hue, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge / isI taraha dazAra aura cakravartI / isI taraha baladeva aura vAsudeva dazAra vaMzI-yAvat utpanna hue, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge / jambUdvIpavartI donoM kuru kSetra meM manuSya sadA suSama-suSama kAla kI uttama Rddhi ko prApta kara unakA anubhava karate hue rahate haiM, yathA- devakuru aura uttarakuru / jambUdvIpavartI do kSetroM meM manuSya sadA suSama kAla kI uttama Rddhi ko prApta karake usakA anubhava karate hue rahate haiM, yathA-harivarSa aura ramyakvarSa / jambUdvIpavartI do kSetroM meM manuSya sadA suSama duHSama kI uttama Rddhi ko prApta karake usakA anubhava karate hue vicarate haiM, hemavata aura hiraNyavata / jambUdvIpavartI do kSetroM meM manuSya sadA duHSama suSama kI uttama Rddhi ko prApta karake usakA anubhava karate hue rahate haiM, yathA- pUrva-videha aura apara-videha / jambUdvIpavartI do kSetroM meM manuSya chaH prakAra ke kAla kA anubhava karate hue rahate haiM / yathA- bharata aura aivata / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [90] jambUdvIpa meM do candramA prakAzita hote the, hote haiM aura hote raheMge / do sUrya tapate the, tapate haiM aura tapate raheMge / do kRttikA, do rohiNI, do mRgazira, do ArdrA isa prakAra nimna gAthAoM ke anusAra saba do dA jAna lene cAhie / [11] do kRttikA, do rohiNI, do mRgazira, do ArdrA, do punarvasu, do puSya, do azleSI, do maghA, do pUrvAphAlgunI, do uttarAphAlgunI / 32 [12] do hasta, do citrA, do svAtI, do vizAkhA, do anurAdhA, do jyeSThA, do mUla, do pUrvASADhA, do uttarAlADhA, do abhijit, [13] do zravaNa, do dhaniSThA, do zatabhizA, do pUrvA bhAdrApadA, do uttarA bhAdrapadA, do revatI, do azvinI, aura do bharaNI / [94] aTThAisa nakSatroM ke devatA 1 do agni, 2 do prajApati, 3 do soma, 4 do rudra, 5 do aditi, 6 do bRhaspati, 7 do sarpa, 8 do pitR, 9 do bhaga, 10 do aryaman, 11 do savitA, 12 do tvaSTA, 13 do vAyu, 14 indrAgni, 15 do mitra, 16 do indra, 17 do nirRti, 18 do Apa, 19 do vizva, 20 do brahmA, 21 do viSNu, 22 do vasu, 23. do varuNa, 24 do aja, 25 do vivRddhi, 26 do pUSan, 27 do azvin, 28 do yama. aTThAsI graha 1. do aMgAraka, 2. do vikAlaka, 3. do lohitAkSa, 4. do zanaizcara, 5. do Adhunika, 6. do prAdhunika, 7. do kaNa, 8. do kanaka, 9. do kanakanaka 10. do kanakavitAnaka, 11. do kanakasaMtAnaka, 12. do soma, 13. do sahita, 14. do Asasana, 15. do kAryopaga, 16. do karbaTaka, 17. do ajakaraka, 18. do duMdubhaga, 19. do zaMkha, 20. do zaMkhavarNa, 21. do zaMkhavarNAbha, 22. do kaMsa, 23. do kaMsavarNa, 24. do kaMsavarNAbha, 25. do rukmI, 26. do rukmIbhAsa 27. do nIla, 28. do nIlAbhAsa, 29. do bhAsa, 30. dobhAsarAzi, 31. do tila, 32. do tila - puSyaSpavarNa, 33. do udaka, 34. do udakapaMcavarNa, 35. do kAka, 36. do kAkAndha, 37. do indragrIva, 38. do dhUmaketu, 39. do hari, 40. do piMgala, 41. do budha, 42. do zukra, 43. do bRhaspati, 44. do rAhu, 45. do agasti, do mANavaka, 47. do kAsa, 48. do sparza, 49. do dhUrA, 50. do pramukha, 51. do vikaTa, 52. do visaMdhi, 53. do niyalla, 54. do padika, 55. do jaTikAdilaka, 56. do aruNa, 57. do agrila, 58. do kAla, 59. do mahAkAla, 60. do svastika, 61. do sauvastika, 62. do vardhamAnaka, 63. do pralaMba, 64. do nityAloka, 65. do nityodyota, 66. do svayaMprabha, 67. do avabhASa, 68. do zreyaMkara, 69. do kSemaMkara, 70. do AbhaMkara, 71. do prabhaMkara, 72. do aparAjita, 73. do arata, 74. do azoka, 75. do vigatazoka, 76. do vimala, 77. do vyakta, 78. do vitathya, 79. do vizAla, 80. do zAla, 81. do suvrata, 82. do anivarta, 83. go ekajaTI, 84. do dvijaTI, 85. do karakarika, 86. do jAla, 87. do puSpaketu aura 88. do bhAvaketu / 46. [15] jambUdvIpa kI vedikA do kosa UMcI | lavaNa samudra cakravAla viSkaMbha se do lAkha yojana kA hai / lavaNa samudra kI vedikA do kosa kI UMcI haiM / [96] pUrvArdha dhAtakIkhaMDavartI meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM do kSetra kahe gaye haiM jo ati samAna haiM - yAvat-unake nAma bharata aura airavata / pahale jambUdvIpa ke adhikAra meM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/3/96 33 kahA vaise yahA~ bhI kahanA cAhie -yAvat-do kSetra meM manuSya cha: prakAra ke kAla kA anubhava karate hue rahate haiM, unake nAma-bharata aura aizvata / vizeSatA yaha hai ki vahA~ kUTazAlmalI aura dhAtakI vRkSa haiM / devatA garur3a (veNudeva) aura sudarzana / dhAtakIkhaMDa ke pazcimArdha meM aura meru parvata ke uttara-dakSiNa meM do kSetra kahe gaye haiM jo paraspara ati tulya haiM-yAvata-unake nAma- bharata aura aivata-yAvata-do kSetroM meM manuSya cha: prakAra ke kAla kA anubhava karate hue rahate haiM, yathA- bharata aura aivata / vizeSatA yaha hai ki yahA~ kUTazAlmalI aura mahAdhAtakI vRkSa haiM aura deva garuDa veNudeva tathA priyadarzana haiM / dhAtakI khaNDa dvIpa kI vedikA do kosa kI UMcAI vAlI kahI gaI hai / dhAtakIkhaMDa dvIpa meM kSetra 1. do bharata, 2. do aivata, 3.do himavaMta, 4. do hiraNyavaMta, 5. do harivarSa, 6. do ramyakvarSa, 7. do pUrva videha, 8. do apara videha, 9. do deva kuru / 10. do devakuru mahAvRkSa, 11. do devakuru mahAvRkSAvAsI deva, 12. do uttarakuru, 13. do uttarakuru mahAvRkSa, 14. do uttarakuru mahAvRkSavAsI deva, 15. do laghu himavaMta, 16. do mahA himavaMta, 17. do niSadha, 18. do nIlavaMta, 19. do rukmI, 20. do zikharI, 21.do zabdApAtI 22.do zabdApAtI vAsI "svAtIdeva" 23. do vikaTApAtI / 24. do vikaTApAtI vAsI, 25. do gaMdhApAtI, 26. do gaMdhApAtI vAsI, 27. do mAlyavAna parvata, 28. do mAlyavAna vAsI "padmadeva", 29. do mAlyavAna, 30. do citrakUTa skAra parvata / 31. do padmakUTa 32. do nalinIkUTa 33. do ekazaila 34. do trikUTa 35. do vaizramaNa kUTa 36. do aMjana kUTa 37.do mAtaMjanakUTa 38. do saumanasa 39. do vidyutprabha 40. do aMkApAtI kUTa 41. do pakSmApAtI kUTa 42. do AzIviSa kUTa 43. do sukhAvaha kUTa 44. do caMdra parvata 45. do sUrya parvata 46. do nAga parvata 47. do deva parvata 48. do gaMdhamAdana 49. do iSukAra parvata 50. do laghu himavAna kUTa 51. do vaizramaNakUTa 52. do mahAhimavAna kUTa 53. do vaiDUrya kUTa 54. do niSadha kUTa 55. do rucaka kUTa 56. do nIlavaMta kUTa 57. do upadarzana kUTa 58. do rukmIkUTa 59. do maNikaMcana kUTa 60. do zikharIkUTa 61. do tigicchakUTa 62. do padmahada, 63. do padma hradavAsI "zrI devI," 64. do mahApadma hrada, 65. do mahApadma hRdavAsI "hI devI", 66. do pauMDarIka hrada, 67.do pauMDarIka hradavAsI "lakSmIdevI", 68. do mahA pauMDarIka hRda, 69. do mahA pauMDarIka hRdavAsI, 70. do tigiccha hRda, 71. do tigiccha hRdavAsI, 72. do kesarI hrada, 73. do kesarI hRdavAsI / 74. do gaMgA prapAta hRda 75. do siMdhu prapAta hrada 76. do rohitA prapAta hRda 77. do rohitAMza prapAta hada 78. do hari prapAta hada 79.do harikAMtA prapAta hRda 80. do zItA prapAta hrada 81. do zItodA prapAta hrada 82. do narakAMtA prapAta hrada 83. do nArIkAMtA prapAta hRda 84. do sUvarNa kUlA prapAta hRda 85. do rUpyakUlA prapAta hrada 86. do raktA prapAta hRda 87. do sktAvatI prapAta hRda 88. do rohitA mahAnadI 89. do harikAMtA 90. do harisalilA 91. do zItodA 92. do zItA 93 do nArIkAMtA 94. do narakAMtA 95. do rUpyakUlA 96. do gAthAvatI 97. do drahavatI 98. do paMkavatI 99. do taptajalA 100 do mattajalA 101 do unmatta 12|3|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 AgamasUtra-hindI anuvAda jalA 102 do kSIrodA 103 do siMha strotA 104 do antovAhinI 105 do urmimAlinI 106 do phenamAlinI 107 do gaMbhIra mAlinI / 108 do kaccha 109 do sukaccha 110 do mahAkaccha 111 do kacchakAntI 112 do Avarta 113 do maMgalAvarta 114 do puSkalAvarta 115 do puSkalAvatI 116 do vatsa 117 do suvatsa 118 do mahAvatsa 119 do vatsAvatI 120 do ramya 121 do ramyak 122 do ramaNika 123 do maMgalAvatI 124 do padma 125 do supadma 127 do padmAvatI 128 do zaMkha 129 do kumuda 130 do nalina 131 do nalinAvatI 132 do vapra 133 do suvapra 134 do mahAvapra 135 do vaprAvatI 136 do valgu 137 do suvalgu 138 do gaMdhila 139 do gaMdhilAvatI ye cakravartI vijaya hai / cakravartI vijaya-rAjadhAniyA~ 140 do kSemA 141 do kSemapurI 142 do riTA 143 do riSTapurI 144 do khaGgI 145 do maMjuSA 146 do auSadhi 147 do pauMDarikiNI 148 do susImA 149 do kuMDalA 150 do aparAjitA 151 do prabhaMkarA 152 do aMkAvatI 153 do padmAvatI 154 do zubhA 155 do ratnasaMcayA 156 do azvapurA 157 do siMhapurA 158 do mahApurA 159 do vijayapurA 160 do aparAjitA 161 do aparA 162 do azokA 163 do vItazokA 164 do vijayA 165 do vaijayaMtI 166 do jayaMtI 167 do aparAjitA 168 do cakrapurA 169 do khaDgapurA 170 do avadhyA 171 do ayodhyA meru parvata para vana khaMDa 172 do bhadrazAla vana, 173 do naMdana vana, 174 do saumanasa vana, 175 do paMDaka vana meru parvata para zilA 176 do pAMDukaMbala zilA, 177 do atikaMbala zilA 178 do raktakaMbala zilA, 179 do atiraktakaMbala zilA, 180 do meru parvata, 181 do meru parvata kI cUlikA hai / 97] kAlodadhi samudra kI vedikA do kosa kI UMcAI vAlI hai / puSkarakhara dvIpArdha ke pUrvArdha meM meru parvata ke uttara aura dakSiNa meM do kSetra haiM jo ati, tulya, haiM-yAvat nAmabharata aura aikhata / isI taraha-yAvat-do kuru hai, yathA-deva kuru aura uttara kuru / vahA~ do vizAla mahAdruma haiM, unake nAma-kUTazAlmalI aura padmavRkSa deva garur3a veNudeva aura padma - yAvatvahA~ manuSya cha prakAra ke kAla kA anubhava karate hue rahate haiM / puSkaravara dvIpArdha ke pazcimArdha meM aura meru parvata ke uttara dakSiNa meM do kSetra kahe gaye haiM ityAdi pUrvavat / vizeSatA yaha haiM ki vahA~ kUTazAlmalI aura mahApadma vRkSa hai aura deva garur3a (veNudeva) aura puNDarika haiM / puSkaradvIpArdha meM do bharata, do aivata-yAvat-do meru aura do meru cUlikAeM haiM / puraSkarakhara dvIpa kI vedikA do kosa kI UMcI kahI gaI haiM / saba dvIpa-samudroM kI vedikAeM do kosa kI UMcAI vAlI kahI gaI haiN| [98] asurakumArendra do kahe gaye haiM, yathA- camara aura bali / nAgakumArendra do kahe gaye haiM, yathA-dharana aura bhUtAnanda / suvarNakumArendra do kahe gaye haiM, veNudeva aura veNudAlI / vidyutkumArendra do kahe gaye haiM, yathA-hari aura harisaha / agrikumArendra do kahe gaye haiM, yathAagnizikha aura agnimANava / dvIpakumArendra do kahe gaye haiM, yathA-pUrNa aura vAziSTha / udadhikumArendra do kahe gaye haiM, yathA-jalakAnta aura jalaprabha / dikkumArendra do kahe gaye haiM, yathA-amitagati aura amitavAhana vAyukumArendra do kahe gaye haiM, yathA-velamba aura prabhaMjana / stanitakumArendra do Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/3/98 35 kahe gaye haiM, yathA-ghoSa aura mahAghoSa / yaha bhavanapati ke indra hai / solaha vyantaroM ke battIsa indra hai yathA-pizAcendra do haiM, surupa aura pratirUpa / yakSendra do kahe gaye haiM, yathA-pUrNabhadra aura mANibhadra / rAkSasendra do kahe gaye haiM, yathA-bhIma aura mahAbhIma / kinnarendra do kahe gaye haiM, yathA-kinnara aura kiMpuruSa / kiMpuruSendra do kahe gaye haiM, yathA-satpuruSa aura mahApuruSa / mahoragendra do kahe gaye haiM, yathA-atikAya aura mahAkAya / gandhavendra do kahe gaye haiM, yathA-gItarati aura gItayaza / aNapannikendra do kahe gaye haiM, yathAsannihita aura samAnya / paNapanikendra do kaheM gaye haiM, yathA-dhAta aura vihAta / RSivAdIndra do kahe gaye haiM, yathA-RSi aura RSipAlaka / bhUtavAdIndra do kahe gaye haiM, yathA-Izvara aura mahezvara / kranditendra do kahe gaye haiM, yathA-suvatsa aura vizAla / mahAkranditendra do kahe gaye haiM, hAsya aura hAsyarati / kubhAMDendra do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-zveta aura mahAzveta / pataMgendra do kahe gaye haiM, yathA-pataya aura patayapati / jyotiSka devoM ke do indra kahe gaye haiM, yathA-candra aura sUrya / bAraha devalokoM ke dasa indra hai / yathA-saudharma aura IzAna kalpa meM do indra haiM, zakra aura IzAna / sanatkumAra aura mAhendra meM do indra kahe gaye haiM, sanatkumAra aura mAhendra / brahmaloka aura lAntaka kalpa meM do indra kahe gaye haiM, yathA-brahma aura lAntaka / mahAzukra aura sahastrAra kalpa meM do indra kahe gaye haiM, yathA-mahAzukra aura sahastrAra | Anata, prANata, AraNa aura acyuca kalpa meM do indra kahe gaye haiM, yathA-prANata aura acyuta isa prakAra saba milakara causaTha indra hote haiM / mahAzukra aura sahastrAra kalpa meM vimAna do varNa ke haiM, yathA-pIle aura zveta / graiveyaka devoM kI UMcAI do hAtha kI haiM / | sthAna-2-uddezaka-4 [99] samaya athavA AvalikA jIva aura ajIva kahe jAte haiM / zvAsocchvAsa athavA stoka jIva aura ajIva kahe jAte haiM / isI taraha-lava, muhUrta aura ahorAtra pakSa aura mAsa Rtu aura ayana saMvatsara aura yuga sau varSa aura hajAra varSa lAkha varSa aura kror3a varSa truTitAMga aura truTita, pUrvAMga athavA pUrva, ar3ar3AMga aura ar3ar3a, avavAMga aura avava, huhUtAMga aura hUhUta, utpalAMga aura utpala, padmaga aura padma, nalinAMga aura nalina, akSanikurAMga aura akSanikura, ayutAMga aura ayuta, niyutAMga aura niyuta, prayutAMga aura prayuta, cUlikAMga aura cUlika, zIrSa prahelikAMga aura zIrSa prahelikA, palyopama aura sAgaropama, utsarpiNI aura avasarpiNI ye saba jIva aura ajIva kahe jAte haiM / grAma athavA nagara, nigama, rAjadhAnI, kher3A, karbaTa, maDamba, droNamukha, pattana, Akara, Azrama, saMvAha sanniveza, gaukula, ArAma, udyAna vana, vanakhaMDa, bAvar3I, puSkariNI, sarovara, sarakharoM kI paMkti, kUpa, tAlAba, hRda, nadI, ratna-prabhAdika pRthvI, ghanodadhi, vAtaskandha (ghanavAta tanuvAta), anya polAra (vAtaskandha ke nIce kA AkAza jahA~ sUkSma pRthvIkAya ke jIva bhare haiM) valaya (pRthvI ke ghanodadhi, dhanavAta, tanuvAtarUpa veSTana) vigraha (lokanAr3I) dvIpa, samudra, velA, vedikA, dvAra, toraNa, nairayika narakavAsa, vaimAnika, vaimAnikoM ke.AvAsa, kalpavimAnAvAsa, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 AgamasUtra-hindI anuvAda varSa kSetra varSadhara parvata, kUTa, kUTAgAra, vijaya rAjadhAnI ye saba jIvAjIvAtmaka hone se jIva aura ajIva kahe jAte haiM / chAyA, Atapa, jyotsnA, andhakAra, avamAna, unmAna, atiyAna gRha udyAnagRha, avalimba, saNippavAya ye saba jIva aura ajIva kahe jAte haiM, (jIva aura ajIva se vyApta hone ke kAraNa abhedanaya kI apekSA se jIva yA ajIva kahe jAte haiM) / [100] do rAziyA~ kahI gayI hai, yathA-jIva-rAzi aura ajIva-rAzi / baMdha do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-rAga-baMdha aura dveSa-baMdha / jIva do prakAra se pApa karma bAMdhate haiM, yathA-rAga se aura dveSa se jIva do prakAra se pApa karmoM kI udIraNA karate haiM, Abhyupagamika (svecchA se) vedanA se, aupakramika (karmodaya vaza) vedanA se | isI taraha do prakAra se jIva karmoM kA vedana evaM nirjarA karate haiM, yathA- Abhyupagamika aura aupakramika vedanA se / / [101] do prakAra se AtmA zarIra kA sparza karake bAhara nikalatI hai, yathA- deza sezarIra ke amuka bhAga athavA amuka avayava kA sparza karake AtmA bAhara nikalatI hai / sarva se-sampUrNa zarIra kA sparza karake AtmA bAhara nikalatI hai / isI taraha sphuraNa karake sphoTana karake, saMkocana karake zarIra se alaga hokara AtmA bAhara nikalatI hai / [102] do prakAra se AtmA ko kevali-prarUpita dharma sunane ke lie milatA hai, yathAkarmoM ke kSaya se athavA upazama se / isI prakAra-yAvat-do kAraNoM se jIva ko manaH paryAya jJAna utpanna hotA hai, yathA-(AvaraNIya karma ke) kSaya se athavA upazama se / [103] aupamika kAla do prakAra kA hai, palyopama aura sAgaropama, palyopama kA svarUpa kyA hai ? palyopama kA svarUpa isa prakAra hai / [104] eka yojana vistAra vAle palya meM eka dina ke uge hue bAla nirantara evaM nivir3a rupa se ThUsa ThUsa kara bhara die jAya aura [105] sau sau varSa meM eka eka bAla nikAlane se jitane varSoM meM vaha palya khAlI ho jAya utane varSoM ke kAla ko eka palyopama samajhanA cAhie / [106] aise dasa kroDA kroDI palyopama kA eka sAgaropama hotA hai / [107] krodha do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-AtmapratiSThita aura parapratiSThita / 'apane Apa para hone vAlA yA apane dvArA utpanna kiyA huA krodha Atma pratiSThita hai / ' 'dusare para honevAlA yA usake dvArA utpanna kiyA huA krodha para pratiSThita hai / isI prakAra nArakayAvat-vaimAnikoM ko ukta do prakAra mAna mAyA-yAvat-mithyAdarzanazalya bhI do prakAra kA samajhanA cAhie / [108] saMsAra samApannaka 'saMsArI' jIva do prakAra kahe gaye haiM, yathA-trasa aura sthAvara, sarva jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-siddha aura asiddha / sarva jIva do prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-sendriya aura anindriya / isa prakAra sazarIrI aura azarIrI paryanta nimna gAthA se samajhanA cAhie / yathA [109] siddha, sendriya, sakAya, sayogI, savedI, sakaSAyI, salezya, jJAnI, sAkAropayukta, AhAraka, bhASaka, carama, sazarIrI ye aura pratyeka kA pratipakSa aise do-do prakAra smjhnaa| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-2/4/110 [110] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie do prakAra ke maraNa sadA (upAdeya rUpa se) nahIM kaheM haiM, kIrtita nahIM kahe haiM, vyakta nahI kahe haiM, prazasta nahIM kahe hai aura unake AcaraNa kI anumati nahIM dI hai, yathA- valadmaraNa (saMyama se kheda pAkara maranA) vazAta maraNa (indriya-viSayoM ke vaza hokara maranA) / isI taraha nidAna maraNa aura tadbhavamaraNa / parvata se girakara maranA aura vRkSa se girakara maranA / pAnI meM DUbakara yA agni meM jalakara maranA / viSa kA bhakSaNa kara maranA aura zastra kA prahAra kara maranA / / do prakAra ke maraNa-yAvat-nitya anujJAta nahIM hai kintu kAraNa-vizeSa hone para niSiddha nahIM hai, ve isa prakAra haiM, yathA- vaihAyasa maraNa (vRkSa kI zAkhA vagairaha para laTaka kara) aura gRdhrapRSTha maraNa (gIdha Adi pakSiyoM se zarIra nucavA kara maranA) / / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne do maraNa zramaNa-nirgranthoM ke lie sadA upAdeya rupa se varNita kiye haiM. yAvat-unake lie anumati dI hai, yathA pAdapopagamana aura bhakta pratyAkhyAna pAdapopagamana do prakAra kA haiM, yathA-nirima (grAma nagara Adi meM maranA jahAM mRtyu saMskAra ho) ani rima (giri kandarAdi meM maranA jahA~ mRtyu saMskAra na ho) / bhaktapratyAkhyAna do prakAra kA hai, nirhArima aura ani rima / / [111] yaha loka kyA hai ? jIva aura ajIva hI yaha loka hai / loka meM ananta kyA hai ? jIva aura ajIva, loka meM zAzvata kyA hai ? jIva aura ajIva / [112] bodhi do prakAra kI hai, yathA-jJAna-bodhi aura darzana-bodhi / buddha do prakAra ke haiM, yathA-jJAna-buddha aura darzana-buddha / isI taraha moha ko samajhanA cAhie / isI taraha mUDha ko samajhanA cAhie / 113] jJAnAvaraNIya karma do prakAra kA hai, dezajJAnAvaraNIya aura sarva jJAnavaraNIya / darzanAvaraNIya karma bhI isa taraha do prakAra kA hai / vedanIya karma do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-sAtAvedanIya aura asAtAvedanIya / mohanIya karma do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-darzana mohanIya aura cAritra mohanIya / AyuSya karma do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-addhAyu (kAyasthati) aura bhavAyu (bhavasthiti) | nAma karma do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-zubha nAma aura azubha nAma | gotra karma do prakAra kA kahA gayA hai, yathA-ucca gotra aura nIca gotra / antarAya karma do prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-pratyutpanna vinAzI(vartamAna meM hone vAle lAbha ko naSTa karanevAlA) pihitAgAmIpatha (bhaviSya meM honevAle lAbha ko rokanevAlA) 1141 mI do prakAra kI kahI gayA hai.yathA-prema-pratyayA 'rAga se honevAlI' TeSa pratyayA 'dveSa se honevAlI' prema pratyayA mUrchA do prakAra kI kahI gaI hai, mAyA aura lobha / dveSa pratyayA mUrchA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-krodha aura mAna / [115] ArAdhanA do prakAra kI hai / dhArmika ArAdhanA aura kevali ArAdhanA / dhArmika ArAdhanA do prakAra kI hai / zrutadharma ArAdhanA aura cAritra-dharmArAdhanA / kevali ArAdhanA do prakAra kI kahI gaI hai, yathA-antakriyA aura kalpavimAnopapatti / yaha ArAdhanA zrutakevalI kI hotI haiM / [116] do tIrthaMkara nIla-kamala ke samAna varNa vAle the, yathA-munisuvrata aura ariSTanemi / do tIrthaMkara priyaMgu (vRkSa-vizeSa) ke samAna varNavAle the, yathA- zrI mallinAtha aura Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AgamasUtra-hindI anuvAda pArzvanAtha, do tIrthaMkara padma ke samAna gaura (lAla) varNa ke the, yathA-padma prabha aura vAsupujya / do tIrthaGkara candra ke samAna gora varNa zukla varNa vAle the, yathA-candraprabha aura puSpadanta / [117] satyapravAda pUrva kI do vastueM kahI gaI haiM / [118] pUrvabhAdrapada nakSatra ke do tAre kahe gaye haiM / uttarAbhAdrapada nakSatra ke do tAre kahe gaye haiM / isI taraha pUrvaphAlguna aura uttaraphAlguna ke bhI do do tAre kahe gaye haiM, [119] manuSya-kSetra ke andara do samudra haiM, yathA-lavaNa aura kAlodadhi samudra / [120] kAma bhogoM kA tyAga nahIM karanevAle do cakravartI maraNa-kAla meM marakara nIce sAtavIM naraka-pRthvI ke apratiSThAna nAmaka narakavAsa meM nArakarUpa se utpanna hue, unake nAma ye hai, yathA-subhUma aura brahmadatta / [121]asurendroM ko chor3akara bhavanavAsI devoM ko kiMcit nyUna do palyopama kI sthiti kahI gaI hai / saudharma kalpa meM devatAoM kI utkRSTa sthiti do sAgaropama kI kahI gaI hai / IzAna kalpa meM devatAoM ko utkRSTa kiciMt adhika do sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / sanatkumAra kalpa meM devoM kI jaghanya do sAgaropama kI sthiti kahI gaI haiM / mAhendra kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti kiMciMt adhika do sAgaropama kI kahI gaI haiN| [122] do devaloka meM deviyAM kahI gaI haiM, yathA-saudharma aura IzAna / [123] do devaloka meM tejolezyA vAle deva haiM, saudharma aura IzAna / [124] do devaloka meM deva kAyaparicAraka (manuSya kI taraha viSaya sevana karanevAle) kahe gaye haiM, yathA-saudharma aura IzAna, do devaloka meM deva sparza-paricAraka kahe gaye haiM, yathAsanatkumAra aura mAhendra / do kalpa meM deva rUpa-paricAkara kahe gaye haiM, yathA-brahma loka aura lAntaka / do kalpa meM deva zabda-paricAraka kahe gaye haiM, yathA-mahAzukra aura sahasrAra / do indra manaH paricAraka kahe gaye haiM, yathA-prANata aura acyuta / Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAroM kalpoM meM deva manaH paricAkara hai parantu yahA~ dvisthAna kA adhikAra hone se "do iMdA" aisA pada diyA haiM,kyoki ina cAroM kalpoM meM do indra haiM / [125] jIva ne dvisthAna nirvartaka (athavA ina kathyamAna sthAnoM meM janma lekara upArjita athavA ina do sthAno meM janma lene se nivRtti honevAle) pudgaloM ko pApakarmarUpa se ekatrita kiye hai, ekatrita karate haiM aura ekatrita kareMge, ve isa prakAra hai, yathA-trasakAya nivartita aura sthAvarakAya nivartita / isI taraha upacaya kiye, upacaya karate haiM aura upacaya kareMge, bAMdhe, bAMdhate haiM aura bAMdhege, udIraNA kI, udIraNA karate haiM aura udIraNA kareMge, vedana, vedana karate haiM aura vedana kareMge, nirjarA kI, nirjarA karate haiM aura nirjarA kareMge / [126] do pradeza vAle skandha ananta kahe gaye haiM / do pradeza meM rahane vAle pudgala ananta kahe gaye haiM / isa prakAra-yAvata-dviguNa rUkSa pudgala ananta kahe gaye haiM / sthAna-2-kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (sthAna-3) uddezaka-1 [127] indra tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-nAma indra, sthApanA indra, dravya indra / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/1/127 indra tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-jJAna indra, darzana indra aura cAritra indra indra tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-devendra, asurendra aura manuSyendra [128] vikurvaNA tIna prakAra kI hai, eka bAhya pudgaloM ko grahaNa karake kI jAnevAlI vikurvaNA, eka bAhya pudgaloM ko grahaNa kiye binA kI jAnevAlI vikurvaNA, eka bAhya pudgaloMko grahaNa karake aura grahaNa kiye binA bhI kI jAnevAlI vikurvaNA / vikurvaNA tIna prakAra kI haiM, eka Abhyantara pudgaloM ko grahaNa karake kI jAnevAlI vikurvaNA, eka Abhyantara pudgaloM ko grahaNa kiye binA kI jAne vAlI vikurvaNA, eka Abhyantara pudgaloM ko grahaNa karake aura binA grahaNa kiye bhI kI jAne vAlI vikurvaNA / vikurvaNA tIna prakAra kI hai-eka bAhya aura Abhyantara pudgalo ko grahaNa karake kI jAnevAlI vikurvaNA / eka bAhya Abhyantara pudgalo ko grahaNa kiye binA kI jAnevAlI vikurvaNA / eka bAhya tathA Abhyantara pudgalo ko grahaNa karake aura binA grahaNa kiye bhI kI jAnevAlI vikurvaNA / [129] nAraka tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-katisaMcita-ekasamaya meM do se lekara saMkhyAta taka utpanna honevAle, akatisaMcita-eka samaya meM asaMkhyAta utpanna honevAle, avaktavyaka saMcita-eka samaya meM eka hI utpanna honevAle / isa prakAra ekendriya ko chor3a kara zeSa akacisaMcita hI haiM / kyoMki ve eka samaya meM asaMkhyAta yA ananta utpanna hote haiM / isI taraha vaimAnika paryanta tIna bheda jAnanA / [130] paricAraNA (devoM kA viSaya-sevana) tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA- koI deva anya devoM ko yA anya devoM kI deviyoM ko vaza meM karake yA AliMganAdi karake viSaya sevana karatA hai, apanI deviyoM ko AliMgana kara viSaya-sevana karatA hai aura apane zarIra kI vikurvaNA kara apane Apa se hI viSaya sevana karatA hai / koI deva anya devoM aura anya devoM kI deviyoM ko vaza meM karake to viSayasevana nahIM karatA haiM parantu apanI deviyAM kA AliMgana kara viSaya-sevana karatA hai / __ koI deva anya devoM aura anya devoM kI deviyoM ko vaza meM karake viSaya-sevana nahIM karatA haiM aura na apanI deviyoM kA AliMganAdi karake bhI viSaya-sevana karatA hai [131] maithuna tIna prakAra kA kahA gayA haiM / yathA devatA sambandhI, manuSya sambandhI tiryaca yoni sambandhI / tIna prakAra ke jIva maithuna karate haiM, yathA-deva, manuSya aura tiryaMcayonika jIva / tIna veda vAle jIva maithuna sevana karate haiM, yathA-strI, puruSa aura napuMsaka / [132] yoga tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-manoyoga, vacanagoya aura kAyayoga / isa prakAra nAraka jIvoM ke tIna yoga hote haiM, yoM vikalendriya ko chor3akara vaimAnika paryanta tIna yoga samajhane cAhie / tIna prakAra ke prayoga haiM, yathA-manaH prayoga, vAk prayoga aura kAya prayoga / jaise vikalendriya ko chor3akara yoga kA kathana kiyA vaisA hI prayoga ke viSaya meM jAnanA / karaNa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-manaHkaraNa, vacana karaNa aura kAya karaNa isI taraha vikalendriya ko chor3akara vaimAnika paryanta tIna karaNa jAnane cAhie / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda karaNa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-ArambhakaraNa, saMrambhakaraNa aura samArambhakaraNa / yaha antara rahita vaimAnika paryanta jAnane cAhie / [133] tIna kAraNoM se jIva alpAyu rUpa karma kA baMdha karate haiM, yathA-vaha prANiyoM kI hiMsA karatA hai, jhUTha bolatA haiM, aura tathArUpa zramaNa-mAhana ko aprAsuka azana AhAra, pAna, khAdima tathA svAdima baharAtA haiM, ina tIna kAraNoM se jIva alpAyu rUpa karma kA baMdha karate haiM / tIna kAraNoM se jIva dIrghAyu rUpa karmoM kA baMdha karate haiM, yathA-yadi vaha prANiyoM kI hiMsA nahIM karatA hai, jhUTha nahIM bolatA haiM, tathArUpa zramaNa-mAhana ko prAsuka eSaNIya azana, pAna, khAdima tathA svAdima kA dAna karatA haiM / ina tIna kAraNoM se jIva dIrghAyu rupa karma kA baMdha karate haiM / tIna kAraNoM se jIva azubha dIrghAyu rUpa karma kA baMdha karate haiM / yathA- yadi vaha prANiyoM kI hiMsA karatA haiM, jhUTha bolatA hai, tathArUpa zramaNa-mAhana kI hIlanA karake nindA karake, bhartsanA karake, gardA karake aura apamAna karake kisI prakAra kA amanojJa evaM aprItikara azanAdi detA haiM, ina tIna kAraNoM se jIva azubha dIrghAyurUpa karma kA baMdha karate haiM / tIna kAraNoM se jIva zubha dIrghAyu rUpa kA baMdha karate haiM / yathA-yadi vaha prANiyoM kI hiMsA nahIM karatA haiM, jhUTha nahIM bolatA hai tathArUpa zramaNa-mAhana ko vandanA karake, namaskAra karake, satkAra karake, sanmAna karake, kalyANarupa, maMgalarUpa, devarUpa aura jJAnarUpa mAnakara tathA sevA-zuzrUSA karake manojJa prItikara, azana, pAna, khAdima, svAdima kA dAna karatA hai, ina tIna kAraNoM se jIva zubhadIrghAyurUpa karma kA baMdha karate haiN| [134] tIna guptiyA~ kahI gaI haiM,yathA-manogupti, vacanagupti aura kAyagupti / saMyata manuSyoM kI tIna guptiyAM kahI gaI haiM, yathA-manogupti, vacanagupti aura kAyagupti / tIna aguptiyAM kahI gaI haiM, yathA-mana-agupti, vacana-agupti aura kAya-agupti, isI prakAra nAraka-yAvat-stanitakumAroM kI, paMcendriyatiryaMca yonika, asaMyata, manuSya aura vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM kI tIna aguptiyAM kahI gaI haiN| tIna daNDa kahe gaye haiM, yathA-mana daNDa, vacana daNDa aura kAya daNDa | nArakoM ke tIna daNDa kahe gaye haiM, yathA-mana daNDa, vacana daNDa aura kAya daNDa / vikalendriyoM ko chor3a kara vaimAnika paryanta tIna daNDa jAnane cAhie / [135] tIna prakAra kI gardA kahI gaI haiM, yathA-kucha vyakti mana se gardA karate haiM, kucha vyakti vacana se gardA karate haiM, kucha vyakti pApa karma nahIM karake kAyA dvArA gardA karate haiM / athavA gardA tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-kitaneka dIrghakAla kI gardA karate haiM, kitaneka thor3e kAla kI gardA karate haiM, kitaneka pApa karma nahIM karane ke lie apane zarIra ko unase dUra rakhate haiM arthAt pApa karma meM pravRtti nahIM karanA rUpa gardA karate haiM / pratyAkhyAna tIna prakAra ke haiM, yathA-kucha vyukti mana ke dvArA pratyAkhyAna karate haiM, kucha vyakti vacana ke dvArA pratyAkhyAna karate haiM, kucha vyakti kAyA ke dvArA pratyAkhyAna karate haiM / gardA ke kathana ke samAna pratyAkhyAna ke viSaya meM bhI do AlApaka kahane cAhie / [136] vRkSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-patrayukta, phalayukta aura puSpayukta / isI taraha tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-patravAle vRkSa ke samAna, phala vAle vRkSa ke samAna, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 3/1/136 phUla vAle vRkSa ke samAna / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-nAma puruSa, sthApanA puruSa aura dravya puruSa / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA- jJAnapuruSa, darzanapuruSa aura cAritrapuruSa / tIna prakAra puruSa kahe gaye haiM, yathA-vedapuruSa, cinha puruSa aura abhilApa puruSa / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA- uttama puruSa, madhyama puruSa aura jaghanya puruSa uttama puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-dharma puruSa, bhoga puruSa aura karma puruSa / dharma puruSa arhanta deva haiM, bhoga puruSa cakravartI haiM, karma puruSa vAsudeva haiM / madhyama puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-ugra vaMzI, bhoga vaMzI, aura rAjanya vaMzI / jaghanya puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- dAsa, bhRtya aura bhAgIdAra / 41 [ 137] matsya (maccha) tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA aNDe se utpanna hone vAle, pota se (binA kisI AvaraNa ke) paidA honevAle, saMmUrchima (saMyoga ke binA ) svataH utpanna hone vAle / aNDaja matsya tIna prakAra ke haiM, yathA- strI matsya, puruSa matsya aura napuMsaka matsya / pota matsya tIna prakAra ke haiM, yathA-strI, puruSa aura napuMsaka / pakSI tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- aNDaja, potaja aura sammUrchima / aNDaja pakSI tIna prakAra ke haiM, yathA- strI, puruSa aura napuMsaka / potaja pakSI tIna prakAra ke haiM, yathA-strI, puruSa aura napuMsaka / isa abhilApaka se uraparisarpa aura bhujaparisarpa kA bhI kathana karanA cAhie / [138] tIna prakAra kI striyAM kahI gaI haiM, yathA-tiryaMca yonika striyAM, manuSya yonika striyAM, deva- striyAM / tiryaMca striyAM tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA- jalacara strI, sthalacara strI, khecara strI / manuSya striyAM tIna prakAra kI haiM, yathA- karmabhUmi meM paidA hone vAlI, akarmabhUmi meM paidA honevAlI, antadvIpa meM utpanna honevAlI / puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-tiryacayonika puruSa, manuSyayonika puruSa, deva puruSa / tiryacayonika puruSa tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- jalacara, sthalacara aura khecara / manuSyayonika puruSa tIna prakAra ke haiM, yathA-karmabhUmi meM utpanna hone vAle, akarmabhUmi meM utpanna hone vAle, antardvipoM meM paidA honevAle / napuMsaka tIna prakAra ke haiM, nairayika napuMsaka, tiryaMcayonika napuMsaka, manuSya napuMsaka / tiryaMcayonika napuMsaka tIna prakAra ke haiM, yathA- jalacara, sthalacara aura khecara / manuSya napuMsaka tIna prakAra ke haiM, yathA- karmabhUmija, akarmabhUmija aura antardvIpika / [139] tiryaMca yonika tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- strI, puruSa aura napuMsaka / [140] nAraka jIvoM kI tIna lezyAeM kahI gaI haiM, yathA- kRSNa lezyA, nIla lezyA aura kApota lezyA / asurakumAroM kI tIna azubha lezyAe kahI gaI haiM, yathA-kRSNa lezyA, nIla lezyA aura kApota lezyA / isI prakAra stanitakumAra paryanta jAnanA cAhie / isI prakAra pRthvIkAyika apkAyika aura vanaspatikAyika jIvoM kI lezyA samajhanA cAhie / isI prakAra tejaskAya aura vAyukAya kI lezya bhI jAnanI cAhie / dvIndriya, trIndriya, aura caturindriyoM ke bhI tIna zyA nAraka jIvoM ke samAna kahI gaI haiM / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda paMcendriya tiryaMcayonikoM ke tIna azubha lezyAeM kahI gaI haiM / yathA - kRSNalezyA, nIlezyA aura kApotalezyA / paMcendriya tiryaMcayonikoM ke tIna lezyAe zubha kahI gaI haiM / tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / isI pakAra manuSyoM ke bhI tIna lezyA samajhanA / asurakumAroM ke samAna vAnavyantaroM ke bhI tIna lezyA samajhanI cAhie / vaimAnikoM ke tIna lezyAeM kahI gaI haiM, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / [141] tIna kAraNoM se tAre apane sthAna se calita hote haiM, yathA- vaikriya karate hue, viSaya - sevana karate hue, eka sthAna se dUsare sthAna para saMkramaNa karake jAte hue / tIna kAraNoM se deva vidyut camakAte haiM, yathA- vaikriya karate hue, viSaya-sevana karate hue tathArUpa zramaNa-mAhana ko Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya, aura pauruSa parAkrama batAte hue / 'tIna kAraNoM se deva megha garjanA karate haiM, yathA vaikriya karate hue jisa prakAra vidyut camakAne ke lie kahA vaisA hI megha garjanA ke lie bhI samajhanA cAhie / 42 [142] tIna kAraNoM se (tIna prasaMgoM para) loka meM andhakAra hotA haiM, yathA- arhanta bhagavAn ke nirvANa prApta hone para arhanta - prarUpita dharma (tIrtha) ke vicchinna hone para, pUrvagata zruta ke vicchinna hone para / tIna kAraNoM se loka meM udyota hotA haiM, yathA- arhanta ke janma dhAraNa karate samaya, arhanta ke pravrajyA aMgIkAra karate samaya, arhanta bhagavAn ke kevalajJAna mahotsava samaya / tIna kAraNoM se deva-bhavanoM meM bhI andhakAra hotA haiM, yathA- arhanta bhagavAn ke nirvANa prApta hone para, arhanta prarUpita dharma ko viccheda hone para, pUrvagata zruta ke vicchinna hone para / tIna prasaMgoM para devaloka meM vizeSa udyota hotA haiM, yathA- arhanta bhagavaMtoM ke janma mahotsava para, arhantoM ke dIkSA mahotsava para, arhantoM ke kevalajJAna mahotsava para / tIna prasaMgoM para deva isa pRthvI para Ate haiM, yathA- arhantoM ke janma mahotsava para, unake dIkSA mahotsava para, unake kevala jJAna mahotsava para / isI taraha devatAoM kA samUha rUpa me ekatrita honA aura devatAoM kA harSanAda bhI samajhanA cAhie / tIna prasaMgo para devendra manuSya loka meM zIghra Ate haiM, yathA- arhantoM ke janma mahotsava para, unake dIkSA mahotsava para, unake kevalajJAna mahotsava para / isI prakAra sAmAnika deva, trAyastriMzaka deva, lokapAla deva, agramahiSIdeviyoM kI parSad ke deva, senAdhipati deva, AtmarakSaka deva manuSya - loka meM zIghra Ate haiM / tIna prasaMgoM para deva siMhAsana se uThate haiM, yathA - arhantoM ke janma mahotsava para, unake dIkSA mahotsava para, unake kevalajJAna- prasaMga mahotsava para / isI taraha tIna prasaMgo para unake Asana calAyamAna hote haiM, ve siMha nAda karate haiM aura vastra-vRSTi karate haiM / tIna prasaMgo para devatAoM ke caityavRkSa calAyamAna hote haiM, yathA- arhantoM ke janma mahotsava para / unake dIkSA mahotsava para, kevalajJAna mahotsava para / tIna prasaMgo para lokAntika deva manuSya-loka meM zIghra Ate hai, yathA- arhanto ke janma mahotsava para, unake dIkSA mahotsava para, unake kevalajJAna mahotsava para / [143] he AyuSnam zramaNo ! tIna vyaktiyoM para pratyupakAra kaThina hai, yathA- mAtA pitA, svAmI (poSaka) aura dharmAcArya / koI puruSa ( pratidina ) prAtaHkAla hote hI mAtA-pitA - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/1/143 43 ko zatapAka, sahasrapAka tela se mardana karake sugandhita ubaTana lagAkara tIna prakAra ke (gandhodaka uSNodaka, zItodaka) jala se snAna karA kara, sarva alakAroM se vibhUSita karake manojJa, hAMDI meM pakAyA huA, zuddha aThAraha prakAra ke vyaMjano se yukta bhojana jimAkara yAvajjIvana kAvar3a meM biThAkara kaMdhe para lekara phiratA rahe to bhI upakAra kA badalA nahIM cukA sakatA haiM kintu vaha mAtA-pitA ko kevali prarUpita dharma batAkara, samajhAkara aura prarUpaNA kara usameM sthApita kare to vaha una mAtA-pitA ke upakAra kA sucAru rUpa se badalA cukA sakatA haiM / koI mahA RddhivAlA puruSa kisI daridra ko dhana Adi dekara unnata banAe tadanantara vaha daridra dhanAdi se samRddha banane para usa seTha ke asamakSa athavA samakSa hI vipula bhoga sAmagrI se yukta hokara vicaratA ho, isake bAda vaha RddhivAlA puruSa kadAcit (daivayoga se) daridra bana kara usa (pUrva ke) daddhi ke pAsa zIghra Ave usa samaya vaha (pahale kA) daddhi (vartamAna ko zrImanta) apane isa svAmI ko sarvasva detA huA bhI usake upakAra kA badalA nahIM cukA sakatA haiM kintu vaha apane svAmI ko kevaliprarUpita dharma batA kara samajhAkara aura prarUpaNA kara usameM sthApita karatA haiM to isase vaha apane svAmI ke upakAra kA bhalIbhAMti badalA cukA sakatA haiN| koI vyakti tathArUpa zramaNa-mAhana ke pAsa se eka bhI Arya (zreSTha) dhArmika suvacana sunakara-samajhakara mRtyu ke samaya mara kara kisI devaloka meM devarUpa se utpanna huA / tadanantakara vaha deva una dharmAcArya ko durbhikSa vAle deza se subhikSa vAle deza meM le jAkara rakha de, jaMgala meM bhaTakate hue ko jaMgala se bAhara le jAkara rakha de, dIrgha-kAlIna vyAdhi-grasta ko roga mukta karade to bhI vaha dharmAcArya ke upakAra kA badalA nahIM cukA sakatA haiM kintu vaha kevali prarUpita dharma se (saMyogavaza) bhraSTa hue dharmAcArya ko punaH kevali-prarUpita dharma batAkara-yAvatusameM sthApita kara detA hai to vaha una dharmAcArya ke upakAra kA badalA cukA sakatA haiM / [144] tIna sthAnoM (guNoM) se yukta anagAra anAdi-ananta dIrgha-mArga vAle cAra gatirUpa saMsAra-kAntAra ko pAra kara letA hai ve isa prakAra haiM, yathA- nidAna (bhoga Rddhi Adi kI icchA) nahIM karane se, samyakdarzana yukta hone se, samAdhi rahane se / athavA upadhAnatapazcaryA pUrvaka zruta kA abhyAsa karane se / / [145] tIna prakAra kI avasarpiNI kahI gaI haiM, yathA-utkRSTa, madhyama aura jaghanya isa prakAra chahoM Araka kA kathana karanA cAhie-yAvat-duSamaduSamA / / tIna prakAra kI utsarpiNI kahI gaI hai, yathA-utkRSTa, madhyama aura jaghanya / isa prakAra cha Araka samajhane cAhiye-yAvat-suSama suSamA / [146] tIna kAraNoM se acchina pudgala apane sthAna se calita hote haiM, yathA- AhAra ke rUpa meM jIva ke dvArA gRhyamAna hone para pudgala apane sthAna se calita hote haiM, vaikriya kiye jAne para usake vazavarti hokara pudgala svasthAna se calita hote haiM, eka sthAna se dUsare sthAna para saMkramaNa kiye jAne para (le jAye jAne para) pudgala svasthAna se calita hote haiM / ___ upadhi tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA- karmopadhi, zarIropadhi aura bAhyabhANDopakaraNopadhi / asurakumAroM ke tIna prakAra kI upadhi kahanI cAhiye / yoM ekandriya aura nAraka ko chor3a kara vaimAnika paryanta tIna prakAra kI upadhi samajhanI cAhiye / athavA tIna Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 AgamasUtra-hindI anuvAda prakAra kI upadhi kahI gaI hai, yathA-sacita, acita aura mizra / isa prakAra nirantara nairayika jIvoM ko-yAvat-vaimAnikoM ko tInoM ho prakAra kI upadhi hotI haiM / parigraha tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-karma-parigraha, zarIra parigraha bAhya-bhANDopakaraNaparigraha / asurakumAroM ko tInoM prakAra kA parigraha hotA haiM / yoM ekendriya aura nAraka ko chor3a kara vaimAnika paryanta samajhanA cAhie / athavA tIna prakAra kA parigraha kahA gayA haiM, yathAsacitta, acitta aura mizra / nirantara nairayika yAvat-vimAnavAsI devoM ko tInoM prakAra kA parigraha hotA hai / [147] tIna prakAra kA praNidhAna (ekAgratA) kahA gayA haiM, yathA-mana-praNidhAna, vacana-praNidhAna aura kAya-praNidhAna / yaha tIna prakAra kA praNidhAna paMcendriyoM se lekara vaimAnika paryanta saba daNDakoM meM pAyA jAtA haiM / tIna prakAra kA supraNidhAna kahA gayA hai, yathA-mana kA supraNidhAna, vacana kA supraNidhAna, kAya kA supraNidhAna / saMyata manuSyoM kA tIna prakAra kA supraNidhAna kahA gayA haiM, yathA- manakA supraNidhAna, vacana kA supraNidhAna kAya kA supraNidhAna / tIna prakAra kA azubha praNidhAna haiM, mana kA azubhapraNidhAna, vacana kA azubhapraNidhAna, kAya kA azubhapraNidhAna / yaha paMcendriya se vaimAnika paryanta hotA haiM / [148] yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-zIta, uSNa aura zItoSNa / yaha tejaskAya ko chor3a kara zeSaekendriya, vikalendriya saMmUrchima tiryaMcayonika paMcendriya aura saMmUrchima manuSyoM ko hotI hai / yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-sacitta, acitta aura mizra / yaha ekendriyoM, vikalendriyoM, sammUrchima tiryaMcayonikapaMcendriyoM aura sammUrchima manuSyoM ko hotI hai / yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-saMvRtA, vivRtA aura saMvRta-vivRtA / yoni tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-kUrmonnatA, zaMkhAvartA aura vaMzIpatrikA / uttama puruSoM kI mAtAoM kI kUrmonnatA yoni hotI haiM / kUrmonnatA yoni meM tIna prakAra ke uttama puruSa garbha rUpa meM utpanna hote haiM, yathA-arhanta, cakravartI aura baladeva-vAsudeva / cakravartI ke strIratna kI yoni zaMkhAvata hotI hai / zaMkhAvarta yoni meM bahuta se jIva aura pudgala paidA hote haiM, evaM naSTa hote haiM kintu janma dhAraNa nahIM karate haiM / vaMzIpatrikAyoni sAmAnya manuSyoM kI yoni hai / vaMzIpatrikAyoni meM bahuta se sAmAnya manuSya garbharUpa meM utpanna hote haiM / [149] tRNa (bAdara) vanaspatikAya tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-saMkhyAta jIvavAlI, asaMkhyAta jIvavAlI aura ananta jIvavAlI / [150] jambUdvIpavartI bharatakSetra meM tIna tIrtha kahe gaye haiM, yathA-mAgadha, varadAma aura prabhAsa / isI taraha aivata kSetra meM bhI samajhane cAhie / jambUdvIpavartI mahAvideha kSetra meM eka eka cakravartI vijaya meM tIna tIrtha kahe gaye haiM, yathA-mAgadha, varadAma aura prabhAsa / isI taraha dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM aura pazcimArdha meM tathA ardhapuSkaravaradvIpa ke pUrvArdha meM aura pazcimArdha meM bhI isI taraha jAnanA cAhiye / [151] jambUdvIpavartI bharata aura aivata kSetra meM atIta utsarpiNI kAla ke suSama nAmaka Araka kA kAla tIna kor3Akror3I sAgaropama thA / isI taraha isa avasarpiNI kAla ke Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 sthAna- 3/1/151 suSamaAraka kA kAla itanA hI haiM / AgAmI utsarpiNI ke suSamaAraka kA kAla itanA hI hogA / isI taraha dhAtakIkhaNDa ke pUrvArdha meM aura pazcimArdha meM bhI / isI taraha ardha puSkaravara dvIpa ke pUrvArdha aura pazcimArdha meM bhI kAla kA kathana karanA / jambUdvIpavartI bharata aivata kSetra meM atIta utsarpiNI kAla ke suSamasuSamA Are meM manuSya tIna kosa kI UMcAI vAle aura tIna palyopama ke paramAyuSya vAle the / isI taraha isa avasarpiNI kAla aura AgAmI utsarpiNI kAla meM bhI samajhanA cAhie / jambUdvIpavartI devakuru aura uttarakuru meM manuSya tIna kosa kI UMcAI vAle kahe gaye haiM tathA ve tIna palyopama kI paramAyu vAle haiM / isI taraha ardhapuSkaravara dvIpa ke pazcimArdha taka kA kathana karanA cAhie / jambUdvIpavartI bharata - aikhata kSetra meM eka eka utsarpiNI avasarpiNI meM tIna vaMza (uttama puruSa paramparA) utpanna hue, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge, yathA- arhantavaMza, cakravartI - vaMza aura dazAhavaMza / isI taraha ardha puSkaravara dvIpa ke pazcimArdha taka kathana karanA cAhie / jambUdvIpa ke bharata, aivata kSetra meM eka eka utsarpiNI avasarpiNI kAla meM tIna prakAra ke uttama puruSa utpanna hue, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge, yathA- arhanta, cakravartI aura baladeva - vAsudeva / isa prakAra ardhapuSkaravara dvIpa ke pazcimArdha taka samajhanA cAhie / tIna yathAyu kA pAlana karate haiM (nirupakrama AyuvAle hote haiM), yathA- arhanta, cakravartI aura baladeva - vAsudeva / tIna madhyamAyu kA pAlana karate haiM (vRddhatva rahita Ayu vAle hote haiM) / yathA - arhanta, cakravartI aura baladeva - vAsudeva / [152] bAdara tejaskAya ke jIvoM kI utkRSTa sthiti tIna ahorAtra kI kahI gaI haiM, bAdaravAyukAya kI utkRSTa sthiti tIna hajAra varSa kI kahI gaI haiM / [153] he bhadanta ! zAli, vrIhi, gehUM, jau, yavayava ina dhAnyoM ko koThoM meM surakSita rakhane para, palya meM surakSita rakhane para, maMca para surakSita rakhane para, Dhakkana lagAkara, lIpa kara, saba tarapha lIpa kara, rekhAdi ke dvArA lAMcchita karane para, miTTI kI mudrA lagAne para acchI taraha banda rakhane para inakI kitane kAla taka yoni rahatI haiM ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIna varSa taka yoni rahatI haiM, isake bAda yoni mlAna ho jAtI haiM, isake bAda dhvaMsAbhimukha hotI haiM, naSTa ho jAtI haiM, isake bAda jIva ajIva ho jAtA haiM aura tatpazcAt yoni kA viccheda ho jAtA haiM / [154] dUsarI zarkarAprabhA naraka - pRthvI ke nArakoM kI tIna sAgaropama kI utkRSTa sthiti haiM / tIsarI vAlukAprabhA pRthvI meM nArakoM kI tIna sAgaropama kI jaghanya sthiti haiM / [155] pAMcavIM dhUmaprabhA - pRthvI meM tIna lAkha narakAvAsa kahe gaye haiM / tIna naraka - pRthviyoM meM nArakoM ko uSNavedanA kahI gaI haiM, yathA- pahalI, dUsarI aura tIsarI naraka meM / tIna pRthviyoM meM nAraka uSNavedanA kA anubhava karate haiM, yathA- prathama, dUsarI aura tIsarI naraka meM / [156] loka meM tIna samAna pramANa ( lambAI-cauDAI) vAle, samAna pArzva ( AjUbAjU) vAle aura saba vidizAoM meM bhI samAna kahe gaye haiM, yathA- apratiSThAna naraka, jambUdvIpa, savArthasiddha mahAvimAna / loka meM tIna samAna pramANa vAle, samAna pArzvavAle aura saba vidizAoM meM samAna kahe gaye haiM, yathA-sImanta narakAvAsa, samayakSetra, ISatprAgbhArA pRthvI / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AgamasUtra-hindI anuvAda [157] tIna samudra prakRti se udakarasa vAle kahe gaye haiM, yathA-kAlodadhi, puSkarodadhi, aura svayaMbhUramaNa / tIna samudroM meM maccha kaccha Adi jalacara vizeSa rUpa se kahe gaye haiM, yathAlavaNa, kAlodadhi aura svayaMbhUramaNa / [158] zIlarahita, vratarahita,guNarahita maryAdA rahita, pratyAkhyAna pauSadha-upavAsa Adi nahIM karanevAle tIna prakAra ke vyakti mRtyu ke samaya mara kara nIce sAtavIM naraka ke apratiSThAna nAmaka narakAvAsa meM nAraka rUpa se utpanna hote haiM, yathA-cakravartI Adi rAjA, mANDalika rAjA (zeSa sAmAnya rAjA) aura mahArambha karanevAle kuTumbI / suzIla, suvratI, sadguNI maryAdAvAle, pratyAkhyAna-pauSadha upavAsa karanevAle tIna prakAra ke vyakti mRtyu ke samaya mara kara sarvArthasiddha mahAvimAna meM deva rUpa se utpanna hote haiM, yathAkAma bhogoM kA tyAga karanevAle rAjA, kAmabhoga ke tyAgI senApati, prazAstA-dharmAcArya / [159] brahmalokaaura lAntaka meM vimAna tIna varNa vAle kahe gaye haiM / yathA-kAle, nIle aura lAla / Anata, prANata, AraNa aura acyuta kalpa meM devoM ke bhavadhAraNIya zarIroM kI UMcAI tIna hAtha kI kahIM gaI haiM / [160] tIna prajJaptiyAM niyata samaya para par3hI jAtI haiM, yathA-candraprajJapti, sUryaprajJapti aura dvIpasAgaraprajJapti / | sthAna-3-uddezaka-2 [161] loka tIna prakAra ke kahe gaye hai, nAmaloka, sthAnapAloka aura dravyaloka / bhAva loka tIna prakAra kA kahe gaye haiM, jJAnaloka, darzanaloka aura cAritraloka / loka tIna prakAra ke kahe gaye haiM. yathA-Udhvaloka, adholoka aura tiryagloka | [162] asakumArarAja asurendra camara kI tIna prakAra kI pariSada kahI gaI haiM, yathAsamitA caNDA aura jAyA / samitA Abhyantara pariSad haiM, caNDA madhyama pariSad he, jAyA bAhya pariSad haiM / asurakumArarAja asurendra camara ke sAmAnika devoM kI tIna pariSad hai samitA Adi / isI taraha trAyastriMzakoM kI bhI tIna pariSad jAneM / __ lokapAloM kI tIna pariSad haiM tumbA, truTitA aura parvA / isI taraha agramahiSiyoM kI bhI pariSad jAne / balIndra kI bhI isI taraha tIna pariSad samajhanI cAhiye / agramahiSI paryanta isI taraha pariSad jAnanI cAhiye / dharaNendra kI, usake sAmAnika aura trAyastriMzakoM kI tIna prakAra kI pariSad kahI gaI haiM, yathA-samitA, caNDA aura jAyA / isake lokapAla aura agramahiSiyoM kI tIna pariSad kahI gaI haiM, yathA-ISA, truTitA aura dRr3harathA | dharaNendra kI taraha zeSa bhavanavAsI devoM kI pariSad jAnanI cAhie / pizAca-rAja, pizAcendra kAla kI tIna pariSad kahI gaI haiM yathA-ISA, truTitA aura dRDhasthA / isI taraha sAmAnika deva aura agramahiSiyoM kI bhI pariSad jAneM / isI taraha-yAvatgItarati aura gItayazA kI bhI pariSad jAnanI cAhiye / / jyotiSkarAja jyotiSkendra candra kI tIna pariSad kahI gaI haiM, yathA-tumbA, truTitA aura parvA / isI taraha sAmAnika deva aura agramahiSiyoM kI bhI pariSad jAneM / isI taraha sUrya kI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/2/162 47 bhI pariSad jAneM / devarAja devendra zakra kI tIna pariSad kahI gaI haiM, yathA-samitA, caNDA aura jAyA / isI prakAra agramahiSI paryanta camarendra ke samAna tIna pariSad kahanA cAhie / isI taraha acyuta ke lokapAla paryanta tIna pariSad samajhanI cAhie / [163] tIna yAma kahe gaye haiM, yathA-prathama yAma, madhyama yAma aura antima yAma / tIna yAmoM meM AtmA kevali-prarUpita dharma suna sakatA haiM, yathA-prathama yAma meM, madhyama yAma meM aura antima yAma meM / isI taraha-yAvat-AtmA tIna yAmoM meM kevalajJAna utpanna karatA haiM, yathA- prathama yAma meM, madhyama yAma meM aura antima yAma meM / tIna vaya kahI gaI haiM, prathama vaya, madhyama vaya aura antima vaya / ina tInoM vaya meM AtmA kevali-prajJapta dharma suna pAtA hai, prathamavaya, madhyamavaya aura antimavaya / kevalajJAna utpanna hone taka kA kathana pahale ke samAna hI jAnanA / [164] bodhi tIna prakAra kI kahI gaI haiM / yathA-jJAna bodhi, darzana bodhi aura cAritra bodhi / tIna prakAra ke buddha kahe gaye haiM, yathA-jJAnabuddha, darzanabuddha aura cAritrabuddha / isI taraha tIna prakAra kA moha aura-tIna prakAra ke mUDha samajhanA / [165] pravajyA tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-ihalokapratibaddhA, paraloka pratibaddhA, ubhaya-lokapratibaddhA / tIna prakAra kI pravrajyA kahI gaI hai, yathA-purataH pratibaddhA, mArgataH pratibaddhA ubhayataH pratibaddhA / tIna prakAra kI pravrajyA kahI gaI haiM, vyathA utpanna kara dI jAnevAlI dIkSA, anyatra le jAkara dI jAnevAlI dIkSA, dharmatatva samajhA kara dI jAnevAlI dIkSA / tIna prakAra kI pravrajyA hai, sadguruoM kI sevA ke lie lI gaI dIkSA, AkhyAnapravrajyAdharmadezanA ke diyejAnese lI gaI dIkSA, saMgAra pravrajyA-saMketa se lI gaI dIkSA / [166] tIna nirgrantha nosaMjJopayukta haiM, yathA-pulAka, nirgrantha aura snAtaka / tIna nirgrantha saMjJa-nosaMjJopayukta (saMjJA aura nosaMjJA donoM se saMyukta) kahe gaye haiM / yathA-bakuza, pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla / [167] tIna prakAra kI zaikSa-bhUmi kahI gaI haiM, yathA-utkRSTa cha: mAsa, madhyama cAra mAsa jaghanya sAta rAta-dina / tI sthavira bhUmiyAM kahI gaI haiM, yathA-jAtisthavira, sUtrasthavira aura paryAyasthavira | sATha varSa kI umravAlA zramaNa-nirgrantha sUtrasthavira haiM, sthAMnAMga samavAyAMga ko jAnanevAlA zramaNanirgrantha sUtrasthavira haiM, bIsa varSa kI dIkSAvAlA zramaNanirgrantha paryAyasthavira hai / [168] tIna prakAra ke puruSa kahe gaye hai / yathA, sumanA (harSayukta) durmanA (duHkha yA dveSayukta) no-sumanA-no-durmanA (samabhAva rkhnevaalaa)| tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA- kitaneka kisI sthAna para jAkara sumanA hote haiM, kitaneka kisI sthAna para jAkara durmanA hote haiM, kitaneka kisI sthAna para jAkara no sumanAno durmanA hote haiM / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka 'kisI sthAna para jAtA hU~ aisA mAna kara sumanA hote haiM, kitaneka 'kisI sthAna para jAtA hU~' aisA mAna kara durmanA hote haiM, kitaneka Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 'kisI sthAna para jAtA hU~' aisA mAnakara no-sumanA - nodurmanA hote haiM / isI taraha kitaneka " jAUMgA" aisA mAnakara sumanA hote haiM ityAdi pUrvavat / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka "nahIM jAkara" sumanA hote haiM, ityAdi / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA - 'nahIM jAtA hU~' aisA mAnakara sumanA hote haiM ityAdi / tIna prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA - 'nahIM jAUMgA' aisA mAnakara sumanA hote haiM, ityAdi / isI taraha ' Akara' kitaneka sumanA hote haiM, ityAdi / 'AtA hUM' aisA mAnakara kitaneka sumanA hote haiM, ityAdi / 'AUMgA' aisA mAnakara kitaneka sumanA hote haiM, ityAdi / isa prakAra isa abhilApaka se [169] jAkara, nahIM jAkara / khar3e raha kara khar3e nahIM raha kara / baiThakara nahIM baiTha kara / [ 170 ] mAra kara, nahIM mAra kara / chedakara, nahIM cheda kara / bolakara, nahIM bola kara / nahIM kaha kara / 48 kahakara, [171] dekara, nahIM dekara / khAkara, nahIM khAkara / prApta kara, nahIM prApta kara / pIkara, nahIM pIkara / [172] sokara, nahIM sokara / lar3akara nahIM lar3akara / jIta kara nahIM jIta kara / parAjita kara, nahIM parAjita kara / [173] zabda, rUpa, gaMdha, rasa, aura sparza / isa prakAra eka-eka ke tIna AlApaka kahane cAhiye, yathA kitane zabda sunakara sumanA hote haiM / kitaneka 'sunatA hUM' yaha mAnakara sumanA hote haiM / kitaneka 'sunuMgA' yaha mAna kara sumanA hote haiM / isI prakAra kitaneka nahIM 'sunA' yaha mAnakara sumanA hote haiM / kitaneka 'nahIM sunatA hUM' yaha mAnakara sumanA hote haiM / kitaneka 'nahIM sunuMgA' yaha mAnakara sumanA hote haiM / isa prakAra rUpa, gaMdha, rasa aura sparza pratyeka meM chaH chaH AlApaka kahane cAhie / [174] zIlarahita, vratarahita, guNarahita, maryAdA - rahita aura pratyAkhyAna- poSadhopavAsa rahita ke tIna sthAna garhita hote haiM / usakA iha loka janma garhita hotA hai, usakA upapAta nindita hotA haiM, usake bAda ke janmoM meM bhI vaha nindanIya hotA hai / suzIla, suvratI, sadguNI, maryAdAvAn aura pauSadhApavAsa pratyAkhyAna Adi karanevAle ke tIna sthAna prazaMsanIya hote haiM, yathA- usakI isa loka meM bhI prazaMsA hotI haiM, usakA upapAta bhI prazaMsanIya hotA haiM usake bAda ke janma meM bhI use prazaMsA prApta hotI haiM / [175] saMsArI jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- strI, puruSa aura napuMsaka / sarva jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiM / yathA samyagdRSTi, mithyAdRSTi, aura samyagmithyAdRSTi | athavA saba jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- paryApta, aparyApta aura no-paryApta no - aparyApta / isI taraha samyagdRSTi / parita, paryApta, sUkSma, saMjJI, aura bhavya, ina meM se jo Upara nahIM kahe gaye haiM unake bhI tIna tIna prakAra samajhane cAhie / [176] loka-sthiti tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-AkAza ke AdhAra para vAyu rahA huA hai, vAyu ke AdhAra para udadhi udadhi ke AdhAra para pRthvI / dizAe tIna kahI gaI haiM, yathA-Urdhva dizA, adho dizA aura tirchA dizA / tIna dizAoM meM jIvoM kI gati hotI haiM, Urdhva dizA meM, adhodizA meM aura ticha dizAmeM / isI taraha Agati / utpatti, AhAra, vRddhi, hAni, gati paryAya - halana calana, samudghAta, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 3/2/176 kAlasaMyoga, avadhi darzana se dekhanA, avadhijJAna se jAnanA / tIna dizAoM meM jIvoM ko ajIvoM kA jJAna hotA haiM, yathA-Urdhva dizA meM, adhodizA meM aura tirchau dizA meM / (tInoM dizAoM meM gati Adi teraha pada samasta rupa se cauvIsa daNDakoM meM se paMcendriya tiryaMca yonika aura manuSya meM hI hote haiM) [ 177] trasa jIva tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-tejaskAya, vAyukAya aura udAra (sthUla ) sa prANI / 49 sthAvara tIna prakAra ke kahe gaye hai, yathA- pRthvIkAya, apkAya aura vanaspatikAya / [178 ] tIna acchedya haiM-samaya, pradeza aura paramANu / isI taraha ina tIno kA bhedana nahIM ho sakatA, ise jalAyA nahIM jA sakatA, ise grahaNa nahIM kiyA jA zakatA evaM Ina kA madhyabhAga nahIM ho sakatA aura yaha tIno apradezI hai / tIna avibhAjya haiM, yathA samaya, pradeza aura paramANu / [179] he Aryo ! isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra gautamAdi zramaNa nirgranthoM ko sambodhita kara isa prakAra bole he zramaNo ! prANiyoM ko kisase bhaya haiM ? (taba ) gautamAdi zramaNanirgrantha zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa Ate haiM aura vandanA - namaskAra karate haiM / ve isa prakAra bole :- he devAnunipraya ! yaha artha hama jAnate nahIM haiM dekhate nahIM haiM isaliye yadi Apako kahane meM kaSTa na hotA ho to hama yaha bAta Apa zrI se jAnanA cAhate haiM / Aryo ! yoM zramaNa bhagavAn mahAvIra gautamAdi zramaNanirgranthoM ko sambodhita karake isa prakArabole- he zramaNo ! prANI duHkha se Darane vAle haiM / he bhagavan ! yaha duHkha kisa ke dvArA diyA gayA haiM ? (bhagavAn bole ) jIva ne pramAda ke dvArA duHkha utpanna kiyA haiM / he bhagavAn ! yaha duHkha kaise naSTa hotA haiM ? apramAda se duHkha kA kSaya hotA haiM / [180] he bhagavan ! anya tIrthika isa prakAra bolate haiM, kahate haiM, prajJapta karate haiM aura prarUpaNA karate haiM ki zramaNa-nirgranthoM ke mata meM karma kisa prakAra duHkha rUpa hote haiM ? ( cArabhaMgo meM se jo pUrvakRta karma dukha rUpa hote haiM yaha ve nahIM pUchate haiM, jo pUrvakRta karma dukha rUpa nahIM hote haiM yaha bhI ve nahIM pUchate haiM, jo pUrvakRta nahIM haiM parantu dukha rUpa hote haiM usake lie ve pUchate haiM / akRtakarma ko dukha kA kAraNa mAnane vAle vAdiyoM kA yaha kathana haiM ki karma kiye binA hI duHkha hotA haiM, karmo kA sparza kiye binA hI duHkha hotA haiM, kiye jAnevAle aura kiye karmo ke binA hI duHkha hotA haiM, prANI, bhUta, jIva aura satva dvArA karma kiye binA hI vedanA kA anubhava karate haiM- aisA kahanA cAhiye / hue (bhagavAn bole ) jo loga aisA kahate haiM ve mithyA kahate haiM / maiM aisA kahatA hUM, bolatA hUM aura prarUpaNA karatA hUM ki karma karane se dukha hotA haiM. karmoM kA sparza karane se dukha hotA haiM, kriyamANa aura kRta karmoM se duHkha hotA haiM, prANa, bhUta, jIva aura satvakarma karake vedanA kA anubhava karate haiM / aisA kahanA cAhie / sthAna- 3 - uddezaka - 3 [181] tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake bhI AlocanA nahIM karatA haiM, pratikramaNa nahIM karatA, nindA nahIM karatA, garhA nahIM karatA, usa vicAra ko dUra nahIM karatA haiM, zuddhi nahIM 24 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AgamasUtra-hindI anuvAda karatA, punaH nahIM karane ke lie tatpara nahIM hotA aura yathAyogya prAyazcitta aura tapazcaryA aMgIkAra nahIM karatA haiM, yathA- AlocanA karane se merA mAna mahattva kama ho jAegA ataH AlocanA na karUM / 'isa samaya bhI maiM vaisA hI karatA hUM' ise nindanIya kaise kahUM ? 'bhaviSya meM bhI maiM vaisA hI karuMgA' 'isalie AlocanA kaise karUM / tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake bhI usakI AlocanA nahIM karatA haiM, pratikramaNa nahIM karatA haiM-yAvat-tapazcaryA aMgIkAra nahIM karatA haiM, yathA- merI apakIrti hogI, merA avarNavAda hogA, merA avinaya hogA / tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake bhI AlocanA nahIM karatA haiM-yAvat-tapa aMgIkAra nahIM karatA haiM, yathA-mairI kIrti kSINa hogI, merA yaza hIna hogA, merI pUjA va merA satkAra kama hogA / __ . tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake usakI AlocanA karatA haiM, yAvat-tapa aMgIkAra karatA haiM, mAyAvI kI isa loka meM nindA hotI haiM, paraloka bhI nindanIya hotA haiM, anya janma bhI garhita hotA haiM / tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake AlocanA karatA haiM, yAvat-tapa aMgIkAra karatA haiM, amAyI kA yaha loka prazasya hotA haiM, paraloka meM janma prazasta hotA haiM, anya janma bhI prazaMsanIya hotA haiM / tIna kAraNoM se mAyAvI mAyA karake AlocanA karatA haiM -yAvat-tapa aMgIkAra karatA haiM, jJAna ke liye, darzana ke liye, cAritra ke liye / [182] tIna prakAra ke puruSa haiM, sUtra ke dhAraka, artha ke dhArake, ubhaya ke dhAraka / [183] sAdhU aura sAdhviyoM ko tIna prakAra ke vastra dhAraNa karanA aura pahananA kalpatA haiM, yathA- Una kA, sana kA aura sUta kA banA huA / sAdhU aura sAdhyivoM ko tIna prakAra ke pAtra dhAraNa karane aura paribhoga karane ke liye kalpate haiM, yathA-tumbe kA pAtra, lakar3I kA pAtra aura miTTI kA pAtra / [184] tIna kAraNoM se vastra dhAraNa karanA cAhie, yathA-lajjA ke liye, pravacana kI nindA na ho isaliye, zItAdi pariSaha nivAraNa ke liye / . [185] AtmA ko rAgadveSa se bacAne ke tIna upAya kahe gaye haiM, yathA-dhArmika upadeza kA pAlana kare, upekSA kare yA mauna rahe, usa sthAna se uTha kara svayaM ekAnta sthAna meM calA jAya / tRSAdi se glAna nigrantha ko prAsuka jala kI tIna datti grahaNa karanA kalpatA haiM, yathAutkRSTa, madhmaya aura jaghanya / [186] tIna kAraNoM se zramaNa nirgrantha svadharmI sAmbhogika ke sAtha bhojanAdi vyavahAra ko tor3atA huA vItarAga kI AjJA kA ullaMghana nahIM karatA haiM, yathA-vratoM meM 'gurutara' doSa lagAte hue jise svayaM dekhA ho use, vratoM meM 'gurutara' doSa lagAne kI bAta ke sambandha meM kisI zraddhAlu se sunIho use, cauthIbAra doSa sevana karanevAle ko / 187] tIna prakAra kI anujJA kahI gaI haiM yathA-AcArya jo AjJA de, upAdhyAya jo AjJA de gaNanAyaka jo AjJA de| tIna prakAra kI samanujJA kahI gaI haiM, AcArya jo AjJA de, upAdhyAya jo AjJA de, gaNanAyaka jo AjJA de / isI prakAra upasampadA aura padavI kA tyAga bhI samajhanA / [188] tIna prakAra ke vacana kahe gaye haiM, yathA-tad vacana, tadanya vacana aura novacana tIna prakAra ke avacana kahe gaye haiM, yathA-no tadvacana, no tadanya vacana aura avacana / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 3/3/188 tIna prakAra ke mana kahe gaye haiM, yathA tadamana, tadanyanama aura amana / [189] tIna kAraNoM se alpavRSTi hotI haiM, yathA-usa, deza meM yA pradeza meM bahu se udaka yoni ke jIva athavA pudgala udaka rUpa se utpanna nahIM hote haiM, naSTa nahIM hote haiM, samApta nahIM hote haiM, paidA nahIM hote haiM / nAga, deva, yakSa aura bhUtoM kI samyag ArAdhanA nahIM karane se vahAM uThe hue udaka pudgala - megha ko jo barasane vAlA hai use ve deva Adi anya deza meM lekara cale jAte haiM / uThe hue paripakva aura barasane vAle megha ko pavana bikhera DAlatA haiM / tIna kAraNoM se mahAvRSTi hotI haiM, yathA-usa deza meM yA pradeza meM bahuta se udaka yoni ke jIva aura pudgala udaka rUpa se utpanna hote haiM, samApta hote haiM, naSTa hote haiM aura paidA hote haiM / deva, yakSa, nAga aura bhUtoM kI samyag ArAdhanA karane se anyatra uThe hue paripakka aura barasane vAle megha ko usa pradeza meM lA dete haiM / uThe hue, paripakva bane hue aura barasanevAle megha ko vAyu naSTa na kare / ina tIna kAraNoM se mahAvRSTi hotI haiM / 51 [190] tIna kAraNoM se devaloka meM navIna utpanna deva manuSya-loka meM zIghra Ane kI icchA karane para bhI zIghra Ane meM samartha nahIM hotA haiM, yathA- devaloka meM navIna utpanna deva divya kAmabhogoM meM mUrchita hone se, gRhayuddha hone se, snehapAza meM baMdhA huA hone se, tanmaya hone se vaha manuSya-sambandhI kAmabhogoM ko Adara nahIM detA haiM, acchA nahIM samajhatA haiM, "unase kucha prayojana hai" - aisA nizcaya nahIM karatA hai, unakI icchA nahIM karatA haiM, "ye mujhe mileM " aisI bhAvanA nahIM karatA haiM / devaloka meM navIna utpanna huA, deva divya kAma bhogoM meM mUrchita, gRddha, Abhakta aura tanmaya hone se usakA manuSya sambandhI premabhAva naSTa ho jAtA haiM aura divya kAma bhogoM ke prati AkarSaNa hotA hai / devaloka meM navIna utpanna deva divya kAma bhogoM meM mUrcchita yAvat tanmaya banA huA aisA socatA hai ki " abhI na jAU~ eka muhUrta ke bAda jaba nATakAdi pUre ho jAegA taba jAU~gA" / itane kAla meM to alpa AyuSyavAle manuSya mRtyu ko prApta ho jAte haiM / ina tIna kAraNoM se navIna utpanna huA deva manuSya loka meM zIghra Ane kI icchA karane para bhI zIghra nahIM A sakatA haiM / tIna kAraNoM se devaloka meM navIna utpanna deva manuSyaloka meM zIghra Ane kI icchA karane para zIghra Ane meM samartha hotA haiM, yathA- devaloka meM navIna utpanna huA deva divyA kAmabhogoM meM mUrchita nahIM hone se, gRddha nahIM hone se, Asakta nahIM hone se use aisA vicAra hotA haiM ki'manuSya-bhava meM bhI mere AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNI, gaNadhara athavA gaNAvacchedaka haiM jinake prabhAva se mujhe yaha isaprakAra kI devatA kI divya Rddhi, divya dyuti, divya devazakti milI, prApta huI, upasthita huI ataH jAU aura una bhagavAn ko vandana karUM, namaskAra karUM, satkAra karUM, kalyANakArI, maMgalakArI, deva svarUpa mAnakara unakI sevA karU" devaloka meM utpanna huA deva divya kAmabhogoM meM mUrcchita nahIM hone se - yAvat tanmaya nahIM hone se aisA vicAra karatA hai ki - "isa manuSyabhava meM jJAnI haiM, tapasvI haiM aura atiduSkara kriyA karanevAle haiM ataH jAUM aura una bhagavaMto ko vandana karUM, namaskAra karUM, yAvat-unakI sevA karUM" devaloka meM navIna utpanna huA deva divya kAmabhogoM meM murchita yAvat tanmaya nahIM hotA huA aisA vicAra karatA hai ki - "manuSyabhava meM merI mAtA yAvat- merI putravadhU hai isalie jAUM aura Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 AgamasUtra - hindI anuvAda unake samIpa prakaTa hoUM jisase ve merI isa prakAra kI milI huI, prApta huI aura sammukha upasthiti huI divya devarddhi, divya dyuti aura divya devazakti ko dekheM / " ina tIna kAraNoM se devaloka meM navIna utpanna huA deva manuSya loka meM zIghra A sakatA haiM / [191] tIna sthAnoM kI devatA bhI abhilASA karate haiM, yathA- manuSyabhava, AryakSetra meM janma aura uttama kula meM utpatti / tIna kAraNoMse deva pazcAttApa karate haiM, yathA-aho ! maine bala hote hue, zakti hote hue, pauruSa - parAkrama hote hue bhI nirupadravatA aura subhikSa hone para bhI AcArya aura upAdhyAya ke vidyamAna hone para aura nIrogI zarIra hone para bhI zAstroM kA adhika adhyayana nahIM kiyA / aho ! maiM viSayoM kA pyAsA bana kara ihaloka meM hI phaMsA rahA aura paraloka se vimukha banA rahA jisase maiM dIrgha zramaNa paryAya kA pAlana nahIM kara sakA / aho ! Rddhi, rasa aura rUpa ke garva meM phaMsakara aura bhogoM meM Asakta hokara maiMne vizuddha cAritra kA sparza bhI nahIM kiyA / [192] tIna kAraNoM se deva - " maiM yahAM se cyuta hoUMgA" yaha jAnate haiM, yathA-vimAna aura AbharaNoM ko kAntihIna dekha kara, kalpavRkSa ko mlAna hotA huA dekhakara, apanI tejolezyA ko kSINa hotI huI jAnakara / tIna kAraNoM se deva udvega pAte haiM, yathA- are mujhe isa prakAra kI milI huI, prApta huI aura sammukha AI huI divya devarddhi, divya devadyuti aura divyazakti chor3anI par3egI / are mujhe mAtA ke Rtu aura pitA ke vIrya ke sammizraNa kA prathama AhAra karanA par3egA / are mujhe mAtA ke jaThara ke malamaya, azucimaya, udvegamaya aura bhayaMkara garbhAvAsa meM rahanA par3egA / [193] vimAna tIna prakAra ke kahe gaye haiM yathA- gola, trikoNa aura catuSkoNa / ina meM jo gola vimAna haiM ve puSkara karNikA ke AkAra kehote haiM unake cAroM aura prAkAra hotA haiM aura praveza ke lie eka dvAra hotA haiM / unameM jo trikoNa vimAna hai ve siMghAr3e ke AkAra ke, donoM tarapha parakoTA vAle, eka tarapha vedikA vAle aura tIna dvAra vAle kahe gaye haiM / unameM jo catuSkoNa vimAna haiM ve akhAr3e ke AkAra ke haiM aura saba tarapha vedikA se ghire hue haiM tathA cAra dvAravAle kahe gaye haiM / deva vimAna tInake AdhArapara sthita haiM, yathA-ghanodadhi pratiSThita, ghanavAta pratiSThita, AkAza pratiSThita / vimAna tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-avasthita, vaikreya ke dvArA niSpAdita, pAriyAnika AvAgamana ke lie vAhana rUpa meM kAma AnevAle / [194] nairayika tIna prakAra ke kahe gaye haiM, samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura mizradRSTi / isa prakAra vikalendriya ko chor3akara vaimAnika paryanta samajha lenA cAhie / tIna durgatiyAM kahI gaI haiM, naraka durgati, tiryaMcayonika durgati aura manuSya durgati / tIna sadgatiyAM kahI gaI haiM, yathA- siddha sadgati, deva sadgati aura manuSya sadgati / tIna durgati prApta kahe gaye haiM, yathA-nairayika durgati prApta, tiryaMcayonika durgati prApta manuSya durgati prApta / tIna sadgati prApta kahe gaye haiM, yathA- siddhasadgati prApta, devasadgati prApta, sadgati prApta / [195] caturthabhakta 'eka upavAsa karane vAle muni ko tIna prakAra kA jala lenA kalpatA haiM, ATe kA dhovana, ubAlI huI bhAjI para siMcA gayA jala, cAMvala kA dhovana / chaTTa Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/3/195 bhakta 'do upavAsa' karanevAle muni ko tIna prakAra kA jala lenA kalpatA haiM, yathA-tila kA dhovana, tuSa kA dhovana, jau kA dhovana / aSTabhakta 'tIna upavAsa' karanevAle muni ko tIna prakAra kA jala lenA kalpatA haiM, osAmana, chAcha ke Upara kA pAnI, zuddha uSNajala | bhojana sthAna meM arpita kiyA huA AhAra tIna prakAra kA hai, yathA-phalikhopahRta, zuddhopahRta, saMsRSTopahRta / tIna prakAra kA AhAra dAtA dvArA diyA gayA kahA gayA haiM, yathAdene vAlA hAtha se grahaNa kara deve, AhAra ke bartana se bhojana ke bartana meM rakha kara deve, bace hue anna ko punaH bartana meM rakhate samaya deve / tIna prakAra kI UnodarI kahI gaI haiM, yathA-upakaraNa kama karanA, AhAra pAnI kama karanA, kaSAya tyAga rUpa bhAva UnodarI / upakaraNa UNodarI tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathAeka vastra, eka pAtra, saMyamI saMmata upAdhi dhAraNa / tIna sthAna nirgrantha aura nirgranthiyoM ke lie ahita kara, azubha, ayukta, akalyANakArI, amuktakArI aura azubhAnubandhI hote haiM, yathA- Artasvara 'krandana' karanA, zayyA upadhi Adi ke doSodbhAvana yukta pralApa karanA, duni 'Arta-raudradhyAna' karanA / tIna sthAna sAdhu aura sAdhviyoM ke lie hitakara, zubha, yukta, kalyANakArI aura zubhAnubandhI hote haiM, yathA-Artasvara 'krandana' na karanA, doSodAvana garbhita pralApa nahIM karanA, apadhyAna nahIM karanA / zalya tIna prakAra ke kahe gaye haiM, mAyAzalya, nidAnazalya aura mithyAdarzanazalya / tIna kAraNoM se zramaNa-nirgrantha saMkSipta vipula tejolezyA vAlA hotA haiM, yathA-AtApanA lene se, kSamA rakhane se, jalarahita tapazcaryA karane se / tIna mAsa kI bhikSu-pratimA ko aMgIkAra karanevAle anagAra ko tIna datti bhojana kI aura tIna datti jala kI lenA kalpatA ekarAtri kI bhikSu pratimA kA samyag ArAdhana nahIM karane vAle sAdhu ke lie ve tIna sthAna ahitakara, azubhakara, ayukta, akalyANakArI aura azubhAnubandhI hote haiM, yathA-vaha pAgala ho jAya, dIrghakAlIna roga utpanna ho jAya, kevali prarUpita dharma se bhraSTa ho jAya / eka rAtri kI bhikSu-pratimA kA samyag ArAdhanA karanevAle anagAra ke lie ye tIna sthAna hitakara zubhakArI, yukta, kalyANakArI aura zubhAnubandhI hote haiM, yathA-use avadhijJAna utpanna ho, manaHparyAyajJAna utpanna ho, kevalajJAna utpanna ho / [196] jambUdvIpa meM tIna karmabhUmiyAM kahI gaI haiM, bharata, eravata aura mahAvideha / isI prakAra dhAtakI khaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM yAvat ardhapuSkaravaradvIpa ke pazcimArddha meM bhI tIna tIna karmabhUmiyAM gaI haiN| [197] darzana tIna prakAra ke haiM, yathA-samyagdarzana, mithyAdarzana aura mizradarzana | ruci tIna prakAra kI haiM, yathA-samyagruci, mithyAruci aura mizraruci / prayoga tIna prakAra ke haiM, yathA-samyagaprayoga, mithyAprayoga aura mizraprayoga / / [198] vyavasAya tIna prakAra ke haiM, yathA-dhArmika vyavasAya, adhArmika vyavasAya, mizra vyavasAya / athavA-tIna prakAra vyavasAya 'jJAna' kahe gaye haiM, yathA-pratyakSa 'avadhi Adi' prAtyayika 'indriya aura mane ke nimitta' se honevAlA aura AnugAmika / athavA tIna prakAra ke vyavasAya kahe gaye haiM, yathA-aihalaukika vyavasAya, pAralaukika Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vyavasAya, ubhayalaukika vyavasAya / aihalaukika vyavasAya tIna prakAra kA kahA gayA hai, yathAlaukika, vaidika aura sAmayika / laukika vyavasAya tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-artha, dharma aura kAma, vaidikavyavasAya tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA- Rgveda meM kahA huA, yajurveda meM kahA huA, sAmaveda meM kahA huA / sAmayika vyavasAya tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA- jJAna, darzana aura cAritra / 54 tIna prakAra kI arthayoni kahI gaI haiM, yathA - sAma, daNDa aura bheda / [199] tIna prakAra ke pudgala kahe gaye haiM, yathA- prayogapariNata, mizrakSapariNata aura svataH pariNata / narakAvAsa tIna ke AdhAra para rahe hue haiM, yathA- pRthvI ke AdhAra para, AkAza ke AdhAra para, svarUpa ke AdhAra para naigama saMgraha aura vyavahAra naya se pRthvIpratiSThita / RjusUtra naya ke anusAra AkAzapratiSThita / tIna zabdanayoM ke anusAra AtmapratiSThita / [200] mithyAtva tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-akriyA mithyAtva, avinaya mithyAtva, ajJAna mithyAtva | akriyA 'duSTa kriyA' tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA- prayogakriyA, sAmudAnika kriyA, ajJAna kriyA / prayoga kriyA tIna prakAra kI haiM, yathA manaH prayoga kriyA, vacana prayoga kriyA, kAyaprayoga kriyA / samudAna kriyA tIna prakAra kI haiM, yathA - anantara samudAna kriyA, parampara samudAna kriyA tadubhaya samudAna kriyA / ajJAna kriyA tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-mati - ajJAna kriyA, zruta-ajJAna kriyA aura vibhaMga ajJAna kriyA avinaya tIna prakAra kA haiM, dezatyAgI, nirAmbanatA, nAnA prema-dveSa avinaya ajJAna tIna prakAra kA kahA gayA haiM / pradeza ajJAna, sarva ajJAna, bhAva ajJAna / [201] dharma tIna prakAra kA haiM, zrutadharma, cAritradharma aura astikAya - dharma upakrama tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA - dhArmika upakrama, adhArmika upakrama aura mizra upakrama / athavA tIna prakAra kA upakrama kahA gayA haiM, yathA- Atmopakrama, paropakrama aura tadubhayopakrama / isI taraha vaiyAvRtya, anugraha, anuzAsana aura upAlambha / pratyeka ke tIna-tIna AlApaka upakrama ke samAna hI kahane cAhie / [202] kathA tIna prakAra kI kahI gaI haiM, arthakathA, dharmakathA aura kAmakathA / vinizcaya tIna prakAra ke kahe haiM, arthavinizcaya, dharmavinizcaya aura kAmavinizcaya [203] zrI gautama svAmI bhagavAn mahAvIra se pUchate haiM - he bhagavan ! tathArUpa zramaNamAhana kI sevA karane vAle ko sevA kA kyA phala milatA haiM ? bhagavAn bole - he gautama use dharmazravaNa karane kA phala milatA haiM / he bhagavan ! dharma-zravaNa karane kA kyA phala hotA hai ? dharmazravaNa karane se jJAna kI prApti hotI haiM / he bhagavan ! jJAna kA phala kyA haiM ? he gautama! jJAna kA phala vijJAna haiM isa prakAra isa abhilApaka se yaha gAthA jAna lenI cAhiye / [204] zravaNa kA phala jJAna, jJAna kA phala vijJAna, vijJAna kA phala pratyAkhyAna, pratyAkhyAna kA phala saMyama, saMyama kA phala anAzrava, anAzrava kA phala 'tapa' tapa kA phala vyavadAna vyavadAna kAphala akriyA / akriyA kA phala nirvANa hai / he bhagavan ! nirvANa kA kyA phala haiM ? he zramaNAyuSman ! siddhagati meM jAnA hI nirvANa kA sarvAntima prayojana haiM / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/4/205 55 sthAna-3-uddezaka-4 | [205] pratimAdhArI anagAra ko tIna upAzrayoM kA pratilekhana karanA kalpatA haiM, yathA-atithigRha meM, khule makAna meM, vRkSa ke nIce / isI prakAra tIna upAzrayoM kI AjJA lenA aura unakA grahaNa karanA kalpatA haiM / pratimAdhArI anagAra ko tIna saMstArako kI pratilekhanA karanA kalpatA haiM, yathA-pRthvI-zilA, kASTha-zilA aura tRNAdi / isI prakAra tIna saMstArakoM kI AjJA lenA aura grahaNa karanA kalpatA haiM / [206] kAla tIna prakAra ke kahe gaye haiM, bhUtakAla, vartamAnakAla aura bhaviSyakAla | samaya tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-atIta kAla, vartamAnakAla aura anAgata kAla / isI taraha AvalikA, zvAsocchavAsa, stoka, kSaNa, lava, muhUrta, ahorAtra-yAvatkror3avarSa, pUrvAMga, pUrva,-yAvat-avasarpiNI / pudgala parivartana tIna prakAra kA haiM, yathA-atIta, pratyutpanna aura anAgata / [207] vacana tIna prakAra ke hai-ekavacana, dvivacana aura bahuvacana / athavA vacana tIna prakAra ke haiM, strI vacana, puruSavacana aura napuMsaka vacana / athavA tIna prakAra ke vacana haiM, atIta vacana, vartamAna vacana aura bhaviSya vacana / [208] tIna prakAra kI prajJApanA kahI gaI haiM, yathA-jJAna prajJApanA, darzana prajJApanA aura cAritra prajJApanA / tIna prakAra ke samyak haiM, jJAna samyak, darzana samyak aura cAritra samyak / tIna prakAra ke upaghAta kahe gaye haiM, udgamopaghAta, utpAdanopaghAta aura eSaNopaghAta / isI taraha tIna prakAra kI vizuddhi kahI gaI haiM, yathA-udgama-vizaddhi Adi / [209] tIna prakAra kI ArAdhanA kahI gaI haiM, yathA-jJAnArAdhanA, darzanarAdhanA aura cAritrArAdhanA / jJAnArAdhanA tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-utkRSTa, madhyama aura jaghanya / isI taraha darzana ArAdhanA aura cAritra ArAdhanA kahanI cAhie / tIna prakAra kA saMkleza kahA gayA haiM, jJAnasaMklaza, darzanasaMkleza aura cAritrasaMkleza / isI taraha asaMkleza, atikrama, vyatikrama, aticAra aura anAcAra bhI samajhane cAhie / tIna kA atikramaNa karane para AlocanA karanI cAhiye, pratikramaNa karanA cAhiye, nindA karanI cAhiye, gardA karanI cAhiye-yAvat-tapa aMgIkAra karanA cAhiye, yathA-jJAna kA atikramaNa karane para, darzana kA atikramaNa karane para, cAritra kA atikramaNa karane para / isI taraha vyatikrama, aticAra aura anAcAra karane para bhI AlocanAdi karanI cAhiye / [210] prAyazcitta tIna prakAra kahA gayA hai, yathA-AlocanA ke yogya, pratikramaNa ke yogya, ubhaya yogya / 211] jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM tIna akarmabhUmiyAM kahI gaI haiM, yathAhemavata, harivAsa aura devakuru / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara meM tIna akarmabhUmiyAM kahI gaI haiM, yathA-uttarakuru, ramyakvAsa aura hiraNyavata / jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM tIna kSetra kahe gaye haiM, yathA-bharata, hemavata aura harivAsa / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara meM tIna kSetra kahe gaye haiM, yathA-ramyakvAsa, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda hiraNyavAsa aura aizvata / jambUdvIpavartI meruparvata ke dakSiNa meM tIna varSaghara parvata haiM, yathA-laghuhimavAna, mahAhimavAna aura niSadha / jambUdvIpavartI meruparvata ke uttara meM tIna varSadhara parvata haiM; yathA-nIlavAna, rukmI aura zikharI / jambUdvIpavartI meruparvata ke dakSiNa meM tIna mahAhrada haiM, yathA-padmahada, mahApadmahada aura tigicchada / vahAM tIna maharddhika-yAvat-palyopama kI sthiti vAlI tIna deviyAM rahatI haiM, yathA-zrI, hrI aura dhRti / isI taraha uttara meM bhI tIna hrada haiM, yathA-kezarI hrada, mahApuNDarIka hrada aura puNDarIka hrada / ina hradoM meM rahanevAlI deviyoM ke nAma, kIrti, buddhi aura lakSmI / jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM laghu himavAna varSadhara parvata ke padmahada nAmaka mahAhrada se tIna mahAnadiyAM nikalatI haiM, yathA-gaMgA, sindhu aura rohitAMzA / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara meM zikharIvarSadhara parvata ke pauNDarIka nAmaka mahAhrada se tIna mahAnadiyAM nikalatI haiM, yathA-suvarNakUlA, raktA aura raktavatI / jambUdvIpavartI meru parvata ke pUrva meM sItA mahAnadI ke uttara meM tIna antara nadiyAM kahI gaI haiM, yathA-taptajalA, mattajalA aura unmattajalA / jambUdvIpavartI meru parvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM tIna antara nadiyAM haiM, kSIrodA, zItastrotA, aura antarvAhinI / jambUdvIpavartI meru parvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke uttara meM tIna antara nadiyAM haiM, urmimAlinI, phenamAlinI aura gaMbhIramAlinI / isa prakAra dhAtakI khaNDadvIpa ke pUrvArdha meM akarmamUmiyoM se lagAkara antara nadiyoM taka yAvatardhapuSkara dvIpa ke pazcimArdha meM bhI isI prakAra jAnanA / [212] tIna kAraNoM se pRthvI kA thor3A bhAga calAyamAna hotA haiM, yathA-ratnaprabhA pRthvI ke nIce bAdara pudgala Akara lage yA vahAM se alaga hove to ve lagane yA alaga honevAle bAdara pudgala pRthvI ke kucha bhAga ko calAyamAna karate haiM, mahA RddhivAlA-yAvat-maheza kahA jAnevAlA mahoraga deva isa ratnaprabhA pRthvI ke nIce AvAgamana kare to pRthvI calAyamAna hotI haiM, nAgakumAra tathA suvarNakumAra kA saMgrAma hone para thor3I pRthvI calAyamAna hotI haiM / / tIna kAraNoM se pUrNa pRthvI calAyamAna hotI haiM,yathA-isa ratnaprabhA pRthvI ke nIce ghanavAta kSubdha hone se ghanodadhi kampita hotA haiM / kampita hotA huA ghanodadhi samagra pRthvI ko calAyamAna karatA haiM / mahardhika-yAvata-maheza kahA jAne vAlA deva tathArUpa-zramaNa-mAhana ko Rddhi, yaza, bala, vIrya, puraSAkAra parAkrama batAtA huA samagra pRthvI ko calAyamAna karatA haiM / deva tathA asuroM kA saMgrAma hone para samasta pRthvI calAyamAna hotI haiM / [213] kilviSika deva tIna prakAra ke kaheM gaye haiM, yathA-tIna palyopama kI sthitivAle, tIna sAgaropama kI sthitivAle, teraha sAgaropama kI sthitivAle / / he bhagavan ! tIna palyopama kI sthitivAle kilviSika deva kahAM rahate haiM ? jyotiSka devoM ke Upara aura saudhama-IzAnakalpa ke nIce tIna palyopama kI sthitivAle kilviSika deva rahata haiM / he bhagavan ! tIna sAgaropama kI sthitivAle kilviSika deva kahAM rahate haiM ? saudharma IzAna devaloka ke Upara aura sanatkumAra-mAhendakalpa ke nIce tIna sAgaropama kI sthiti vAle kilviSika deva rahate haiM / teraha sAgaropama sthitivAle kilviSika deva kahAM rahate haiM / brahmaloka kalpa ke Upara aura lAntaka kalpake nIce yaha kilviSika deva rahate haiM / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/4/214 214] devarAja devendra zakra kI bAhya pariSad ke devoM kI sthiti tIna palyopama kI haiM / devarAja devendra zakra kI Abhyantara pariSad kI deviyoM kI sthiti tIna palyopama kI haiM / devarAja devendra IzAna ke bAhya pariSad deviyoM kI sthiti tIna palyopama kI kahI gaI haiM / [215] prAyazcitta tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-jJAnaprAyazcitta, darzanaprAyazcitta aura cAritra-prAyazcitta / tIna ko anudghAtika 'guru' prAyazcitta kahA gayA haiM, yathA-hastakarma karanevAle ko, maithuna sevana karanevAle ko, rAtribhojana karanevAle ko / tIna ko pArAMcika prAyazcitta kahA gayA haiM, yathA-kaSAya aura viSaya se atyanta duSTa ko paraspara styAna-gRddhi nidrAvAle ko, 'gudA' maithuna karanevAloM ko / tIna ko anavasthApya prAyazcitta kahA gayA haiM,yathA-sAdharmikoM kI corI karanevAle ko, anyadhArmiko kI corI karanevAle ko, hAtha Adi se marmAntaka prahAra karanevAle ko / [216] tIna ko pravrajita karanA nahIM kalpatA haiM, yathA-paNDaka ko, vAtika ko, klIba-asamartha ko / isI taraha 'ukta tIna ko' muNDita karanA, zikSA denA mahAvratoM kA AropaNa karanA, eka sAtha baiTha kara bhojana karanA tathA sAtha meM rakhanA nahIM kalpatA hai / [217] tIna vAcanA dene yogya nahIM haiM, yathA-avinIta ko, dUdha Adi vikRti ke lolupI ko, atyanta krodhI ko / tIna ko vAcanA denA kalpatA haiM, yathA-vinIta ko, vikRti meM lolapa na honevAle ko. krodha upazAnta karanevAle ko / tIna ko samajhAnA kaThina hai, yathA-duSTa ko, mUDha ko aura durAgrahI ko / tIna ko saralatA se samajhAyA jA sakatA haiM, yathA-aduSTa ko, amUDha ko aura adurAgrahI ko / / [218]tIna mANDalika parvata kahe gaye haiM, yathA-mAnuSottara parvata, kuNDalavara parvata, rUcakavara parvata / [219] tIna bar3e se bar3e kahe gaye haiM, yathA-saba meruparvatoM meM jambUdvIpa kA meruparvata, samudroM meM svayaMbhuramaNa samudra, kalpoM meM brahmaloka kalpa / [220] tIna prakAra kI kalpa sthiti hai, yathA- sAmAyika kalpasthiti, chedopasthApanIya kalpasthiti, nirvizamAna, kalpasthiti / athavA tIna prakAra kI kalpasthiti kahI gaI haiM, yathAnirviSTa kalpasthiti, jinakalpa sthiti, sthavira kalpasthiti / [221] nAraka jIvoM ke tIna zarIra kahe gaye haiM, yathA-vaikriya, taijasa aura kArmaNa / asurakumAroM ke tIna zarIra nairayikoM ke samAna kahe gaye haiM, isI taraha saba devoM ke hai / pRthvIkAya ke tIna zarIra kahe gaye haiM, yathA-audArika, taijasa aura kArmaNa / isI taraha vAyukAya ko chor3a kara caturindriya paryanta tIna zarIra samajhane cAhiye / [222] guru sambandhI tIna pratyanIka 'pratikUla AcaraNa karanevAle kahe gaye haiM, yathAAcArya kA pratyanIka, upAdhyAya kA pratyanIka, sthavira kA pratyanIka / gati sambandhI tIna pratyanIka kahe gaye haiM, yathA-ihaloka-pratyanIka, paraloka-pratyanIka, ubhaya loka pratyanIka samUha kI apekSA se tIna pratyanIka kahe gaye haiM, yathA-kula pratyanIka, gaNa-pratyanIka saMgha-pratyanIka / anukampA kI apekSA se tIna pratyanIka kahe gaye haiM, yathA-tapasvI-pratyanIka, glAna Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 AgamasUtra-hindI anuvAda pratyanIka, zaikSa 'navadIkSita' pratyanIka, __ bhAva kI apekSA tIna pratyanIka kahe gaye haiM, yathA-jJAna-pratyanIka, darzana-pratyanIka, cAritra-pratyanIka / zruta kI apekSA tIna pratyanIka kahe gaye haiM,yathA-sUtra-pratyanIka, arthapratyanIka, tadubhaya-pratyanIka / [223] tIna aMga pitA ke 'vIrya se niSpanna' kahe gaye haiM,yathA-haDDI, haDDI kI mijA aura keza-mUMcha, roma nakha / tIna aMga mAtAke 'Artava se niSpanna' kahe gaye haiM, yathA-mAMsa, rakta aura kapAla kA bhejA, athavA-bheje kA phipphisa 'mAMsa vizeSa' / [224] tIna kAraNoM se zramaNa nigrantha mahAnirjarA vAlA aura mahAparyavasAna hotA haiM, yathA-kaba maiM alpa yA adhika zruta kA adhyayana karuMgA, kaba maiM ekalavihAra pratimA ko aMgIkAra karake vicaruMgA, kaba maiM antima mAraNAntika saMlekhanA se bhUSita hokara AhAra pAnI kA tyAga karake pAdapopagamana saMthArA aMgIkAra karake mRtyu kI icchA nahIM karatA huA vicaruMgA / ina tIna kAraNoM se tInoM bhAvanA prakaTa karatA huA athavA cintana paryAlocata karatA huA nirgrantha mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAlA hotA haiM / tIna kAraNoM se zramaNopAsaka mahAnirjarA aura mahAparyavasAna karanevAlA hotA haiM, yathAkaba meM alpa yA bahuta parigraha ko choDUMgA, kaba maiM muMDita hokara gRhastha se anagAra dharma meM dIkSita hoUMgA, kaba maiM antima mAraNAntika saMlekhanA bhUsaNA se bhUSita hokara, ahAra-pAnI kA tyAga karake pAdapodamana saMthArA karake mRtyu kI icchA nahIM karatA huA vicarU~gA |is prakAra zuddha mana se, zuddha vacana se aura zuddha kAyA se paryAlocana karatA huA yA ukta tInoM bhAvanA prakaTa karatA huA zramaNopAsaka mahAnirjarA aura mahAparyavasAna vAlA hotA haiM / [225] tIna prakAra se pudgala kI gati meM pratighAta honA kahA gayA haiM, yathA-eka paramANu-pudgala kA dUsarai paramANu-pudgala se TakarAne ke kAraNa gati meM pratighAta hotA haiM, rUkSa hone se gati maiM pratighAta hotA haiM, lokAnta meM gati kA pratighAta hotA haiM / [226] cakSuSmAn 'netravAle' tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-eka netravAle, do netravAle aura tIna netravAle / chadmastha-zrutAdi jJAna-rahita manuSya eka netravAle haiM deva do netravAle haiM, tathArupa zramaNa tIna netra vAle hai / [227] tIna prakAra kA abhisamAgama 'viziSTa jJAna' haiM, yathA-Urdhva, adhaH aura tiryak / jaba kisI tathArUpa zramaNa-mAhaNa ko viziSTa jJAna-darzana utpanna hotA haiM taba vaha sarva prathama Urdhvaloka to jAnatA haiM tadanantara tiryak loka ko, usake pazcAt adholoka ko jAnatA hai / he zramaNa AyuSman ! adholoka kA jJAna kaThinAI se hotA hai [228] Rddhi tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-devarddhi, rAjarddhi aura gaNake adhipati AcAryakI Rddhi / deva kI Rddhi tIna prakAra kI kahI haiM, yathA-vimAnoM kI Rddhi, vaikriya kI Rddhi, paricAra 'viSayabhoga' kI Rddhi / athavA-devarddhi tIna prakAra kI haiM yathA-sacitta, acitta aura mizra / rAjA kI Rddhi tIna prakAra kI haiM, yathA-rAjA kI atiyAna Rddhi, rAjA ki niyAna Rddhi. rAjA kI senA. vAhana koSa. koSThAgAra Adi kI Rddhi / athavA-rAjA kI Rddhi tIna prakAra kI haiM, yathA-sacitta, aura mizra Rddhi / gaNI (AcArya) kI Rddhi tIna prakAra kI hai, yathA-jJAna kI Rddhi, darzana kI Rddhi aura cAritra kI Rddhi / athavA-gaNI kI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/4/228 59 Rddhi tIna prakAra kI haiM, yathA-sacitta, acitta aura mizra / [229] tIna prakAra ke gaukha haiM, Rddhi-gaukha, rasa-gaurava aura sAtA-gaurava / [230] tIna prakAra ke karaNa (anuSThAna) kahe gaye haiM, yathA-dhArmika karaNa, adhArmika karaNa aura mizra karaNa / [231] bhagavAn ne tIna prakAra kA dharma kahA haiM, yathA-su-adhIta 'acchI taraha jJAna prApta karanA' su-dhyAta 'acchI taraha bhAvanAdI kA cintana karanA' su-tapasthita 'tapa kA anuSThAna acchI taraha karanA / jaba acchI taraha adhyayana hotA haiM to acchI taraha dhyAna aura cintana ho sakatA haiM, jaba acchI taraha dhyAna aura cintana hotA haiM taba zreSTha tapa kA ArAdhana hotA haiM / isI prakAra-su-adhIta, su-dhyAna aura su-tapayista rupa su-AkhyAta dharma bhagavAna ne prarUpita kiyA haiN| [232] vyAvRtti 'hiMsAdi se nivRtti' tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-jJAnayukta kI jAne vAlI vyAvRtti, ajJAna se kI jAnevAlI vyAvRtti, saMzaya se kI jAnevAle vyAvRtti / isI taraha padArthoM meM Asakti aura padArthoM kA grahaNa bhI tIna tIna prakAra kA haiM | [233] tIna prakAra ke anta kahe gaye haiM, yathA-lokAnta, vedAnta aura samayAnta / laukika arthazAstra Adi se nirNaya karanA lokAnta haiM, vedoM ke anusAra nirNaya karanA vedAnta haiM, jaina siddhAntoM ke anusAra 'nirNaya' karanA samayAnta haiM / [234] jina tIna prakAra ke kahe gaye haiM, avadhijJAnI jina, manaHparyavajJAnI jina aura kevalajJAnI jina / tIna kevalI kahe gaye haiM, yathA-avadhijJAnI kevalI, manaHparyAyajJAnI kevalI aura kevalajJAnI kevalI / tIna arhanta kahe gaye haiM, yathA-avadhijJAnI arhanta, manaHparyavajJAnI arhanta aura kevalajJAnI arhanta / [235] tIna lezyAeM durgandha vAlI kahI gaI haiM, yathA-kRSNalezyA, nIlalezyA aura kApotalezyA / tIna lezyAeM sugaMdhavAlI kahI gaI haiM, tejolezyA, padmalezyA zuklalezyA / isI taraha durgati meM le jAnevAlI, sugati meM le jAnevAlI lezyA, azubha, zubha, amanojJa, manojJa, avizuddha, vizuddha, kramazaH aprazasta, prazasta, zItoSNa aura sndhi, rUkSa smjhnaa| [236] maraNa tIna prakAra kA kahA gayA haiM, yathA-bAlamaraNa, paNDitamaraNa aura bAlapaNDitamaraNa / bAlamaraNa tIna prakAra kA kahA gayA haiM, sthitalezya saMkliSTa lezya, paryavajAta lezya paNDitamaraNa tIna prakAra kA haiM, sthitalezya, asaMkliSTalezya, aparyavajAta lezya / bAlapaNDitamaraNa tIna prakAra kA haiM, sthitalezya, asaMkliSTalezyaaura aparyavajAta leshy| [237] nizcaya nahIM karanevAle 'zaMkAzIla' ke lie tIna sthAna ahita kara, azubharUpa, ayukta, akalyANa kArI aura azubhAnubandhI hote haiM, yathA- koI muNDita hokara gRhasthAzrama se nikalakara anAgAra dharma meM dIkSita hone para nigrantha pravacana meM zaMkA karatA haiM, anyamata kI icchA karatA haiM, kriyA ke phala ke prati zaMkAzIla hotA haiM, dvaidhIbhAva 'aisA hai yA nahIM haiM aisI buddhi ko prApta karatA haiM, aura kaluSita bhAva vAlA hotA haiM aura isa prakAra vaha nigrantha pravacana meM zraddhA nahIM rakhatA haiM, vizvAsa nahIM rakhatA haiM,ruci nahIM rakhatA hai to use parISaha hote haiM aura ve use parAjita kara dete haiM / parISahoM ko parAjita nahIM kara sakatA / koI vyakti muNDita hokara Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda agAra avasthA se anagAra rUpa meM dIkSita hone para pAMca mahAvratoM meM zaMkA kare-yAvat-kaluSita bhAvavAlA hotA haiM aura isa prakAra vaha kaluSita paMca mahAvratoM meM zraddhA nahIM rakhatA-yAvat-vaha parISahoM ko parAjita nahIM kara sakatA haiM ? / koI vyakti muNDita hokara aura agAra se anAgAra dIkSA ko aMgIkAra karane para SaT jIva nikAya meM zraddhA nahIM karatA haiM, -yAvat-vaha parISahoM ko parAjita nahIM kara sakatA haiM, samyak nizcaya karanevAle ke tIna sthAna hita kara -yAvat-zubhAnubandhI hote haiM, yathAkoI vyakti muNDita hokara gRhasthAvasthA se anAgAra dharma meM pravrajita hone para nigrantha pravacana meM zaMkA nahIM lAtA haiM anyamata kI kAMkSA nahIM karatA haiM-yAvat-kaluSabhAva ko prApta na hokara nirgrantha pravacana meM zraddhA rakhatA haiM, vizvAsa rakhatA haiM aura ruci rakhatA haiM to vaha parISahoM ko parAjita kara detA haiM / parISaha use parAjita nahIM kara sakate haiM / koI vyakti muNDita hokara aura gRhasthAvasthA se anagAra dharma meM pravrajita hokara pAMca mahAvratoM meM zaMkA nahIM karatA haiM, kAMkSA nahIM karatA haiM-yAvat-vaha parISahoM ko parAjita karatA haiM, parISaha use parAjita nahIM kara sakate haiM / koI vyakti muNDita hokara gRhasthAvasthA se anagAra avasthA meM pravrajita hokara SaT jIvanikAya meM zaMkA nahIM karatA haiM- yAvat-vaha parISahoM ko parAjita kara detA hai / use parISaha parAjita nahIM kara sakate haiM / [238] ratnaprabhAdi pratyeka pRthvI tIna valayoM ke dvArA cAroM tarapha se ghirI huI haiM, yathA-ghanodadhivalayase, ghanavAtavalayase aura tanuvAtavalayase / [239] nairayika jIvana utkRSTa tIna samayavAlI vigraha-gati se utpanna hote haiM / ekendriya ko chor3akara vaimAnika paryanta aisA jAnanA cAhie [240] kSINa moha vAle arhanta tIna karmaprakRtiyoM kA ekasAtha kSaya karate haiM, yathAjJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya / [241] abhijit nakSatra ke tIna tAre kahe gaye haiM / isI taraha zravaNa, azvinI, bharaNI, mRgazira, puSya aura jyeSThA ke bhI tIna tIna-tAre haiM / [242] zrI dharmanAtha tIrthakara ke pazcAt tricaturthAMza, palyopama nyUna sAgaropama vyatIta ho jAne ke bAda zrI zAntinAtha bhagavAn utpanna hue / [243] zramaNa "bhagavAn" mahAvIra se lekara tIsare yugapuruSa paryanta mokSagamana kahA gayA haiM / mallinAtha bhagavAn ne tInasau puruSoM ke sAtha muNDita hokara pravrajyA dhAraNa kI thI / isI taraha pArzvanAtha bhagavAn ne bhI kI thI / [244] zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jina nahIM kintu jina ke samAna, sarvAkSarasannipAtI 'saba bhASAoM ke vettA' aura jina ke samAna yathAtathya kahanevAle caudaha pUrvadhara muniyoM kI utkRSTa sampadA 'saMkhyA' tIna sau thI / [245] tIna tIrthakara cakravartI the, yathA-zAntinAtha, kunthunAtha aura aranAtha / [246] graiveyaka vimAna prastara 'samUha' tIna haiM, yathA-adhastanauveyaka vimAnaprastara, madhyamagraiveyaka vimAnaprastara, uparitanauveyaka vimAnaprastara / adhastana graiveyaka vimAnaprastara tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-adhastanAdhastana graiveyaka vimAnaprastara, adhastanamadhyama graiveyaka vimAnaprastara, adhastanoparitana graiveyakavimAna prastara / madhyama graiveyaka vimAnaprastara tIna prakAra Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3/4/246 61 ke kahe gaye haiM, yathA-madhyamAdhastana graiveyaka vimAnaprastara, madhyamamadhyama graiveyaka vimAnaprastara, madhyamoparitana graiveyaka vimAnaprastara / uparitana graiveyaka vimAna prastara tIna prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-uparitanaadhastanagraiveyaka vimAnaprastara, uparitanamadhyama graiveyaka vimAnaprastara, uparitanoparitanagraiveyaka vimAnaprastara / [247] jIvoMne tIna sthAnoM meM arjita pudgaloM ko pApakarma rUpa meM ekatrita kiye, karate haiM aura karegeM, yathA-strIvedanivartita, puruSavedanivartita, napusaMkavedanivartita / pudgaloM kA ekatrita karanA, vRddhi karanA, baMdha, udIraNA, vedana tathA nirjarA kA bhI isI taraha kathana samajhanA cAhie / [248] tIna pradezI skandha yAvat-triguNa rUkSa pudgala ananta kahe gaye haiM / sthAna-3-kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (sthAna-4) uddezaka-1 [249] cAra prakAra kI anta kriyAeM kahI gaI haiM, unameM prathama antakriyA isa prakAra haiM- koI alpakarmA vyakti manuSya-bhava meM utpanna hotA haiM, vaha muNDita hokara gRhasthAvasthA se anagAra dharma meM pravrajita hone para uttama saMyama, saMvara aura samAdhi kA pAlana karane vAlA rukSavRttivAlA saMsAra ko pAra karane kA abhilASI; zAstrAdhyayana ke lie tapa karane vAlA, duHkha kA kSaya karane vAlA, tapasvI hotA hai / use ghora tapa nahIM karanA paDatA haiM aura na use ghora vedanA hotI hai / (kyoMki vaha alpakarmA hI utpanna haA hai) / aisA puruSa dIrghAyu bhogakara siddha hotA haiM, buddha hotA haiM, mukta hotA haiM, nirvANa prApta karatA haiM aura saba dukhoM kA anta karatA haiM / jaise- cAturanta cakravartI bharata rAjA / yaha pahalI antakriyA hai / dUsarI antakriyA isa prakAra haiM - koI vyakti adhika karmavAlA manuSya-bhava meM utpanna hotA haiM, vaha muNDita hokara gRhasthavAsthA se anagAra-dharma meM pravrajita hokara saMyama yukata; saMvara yukata-yAvat-upadhAna-vAn, dukha kA kSaya karanevAlA aura tapasvI hotA haiM / use ghora tapa karanA par3atA hai aura use ghora vedanA hotI hai / aisA puruSa alpaAyu bhogakara siddha hotA haiM -yAvat-duHkhoM kA anta karatA hai, jaise gajasukumAra aNagAra / tIsarI antakriyA isa prakAra haiM - koI alpakarmA vyakti manuSya-bhava meM utpanna hotA haiM, vaha muNDita hokara agAra avasthA se anagAradharma meM dIkSita huA, jaise dUsarI antakriyA meM kahA usI taraha sarva kathana karanA cAhie, vizeSatA yaha hai ki vaha dIrghAyu bhogakara hotA hai-yAvat-saba duHkho kA anta karatA haiM / jaise cAturanta cakravartI rAjA sanatkumAra / cauthI antakriyA isa prakAra haiM- koI alpakarmA vyakti manuSya-bhava meM utpanna hotA haiM / vaha muNDita hokara-yAvat-dIkSA lekara uttama saMyama kA pAlana karatA haiM-yAvat-na to use ghora tapa karanA par3atA hai aura na use ghora vedanA sahanI par3atI haiM / aisA puruSa alpAyu bhogakara siddha hotA haiM - yAvat-saba duHkhoM kA anta karatA haiM / jaise bhagavatI marudevI / [250] cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka dravya se bhI UMce aura bhAva Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda se bhI UMce, kitaneka dravya se UMce kintu bhAva se nIce, kitaneka dravya se nIce kintu bhAva se UMce, kitaneka dravya se bhI nIce aura bhAva se bhI nIce / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka dravya se 'jAti se' unnata aura guNa se bhI unnata isa prakAra-yAvatdravya se bhI hIna aura guNa se bhI hIna / cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka vRkSa UMcAI meM unnata hote haiM aura zubha rasa vAle hote haiM / kitaneka vRkSa UMcAI meM unnata hote haiM parantu azubha rasa vAle hote haiM / kitaneka vRkSa UMcAI meM avanata aura rasAdi meM unnata hote haiM / kitaneka vRkSa UMcAI meM bhI avanata aura rasAdi meM bhI avanata hote haiM / isI taraha cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM-yathAdravya se bhI unnata aura guNa-pariNamana se bhI unnata / ityAdi cAra bhaMga / __cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM, kitaneka UMcAI meM bhI UMce aura rupa meM bhI unnata | ityAdi cAra bhaMga / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka dravyAdi se unnata hote hae rupa se bhI unnata haiM / ityAdi cAra bhaMga / cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-dravyAdi se unnata hote hue unnata manavAle-yAvat-cAra bhaMga / isI prakAra saMkalpa prajJA, dRSTi, zIlAcAra, vyavahAra, parAkrama, saba ke cAra cAra bhaMga samajha lene cAhie / ina mana sUtroM meM puruSa sUtra hI samajhane cAhiye, vRkSa sUtra nahIM / ___cAra prakAra ke vRkSa kahe gaye haiM, yathA-kitaneka vRkSa kahe AkRti se bhI sarala aura phalAdi dene meM bhI sarala, kitaneka AkRti meM sarala aura phalAdi dene meM vakra / isa prakAra cAra bhaMga / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-AkRti se bhI sarala aura hRdaya se bhI sarala / isI prakAra unnata praNata ke cAra bhaMga aura Rjuvakra ke cAra bhaMga bhI kahane cAhiye / parAkrama taka saba bhaMga jAna lene cAhie / [251] pratimAdhArI anagAra ko cAra bhASAe bolanA kalpatA haiM, yathA-yAcanI, pracchanI, anujJApanI, praznavyAkaraNI / [252] cAra prakAra kI bhASAeM kahI gaI haiM, yathA-satyabhA, mRSA, satya-mRSA aura asatyAmRSA-vyavahAra bhASA / [253] cAra prakAra ke vastra kahe gaye haiM,yathA- zuddha tantu Adi se bunA huA bhI haiM aura bAhya mela se rahita bhI hai / zuddha bunA huA to hai parantu malina hai, zuddha bunA huA nahIM parantu svaccha hai / zuddha banA huA bhI nahIM haiM aura svaccha bhI nahIM haiM / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-jAtI Adi se zuddha aura jJAnAdI guNa se bhI zuddha / ityAdi cAra bhaMga / isI taraha pariNata aura rUpa se bhI vastra kI caubhaMgI aura puruSa kI caubhaMgI samajha lenI cAhie / cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-jAtyAdi se zuddha aura mana se bhI zuddha / ityAdi cAra bhaMga ! isI taraha saMkalpa-yAvat-parAkrama ke bhI cArabhaMga jAnane cAhie / [254] cAra prakAra ke putra kahe gaye haiM, atijAta, 'apane pitA se bhI baDhA caDhA huA, 'anujAta, 'pitA ke samAna, avajAta 'pitA se kama guNa vAlA, kulAMgAra' kulameM kalaMka lagAnevAlA, / [255] cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-kitane dravya se bhI satya aura bhAva Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/1/255 63 se bhI satya hote haiM / kitane dravya se satya aura bhAva se asatya hote haiM / ityAdi cAra bhaMga! isI taraha pariNata-yAvat-parAkrama ke cAra bhaMga jAnane cAhiye / cAra prakAra ke vastra kahe gaye haiM, yathA-kitane svabhAva se bhI pavitra aura saMskAra se bhI pavitra, kitaneka svabhAva se pavitra parantu saMskAra se apavitra ityAdi cAra bhaMga / isI taraha cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA-zarIra se bhI pavitra aura svabhAva se bhI pavitra / ityAdi cAra bhaMga / zuddha vastra ke cAra bhaMga pahale kahe haiM usI prakAra zucivastrake bhI cAra bhaMga samajhane cAhie / [256] cAra prakAra ke kora kahe gaye haiM,yathA-Amraphala ke kora, tAr3a ke phala ke kora, vallIphala ke kora, meMDhe ke siMga ke samAna phalavAlI vanaspati ke kora / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM yathA-Amraphala ke kora ke samAna, tAlaphala ke kora ke samAna, vallI phala ke kora ke samAna, meMDheke viSANa ke tulya vanaspati ke kora ke samAna / . [257] cAra prakAra ke dhuna kahe gaye haiM,yathA-lakar3I ke bAhara kI tvacA ko khAnevAle, chAla khAnevAle, lakar3I khAnevAle, lakar3I kA sArabhAga khAne vAle / isI prakAra cAra prakAra ke bhikSu kahe gaye haiM, yathA-tvacA khAnevAle dhuna ke samAna-yAvat-sAra khAne vAle dhuna ke samAna / tvacA khAnevAle dhuna ke jaise bhikSu kA tapa sAra khAne vAle dhuna ke jaisA hai / chAlakhAne vAle dhuna ke jaise bhikSu kA tapa kASTha khAnevAle dhuna ke jaisA haiM / kASTha khAnevAle dhuna ke jaise bhikSu kA tapa chAla khAnevAle dhuna ke jaisA haiM / sAra khAne vAle dhuna ke jaisA bhikSu kA tapa tvacA khAnevAle dhuna ke jaisA haiM / [258] tRNa vanaspatikAyika cAra prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-agrabIja, mUlabIjaparvabIja aura skaMdhabIja / [259] cAra kAraNoM se naraka meM navIna utpanna nairayika manuSya loka meM zIghra Ane kI icchA karatA haiM parantu Ane meM samartha nahIM hotA haiM, yathA- narakaloka meM navIna utpanna huA nairayika vahAM hone vAlI prabala vedanA kA anubhava karatA huA manuSyaloka zIghra Ane kI icchA karatA haiM kintu zIghra Ane meM samartha nahIM hotA haiM, narakapAloM ke dvArA punaHpunaH AkrAnta hone para manuSyaloka meM jaldI Ane kI icchA karatA haiM parantu Ane meM samartha nahIM hotA haiM , narakavedanIya karma ke kSINa na hone se, vedanA ke vedita na hone se, nirjarita na hone se icchA karane para bhI manuSyaloka meM Ane meM samartha nahIM hotA haiM,isI taraha narakAyukarma ke kSINa na hone se-yAvata-Ane meM samartha nahIM hotA haiM / [260] sAdhvi ko cAra sAr3iyAM dhAraNa karane aura pahanane ke lie kalpatI haiM, yathAeka do hAtha vistAravAlI, do tIna hAtha vistAravAlI, eka cAra hAtha vistAravAlI, [261] dhyAna cAra prakAra ke haiM - ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna, zukla ghyAna / ArtadhyAna cAra prakAra kA kahA gayA haiM,yathA-amanojJa 'aniSTa' vastu kI prApti hone para use dUra karane kI cintA karanA / manojJavastu kI prApti honepara vaha dUra na ho usakI cintA karanA / bImArI hone para use dUra karane kI cintA karanA / sevita kAma bhogoM se yukta hone para unake cale na jAne kI cintA karanA / ArtadhyAna ke cAra lakSaNa haiM yathA-Akrandana karanA, zoka karanA, AMsu girAnA, vilApa karanA / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda raudradhyAna cAra prakAra kA hai, hiMsAnubandhI, mRSAnubandhI, steyAnubandhI saMrakSaNANubandhI / rodradhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM, yathA - hiMsAdi doSoM meM se kisI eka meM atyanta pravRtti karanA, hiMsAdi saba doSoM meM bahuvidha pravRtti karanA, hiMsAdi adharmakArya meM dharma- buddhi se yA abhyudaya ke liye pravRtti karanA, maraNa paryanta hiMsAdi kRtyoM ke liye pazcAttApa na honA AmaraNAnta doSa haiM / 64 cAra prakAra kA dharmadhyAna svarUpa, lakSaNa, Alambana evaM anuprekSA rUpa cAra padoM se cintanIya haiM AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya, saMsthAnavicaya / dharmadhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM yathA - AjJAruci, nisargaruci, sUtraruci avagADharuci / dharmadhyAna ke cAra Alambana kahe gaye haiM, yathA - vAcanA, pRcchanA, parivartanA aura anuprekSA / dharmadhyAna kI cAra bhAvanAeM kahI gaI haiM, yathA- ekatvAnuprekSA, anityAnuprekSA, azaraNAnuprekSA, saMsArAnuprekSA / zukladhyAna cAra prakAra kA kahA gayA haiM, yathA- pRthaktvavitarka savicArI / ekatvavitarka avicArI sUkSma-kriyA anivRtti samucchinnakriyA apratipAti zukladhyAna ke cAra lakSaNa kahe gaye haiM, yathA-avyatha, asammoha, viveka, vyutsarga / zukladhyAna ke cAra Alambana hai yathAkSamA, nirmamatva, mRdutA aura saralatA / zukladhyAna kI cAra bhAvanAeM kahI gaI hai yathAanantavartitAnuprekSA, vipariNAmAnuprekSA, azubhAnuprekSA, apAyAnuprekSA, [262] devoM kI sthiti cAra prakAra kI haiM, yathA- koI sAmAnya deva haiM, koI devoM meM snAtaka (pradhAna) haiM, koI deva purohita haiM, koI stuti - pAThaka deva haiM / cAra prakAra kA saMvAsa kahA gayA haiM, yathA- - koI deva devI ke sAtha saMvAsa karatA haiM, koI deva mAnuSI nArI yA tiryaMca strI ke sAtha saMvAsa karatA haiM, koI manuSya yA tiryaMca-puruSa devIke sAtha saMvAsa karatA haiM, koI manuSya yA tiryaMca puruSa mAnuSI yA tircacI ke sAtha saMvAsa karatA haiM / [263] cAra kaSAya kahe gaye haiM, yathA- krodhAkaSAya, mAnakaSAya, mAyAkaSAya aura lobhakaSAya / ye cAroM kaSAya nAraka yAvat-vaimAnikoM meM pAye jAte haiM krodha ke cAra AdhAra kahe gaye haiM, yathA- AtmapratiSThita parapratiSThita tadubhaya pratiSThita, apratiSThita ye krodha ke cAra AdhAra nairayika-yAvat-vaimAnika paryanta saba meM pAye jAte haiM / isI prakAra - yAvat-lobha ke bhI cAra AdhAra haiM / mAna, mAyA aura lobha ke cAra AdhAra vaimAnika paryanta saba daNDakoM meM pAye jAte haiM / cAra kAraNoM se krodha kI utpatti hotI haiM, yathA- kSetra ke nimitta se, vastu ke nimitta se, zarIra ke nimitta se, upadhike nimitta se / isa prakAra nAraka - yAvat - vaimAnika meM jAnanA cAhie / isI prakAra - yAvat-lobha kI utpatti bhI cAra prakAra se hotI haiM / yaha mAna, mAyA aura lobha kI utpatti nAraka-jIvoM se lekara vaimAnika paryanta saba meM hotI haiM / cAra prakAra kA krodha kahA gayA haiM, yathA- anantAnubandhI krodha, apratyAkhyAna krodha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha, saMjvalana krodha / yaha cAroM prakAra ko krodha nAraka - yAvat-vaimAnikoM meM isI taraha - yAvat-lobha bhI vaimAnika paryanta haiM / cAra prakAra kA krodha kahA gayA haiM, yathAAbhoganivarttita, anAbhogarnivartita, upazAntakrodha, anupazAnta krodha / yaha cAroM prakAra kA krodha nairayika- yAvat-vaimAnikoM meM hotA haiM / isI taraha yAvat-cAra prakAra kA lobha yAvat-vaimAnika meM pAyA jAtA haiM / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 sthAna- 4/1/264 [264] cAra kAraNoM se jIvoM ne ATha karma-prakRtiyoM kA cayana kiyA haiM, yathA- krodha se, mAna se, mAyA se aura lobha se / isI prakAra vaimAnikoM taka samajha lenA cAhie / isI prakAra " grahaNa karate haiM" yaha daNDaka bhI jAna lenA cAhie / isI prakAra "grahaNa kareMge" yaha daNDaka bhI samajha lenA cAhie / isI prakAra cayana ke tIna daNDaka hue / isI prakAra upacaya kiyA, karate haiM aura kareMge / bandha kiyA, karate haiM aura kareMge / udIraNA kI, karate haiM aura kareMge / vedana kiyA, karate haiM aura kareMge / nirjarA kI, karate haiM aura kareMge / yoM vaimAnika paryanta cauvIsa daNDaka meM "upacaya- yAvat- nirjarA kareMge" tIna-tIna daNDaka samajha lene cAhie / [265] cAra prakAra kI pratimAeM kahI gaI haiM, yathA-samAdhipratimA, upadhAnapratimA, vivekapratimA, vyutsargapratimA / cAra prakAra kI pratimAeM kahI gaI haiM, yathA- bhadrA, subhadrA, mahAbhadrA aura sarvatobhadrA / cAra prakAra kI pratimAeM kahI gaI haiM, yathA- kSudrAmokapratimA, mahatI mokapratimA, yavamadhyApratimA, vajramadhyApratimA / [266] cAra ajIva astikAya kahe gaye haiM, yathA-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya / cAra arUpI astikAya kahe gaye haiM, yathA-dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya / [267] cAra prakAra ke phala kahe gaye haiM, yathA- koI kaccA hone para bhI thor3A mIThA hotA haiM, koI kaccA hone para bhI adhika mIThA hotA haiM, koI pakkA hone para bhI thor3A mIThA hotA haiM koI pakkA hone para hI adhika mIThA hotA hai / isI prakAra cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA zruta aura vaya se alpa hote hue bhI thor3e mIThe phala ke samAna alpa upazamAdi guNa vAle hote haiM / [268] cAra prakAra ke satya kahe gaye haiM, yathA- kAyA kI saralatArUpa satya, bhASA kI saralatArUpa satya, bhAvoM kI saralatArUpa satya, avisaMvAda yogarUpa satya / cAra prakAra kA mRSAvAda kahA gayA haiM, kAyA kI vakratArUpa mRSAvAda, bhASA kI vakratArUpa mRSAvAda, bhAvoM kI vakratArUpa mRSAvAda, visaMvAda yogarUpa mRSAvAda / I cAra prakAra ke praNidhAna haiM, mana- praNidhAna, vacana - praNidhAna, kAya- praNidhAna, upakaraNapraNidhAna / ye cAroM nAraka - yAvat - vaimAnika paryanta paMcendriya daNDakoM meM jAnanA / cAra prakAra supraNidhAna hai, yathA-mana- supraNidhAna yAvat-upakaraNa - supraNidhAna / yaha saMyata manuSyoM meM hI pAye jAte haiM / cAra prakAra ke duSpaNidhAna haiM, yathA- mana- duSpraNidhAna yAvat-upakaraNa - duSpraNidhAna / yaha paMcendriyoM ko - yAvat-vaimAnikoM ko hotA haiM / [269] cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, yathA- koI prathama milana meM vArtAlApa se bhadra lagate haiM parantu sahavAsa se abhadra mAlUma hote haiM, koI sahavAsa se bhadra mAlUma hote haiM para prathama milana meM abhadra lagate haiM, koI prathama milana meM bhI bhadra hote haiM aura sahavAsa se bhI bhadra mAlUma hote haiM, koI prathama milana meM bhI bhadra nahIM lagate aura sahavAsa se bhI bhadra mAlUma nahIM hote / cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM, koI apane doSa dekhatA hai, dUsaroM ke nahIM, koI dUsaroM ke doSa dekhatA haiM, apane nahIM / isa prakAra caubhaMgI jAnanI cAhie / 25 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda cAra prakAra ke puruSa kahe gae hai / koI apane pApa kI udIraNA karatA hai kiMtu dusare ke pApa kI udIraNA nahIM karatA / isa prakAra cAra bhaMga jAnanA / cAra prakAra ke puruSa kahe gae hai yathA-koI apane pApa ko zAMta karatA hai dusaro ke pApa ko zAnta nahIM karatA / isI taraha caubhaMgI jAnanA / _cAra prakAra ke puruSa haiM, koI svayaM to abhyutthAna Adi se dUsaroM kA sammAna karate haiM parantu dUsaroM ke abhyutthAna se apanA sammAna nahIM karAte haiM / ityAdi-caubhaMgI / isI taraha koI svayaM vandana karatA haiM kintu dUsaroM se vandana nahIM karAtA haiM / isI taraha satkAra, sammAna, pUjA, vAcanA, sUtrArtha grahaNa karanA, sUtrArtha pUchanA, prazna kA uttara denA, Adi jAneM / cAra prakAra puruSa kahe gaye haiM, yathA-koI sUtradhara hotA haiM arthadhara nahIM hotA, koI arthadhara hotA haiM, sUtradhara nahIM hotA / koI sUtradhara bhI hotA haiM aura arthadhara bhI hotA haiM, koI sUtradhara bhI nahIM hotA aura arthadhara bhI nahIM hotA [270] asurendra, asukumAra-rAja camara ke cAra lokapAla kahe gaye hai, yathA-soma, yama, varuNa aura vaizramaNa / isI taraha balIndra ke bhI soma, yama, vaizramaNa aura varuNa cAra lokapAla haiM / dharaNendra ke kAlapAla, kolapAla, zailavAla aura zaMkhapAla / isI taraha bhUtAnanda ke kAlapAla, kolapAla, zaMkhapAla aura zelapAla nAmaka cAra lokapAla haiM / veNudeva ke citra, vicitra, citrapakSa aura vicitrapakSa / veNudAlI ke citra, vicitra, vicitrapakSa aura citrapakSa / harikAnta ke prabha, suprabha, prabhAkAnta aura suprabhAkAnta / harissaha ke prabha. suprabha, suprabhAkAnta aura prabhAkAnta / agnizikha ke teja, tejazikha, tejaskAnta aura tejaprabha / agnimAnava ke teja, tejazikha, tejaprabha aura tejaskAnta / pUrNaindra ke rUpa, rUpAMza, rUpakAnta aura rUpaprabha / viziSTa indra ke rUpa, rUpAMza, rUpaprabha aura rUpakAnta / jalakAnta indra ke jala, jalarata, jalakAnta aura jalaprabha / jalaprabha ke jala, jalarata, jalaprabha aura jalakAnta | amitagata ke tvaritagati, kSipragati, siMhagati aura siha vikramagati / amitavAhana ke tvaritagati, kSipragati, siMhavikramagati siMhagati aura / velamba ke kAla, mahAkAla, riSTa aura aMjana | ghosa ke Avartta, vyAvata, naMdyAvarta aura mahAnaMdyAvartta / mahAghoSake Avartta, vyAvata, mahAnandyAvartta, aura nandyAvartta / zakra ke soma, yama, varuNa, aura vaizramaNa / IzAnendra ke soma, yama, vaizramaNa aura varuNa / isa prakAra eka ke antara se acyutendra taka cAra-cAra lokapAla samajhane cAhie / vAyukumAra ke lokapAla cAra prakAra ke haiM, yathA-kAla, mahAkAla, velamba aura prabhaMjana / [271] cAra prakAra ke deva haiM, bhavanavAsI, vAnavyantara, jyotiSka, vimAnavAsI / [272] cAra prakAra ke pramANa haiM, dravyapramANa, kSetrapramANa, kAlapramANa, bhAvapramANa / [273] cAra pradhAna dikkumAriyAM kahI gaI haiM, rUpa, rUpAMzA, surUpA aura rUpAvatI / cAra pradhAna vidyutkumAriyAM kahI gaI haiM, yathA-citrA, citrakanakA, zaterA aura saudAminI / [274] devendra, devarAja zakra kI madhyamapariSad ke devoM kI cAra palyopama kI sthiti kahI gaI haiM / devendra devarAja IzAna kI madhyamapariSad kI deviyAM kI cAra palyopama kI sthiti kahI gaI haiM / [275] saMsAra cAra prakAra kA haiM, dravyasaMsAra, kSetrasaMsAra, kAlasaMsAra, bhAvasaMsAra / [276] cAra prakAra kA dRSTivAda haiM, parizrama, sUtra, pUrvagata, anuyoga / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/1/277 [277] cAra prakAra ke prAyazcitta kahe gaye haiM, yathA-jJAnaprAyazcitta, darzanaprAyazcitta, cAritraprAyazcitta, vyaktakRtyaprAyazcitta, cAra prakAra ke prAyazcitta kahe gaye haiM, yathA-pariSevanA prAyazcitta, saMyojanA prAyazcitta AropaNa prAyazcitta parikuMcana prAyazcitta (278] cAra prakAra kA kAla kahA gayA haiM, yathA-pramANakAla, yathAyurnivRttikAla maraNakAla, addhAkAla / [279] pudgaloM kA cAra prakAra kA pariNamana kahA gayA haiM, yathA-varNapariNAma, gaMdhapariNAma, rasapariNAma, sparzapariNAma / [280] bharata aura aivata kSetra meM prathama aura antima tIrthakara ko chor3akara madhya ke bAvIsa arhanta bhagavAn cAtuyAma dharma kI prarUpaNA karate haiM, yathA- saba prakAra kI hiMsA se nivRtta honA, saba prakAra ke jhUTha se nivRtta honA saba prakAra ke adattAdAna se nivRtta honA, saba prakAra ke bAhya padArtho ke AdAna se nivRtta honA / saba mahAvidehoM meM arhanta bhagavAn cAturyAma dharma kA prarUpaNa karate haiM, yathA- saba prakAra ke prANAtipAta se yAvat-saba prakAra ke bAhya padArthoM ke AdAna se nivRtta honA / [281] cAra prakAra kI durgatiyAM kahI gaIM haiM, yathA-nairayikadurgati, tiryaMcayonika durgati, manuSyadurgati, devadurgati / cAra prakAra kI sugatiyAM kahI gaI haiM, yathA-siddha sugati, deva sugati, manuSyasugati, zreSTha kulameM janma / cAra durgatiprApta kahe gaye haiM, yathA-nairayika durgatiprApta, tiryaMcayonika durgatiprApta / manuSya durgatiprApta, deva durgatiprApta / cAra sugati prApta kahe gaye haiM, yathA-siddha sugati prAptayAvat-zreSTha kula meM janma prApta / [282] prathama samaya jina ke cAra karma-prakRtiyAM kSINa hotI haiM, yathA-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura aMtarAya / kevala jJAna-darzana jinheM utpanna huA haiM, aise arhana, jina kevala cAra karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM, yathA-vedanIya, AyuSya, nAma aura gautra / prathama samaya siddha ke cAra karmaprakRtiyAM eka sAtha kSINa hotI haiM, yathA-vedanIya, AyuSya, nAma aura gautra / / [283] cAra kAraNoM se hAsya kI utpatti hotI haiM, yathA-dekhakara, bolakara, sunakara aura smaraNa kara / [284] cAra prakAra ke antara kahe gaye haiM-yathA-kASThAntara, pakSmAntara, lohAntara, prastarAntara | isI taraha strI-strI meM aura puruSa-puruSa meM bhI cAra prakAra kA antara kahA gayA haiM, kASThAntara ke samAna, pakSnAntara ke samAna, lohAntara ke samAna, prastarAntara ke samAna / [285] cAra prakAra ke karmakara kahe gaye haiM, yathA-divasabhRtaka, yAtrAbhRtaka, uccatAbhRtaka, kabbADabhRtaka / [286] cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM,yathA-kitaneka prakaTa rUpa se doSa kA sevana karate haiM kintu gupta rUpa se nahIM, kitaneka guptarUpa se doSa kA sevana karate haiM kintu prakaTa rUpa se nahIM, kitaneka prakaTa rUpa se bhI aura gupta rUpa se bhI doSa sevana karate haiM, kitaneka na to prakaTa rUpa meM aura na gupta rUpa meM doSa kA sevana karate haiM / [287] asurendra asurakumArarAja camara ke soma mahArAjA. (lokapAla) kI cAra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda agramahiSiyAM kahI gaI haiM, yathA- kanakA, kanakalatA, citragupta aura vasuMdharA / isI taraha yama, varuNa aura vaizramaNa ke bhI isI nAma kI cAra-cAra agramahiSiyAM haiM / verocanendra, vairocanarAja bali ke soma lokapAla kI cAra agramahiSiyAM haiM, yathA-mitratA, subhadrA, vidyutA aura azanI / - isI taraha yama, vaizramaNa aura varuNa kI bhI agramahiSiyAM inhIM nAmavAlI haiM / nAgakumArendra, nAgakumAra- rAja dharaNa ke kAlavAla, lokapAla kI cAra agramahiSiyAM haiM, yathA- azokA, vimalA, suprabhA aura sudarzanA isI prakAra - yAvat-zaMkhavAla kI agramahiSiyAM hai / 68 nAgakumArendra, nAgakumAra- rAja bhUtAnanda ke kAlavAla lokapAla kI cAra agramahiSiyAM haiM, yathA-sunandA, subhadra, sujAtA aura sumanA / isI prakAra- yAvat-zailavAla kI agramahiSiyAM samajhanI cAhie / jisa prakAra dharaNendra ke lokapAloM kA kathana kiyA usI prakAra saba dAkSiNAtya yAvat-ghoSa nAmaka indra ke lokapAloM kI agramahiSiyAM jAnanI cAhiye / jisa prakAra bhUtAnanda kA kathana kiyA usI prakAra uttara ke saba indra- yAvat- mahAghoSa indra ke lokapAloM kI agramahiSiyAM samajhanI cAhiye / pizAcendra pizAcarAja kAla kI cAra agramahiSiyAM haiM, yathA-kamalA, kamalaprabhA, utpalA aura sudarzanA / isI taraha mahAkAla kI bhI / bhUtendra bhUtarAja surUpa ke bhI cAra agramahiSiyAM haiM, yathA-rUpavatI, bahurUpA, surUpA aura subhagA / isI taraha pratirUpa ke bhI / yakSendra yakSarAja pUrNabhadra ke cAra agramahiSiyAM haiM, yathA-putrA, bahuputrA, uttamA aura tArakA / isI prakAra yakSendra maNibhadra kI cAra agramahiSiyoM ke nAma bhI ye hI haiM / rAkSasendra, rAkSasarAja bhIma kI agramahiSiyaM cAra haiM, unake nAma ye haiM: padmA, vasumatI, kanakA aura ratnaprabhA / isI prakAra rAkSasendra mahAbhIma kI cAra agramahiSiyAM ke nAma bhI ye hI haiM / kinnarendra kinnara kI agramahiSiyAM cAra haiM, unake nAma ye haiM- 1. vaDiMsA, 2. ketumatI, 3. ratisenA aura 4. ratiprabhA / kinnarendra kiMpuruSa kI cAra agramahiSiyAM ke nAma bhI ye hI haiM / kiMpuruSendra satpuruSa kI agramahiSiyAM cAra haiM rohaNI, navamitA, hrI aura puSpavatI / puruSendra mahApuruSa kI cAra agramahiSiyAM ke nAma bhI ye hI haiM / mahoragendra atikAya kI agramahiSiyAM cAra haiM 9. bhujagA, 2. bhujagavatI, 3. mahAkacchA aura 4. sphuTA / mahoragendra mahAkAya kI cAra agramahiSiyoM ke nAma bhI ye hI haiM / gaMdharvendra gItarati kI agramahiSiyAM cAra | sughoSA, vimalA, susarA aura sarasvatI / gaMdhavendra gItayazakI cAra agramahiSiyoM ke nAma bhI ye hI haiM / jyotiSkendra, jyotiSarAja candra kI agramahiSiyAM cAra haiM / candraprabhA, jyotsnAbhA, acimAlI aura prabhaMkarA. isI prakAra sUrya kI cAra agramahiSiyoM meM prathama agramahiSI kA nAma sUryaprabhA aura zeSa tIna ke nAma candra ke samAna haiM / iMgAla mahAgraha kI agramahiSiyAM cAra haiM / vijayA, vaijayaMtI, jayaMtI aura aparAjitA / sabhI mahAgrahoM kI - yAvat bhAvaketu kI cAra-cAra agramahiSiyoM ke nAma bhI ye hI haiM / zakra devendra devarAja ke soma (lokapAla) mahArAja kI agramahiSiyAM cAra haiM / unake nAma ye haiM- rohiNI, madanA, citrA aura somA / zeSa lokapAloM kI yAvat vaizramaNa kI cAracAra agramahiSiyoM ke nAma bhI ye hI haiM / IzAnendra devendra devarAja ke soma (lokapAla) mahArAja kI agramahiSiyAM cAra haiM / unake nAma ye hai- pRthvI, rAjI, ratanI aura vidyut / zeSa lokapAloM kI - yAvat-varuNa kI cAra-cAra agramahiSiyoM ke nAma bhI ye hI haiM / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4/1/288 69 [ 288] gorasa vikRtiyAM cAra haiM / unake nAma ye haiM : 1. dUdha, 2. dadhi, 3 . dhRta aura 4. navanIta / snigdha vikRtiyAM cAra haiM / unake nAma ye haiM taila, ghRta, carbI aura navanIta / mahAvikRtiyAM cAra haiM / unake nAma ye haiM- madhu, mAMsa, madya aura navanIta / [ 289] kUTAgAra gRha cAra prakAra ke haiM- gupta - prAkAra se AvRtta aura gupta dvAra vAlA, gupta - prAkAra se AvRtta kintu agupta dvAvAlA, agupta - prAkAra rahita kintu gupta dvAravAlA haiM / agupta - prAkAra rahita haiM aura agupta dvAravAlA haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA haiM / eka puruSa gupta (vastrAvRta ) haiM aura guptendriya bhI haiM / eka puruSa gupta haiM kintu aguptendriya haiM / eka puruSa agupta haiM kintu guptendriya haiM / aura eka puruza agupta bhI haiM aura aguptendriya bhI haiM / kUTAgArazAlA cAra prakAra kI haiM / ve isa prakAra hai- gupta hai aura gupta dvAra vAlI hai / gupta hai kintu gupta dvArA vAlI nahIM haiM / agupta haiM kintu guptadvAravAlI hai / agupta bhI hai aura guptadvAra vAlI bhI nahIM hai / isI prakAra strI samudAya bhI cAra prakAra kA haiM / hai- eka guptA haiM - vastrAvRtA haiM aura guptendriyA haiM / eka guptA haiM - vastrAvRtA haiM kintu guptendriyAM nahIM hai / eka aguptA haiM-vastrAdi se anAvRta haiM kintu guptendriyA hai / eka aguptA bhI haiM aura aguptendriyA bhI haiM / [290] avagAhanA ( zarIra kA pramANa) cAra prakAra kI haiM yaha isa prakAra kI haiMdravyAvagAhanA- anaMtadravyayutA, kSetrAvagAhanA- asaMkhyapradezAgAr3hA, kAlAvagAhanAasaMkhyasamaya-sthitikA, bhAvAvagAhanA - varNAdi anaMtaguNayutA / [291] cAra prajJaptiyAM aGgabAhya haiM / unake nAma ye haiM- caMdraprajJapti, sUryaprajJapti, jambUdvIpaprajJapti dvIpasAraNaprajJapti / sthAna- 4- uddezaka - 2 [292] pratisaMlIna puruSa cAra prakAra ke haiM / krodhapratisaMlIta-krodha kA nirodha karanevAlA / mAnapratisaMlIna-mAna kA nirodha karanevAlA / mAyApratisaMlIna-mAyA kA nirodha karanevAlA / lobhapratisaMlIna- lobha kA nirodha karanevAlA / apratisaMlIna ( kaSAya kA nirodha na karanevAlA) puruSa cAra prakAra ke kahe gaye haiM / krokha apratisaMlIna, mAna apratisaMlIna, mAyA apratisaMlIna aura lobha apratisaMlIna / pratisaMlIna ( prazasta pravRttiyoM meM pravRtta aura aprazasta pravRttiyoM se nivRtta) puruSa varga cAra prakAra kA haiM / mana pratisaMlIna, vacana pratisaMlIna, kAya pratisaMlIna aura indriya pratisaMlIna / apratisaMlIna ( aprazasta kAryoM meM pravRtta aura prazasta kAryoM se udAsIna) puruSa varga cAra prakAra kA hai / mana apratisaMlIna, vacana apratisaMlIna, kAya apratisaMlIna aura indriya apratisaMlIna / [293] puruSa varga cAra prakAra hai / eka puruSa dIna haiM ( dhanahIna hai) aura dIna haiM ( hIna manA hai) / eka puruSa dIna haiM ( dhanahIna hai) kintu adIna haiM ( mahAmanA hai) / eka puruSa adIna haiM ( dhanI hai) kintu dIna haiM ( hInamanA hai ) / eka puruSa adIna hai ( dhanI hai) aura adIna ( mahAmanA bhI hai ) / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / puruSa dIna haiM ( prArambhika jIvana meM bhI nirdhana haiM) aura dIna haiM (aMtima jIvana meM bhI nirdhana haiM) / eka puruSa dIna hai ( prArambhika jIvana meM nirdhana haiM) kintu adIna bhI haiM (aMtima jIvana meM dhanI ho jAtA haiM) eka puruSa adIna haiM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda (prArambhika jIvana meM dhanI haiM) kintu dIna bhI hai ( antima jIvana meM nirdhana ho jAtA hai) eka puruSa adIna hai (prArambhika jIvana meM bhI dhanI hai) aura adIna haiM ( antima jIvana meM bhI dhanI hI rahatA hai) 70 puruSa varga cAra prakAra kA haiM / ekapuruSa dIna hai ( zarIra se kRza hai) aura dIna pariNativAlA hai (kAyara hai ) ekapuruSa dIna hai ( zarIra se kRza hai) kintu adIna pariNativAlA hai ( zUravIra hai) eka puruSa adIna hai ( hRSTa-puSTa hai ) kintu dIna pariNativAlA hai (kAyara hai) eka puruSa adIna bhI haiM ( hRSTa-pRSTa bhI hai) aura adIna pariNati vAlA bhI haiM (zUravIra bhI hai) puruSa varga cAra prakAra kA haiM / ekapuruSa dIna hai ( zarIra se kRza hai) aura dIna rUpa bhI hai ( malina vastra vAlA hai) eka puruSa dIna hai ( zarIra se kRza hai) kintu adIna rUpa hai (vastra Adise susajjita haiM) eka puruSa adIna haiM (zarIra se hRSTa-puSTa hai ) kintu dIna rUpa hai ( malina vastra' vAlA hai) eka puruSa adIna hai (zarIra se hRSTa-puSTa hai) aura adIna rUpa bhI hai (vastra Adi se susajjita hai) isI prakAra dInamana, dInasaMkalpa, dInaprajJA, dIna dRSTi, dInazIlAcAra, dInavyavahAra, dInaparAkrama, dInavRtti, dIna jAti, dInabhAsI, dInAvabhAsI, dInasevI, aura dInaparivArI ke cAracAra bhaMga jAneM / [294] puruSa varga cAra prakAra kA haiM / eka puruSa Arya hai ( kSetra se Arya hai) aura Arya haiM ( AcaraNa se bhI Arya haiM), eka puruSa Arya hai (kSetra se Arya hai) kintu anArya bhI hai ( pApAcaraNa se anArya hai), eka puruSa anArya hai ( kSetra se anArya hai) kintu Arya bhI hai| ( AcaraNa se Arya hai), eka puruSa anArya hai ( kSetra se anArya hai) aura anArya hai (AcaraNa se bhI anArya hai) isIprakAra AryapariNati, AryarUpa, Aryamana, AryasaMkalpa, AryaprajJA, Arya dRSTi, AryazIlAcAra, AryavyavahAra, AryaparAkrama, Arya vRtti, AryajAti, AryabhASI, AryAvabhAsI, AryasevI, AryaparyAya AryaparivAra aura AryabhAvavAle puruSa ke cAra-cAra bhaMga jAne / [295] vRSabha cAra prakAra ke haiM / jAtisaMpanna, kulasaMpanna, balasaMpanna aura rUpasaMpanna haiM / puruSavarga bhI cAra prakAra kA hai / jAtisaMpanna - yAvat rUpasaMpanna / vRSabha cAra prakAra ke haiM / 1. eka jAtisaMpanna hai kintu kulasaMpanna nahIM haiM / 2. eka kulasaMpanna hai kintu jAtisaMpanna nahIM haiM / 3. eka jAti saMpanna bhI hai aura kulasaMpanna bhI haiM / 4. eka jAtisaMpanna bhI nahIM haiM aura kula saMpanna bhI nahIM hai / isI prakAra puruSa varga ke bhI cAra bhaMga jAne / vRSabha cAra prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM- eka jAtisampanna haiM kintu bala saMpanna nahIM, eka balasaMpanna hai kintu jAtisampanna nahIM haiM / eka jAtisampanna bhI hai aura balasampanna bhI haiM / eka jAtisampanna bhI nahIM haiM aura balasampanna bhI nahIM haiM / isI prakAra puruSa varga ke bhI cAra bhAMge jAne / vRSabha cAra prakAra ke haiM / eka jAtisampanna hai kintu rUpasampanna nahIM haiM / eka rUpasampanna haiM kintu jAtisampanna nahIM hai / eka jAtisampanna bhI hai aura rUpasampanna bhI hai / eka jAtisampanna bhI nahIM hai aura rUpasampanna bhI nahIM hai / isI prakAra puruSa varga ke cAra bheda jAne / kula sampanna aura bala sampanna vRSabha kecAra bhAMge haiM / isI prakAra puruSa varga ke bhI cAra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/2/295 bhAMge haiM / kula sampanna aura rUpa sampanna vRSabha ke cAra bhAMge haiM / isI prakAra puruSa varga ke bhI cAra bhAMge haiM / bala sampanna aura rUpa sampanna vRSabha ke cAra bhAMge haiM / isI prakAra puruSa varga ke bhI cAra bhAMge haiM / hAthI cAra prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM- bhadra, maMda, mRga aura saMkIrNa isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA kahA gayA haiM / hAthI cAra prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM-1. eka bhadra hai aura bhadramana vAlA hai / eka bhadra haiM kintu maMdamana vAlA haiM / eka bhadra hai kintu mRga (bhIru) mana vAlA haiM / eka bhadra hai kintu saMkIrNa manavAlA haiM / isI prakAra paruSa varga bhI cAra prakAra kA hai| hAthI cAra prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM- eka maMda kintu bhadramana vAlA hai / eka maMda haiM aura maMdamana vAlA hai / eka maMda haiM kintu mRga (bhIru) manavAlA haiM / eka maMda haiM kintu saMkIrNa (vicitra) manavAlA haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA kahA gayA haiM / hAthI cAra prakAra ke haiM / ve isa prakAra haiM-eka mRga (bhIru) hai aura bhadra (bhIru) manavAlA haiM / eka mRga hai kintu maMda manavAlA haiM / eka mRga hai aura mRga manavAlA bhI haiM / eka mRga hai kintu saMkIrNa manavAlA haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA haiM / hAthI cAra prakAra ke haiM / ve isa prakAra ke haiM eka saMkIrNa hai kintu bhadra manavAlA haiM / eka saMkIrNa hai kintu maMda manavAlA haiM / eka saMkIrNa haiM kintu mRga manavAlA haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA kahA gayA haiM / [296] madhu kI golI ke samAna piMgala netra, kramazaH patalI sundara evaM lambI pUMcha, unnata mastaka Adi se sarvAGga sundara bhadra hAthI dhIra prakRti kA hotA haiM / . [297] caMcala, sthUla evaM kahIM patalI aura kahIM moTI carma vAlA sthUla mastaka, pUMcha, nakha, dAMta evaM kezavAlA tathA siMha ke samAna piMgala netravAlA hAthI maMda prakRti kA hotA haiM / [298] kRza zarIra aura kRza grIvAvAlA, patale carma, nakha, dAMta evaM kezavAlA, bhayabhIta, sthirakarNa, udvigratA pUrvaka gamana karanevAlA svayaM trasta aura anyoM ko trAsa dene vAlA hAthI mRga prakRti kA hotA haiM / [299] jisa hAthI meM bhadra, maMda aura mRga prakRti ke hAthiyoM ke thor3e thor3e lakSaNa hoM tathA vicitra rUpa aura zIla vAlA hAthI saMkIrNa prakRti kA hotA haiM / [300] bhadra jAti kA hAthI zarad Rtu meM matavAlA hotA haiM, maMda jAti kA hAtI basaMta Rtu meM matavAlA hotA haiM, mRga jAti kA hAthI hemaMta Rtu meM matavAlA hotA haiM, aura saMkIrNa jAti kA hAthI kisI bhI Rta meM matavAlA ho sakatA haiN| [301] vikathA cAra prakAra kI haiM-yathA-strIkathA, bhaktakathA, dezakathA aura rAjakathA strIkathA cAra prakAra kI haiM- striyoM kI jAti sambandhI kathA, striyoM kI kula sambandhI kathA, striyoM kI rUpa sambandhI kathA, striyoM kI nepathya sambandhI kathA / bhaktakathA cAra prakArakI haiM-yathA bhojana sAmagrI kI kathA, vividha prakAra ke pakavAnoM aura vjajanoM kI kathA, bhojana banAne kI vidhiyoM kI kathA, bhojana nirmANa meM honevAle vyaya kI kathA / dezakathA cAra prakAra kI haiM- deza ke vistAra kI kathA, deza meM utpanna honevAle dhAnya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 AgamasUtra-hindI anuvAda Adi kI kathA, dezavAsiyoM ke kartavyAkartavya kI kathA, dezavAsiyoM ke nepathya kI kathA / rAjakathA cAra prakAra kI haiM- yathA-rAjA ke nagara-praveza kI kathA, rAjA ke nagara-prayANa kI kathA, rAjA ke bala-vAhana kI kathA, rAjA ke koThAra kI kathA / dharmakathA cAra prakAra kI haiM AkSepaNI, vikSepaNI, saMvedanI aura nirvedanI / AkSepaNI kathA cAra prakAra kI haiM-yathA AcAraAkSepaNI-sAdhuoM kA AcAra batAnevAlI kathA, vyavahAra AkSepaNI-doSanivAraNArtha prAyazcitta ke bheda prabheda batAnevAlI kathA, prajJapti AkSepaNI-saMzayanivAraNArtha kahI jAnevAlI kathA / dRSTivAda AkSepaNI-zrotooM ko samajhakara nayAnusAra sUkSma tatvoM kA vivecana karanevAlI kathA / vikSepaNI kathA cAra prakAra kI haiM-yathA sva siddhAnta ke guNoM kA kathana karake parasiddhAnta ke doSa batAnA, para-siddhAnta kA khaNDana karake svasiddhAnta kI sthApanA karanA, parasiddhAnta kI acchAIyA~ batAkara para-siddhAnta kI burAiyA~ bhI batAnA, para siddhAnta kI mithyA bAteM batAkara saccI bAtoM kI sthApanA karanA / saMvedanIkathA cAra prakAra kI haiM-yathA-ihaloka saMvedanI-manuSya deha kI nazvaratA batAkara vairAgya utpanna karanevAlI kathA, paraloka saMvedanI-mukti kI sAdhanA meM bhoga-pradhAna deva jIvana kI nirupayogitA batAne vAlI kathA, AtzarIra saMvedanI-svazarIra ko azucimaya batAnevAlI kathA, parazarIra saMvedanI-dUsaroM ke zarIra ko nazvara batAnevAlI kathA. nirvedanI kathA cAra prakAra kI hai -isa janma meM kiye gaye duSkarmoM kA phala isI janma meM milatA hai-yaha batAnevAlIkathA, isa janma meM kiye gaye duSkarmo kA phala parajanma meM milatA haiM-yaha batAne vAlI kathA, parajanma meM kiye gaye duSkarmo kA phala isa janma meM milatA haiM-yaha batAnevAlI kathA, parajanma meM kiye gaye duSkarmoM kA phala isa janma meM milatA hai-yaha batAnevAlI kathA, parajanma kRta duSkarmoM kA phala parajanma meM milatA haiM-yaha batAnevAlI kathA / isa janma meM kiye gaye satkarmoM kA phala isI janma meM milatA haiM-yaha batAnevAlI kathA, isa janma meM kiye gaye satkarmoM kA phala para-janma meM milatA hai-yaha batAnevAlI kathA, parajanma kRta satkarmoM kA phala isa janma meM milatA hai-yaha batAnevAlI kathA, 4. parajanma kRta satkarmoM kA phala parajanma meM milatA haiM-yaha batAnevAlI kathA / [302] puruSa varga cAra prakAra kA hai / vaha isa prakAra haiM- eka puruSa pahale bhI kRza thA aura vartamAna meM bhI kRza haiM / eka puruSa pahale kRza thA kintu vartamAna meM sudRr3ha zarIvAlA haiM / eka puruSa pahale bhI sudRr3ha zarIravAlA thA kintu vartamAna meM kRzakAya haiM / eka pahale sudRr3ha zarIvAlA thA aura vartamAna meM bhI sudRr3ha zarIvAlA haiM / puruSa varga cAra prakAra kA hai / eka puruSa hIna manavAlA hai aura kRzakAya bhI haiM / eka puruSa hIna manavAlA haiM kintu sudRr3ha sarIra vAlA haiM / eka puruSa mahAmanA hai kintu kRzakAya hai / eka puruSa mahAmanA bhI hai aura sudRr3ha zarIvAlA bhI haiM / puruSa varga cAra prakAra kA hai / kisI kRzakAya puruSa ko jJAna-darzana utpanna ho jAtA haiM kintu sudRr3ha zarIvAle puruSa ko jJAna-darzana utpanna nahIM hotA / kisI suTar3ha zarIravAle puruSa ko jJAna-darzana utpanna ho jAtA hai kintu kisI kRzakAya puruSa ko jJAna-darzana utpanna nahIM hotA haiM / kisI kRzakAya puruSa ko bhI jJAna-darzana utpanna ho jAtA hai aura kisI sudRr3ha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/2/300 zarIkhAle puruSa ko bhI jJAna-darzana utpanna ho jAtA haiM / kisI kRzakAya puruSa ko bhI jJAnadarzana utpanna nahIM hotA aura kisI sudRr3ha zarIravAle puruSa ko bhI jJAna-darzana utpanna nahIM hotA / [301] cAra kAraNoM se vartamAna meM nirgrantha nirgranthiyoM ke cAhane para bhI unheM kevala jJAna-darzana utpanna nahIM hotA / jo bAra-bAra strI-kathA, bhakta-kathA, deza-kathA aura rAja-kathA kahatA haiM / jo vivekapUrvaka kAyotsarga karake AtmA ko samAdhistha nahIM karatA haiM / jo pUrvarAtri meM aura aparAtri meM dharmajAgaraNa nahIM karatA haiM / jo prAsuka Agamokta aura eSaNIya alpa-AhAra nahIM letA tathA sabhI gharoM se AhAra kI gaveSaNA nahIM karatA haiM / cAra kAraNoM se vartamAna meM bhI nirgrantha nirgranthiyoM ke cAhane para unheM kevala jJAna, kevaladarzana utpanna hotA haiM / jo strIkathA Adi cAra kathA nahIM karate haiM / jo vivekapUrvaka kAyotsarga karake AtmA ko samAdhistha karate haiM / jo pUrvarAtri aura apararAtri meM dharma-jAgaraNa karate haiM / jo prAsuka aura eSaNIya alpa AhAra lete haiM tathA sabhI gharoM se AhAra kI gaveSaNA karate haiM / [304] cAra mahApratipadAoM meM nirgrantha ninthiyoM ko svAdhyAya karanA nahIM kalpatA hai / ve cAra pratipadAyeM ye haiM- zrAvaNa kRSNA pratipadA, kArtika kRSNA pratipadA, mArgazIrSa kRSNA pratipadA, vaizAkha kRSNA pratipadA / cAra saMdhyAoM meM nirgrantha nirgranthiyoM ko svAdhyAya karanA nahIM kalpatA haiM / ve cAra saMdhyAyeM ye haiM- dina ke prathama prahara meM, dina ke antima prahara meM, rAtri ke prathama prahara meM aura rAtri ke aMtima prahara meM / [305] lokasthiti cAra prakAra kI hai / vaha isa prakAra hai-AkAza ke AdhAra para ghanavAyu aura tanavAyu pratiSThita hai / vAyu ke AdhAra para ghanodadhi pratiSThita hai / ghanodadhi ke AdhArapara pRthvI pratiSThita hai / aura pRthvI ke AdhAra para trasa-sthAvara prANI pratiSThita hai / [306] puruSa varga cAra prakAra kA hai / vaha isa prakAra hai- tathApuruSa-jo sevaka, svAmI kI AjJAnusAra kArya kare / no tathApuruSa-jo sevaka svAmI kI AjJAnusAra kArya na kare / sauvasthika puruSa-jo svastika pATha kare / aura pradhAna puruSa-jo sabakA AdaraNIya ho / puruSa varga cAra prakAra kA hai / AtmAMtakara-eka puruSa apane bhava kA aMta karatA haiM dUsare ke bhava kA aMta nahIM karatA / parAMtakara-eka puruSa dUsare ke bhava kA aMta karatA hai apane bhava kA aMta nahIM karatA / ubhayAMtakarI-eka puruSa apane aura dUsare ke bhava kA aMta karatA haiM / na ubhayAMtakara-eka puruSa apane aura dUsare dono ke bhava kA aMta nahIM karatA / puruSa varga cAra prakAra kA hai / vaha isa prakAra hai-eka puruSa svayaM ciMtA karatA haiM, kiMtu dUsare ko ciMtA nahIM hone detA, eka puruSa dUsare ko ciMtita karatA haiM, kiMtu svayaM ciMtA nahIM karatA / eka puruSa svayaM bhI ciMtA karatA hai aura dUsare ko bhI ciMtita karatA haiM / eka puruSa na svayaM ciMtA karatA hai aura na dUsare ko ciMtita karatA haiM / puruSa varga cAra prakAra kA hai / vaha isa prakAra hai-eka puruSa Atmadamana karatA haiM, kiMtu dUsare kA damana nahIM karatA / eka puruSa dUsare kA damana karatA hai kiMtu Atmadamana nahIM karatA / eka puruSa Atmadamana bhI karatA haiM aura paradamana bhI karatA haiM / eka puruSa na Atmadamana karatA haiM aura na paradamana karatA haiM / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AgamasUtra-hindI anuvAda [307] gardA cAra prakAra kI hai-yathA, svakRta doSa kI zuddhi ke lie ucita prAyazcitta lene hetu maiM svayaM guru mahArAja ke samIpa jAUM yaha eka gardA hai / garhaNIya doSoM kA maiM nirAkaraNa karUM yaha dUsarI gardA hai / maiMne jo anucita kiyA hai usakA maiM svayaM mithyA duSkRta karUM-yaha tIsarI gardA hai / svakRta doSoM kI gardA karane se Atma-zuddhi hotI haiM, yaha jina bhagavAna ne kahA hai-isa prakAra svIkAra karanA, yaha cauthI gardA haiM / [308] puruSa varga cAra prakAra kA hai / eka puruSa apane Apako duSpravRttiyoM se bacAtA haiM kiMtu dUsare ko nahIM bacAtA / eka puruSa dUsaro ko duSpravRttiyoM se bacAtA haiM, kiMtu svayaM nahIM bacatA / eka puruSa svayaM bhI duSpravRttiyoM se bacatA hai aura dUsare ko bhI bacAtA haiM / eka puruSa na svayaM duSpravRttiyoM se bacatA haiM aura na dUsare ko bacAtA haiM / mArga cAra prakAra kA hai / eka mArga prArambha meM bhI sarala hai aura anta meM bhI sarala hai / eka mArga prAraMbha meM sarala haiM kintu aMta meM vakra hai / eka mArga prAraMbha meM vakra hai kintu anta me sarala hai / eka mArga prArambha meM bhI vakra haiM aura anta meM bhI vakra hai / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA hai -mArga cAra prakAra kA hai / eka mArga prArambha meM bhI upadravarahita hai aura anta meM bhI upadravarahita haiM / eka mArga prArambha meM upadravahita haiM anta meM upadravarahita nahIM hai / eka mArga prArambha meM upadravasahita haiM anta meM upadravarahita haiM / eka mArga prArambha meM aura anta meM upadravasahita haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA hai / / ___mArga cAra prakAra kA hai yathA-eka mArga upadravarahita hai aura sundara haiM / eka mArga upadravarahita haiM kintu sundara nahIM haiM / eka mArga upadravasahita haiM kintu sundara haiM / eka mArga upadravasahita bhI haiM aura sundara bhI nahIM haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra hai / yathAeka puruSa zAMta svabhAvavAlA hai aura acchI vezabhUSA vAlA hai / eka puruSa zAMtasvabhAvavAlA hai kintu vezabhUSA acchI nahIM hai / eka puruSa kharAba vezabhUSA vAlA to hai kintu zAMta svabhAvI hai / eka puruSa kharAba vezabhUSA vAlA bhI hai aura krUra svabhAvavAlA bhI hai / zaMkha cAra prakAra ke hai / eka zaMkha vAma hai aura vAmAvarta bhI haiM / eka zaMkha vAma hai kintu dakSiNAvarta hai / eka zaMkha dakSiNa hai kintu vAmAvarta haiM / eka zaMkha dakSiNa hai aura dakSiNAvarta bhI hai / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA hai / eka puruSa pratikUla svabhAvavAlA aura pratikUla vyavahAravAlA bhI hai / eka puruSa pratikUla svabhAvavAlA hai kintu anukUla vyavahAravAlA hai / eka puruSa anukUla svabhAvavAlA hai kintu pratikUla vyavahAravAlA hai / eka puruSa anukUla svabhAvavAlA aura anukUla vyavahAravAlA hai / ___ dhUmazikhA cAra prakAra kI hai / yathA-eka dhUmazikhA vAmA hai (bAMyI ora jAnevAlI hai) aura vAmAvarta bhI hai / eka dhUmazikhA vAmA hai kintu dakSiNAvarta hai / eka dhUmazikhA dakSiNA hai kintu vAmAvarta hai / eka dhUmazikhA dakSiNA hai aura dakSiNAvarta bhI hai / isI prakAra striyAM bhI cAra prakAra kI hai - agnizikhA, aura striyoM ke cAra bhAMge / vAyumaMDala, aura striyAM ke cAra bhAMge / vanakhaMDa, aura puruSoM ke cAra bhAMge jAnanA / [309] cAra kAraNo se akelA sAdhu akelI sAdhvI se bAtacIta kare to maryAdA kA ulaMghana nahIM karatA hai / mArga pUche, mArga batAve, azanAdi cAra prakAra kA AhAra de, aura azanAdi cAra prakAra kA AhAra dilAve / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/2/310 75 [310] tamaskAya kecAra nAma hai / yathA-tama, tamaskAya, aMdhakAra ora mahAMdhakAra / tamaskAya ke cAra nAma haiM lokAMdhakAra, lokatamasa, devAMdhakAra aura devatamasa / tamaskAya ke cAra nAma haiM yathA-vAtaparidha-vAyu ko rokane ke lie argalA samAna / vAtaparidha kSobha-vAyu ko kSubdha karane ke lie argalA samAna / devAraNya-devatAoM ke chipane kA sthAna / devavyUha-jisa prakAra mAnava kA sainyavyUha meM praveza pAnA kaThina haiM / usI prakAra devoM kA tamaskAya meM praveza pAnA kaThina haiM / tamaskAya se cAra kalpa Dhake hue hai-yathA-saudharma, IzAna, santakumAra aura mAhendra / [311] puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-saMpragaTa pratisevI-sAdu samudAya meM rahanevAlA eka sAdhu agItArtha ke samakSa doSa sevana karate hai / pracchannapratisevI-eka sAdhu pracchanna doSa sevana karatA hai / pratyutpanna naMdI-eka sAdhu vastra yA ziSya ke lAbha se Ananda manAtA hai / niHsaraNa naMdI-eka sAdhu gaccha meM se svayaM ke yA ziSya ke nikalane se Ananda manAtA haiM / senAyeM cAra prakAra kI hai / yathA-eka senA zatru ko jItanevAlI haiM kintu harAnevAlI nahIM hai / eka senA harAnevAlI haiM kintu jItanevAlI nahIM haiM / eka senA zatruoM ko jItanevAlI bhI haiM aura harAnevAlI bhI hai / eka senA zatruoM ko na jItanevAlI hai aura na harAnevAlI / isI prakAra puruSa bhI cAra prakAra ke haiM / yathA-eka sAdhu parISahoM ko jItanevAlA hai kintu parISahoM ko sarvathA parAsta karanevAlA nahIM hai / eka sAdhu parISahoM se hAranevAlA haiM kintu unheM jItanevAlA nahIM hai / eka sAdhu zailaka rAjarSi ke samAna parISahoM se hAranevAlA bhI hai aura unheM jItanevAlA bhI haiM / eka sAdhu na parISahoM se hAranevAlA hai aura na unheM jItanevAlA hai / kyoMki sAdhanAkAla meM use parISaha Aye hI nahIM / senAyeM cAra prakAra kI haiM / yathA-eka senA yuddha ke Arambha meM bhI zatru senA ko jItatI hai aura yuddha ke aMta meM bhI zatru senA ko jItatI haiM / ekasenA yuddha ke Arambha me zatru senA ko jItatI hai kintu yuddha ke anta meM parAjita ho jAtI haiM / eka senA yuddha ke Arambha meM parAjita hotI haiM kintu yuddha ke anta meM vijaya prApta karatI haiM / eka senA yuddha ke Arambha meM bhI aura anta meM bhI parAjita hotI haiM / isI prakAra parISahoM se vijaya aura parAjaya prakAra karanevAle puruSa varga ke cAra bhAMge haiM / [312] vakra vastue~ cAra prakAra kI haiM / yathA- bAMsa kI jar3a ke samAna vakratA, dheTe ke sIMga ke samAna vakratA, gomUtrikA ke samAna vakratA, vAMsa kI chAla ke samAna vakratA / isI prakAra mAyA bhI cAra prakAra kI hai / bAMsakI jar3a ke samAna vakratAvAlI mAyA karanevAlA jIva marakara naraka meM utpanna hotA haiM / dheTe ke sIMga ke samAna vakratAvAlI mAyA karanevAlA jIva maraka tiryacayoni meM utpanna hotA haiM / gomUtrikA ke samAna vakratA vAlI mAyA karanevAlA jIva marakara manuSyayoni meM janma letA hai / bAMsa kI chAla ke samAna vakratA vAlI mAyA karanevAlA jIva marakara devayoni meM utpanna hotA haiM / ___stambha cAra prakAra ke haiM / yathA-zailastambha, asthistambha, dArustambha aura tinisalatAstambha / isI prakAra mAna cAra prakAra kA haiM / yathA-zailastambha samAna, asthirastambha samAna, dArustambha samAna aura tinisalatAstambha samAna / zailastambha samAna mAna karanevAlA jIva marakara naraka meM utpanna hotA haiM / asthistambha samAna mAna karanevAlA jIva marakara tiryaMcayoni Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 AgamasUtra-hindI anuvAda maM utpanna hotA haiM / dArustambha samAna mAna karanevAlA jIva marakara manuSya yoni meM utpanna hotA haiM / tinisalatAstambha samAna mAna karanevAlA jIva marakara devayoni meM utpanna hotA haiM / vastra cAra prakAra ke haiM / yathA-kRmiraMga se raMgA huA, kIcar3a se raMgA huA, khaMjana se raMgA huA, haridrA se raMgA huaa| isI prakAra lobha cAra prakAra kA hai / yathA-kRmiraMga se raMge hue vastra ke samAna, kIcar3a se raMge hue vastra ke samAna, khaMjana se raMge hue vastra ke samAna / kRmiraMga se raMge hue vastra ke samAna lobha karanevAlA jIva marakara naraka meM utpanna hotA hai / kIcar3a se raMge hue vastra ke samAna lobha karanevAlA jIva marakara tiryaMca meM utpanna hotA haiM / khaMjana se raMge hue vastra ke samAna lobha karanevAlA jIva marakara manuSya meM utpanna hotA haiM / haldI se raMge hue vastra ke samAna lobha karanevAlA jIva marakara devatAoM meM utpanna hotA haiM / [313] saMsAra cAra prakAra kA hai / yathA-nairayika saMsAra, tiryaMca saMsAra, mAnava saMsAra aura deva saMsAra / Ayu cAra prakAra kA haiM / yathA-nairayikAyu, tiryaMcAyu, manujAyu, devAyu / bhava cAra prakAra kA haiM / yathA-nairayika bhava, tiryaMca bhava, mAnava bhava aura devabhava / [314] AhAra cAra prakAra kA haiM / yathA-azana, pAna, khAdima aura svAdima / athavA AhAra cAra prakAra kA hai / yathA-upaskarasaMpanna-hIMga vagairaha se saMskArahita AhAra / upaskRta saMpanna-agnipakka AhAra, svabhAva saMpanna-svataHpakkaAhAra-drAkSa Adi, paryuSita saMpanna-rAta bhara rakhakara banAyA huA AhAra-dahIbar3A aadi| [315] baMdha cAra prakAra ke haiM / yathA-prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha aura pradezabaMdha / karmaprakRtiyoM kA baMdha-prakRtibaMdha hai, karmaprakRtiyoM kI jaghanya utkRSTa sthiti kA baMdha-sthitibaMdha haiM / karmaprakRtiyoM meM tIvra-maMda rasa kA baMdha-rasabaMdha haiM / AtmapradezoM ke sAtha zubhAzubha vipAka vAle anaMtAnaMta karmapradezoM kAbaMdha-pradeza baMdha / / upakrama cAra prakAra kA hai / yathA-baMdhanopakrama, udIraNopakrama, upazamanopakrama aura vipariNAnopakrama | baMdhanopakrama cAra prakAra kA haiM / yathA-prakRtibaMdhanopakrama, sthitibaMdhanopakrama, anubhAgabaMdhanopakrama aura pradezabaMdhanopakrama / udIraNopakrama cAra prakAra ke haiM / yathAprakRtiudIraNopakrama, sthitiudIraNopakrama, anubhAvaudIraNopakrama aura pradezaudIraNopakrama / upazamanopakrama cAra prakAra kA haiM / yathA-prakRtiupazamanopakrama, sthitiupazamanopakrama, anubhAvaupazamanopakrama aura pradezaupazamanopakrama / vipariNAmanopakrama cAra prakAra kA hai / yathA-prakRtivipariNAnopakrama, sthitivipariNAmanopakrama, anubhAvavipariNAmanopakrama aura pradezavipariNAnopakrama / ___alpa-bahutva cAra prakAra kA haiM / yatha-prakRti alpabahutva, sthiti alpabahutva, anubhAva alpabahutva aura pradeza alpabahutva / saMkrama cAra prakAra kA haiM prakRtisaMkrama, sthitisaMkrama, anubhAvasaMkrama, pradezasaMkrama | nidhatta cAra prakAra kA haiM / yathA-prakRti nidhatta, sthiti nidhatta, anubhAva nidhatta aura pradeza nidhatta / nikAcita cAra prakAra kA haiM / yathA-prakRti nikAcitta, sthiti nikAcita, anubhAva nikAcita aura pradeza nikAcita / [316] eka saMkhyAvAle cAra haiM / yathA-dravya eka, mAtRkA pada eka, paryAya eka, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/2/316 33 saMgraha eka / [317] kitane cAra haiM ? yathA-dravya kitane haiM, mAtRkA pada kitane haiM, paryAya kitane haiM aura saMgraha kitane haiM ? [318] sarva cAra haiM / nAma sarva,sthApanA sarva, Adeza sarva aura nizvazeSa sarva / [319] mAnuSottara parvata kI cAra dizAoM meM cAra kUTa haiM / yathA-ratna, ratnoccaya, sarvaratna aura ratnasaMcaya / [320] jaMbUdvIpa ke bharata aivata kSetra meM atIta utsarpiNI kA suSamasuSamAkAla cAra kror3Akror3I sAgaropama thA / jaMbUdvIpa ke bharata aivata kSetra meM isa avasarpiNI kA suSamasuSamA kAla cAra kror3Akror3I sAgaropama thA / jaMbUdvIpa ke bharata aivata kSetra meM AgAmI utsarpiNI kA suSamasuSamAkAla cAra kroDAkroDI sAgaropama hogA / . [321] jambUdvIpa meM devakuru aura uttarakuru ko chor3akara cAra akarmabhUmiyAM haiM |ythaahemvNt, hairaNyavata, harivarSa aura ramyakvarSa / vRtta vaitADhya parvata cAra haiM / yathA-zabdApAti, vikaTApAti, gaMdhApAti aura mAlyavaMta paryAya / una vRtta vaitADhya parvatoM para palyopamasthitivAle cAra mahardhika deva rahate haiM / yathAsvAti, pramAsa, arupa aura padya / jambUdvIpa meM cAra mahAvideha haiM. / yathA-pUrvavideha aparavideha, devakuru aura uttarakuru / sabhI niSadha aura nIlavaMta varSadharaparvata cAra so yojana U~ce aura cArasauM gAu bhUmi meM gahare haiN| jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM bahanevAlI sItA mahAnadI ke uttara kinAre para cAra vakSaskAra parvata haiM / yathA- citrakUTa, padmakUTa, nalinakUTa aura ekazaila / jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM bahanevAlI sItA mahAnadI ke dakSiNa kinAre para cAra vakSaskAra parvata haiM / yathA-trikUTa, vaizramaNakUTa, aMjana aura mAtaMjana | jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM bahanevAlI sItA mahAnadI ke dakSiNa kinAre para cAra vakSaskAra parvata haiM / yathA-aMkAvatI, padmAvatI, AziviSa aura sukhAvaha / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM bahanevAlI sItA mahAnadI ke uttara kinAre para cAra vakSaskAra parvata haiM / candraparvata, sUryaparvata, devaparvata aura nAgaparvata / jambUdvIpavartI meruparvata ke cAra vidizAoM meM cAra vakSaskAra haiM / yathA-somanasa, vidyutprabha, gaMdhamAdana aura mAlyavaMta / jambUdvIpa ke mahAvideha meM jaghanya cAra arihaMta, cAra cakravartI,cAra baladeva, cAra vAsudeva utpanna hue, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge | jambUdvIpa ke meruparvata para cAra vana hai / yathAbhadrasAla vana, nandana vana, somanasa vana aura paMDagavana / / jambUdvIpa ke meru parvata para paMDagavana meM cAra abhiSeka zilAe~ hai / yathA-paMDukaMbala zilA, atipaMDukaMbala zilA, stakaMbala zilA aura atirakaMtakaMbala zilA / meruparvata kI cUlikA Upara se cAra sau yojana caur3I hai / ___ isI prakAra dhAtakI khaMDa dvIpa ke pUrvArdha aura pazcimArdha meM kAla sUtra se leka yAvatamerucUlikA paryanta kaheM / isI prakAra puSkArdha dvIpa ke pUrvArdha aura pazcimArdha meM bhI kAla sUtra se lekara-yAvat-meru-cUlikA paryanta kaheM / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 AgamasUtra-hindI anuvAda [322] jambUdvIpa meM zAsvata padArthakAla-yAvat meru-cUlikA taka jo kaheM haiM ve dhAtakIkhaNDa aura puSkaravaradvIpa ke pUrvArdha aura pazcimArdha meM bhI kaheM / [323] jambUdvIpa ke cAra dvAra haiM / vijaya, vejayaMta, jayaMta aura aparAjita / jambUdvIpa ke dvAra cAra sau yojana caur3e haiM aura unakA utanA hI pravezamArga haiM / jambUdvIpa ke una dvAroM para palyopamasthitivAle cAra mahardhika deva rahate haiM / unake nAma ye haiM : vijaya, vijayanta, jayanta aura aparAjita / 324] jambUdvIpavartI meruparvata ke dakSiNa meM aura culla (laghu) himavanta varSaghara parvata ke cAra vidizAoM meM lavaNa samudra tInasau tInasau yojana jAne para cAra-cAra antaradvIpa haiM / yathA-ekoruka dvIpa, AbhASika dvIpa, veSANika dvIpa aura lAMgolika dvIra / una dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya rahate haiM / yathA ekoruka, AbhASika, vaiSANika aura lA~gulika una dvIpoM kI cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM cArasau-cArasau yojana jAne para cAra antaradvIpa haiM / yathA- hayakarNadvIpa, gajakarNa dvIpa, gokarNadvIpa aura saMkulikarNadvIpa / una dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya rahate hai / yathA-hayakarNa, gajakarNa gokarNa aura zaSkulIkarNa / una dvIpoM kI cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM pAMcasau-pAMcasau yojana jAne para cAra aMtara dvIpa hai / yathA-AdarzamukhadvIpa, meMr3hamukhadvIpa, ayomukhadvIpa aura gomukhadvIpa / una dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya haiM / yathA-Adarzamukha, meMr3hamukha, ayomukha aura gomukha / una dvIpoM kI cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM chaHso-chaHso yojana jAne para cAra antaradvIpa haiM / yathA-azvamukhadvIpa, hastimukhadvIpa, siMha mukhadvIpa aura vyAghramukhadvIpa / una dvIpoM meM manuSya cAra prakAra ke haiM azvamukha, hastimukha, siMhamukha aura vyAghramukha / jaMbU dvIpo kI cAra vidizAo meM lavaNa samudra meM sAtaso-sAtaso yojana jAne para cAra antaradvIpa hai / yathA-azvakarNa dvIpa, hastikarNa dvIpa, akarNa dvIpa aura karNapravAraNa dvIpa / una dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya haiM / yathA-azvakarNa, hastikarNa, akarNa aura karNa prAvaraNa / una dvIpoM kI cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM AThase-AThaso yojana jAne para cAra antara dvIpa haiM / yathA-ulkAmukhadvIpa, medhamukhadvIpa, vidyunmukhadvIpa aura vidyuddantadvIpa | una dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya rahate haiM / ulkAmukha, medhamukha, vidyunmukha aura vidyuddantamukha / una dvIpoM kI cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM nauso-nauso yojana jAne para cAra dvIpa haiM / yathA-ghanadantadvIpa, laSTadantadvIpa, mUr3hadantadvIpa aura zuddhadantadvIpa / una dvIpoM meM cAra prakAra ke manuSya haiM / yathA-ghanadanta, laSTadanta, gUr3hadaMta, zuddhadaMta / jambUdvIpavartI meru parvata ke uttara meM aura zikharI varSadhara parvata kI cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM tInaso-tInaso yojana jAne para cAra antaradvIpa haiM / antaradvIpoM ke nAma isI sUtra ke upasUtra ke samAna samajheM / [325] jambUdvIpa kI bAhya vedikAoM se (pUrvAdi) cAra dizAoM meM lavaNa samudra meM 95000 yojana jAne para mahAghaTAkAra cAra mahApAtAlakalaza haiM / yathA-valayAmukha, ketuka, yUpaka aura Izvara / ina cAra mahApAtAla kalazoM meM palyopama sthiti vAle cAra mahardhika deva rahate haiM / yathA-kAla, mahAkAla, velamba aura prabhaMjana jambUdvIpa kI bAhya vedikAoM se (pUrvAdi) cAra dizAoM meM lavaNa samudra meM 42,000 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4/2/325 yojana jAnepara cAra velandhara nAgarAjAoM ke cAra AvAsa parvata haiM / yathA- gostubha, udakabhAsa, zaMkha, dakasIma / ina cAra AvAsa parvatoM para palyopama sthiti vAle cAra mahardhika deva rahate yathA-gostUpa, zivaka, zaMkha aura manazila / I jambUdvIpa kI bAhya vedikAoM se cAra vidizAoM meM lavaNa samudra meM 42,000 yojana jAne para anuvelaMdhara nAgarAjAoM ke cAra AvAsa parvata haiM / yathA-karkoTaka, kardamaka, kelAza aura aruNaprabha / una cAra AvAsa parvatoM para palyopama sthitivAle cAra mahardhika deva rahate haiM / yathA-ina devoM ke nAma parvatoM ke samAna haiM / 79 lavaNa samudra meM cAra candramA atIta meM prakAzita hue the vartamAna meM prakAzita hote haiM aura bhaviSya meM prakAzita hoMge / lavaNa samudra meM sUrya atIta meM tape the vartamAna meM tapate haiN| aura bhaviSya meM tapeMge / isI prakAra cAra kRtikA yAvat- cArabhAva ketu paryanta sUtra kaheM / lavaNa samudra ke cAra dvAra haiM inake nAma jambUdvIpa ke dvAroM ke samAna haiM / isa dvAroM para palyopama sthitivAle cAra mahardhika deva rahate haiM / unake nAma bhI jambUdvIpa samAna hai / - [ 326] dhAtakIkhaMDa dvIpa kA valayAkAra viSkambha cAra lAkhayojana kA haiM ? jambUdvIpa ke bAhara cAra bharata kSetra aura cAra aivata kSetra haiM / isI prakAra puSkarArdhadvIpa pUrvArdha paryanta dvitIya sthAna uddezaka tIna meM ukta merucUlikA taka ke pATha kI punarAvRtti kareM, aura usameM sarvatra cAra kI saMkhyA kaheM / 1 [327] valayAkAra viSkambhavAle nandIzvara dvIpa ke madhya cAroM dizAoM meM cAra aMjanaka parvata haiM / yathA- pUrva meM, dakSiNa meM, pazcima me, aura uttara meN| ve aMjanaka parvata 84,000 yojana U~ce haiM aura eka hajAra yojana bhUmi meM gahare haiM / una parvatoM ke mUla kA viSkambha dasa hajAra yojana kA haiM / phira kramazaH kama hote hote Upara kA viSkambha eka hajAra yojana kA haiM / una parvatoM kI paridhi mUla meM ikatIsa hajAra chasoM teIsa yojana kI haiM / phira kramazaH kama hote-hote Upara kI paridhi tIna hajAra eka sau chAsaTha yojana kI haiM / ve parvata mUla meM vistRta, madhya meM saMkare aura Upara patale arthAt go puccha kI AkRtivAle haiM / sabhI aMjanaka parvata aMjana ratna maya haiM, svaccha haiM, komala haiM, ghuTe hue aura dhise hue haiM / raja, mala aura kardama rahita haiM / anindya suSamAvAle hai, svataH camakanevAle haiN| unase kiraNeM nikala rahI haiM, ataH udyotita haiM / ve prAsAdIya, darzanIya hai, manohara evaM ramaNIya haiM / una aMjanaka parvatoM kA UparItala samatala haiM una samatala uparitaloM ke madhya bhAga meM cAra siddhAyatana haiM / una siddhAyatanoM kI lambAI eka sau yojana kI hai, caur3AI pacAsa yojana kI hai aura UMcAIM bahattara yojana kI haiM / una siddhAyatanoM kI cAra dizAoM yathA-devadvAra, asuradvAra, nAgadvAra aura suparNadvAra / una dvAroM para cAra prakAra ke deva rahate haiM / yathA-deva, asura, nAga aura suparNa / una dvAroM ke Age cAra mukhamaNDapa haiM / una mukhamaNDapoM ke Age cAra prekSAghara maNDapa haiM / una prekSAdhara maNDapoM ke madhya bhAga meM cAra vajramaya akhAr3e haiM / una vajramaya akhAr3oM ke madhya bhAga meM cAra maNipIThikAyeM haiM / una maNipIThikAoM ke Upara cAra siMhAsana haiM / una siMhAsano para cAra vijayadUSya haiM / una vijayadUSyoM ke madhyabhAga meM cAra vajramaya aMkuza haiM / una vajramaya aMkuzoM para laghu kuMbhAkAra motiyoM kI cAra mAlAyeM haiM / pratyeka mAlA ardhapramANa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 AgamasUtra-hindI anuvAda vAlI cAra-cAra muktAmAlAoM se ghirI huI haiM / una prekSAghara maNDapoM ke Age cAra maNipIThikAe~ haiM / una maNipITikAoM para cAra caitya stUpa haiM / pratyeka caitya stUpoM kI cAroM dizAoM meM cAra-cAra maNipIThikAe~ haiM / pratyeka maNipIThikA para palyaMkAsana vAlI stUpAbhimukha sarva ratnamaya cAra jinapratimAyeM haiM / unake nAma- riSabha, vardhamAna, candrAnana aura vAriSeNa / una cetyastUpoM ke Age cAra maNipIThikAoM para cAra caityavRkSa haiM / una caitya vRkSoM ke sAmane cAra maNipIThikAeM haiM / una maNipIThikAoM para cAra mahendra dhvajAyeM haiM | una mahendra dhvajAoM ke sAmane cAra naMdA puSkaraNiyA~ haiM / pratyeka puSkaraNI kI cAroM dizAoM meM cAra vana khaMDa haiM / [328] pUrva meM azoka vana, dakSiNa meM saptaparNa vana, pazcima meM campaka vana aura uttara meM Amravana / [329] pUrva dizAvartI aMjanaka parvata kI cAroM dizAoM meM cAra naMdA puSkaraNiyA~ haiM / unake nAma isa prakAra haiM - naMduttarA, naMdA, AnaMdA aura naMdivardhanA una puSkaraNiyoM kI lambAI eka lAkha yojana haiM / caur3AI pacAsa hajAra yojana haiM aura gaharAI eka hajAra yojanahaiM / pratyeka puSkaraNI kI cAroM dizAoM meM trisopAna pratirupaka haiM / una trisopAna pratirUpakoM ke sAmane pUrvAdi cAra dizAoM meM cAra toraNa haiM / pratyeka toraNa kI pUrvAdi cAra dizAoM meM cAra vana khaNDa haiM / vana khaNDoM ke nAma isI sUtra ke pUrvokta haiM / una puSkaraNiyoM ke madhyabhAga meM cAra dadhimukha parvata haiM / inakI U~cAI 64,000 yojana, bhUmi meM gaharAI eka hajAra yojana kI haiM / ve parvata sarvatra palyaMka ke samAna AkAra vAle haiM / inakI caur3AI dasa hajAra yojana kI haiM aura paridhi ikatIsa hajAra chaso teIsa yojana kI haiM / ye sabhI ratnamaya - yAvat ramaNIya haiM / una dadhimukha parvata ke upara kA bhAga samatala haiM / "zeSa samagra kathana aMjanaka parvatoM ke samAna yAvat-uttara meM Amravana taka" kahanA / dakSiNa dizA me aMjanaka parvata kI cAra dizAoM meM cAra nandA puSkaraNiyAM haiM / unake nAma haiM -bhadrA, visAlA, kumuda aura poMDarikiNI / puSkaraNiyoM kA zeSa varNana-yAvat-dadhimukhaparvata vana-khaNDa parvata taka kaheM / pazcima dizA ke aMjanaka parvata kI cAroM dizAo meM cAra nandA puSparaNiyAM haiM / unake nAma haiM-nandisenA, amoghA, gostUpA aura sudarzanA / zeSa varNana pUrvavat / uttara dizA ke aMjanaka parvata kI cAroM dizAoM meM cAra nandA puSkaraNiyAM haiM / unake nAma haiMvijayA, vejayantI,jayantI aura aparAjitA / zeSa varNana pUrvavat / valayAkAra viSkambha vAle nandIzvara dvIpa ke madhya bhAga meM cAra vidizAoM meM cAra ratikara parvata haiM / uttara pUrva meM, dakSiNa-pUrva meM, dakSiNa-pazcima meM aura uttara-pazcima meM / ve ratikara parvata eka hajAra yojana UMce haiM, eka hajAra gAu bhUmi meM gahare haiM / jhAlara ke samAna sarvatra sama saMsthAna vAle haiM / dasa hajAra yojana kI unakI caur3AI haiM / ikatIsa hajAra chaha sau teIsa yojana unakI paridhi haiM / sabhI ratnamaya, yAvata-ramaNIya haiM / uttara pUrva meM sthiti ratikara parvata kI cAroM dizAoM meM devendra devarAja IzAnendra kI cAra agramahiSiyoM kI jambUdvIpa jitanI bar3I cAra rAjadhAniyA~ hai / unake nAma ye haiM- naMduttarA, naMdA, uttara kurA aura devakurA cAra agramahiSiyoM ke nAma-kRSNA, kRSNarAjI, rAmA aura rAmarakSitA | ina agramahiSiyoM kI ukta rAjadhAniyA~ haiM / dakSiNa pUrva meM sthita ratikara parvata kI cAroM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/2/329 dizAoM meM devendra devarAja zakrendra kI cAra agramahiSiyoM kI jambUdvIpa jitanI bar3I cAra rAjadhAniyA~ haiM / unake nAma ye haiM- samaNA, somaNasA, arcimAlI aura manoramA / cAra agramahiSiyoM ke nAma-padmA, zivA, zacI aura aMjU / ina agramahiSiyoM kI ukta rAjadhAniyAM haiM / dakSiNa-pazcima sthita ratikara parvata kI cAroM dizAoM meM devendra devarAja zakrendra kI cAra agramahiSiyoM kI jambUdvIpa jitanI bar3I cAra rAjadhAniyA haiM / unake nAma ye haiM - bhUtA, bhUtavaDiMsA, gostUpA aura sudarzanA / agramahiSiyoM ke nAma- amalA, apsarA, navamikA aura rohaNI / ina agramahiSiyoM kI ukta rAjadhAniyAM haiM / uttara-pazcima meM sthita ratikara parvata kI cAroM dizAoM meM devendra devarAja IzAnendra kI jambUdvIpa jitanI bar3I cAra rAjadhAniyAM haiM / unake nAma ye haiM-ratnA, ratnoccayA, sarvaratnA aura ratnasaMcayA / agramahiSiyoM ke nAma-vasu, vasu guptA, vasumitrA aura vasuMdharA ina agramahiSiyAM kI ukta rAjadhAniyA~ haiM / [330] satya cAra prakAra kA haiM / yathA-nAma satya, sthApanA satya, dravya satya aura bhAva satya / [331] AjIvikA (gozAlaka) matavAloM kA tapa cAra prakAra haiM / yathA-ugra tapa, ghora tapa, rasani!ha tapa jihvendriya pratisaMlInatA | [332] saMyama cAra prakAra kA haiM / yathA-mana saMyama, vacana saMyama, kAya saMyama aura upakaraNa saMyama / tyAga cAra prakAra kA hai / manatyAga, vacanatyAga, kAyatyAga, upakaraNa tyAga | akiMcanatA cAra prakAra kI haiM / yathA-mana akiMcanatA, vacana akiMcanatA, kAya akiMcanatA, aura upakaraNa akiMcanatA / | sthAna-4-uddezaka-3 [333] rekhAeM cAra prakAra kI haiM / yathA-parvata kI rekhA, pRthvI kI rekhA, vAlu kI rekhA aura pAnI kI rekhA / isI prakAra krodha cAra prakAra kA haiM / yathA-parvata kI rekhA samAna, pRthvI kI rekhA samAna, vAlu kI rekhA samAna, pAnI kI rekhA samAna / parvata kI rekhA ke samAna krodha karanevAlA jIva marakara naraka meM utpanna hotA haiM / pRthvI kI rekhA ke samAna krodha karanevAlA jIva marakara tiryaMca yoni meM utpanna hotA haiM / vAlu kI rekhA ke samAna krodha karanevAlA jIva marakara manuSya yoni meM utpanna hotA haiM / pAnI kI rekhA ke samAna krodha karanevAlA jIva marakara deva yoni meM utpanna hotA haiM / udaka cAra prakAra kA hotA haiM / yathA-kardamodaka, khaMjanodaka, vAlukodaka aura zailodaka / isI prakAra bhAva cAra prakAra kA haiM / yathA-kardamodaka samAna, khaMjonadaka samAna, vAlukodaka samAna aura zailodaka samAna / kardamodaka samAna bhAva rakhanevAlA jIva marakara naraka meM yAvat zailodaka samAna bhAva rakhanevAlA jIva marakara devayoni meM utpanna hotA haiM / [334] pakSI cAra prakAra ke haiM / yathA-eka pakSI ruta sampanna (madhura svara vAlA) haiM kintu rUpa sampanna nahIM haiM / eka pakSI rUpa sampanna hai kintu ruta sampanna (madhura svaravAlA) nahIM haiM / eka pakSI rUpa sampanna bhI haiM aura rutasampanna bhI hai / eka pakSI ruta sampanna bhI nahIM haiM aura rUpa sampanna bhI nahIM haiM / isI prakAra puruSa varga bhI cAra prakAra kA haiM / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 AgamasUtra-hindI anuvAda puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA-eka puruSa aisA socatA haiM ki maiM amuka ke sAtha prIti karU~ aura usake sAtha prIti karatA bhI haiM / eka puruSa aisA socatA hai ki maiM amuka ke sAtha prIti karUM kintu usake sAtha prIti nahIM karatA haiM / eka puruSa aisA socatA haiM ki amuka ke sAtha prIti na karU~ kintu usake sAtha prIti kara letA haiM / eka puruSa aisA socatA haiM ki amuka ke sAtha prIti na karUM aura usake sAtha prIti karatA bhI nahIM hai / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA-eka puruSa svayaM bhojana Adi se tRpta hokara Anandita hotA haiM kintu dUsare ko tRpta nahIM karatA / eka puruSa dUsare ko bhojana Adi se tRpta kara prasanna hotA haiM kintu svayaM ko tRpta nahIM karatA / eka puruSa svayaM bhI bhojana Adi se tRpta hotA haiM aura anya ko bhI bhojana Adi se tRpta karanA haiM / eka puruSa svayaM bhI tRpta nahIM hotA aura anya ko bhI tRpta nahIM karatA / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / eka puruSa aisA socatA haiM ki maiM apane sadvyavahAra se amuka meM vizvAsa utpanna karUM aura vizvAsa utpanna karatA bhI haiM / eka puruSa aisA socatA haiM ki maiM apane sadvyavahAra se amuka meM vizvAsa utpanna karUM kintu vizvAsa utpanna nahIM karatA / eka puruSa aisA socatA haiM ki maiM amuka maiM vizvAsa utpanna nahIM kara sakU~gA kintu vizvAsa utpanna karane meM saphala ho jAtA haiM / eka puruSa aisA socatA hai ki maiM amuka meM vizvAsa utpanna nahIM kara sakU~gA aura vizvAsa utpanna kara bhI nahIM sakatA haiM / eka puruSa svayaM vizvAsa karatA hai kintu dUsare meM vizvAsa utpanna nahIM kara pAtA / eka puruSa dUsare meM vizvAsa utpanna kara detA haiM, kiMtu svayaM vizvAsa nahIM karatA / eka puruSa svayaM bhI vizvAsa karatA haiM aura dUsare meM bhI vizvAsa utpanna karatA haiM / eka puruSa svayaM bhI vizvAsa nahIM karatA aura na dUsare meM vizvAsa utpanna karatA haiM / [335] vRkSa cAra prakAra ke haiM / yathA-patrayukta, puSpayukta, phalayukta aura chAyAyukta isI prakAra puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA-pattevAle vRkSa ke samAna, puSpavAle vRkSa ke samAna, phala vAle vRkSa ke samAna, chAyA vAle vRkSa ke samAna / . [336] bhAravahana karanevAle ke cAra vizrAma sthala hai / yathA-eka bhAravAhaka mArga meM calatA huA eka khaMdhe se dUsare khaMdhe para bhAra rakhatA haiM / eka bhAravAhaka kahIM para bhAra rakhakara mala mUtrAdi kA tyAga karatA haiM | eka bhAravAhaka nAgakumAra yA suparNakumAra ke maMdira meM rAtri vizrAma letA haiM / eka bhAravAhaka apane ghara pahuMca jAtA haiN| isI prakAra zramaNopAsaka ke cAra vizrAma haiM / yathA-jo zramaNopAsaka zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata yA pratyAkhyAna-pauSadhopavAsa karate haiM / jo zramaNopAsaka sAmAyika yA dezAvagAsika dhAraNa karatA haiM / jo zramaNopAsaka caudasa aSTamI, amAvasyA yA pUrNimA ke dina pauSadha karatA haiM / jo zramaNopAsaka bhakta-pAna kA pratyAkhyAna karatA haiM, aura pAdapa ke samAna zayana karake maraNa kI kAmanA nahIM karatA haiM / [337] puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA-uditodita-yahA~ bhI udaya (samRddha) aura Age bhI udaya (parama sukha) hai / uditAstamita-yahAM udaya hai kintu Age udaya nahIM / astamitodita-yahAM udaya nahIM hai kintu Age udaya haiM / astamitAstamita-yahAM bhI aura Age bhI udaya nahIM haiM / bharata cakravartI uditodita haiM; brahmadatta cakravartI uditAstamita haiM / harikezabala Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4/3/337 agara astamitodita haiM / kAlazaukarika astamitAstamita hai / [338] yugma cAra prakAra hai / yathA - kRtayugma - eka aisI saMkhyA jisake cAra kA bhAga dene para zeSa cAra rahe / tryoja eka aisI saMkhyA jisake tIna kA bhAga denepara zeSa tIna rahe / dvApara - eka aisI saMkhyA jisake do kA bhAga denepara zeSa do rahe / kalyoja - eka aisI saMkhyA jisake eka kA bhAga dene para zeSa eka rahe / nAraka jIvoM ke cAra yugma / isI prakAra 24 daNDakavartI jIvoM ke cAra yugma haiM / [339] zUra cAra prakAra ke haiM / yathA- kSamAzUra, tapazUra, dAnazUra aura yuddhazUra | kSamAzUra arihaMta hai, tapazUra aNagAra haiM, dAnazUra vaizramaNa haiM, aura yuddhazUra vAsudeva hai / [340] puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA eka puruSa ucca haiM (laukika vaibhava se zreSTha haiM) aura uccachaMda hai ( zreSTha abhiprAya vAlA hai), eka puruSa ucca hai kintu nIca chaMda hai (nIca abhiprAya vAlA hai), eka puruSa nIca haiM (vaibhavahIna hai) kintu uccachaMda hai eka puruSa nIca hai aura nIca chaMda hai (nIca abhiprAya vAlA hai) 83 [341] asurakumAroM kI cAra lezyA haiM / kRSNalezyA, nIla lezyA, kApota lezyA aura tejolezyA / isI prakAra zeSa bhavanavAsI devo kI, pRthvIkAya, apkAya, vanaspatikAya aura vANavyantaroM kI cAra lezyAye haiM / [342] yAna cAra prakAra ke hai / eka yAna yukta hai (vRSabha Adi se yukta haiM) aura yukta haiM (sAmagrI se bhI yukta haiM), eka yAna yukta hai (vRSabha Adi se yukta hai) kintu ayukta hai (sAmagrI rahita hai) eka yAna ayukta hai (vRSabha Adise rahita hai) kintu yukta hai (sAmagrI se yukta hai) eka yAna ayukta (vRSabha Adi se rahita hai) aura ayukta haiM ( sAmagrI se bhI rahita hai ) isI prakAra puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA- eka puruSa yukta hai ( dhanAdi se yukta hai) aura yukta hai (ucita anuSThAna se bhI yukta hai) eka puruSa yukta hai ( dhanAdi se yukta hai) kintu ayukta hai / ( ucita anuSThAna se ayukta hai) eka puruSa ayukta hai ( dhanAdi se ayukta hai) kintu yukta hai ( ucita anuSThAna se yukta hai) eka puruSa ayukta hai (dhanAdi se rahita hai) aura ayukta hai ( ucita anuSThAna se bhI rahita hai / yAna cAra prakAra ke haiM / yathA- eka yAna yukta hai (vRSabha Adi se yukta hai) aura yukta pariNata haiM ( calane ke lie taiyAra hai) eka yAna yukta haiM kintu ayukta pariNata hai ( calane yogya nahIM hai) eka yAna ayukta hai (vRSabha Adi se rahita hai ) kintu yukta hai eka yAna ayukta hai / aura ayukta pariNata hai isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa yukta hai ( dhanadhAnya se paripUrNa hai) aura yukta pariNata hai ( ucita pravRtti vAlA hai) zeSa tIna bhAMge pUrvokta krama se kaheM / yA cAra prakAra ke haiM ? yathA- eka yAna yukta hai (vRSabha Adi se yukta hai) aura yukta rUpa hai ( sundarakAra hai) zeSa tIna bhAMge pUrvokta krama se kaheM / isI prakAra puruSa cAra prakAra kA hai / yathA - eka puruSa yukta hai aura yukta rUpa hai / zeSa pUrvavat jAne / I yA cAra prakAra ke haiM / eka yAna yukta haiM (vRSabha Adi se yukta haiM) aura zobhA yukta hai / zeSa tIna bhAMge pUrvokta krama se kaheM / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa yukta hai (dhana se yukta hai) aura zobhAyukta haiM / zeSa tIna bhAMge pUrvokta kaheM / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 AgamasUtra-hindI anuvAda vAhana cAra prakAra ke haiM / yathA-eka vAhana baiThane kI sAmagrI (maMca Adi) se yukta hai aura vega yukta hai / eka vAhana baiThane kI sAmagrI (maMca Adi) se yukta hai kintu vega yukta nahIM hai / eka vAhana baiThane kI sAmagrI yukta nahIM hai kintu vega yukta hai / eka vAhana baiThane kI sAmagrI yukta bhI nahIM hai aura vega yukta bhI nahIM hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa dhana dhAnya sampanna hai aura utsAhI haiM / eka puruSa dhanadhAnya sampanna hai kintu utsAhI nahIM hai / eka puruSa utsAhI hai kintu dhana dhAnya sampanna nahIM hai / eka puruSa dhanadhAnya sampanna bhI nahIM hai aura utsAhI bhI nahIM hai / yAna ke cAra sUtroM ke samAna yugma ke cAra sUtra bhI kaheM aura puruSa sUtra bhI pUrvavat kaheM / sArathI cAra prakAra ke haiM / yathA-eka sArathI ratha ke azva jotatA haiM kintu kholatA nahIM hai / eka sArathI ratha ke azva kholatA hai kintu jotatA nahIM hai / eka sArathI ratha meM azva jotatA bhI hai aura kholatA bhI hai / eka sArathI ratha meM azva jotatA bhI nahIM hai aurakholatA bhI nahIM hai / isI prakAra puruSa (zramaNa) cAra prakAra ke hai / yathA-eka zramaNa (kisI vyakti ko) saMyama sAdhanA meM lagAtA haiM kintu aticAroM se mukta nahIM karatA / eka zramaNa saMyamI ko aticAroM se mukta karatA hai kintu saMyama sAdhanA meM nahIM lagAtA / eka zramaNa saMyama sAdhanA meM bhI lagAtA haiM aura aticAroM se bhI mukta karatA haiM / eka zramaNa saMyama sAdhanA meM bhI nahIM lagAtA aura aticAroM se bhI mukta nahIM karatA / haya (azva) cAra prakAra ke haiM / eka azva palANa yukta haiM aura vega yukta haiM / yAna ke cAra sUtroM ke samAna haya ke cAra sUtra kaheM aura puruSa sUtra bhI pUrvavat kaheM / haya ke cAra sUtroM ke samAna gaja ke cAra sUtra kaheM aura puruSa sUtra bhI pUrvavat kaheM / yugyacaryA (azva Adi kI caryA) cAra prakAra kI haiM / yathA-eka azva mArga meM calatA hai kintu unmArga meM nahIM calatA haiM / eka azva unmArga meM calatA haiM kintu mArga meM nahIM calatA haiM / eka azva mArga meM bhI calatA haiM aura unmArga meM bhI calatA haiM / eka azva mArga meM bhI nahIM calatA aura unmArga meM bhI nahIM calatA / isI prakAra puruSa bhI cAra prakAra ke hai / yathA-eka puruSa saMyama mArga meM calatA haiM kintu unmArga meM nahIM calatA / zeSa tIna bhAMge pUrvokta krama se kaheM / puSpa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puSpa sundara hai kintu sugandhita nahIM haiM / eka puSpa sugandhita hai kintu sundara nahI hai / eka puSpa sundara bhI hai aura sugandhita bhI hai / eka puSpa sundara bhI nahIM haiM aura sugandhita bhI nahIM hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathAeka puruSa sundara haiM kintu sadAcArI nahIM hai / zeSa tIna bhAMge pUrvavat kaheM / jAti sampanna aura kula sampanna, jAti sampanna aura bala sampanna / jAti sampanna aura rupa sampanna, jAti sampanna aura zruta sampanna / jAti sampanna aura zIla sampanna, jAti sampanna aura cAritra sampanna / kula sampanna aura bala sampanna, kula sampanna aura rUpa sampanna / kula sampanna aula zruta sampanna, kula sampanna aura zIla sampanna / kula sampanna aura cAritra sampanna, bala sampanna aura rUpa sampanna / bala sampanna aura zruta sampanna / bala sampanna aura zIla sampanna / bala sampanna aura cAritra sampanna / rUpa sampanna aura zIla sampanna, rUpa sampanna aura cAritra sampanna / zruta sampanna aura cAritra sampanna zruta sampanna aura cAritra sampanna / zIla sampanna aura cAritra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/3/342 85 sampanna / inake cAra-cAra bhAMge pUrvokta krama se kaheM / ___ phala cAra prakAra ke haiM / yathA-AMbale jaisA madhura, dAkha jaisA madhura, dUdha jaisA madhura, khAMDa jaisA madhura / isI prakAra AcArya cAra prakAra ke haiM / yathA-madhura AMbale ke samAna jo AcArya hai ve madhura-bhASI haiM aura upazAnta haiM / madhura dAkha samAna jo AcArya haiM ve adhika madhurabhAzI haiM aura adhika upazAnta haiM / madhura dUdha ke samAna jo AcArya haiM ve vizeSa madhurabhASI haiM aura atyadhika upazAnta haiM / madhura zarkarA samAna jo AcArya haiM ve adhikatama madhurabhASI hai aura adhika upazAnta haiM / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa apanI sevA karatA haiM kintu dUsare kI nahIM karatA / eka puruSa dUsare kI sevA karatA haiM apanI nahIM karatA / eka puruSa apanI sevA bhI karatA haiM aura dUsare kI bhI karatA haiM / eka puruSa apanI sevA bhI nahIM karatA aura dUsare kI bhI nahIM karatA / ___puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa dUsare kI sevA karatA hai kintu apanI sevA nahIM karavAtA / eka puruSa dUsare se sevA karavAtA haiM kintu svayaM sevA nahIM karatA / eka puruSa dUsare kI sevA bhI karatA hai aura dUsare se sevA karavAtA haiM / eka puruSa na dUsare kI sevA karatA haiM aura na dUsare se sevA karavAtA haiM / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa kArya karatA haiM kintu mAna nahIM karatA / eka puruSa mAna karatA haiM kintu kArya nahIM karatA / eka kArya bhI karatA hai aura mAna bhI karatA haiM / eka kArya bhI nahIM karatA hai aura mAna bhI nahIM karatA hai / / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa (zramaNa) gaNa ke liye AhArAdi kA saMgraha karatA haiM kintu mAna nahIM karatA, eka puruSa gaNa ke liye saMgraha nahIM karatA kintu mAna karatA haiM / eka puruSa gaNa ke liye bhI saMgraha karatA hai aura mAna bhI karatA hai / eka puruSa gaNa ke lie saMgraha bhI nahIM karatA aura abhimAna bhI nahIM karatA haiM / puruSa cAra prakAra ke hote haiM / yathA-eka puruSa nirdoSa sAdhu samAcArI kA pAlana karake gaNa kI zobhA bar3hAtA haiM aura mAna nahIM karatA / eka puruSa mAna karatA haiM kintu gaNa kI zobhA nahIM bar3hAtA hai / eka puruSa gaNa kI zobhA bhI bar3hAtA haiM aura mAna bhI karatA haiM / eka puruSa gaNa kI zobhA bhI nahIM bar3hAtA aura mAna bhI nahIM karatA / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa (zramaNa) gaNa kI zuddhi (yathA yogya prAyazcita dekara) karatA haiM kintu mAna nahIM karatA / zeSa tIna bhAMge pUrvokta kaheM / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa sAdhu veSa chor3atA haiM kintu cAritra dharma nahIM chor3atA / eka puruSa cAritra dharma chor3atA hai kintu sAdhu veSa nahIM chor3atA / eka puruSa sAdhu veSa bhI chor3atA haiM aura cAritra dharma bhI chor3atA haiM / eka puruSa sAdhu veSa bhI nahIM chor3atA aura cAritra dharma bhI nahIM chor3atA / ___ puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa (zramaNa) sarvajJa dharma ko chor3atA hai kintu gaNa kI maryAdA ko nahIM chor3atA haiM / eka puruSa sarvajJa kathita dharma ko nahIM chor3atA hai kintu gaNa kI maryAdA ko chor3a detA haiM / eka puruSa sarvajJa kathita dharma bhI chor3a detA hai aura gaNa kI maryAdA bhI chor3a detA haiM / eka puruSa sarvajJa kathita dharma bhI nahIM chor3atA haiM aura gaNa kI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 86 maryAdA bhI nahIM chor3atA haiM / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa hai use dharma priya hai kintu vaha dharma meM dRr3ha nahIM hai / eka puruSa hai vaha dharma meM dRr3ha hai kintu use dharma priya nahIM hai / eka puruSa hai use dharma priya bhI hai aura vaha dharma meM dRr3ha bhI haiM / eka puruSa hai use dharma bhI priya nahIM hai aura vaha dharma meM dRr3ha bhI nahIM hai / AcArya cAra prakAra ke haiM / yathA- eka AcArya dIkSA dete haiM kintu mahAvratoM kI pratijJA nahIM karate haiM / eka AcArya mahAvratoM kI pratijJA karAte haiM kintu dIkSA nahIM dete / eka AcArya dIkSA bhI dete haiM aura mahAvrata bhI dhAraNa karAte haiM / eka AcArya na dIkSA dete haiM aura na mahAvrata dhAraNa karAte haiM / AcArya cAra prakAra ke haiM ? yathA- eka AcArya ziSya ko Agama jJAna prApta karane yogya banA dete haiM / kintu svayaM AgamoM kA adhyayana nahIM karAte / eka AcArya AgamoM kA adhyayana karAte haiM kintu ziSya ko Agama jJAna prApta karane yogya nahIM banAte / eka AcArya ziSya ko yogya bhI banAte haiM aura vAcanA bhI dete haiM / eka AcArya na ziSya ko yogya banAte haiM aura na vAcanA dete haiM / antevAsI (ziSya) cAra prakAra ke haiM / eka pravrajita ziSya hai kintu upasthApita ziSya nahIM hai / eka upasthApita ziSya haiM kintu pravrajita ziSya nahIM haiM / eka ziSya pravrajita bhI hai aura upasthApita bhI hai / eka ziSya pravrajita aura upasthApita bhI nahIM haiM / ziSya cAra prakAra ke haiM / eka uddezanA ziSya hai kintu vAcanA ziSya nahIM hai / eka vAcanA ziSya hai kintu uddezanA ziSya nahIM hai / eka uddezanA ziSya bhI hai aura vAcanA ziSya bhI haiM / eka uddezanA ziSya bhI nahIM hai aura vAcanA ziSya bhI nahIM hai / nirgrantha cAra prakAra ke hai / yathA- eka nirgrantha dIkSA meM jyeSTha hai kintu mahApApa karma aura mahApApa kriyA karatA haiM / na kabhI AtApanA letA hai aura na paMcasamitiyoM kA pAlana hI karatA haiM / ataH vaha dharma kA ArAdhaka nahIM hai / eka nirgrantha dIkSA meM jyeSTha hai kintu pApakarma aura pApa kriyA kadApi nahIM karatA hai / AtApanA letA hai aura samitiyoM kA pAlana bhI karatA hai ataH vaha dharma kA ArAdhaka hotA hai / eka nirgrantha dIkSA meM laghu hai kintu mahApApa karma aura mahApApa kriyA karatA haiM, na kabhI AtApanA letA hai aura na samitiyoM kA pAlana karatA hai / ataH vaha dharma kA ArAdhaka nahIM hotA hai / eka nirgrantha dIkSA meM laghu hai kintu kadApi pApa karma aura pApa kriyA nahIM karatA haiM, AtApanA letA hai aura samitiyoM kA pAlana bhI karatA haiM / ataH vaha dharma kA ArAdhaka hotA haiM / isI prakAra nirgranthiyoM, zrAvakoM aura zrAvikAoM ke bhAMge kaheM / [343] zramaNopAsaka cAra prakAra ke haiM / yathA - 1 . mAtA-pitA ke samAna 2. bhAI ke samAna / 3. mitra ke samAna / aura 4. zauka ke samAna / zramaNopAsaka cAra prakAra ke haiM / yathA- 1. Adarza samAna / 2. patAkA samAna / 3. sthANu samAna / aura 4. tIkSNa kAMTe ke samAna / [ 344] bhagavAna mahAvIra ke jo zramaNopAsaka saudharmakalpa ke aruNAbha vimAna meM utpanna hue haiM unakI cAra palyokI sthiti haiM / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4 /3/345 [ 345] devaloka meM utpanna hote hI koI devatA manuSya loka meM AnA cAhatA haiM kintu cAra kAraNoM se vaha nahIM A sakatA / yathA- 1. devaloka meM utpanna hote hI eka devatA divya kAma-bhogoM meM mUrcchita, gRddha, baddha evaM Asakta ho jAtA hai, ataH vaha mAnava kAma-bhogoM ko na prApta karanA cAhatA haiM aura na unheM zreSTha mAnatA hai / mAnava kAma bhogoM se mujhe koI lAbha nahIM hai - aisA nizcaya kara letA haiM / mujhe mAnava kAma bhoga mile aisI kAmanA bhI nahIM karatA aura mAnava kAma-bhogoM meM maiM kucha samaya lagA rahUM- aisA vikalpa bhI mana meM nahIM lAtA / 2. devaloka meM utpanna hote hI eka devatA divya kAma-bhogoM meM mUrchita yAvat-Asakta ho jAtA hai, ataH usakA mAnava prema daivI prema meM pariNata ho jAtA haiM / 3. devaloka meM utpanna hote hI eka devatA divya kAma-bhogoM meM mUrcchita yAvat-Asakta ho jAtA haiM, ataH usake mana meM yaha vikalpa AtA haiM ki "maiM abhI jAU~gA yA eka muhurta pazcAta jAUMgA" aisA socate-socate usake pUrva janma ke premI kAla dharma ko prApta ho jAte haiM / 4. devaloka meM utpanna hote hue hI eka devatA divya kAma-bhogoM meM mUrcchita yAvat-Asakta ho jAtA haiM, ataH use manuSya loka kI gandha bhI acchI nahIM lagatI / kyoMki manuSya loka kI gandha cAraso pA~ca yojana taka jAtI haiM / 87 devaloka se utpanna hote hI devatA manuSya loka meM AnA cAhatA hai aura ina cAra kAraNoM se A bhI sakatA haiM / 1. devaloka meM utpanna hote hI devatA divya kAma-bhogoM meM mUrcchita yAvat Asakta nahIM hotA kyoMki usake mana meM yaha vikalpa AtA haiM ki mere manuSya bhava ke AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, gaNI, gaNadhara aura gaNAvacchedaka haiM unakI kRpA se mujhe yaha divya devasRSTi, divya devadyuti prApta huI haiM, ataH maiM jAU~ aura unheM bandanA karU~- yAvat paryupAsanA karUM / 2. devaloka meM utpanna hote hI devatA divya kAma-bhogoM meM mUrchica yAvat-Asakta nahIM hotA, kyoMki mana meM yaha vikalpa AtA haiM ki isa manuSya meM jo jJAnI yA duSkara tapa karanevAle tapasvI haiM una bhagavantoM kI vandanA karU~ - yAvat paryupAsanA karU~ 3. devaloka meM utpanna hote hI devatA divya kAmabhogoM meM mUrcchita yAvat-Asakta nahIM hotA kyoMki usane mana meM yaha vikalpa AtA hai ki mere manuSya bhava ke mAtA-pitA yAvat putravadhu hai, unake samIpa jAUM aura unheM yaha dikhAUM ki mujheM aisI divya deva sRSTi aura divya devaghuti prApta huI hai / 4. devaloka meM utpanna hote hI devatI divya-kAma-bhogoM meM mUrchita yAvat-Asakta nahIM hotA kyoMki usake mana meM yaha vikalpa AtA haiM ki mere manuSyabhava ke mitra, sakhI, suhRta, sakhA yA saMgI haiM unake aura mere sAtha yaha vAdA ho cukA haiM ki jo pahale maregA vaha kahane ke liye AvegA / ina cAra kAraNoM se devatA devaloka meM utpanna hote hI mUrcchita yAvat-Asakta nahIM hotA haiM aura manuSya loka meM A sakatA haiM / loka meM andhakAra cAra kAraNoM se hotA hai / yathA - arhanto ke mokSa jAne para, arhanta kathita dharma ke lupta hone para, pUrvoM kA jJAna naSTa hone para, agni na rahane para / loka meM udyota cAra kAraNoM se hotA haiM / yathA - arhantoM ke janma samaya meM, arhantoM ke pravajita hote samaya, arhantoM ke kevala jJAna mahotsava meM, arhantoM ke nirvANa mahotsava meM / " isI prakAra devaloka meM aMdhakAra, udyota, deva samudAya kA ekatra honA, utsAhita honA aura Anandajanya kolAhala honA" ke cAra-cAra bhA~ge kaheM / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda devendra- yAvat-lokAntika deva cAra kAraNoM se manuSya loka meM Ate haiM / tIsare sthAna meM kathita tIna kAraNoM "arihaMtoM ke nirvANamahotsava kA eka kAraNa baDhAe / 88 1 [347] dukhazayyA cAra prakAra kI haiM / unameM yaha prathama dukha zayyA hai / yathA- eka vyakti maMDita hokara yAvat pravrajita hokara nirgrantha pravacana meM zaGkA, kAMkSA, vicikitsA karatA haiM to vaha mAnasika duvidhA meM dharma viparIta vicAroM se nirgrantha pravacana meM zraddhA, pratIti evaM ruci nahIM rakhatA haiM / nirgrantha pravacana meM azraddhA, apratIti aura aruci rakhane para zramaNa kA mana sadA U~cA nIcA rahatA haiM ataH vaha dharma bhraSTa ho jAtA hai / yaha dUsarI dukha zayyA hai / yathA - "eka vyakti muMDita yAvat pravrajita hokara svayaM ko jo AhAra Adi prApta hai, usase santuSTa nahIM hotA haiM aura dUsare ko jo AhAra Adi prApta haiM, unakI icchA karatA hai" aise zramaNa kA mana sadA U~cA-nIcA rahatA haiM ataH vaha dharma bhraSTa ho jAtA haiM / yaha tIsarI dukhazayyA haiM - eka vtakti muMDita yAvat pravrajita hokara jo divya mAnavI kAma-bhogoM kA AsvAdana - yAvat-abhilASA karatA haiM / usa zramaNa kA mana sadA DAMvADola rahatA haiM ataH vaha dharmabhraSTa ho jAtA haiM / yaha cauthI dukhazayyA haiM- eka vyakti muMDita yAvat pravrajita hokara aisA socatA haiM ki maiM jaba ghara para thA taba mAliza, mardana, snAna Adi niyamita karatA thA aura jaba se maiM maMDita yAvat-pravrajita huA hUM jaba se maiM mAliza, mardana snAna Adi nahIM kara pAtA hUM-isa prakAra zramaNa jo mAliza - yAvat-snAna Adi kI icchA - yAvat abhilASA karatA haiM usakA mana sadA DAMvADola rahatA haiM ataH vaha dharma bhraSTa ho jAtA haiM sukhazayyA cAra prakAra kI haiM unameM se yaha prathama sukha zayyA haiM / yathA- eka vyakti maMDita hokara yAvat pravrajita hokara nirgrantha pravacana meM zaGkA, kAMkSA, vicikitsA nahIM karatA haiN| to vaha na duvidhA meM par3atA haiM aura na dharma viparIta vicAra rakhatA haiM / nirgrantha pravacana meM zraddhA, pratIti evaM ruci rakhane para zramaNa kA mana DAMvADola nahIM hotA, ataH vaha dharma bhraSTa bhI nahIM hotA / yaha dUsarI sukhazayyA haiM - eka vyakti muMDita yAvat pravrajita hokara svayaM ko prApta AhAra Adi se saMtuSTa rahatI haiM aura anya ko prApta AhAra Adi kI abhilASA nahIM rakhatA haiM- aise zramaNa kA mana kabhI U~cA nIcA nahIM hotA aura na vaha dharma-bhraSTa hotA haiM / yaha tIsarI sukha zayyA haiM - eka vyakti maMDita yAvat pravrajita hokara divya mAnavI kAma-bhogoM kA AsvAdana - yAvat-abhilASA nahIM karatA haiM usa kA mana DAMvADola nahIM hotA haiM, ataH dharma bhraSTa bhI nahIM hotA / yaha cauthI sukhazayyA hai- eka vyakti muMDita yAvat pravrajita hokara aisA socatA hai ki'arihaMta bhagavaMta ArogyazAlI, balavAna zarIra ke dhAraka, udAra kalyANa vipula karmakSayakArI tapaHkarma ko aMgIkAra karate haiM, to mujhe to jo vedanA Adi upasthita huI haiM use samyak prakAra se sahana karanA cAhie / yadi maiM Agata vedanI karmoM ko samyak prakAra se sahana nahIM karU~gA to ekAnta pApa karma kA bhAgI hoU~gA / yadi samyak prakAra se sahana karU~gA to ekAnta karma nirjarA kara sakUMgA / ' isa prakAra dharma meM sthira rahatA haiM / [348] cAra prakAra ke vyakti Agama vAcanA ke ayogya hote haiM / yathA - aviyanI, dUdha Adi pauSTika AhAroM kA adhika sevana karanevAlA, anupazAMta arthAt ati krodhI mAyAvI / cAra prakAra ke Agama vAcanA ke yogya hote haiM / yathA-vinayI, dUdha Adi pauSTika AhAroM kA adhika sevana na karanevAlA, upazAnta kSamAzIla, kapaTa rahita / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4/3/349 89 [349] puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA- eka apanA bharaNa-poSaNa karatA haiM kintu dUsare kA bharaNa-poSaNa nahIM karatA / eka apanA bharaNa-poSaNa nahIM karatA kintu dUsaroM kA bharaNa-poSaNa karatA haiM / eka apanA bhI aura dUsareM kA bhI bharaNa-poSaNa karatA haiN| eka apanA bhI bharaNa-poSaNa nahIM karatA aura dUsare kA bhI bharaNa-poSaNa nahIM karatA / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA - eka puruSa pahale bhI daridrI hotA haiM aura pIche bhI daridrI rahatA hai / eka puruSa pahale daridrI hotA haiM kintu pIche dhanavAna ho jAtA / eka puruSa pahale dhanavAna hotA haiM kintu pIche daridrI ho jAtA haiM / eka puruSa pahale bhI dhanavAna hotA hai aura pIche bhI dhanavAna rahatA haiM / puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA- eka puruSa daridrI hotA haiM aura durAcArI bhI hotA hai / eka puruSa daridrI hotA haiM kintu sadAcArI hotA haiM / eka puruSa dhanavAna hotA haiM kintu durAcArI hotA haiM / eka puruSa dhanavAna bhI hotA hai aura sadAcArI bhI hotA hai / puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA - eka daridrI haiM kintu duSkRtyoM meM Ananda mAnane vAlA hai / eka daridrI kintu satkAryoM meM Ananda mAnane vAlA haiM / eka dhanI haiM kintu duSkRtyoM meM Ananda mAnanevAlA haiM / eka dhanI bhI hai aura satkAryo meM bhI Ananda mAnanevAlA haiM / puruSa varga cAra prakAra haiM / yathA - eka puruSa daridrI hai aura durgati meM jAnevAlA haiM / eka puruSa daridrI hai aura sugati meM jAnevAlA haiM / eka puruSa dhanavAna hai aura durgati meM jAnevAlA haiM / eka puruSa dhanavAna haiM aura sugati meM jAnAvAlA haiM / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA eka puruSa daridrI haiM aura durgati meM gayA haiM / eka puruSa daridra hai aura sugati meM gayA haiM / eka puruSa dhanavAna hai aura durgati meM gayA haiM / eka puruSa dhanavAna hai aura sugati meM gayA hai / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / eka puruSa pahale ajJAnI hai aura pIche bhI ajJAnI hai / eka puruSa pahale ajJAnI hai pIche jJAnavAna ho jAtA haiM / eka puruSa pahale jJAnI haiM bAda meM ajJAnI bana jAtA haiM / eka puruSa pahale bhI jJAnI haiM aura pIche bhI jJAnI haiM / puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA- eka puruSa malina svabhAvavAlA hai aura usake pAsa ajJAna kA bala hai / eka puruSa malina svabhAvavAlA haiM usake pAsa jJAna kA bala hai / eka puruSa nirmala svabhAvavAlA hai kintu usake pAsa ajJAna kA bala hai / eka puruSa nirmala svabhAva vAlA haiM aura usake pAsa jJAna kA bala hai / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA- eka puruSa malina svabhAvavAlA hai aura ajJAna bala meM AnaMda mAnanevAlA haiM / eka puruSa malina svabhAvavAlA haiM kintu jJAna bala meM AnaMda mAnanevAlA hai / eka puruSa nirmala svabhAvavAlA hai kintu ajJAna bala meM AnaMda mAnanevAlA hai / eka puruSa nirmala svabhAvavAlA hai aura jJAna bala meM AnaMda mAnatA hai / puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA - eka puruSa ne kRSi Adi sAvadyakarmoMkA to parityAga kara diyA haiM kintu sadoSa AhAra Adi kA parityAga nahIM kiyA haiM / eka puruSa ne sadoSa AhAra Adi kA to parityAga kara diyA haiM kintu kRSi Adi sAvadyakarmoM kA parityAga nahIM kiyA haiM / eka puruSa ne kRSi Adi sAvadya karmoM kA bhI parityAga kara diyA haiM aura sadoSa AhAra Adi kA bhI parityAga kara diyA haiM / eka puruSa ne kRSi Adi sAvadha karmoM kA bhI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 AgamasUtra-hindI anuvAda parityAga nahIM kiyA haiM aura sadoSa AhAra Adi kA bhI parityAga nahIM kiyA haiM / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA-eka puruSa ne kRSi Adi karmo kA parityAga kara diyA haiM, kintu gRhavAsa kA parityAga nahIM kiyA haiM / zeSa tIna bhAMge pUrvokta kramase kahe / eka puruSa ne sadoSa AhAra Adi kA to parityAga kara diyA haiM kintu gRhavAsa kA parityAga nahIM kiyA hai / zeSa tIna bhAMge pUrvokta krama se kaheM / puruSavarga cAra prakAra kA hai / eka puruSa ihabhavake sukhakI kAmanA karatA haiM parabhava ke sukha kI kAmanA nahIM karatA / eka puruSa parabhava ke sukha kI kAmanA karatA haiM ihabhava ke sukha kI kAmanA nahIM karatA / eka puruSa ihabhava aura parabhava donoM ke sukha kI kAmanA karatA haiM / eka puruSa ihabhava aura parabhava dono ke sukha kI kAmanA nahIM krtaa| puruSa varga cAra prakAra kA hai / yathA-eka puruSa eka (zrutajJAna) se bar3hatA hai aura eka (samyagdarzana) se hIna hotA hai / eka puruSa eka (zrutajJAna) se bar3hatA haiM aura do (samyagdarzana aura vinaya) se hIna hotA haiM / eka puruSa do (zrutajJAna aura samyakacAritra) se bar3hatA hai aura samyagdarzana se hIna hotA hai / eka puruSa do (zrutajJAna aura samyaganuSThAna) se bar3hatA hai aura do (samyagdarzana aura vinaya) se hIna hotA hai / azva cAra prakAra ke haiM / yathA- eka azva pahale zIghra gati hotA haiM aura pIche bhI zIghragati rahatA haiM / eka azva pahale zIghragati hotA haiM kintu pIche manda gati ho jAtA hai / eka azva pahale maMdagati hotA haiM kintu pIche zIghra gati ho jAtA haiM / eka azva pahale bhI maMdagati hotA haiM aura pIche bhI maMdagati rahatA hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- . eka puruSa pahale sadguNI hai aura pIche bhI sadguNI hai / eka puruSa pahale sadguNI hai kintu pIche avaguNI ho jAtA hai / eka puruSa pahale avaguNI hai kintu pIche sadguNI ho jAtA haiM / eka puruSa pahale bhI aura pIche bhI avaguNI hotA haiM / azva cAra prakAra ke haiM / yathA-eka azva zIghragati hai aura saMketAnusAra calatA hai / eka azva zIghragati hai kintu saMketAnusAra nahIM calatA haiM / eka azva maMdagati hai kintu saMketAnusAra calatA haiM / eka azva maMdagati hai aura saMketAnusAra bhI nahIM calatA haiM / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa vinaya guNasampanna aura vyavahAra meM bhI vinamra hai / zeSa tIna bhAMge parvokta krama se kaheM / __ azva cAra prakAra ke haiM / yathA-eka azva jAtisampanna hai kintu kulasampanna nahIM haiM / zeSa tIna bhAMge pUrvokta sUtra anusAra / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / bhAMge pUrvavat / azva cAra prakAra ke haiM / yathA-eka azva jAtisampanna hai kintu balasampanna nahIM haiM / zeSa tIna bhAMge pUrvokta sUtra samAna / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / bhAMge pUrvavat / ___azva cAra prakAra ke haiM / yathA-eka azva jAtisampanna hai kintu yuddha meM vaha vijaya prApta nahIM kara pAtA / zeSa tIna bhAMge pUrvokta krama se kaheM / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa jAtisampanna hai / kintu yuddha meM vaha vijayI nahIM hotA / zeSa bhAMge pUrvavat / isI prakAra-kula sampanna aura bala sampanna, kula sampanna aura rUpa sampanna, kula sampanna aura jaya sampanna, bala sampanna aura rUpa sampanna, bala sampanna aura jaya sampanna, rUpa sampanna aura bala sampanna, rUpa sampanna aura jaya sampanna, azva ke cAra-cAra bhAMge tathA isI prakAra puruSa ke Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/3/349 cAra-cAra bhAMge pUrvokta krama se kaheM / puruSa varga cAra prakAra kA haiM / yathA-eka puruSa siMha kI taraha pravrajita hotA haiM aura siMha kI taraha hI vicaraNa karatA haiM / eka puruSa siMha kI taraha pravrajita hotA haiM kintu zrRMgAla kI taraha vicaraNa karatA hai / eka puruSa zrRMgAla kI taraha pravrajita hotA kintu siMha kI taraha vicaraNa karatA haiM / eka puruSa zrRMgAla kI taraha pravrajita hotA haiM auha zrRMgAla kI taraha hI vicaraNa karatA haiM / [350] loka meM samAna sthAna cAra haiM / yathA-apratiSThAna narakAvAsa, jambUdvIpa, pAlakayAna vimAna, sarvArthasiddha mahAvimAna / loka meM sarvathA samAna sthAna cAra haiM / sImaMtakanarakAvAsa, samayakSetra, uDunAmakavimAna, iSatprAgbhArApRthvI / / [351] Urdhvaloka meM do deha dhAraNa karane ke pazcAt mokSa meM jAnevAle jIva cAra prakAra ke haiM / yathA-pRthvIkAyika jIva, apkAyika jIva, vanaspatikAyika jIva, sthUla trasakAyika jIva, adholoka aura tiryagloka sambandhI sUtra isI prakAra kaheM / [352] puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa lajjA se pariSaha sahana karatA haiM, eka puruSa lajjA se mana dRr3ha rakhatA haiM, eka puruSa pariSaha se calacitta ho jAtA haiM, eka puruSa pariSaha Ane para bhI nizcalamana rahatA haiM / [353] zayyA pratimAyeM (pratijJAyeM) cAra haiM / vastra pratimAyeM cAra haiM / pAtra pratimAyeM cAra haiM / sthAna pratimAyeM cAra haiM / [354] jIva se vyApta zarIra cAra haiM / yathA-1. vaikriyaka zarIra 2. AhAra zarIra, 3. tejasa zarIra aura 4. kArmaNa zarIra / kAmarNa zarIra se vyApta zarIra cAra haiM / yathA-1.audArika zarIra, 2. vaikriyaka zarIra, 3. AhAraka zarIra aura 4. tejasa zarIra / [355] loka meM vyApta astikAya cAra haiM / yathA-dharmAstikAya, adharmAstikAya, jIvAstikAya aura pudgalAstikAya / utpadyamAna cAra bAdarakAya loka meM vyApta haiM / yathA-pRthvIkAya, apakAya, vAyukAya aura vanaspatikAya / [356] samAna pradeza vAle dravya cAra haiM / yathA-dharmAstikAya, adharmAstikAya, lokAkAza aura eka jIva / [357) cAra prakAra ke jIvoM kA eka zarIra A~khoM se nahIM dekhA jA sakatA / yathApRthvIkAya, apkAya, teukAya aura vanaspatikAya / [358] cAra indriyoM se jJAna padArthoM kA sambandha hone para hI hotA hai / yathAzrotrendriya, ghrANendriya, jihvendriya, aura sparzendriya / [359] jIva aura pudgala cAra kAraNoM se loka ke bAhara nahIM jA sakate / yathA-gati kA abhAva hone se, sahAyatA kA abhAva hone se, rukSatA se, loka kI maryAdA hone se / [360] jJAta (dRSTAnta) cAra prakAra ke haiM / yathA-jisa dRSTAnta se avyakta artha vyakta kiyA jAya / jisa dRSTAnta se vastu ke ekadeza kA pratipAdana kiyA jAya / jisa dRSTAnta se sadoSa siddhAnta kA pratipAdana kiyA jAya / jisa dRSTAnta se vAdI dvArA sthApita siddhAnta kA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 AgamasUtra-hindI anuvAda nirAkaraNa kiyA jAya / avyakta artha ko vyakta karanevAle dRSTAnta cAra prakAra ke haiM / yathA-dravya, kSetra, kAla aura bhAva vidhna-bAdhA batAne vAle dRSTAnta / dravyAdi se kArya siddhi batAnevAle dRSTAnta / jisa dRSTAnta se paramata ko dUSita siddha karake svamata ko nirdoSa siddha kiyA jAya / jisa dRSTAnta se tatkAla utpanna vastu kA vinAza siddha kiyA jAya / vastu ke eka deza kA pratipAdana karanevAle dRSTAnta cAra prakAra ke haiM / yathA-sadguNoM kI stuti se guNavAna ke guNoM kI prazaMsA karanA / asatkArya meM pravRtta muni ko dRSTAnta dvArA upAlambha denA / kisI jijJAsu kA dRSTAnta dvArA prazna pUchanA / eka vyakti kA udAharaNa dekara dUsare ko pratibodha denA / sadoSa siddhAnta kA pratipAdana karanevAle dRSTAnta cAra prakAra ke haiM / yathA-jisa dRSTAnta se pApa kArya karane kA saMkalpa paidA ho / jisa dRSTAnta "jaise ko taisA karanA" sikhAyA jAya / paramata ko dUSita siddha karane ke lie jo dRSTAnta diyA jAya, usI dRSTAnta se svamata bhI dUSita siddha ho jAya / jisa dRSTAnta meM durvacanoM kA yA azuddha vAkyoM kA prayoga kiyA jAya / vAdI ke siddhAnta kA nirAkaraNa karanevAle dRSTAnta cAra prakAra ke haiM / yathA-vAdI jisa dRSTAnta se apane pakSa kI sthApanA kare, prativAdI bhI usI dRSTAnta se apane pakSa kI sthApanA kare / vAdI dRSTAnta se jisa vastu ko siddha kare prativAdI usa dRSTAnta se bhinna vastu siddha kare / vAdI jaisA dRSTAnta kahai prativAdI ko bhI vaisA hI dRSTAnta dene ke lie kahe / praznakartA jisa dRSTAnta kA prayoga karatA haiM uttaradAtA bhI usI dRSTAnta kA prayoga karatA haiM / hetu cAra prakAra ke haiM / yathA-vAdI kA samaya bitAnevAlA hetu / vAdI dvArI sthApita hetu ke sadRza hetu kI sthApanA karanevAlA hetu / zabda chala se dUsare ko vyAmoha paidA karanevAlA hetu / dhUrta dvArA apahRta vastu ko punaH prApta kara sake aisA hetu / hetu cAra prakAra ke haiM / yathA-jo hetu AtmA dvArA jAnA jAya aura jo hetu indriyoM dvArA jAnA jAya / jisake dekhane se vyApti kA bodha ho aisA hetu / yathA-dhuvAM dekhane se agni aura dhue~ kI vyApti kA smaraNa honA / upamA dvArA samAnatA kA bodha karAnevAlA hetu / AptapuruSa kathita vacana / hetu cAra prakAra ke haiM / yathA-dhUma ke astitva se agni kA astitva siddha karanevAlA hetu / agni ke astitva se virodhI zIta kA nAstitva siddha karanevAlA hetu / agni ke abhAva meM zIta kA sadbhAva siddha karanevAlA hetu | vRkSa ke abhAva meM zAkhA kA abhAva siddha karanevAlA hetu / [361] gaNita cAra prakAra kA haiM / yathA-pAhur3oM kA gaNita (pATi gaNita) / vyavahAra gaNita-tola-mApa Adi / lambAI nApane kA gaNita / rAzi mApane kA gaNita / adholoka meM aMdhakAra karanevAlI cAra vastuyeM haiM / yathA-narakAvAsa, nairayika, pApa karma aura azubha pudgala / tiryakloka meM udyota karanevAle cAra haiM / candra, sUrya, maNi aura jyoti / / Urdhvaloka meM udyota karanevAle cAra haiM / yathA-deva, deviyA~, vimAna aura AbharaNa / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/4/362 sthAna-4-uddezaka-4 | [362 videza jAnevAle puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa jIvana nirvAha ke lie videza jAtA haiM / eka puruSa saMcita sampatti kI surakSA ke lie videza jAtA haiM / eka puruSa sukha-suvidhA ke lie videza jAtA haiM / eka puruSa prApta sukha-suvidhA kI surakSA ke lie videza jAtA haiM / [363] nairayikoM kA AhAra cAra prakAra kA haiM / yathA-aMgAroM jaisA alpadAhaka / prajvalita agni kaNoM jaisA atidAhaka / zItakAlIna vAyu ke samAna zItala / barpha ke samAna atizItala | tiryaMco kA AhAra cAra prakAra kA haiM / yathA-kaMka pakSI ke AhAra jaisA arthAt duSpaca AhAra bhI tiryaMco ko supaca hotA haiM / bila meM jo bhI DAleM saba turanta andara calA jAtA hai usI prakAra tiryaMca svAda lie binA sIdhA udarastha kara lete haiM / cANDAla ke mAMsa samAna abhakSya bhI tiryaMca khA lete haiM / putra mA~sa ke samAna tIvra kSudhA ke kAraNa anicchApUrvaka khAte haiM / manuSyoM kA AhAra cAra prakAra kA hai / yathA- azana-pAna-khAdima-svAdima | devatAoM kA AhAra cAra prakAra kA haiM / suvarNa, sugandhita, svAdiSTa aura sukhada sparzavAlA | [364] Azi-viSa cAra prakAra kA haiM / yathA-vRzcika jAti kA AziviSa, maMDUka jAtikA AziviSa, sarpa jAti kA ASiviSa, manuSya jAti kA ASiviSa / - he bhagavan ! bicchu jAti kA AziSi kitanA prabhAvazAlI haiM ? Adhe bharata kSetra jitane bar3e zarIra ko eka bicchu kA viSa prabhAvita kara detA haiM / yaha kevala viSa kA prabhAvamAtra batAyA haiM / aba taka na itane bar3e zarIra ko prabhAvita kiyA haiM, na vartamAna meM bhI prabhAvita karatA haiM aura na bhaviSya meM bhI prabhAvita kara sakegA / he bhagavan ! maMDUka jAti kA AziviSa kitanA prabhAvazAlI haiM ? bharata kSetra jite bar3e zarIra ko eka maMDUka kA viSa prabhAvita kara detA haiM / zeSa pUrvavat / he bhagavan ! sarpa jAti kA AziviSa kitanA prabhAvazAlI hai ? jambUdvIpa jitane bar3e zarIra ko eka sarpa kA viSa prabhAvita kara detA hai / zeSa pUrvavat / he bhagavan ! manuSya jAti kA AziviSa kitanA prabhAvazAlI haiM ? samaya kSetra jitane bar3e zarIra ko eka manuSya kA viSa prabhAvita kara detA hai / zeSa pUrvavat / 365] vyAdhiyA~ cAra prakAra kI haiM / yathA-vAtajanya, pittajanya, kaphajanya aura sannipAtajanya / cikitsA cAra prakAra kI hai / vaidya, auSadha, rogI aura paricAraka / [366] cikitsaka cAra prakAra ke haiM / eka cikitsaka svayaM kI cikitsA karatA hai kintu dUsare kI cikitsA nahIM karatA haiM / eka cikitsaka dUsare kI cikitsA karatA haiM kintu svayaM kI cikitsA nahIM karatA hai / eka cikitsaka svayaM kI bhI cikitsA karatA hai aura anya kI bhI cikitsA karatA haiM / eka cikitsaka na svayaM kI cikitsA karatA haiM aura na anya kI cikitsA karatA hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa vraNa (zalya cikitsA) karatA haiM kintu vraNa ko sparza nahIM karatA / eka puruSa vraNa ko sparza karatA hoM kintu vraNa nahIM karatA / eka puruSa vraNa bhI karatA haiM aura vraNa kA sparza bhI karatA haiM / eka puruSa vraNa bhI nahIM karatA aura vraNa kA sparza bhI nahIM karatA / puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa vraNa karatA haiM kintu vraNa kI rakSA nahIM karatA / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AgamasUtra-hindI anuvAda eka puruSa vraNa kI rakSA karatA haiM kintu vraNa nahIM karatA haiM / eka puruSa vraNa bhI karatA haiM aura vraNa kI rakSA bhI karatA haiM / eka puruSa vraNa bhI nahIM karatA aura vraNa kI rakSA bhI nahIM karatA / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa vraNa karatA haiM kintu vraNa ko auSadhi Adi se milAtA nahIM hai / eka puruSa vraNa ko aupadhi se ThIka karatA haiM kintu vraNa nahIM karatA haiM / eka puruSa vraNa bhI karatA haiM aura vraNa kI rakSA bhI karatA haiM / eka puruSa vraNa bhI nahIM karatA hai aura vraNa ko ThIka bhI nahIM karatA haiM / . vraNa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka vraNa ke andara zalya haiM kintu bAhara zalya nahIM hai / eka vraNa ke bAhara zalya hai kintu andara zalya nahIM hai / eka vraNa ke andara bhI zalya hai aura bAhara bhI zalya hai / eka vraNa ke andara bhI zalya nahIM hai aura bAhala bhI zalya nahIM hai / isI prakAra puruSa bhI cAra prakAra kA hai / eka puruSa mana meM zalya rakhatA haiM kintu vyavahAra meM zalya nahIM rakhatA haiM / eka puruSa vyavahAra meM zalya rakhatA haiM kintu mana meM zalya nahIM rakhatA haiM / eka puruSa mana meM bhI zalya rakhatA haiM aura vyavahAra meM bhI zalya rakhatA haiM / eka puruSa mana meM bhI zalya nahIM rakhatA haiM aura vyavahAra meM bhI zalya nahIM rakhatA haiM / / vraNa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka vraNa andara se sar3A huA haiM kintu bAhara se sar3A huA nahIM hai / eka vraNa bAhara se sar3A huA hai kintu andara se sar3A huA nahIM haiM / eka vraNa andara se bhI sar3A huA hai aura bAhara se bhI sar3A huA hai / eka vraNa andara se bhI sar3A huA nahIM haiM aura bAhara se bhI sar3A huA nahIM hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathAeka puruSa kA hRdaya zreSTha haiM kintu usakA vyavahAra zreSTha nahIM hai / eka puruSa kA vyavahAra zreSTha hai kintu duSTa hRdaya hai / eka puruSa duSTa hRdaya bhI hai aura usakA vyavahAra bhI zreSTha nahIM hai / eka puruSa duSTa hRdaya bhI nahIM hai aura vyavahAra bhI usakA zreSTha hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa sadvicAra vAlA hai aura satkArya karanevAlA bhI hai / eka puruSa sadvicAra vAlA hai kintu satkArya karanevAlA nahIM hai / eka puruSa satkArya karanevAlA to hai kintu sadvicAra vAlA nahIM haiM / eka puruSa sadvicAra vAlA bhI nahIM haiM aura satkArya karanevAlA bhI nahIM hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa bhAva se zreyaskara hai aura dravya se zreyaskara sadRza hai / eka puruSa bhAva se zreyaskara hai kintu dravya se pApI sadRza haiM / eka puruSa bhAva se pApI hai kintu dravya se zreyaskara sadRzya hai / eka puruSa bhAva se bhI pApI hai aura dravya se bhI pApI sadRza hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa zreSTha hai aura apane ko zreSTha mAnatA haiM / eka puruSa zreSTha hai kintu apane ko pApI mAnatA haiM / eka puruSa pApI hai kintu apane ko zreSTha mAnatA haiM / eka puruSa pApI hai aura apane ko pApI mAnatA haiM / / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa zreSTha hai aura logoM meM zreSTha sadRza mAnA jAtA hai / eka puruSa zreSTha hai kintu logoM meM pApI sadRza mAtA jAtA haiM / eka puruSa pApI haiM kintu logoM meM zreSTha sadRza mAtA jAtA haiM / eka puruSa pApI hai aura logoM meM pApI sadRza mAnA jAtA hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa jina pravacanoM kA prarUpaka hai kintu prabhAvaka nahIM hai / eka puruSa zAsana kA prabhAvaka hai kintu jina pravacanoM kA prarUpaka nahIM hai / eka puruSa zAsana kA prabhAvaka bhI hai aura jina vacanoM kA prarUpaka bhI hai / eka puruSa zAsana kA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4/4/366 prabhAvaka bhI nahIM haiM aura jina pravacanoM kA prarUpaka bhI nahIM hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA - eka puruSa sUtrArtha kA prarUpaka hai kintu zuddha AhArAdi kI eSaNA meM tatpara nahIM hai / eka puruSa zuddha AhArAdi kI eSaNA meM tatpara nahIM hai kintu sUtrArtha kA prarUpaka hai / eka puruSa sUtrArtha kA prarUpaka bhI hai aura zuddha AhArAdi kI eSaNA meM bhI tatpara hai / eka puruSa sUtrArtha kA prarUpaka bhI nahIM haiM aura zuddha AhArAdi kI eSaNA meM bhI tatpara nahIM hai / vRkSa kI vikurvaNA cAra prakAra kI hai / yathA - naI koMpale AnA, patte AnA, puSpa 95 AnA, phala AnA / [367] vAda karanevAloM ke samosaraNa cAra haiM ajJAnavAdI aura vinayavAdI / vikalendriyoM ko chor3akara zeSa sabhI daNDakoM meM vAdiyoM ke cAra samavaraNa haiM / [368] megha cAra prakAra ke haiM / yathA - eka megha gAjatA haiM kintu varSatA nahIM haiM / eka megha varSatA haiM kintu gAjatA nahIM hai / eka megha gAjatA bhI haiM aura varSatA bhI hai / eka megha gAjatA bhI nahIM hai aura varSatA bhI nahIM hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa bolatA bahuta haiM kintu detA kucha bhI nahIM hai / eka puruSa detA hai kintu bolatA kucha bhI nahIM hai / eka puruSa bolatA bhI hai aura detI bhI hai / eka puruSa bolatA bhI nahIM hai aura detA bhI nahIM hai / / yathA- kriyAvAdI, akriyAvAdI, megha cAra prakAra ke hai / yathA- eka megha gAjatA hai kintu usameM bijaliyAM nahIM camakatI hai / eka megha meM bijaliyAM camakatI hai kintu gAjatA nahIM haiM / eka megha gAjatA hai aura usameM bijaliyA~ bhI camakatI haiM / eka megha gAjatA bhI nahIM hai aura usameM bijaliyAM bhI camakatI nahIM hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke hai / yathA- eka puruSa pratijJA karatA haiM kintu apanI bar3AI nahIM hA~katA / eka puruSa apanI bar3AI hAMkatA hai kintu pratijJA nahIM karatA haiM / eka puruSa pratijJA bhI karatA hai aura apanI bar3AI bhI hAMkatA haiM / eka puruSa pratijJA bhI nahIM karatA haiM aura apanI bar3AI bhI nahIM hAMkatA hai| megha cAra prakAra ke haiM / yathA- eka megha varSatA hai kintu usameM bijaliyAM nahIM camakatI haiM / eka megha meM bijaliyA~ haiM kintu varSatA nahIM hai / eka megha varSatA bhI hai aura usameM bijaliyAM bhI camakatI hai / eka megha varSatA bhI nahIM hai aura usameM bijaliyA~ bhI camakatI nahIM hai / isI prakAra puruSa, cAra prakAra ke / yathA- eka puruSa dAnAdi satkArya karatA haiM kintu apanI bar3AI nahIM karatA haiM / eka puruSa apanI bar3AI karatA hai kintu dAnAdi satkArya nahIM karatA haiM / eka puruSa dAnAdi satkArya bhI karatA hai aura apanI bar3AI bhI karatA haiM / eka puruSa dAnAdi satkArya bhI nahIM karatA aura apanI bar3AI bhI nahIM karatA hai / megha cAra prakAra ke haiM / eka megha samaya para barasatA hai kintu asamaya nahIM barasatA / eka megha asamaya barasatA hai kintu samaya para nahIM barasatA / eka megha samaya para bhI barasatA hai aura asamaya bhI barasatA hai / eka megha samaya para bhI nahIM barasatA aura asamaya bhI nahIM barasatA / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa samaya para dAnAdi satkArya karatA hai, kintu asamaya nahIM karatA / eka puruSa asamaya dAnAdi satkArya karatA hai kintu samaya para Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra-hindI anuvAda nahIM karatA / eka puruSa samaya para bhI dAnAdi satkArya karatA haiM aura asamaya bhI / eka puruSa samaya para bhI dAnAdi satkArya nahIM karatA aura asamaya bhI nahIM kastA / megha cAra prakAra ke haiM / eka megha kSetra meM barasatA hai kintu akSetra meM nahIM barasatA / eka megha akSetra meM barasatA haiM kintu kSetra meM nahIM barasatA / eka megha kSetra meM bhI barasatA hai aura akSetra meM bhI barasatA hai / eka megha kSetra meM bhI hI barasatA aura akSetra meM bhI nahIM brstaa| isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa pAtra ko dAna detA haiM kintu apAtra ko nahIM / eka puruSa apAtra ko dAna detA hai kintu pAtra ko nahIM / eka puruSa pAtra ko bhI dAna detA hai aura apAtra ko bhI / eka puruSa pAtra ko bhI dAna nahIM detA aura apAtra ko bhI nahIM detA / megha cAra prakAra ke haiM / yathA-eka megha dhAnya ke aMkura utpanna karatA haiM kintu dhAnya ko pUrNa nahIM pakAtA / eka megha dhAnya ko pUrNa pakAtA haiM kintu dhAnya ke aMkura utpanna nahIM karatA / eka megha dhAnya ke aMkura bhI utpanna karatA hai aura dhAnya ko pUrNa bhI pakAtA haiM / eka megha dhAnya ke aMkura bhI utpanna nahIM karatA hai aura dhAnya ko pUrNa bhI nahIM pakAtA hai / isI prakAra mAtA-pitA bhI cAra prakAra ke haiM / yathA-eka mAtA-pitA putra ko janma dete hai kintu usakA pAlana nahIM karate / eka mAtA-pitA putra kA pAlana karate haiM kintu putra ko janma nahIM dete haiM / eka mAtA-pitA patra ko janma bhI dete haiM aura usakA pAlana bhI karate haiM / eka mAtA-pitA putra ko janma bhI nahIM dete haiM aura usakA pAlana bhI nahIM karate hai / megha cAra prakAra ke haiM / yathA-eka megha eka deza meM barasatA haiM kintu sarvatra nahIM barasatA haiM / eka megha sarvatra barasatA hai kintu eka deza meM nahIM barasatA / eka megha eka deza meM bhI barasatA hai aura sarvatra bhI barasatA haiM / eka megha na eka dezameM barasatA hai aura na sarvatra barasatA hai| isI prakAra rAjA bhI cAra prakAra ke haiM | yathA-eka rAjA eka deza kA adhipati hai kintu saba dezoM kA nahIM / eka rAjA saba dezoM kA svAmI hai kintu ekadezakA nahIM / eka rAjA eka deza kA adhipati bhI he aura saba dezoM kA adhipati bhI hai / eka rAjA na eka deza kA adhipati hai aura na saba dezoM kA adhipati hai / / [369] megha cAra prakAra ke haiM / puSkalAvarta, pradyumna, jImUta aura jimha / puSkalAvarta mahAmegha kI eka varSA se pRthvI dasa hajAra varSa taka gIlI rahatI haiM / pradyumna mahAmegha kI eka varSA se pRthvI eka hajAra varSataka gIlI rahatI hai / jImUta mahAmegha kI eka varSA se pRthvI dasa varSa taka gIlI rahatI haiM / jimha mahAmegha kI aneka varSAe~ bhI pRthvI ko eka varSa taka gIlI nahIM rakha pAtI / [370] karaMDaka cAra prakAra ke haiM ? zvapAka kA karaMDaka / vezyAoM kA karaMDaka / samRddha gRhastha kA karaMDaka / rAjA kA karaMDaka / isI prakAra AcArya cAra prakAra ke haiM / zvapAkakaraMDaka samAna AcArya kevala lokaraMjaka granthoM kA jJAtA hotA haiM kintu zramaNAcAra kA pAlaka nahIM hotA / vezyAkaraMDaka samAna AcArya jinAgamoM kA sAmAnya jJAtA to hotA hai kintu lokaraMjaka granthoM kA vyAkhyAna karate adhika se adhika janatA ko apanI ora AkarSita karatA haiM / gAthApati ke karaMDaka samAna AcArya svasiddhAnta aura para-siddhAnta kA jJAtA hotA hai aura zramaNAcAra kA pAlaka bhI hotA haiM / rAjA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/4/370 97 ke karaMDiye samAna AcArya jinAgamoM ke marmajJa evaM AcArya ke samastaguNa yukta hote haiM / [371] vRkSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka vRkSa zAla (mahAn) hai aura zAla ke (chAyAdi) guNa yukta hai / eka vRkSa zAla (mahAn) hai kintu guNoM meM eraNDa samAna hai / ekavRkSa eraNDa samAna (atyalpa vistAravAlA) hai kintu guNoM se zAla (mahAvRkSa) ke samAna he / eka vRkSa eraNDa hai aura guNoM se bhI eraNDa jaisA hI hai / isI prakAra AcArya cAra prakAra ke haiM / eka AcArya zAla samAna mahAna (uttama jAti kula) haiM aura jJAnakriyAdi mahAna guNayukta haiM |ek AcArya mahAn hai kintu jJAna-kriyAdi guNahIna hai / eka AcArya eraNDa samA (jAtikula-guru Adi se sAmAnya) hai kintu jJAnakriyAdi mahAn guNayukta haiM / eka AcArya eraNDa samAna hai aura jJAna-kriyAdi guNahIna hai / __ vRkSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka vRkSa zAla (mahAn) hai aura zAlavRkSa samAna mahAn vRkSoM se parivRta haiM / eka vRkSa zAla samAna mahAn hai kintu eraNDa samAna tuccha vRkSoM se parivRta haiM / eka vRkSa eraNDa samAna tuccha hai kintu zAla samAna mahAn vRkSoM se parivRta haiM / eka vRkSa eraNDa samAna tuccha hai aura eraNDa samAna tuccha vRkSoM se parivRta hai / isI prakAra AcArya bhI cAra prakAra haiM / eka AcArya zAla vRkSa samAna mahAn guNayukta hai aura zAla parivAra samAna zreSTha ziSya parivArayukta haiM / eka AcArya zAlavRkSa samAna uttama guNa yukta hai kintu eraNDa parivAra samAna kaniSTha ziSyaparivAra yukta hai / eka AcArya eraNDa parivAra samAna kaniSTha ziSyaparivAra yukta haiM kintu svayaM zAla vRkSa samAna mahAn uttama guNa yukta haiM |ek AcArya eraNDa samAna kaniSTha aura eraNDa parivAra samAna kaniSTha ziSyaparivAra yukta hai / [372] mahAvRkSoM ke madhya meM jisa prakAra vRkSa rAja zAla suzobhita hotA hai usI prakAra zreSTha ziSyoM ke madhya meM uttama AcArya suzobhita hote haiM / [373] eraNDa vRkSoM ke madhya meM jisa prakAra vRkSarAja zAla dikhAI detA hai / usI prakAra kaniSTha ziSyoM ke madhya meM uttama AcArya mAluma par3ate haiM / [374] mahAvRkSoM ke madhya meM jisa prakAra eraNDa dikhAI detA hai usI prakAra zreSTha ziSyoM ke madhyameM kaniSTha AcArya dikhAI dete haiM / [375] eraNDa vRkSoM ke madhya meM jisa prakAra eka eraNDa pratIta hotA haiM usI prakAra kaniSTha ziSyoM ke madhya meM kaniSTha AcArya pratIta hote haiM / [376] matsya cAra prakAra ke haiM / yathA-eka matsya nadI ke pravAha ke anusAra calatA hai / eka matsya nadI ke pravAha ke sanmukha calatA haiM / eka matsya nadI ke pravAha ke kinAre calatA haiM / eka matsya nadI ke pravAha ke madhya meM calatA haiM / isI prakAra bhikSu (zramaNa) cAra prakAra ke haiM / yathA-eka bhikSu upAzraya ke samIpa gRha se bhikSA lenA prArambha karatA haiM / eka bhikSu kisI anya gRha se bhikSA letA huA upAzraya taka pahu~catA hai / eka bhikSu dharoM kI antima paMktiyoM se bhikSA letA huA upAzraya taka pahu~catA hai / eka bhikSu gAMva ke madhya bhAga se bhikSA letA hai / gole cAra prakAra ke hote haiM / yathA-mINa kA golA, lAkha kA golA, kASTha kA golA miTTI kA golA / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa mINa ke gole ke samAna komala hRdaya hotA hai / eka puruSa lAkha ke gole ke samAna kucha kaThora hRdaya hotA hai / eka |2|7 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda puruSa kASTha ke gole ke samAna kucha adhika kaThora hRdaya hotA hai / eka puruSa miTTI ke gole ke samAna kucha aura adhika kaThora hRdaya hotA hai / 98 gole cAra prakAra ke hote haiM / yathA - lohe kA golA, jaste kA golA, tAMbe kA golA aura zIze kA golA / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA - lohe ke gole ke samAna eka puruSa ke karma bhArI hote haiM jaste ke gole ke samAna eka puruSa ke karma kucha adhika bhArI hote hai / tAMbe ke gole ke samAna eka puruSa ke karma aura adhika bhArI hote hai / sIse ke gole ke samAna eka puruSa ke karma atyadhika bhArI hote hai / / gole cAra prakAra ke hote haiM / yathA-cAMdI kA golA, sone kA golA, ratnoM kA golA aura hIroM kA golA / usI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-cAMdI ke gole ke samAna eka puruSa jJAnAdi zreSTha guNa yukta hotA haiM / sone ke gole ke samAna eka puruSa kucha adhika zreSTha jJAnAdi guNa yukta hotA haiM / ratnoM ke gole ke samAna eka puruSa aura adhika zreSTha jJAnAdi guNa yukta hotA hai / hIroM ke gole ke samAna eka puruSa atyadhika zreSTha yukta hotA hai / 1 patte cAra prakAra ke hote haiM / talavAra kI dhAra ke samAna tIkSNa dhAra vAle patte / karavata kI dhAra ke samAna tIkSNa dA~tavAle patte / ustare kI dhAra ke samAna tIkSNa dhAravAle patte / kadaMbacIrikA kI dhAra ke samAna tIkSNa dhArakhAle patte / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa talavAra kI dhAra ke samAna tIkSNa vairAgyamaya vicAradhArA se mohapAza kA zIghra chedana karatA hai / eka puruSa karavata kI dhAra ke samAna vairAgyamaya vicAroM se mohapAza ko zanaiH zanaiH kATatA hai / eka puruSa ustare kI dhAra ke samAna vairAgyamaya vicAradhArA se mohapAza kA vilamba se chedana karatA haiM / eka puruSa kadaMbacIrikA kI dhAra ke samAna vairAgyamaya vicAroM se mohapAza kA ativilamba se viccheda karatA hai / kaTa cAra prakAra ke haiM / ghAsa kI caTAI bA~sa kI saliyoM kI caTAI, carma kI caTAI aura kaMvala kI caTAI isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA ghAsa kI caTAI ke samAna eka puruSa alpa rAgavAlA hotA hai / bAMsa kI caTAI ke samAna eka puruSa vizeSa rAga bhAvavAlA hotA haiM / camar3e kI caTAI ke samAna eka puruSa vizeSatara rAga bhAvavAlA hotA haiM / kaMvala kI caTAI ke samAna eka puruSa vizeSatama rAga bhAvavAlA hotA haiM / [377] catuSpada cAra prakAra ke haiM / yathA- eka khuravAle, do khuvAle, kaThora carmamaya gola paira vAle, tIkSNa nakhayukta paira vAle / pakSI cAra prakAra ke hote haiM / camar3e kI pAMkhoMvAle, ruMevAlI pAMkhoMvAle, simaTI huI pAMkhavAle, phailI huI pAMkhoM vAle / kSudra prANI cAra prakAra ke hote haiM / yathA - do indriyoMvAle, tIna indriyoMvAle, cAra indriyoMvAle aura saMmUrchima paMcendriya tiryaMca / [378] pakSI cAra prakAra ke haiM / yathA- eka pakSI ghoMsale se bAhara nikalatA haiM kintu bAhara phirane va ur3ane meM samartha nahIM haiM / eka pakSI phirane meM samartha haiM kintu ghoMsale se bAhara nahIM nikalatA haiM / eka pakSI ghoMsale se bAhara bhI nikalatA hai aura phirane meM bhI samartha hai / eka pakSI na ghoMsale se bAhara nikalatA hai aura na phirane meM samartha hotA hai / isI prakAra bhikSu (zramaNa ) bhI cAra prakAra ke hai / yathA- eka zramaNa bhikSArtha upAzraya Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/4/378 se bAhara jAtA hai kintu phiratA nahIM hai / eka zramaNa phirane meM samartha hai kintu bhikSA ke lie nahIM jAtA haiM / eka zramaNa bhikSArtha jAtA hai aura phiratA bhI hai / eka zramaNa bhikSArtha jAtA bhI nahIM hai aura phiratA bhI nahIM hai / [379] puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa pahale bhI kRza hai aura pIche bhI kRza rahatA hai / eka puruSa pahale kRza hai kintu pIche sthUla ho jAtA haiM / eka puruSa pahale sthUla hai kintu pIche kRza ho jAtA haiM / eka puruSa pahale bhI sthUla hotA hai aura pIche bhI sthUla hI rahatA hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa kA zarIra kRza hai aura usake kaSAya bhI kRza (alpa) hai / eka puruSa kA zarIra kRza hai kintu usake kaSAya akRza (adhika) hai / eka puruSa ke kaSAya alpa hai kintu usakA zarIra sthUla hai / eka puruSa ke kaSAya alpa hai aura zarIra bhI kRza hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa budha (satkarma karanevAlA) hai aura budha vivekI haiM / eka puruSa budha hai kintu abudha (vivekarahita) hai / eka puruSa abudha hai kintu budha (satkarma karanevAlA) hai / eka puruSa abudha hai (vivekarahita hai) aura abudha hai (satkarma karanevAlA bhI nahIM hai) puruSa cAra prakAra ke hai / yathA-eka puruSa budha (zAstrajJa) hai aura budha hRdaya hai (kAryakuzala hai) eka puruSa budha hai kintu abudha hRdaya hai (kAryakuzala nahIM hai) eka puruSa abudhahRdaya hai kintu budha hai (zAstrajJa hai) eka puruSa abudha hai (zAstrajJa nahIM hai) aura abudha hai (kAryakuzala bhI nahIM hai) puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa apane para anukampA karanevAlA hai kintu dUsare para anukampA karanevAlA nahIM hai / eka puruSa apane para anukampA nahIM karatA haiM kintu dUsare para anukampA karatA hai / eka puruSa apane para bhI anukampA karatA hai aura dUsare para bhI anukampA karatA hai / eka puruSa apane para bhI anukampA nahIM karatA hai aura dUsare para bhI anukampA nahIM karatA hai / [380] saMbhoga cAra prakAra ke haiM / devatAoM kA, asuroM kA, rAkSasoM kA aura manuSyoM kA / saMbhoga cAraprakAra kA hai / eka devatA devI ke sAtha saMbhoga karatA haiM / eka devatA asurI ke sAtha saMbhoga karatA haiM / eka asura devI ke sAtha saMbhoga karatA haiM / eka asura asurI ke sAtha saMbhoga karatA hai / ___ saMbhoga cAra prakAra kA hai / eka deva devI ke sAtha saMbhoga karatA he / eka deva rAkSasI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka rAkSasa devI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka rAkSasa rAkSasI ke sAtha saMbhoga karatA hai / saMbhoga cAra prakAra kA hai / yathA-eka deva devI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka deva mAnuSI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka manuSya devI ke sAtha saMbhoga karatA he / eka manuSya mAnuSI ke sAtha saMbhoga karatA hai / saMbhoga cAra prakAra kA hai / yathA-eka asura asurI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka asura rAkSasI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka rAkSasa asurI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka rAkSasa rAkSasI ke sAtha saMbhoga karatA hai / saMbhoga cAra prakAra ke haiM / yathA-eka asura asurI ke sAthasaMbhoga karatA hai / eka asura mAnuSI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka manuSya asurI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka manuSyaNI ke sAtha saMbhoga karatA hai / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 AgamasUtra-hindI anuvAda saMbhoga cAra prakAra ke hai / yathA-eka rAkSasa rAkSasI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka rAkSasa manuSyaNI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka manuSya rAkSasI ke sAtha saMbhoga karatA hai / eka manuSya manuSyaNI ke sAtha saMbhoga karatA hai / [381] apadhvaMza (cAritra ke phala kA nAza) cAra prakAra kA hai / yathA AsurI bhAvanAjanya-Asura bhAva, abhiyoga bhAvanAjanya-abhiyoga bhAva, saMmoha bhAvanAjanya-saMmoha bhAva, kilviSa bhAvanA janya-kilviSa bhAva asurAyu kA bandha cAra kAraNoM se hotA hai / yathA-krodhI svabhAvase, atikalaha karane se / AhAra meM Asakti rakhate hue tapa karanese, nimitta jJAna dvArA AjIvikopArjana karanese abhiyogAyu kA baMdha cAra kAraNoM se hotA haiM / yathA-apane tapa japa kI mahimA apane-muMha karane se / dUsaro kI niMdA karane se / jvarAdi ke upazamana hetu abhimantrita rAkha dene se / aniSTa kI zAnti ke liye mantrocAra karate rahane se / saMmohAyu bA~dhane ke cAra kAraNa hai / yathA-unmArga kA upadeza dene se, sanmArga meM antarAya dene se / kAma-bhogoM kI tIvra abhilASA se / atilobha karake niyANA karane se / deva kilviSa Ayu bA~dhane ke cAra kAraNa haiM / yathA-arihaMto kI niMdA karane se / arihaMta kathita dharma kI niMdA karane se, AcArya-upAdhyAya kI niMdA karane se / caturvidha saMgha kI nindA karane se / [382] pravrajyA cAra prakAra kI hai / yathA-ihaloka ke sukha ke liye dIkSA lenA / paraloka ke sukha ke liye dIkSA lenA / ihaloka aura paraloka ke liye dIkSA lenA / kisI prakAra kI kAmanA na rakhate rue dIkSA lenA / pravrajyA cAra prakAra kI hai / yathA-ziSyAdi kI kAmanA se dIkSA lenA / pUrva dIkSita svajanoM ke moha se dIkSA lenA / ukta dono kAraNoM se dIkSA lenA / niSkAma bhAva se dIkSA lenA / pravrajyA cAra prakAra kI hai / yathA-sadguruoM kI sevA ke lie dIkSA lenA / kisI ke kahane se dIkSA lenA / "tU dIkSA lego to maiM bhI lU~gA" isa prakAra vacanabaddha hokara dIkSA lenA / kisI viyoga se vyathita hokara dIkSA lenA / pravrajyA cAra prakAra kI hai / kisI ko utpIr3ita karake dIkSA denA, kisI ko anyatra le jAkara dIkSA denA / kisI ko RNamukta karake dIkSA denA, kisI ko bhojana Adi kA lAlaca dikhAkara dIkSA denA / pravrajyA cAra prakAra kI hai / yathA-naTakhAditA-naTa kI taraha vairAgya rahita dharma kathA karake AhArAdi prApta karanA / subhaTakhAditA-subhaTa kI taraha bala dikhAkara AhArAdi prApta karanA / siMhakhAditA-siMha kI taraha dUsare kI avajJA karake AhArAdi prApta karanA / zrRMgAlakhAditAzrRMgAla kI taraha dInatA pradarzita kara AhArAdi prApta karanA / kRSi cAra prakAra kI hai / yathA-eka kRSi meM dhAnya eka bAra boyA jAtA haiM / eka kRSi meM dhAnya Adi do tIna bAra boyA jAtA hai / eka kRSi meM eka bAra ninANa kI jAtI haiM / eka kRSi meM bAra-bAra ninANa kI jAtI hai / isI prakAra pravrajyA cAra prakAra kI hai / eka pravrajyA meM eka bAra sAmAyikacAritra dhAraNa kiyA jAtA hai / eka pravrajyA meM bAra-bAra sAmAyikacAritra dhAraNa kiyA jAtA hai / eka pravrajyA meM eka bAra aticAroM kI AloyaNA kI jAtI hai / eka pravrajyA meM bAra-bAra aticAroM kI AloyaNA kI jAtI haiM / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/4/382 101 pravrajyA cAra prakAra kI hai / yathA-khalihAna meM zuddha kI huI dhAnyarAzi jaisI aticAra rahita pravrajyA / khalihAna meM uphaNe hue dhAnya jaisI alpa aticArakhAlI pravrajyA / gAyaTA kiye hue dhAnya jaisI aneka aticAravAlI pravrajyA / kheta meM se lAkara khalihAna meM rakhe hue dhAnya jaisI pracura aticAravAlI pravrajyA / / [383] saMjJA cAra prakAra kI hai / AhArasaMjJA bhayasaMjJA maithunasaMjJA, prigrhsNjnyaa| cAra kAraNoM se AhAra saMjJA hotI hai / yathA-peTa khAlI hone se / kSudhAvedanIya karma ke udaya se / khAdya padArthoM kI carcA sunane se / nirantara bhojana kI icchA karane se / cAra kAraNoM ke bhaya saMjJA hotI hai / yathA- alpazakti hone se / bhayavedanIya karma ke udaya se | bhayAvanI kahAniyA~ sunane se / bhayAnaka prasaMgoM ke smaraNa se / cAra kAraNoM se maithuna saMjJA hotI hai / yathA-rakta aura mAMsa ke upacaya se / mohanIya karma ke udaya se / kAma kathA sunane se / bhukta bhogoM ke smaraNa se / cAra kAraNoM se parigraha saMjJA hotI hai / yathA-parigraha hone se / lobha vedanIya karma ke udaya se / hiraNya suvarNa Adi ke dekhane se | dhana kaMcana ke smaraNa se / 384] kAma (viSaya-vAsanA) cAra prakAra ke haiM / yathA- zrRMgAra, karuNa, bIbhatsa, raudra, devatAoM kI kAma vAsanA 'zrRMgAra' pradhAna hai / manuSyoM kI kAma vAsanA 'karuNa' hai / tiryaMcoM kI kAma vAsanA 'bIbhatsa' hai / nairayikoM kI kAma vAsanA 'raudra' hai / [385] pAnI cAra prakAra ke haiM. | yathA-eka pAnI thor3A gaharA hai kintu svaccha hai / eka pAnI thor3A gaharA hai kintu malina hai / eka pAnI bahuta gaharA haiM kintu svaccha hai / eka pAnI bahuta gaharA hai kintu malina hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa bAhya ceSTAo se tuccha haiM aura tuccha hRdaya hai / eka puruSa bAhya ceSTAoM se to tuccha hai kiMtu gambhIra hRdaya hai / eka puruSa bAhya ceSTAoM se to gambhIra pratIta hotA hai kiMtu tuccha hRdaya hai / eka puruSa bAhya ceSTAoM se bhI gambhIra pratIta hotA hai aura gambhIra hRdaya bhI hai / pAnI cAra prakAra kA hai |ythaa- eka pAnI chicharA hai aura chicharA jaisA hI dIkhatA haiM / eka pAnI chicharA hai kintu gaharA dIkhatA haiM / eka pAnI gaharA haiM kintu chicharA jaisA pratIta hotA hai / eka pAnI gaharA hai aura gahare jaisA hI pratIta hotA hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke hai / yathA-eka puruSa tuccha prakRti hai aura vaisA hI dikhatA bhI hai / eka puruSa tuccha prakRti hai kintu bAhya vyavahAra se gambhIra jaisA pratIta hotA haiM / eka puruSa gambhIra prakRti hai kintu bAhya vyavahAra se tuccha pratIta hotA hai / eka puruSa gambhIra prakRti hai aura bAhya vyavahAra se bhI gambhIra hI pratIta hotA hai / udadhi (samudra) cAra prakAra ke haiM / yathA-samudra kA eka deza chicharA hai aura chicharA jaisA dikhAI detA hai / samudra kA eka bhAga chicharA hai kintu bahuta gahare jaisA pratIta hotA hai / samudra kA eka bhAga bahuta gaharA hai kintu chichare jaisA pratIta hotA hai / samudra kA eka bhAga bahuta gaharA hai aura gahare jaisA hI pratIta hotA hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke hai / pUrvokta udaka sUtra ke samAna bhAMge kahaiM / [386] tairAka cAra prakAra ke hai / yathA-eka tairAka aisA hotA haiM jo samudra ko tirane kA nizcaya karake samudra ko hI tiratA hai / eka tairAka aisA hotA hai jo samudra ko tirane kA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda nizcaya karake gopada hI tiratA hai / eka tairAka aisA hotA hai jo gopada tirane kA nizcaya karake samudra ko tiratA hai / eka tairAka aisA hotA hai jo gopada tirane kA nizcaya karake gopada hI tiratA hai / tairAka cAra prakAra ke haiM / yathA-eka tairAka eka bAra samudra ko tirakara punaH samudra ko tirane meM asamartha hotA hai / eka tairAka eka bAra samudrako tirake dUsarI bAra gopada ko tirane meM bhI asamartha hotA hai / eka tairAka eka bAra gopada ko tira karake punaH samudra ko pAra karane meM asamartha hotA hai| eka tairAka eka bAra gopada ko tira karake punaH gopada ko pAra karane meM bhI asamartha hotA hai / 387] kumbha cAra prakAra ke haiM / yathA-eka kumbha pUrNa (TUTA-pUTA) nahIM hai aura pUrNa (madhu se bharA huA hai) hai / eka kumbha pUrNa hai, kintu khAlI hai / eka kumbha pUrNa (madhu se bharA huA hai) hai kintu apUrNa (TUTA-phUTA) hai / eka kumbha apUrNa hai (TUTA phUTA hai) aura apUrNa hai (khAlI hai) isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / eka puruSa jAtyAdi guNa se pUrNa hai aura jJAnAdi guNa se bhI pUrNa hai / eka puruSa jAtyAdi guNa se pUrNa hai kintu jJAnAdi guNa se rahita / eka puruSa jJAnAdi guNa se sahita hai kintu jAtyAdi guNa se pUrNa hai / eka puruSa jAtyAdi guNa se bhI rahita hai aura jJAnAdi guNa se bhI rahita hai / / kumbha cAra prakAra ke hai / yathA-eka kumbha pUrNa hai aura dekhanevAle ko pUrNa jaisA hI dIkhatA hai / eka kumbha pUrNa hai kintu dekhanevAle ko apUrNa jaisA hI dekhatA hai / eka kumbha apUrNa hai kintu dekhanevAle ko pUrNa jaisA hI dIkhatA haiM / eka kumbha apUrNa hai aura dekhanevAle ko apUrNa jaisA hI dIkhatA haiM / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa dhana Adi se pUrNa hai aura usa dhana kA udAratApUrvaka upabhoga karatA haiM ataH pUrNa jaisA hI pratIta hotA hai / eka puruSa pUrNa hai (dhanAdi se pUrNa hai) kintu usa dhana kA upabhoga nahIM karatA ataH apUrNa (dhana hIna) jaisA hI pratIta hotA hai / eka puruSa apUrNa hai (dhanAdi se paripUrNa nahIM hai) kintu samaya-samaya para dhana kA upayoga karatA hai ataH pUrNa (dhanI) jaisI hI pratIta hotA hai / eka puruSa apUrNa hai (dhanAdi se paripUrNa bhI nahIM hai) aura apUrNa (nirdhana) jaisA hI pratIta hotA hai / kumbha cAra prakAra ke haiM / yathA-eka kumbha pUrNa hai (jala Adi se pUrNa hai) aura pUrNa rUpa hai (sundara hai) eka kumbha pUrNa hai kintu apUrNa rUpa hai (sundara) zeSa bhAMge pUrvokta krama se kaheM / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa purNa hai (jJAnAdi se pUrNa hai) aura pUrNa rUpa hai (saMyata veSabhUSA se yukta hai) eka puruSa pUrNa hai kintu pUrNa rUpa nahIM hai (saMyata veSabhUSA se yukta nahIM hai) zeSa bhAMge pUrvokta krama se kaheM / kumbha cAra prakAra ke haiM / yathA-eka kumbha pUrNa (jalAdi se) hai aura (svarNAdi mUlyavAna dhAtu kA banA huA hone se) priya hai / eka kumbha pUrNa hai kintu (mRttikA Adi tuccha dravyoM kA banA huA hone se) apriya hai / eka kumbha apUrNa hai kintu (svarNAdi mUlyavAna dhAtuoM kA banA huA hone se) priya hai / eka kumbha apUrNa hai aura apriya bhI hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa (dhana yA zruta Adi se pUrNa hai aura udAra hRdaya hai ataH priya hai / eka puruSa pUrNa hai kintu malina hRdaya hone se apriya hai / zeSa bhAMge pUrvokta krama se kaheM / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/4/387 103 kumbha cAra prakAra ke haiM / yathA-eka kumbha (jala se) pUrNa hai-kintu usameM pAnI jharatA haiM / eka kumbha (jala se) pUrNa hai-kintu usameM se pAnI jharatA nahIM haiM / eka kumbha (jala se) apUrNa hai kintu jharatA haiM / eka kumbha apUrNa hai kintu jharatA nahIM hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM yathA-eka puruSa (dhana yA zruta se) pUrNa hai aura dhana yA zruta detA bhI hai / eka puruSa pUrNa hai kintu detA nahIM hai / eka puruSa (dhana yA zruta se) aparipUrNa hai kintu yathAzakti yA yathAjJAna detA bhI hai / eka puruSa apUrNa hai aura detA bhI nahIM hai / kumbha cAra prakAra ke haiM / yathA-khaMDita, jojarA, kaccA aura pakkA / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa mUla. prAyazcita yogya hotA hai / eka puruSa chedAdi prAyazcita yogya hotA hai / eka puruSa sUkSma aticAra yukta hotA haiM / eka puruSa niraticAra cAritra yukta hotA hai / kuMbha cAra prakAra ke haiM, eka madhu kumbha hai aura usakA Dhakkana bhI madhu pUrita hai / eka madhu kumbha hai kintu usakA Dhakkana viSa pUrita haiM / eka viSa kumbha hai kintu usakA Dhakkana madhu pUrita hai / eka viSa kumbha hai aura usakA Dhakkana bhI viSa pUrita hai / isI prakAra puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA-eka puruSa sarala hRdaya hai aura madhurabhASI hai / eka puruSa sarala hRdaya hai kintu kaTubhASI hai / eka puruSa mAyAvI hai kintu madhurabhASI bhI nahIM hai / eka puruSa mAyAvI hai kintu madhurabhASI bhI hai / [388] jisa puruSa kA hRdaya niSpApa evaM nirmala haiM aura jisakI jihvA bhI sadA madhura bhASiNI hai / usa puruSa ko madhu DhakkanavAle madhukumbha kI upamA dI jAtI hai / [381] jisa puruSa kA hRdaya niSpApa evaM nirmala hai kintu usakI jihvA sadA kaTubhASiNI hai to usa puruSa ko viSa pUrita Dhakkana vAle madhu kumbha kI upamA dI jAtI hai / [390] jo pApI evaM malina hRdaya hai aura jisakI jihvA sadA madhura bhASiNI hai / usa puruSa ko madhupUrita Dhakkana vAle viSa kumbha kI upamA dI jAtI hai / [391] jo pApI evaM malina hRdaya hai aura jisakI jihvA sadA kaTubhASiNI hai usa puruSa ko viSapUrita Dhakkana vAle viSa kumbha kI upamA dI jAtI hai | [392] upasarga cAra prakAra ke haiM / devakRta, manuSyakRta, tiryaMcakRta, AtmakRta / devakRta upasarga cAra prakAra ke haiM / yathA-upahAsa karake upasarga karatA haiM / dveSa karake upasarga karatA haiM / parIkSA ke bahAne upasarga karatA haiM / vividha prakAra ke upasarga karatA hai / manuSya kRta upasarga cAra prakAra ke haiM / pUrvavat evaM maithuna sevana kI icchA se upasarga karatA haiM / tiryaMca kRta upasarga cAra prakAra ke haiM / yathA-bhayabhIta hokara upasarga karatA haiM / dveSa bhAva se upasarga karatA hai / AhAra ke liye upasarga karatA haiM / svasthAna kI rakSA ke liye upasarga karatA hai / AtmakRta upasarga cAra prakAra ke hai / yathA-saMghaTTana se-AMkha meM par3I huI raja Adi ko nikAlane para pIr3A hotI haiM / gira par3ane se / adhika dera taka eka Asana se baiThane para pIr3A hotI hai / paga saMkucita kara adhika dera taka baiThane se pIr3A hotI hai / [393] karma cAra prakAra ke haiM / yathA-eka karma prakRti zubha hai aura usakA hetu bhI zubha hai / eka karma prakRti zubha hai kiMtu usakA hetu azubha hai / eka karma prakRti azubha hai kintu usakA hetu zubha hai / eka karma prakRti azubha hai aura usakA hetu bhI azubha hai / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AgamasUtra-hindI anuvAda karma cAra prakAra ke haiM / yathA-eka karma prakRti kA baMdha zubha rUpa meM huA aura usakA udaya bhI zubha rUpa meM huA / eka karma prakRti kA baMdha zubha rUpa meM huA kintu saMkramakaraNa se usakA udaya azubha rUpa meM huA | eka karma prakRti kA baMdha azubharUpa meM huA kiMtu saMkramakaraNa se usakA udaya zubha rUpa meM huA / eka karma prakRti kA baMdha azubha rUpa meM huA aura usakA udaya bhI azubha rUpa meM huA / karma cAra prakAra ke haiM / prakRti karma, sthiti karma, anubhAva karma, pradeza karma / [394] saMgha cAra prakAra kA hai / yathA- zramaNa, zramaNiyAM, zrAvaka, aura zrAvikAyeM / [395] buddhi cAra prakAra kI hai / utpAtiyA vainayikI, kArmikI, pAriNAmikI / mati cAra prakAra kI hai / yathA- avagrahamati, IhAmati, avAyamati, aura dhAraNAmati / mati cAra prakAra kI hai / yathA- 1. ghar3e ke pAnI jaisI, 2. nAle ke pAnI jaisI, tAlAba ke pAnI jaisI, samudra ke pAnI jaisI / / [396] saMsArI jIva cAra prakAra ke haiM / yathA- nairayika, tiryaMca, manuSya aura deva / sabhI jIva cAra prakAra ke haiM / manayogI, vacanayogI, kAyayogI ayogI / sabhI jIva cAra prakAra ke haiM / yathA- strI vedI, puruSa vedI, napuMsaka vedI aura avedI / sabhI jIva cAra prakAra ke haiM / yathA- cakSudarzana vAle, acakSudarzana vAle / avadhi darzana vAle, kevaladarzana vAle / sabhI jIva cAra prakAra ke haiM / saMyata, asaMyata, saMyatAsaMyata nosaMyata-noasaMyata / [397] puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa ihaloka kA bhI mitra hai aura paraloka kA bhI mitra hai / eka puruSa ihaloka kA to mitra hai kintu paraloka kA mitra nahIM hai / eka puruSa paraloka kA to mitra hai kintu ihaloka kA mitra nahIM hai / eka puruSa ihaloka kA bhI mitra nahIM hai aura paraloka kA bhI mitra nahIM hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa antaraMga mitra hai aura bAhya sneha bhI pUrNa mitratA kA hai / eka puruSa antaraMga mitra to hai kintu bAhya sneha pradarzita nahIM karatA hai / eka puruSa bAhya sneha to pradarzita karatA hai kintu antaraMga meM zatrubhAva hai / eka puruSa antaraMga bhI zatru bhAva rakhatA hai / aura bAhya vyavahAra se bhI zatru hai / / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa dravya (bAhyavyavahAra) se bhI mukta hai aura bhAva (Asakti) se bhI mukta hai / eka puruSa dravya se to mukta hai kintu bhAva se mukta nahIM hai / eka puruSa bhAva se to mukta hai kintu dravya se mukta nahIM hai / eka puruSa dravya se bhI mukta nahIM hai aura bhAva se bhI mukta nahIM hai / puruSa cAra prakAra ke haiM / yathA- eka puruSa (Asakti se) mukta hai aura (saMyata veSa kA dhAraka hone se) mukta rUpa hai / eka puruSa mukta hai kintu mukta rUpa nahIM hai / eka puruSa mukta rUpa to hai kintu Asakti hone se mukta nahIM hai / eka puruSa mukta bhI nahIM hai aura saMyata veSabhUSA kA dhAraka na hone se mukta rUpa bhI nahIM hai / [398] paMcendriya tiryaMca yonika jIva marakara cAroM gatiyoM meM utpanna hote haiM aura cAroM gatiyoM meM se Akara paMcendriya tiryaMcoM meM utpanna hote haiM / yathA- nairayikoM se, tiryaMcoM se, manuSyoM se aura devatAoM se / manuSya marakara cAroM gatiyoM meM utpanna hote haiM aura cAroM gatiyoM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4/4/398 105 meM se Akara manuSyoM meM utpanna hote haiM / [399] dvIndriya jIvoM kI hiMsA na karane vAlA cAra prakAra kA saMyama karatA hai yathAjihyendriya ke sukha ko naSTa nahIM karatA / jihvendriya sambandhI dukha nahIM detA / sparzendriya ke sukha ko naSTa nahIM karatA / sparzendriya samasbandhI dukha nahIM detA / / dvIndriya jIvoM kI hiMsA karane vAlA cAra prakAra kA asaMyama karatA hai / yathA jihvendriya ke sukha ko naSTa karatA hai / jihvendriya sambandhI dukha detA hai / sparzendriya ke sukha ko naSTa karatA hai / sparzendriya sambandhI dukha detA hai / [400] samyagdRSTi nairayika cAra kriyAyeM karate haiM / yathA- ArambhikI, pArigrahikI, mAyApratyayA, aura apratyAkhyAnakriyA / / vikalendriya chor3akara zeSa sabhI daNDakoM ke jIva cAra kriyAyeM karate haiM pUrvavat / [401] cAra kAraNoM se puruSa dUsare ke guNoM ko chipAtA hai / yathA- krodha se, IrSyA se, kRtaghna hone se aura durAgrahI hone se / cAra kAraNoM se puruSa dUsare ke guNoM ko prakaTa karatA hai / yathA- prazaMsaka svabhAvavAlA vyakti / dUsare ke anukUla vyavahAravAlA / svakArya sAdhaka vyakti / pratyupakAra karane vAlA / [402] cAra kAraNoM se nairayika zarIra kI utpatti prArambha hotI hai / yathA- krodha se, mAna se, mAyA se, aura lobha se / zeSa sabhI daNDavartI jIvoM ke zarIra kI utpatti kA prArambha bhI inhIM cAra kAraNoM se hotA hai / cAra kAraNoM se nairayikoM ke zarIra kI pUrNatA hotI hai / krodha se yAvat lobha se / zeSa sabhI daNDakavartI jIvoM ke zarIra kI pUrNatA bhI inhIM cAra kAraNoM se hotI hai / [403] dharma ke cAra dvAra haiM / yathA- kSamA, nirlobhatA, saralatA aura mRdutA / [404] cAra kAraNoM se naraka meM jAne yogya karma baMdhate haiM / mahAArambha karane se, mahAparigraha karane se / paMcendriya jIvoM ko mArane se / mAMsAhAra karane se / cAra kAraNoM se tiryaMcoM meM utpanna hone yogya karma baMdhate haiM / yathA- mana kI kuTilatA se / veSa badalakara Thagane se / jhUTha bolane se, khoTe tola mApa baratane se / cAra kAraNoM se manuSyoM meM utpanna hone yogya karma ba~dhate haiM / yathA- sarala svabhAva se, vinamratA se, anukampA se, mAtsaryabhAva na rakhane se / cAra kAraNoM se devatAoM meM utpanna hone yogya karma / ba~dhate haiM / yathA- sarAga saMyama se, zrAvaka jIvanacaryA se, ajJAna tapa se aura akAmanirjarA se / [405] vAdya cAra prakAra ke haiM / yathA- tata (vINA Adi), vitata (Dhola Adi), dhana (kAMsyatAla Adi) aura zuSira (bAMsurI Adi) / / nATya (nATaka) cAra prakAra ke haiM / yathA- Thahara-Thahara kara nAcanA / saMgIta ke sAtha nAcanA / saMketoM se bhAvabhivyakti karate huye nAcanA / jhukakara yA leTa kara nAcanA / gAyana cAra prakAra kA hai / yathA- nAcate huye gAyana karanA / chaMda (padya) gAyana / maMda-maMda svara se gAyana karanA / zanaiH zanaiH svara ko teja karate hue gAyana karanA / puSpa racanA cAra prakAra kI hai / yathA- sUta ke dhAge se gUMthakara kI jAne vAlI puSpa racanA / cAroM ora puSpa bITakara kI jAne vAlI racanA / puSpa Aropita karake kI jAne vAlI Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 106 racanA / paraspara puSpa nAla milAkara kI jAne vAlI racanA / alaMkAra cAra prakAra ke haiM / kezAlaMkAra, vastrAlaMkAra, mAlyAlaMkAra, AbharaNAlaMkAra / abhinaya cAra prakAra kA hai / yathA- kisI ghaTanA kA abhinaya karanA / mahAbhArata kA abhinaya karanA / rAjA mantrI Adi kA abhinaya karanA / mAnava jIvana kI vibhinna avasthAoM kA abhinaya karanA / [406] sanatkumAra aura mAhendrakalpa meM cAra varNa ke vimAna haiM / yathA - nIle, rakta, pIta aura zveta / mahAzukra aura sahastrArakalpa meM devatAoM ke zarIra cAra hAtha ke U~ce haiM / [407] pAnI ke garbha cAra prakAra ke haiM / osa, dhuMvara, atizIta, atigarama / pAnI ke garbha cAra prakAra ke haiM / yathA- himapAta / bAdala se AkAza kA AcchAdita honA / atizIta yA atigaramI honA / vAyu, baddala, gAja, bijalI aura barasanA ina pAMcoM kA saMyukta rUpa se honA / [408] mAgha mAsa meM himapAta se, phAlguna mAsa meM bAdaloM se, caitra mAsa meM adhika zIta se aura vaizAkha meM Upara kahe saMyukta pA~ca prakAra se pAnI kA garbha sthira hotA hai [ 409] manuSyaNI (strI) ke garbha cAra prakAra ke haiM yathA - strI rUpa meM, puruSa rUpa meM, napuMsaka rUpa meM aura, biMba rUpa meM / / [410] alpa zukra aura adhika oja kA mizraNa hone se garbha strI rUpa meM utpanna hotA hai / alpaoja aura adhikazukra mizraNa hone se garbha puruSa rUpa meM utpanna hotA hai / [411] oja aura zukra ke samAna mizraNa se garbha napuMsaka rUpa meM utpanna hotA hai / strI kA strI se sahavAsa hone para garbha biMba rUpa meM utpanna hotA hai / vastu haiM / [412] utpAda pUrva ke cAra mUla [413] kAvya cAra prakAra ke haiM / yathA - gadya, padya, kathya aura geya / [ 414] nairayika jIvoM ke cAra samudghAta hai / yathA - vedanA samudghAta / kaSAya samudghAta / mAraNAMtika samudghAta aura vaikriya samudghAta / vAyukAyika jIvoM ke bhI ye cAra samudghAta haiM / [ 415] arhanta ariSTanemi - (neminAtha) ke cAra sau caudaha pUrvadhArI zramaNoM kI utkRSTa sampadA thI / jina na hote hue bI jinasadRza the / jina kI taraha pUrNa yathArtha vaktA the aura sarva akSara saMyogoM ke pUrNa jJAtA the / [416] zramaNa bhagavAna mahAvIra ke cAra sau vAdI muniyoM kI utkRSTa saMpadA thI / ve deva, manuSya asuroM kI pariSada meM kadApi parAjita honevAle na the / [417] nIce ke cAra kalpa ardha candrAkAra haiM / yathA - saudharma, IzAna, sanatkumAra aura mAhendra / madhyake cAra kalpa pUrNa candrAkAra haiM / brahmaloka, lAMtaka, mahAzukra aura sahastrAra / Upara ke cAra kalpa ardha candrAkAra haiM / yathA - Anata, prANata, AraNa aura acyuta / [418] cAra samudroM meM se pratyeka samudra ke pAnI kA svAda bhinna-bhinna prakAra kA hai / yathA - lavaNa samudra ke pAnI kA svAda lavaNa jaisA khArA hai / varuNoda samudra ke pAnI kA svAda Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4/4/418 madya jaisA hai / kSIroda samudra ke pAnI kA svAda dUdha jaisA hai / ghRtoda samudra ke pAnI kA svAda ghI jaisA hai / [419] Avarta cAra prakAra ke haiM / yathA- kharAvarta - samudra meM cakra kI taraha pAnI kA ghUmanA / unnatAvarta - parvata para cakra kI taraha ghUmakara car3hanevAlA mArga / gUr3hAvarta-dar3I para rassI se kI jAnevAlI guMthana / AmiSAvarta-mAMsa ke lie AkAza meM pakSiyoM kA ghUmanA / kaSAya cAra prakAra ke haiM / yathA- kharAvarta samAna krodha / unnatAvarta samAna mAna / gUDhAvarta samAna - mAyA / AmiSAvarta samAna lobha / kharAvarta samAna krodha karane vAlA jIva marakara naraka meM utpanna hotA hai / 107 isI prakAra unnatAvarta samAna mAna karane vAlA jIva / gUr3hAvarta samAna mAyA karane vAlA jIva, aura AmiSAvarta samAna lobha karane vAlA jIva marakara naraka meM utpanna hotA hai . [420] anurAdhA nakSatra ke cAra tAre haiM / isI prakAra pUrvASAr3hA aura uttarASAr3hA nakSatra ke cAra-cAra tAre haiM / [421] cAra sthAnoM meM saMcita pudgala pApa karma rUpa meM ekatra hue haiM, hote haiM aura bhaviSya meM bhI hoMge / yathA - nArakIya jIvana meM ekatrita pudgala / tiryaMca jIvana meM ekatrita pudgala / manuSya jIvana meM ekatrita pudgala / deva jIvana meM ekatrita pudgala / isI prakAra pudgaloM kA upacaya, baMdha, udIraNa, vedana aura nirjarA ke eka-eka sUtra kaheM / [422] cAra pradeza vAle skandha aneka haiM / cAra AkAza pradeza meM rahe hue pudgala ananta haiM / cAra guNa vAle pudgala ananta haiM / cAra guNa rukhe pudgala ananta haiM / sthAna- 4 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa sthAna- 5 uddezaka - 1 / yathA- prANAtipAta se sarvathA virata honA - yAvat [423] mahAvrata pA~ca kahe gaye haiM parigraha se sarvathA virata honA / aNuvrata pA~ca kahe gaye haiM / yathA- sthUla prANAtipAta se virata honA / sthUla mRSAvAda se virata honA / sthUla adattAdAna se virata honA / sva- strI meM santuSTa rahanA / icchAoM (parigraha) kI maryAdA karanA / [424] varNa pAMca kahe gaye haiM / yathA- kRSNa, nIla, rakta, pIta, zukla / rasa pA~ca kahe gaye haiM / yathA- tikta yAvat - madhura / kAma guNa pAMca kahe gaye haiM / yathA - zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza / ina pAMcoM meM jIva Asakta ho jAte haiM / zabda, yAvat sparza meM / isI prakAra pUrvokta pA~coM meM jIva rAga bhAva ko pApta hote haiM / isI prakAra pUrvokta pA~coM meM jIva mUrchA bhAva ko pApta hote haiM isI prakAra pUrvokta pA~coM meM jIva gRddhi bhAva ko pApta hote haiM isI prakAra pUrvokta pA~coM meM jIva AkAMkSA bhAva ko pApta hote haiM isI prakAra pUrvokta pA~coM meM jIva maraNa ko pApta hote haiM ina pAMcoM kA jJAna na honA jIvoM ke ahita ke lie hotA hai / ina pAMcoM kA jJAna Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AgamasUtra - hindI anuvAda na honA azubha hotA hai / ina pAMcoM kA jJAna na honA anucita hotA hai / ina pAMcoM kA jJAna na honA akalyANa hotA hai / ina pAMcoM kA jJAna na honA anAnugAmitA ke hotA hai / yathAzabda, yAvat sparza / ina pAMcoM kA jJAna honA, tyAga honA jIvoM ke hita ke lie hotA hai / ina pAMcoM kA jJAna honA, zubha ke lie hotA hai ina pAMcoM kA jJAna honA, ucita hotA hai ina pAMcoM kA jJAna honA, kalyANa hotA hai ina pAMcoM kA jJAna honA, anugAmikatA hotA hai ina pA~ca sthAnoM kA na jAnanA aura na tyAganA jIvoM kI durgatigamana ke lie hotA hai / yathA - zabda, yAvat sparza / ina pA~ca sthAnoM kA jJAna aura parityAga jIvoM kI sugatigamana ke lie hotA hai / yathA - zabda yAvat sparza / [425] pAMca kAraNoM se jIva durgati ko prApta hote haiM / yathA- prANAtipAta se, yAvat parigraha se / pAMca kAraNoM se jIva sugati ko prApta hote haiM / yathA- prANAtipAta viramaNa se, yAvat parigraha viramaNa se / [426 ] pAMca pratimAeM kahI gaI haiM / yathA- bhadrA pratimA, subhadrA pratimA / mahAbhadrA pratimA, sarvatobhadrapratimA / bhadrottara pratimA / [427] pA~ca sthAvara kAya kahe gaye haiM / yathA- indra sthAvarakAya ( pRthvIkA ) brahma sthAvarakAya (apkAya) zilpa sthAvarakAya (tejaskAya) saMmati sthAvarakAya (vAyukAya) prAjApatya sthAvarakAya (vanaspati kAya ) pA~ca sthAvara kAyoM ke ye pA~ca adhipati haiM / yathA- pRthvIkAya kA adhipati (indra), apkAya kA adhipati (brahma), tejaskAya kA adhipati (zilpa), vAyukAya kA adhipati ( saMmati) vanaspatikAya kA adhipati ( prajApati ) / [428] avadhi upayoga kI prathama pravRtti ke samaya avadhi jJAna-darzana, pA~ca kAraNoM se calita- kSubdha hote haiM / yathA- pRthvI ko choTI dekhakara, pRthvI ko sUkSma jIvoM se vyApta dekhakara, mahAna ajagara kA zarIra dekhakara, mahAna Rddhi vAle deva ko atyanta sukhI dekhakara, grAma nagarAdi meM ajJAta evaM gar3e hue svAmIrahita khajAnoM ko dekhakara / kintu ina pA~ca kAraNoM se kevalajJAna - kevaladarzana calita kSubdha nahIM hotA hai / yathApRthvI ko choTI dekhakara yAvat grAma nagarAdi meM gar3e hue ajJAta khajAnoM ko dekhakara / [429] nairayikoM ke zarIra pA~ca varNavAle aura pA~ca rasa vAle kahe gaye haiM / yathAkRSNa yAvat zukla / tikta yAvat madhura / isI prakAra vaimAnika deva paryantara 24 daNDaka ke zarIro ke varNa aura rasa kahane cAhie / pA~ca zarIra kahe gaye haiM, yathA- audArikazarIra, vaikriyazarIra, AhArakazarIra, tejasazarIra, kArmaNazarIra / audArika zarIra ke pA~ca varNa aura pA~ca rasa kahe gaye haiM / yathA - kRSNa, yAvat zukla / tikta, yAvat madhura / isI prakAra kArmaNa zarIra paryanta varNa aura rasa kahane cAhiye / sabhI sthUladehadhAriyoM ke Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-5/1/429 109 zarIra pA~ca varNa, pAMca rasa, do gaMdha aura ATha sparza yukta haiM / [430] pA~ca kAraNoM se prathama aura antima jina kA upadeza unake ziSyoM ko unheM samajhane meM kaThinAI hotI hai / durAkhyeya-AyAsa sAdhya vyAkhyA yukta / durvibhajana-vibhAga karane meM kaSTa hotA hai / durdarza-kaThinAI se samajha meM AtA hai / duHsaha-parISaha sahana karane meM kaThinAI hotI hai / duranucara-jinAjJAnusAra AcaraNa karane meM kaThinAI hotI hai / pA~ca kAraNoM se madhya ke 22 jinakA upadeza unake ziSyoM ko sugama hotA hai / yathA- suAkhyeya-vyAkhyA saralatApUrvaka karate haiM / suvibhAjya-vibhAga karane meM kisI prakAra kA kaSTa nahIM hotA | sudarza-saralatApUrvaka samajha lete haiM / surAha-zAMtipUrvaka parisaha sahana karate hai / sucara-prasannatApUrvaka jinAjJAanusAra AcaraNa karate haiM / bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca sadguNa sadA prazasta evaM AcaraNa yogya kahe haiM / yathA- kSamA, nirlobhatA, saralatA, mRdutA, laghutA / bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca sadguNa sadA prazasta evaM AcaraNa yogya kahe haiM / yathA 1. satya, 2. saMyama, 3. tapa, 4. tyAga, 5. brahmacarya / bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha sadA prazasta evaM AcaraNa yogya kahe haiM / yathA- ukSiptacArI-'yadi gRhastha rAMdhane ke pAtra meM se jImane ke pAtra meM apane khAne ke lie AhAra le aura usa AhAra meM se de to leuM / ' nikSiptacArI-rAMdhane ke pAtra meM se nikAlA huA AhAra yadi gRhastha de to leu~ / ' aMtacArI-bhojana karane ke pazcAt bar3hA huA AhAra lenevAlA muni / prAntacArI-tuccha AhAra lene vAlA rUkSacArI-lUkhA AhAra lene kA abhigraha karane vAlA muni | bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke liye pA~ca abhigraha sadA prazasta evaM AcaraNa yogya kahe haiM / yathA- ajJAtacArI-apanI jAti-kula Adi kA paricaya diye binA AhAra lenA / anya glAnacArI-dUsare rogI ke lie bhikSA lAnevAlA muni / maunacArI-maunavratadhArI muni / saMsRSTakalpika-lepa vAle hAtha se kalpanIya AhAra de to lenA / tajjAta saMsRSTa kalpika prAsuka padArtha ke lepa vAle hAtha se AhAra de to leUM / aise abhigrahavAlA muni / bhagavAna mahAvIra ne zramaNa nirgranrthoM ke lie pA~ca abhigraha prazasta evaM sadA AcaraNa ke yogya kahe haiM / yathA- aupanidhika anya sthAna se lAyA huA AhAra lene vAlA muni / zuddhaSaNika-nirdoSa AhAra kI gaveSaNA karane vAlA muni / saMkhyAdattika-Aja itanI datti hI AhAra leU~gA dRSTalAbhika dekhI huI vastu lene ke saMkalpa vAlA muni / pRSThalAbhika-Apako AhAra dUM ?-aisA pUchakara AhAra de to leUM aisI pratijJAvAlA muni / mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha prazasta evaM sadA AcaraNa karane yogya kahe haiM / yathA- AcAmlika Ayambila karanevAlA muni / nirvikRtika-ghI Adi kI vikRti ko na lene vAlA muni / purimArdhaka-dina ke pUrvArdha taka pratyAkhyAna karane vAlA muni / parimitapiNDapAtika parimita AhAra lene vAlA muni / bhinna piNDapAtika akhaNDa, nahI kintu Tukar3e-Tukar3e kiyA huA AhAra lene vAlA muni / mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha prazasta evaM sadA AcaraNa yogya kahe haiM / yathA- arasAhArI, virasAhArI, aMtAhArI, prAntAhArI, rukSAhArI . / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha prazasta evaM sadA AcaraNa yogya kahe haiM / yathA - arasajIvI, virasajIvI, aMtajIvI, prAntajIvI, rukSajIvI / 1.10 mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha prazasta evaM sadA AcaraNa yogya kahe haiM / yathA - sthAnAtipada - kAyotsarga karane vAlA muni / utkaTukAsanika - ukaDu Asana baiTane vAlA muni / pratimAsthAyI - 'eka rAtrikI' Adi pratimAoM ko dhAraNa karane vAlA muni / vIrAsanika- vIrAsana se baiThane vAlA muni / naiSadhika - pAlathI lagAkara baiThane vAlA muni / mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM ke lie pA~ca abhigraha sadA prazasta evaM AcaraNa yogya kahe haiM / yathA - daNDAyatika-sIdhe paira kara sone vAlA muni / lagaDazAyI - A~ke vA~ke paira va kamara kara sone vAlA muni / AtApaka-zIta yA grISma kI AtApanA lene vAlA muni / apAvRtakavastra rahita rahane vAlA muni / akaNDUyaka-khAja na khujAne vAlA muni / [431] pA~ca kAraNoM se zramaNa nirgrantha kI mahAnirjarA aura mahAparyavasAna - mukti hotI hai / yathA - glAni ke binA AcArya kI sevA karanevAlA, glAni ke vinA upAdhyAya kI sevA karanevAlA, glAni ke vinA sthavira kI sevA karanevAlA, glAni ke vinA tapasvI kI sevA karanevAlA, glAni ke vinA glAna kI sevA karanevAlA / pA~ca kAraNoM se zramaNa nirgrantha kI mahAnirjarA aura mahAparyavasAna hotA hai / yathAglAni ke binA navadIkSita kI sevA karane vAlA, kula kI sevA karane vAlA, gaNa kI sevA karane vAlA, saMgha kI sevA karane vAlA, svadharmI kI sevA karane vAlA / [432] pA~ca kAraNoM se zramaNa nirgrantha sAmbhogika sAdharmika ko visaMbhogI kare to jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / yathA - akRtya karanevAle ko / akRtya karake AlocanA na karanevAle ko / AlocanA karake prAyazcitta na karanevAle ko / prAyazcita lekara bhI AcaraNa na karanevAle ko / " are ! ye sthavira hI bAra-bAra akRtya kA sevana karate haiM to ye merA kyA kara sakege / " aisA kahane vAle ko / pA~ca kAraNoM se zramaNa nirgrantha (AcArya) sAmbhogika ko pArAJcika prAyazcita de to jinAjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / yathA- svakula meM bheda DAlane ke lie kalaha karane vAle ko / svagaNa meM bheda DAlane ke lie kalaha karane vAle ko / hiMsA prekSI - sAdhu Adi ko mArane ke lie unakA zodha karanevAle ko / chidra prekSI - sAdhu Adi ko mArane ke lie avasara kI talAza meM rahane vAle ko / prazna vidyA kA bAra-bAra prayoga karane vAle ko / [433] AcArya aura upAdhyAya ke gaNa meM vigraha ( kalaha ) ke pA~ca kAraNa haiM / yathAAcArya yA upAdhyAya gaNa meM rahane vAle zramaNoM ko AjJA yA niSedha samyak prakAra se na kare / gaNa meM rahane vAle zramaNa dIkSA paryAya ke krama se samyak prakAra se vaMdanA na kare / gaNa meM kAla krama se jisako jisa Agama kI bAcanA denI hai use usa Agama kI vAcanA na de / AcArya yA upAdhyAya apane gaNa meM glAna yA zaikSya kI sevA ke lie samyak vyavasthA na kare / gaNa meM rahane vAle zramaNa guru kI AjJA ke binA vihAra kare / AcArya upAdhyAya ke gaNa meM avigraha ( kalaha na hone) ke pA~ca kAraNa haiM / yathAAcArya yA upAdhyAya gaNa meM rahane vAle zramaNoM ko AjJA yA niSedha samyak prakAra se kare | gaNa meM rahane vAle zramaNa dIkSA paryAya ke krama se samyak prakAra vaMdanA kare / gaNa meM kAlakrama Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-5/1/433 111 se jisako jisa Agama kI vAcanA denI hai use usa Agama kI vAcanA de / AcArya yA upAdhyAya apane gaNa meM glAna yA zaikSya kI sevA ke lie samyak vyavasthA kare / gaNa meM rahane vAle zramaNa guru kI AjJA se bihAra kareM / [434] pA~ca niSadyAyeM (baiThane ke DhaMga) kahI gaI haiM / yathA- utkuTikA-ukaDu baiThanA / godohikA-gAya duhe usa Asana se baiThanA / samapAdaputA-paira aura puta se pRthvI kA sparza karake baiThanA / paryakA-palathI mArakara baiThanA / ardhaparyakA-ardha padmAsana se baiThanA / pA~ca Arjava (saMvara) ke hetu kahe gaye haiM / yathA- zubha Arjava, zubha mArdava, zubha lAdhava, zubha kSamA, zubha nirlobhatA / [435] pA~ca jyotiSka deva kahe gaye haiM / yathA-candra, sUrya, graha, nakSatra, tArA / pAMca prakAra ke deva kahe gaye haiM / yathA- bhavya dravya deva-devatAoM meM utpanna hone yogya manuSya aura tiryaMca / nara deva-cakravartI / dharmadeva-sAdhu / devAdhideva-arihanta / bhAvadevadevabhava ke AyuSya kA anubhava karane vAle bhavanapati Adi ke deva / / [436] pA~ca prakAra kI paricAraNA (viSaya sevana) kahI gaI haiM / yathA- kAyaparicAraNA kevala kAyA se maithuna sevana karanA / yaha paricAraNA dUsare devaloka taka hotI hai / sparza paricAraNA kevala sparza hone se viSayecchA kI pUrti honA / yaha tIsare cauthe devaloka taka hotI hai / rUpa paricAraNA kevala rUpa dekhane se viSayecchA kI pUrti honA / yaha paricAraNA pAMcave, chaThe devaloka taka hotI hai / zabda paricAraNA kevala zabda zravaNa se viSayecchA kI pUrti honA / yaha paricAraNA sAtaveM, AThaveM devaloka taka hotI hai / mana paricAraNA kevala mAnasika saMkalpa se viSayecchA kI pUrti honA / yaha paricAraNA navameM se bArahaveM devaloka taka hotI hai / [437] camara asurendra kI pA~ca agramahiSiyAM kahI gaI haiM / yathA- kAlI, rAtri, rajanI, vidyuta, meghA / bali vairocanendra kI pA~ca agramahiSiyA~ kahI gaI haiM / yathA- zubhA, nizubhA, raMbhA, niraMbhA, madanA / [438] camara asurendra kI pA~va senAyeM haiM aura unake pA~ca senApati haiM / yathA- paidala senA, azvasenA, hastisenA, mahiSasenA, rathasenA / pA~ca senApati hai / druma-paidala senA kA senApati / saudAmI azvarAja-azva senA kA senApati / kuMthu hastIrAja-hastisenA kA senApati, lohitAkSamahiSarAja-mahiSa senA kA senApati / kinnara-ratha senA kA senApati / bali vairocanendra kI pA~ca senAyeM haiM aura unake pA~ca-pA~ca senApati haiM / yathA- paidala senA-yAvat stha senA / pA~ca senApati hai / - mahadruma-paidala senA ke senApati / mahAsaudAma azvarAja-azvasenA ke senApati / mAlaMkAra hastIrAja-hastisenA ke senApati / mahAlohitAkSa mahiSarAja-mahiSa senA ke senApati / kiMpuruSa-rathasenA ke senApati / dharaNa nAgakumArendra kI pA~ca senAyeM haiM aura unake pA~ca senApati haiM, yathA- paidala senA-yAvat ratha senA / pA~ca senApati hai / -bhadrasena-paidala senA ke senApati / yazodhara azvarAja-azva senA ke senApati / sudarzana hastirAja-hasti senA ke senApati / nIlakaMTha mahiSarAja-mahiSa senA ke senApati / Ananda-rathasenA ke senApati / bhUtAnanda nAgakumArendra kI pA~ca senAe~ haiM aura pA~ca senApati haiM / yathA- paidala senA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat ratha senA / pAMca senApati hai / -dakSa-paidala senA kA senApati / sugrIva azvarAjaazva senA kA senApati / suvikrama hastirAja-hasti senA kA senApati / zvetakaNTha mahiSarAjamahiSa senA kA senApati / nanduttara-ratha senA kA senApati | veNudeva suparNendra kI pA~ca senApati aura pA~ca senAe~ / yathA- paidala senA yAvat stha senA | dharaNa ke senApatiyoM ke nAma ke samAna veNudeva ke senApatiyoM ke nAma haiM / bhUtAnanda ke senApatiyoM ke nAma ke samAna veNudAliya ke senApatiyoM ke nAma haiM / dharaNa ke senApatiyoM ke nAma ke samAna sabhI dakSiNa dizA ke indroM ke yAvat ghosa ke senApatiyoM ke nAma haiM / bhUtAnanda ke senApatiyoM ke nAma ke samAna sabhI uttara dizA ke indroM ke yAvat mahAghosa ke senApatiyoM se nAma haiN| zakrendra kI pA~ca senAe~ haiM aura unake pA~ca senApati haiM / yathA- paidalasenA, azvasenA, gajasenA, vRSabhasenA, rathasenA / hariNagamaiSI-paidalasenA kA senApati / vAyu azvarAja-azvasenA kA senApati / erAvaNa hastirAja-hastisenA kA senApati / dAmardhi vRSabharAja-vRSabha senA kA senApati / mADhara-ratha senA kA senApati / IzAnendra kI pA~ca senAyeM haiM, aura unake pA~ca senApati haiM / yathA- paidala senA yAvat vRSabha senA, aura ratha senA | pA~ca senApati- laghuparAkrama-paidala senA kA senApati / mahAvAyu azvarAja-azvasenA kA senApati / puSpadanta hastirAja-hastisenA kA senApati / mahAdAmardhi vRSabharAja-vRSabha senA kA senApati / mahAmADhara-rathasenA kA senApati / zakrendra ke senApatiyoM ke nAma ke samAna sabhI dakSiNa dizA ke indroM ke yAvat AraNakalpa ke indroM ke senApatiyoM ke nAma haiM / IzAnendra ke senApatiyoM ke samAna sabhI uttara dizA ke indoM ke yAvat acyutakalpa ke indroM ke senApatiyoM ke nAma haiM / [439] zakendra kI Abhyantara pariSada ke devo kI sthiti pAMca palyopama kI kahI gaI hai / IzAnendra kI Abhyantara pariSadA ke deviyoM kI sthiti pA~ca palyopama kI kahI gaI hai / [440] pA~ca prakAra ke pratighAta kahe gaye haiM / yathA- gatipratighAta-devAdi gatiyoM kA prApta na honA / sthiti pratighAta-devAdi kI sthitiyoM kA prApta na honA / baMdhana pratighAtaprazasta audArikAdi baMdhanoM kA prApta na honA / bhoga pratighAta-prazasta bhoga-sukha kA prApta na honA / bala, vIrya, puruSAkAra, parAkrama pratighAta-bala Adi kA prApta na honA / [441] pA~ca prakAra kI AjIvikA hai / jAtiAjIvikA-jAti batAkara AjIvikA karanA / kula AjIvikA kula batAkara AjIvikA karanA / karmaAjIvikA-kRSi Adi karma karake AjIvikA karanA / zilpaAjIvikA-vastra Adi bunakara AjIvikA karanA / liMgaAjIvikA-sAdhu Adi kA veSa dhAraNa karake AjIvikA karanA / [442] pA~ca prakAra ke rAjacinha haiM / khaDga, chatra, mukuTa, mojar3I, cAmara / [443] pA~ca kAraNoM se chadmasthajIva (sAdhu) udaya meM Aye hue parISahoM aura upasargoM ko- samabhAva se sahana karatA hai / samabhAva se kSamA karatA hai / samabhAva se titikSA karatA hai / samabhAva se nizcala hotA hai / samabhAva se vicalita hotA hai / vaha isa prakAra hai / __ karmodaya se yaha puruSa unmatta hai isalie:- mujhe AkrozavacanabolatA hai / durvacanoM se merI bhartsanA karatA hai / mujhe rassI Adi se bA~dhatA hai / mujhe baMdIkhAne meM DAlatA hai / mere Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-5/1/443 113 zarIra ke avayavoM kA chedana karatA hai / mere sAmane upadrava karatA hai / mere vastra, pAtra, kaMbala yA rajoharaNa chIna letA yA dUra phaiMka detA hai / mere pAtroM ko tor3atA hai / mere pAtra curAtA hai / ___ yaha yakSAviSTa puruSa hai isalie yaha- mujhe Akroza vacana bolatA hai yAvat mere pAtra curA letA hai / isa bhava meM vedane yogya karma mere udaya meM Aye haiM / isalie yaha puruSa mujhe Akroza vacana bolatA hai- yAvat mere pAtra curA letA hai / yadi meM samyak prakAra se sahana nahIM karUMgA / ,, ,, kSamA nahIM karUMgA / ,, ,, titikSA nahIM karU~gA / ,, ,, nizcala nahIM rahU~gA / to mere kevala pApa karma kA baMdha hogA / yadi maiM samyak prakAra se sahana karUMgA / ,, ,, kSamA karUMgA / ,, ,, titikSA karUMgA / ,, ,, nizcala rahU~gA / to mere kevala karmoM kI nirjarA hI hogI / pAMca kAraNoM se kevalI udaya meM Aye hue parISahoM aura upasargoM ko- samabhAva se sahana karatA hai-yAvat / ,, nizcala rahatA hai / yathA- (1) yaha vikSipta puruSa hai, isalie mujhe Akroza vacana bolatA hai yAvat-mere pAtra curA letA hai / (2) yaha dRptacitta (abhimAnI) puruSa haiM, isaliye- mujhe Akroza vacana bolatA hai-yAvat- mere pAtra curA letA hai / yaha yakSAviSTha puruSa hai-isaliye- mujhe Akroza vacana bolatA hai-yAvat- mere pAtra curA letA hai / isa bhava meM vedane yogya karma mere udaya meM Aye haiM, isalie yaha puruSa- mujhe Akroza vacana bolatA haiyAvat -mere pAtra curA letA hai / (5) mujhe samyak prakAra se sahana karate hue, kSamA karate hue, titikSA karate hue yA nizcala rahate hue dekhakara anya aneka chadmastha zramaNa nirgrantha udaya meM Aye hue parISahoM aura upasargoM ko samyak prakAra se sahana kareMge-yAvat-nizcala raheMge / [444] pAMca prakAra ke hetu kahe gaye haiM, yathA- anumAna pramANa ke aMga ghUmAdi hetu ko jAnatA nahIM hai, anumAna pramANa ke aMga dekhatA nahIM hai, anumAna pramANa ke aMga dhUmAdi hetu para zraddhA nahIM karatA hai / anumAna pramANa ke aMga dhUmAdi hetu ko prApta nahIM karatA hai / anumAna pramANa ke aMga jAne binA ajJAna maraNa maratA hai / pAMca prakAra ke hetu kahe gaye haiM, yathA- hetu se jAnatA nahIM hai, yAvat hetu se ajJAna maraNa karatA hai / pAMca prakAra ke hetu kahe gaye haiM, yathA- hetu se jAnatA hai, yAvat hetu se chadmastha maraNa maratA hai / pAMca hetu kahe gaye haiM, hetu se jAnatA hai, yAvat hetu se chadmastha maraNa maratA hai / pAMca ahetu kahe gaye haiM, yathA- ahetu ko nahIM jAnatA hai, yAvat ahetu rUpa chadmastha maraNa maratA hai / pAMca ahetu kahe gaye haiM, yathA- ahetu se nahIM jAnatA hai, yAvata ahetu se chadmastha maraNa maratA hai / pAMca ahetu kahe gaye haiM, yathA- ahetu ko jAnatA hai-yAvat ahetu rUpa kevalImaraNa maratA hai / pAMca ahetu kahe gaye haiM, yathA- ahetu se jAnatA hai-yAvat ahetu se kevalI maraNa maratA hai / pAMca guNa kevalI ke anuttara (zreSTha) kahe gaye haiM-yathA- anuttara jJAna, anuttara darzana, anuttara cAritra, anuttara tapa, anuttara vIrya / [445] padmaprabha arhanta ke pA~ca kalyANaka citrA nakSatra meM hue haiM, yathA- citrA nakSatra meM devaloka se cyavakara garbha meM utpanna hue / citrA nakSatra meM janma huA, citrA nakSatra meM pravrajita hue, citrA nakSatra meM anaMta, anuttara, niyAghAta, pUrNa, pratipUrNa kevala jJAna-darzana Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 AgamasUtra - hindI anuvAda utpanna huA / citrA nakSatra meM nirvANa prApta hue / I puSpadanta arhanta ke pAMca kalyANaka mUla nakSatra meM hue, yathA- mUla nakSatra meM devaloka se cyavakara garbha meM utpanna hue / mUla nakSatra meM janma yAvat nirvANa kalyANaka huA / [446] padmaprabha arhanta ke pAMca kalyANaka citrA nakSatra meM hue / puSpadanta arhanta ke pAMca kalyANaka mUla nakSatra meM hue / zItala arhanta ke pAMca kalyANaka pUrvASAr3hA nakSatra meM hue / vimala arhanta ke pAMca kalyANaka uttarAbhAdrapada nakSatra meM hue 1 [447] ananta arhanta ke pAMca kalyANaka revati nakSatra meM hue / dharmanAtha arhanta ke pAMca kalyANaka puSya nakSatra meM hue / zAMtinAtha arhanta ke pAMca kalyANaka bharaNI nakSatra meM hue / kunthunAtha arhanta ke pAMca kalyANaka kRttikA nakSatra meM hue / aranAtha arhanta ke pA~ca kalyANaka svati nakSatra meM hue / [ 448] munisuvrata arhanta ke pAMca kalyANaka zravaNa nakSatra meM hue / nami arhanta ke pAMca kalyANaka azvinI nakSatra meM hue / neminAtha arhanta ke pAMca kalyANaka citrA nakSatra meM hue / pArzvanAtha arhanta ke pAMca kalyANaka vizAkhA nakSatra meM hue / mahAvIra ke pAMca kalyANaka hastottarA (citrA) nakSatra meM hue I [449] zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAMca kalyANaka hastottarA nakSatra meM hue / mahAvIra hastottarA nakSatra meM devaloka se cyavakara garbha meM utpanna hue / hastottarA nakSatra meM devAnandA ke garbha se trizalA ke garbha meM Aye / hastottarA nakSatra meM janma huA / hasatottarA nakSatra meM dIkSita hue / aura hastottarA nakSatra meM kevalajJAna - darzana utpanna huA / sthAna- 5 uddezaka - 2 [450] nirgrantha aura nirgranthiyoM ko ye pA~ca mahAnadiyA~ eka mAsa meM do yA tIna bArataira kara pAra karanA yA naukA dvArA pAra karanA nahIM kalpatA hai / yathA - gaMgA, yamunA, sarayU, airAvatI, mahI / pA~ca kAraNoM se pAra karanA kalpatA hai, kruddha rAjA Adi ke bhaya se | duSkAla hone para / anArya dvArA pIr3A pahu~cAye jAne para / bAr3ha ke pravAha meM bahate hue vyaktiyoM ko nikAlane ke liye / kisI mahAn anArya dvArA pIr3ita kiye jAne para / [451] nirgrantha aura nirgranthiyoM ko prAvRT Rtu (prathama varSA ) meM grAmAnugrAma vihAra karanA nahIM kalpatA hai, kintu pAMca kAraNoM se kalpatA hai / yathA - kruddha rAjA Adi ke bhaya se / duSkAla hone para- yAvat kisI mahAn anArya dvArA pIr3A pahu~cAye jAne para / varSAvAsa rahe hue nirgrantha aura nirgranthiyoM ko eka gAMva se dUsare gAMva jAne ke lie vihAra karanA nahIM kalpatA hai / pA~ca kAraNoM se vihAra karanA kalpatA hai, yathA- jJAna prApti ke liye, darzana - samyakatva kI puSTi ke liye / cAritra kI rakSA ke liye / AcArya yA upAdhyAya ke marane para anya AcArya yA upAdhyAya ke Azraya meM jAne ke liye / AcAryAdi dvArA yA anyatra rahe hue AcAryAdi kI sevA ke lie bhejane para / [453] pA~ca anudghAtika (mahA prAyazcita dene yogya) kahe gaye haiM, yathA - hasta karma karane vAle ko, maithuna sevana karane vAle ko, rAtri bhojana karane vAle ko, sAgArika ke ghara se lAyA huA AhAra khAne vAle ko / rAjapiMDa khAne vAle ko / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 5/2/454 [454] pAMca kAraNoM se zramaNa nirgrantha antaHpura meM praveza kare to bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / yathA- para sainya se nagara ghira gayA ho yA AkramaNa ke bhaya se nagara ke dvAra banda kara diye gae hoM aura zramaNa brAhmaNa AhAra- pAnI ke lie kahIM A jA na sakate hoM to zramaNa - nirgrantha antaHpura meM sUcanA dene ke lie jA sakatA hai / prAtihArika (jo vastu lAkara vApasa dI jAya) pITha, phalaka, saMstAraka Adi vastuyeM dene ke lie zramaNanirgrantha antaHpura meM jA sakatA hai / duSTa azva yA unmatta hasti ke sAmane Ane para bhayabhIta zramaNa nirgrantha antaHpura meM jA sakatA hai / koI jabardasta hAtha pakar3a kara zramaNa nirgrantha ko antaHpura meM le jAve to jA sakatA hai / nagara se bAhara udyAna meM gae hue zramaNa ko yadi antaHpura vAle ghera kara krIr3A kareM to vaha zramaNa antaHpura meM praviSTa hI mAnA jAtA hai / 115 [455] pAMca kAraNoM se strI puruSa ke sAtha sahavAsa na karane para bhI garbha dhAraNa kara letI hai, yathA- jisa strI kI yoni anAvRtta ho aura vaha jahAM para puruSa kA vIrya skhalita huA hai aise sthAna para isa prakAra baiThe ki jisase zukrANu yoni meM praviSTa ho jAya to - zukra lagA huA vastra yoni meM praveza kare to jAnabUjhakara svayaM zukra ko yoni meM praviSTa karAve todUsare ke kahane se zukrANuoM ko yoni meM praveza kare to - nadI nAle ke zItala jala meM Acamana ke lie koI strI jAve aura usa samaya usakI yoni meM zukrANu praviSTa ho jAe to - pA~ca kAraNoM se strI puruSa ke sAtha sahavAsa karane para bhI garbha dhAraNa nahIM karatI hai, yathA - jise yuvAvasthA prApta nahIM huI hai, vaha jisakI yuvAvasthA bIta gaI hai, vaha jo janma se vandhyA ho, vaha jo rogI ho, vaha jisakA mana zoka se saMtapta ho / pA~ca kAraNoM se strI puruSa ke sAtha sahavAsa karane para bhI garbha dhAraNa nahIM karatI hai / yathA- jise nitya rajastrAva hotA hai, vaha jise kabhI rajastrAva nahIM hotA hai, vaha jisake garbhAzaya kA dvAra roga se banda ho gayA ho, vaha jisake garbhAzaya kA dvAra rogagrasita ho, vaha jo aneka puruSoM ke sAtha aneka bAra sahavAsa karatI ho, vaha / pA~ca kAraNoM se strI puruSa ke sAtha sahavAsa karane para bhI garbha dhAraNa nahIM karatI hai / yathA - rajastrAva kAla meM puruSa ke sAtha vidhivat sahavAsa na karanevAlI / yoni-doSa se zukrANuoM ke naSTa hone para / jisakA pitta padhAna rakta ho vaha / garbha dhAraNa se pUrva devatA dvArA zakti naSTa kiye jAne para / saMtAna honA bhAgya meM na ho to / [455] pAMca kAraNoM se nirgrantha aura nirgranthiyA~ eka jagaha Thahare, soyeM yA baiTheM to bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA hai / yathA - nirgrantha aura nirgranthiyA~ kadAcit aneka yojana lambI, nirjana evaM agamya aTavI meM pahu~ca jAve to- kisI grAma, nagara yAvat rAjadhAnI meM nirgrantha yA nirgranthiyoM meM se kisI eka ko hI upAzraya milA ho to - nAgakumAra yA suparNakumArAvAsa meM sthAna milA ho to - nirgranthiyoM ke vastra yadi cora le jAveM to- yadi taruNa guNDe nirgranthiyoM ke sAtha balAtkAra karanA cAheM to pA~ca kAraNoM se acela nirgrantha sacela nirgranthiyoM ke sAtha eka sthAna meM rahe to bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / yathA - vikSipta citta zramaNa ke sAtha yadi anya zramaNa na ho to - isI prakAra harSAtireka se dRptacitta yakSAviSTa aura vAyu roga se unmatta ho to - kisI sAdhvI kA putra dIkSita ho aura usake sAtha yadi anya zramaNa na ho to / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AgamasUtra-hindI anuvAda [456] pAMca AzravadvAra kahe gae haiM, yathA- mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, azubhayoga / pAMca saMvara dvArA kahe gaye haiM- samyakatva, virati, apramAda, akaSAya, zubhayoga / pAMca prakAra kA daNDa kahA gayA hai, yathA- artha daNDa-sva-para ke hita ke lie trasa yA sthAvara prANI kI hiMsA / anartha daNDa-nirarthaka hiMsA / hiMsA daNDa-jisane atIta meM hiMsA kI hai jo vartamAna meM hiMsA karatA hai aura jo bhaviSya meM hiMsA karegA-isa abhiprAya se jo sarpa yA zatru kI ghAta karatA hai / akasmAta daNDa-kisI anya para prahAra kiyA thA kintu vadha anya kA ho gayA ho / dRSTiviparyAsa daNDa-"yaha zatru hai" isa abhiprAya se kadAcit mitra kA vadha ho jAya / [457] mithyAdRSTioko pAMca kriyAyeM kahI gaI hai, yathA- AraMbhikI, pArizrahikI, mAyApratyayikA, apratyAkhyAnakriyA, mithyAdarzana pratyayA / . mithyAdRSTi nairayikoM ke pA~ca kriyAyeM kahI gaI haiM, yathA-AraMbhikI-yAvata, mithyAdarzana pratyayA / isa prakAra vaimAnika paryanta sabhI mithyAdRSTiyoM ko pAMca kriyAyeM kahI gaI haiM / vizeSa-vikalendriya mithyAddaSTi nahIM hote haiM / zeSa pUrvavat hai / pAMca kriyAyeM kahI gaI haiM, yathA- kAyikI, AdhikaraNikI, prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtikI / nairayikoM se lekara vaimAnika paryanta ye pAMca kriyAyeM haiM / pAMca kriyAyeM kahI gaI haiM, yathA- AraMbhikI-yAvat, mithyAdarzana pratyayA nairayikoM se lekara vaimAnika paryanta ye pAMcoM kriyAyeM haiM / / pAMca kriyAyeM kahI gaI haiM, yathA- dRSTijA, pRSTijA, prAtItyikI, sAmaMtopanipAtikI, svAhastikI / nairayikoM se lekara vaimAnika paryanta ye pAMca kriyAyeM haiM / pAMca kriyAyeM kahI gaI haiM, yathA- naisRSTikI, AjJApAnikI, vaidAraNikI, anAbhoga pratyayA, anavakAMkSapratyayA / nairayikoM se lekara vaimAnika paryanta ye pAMca kriyAyeM haiM / pAMca kriyAyeM kahI gaI haiM, premapratyayA, dveSapratyayA, prayogakriyA, samudAna kriyA, IryApathikI / ye pAMcoM kriyAye kevala eka manuSya daNDaka meM haiM / zeSa daNDakoM meM nahIM hai / [458] parijJA pAMca prakAra kI haiM, yathA- upadhi parijJA, upAzraya parijJA, kaSAya parijJA, yoga parijJA, bhakta parijJA / [459] vyavahAra pAMca prakAra kA hai, yathA- Agama vyavahAra, zruta vyavahAra, AjJA vyavahAra, dhAraNA vyavahAra, jIta vyavahAra / kisI vivAdAspada viSaya meM jahA~ taka Agama se koI nirNaya nikalatA ho vahAM taka Agama ke anusAra hI vyavahAra karanA cAhiye / jahA~ kisI Agama se nirNaya na nikalatA ho vahAM zruta se vyavahAra karanA cAhie / jahA~ zruta se nirNaya na nikalatA ho vahAM gItArtha kI AjJA ke anusAra vyavahAra karanA cAhiye / jahAM gItArtha kI AjJA se samasyA hala na hotI ho vahAM dhAraNA ke anusAra vyavahAra karanA cAhie / jahA~ dhAraNA se samasyA na sulajhatI ho vahAM jIta (gItArtha puruSoM kI paramparA dvArA anusarita) AcAra ke anusAra vyavahAra karanA cAhie / isa prakAra AgamAdi se vyavahAra karanA cAhie / he bhagavAn ! zramaNa nirgrantha Agama vyavahAra ko hI pramukha mAnane vAle haiM phira ye pA~ca vyavahAra kyoM kahe gaye haiM ? ina pAMca vyavahAroM meM se jahAM jisa vyavahAra se samasyA sulajhatI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-5/2/459 117 ho vahAM usa vyavahAra se pravRtti karane vAlA zramaNa nirgrantha AjJA kA ArAdhaka hotA hai / [460] soye huye saMyata manuSyoM ke pAMca jAgRta haiM, yathA- zabda-yAvat-sparza / jAgRta saMyata manuSyoM ke pAMca supta haiM, yathA- zabda-yAvat-sparza / supta yA jAgRta asaMyata manuSyoM ke pAMca jAgRta haiM, yathA-zabda-yAvat-sparza / [461] pAMca kAraNoM se jIva karma-raja grahaNa karatA hai, yathA-prANAtipAta se-yAvatparigraha se / pAMca kAraNoM se jIva karma-raja se mukta hotA hai, yathA-prANAtipAta viramaNa se - yAvat-parigraha viramaNa se / [462] pAMca mAsavAlI pAMcavI bhikSu-pratimA dhAraNa karanevAle aNagAra ko pAMca datti AhAra kI aura pAMca-pAMca datti pAnI kI lenA kalpatA hai / [463] pAMca prakAra ke upaghAta (AhArAdi kI azuddhi) haiM / yathA- udgamopaghAtagRhastha dvArA laganevAle AdhAkarma Adi solaha doSa / utpAdanopaghAta-sAdhu dvArA lagane vAle dhAtrI Adi solahadoSa / eSaNopaghAta-sAdhu aura gRhastha dvArA lagane vAle dhAtrI Adi solaha doSa / parikarmopaghAta-vastra-pAtra ke chedana yA silAI Adi meM maryAdA kA ullaMghana / pariharaNopaghAta-ekAkI vicarane vAle sAdhu ke vastra-pAtrAdi upakaraNoM ko upayoga meM lenA / pAMca prakAra kI vizuddhi kahI gaI hai, yathA- udgamavizuddhi, utpAdamavizuddhi, eSaNA vizuddhi, parikarmavizuddhi, pariharaNavizuddhi / pUrvokta udgamAdi doSoM kA sevana na karanA vizuddhi [464] pAMca kAraNoM se jIva durlabha bodhI rUpa karma bAMdhate haiM, yathA- arihantoM kA avarNavAda bolane para, arihanta kathita dharma kA avarNavAda bolane para, AcAryoM yA upAdhyAyoM kA avarNavAda bolane para, caturvidha saMghakA avarNavAda bolane para, utkRSTa tapa aura brahmacarya kA pAlana karane se hue devoM kA avarNavAda bolane para / __ pAMca kAraNoM se jIva sulabha bodhi rUpa karma bAMdhate haiM / yathA- arihantoM kA guNAnuvAda karane para-yAvat-utkRSTa tapa aura brahmacarya ke pAlane se hue... devoM ke guNAnuvAda karane para / [465] pratisaMlIna pAMca prakAra ke haiM, yathA- zrotrendriya pratisaMlIna-yAvat-sparzendriya pratisaMlIna / apratisaMlIna pAMca prakAra ke haiM, yathA- zrotrendriya apratisaMlIna-yAvat sparzendriya apratisaMlIna / saMvara pA~ca prakAra ke haiM, yathA- zrotrendriya saMvara-yAvat-sparzendriya saMvara / asaMvara pAMca prakAra ke haiM, yathA-zrotrendriya asaMvara-yAvat-sparzendriya asaMvara / [466] saMyama pAMca prakAra kA hai, yathA- sAmAyika saMyama, chedopasthApanIya saMyama, parihAra vizuddhi saMyama, sUkSma saMparAya saMyama, yathAkhyAta cAritra saMyama / [467] ekendriya jIvoM kI hiMsA na karane vAle ko pAMca prakAra kA saMyama hotA hai, yathA-pRthvIkAyika saMyama-yAvat-vanaspatikAyika saMyama / ekendriya jIvo kI hiMsA karane vAle ko pAMca prakAra kA asaMyama hotA hai, yathA- pRthvIkAyika asaMyama-yAvat-vanaspatikAyika asaMyama / [468] paJcendriya jIvoM kI hiMsA na karane vAloM ke pAMca prakAra kA saMyama hotA hai, yathA- zrotrendriya saMyama-yAvat-sparzendriya saMyama / paMcendriya jIvoM kI hiMsA karane vAloM ke Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AgamasUtra - hindI anuvAda pAMca prakAra kA asaMyama hotA hai, yathA-zrotrendriya asaMyama yAvat-sparzendriya asaMyama / sabhI prANa, bhUta, sattva aura jIvoM kI hiMsA na karane vAloM ke pAMca prakAra kA saMyama hotA hai, yathA-ekendriya saMyama yAvat-paMcendriya saMyama / sabhI prANa, bhUta, sattva aura jIvoM kI hiMsA karane vAloM ke pAMca prakAra kA asaMyama hotA hai, yathA- ekendriya asaMyama yAvat paMcendriya asaMyama / [469] tRNavanaspati kAyika jIva pAMca prakAra ke haiM, yathA- agrabIja, mUla bIja, parva bIja, skandha bIja, bIja ruha / [470] AcAra pAMca prakAra kA hai, yathA-jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, vIryAcAra | [471] AcAra prakalpa pAMca prakAra kA hai, yathA- mAsika udghAtika- laghumAsa, mAsika anudghAtika-gurumAsa, cAturmAsika udghAtika- laghu caumAsI, cAturmAsika anudghAtika - guru caumAsI, AropaNA - prAyazcita meM vRddhi karanA / AropaNA pAMca prakAra kI hai, yathA- prasthApitA- AropaNA karane ke gurumAsa Adi prAyazcita rUpa tapazcaryA kA prArambha karanA / sthApitA - gurujanoM kI vaiyAvRttya karane ke liye Aropita prAyazcita ke anusAra bhaviSya meM tapazcaryA karanA / kRtsnA - vartamAna jina zAsana meM utkRSTa tapa mAsa kA mAnA gayA hai ataH isase adhika prAyazcita na denA / akRtsnA - yadi doSa ke anusAra prAyazcita dene para chaH mAsa se adhika prAyazcita AtA ho tathApi chaH mAsa kAhI prAyazcita denA / hADahar3A - laghumAsa Adi prAyazcita zIghratApUrvaka denA / [472] jambUdvIpa meM meru parvata ke pUrva meM sItA mahAnadI ke uttara meM pAMca vakSaskAra parvata haiM, yathA- mAlyavaMta, citrakUTa, padmakUTa, nalinakUTa, eka zaila / jambUdvIpa meM meru parvata ke pUrva meM sItA mahAnadI ke dakSiNa meM pAMca vakSaskAra parvata haiM, yathA- trikUTa, vaizramaNakUTa, aMjana, mAtaMjana, somanasa / jambUdvIpa meM meru parvata ke pazcima meM sItA mahAnadI ke dakSiNa meM pAMca vakSaskAra parvata haiM, yathA-vidyutprabha, aMkAvatI, padmAvatI, AziviSa, sukhAvaha / jambUdvIpa meM meru parvata ke pazcima meM sItA mahAnadI ke uttara meM pAMca vakSaskAra parvata haiM, yathAcandraparvata, sUryaparvata, nAgaparvata, devaparvata, gaMdhamAdanaparvata / jambUdvIpa meM meru parvata ke dakSiNa meM deva kurukSetra meM pAMca mahAdraha haiM, yathA - niSadhadraha, devakurudraha, sUryagraha, sulahadraha, vidyutprabhadraha / jambUdvIpa meM meru parvata ke ke dakSiNa meM uttara kurukSetra meM pA~ca mahAgraha haiM, nIlavaMtadraha, uttara kurudraha, candradraha erAvaNadraha, mAlyavatadraha / sItA, sItodA mahA nadI kI ora tathA meru parvata kI ora sabhI vakSaskAra parvata 500 yojana U~ce haiM, aura 500 gAu bhUmi meM gahare haiM / ghAtakIkhaNDa ke pUrvArdha meM meru parvata ke pUrva meM, sItA mahAnadI ke uttara meM pA~ca vakSaskAra parvata hai [ jambUdvIpa ke samAna ], ghAtakIkhaNDa pazcimArdha meM [jambUdvIpa ke samAna ], puSkaravaradvIpArdha ke pazcimArdha meM bhI jambUdvIpa ke samAna vakSaskAra parvata aura drahoM kI U~cAI Adi kahanA cAhiye / samaya kSetra meM pAMca bharata, pAMca airavata - yAvat-pAMca meru aura pAMca meru cUlikAyeM hai / [473] kauzalika arhanta RSabhadeva pAMca sau dhanuSa ke UMce the / cakravartI mahArAjA bharata pAMca sau dhanuSa UMce the / bAhubalI aNagAra bhI itane hI UMce the / brAhmI nAma kI AryA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 5/2/473 pAMca sau dhanuSa UMcI thI / sundarI nAma kI AryA bhI itanI hI UMcI thI / [474] pAMca kAraNoM se soyA huA manuSya jAgRta hotA hai, yathA- zabda sunane se, hAtha Adi ke sparza se bhUkha lagane se, nidrA kSaya se, svapna darzana se / 119 [ 475] pAMca kAraNoM se zramaNa nirgrantha nirgranthI ko pakar3a kara rakhe ye sahArA de to bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM karatA hai / sAdhvI ko yadi koI unmatta pazu yA pakSI mAratA ho / durga yA viSama mArga se sAdhvI praskhalita ho yA gira rahI ho / nirgranthI kIcar3a meM phasa gaI ho yA lipaTa gaI ho / nirgranthI ko nAva para car3hAnA ho yA utAranA ho / jo nirgranthI vikSipta citta, kruddha, yakSAviSTa, unmatta, upasarga prApta, kalaha se vyAkula, prAyazcita - yukta yAvat-bhakta-pAna pratyAkhyAta ho athavA saMyama se cyuta kI jA rahI ho / [476] gaNa meM AcArya aura upAdhyAya ke pAMca atizaya / yathA - AcArya aura upAdhyAya upAzraya meM praveza karake dhUla bhare pairoM ko dUsare sAdhuoM se jhaTakavAve yA sApha karAve to bhagavAn kI AjJA kA ullaMghana nahIM hotA / AcArya aura upAdhyAya upAzraya meM mala-mUtra kA utsarga kare yA usakI zuddhi kare to bhagavAn kI AjJA kA ullaMghana nahIM hotA / AcArya aura upAdhyAya icchA ho to vaiyAvRtya kare, icchA na ho to na kare phira bhI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA / AcArya aura upAdhyAya upAzraya meM eka yA do rAta ekele rahe to bhI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA / AcArya aura upAdhyAya upAzraya ke bAhara eka yA do rAta akele rahe to bhI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA / [477] pAMca kAraNoM se AcArya aura upAdhyAya gaNa chor3akara cale jAte haiM / gaNa meM AcArya aura upAdhyAya kI AjJA yA niSedha kA samyak prakAra se pAlana na hotA ho / gaNa meM vaya aura jJAna jyeSTha kA vandanAdi vyavahAra samyak prakAra se pAlana karavA na sake to / gaNa meM zrutakI vAcanA yathocita rIti se na de sake to / svagaNa kI yA paragaNa kI nirgranthI meM Asakta ho jAya to / mitra yA svajana yadi gaNa chor3akara calA jAya to use punaH svagaNa meM sthApita karane ke lie AcArya yA upAdhyAya gaNa chor3akara calA jAya to / [478] pAMca prakAra ke RddhimAn manuSya haiM, yathA- arhanta, cakravartI, baladeva, vAsudeva, bhAvitAtmA aNagAra / sthAna- 5 uddezaka - 3 [475] pA~ca astikAya haiM:- yathA - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya / dharmAstikAya avarNa, aMgadha, arasa, asparza, arUpI, ajIva, zAsvata, avasthita lokadravya haiM / vaha pA~ca prakAra kA hai, yathA- dravya se, kSetra se, kAla se, bhAva se aura guNa se / dravya se - dharmAstikAya eka dravya hai, kSetra se loka pramANa hai, kAla se atIta meM kabhI nahIM thA - aisA nahIM, vartamAna meM nahIM haiM - aisA nahIM, bhaviSya meM kabhI nahIM hogA - aisA bhI nahIM / dharmAstikAya atIta meM thA, vartamAna meM haiM aura bhaviSya meM bhI rahegA / vaha dhruva, niyata, zAsvata, akSaya, avyaya, avasthita aura nitya hai / bhAva se avarNa, agaMdha, arasa, aura asparza hai / guNa se - gamana sahAyaka guNa hai / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda adharmAstikAya dharmAstikAya ke samAna pAMca prakAra kA hai / vizeSa yahakI- guNa se - sthiti sahAyaka guNa hai / I / vizeSa yaha kI kSetra se - AkAzAstikAya dharmAstikAya ke samAna pAMca prakAra kA hai AkAzAstikAya lokAloka pramANa hai / guNa se - avagAhana guNa hai / jIvAstikAya dharmAstikAya ke samAna pAMca prakAra kA hai / vizeSa yaha kI dravya -se jIvAstikAya anantajIva dravya haiM / guNa se upayoga guNa haiM / pudgalAstikAya pAMca varNa, pAMca rasa, do gaMdha aura ATha sparza yukta hai / rUpI, ajIva, zAsvata, avasthita hai / dravya se - pudgalAstikAya ananta dravya haiM / kSetra se - loka pramANa haiM / kAla se atIta meM kabhI nahIM thA aisA nahIM yAvat nitya hai / bhAva se - varNa, gaMdha, rasa aura sparza yukta hai / guNa se - grahaNa guNa hai / [480] gati pAMca haiM, narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati, devagati, siddhagati / [481] pAMca indriyoM ke pAMca viSaya haiM, yathA- zrotrendriya kA viSaya 'zabda' - yAvat sparzandriya kA viSaya 'sparza' / 120 muMDa pAMca prakAra ke haiM, yathA- zrotrendriya muNDa yAvat - sparzendriya muNDa / athavA muMDa pAMca prakAra ke haiM, yathA- krodhamuMDa, mAnamuMDa mAyAmuMDa, lobhamuMDa, ziramuMDa / [482] adholoka meM pAMca bAdara (sthUla) kAyika jIva haiM, yathA- pRthvIkAyika, apakAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, audArika zarIra vAle - trasa prANI / Urdhva loka meM adholoka ke samAna pAMca prakAra ke bAdarakAyika jIva haiM, tirachAloka meM pAMca prakAra ke bAdara kAyika jIva haiM, yathA ekendriya- yAvat-paMcendriya / pAMca prakAra ke bAdara tejaskAyika jIva haiM / iMgAla - aMgAre / jvAlA | murmura rAkha se mizrita agni / arci-zikhA sahita agni / alAta - jalatI huI lakar3I yA chANA / yathA- AkrAnta - dabAne se paidA hone pAMca prakAra ke bAda vAyukAyika jIva haiM, yathA- pUrvadizA kA vAyu, pazcima dizA kA vAyu, dakSiNa dizA kA vAyu, uttara dizA kA vAyu, vidizAoM kA vAyu pAMca prakAra ke acitta vAyukAyika jIva haiM, vAvA / mA-dhamaNa se paidA hone vAlA vAyu / pIr3ita - vastra ke nIcor3ane se honevAlA vAyu / zarIrAnugata - DakAra yA zvAsAdi rUpa vAyu / samUrcchima-paMkhA Adi se utpanna vAyu / [484] nirgrantha pAMca prakAra ke haiM, pulAka, bakuza, kuzIla, nirgrantha, snAtaka / pulAka pAMca prakAra ke haiM, yathA- jJAna pulAka, darzana pulAka, cAritra pulAka, liMga pulAka, yathAsUkSma pulAka / kuza pAMca prakAra ke haiM / yathA- bhoga bakuza, anAbhoga bakuza, saMvRta bakuza, asaMvRta kuza, yathA sUkSma bakuza / kuzIla pAMca prakAra ke haiM, yathA- jJAna kuzIla, darzana kuzIla, cAritra kuzIla, liMga kuzIla, yathA sUkSma kuzIla / nirgrantha pAMca prakAra haiM, yathA- prathama samaya nirgrantha, aprathama samaya nirgrantha, carama samaya nirgrantha, acarama samaya nirgrantha, yathAsUkSma nirgrantha / snAtaka pAMca prakAra ke haiM, yathA - acchavI - zarIra rahita / azabala - aticAra rahita / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 5/2/484 121 akarmA - karma rahita / zuddha jJAna-darzana ke dhAraka arhanta jina kevalI / aparizrAvI - tInoM yogo kA nirodha karanevAlA ayogI / nirgranthoM aura nirgranthiyoM ko pAMca prakAra ke vastroM kA upabhoga yA paribhoga kalpatA hai, jAMgamika kaMbala Adi / bhAMgamika - alasI kA vastra / sAnaka-zaNa ke sUtra kA vastra / potaka - kapAsa kA vastra / tiraDapaTTa-vRkSa kI chAla kA vastra / nirgranthoM aura nirgranthiyoM ko pAMca prakAra ke rajoharaNoM kA upabhoga yA paribhoga kalpatA hai / yathA - aurNika Una kA banA huA / auTrika - U~Ta ke vAloM kA banA huA / zAnaka---zaNa kA banA huA / balvaja - ghAsa kI chAla se banA huA / muja kA banA huA / [485] dhArmika puruSa ke pAMca Alambana sthAna haiM, yathA- chakAya, gaNa, rAjA, gRhapati aura zarIra / [486] nidhi pAMca prakAra kI hai, yathA- putranidhi, mitranidhi, zilpanidhi, dhananidhi aura dhAnyanidhi | [487] zauca pAMca prakAra kA hai, pRthvIzauca, jalazauca, agnizauca, maMtrazauca aura brahma zauca / [488] ina pAMca sthAnoM ko chadmastha pUrNa rUpa se na jAnatA hai aura na dekhatA hai / yathA - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, zarIrarahita jIva, paramANupudgala / kintu inhIM pAMca sthAnoM ko kevalajJAnI pUrNarUpa se jAnate haiM aura dekhate haiM, yathA- dharmAstikAyayAvat-paramANu pudgala / [489] adholoka meM pAMca bhayaMkara baDI narake hai / yathA -kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava aura apratiSThAna, Urdhvaloka meM pA~ca mahAvimAna haiM, yathA- vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjayaMta, sarvArthasiddhamahAvimAna / [490] puruSa pAMca prakAra ke haiM, yathA- hI sattva - lajjA se dhairya rakhane vAlA, hI mana sattva - lajjA se mana meM dhairya rakhane vAlA, cala sattva-asthira citta vAlA, sthira sattva- sthira citta vAlA, udAtta sattva-bar3hate hue dhairyavAlA / [ 491] matsya pAMca prakAra ke haiM, yathA- anuzrotacArI - pravAha ke anusAra calane vAlA, pratizrotArI - pravAha ke sAmane jAne vAlA / aMtacArI - kinAre kinAre calane vAlA, prAntacArI - pravAha ke madhya meM calane vAlA, sarvacArI - sarvatra calane vAlA / isI prakAra bhikSu pAMca prakAra ke haiM, yathA- anuzrotacArI - yAvat- sarvazrotacArI / upAzraya se bhikSAcaryA prArambha karane vAlA, dUra se bhikSAcArya prArambha karake upAzraya taka Ane vAlA, gAMva ke kinAre base hue gharoM se bhikSA lenevAlA, gAMva ke madhya meM base hue gharoM se bhikSA lenevAlA, sabhI gharoM se bhikSA lenevAlA / [492] vanIpaka- yAcaka pAMca prakAra ke haiM, yathA- atithivanIpaka, daridrIvanIpaka, brAhmaNavanIpaka, zvAnavanIpaka, zramaNavanIpaka | [493] pAMca kAraNoM se acelaka prazasta hotA hai, yathA- alpapratyupekSA - alpa upadhi hone se alpa- pratilekhana hotA hai / prazasta lAghava alpa upadhi hone se alparAga hotA hai / vaizvAsika rUpa-vizvAsa paidA karane vAlA veSa / anujJAta tapa-jinezvara sammata alpa upadhi Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 AgamasUtra-hindI anuvAda rUpa tapa / vipula indriya nigraha-indriyoM kA mahAn nigraha / [494] utkaTa puruSa pAMca prakAra ke haiM, yathA- daNDa utkaTa-aparAdha karane para kaThora daNDa denevAlA / rAjyotkaTa-aizvarya meM utkRSTa / stena utkaTa-corI karane meM utkRSTa / dezotkaTadeza meM utkRSTa / sarvotkaTa-saba se utkRSTa / / [495] samitiyAM pAMca haiM, yathA- iryA samiti yAvat-pAriSThipanikA samiti / [496] saMsArI jIva pAMca prakAra ke haiM, yathA- ekendriya-yAvat-paMcendriya / ekendriya jIva pAMca gatiyoM meM pAMca gatiyoM se Akara utpanna hote haiM / ekendriya jIva ekendriyoM meM ekendriyoM se-yAvat-paMcendriyoM se Akara utpanna hotA hai / ekendriya ekendriyapana ko chor3akara ekendriya rUpa meM-yAvat-paMcendriya rUpa meM utpanna hotA hai / dvIndriya jIva pAMca sthAnoM meM pAMca sthAnoM se Akara utpanna hote haiM / dvIndriya jIva ekendriyoM meM yAvat-paMcendriyoM meM Akara utpanna hote haiM / trIndiya jIva pAMca sthAnoM meM pAMca sthAnoM se Akara utpanna hote haiM / trIndiya jIva ekendriyoM meM-yAvat-paMcendriyoM meM Akara utpanna hote haiM / caturindriya jIva pAMca sthAnoM meM pAMca sthAnoM se Akara utpanna hote haiM / caturindriya jIva ekendriyoM meM-yAvat-paJcendriyoM meM Akara utpanna hote haiM / ___ paJcendriya jIva pAMca sthAnoM meM pAMca sthAnoM se Akara utpanna hote haiM / paJcendriya jIva ekendriyoM meM-yAvat-paJcendriyoM meM Akara utpanna hote haiM / sabhI jIva pAMca prakAra ke haiM, yathA- krodha kaSAyI-yAvat-akaSAyI / athavA sabhI jIva pAMca prakAra ke haiM, yathA- nairayika-yAvat-siddha / [497] he bhagavan ! caNA, masUra, tila, mUMga, ur3ada, bAla, kulatha, ca~valA, tuvara aura kAlAcaNA koThe meM rakhe hue ina dhAnyoM kI kitanI sthiti hai ? he gautama ! jaghanya antamuhUrta utkRSTa pAMca varSa / isake pazcAt yoni (jIvotpattisthAna) kumalA jAtI hai aura zanaiH zanaiH yoni viccheda ho jAtA hai / [498] saMvatsara pAMca prakAra ke haiM, yathA- nakSatra saMvatsara, yuga saMvatsara, pramANa saMvatsara, lakSaNa saMvatsara, zanaizcara saMvatsara / yuga saMvatsara pAMca prakAra ke haiM, yathA- caMdra, caMdra, abhivardhita, caMdra, abhivardhita / pramANa saMvatsara pAMca prakAra kA hai, yathA- nakSatra saMvatsara, caMdra saMvatsara, Rtu saMvatsara, Aditya saMvatsara, abhivardhita saMvatsara / lakSaNa saMvatsara paMca prakAra kA hai, yathA [499] jisa tithi meM jisa nakSatra kA yoga honA cAhie usa nakSatra kA usI tithi meM yoga hotA hai jisameM RtuoM kA pariNamana kramazaH hotA rahatA hai, jisameM saradI aura garamI kA pramANa barAbara rahatA hai, aura jisameM varSA acchI hotI hai vaha nakSatra saMvatsara kahA hai / [500]jisameM sabhI pUrNimAoM meM candra kA yoga rahatA hai, jisameM nakSatroM kI viSama gati hotI hai / jisameM atizIta aura ati tApa par3atA hai, aura jisameM varSA adhika hotI hai vaha caMdra saMvatsara hotA hai / [501] jisameM vRkSoM kA yathAsamaya pariNamana nahIM hotA hai, Rtu ke binA phala lagate haiM, varSA bhI nahIM hotI hai use karma saMvatsara yA Rtu saMvatsara kahate haiM | Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-5/2/502 123 [502] jisameM pRthvI jala, puSpa aura phaloM ko sUrya rasa detA hai aura thor3I varSA se bhI pAka acchA hotA hai use Aditya saMvatsara kahate haiM / [503] jisameM kSaNa, lava, divasa aura Rtu sUrya se tapta rahate haiM, aura jisameM sadA dhUla ur3atI rahatI hai / use abhivardhita saMvatsara kahate haiM / 504] zarIra se jIva ke nikalane ke pAMca mArga haiM, yathA- paira, urU, vakSasthala, zira, sarvAGga / pairoM se nikalane para jIva narakagAmI hotA hai, urU se nikalane para jIva tiryaMcagAmI hotA hai, vakSasthala se nikalane para jIva manuSya gati prApta hotA hai / zira se nikalane para jIva devagatigAmI hotA hai, sarvAMga se nikalane para jIva mokSagAmI hotA hai / [505] chedana pAMca prakAra ke haiM, yathA- utpAda chedana-navIna paryAya kI apekSA se pUrvaparyAya kA chedana / vyaya chedana-pUrva paryAya kA vyaya / baMdha chedana-karmabaMdha kA chedana / pradeza chedana-jIva dravya ke buddhi se kalpita pradeza / dvidhAkAra chedana-jIvAdidravyoM ke do vibhAga karanA / Anantarya pAMca prakAra kA hai, yathA- utpAdAnAntarya-jIvoM kI nirantara utpatti / vyayAnantarya-jIvoM kA nirantara maraNa / pradezAnantarya-pradezoM kA nirantara aviraha / samayAnantaryasamaya kA nirantara aviraha / sAmAnyAnantarya-utpAda Adi ke abhAva meM nirantara aviraha / ananta pAMca prakAra ke haiM, yathA- nAma ananta, sthApanA ananta, dravya ananta, gaNanA ananta, pradezAnanta / anantaka pAMca prakAra ke haiM, yathA- ekataH anantaka-dIrdhatA kI apekSA jo ananta hai eka zreNI kA kSetra / dvidhA anantaka-lambAI aura caur3AI kI apekSA se jo ananta ho / deza vistAra anantaka rUcaka pradeza se pUrva Adi kisI eka dizA meM deza kA jo vistAra ho / sarvavistAra anantaka-anantapradezI sampUrNa AkAza / zAzvatAnantaka-ananta samaya kI sthitivAle jIvAdi dravya / [506] jJAna pAMca prakAra ke haiM, yathA- Abhinibodhika jJAna, zruta jJAna, avadhi jJAna, manaHparyava jJAna, kevala jJAna / [507] jJAnAvaraNIya karma pAMca prakAra ke hai, yathA- AbhinibodhikajJAnAvaraNIya karma yAvat-kevalajJAnAvaraNIya karma / [508] svAdhyAya pAMca prakAra ke haiM, yathA- vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA, dharmakathA / [509] pratyAkhyAna pAMca prakAra ke haiM, yathA- zraddhA zuddha, vinaya zuddha, anubhASanA zuddha, anupAlanA zuddha, bhAva zuddha / [510] pratikramaNa pAMca prakAra ke haiM, yathA- Azrava dvAra-pratikramaNa, mithyAtvapratikramaNa, kaSAya-pratikramaNa, yoga-pratikramaNa, bhAva-pratikramaNa / [511] pAMca kAraNoM se guru ziSya ko vAcanA dete hai-yathA- saMgraha ke liye ziSyoM ko sUtra kA jJAna karAne ke liye / upagraha ke liye gaccha para upakAra karane ke liye / nirjarA ke liye-ziSyoM ko vAcanA dene se karmoM kI nirjarA hotI hai / sUtra jJAna dRr3ha karane ke liye / sUtra kA viccheda na hone dene ke liye / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda pAMca kAraNoM sUtra sIkhe, yathA- jJAna vRddhi ke liye, darzana zuddhi ke liye, cAritra zuddhi ke liye, dUsare kA durAgraha chur3Ane ke liye, padArthoM ke yathArtha jJAna ke liye / [512] saudharma aura IzAna kalpa meM vimAna pAMcasau yojana ke UMce haiM / brahmaloka aura lAntaka kalpa meM devatAoM ke bhavadhAraNIya zarIra uMcAI mai pAMca hAtha 124 uMce hai / nairayikoM ne pAMca varNa aura pAMca rasa vAle karma pudgala bAMdhe haiM, bAMdhate haiM aura bAMdhege / yathA- kRSNa - yAvat-zukla / tikta yAvat-madhura / isI prakAra vaimAnika deva paryanta ( caubIsa daNDakoM meM) kahaiM / [ 513] jambUdvIpa meM meru parvata ke dakSiNa meM gaMgA mahAnadI meM pAMca mahAnadiyA~ milatI haiM, yathA- yamunA, sarayU, Adi, kosI, mahI / jambUdvIpavartI meru ke dakSiNa meM sindhu mahAnadI meM pAMca mahAnadiyAM milatI haiM / yathA - zatadrU, vibhASA, vitrastA, erAvatI, caMdrabhAgA / jambUdvIpavartI meru ke uttara meM raktA mahAnadI meM pAMca mahAnadiyAM milatI haiM, yathA- kRSNA, mahA kRSNA, nIlA, mahAnIlA, mahAtIrA / jambUdvIpa vartI meru ke uttara meM raktAvatI mahAnadI meM pAMca mahAnadiyAM milatI haiM, yathA- indrA, indra senA, suseNA vAriseNA, mahAbhogA / [514] pAMca tIrthaMkara kumArAvasthA meM ( rAjya grahaNa kie binA ) muNDita - yAvat - pravrajita hue, yathA- vAsupUjya, mallI, ariSTanemI pArzvanAtha, mahAvIra / [515] camaracaMcA rAjadhAnI meM pAMca sabhAyeM haiM, yathA- sudharmAsabhA, upapAtasabhA, abhiSekasabhA, alaMkArasabhA, vyavasAyasabhA / pratyeka indra sthAna meM pAMca-pAMca sabhAyeM haiM, yathA - sudharmA sabhA-yAvat-vyavasAyasabhA / [516] pAMca nakSatra pAMca pAMca tArA vAle haiM, dhaniSThA, rohiNI, punarvasu, hasta, vizAkhA / [517] jIvoM ne pAMca sthAnoM meM karma pudgaloM ko pApa karma rUpa meM cayana kiyA, karate haiM aura kareMge / yathA - ekendriya rUpa meM yAvat-paJcendriya rUpa meM / isI prakAra upacaya, baMdha, udIraNA, vedana tathA nirjarA sambandhI sUtraka haiM / pAMca pradeza vAle skandha ananta haiM / pAMca pradezAvagAr3ha pudgala ananta haiM / pAMca samayAzrita pudgala ananta haiM / pAMca guNa kRSNa - yAvat-pAMca guNa rukSa pudgala ananta haiM / sthAna- 5 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa sthAna- 6 [ 518] cha: sthAna yukta aNagAra gaNa kA adhipati ho sakatA hai / yathA - zraddhAlu, satyavAdI, meghAvI, bahuzruta, zakti sampanna, klezarahita / [519] chaH kAraNoM se nirgrantha nirgranthI ko pakar3a kara rakhe yA sahArA de to bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA / yathA - vikSipta ko, kruddha ko, yakSAviSTa ko, unmatta ko, upasarga yukta ko, kalaha karatI huI ko / [520] chaH kAraNoM se nirgrantha aura nirgranthiyAM kAlagata sAdharmika ke prati AdarabhAva kareM to AjJA kA atikramaNa nahIM hotA hai / yathA - upAzraya se bAhara nikAlanA ho, upAzraya ke bAhara se jaMgala meM le jAnA ho, mRta ko bAMdhanA ho, jAgaraNa karanA ho, anujJApana karanA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-6/-/520 125 ho, cupacApa sAtha jAve to / [521] chaH sthAna chadmastha pUrNa rUpa se nahIM jAnatA hai aura nahIM dekhatA hai / yathAdharmAstikAya ko, adharmAstikAya ko, AkAzAstikAya ko, zarIra rahita jIva ko, paramANu pudgala ko, zabda ko / inhIM cha: sthAnoM ko kevalajJAnI arhanta jina pUrNarUpa se jAnate haiM aura dekhate haiM / yathA-1. dharmAstikAya ko-yAvat-zabda ko / [522] chaH kAraNoM se jIvoM ko kRddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya aura parAkrama prApta nahIM hotA hai / yathA- jIva ko ajIva karanA cAhe to, ajIva ko jIva karanA cAhe to, saca aura jhUTha eka sAtha bole to, svakRta karma bhoge yA na bhoge-aisA mAne to, paramANu ko chedanabhedana karanA cAhe athavA agni se jalAnA cAhe to, loka se bAhara jAne to | [523] cha: jIva nikAya haiM, yathA- pRthvIkAya-yAvat-trasakAya / [524] chaH graha cha:-chaH tArA vAle haiM, yathA-zukra, budha, bRhaspati, aMgAraka, zanaizcara, ketu / [525] saMsArI jIva chaH prakAra ke haiM, yathA-pRthvIkAyika yAvat-trasakAyika / pRthvIkAyika jIva chaH gati aura chaH Agati vAle haiM, yathA-1 pRthvIkAyika jIva pRthvIkAya meM utpanna hote haiM to pRthvIkAyikoM se yAvat-trasakAyikoM se utpanna hote haiM / vahI pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyikapane ko chor3akara pRthvIkAyikapane ko-yAvat-trasakAyikapane ko prApta hotA hai / apkAyika jIva chaH gati aura chaH Agati vAle haiM / isI prakAra yAvat-trasakAyika paryantaka hai / [526] jIva chaH prakAra ke haiM, yathA- Abhinibodhika jJAnI-yAvat-kevalajJAnI aura ajJAnI / athavA jIva chaH prakAra ke haiM / yathA- ekendriya-yAvat-paMcendriya aura anIndriya / athavA jIva chaH prakAra ke haiM, yathA-1 audarika zarIrI, 2 vaikriya zarIrI, 3 AhAraka zarIrI, 4 taijasa zarIrI, 5 kArmaNa zarIrI, 6 azarIrI / [527] tRNa vanaspatikAya chaH prakAra ke haiM, 1 agrabIja, 2 mUlabIja, 3 parvabIja, 4 skandhabIja, 5 bIjarUha, 6 sambhUrchima / [528] chaH sthAna saba jIvoM ko sulabha nahIM hai, manuSyabhava, AryakSetra meM janma, sukula meM utpatti, kevalI kathita dharma kA zravaNa, zruta dharma para zraddhA, zraddhita, pratIta aura rocita dharma kA AcaraNa | chaH indriyoM ke cha: viSaya haiM / yathA [529] zrotrendriya kA viSaya-yAvat-sparzendriya kA viSaya, manakA viSaya / [530] saMvara cha: prakAra ke haiM, yathA-zrotrendriya saMvara yAvata-sparzendriya saMvara aura mana saMvara / asaMvara (Azrava) chaH prakAra ke haiM, yathA- zrotrendriya asaMvara yAvat-sparzendriya asaMvara, aura mana asaMvara / [531] sukha chaH prakAra kA hai, yathA-zrotrendriya kA sukha yAvat sparzendriya kA sukha, aura mana kA sukha / duHkha chaH prakAra kA hai, yathA- zrotrendriya kA duHkha yAvat sparzendriya kA duHkha, aura mana kA duHkha / [532] prAyazcitta chaH prakAra kA hai, yathA- AlocanA yogya-guru ke samakSa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AgamasUtra-hindI anuvAda saralatApUrvaka lage hue doSa ko svIkAra karanA / pratikramaNa yogya-lage hue doSa kI nivRtti ke liye pazcAttApa karanA aura punaH doSa na lage aisI sAvadhAnI rakhanA / ubhaya yogyaAlocana aura pratikramaNa yogya / viveka yogya-AdhAkarma Adi sadoSa AhAra ko paraThakara zuddha honA / vyutsarga yogya-kAyaceSTA kA nirodha karake zuddha honA / tapa yogya-viziSTa tapa karake zuddha honA / [533] manuSya chaH prakAra ke haiM, yathA- jambUdvIpa meM utpanna / dhAtakI khaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM utpanna / ghAtakI khaNDa dvIpa ke pazcimArdha meM utpanna | puSkaravaradvIpArdha ke pUrvArdha meM utpanna / puSkaravaradvIpArdha ke pazcimArdha meM utpanna / antaradvIpoM meM utpanna / athavA manuSya cha: prakAra ke haiM, yathA- sammurchima manuSya karma bhUmi meM utpanna / sammurchima manuSya akarmabhUmi meM utpanna / sammurchi manuSya antaradvIpoM meM utpanna / garbhaja manuSya karmabhUmi meM utpanna / garbhaja manuSya akarmabhUmi meM utpanna / garbhaja manuSya antaradvIpoM meM utpanna / [534] RddhimAna manuSya chaH prakAra ke haiM, yathA- arihanta, cakravartI, baladeva, vAsudeva, cAraNa, vidyAdhara / Rddhirahita manuSya chaH prakAra ke haiM, yathA- hemavanta kSetra ke / hairaNyavanta kSetra ke / harivarSa kSetra ke / ramyak kSetra ke / devakuru aura uttarakuru kSetra ke / antaradvIpoM ke / / [535] avasarpiNI kAla cha: prakAra kA hai, suSama-suSamA-yAvat-duSama-duSamA / -utsarpiNI kAla chaH prakAra kA hai, yathA- duSama-duSamA yAvat suSama-suSamA / [536] jambUdvIpavartI bharata aura aivata kSetroM meM atIta utsarpiNI ke suSama-suSamA kAla meM manuSya chaH hajAra dhanuSa ke UMce the, aura unakA paramAyu tIna palyopamoM kA thA / jambUdvIpavartI bharata aura aivata kSetro meM isa utsarpiNI ke suSama-suSamA kAla meM manuSyoM kI U~cAI aura unakA paramAyu pUrvavat hI thA / jambUdvIpavartI bharata aura eravata kSetroM meM AgAmI utsarpiNI ke suSama-suSamA kAla meM manuSyoM kI U~cAI aura unakA paramAyu pUrvavat hI hogA / jambUdvIpavartI devakuru uttara kurukSetroM meM manuSyoM kI UMcAI aura unakA paramAyu pUrvavat hI hai / isI prakAra ghAtakI khaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM pUrvavat cAra AlApaka haiM yAvat-puSkaravara dvIpArdha ke pazcimArdha meM bhI pUrvavat cAra AlApaka haiM / [537] saMghayaNa chaH prakAra ke haiM, yathA- vajrariSabhanArAca saMhanana, RSabhanArAca saMhanana, nArAca saMhanana, ardhanArAca saMhanana, kIlikA saMhanana, sevArta saMhanana / [538] saMsthAna chaH prakAra ke haiM, yathA- sama caturastra saMsthAna, nyagrodha parimaNDala saMsthAna, sAtI saMsthAna, kubja saMsthAna, vAmana saMsthAna, huMDa saMsthAna / [539] anAtmabhAvavartI (kaSAyayukta) manuSyoM ke lie ye chaha sthAna ahitakara haiM, azubha haiM, azAnti miTAne meM asamartha haiM, akalyANakara haiM, aura azubha paramparAvAle haiM, yathAAyu, parivAra-putrAdi, yA ziSyAdi, zruta, tapa, lAbha, aura pUjA-satkAra / AtmabhAvavartI (kaSAyarahita) manuSyoM ke lie ukta chaha sthAna hitakara haiM, zubha haiM, azAnti miTAne meM samartha haiM, kalyANakara haiM, aura zubha paramparAvAle haiM, yathA- paryAya yAvat pUjA-satkAra / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 6/-/540 [540] jAti Arya manuSya chaH prakAra ke haiM / yathA[541] aMbaSTha, kalaMda, vaideha, vedagAyaka, harita, aura cuMcaNa / 127 [ 542] kulArya manuSya chaH prakAra ke haiM, yathA- ugra kula ke, bhoga kula ke, rAjanya kula ke, ikSvAku kula ke, jJAta kula ke aura kaurava kula ke / [543] loka sthiti chaH prakAra kI hai, yathA- AkAza para vAyu, vAyu para udadhi, udadhi para pRthvI, pRthvI para trasa aura sthAvara prANI, jIva ke sahAre ajIva, karma ke sahAre jIva / [544] dizAye cha: hai yathA- pUrva, pazcima, dakSiNa, uttara, Urdhva, adho / ukta chaha dizAoM meM jIvoM kI gati hotI haiM / isI prakAra jIvoM kI Agati, vyutkrAnti, AhAra, zarIra kI vRddhi, zarIra kI hAni, zarIra kI vikurvaNA, gatiparyAya, vedanAdi samudghAta, dina-rAta Adi kAla kA saMyoga, avadhi Adi darzana se sAmAnya jJAna, avadhi Adi jJAna se vizeSajJAna, jIvasvarUpa kA pratyakSa jJAna, pudgalAdi ajIvasvarUpa kA pratyakSa jJAna / isI prakAra paJcendriya tiryaJcoM ke aura manuSyoM ke caudaha - caudaha sUtra haiM / [545] chaH kAraNoM se zramaNa nirgrantha ke AhAra karane para bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA, yathA [ 546] kSudhA zAnta karane ke liye, sevA karane ke lie, iryA samiti ke zodhana ke liye, saMyama kI rakSA ke lie, prANiyoM kI rakSA ke liye, dharma cintana ke liye / [547] cha: kAraNa se zramaNa nirgrantha ke AhAra tyAgane para bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA / yathA [548] AtaGka - jvarAdi kI zAnti ke lie, upasarga - rAjA yA svajanoM dvArA upasarga kiye jAne para, titikSA - sahiSNu banane ke lie, brahmacarya kI rakSA ke lie, prANiyoM kI rakSA ke liye, zarIra tyAgane ke liye / [549] cha kAraNoM se AtmA unmAda ko prApta hotA hai, yathA- arhantoM kA avarNavAda bolane para, arhanta prajJapta dharma kA avarNavAda bolane para, AcArya aura upAdhyAyoM ke avarNavAda bolane para, caturvidha saMgha kA avarNavAda bolane para, yakSAviSTa hone para, mohanIya karma kA udaya hone para / [550] pramAda chaH prakAra ke haiM, yathA- 1. madya, 2. niMdrA, 3. viSaya, 4. kaSAya, 5. dyUta, 6. pratilekhanA meM pramAda / [551] pramAda pUrvaka kI gaI pratilekhanA chaH prakAra kI hai, yathA [552] ArabhaTA-utAvala se pratilekhanA karanA, saMmardA-mardana karake pratilekhanA karanA, mosalI - vastra ke Upara ke nIce ke yA tiryak bhAga ko pratilekhana karate hue paraspara chuhAnA / prasphoTanA - vastra kI raja ko bhar3akAnA / vikSiptA - pratilekhita vastroM ko apratilekhita vastroM para rakhanA / vedikA - pratilekhanA karate samaya vidhivat na baiThanA / [553] apramAda pratilekhanA chaha prakAra kI hai, yathA [554] anartitA - zarIra yA vastra ko na nacAte hue pratilekhanA karanA / avalitAvastra yA zarIra ko jhukAye binA pratilekhanA karanA / anAnubaMdhi - utAvala yA jhaTakAye binA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AgamasUtra-hindI anuvAda pratilekhanA karanA / amosalI-vastra ko masale binA pratilekhanA karanA / cha: purimA aura nava khoTakA / [555] lezyAeM chaH haiM, yathA- kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / tiryaca paJcendriyoM meM chaha lezyAyeM haiM, yathA- kRSNalezyA yAvat zukla lezyA / manuSya aura devatAoM meM chaH lezyAyeM haiM, yathA- kRSNa lezyA yAvat zukla lezyA / [556] zakra devendra devarAja soma mahArAjA kI chaH agramahiSiyAM haiM / [557] IzAna devendra kI madhyama pariSad ke devoM kI sthiti cha:-palyopama kI hai / [558] chaH zreSTha dikakumAriyAM haiM, yathA- rUpA, rUpAMzA, surUpA, rUpavatI, rUpakAMtA, rUpaprabhA / chaH zreSTha vidyutkumAriyAM hai, AlA, zukrA, saterA, saudAminI, indrA, ghanavidyutA / [559] dharaNa nAgakumArendra kI chaH agramahiSiyAM haiM / yathA- AlA, zukrA, saterA, saudAminI, indrA, dhanavidyutA / bhUtAnanda nAga kumArendra kI chaH agramahiSiyAM haiM yathA- rUpA, rUpAMzA, surUpA, rUpavatI, rUpakAMtA, rUpaprabhA / ghoSa paryanta dakSiNa dizA ke sabhI devendroM kI agramahiSiyoM ke nAma dharaNendra ke samAna haiM / mahAghoSa paryanta uttara dizA ke sabhI devendroM kI agra-mahiSiyoM ke nAma bhUtAnanda ke samAna haiM / [560] dharaNa nAgakumArendra ke chaH hajAra sAmAnika deva haiM / isI prakAra bhUtAnanda yAvat mahAghoSa nAgakumArendra ke chaH hajAra sAmAnika deva haiM / [561] avagrahamati cha: prakAra kI haiM, yathA- 1. kSiprA-kSayopazama kI nirmalatA se zaMkha Adi ke zabda ko zIghra grahaNa karanevAlI mati / 2. bahu-zaMkha Adi aneka prakAra ke zabdoM ko grahaNa karane vAlI mati / 3. bahuvidha-zabdoM ke mAdhurya Adi paryAyoM ko grahaNa karane vAlI mati / 4. dhruva-eka bAra dhAraNa kiye huye artha ko sadA ke lie smaraNa meM rakhanevAlI mati / 5. anizrita-dhvajAdi cihna ke binA grahaNa karane vAlI mati / 6. asaMdigdha-saMzaya rahita grahaNa karanevAlI mati / IhAmati chaH prakAra kI hai, yathA- kSipra IhAmati-zIdhra vicAra karane vAlI matiyAvat-saMdeha rahita vicAra karane vAlI mati / avAyamati chaH prakAra kI hai / yathA- zIdhra nizcaya karane vAlI mati yAvat-saMdeha rahita nizcaya karane vAlI mati / dhAraNA chaH prakAra kI hai, yathA- 1. bahu dhAraNA-bahuta dhAraNa karane vAlI mati / 2. bahuvidha dhAraNa-aneka prakAra se dhAraNa karane vAlI mati / 3. purANa dhAraNA-purANe ko dhAraNa karanevAlI mati / 4. durdhara dhAraNA-gahana viSayoM ko dhAraNa karane vAlI mati / 5. anizrita dhAraNA-dhvajA Adi cihnoM ke binA dhAraNa karanevAlI mati / 6. asaMdigdha dhAraNA saMzaya binA dhAraNa karanevAlI mati / [562] bAhya tapa chaha prakAra kA hai, yathA- 1. anazana-AhAra tyAga, eka upavAsa se lekara chaH mAsa paryanta / 2. UnodarikA-kavala AdinyUna grahaNa karanA / 3. bhikSAcaryAnAnA prakAra ke abhigraha dhAraNa karake AhAra Adi grahaNa karanA / 4. rasa parityAga-kSIra Adi madhura rasoM kA tyAga karanA / 5. kAya kleza-aneka prakAra ke utkuTuka Adi Asana karanA / 6. prati saMlInatA-indriya jaya, kaSAya jaya aura yogoM kA jaya / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 6/-/ 562 Abhyantara tapa-chaha prakAra kA hai, yathA- 1. prAyazcitta-AlocanAdi dasa prakAra kA prAyazcita / 2. vinaya - jisa tapa ke dvArA vizeSa rUpa se karmoM kA nAza ho / 3. vaiyAvRtyasevA, suzrUSA / 4. svAdhyAya - vividha prakAra kA abhyAsa karanA / 5. dhyAna- ekAgra hokara ciMtana karanA / 6. vyutsarga-parityAga / citta kI caMcalatA ke kAraNoM kA parityAga karanA / [563] vivAda chaH prakAra kA hai, yathA- 1. avaSvaSkya - pIche haTakara prArambha meM kucha sAmAnya tarka dekara samaya bitAve aura anukUla avasara pAkara prativAdI para AkSepa kare / 2. utSvaSkya - pIche haTAkara kisI prakAra prativAdI se vivAda baMdha karAve aura anukUla avasara pAkara punaH vivAda kare / 3. anulomya - sabhyo ko aura sabhApati ko anukUla karake vivAda kare / 4. pratilomya - sabhyoM ko aura sabhApati ko pratikUla karake vivAda kare / 5. bhedayitvAsabhyoM meM matabheda paidA karake vivAda kare / 6. melayitvA - kucha sabhyoM ko apane pakSa meM milAkara vivAda kare / 129 [564] kSudra prANI chaH prakAra ke haiM, yathA- dvIndriya, trIndriya, caturindriya, sammUrchima paJcendriya tiryaJcayonika, tejaskAyika, vAyu kAyika / [565 ] gaucarI chaH prakAra kI hai, peTA - gAMva ke cAra vibhAga karake gaucarI karanA / ardha peTa- gAMva ke do vibhAga karake gaucarI karanA / gaumUtrikA - gharoM kI do paMktiyoM meM mUtrikA ke samAna krama banA kara gaucarI kare / pataMgavIthikA - pataMgiyA kI ur3Ana ke samAna binA krama ke gaucarI karanA / zaMbuka vRttA-zaMkha ke vRtta kI taraha gharoM kA krama banAkara gaucarI karanA / gatvA pratyAgatvA - prathama paMkti ke gharoM meM kramazaH AdyopAnta gaucarI karake dvitIya paMkti ke gharoM meM kramazaH AdyopAnta gocarI karanA / [566] jambUdvIpavartI meru parvata ke dakSiNa meM - isa ratnaprabhA pRthvI meM chaha apakrAnta ( atyanta ghRNita ) mahA narakA vAsa haiM, lola, lolupa, uddagdha, nirdagdha, jaraka, prajaraka / cauthI paMka prabhA pRthvI meM chaha apakrAnta ( atyanta ghRNita ) mahA narakAvAsa haiM, yathAAra, vAra, mAra, rora, roruka, khADakhar3a / [567] brahmaloka kalpa meM chaha vimAna - prastara haiM, yathA- araja, viraja, niraja, nirmala, vittamira, vizuddha / [568] jyotiSkendra candra ke sAtha chaha nakSatra 30, 30 muhUrta taka sampUrNa kSetra meM yoga karate haiM / yathA- pUrvAbhadrapada, kRttikA, maghA, pUrvAphAlgunI, mUla, pUrvASAr3hA / jyotikendra candra ke sAtha chaha nakSatra 15-15 muhUrta taka Adhe kSetra meM yoga karate haiM, yathA- zatabhiSA, bharaNI, AdrA, azleSA, svAtI, jyeSThA jyotiSkendra candra ke sAtha chaha nakSatra Age aura pIche donoM ora 45-45 muhUrta taka yoga karate haiM, yathA- rohiNI, punarvasu, uttarA phAlgunI, vizAkhA, uttarASAr3hA, uttarAbhAdrapadA, uttarASAr3hA / [569] abhicandra kulakara chaH sau dhanuSa ke U~ce the / [ 570 ] bharata cakravartI chaha lAkha pUrva taka mahArAjA rahe / [571] bhagavAna pArzvanAtha ke chaH sau vAdI muniyoM kI saMpadA thI ve vAdI muni deva - manuSyoM kI pariSad meM ajeya the / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AgamasUtra-hindI anuvAda vAsupUjya arhanta ke sAtha cha: sau puraSa pravrajita huye / candraprabha arhanta chaH mAsa paryanta chadmastha rahe / [572] teindriya jIvoM kI hiMsA na karane vAlA chaha prakAra ke saMyama kA pAlana karatA hai / yathA- gaMdha grahaNa kA sukha naSTa nahIM hotA / gaMdha kA duHkha prApta nahIM hotA / rasAsvAdana kA sukha naSTa nahIM hotA / rasAsvAdana na kara sakane kA duHkha prApta nahIM hotA / sparza janya sukha naSTa nahIM hotA / sparzAnubhava na hone kA duHkha prApta nahIM hotA / teindriya jIvoM kI hiMsA karane se chaha prakAra kA asaMyama hotA hai / yathA- gaMdha grahaNa janya sukha prApta nahIM hotA / gaMdha grahaNa na kara sakane kA duHkha prApta hotA hai / rasAsvAdana janya sukha prApta nahIM hotA / rasAsvAdana na kara sakane kA duHkha prApta hotA hai / sparzajanya sukha prApta nahIM hotA / rasAsvAdana na kara sakane kA duHkha prApta hotA hai / sparzajanya sukha prApta nahIM hotA / sparzAnubhava na kara sakane kA sukha prApta hotA hai | [573] jambUdvIpa meM chaha akarmabhUmiyAM haiM, yathA- haimavata, hairaNyavata, harivarSa, ramyak varSa, devakuru, uttarakuru / jambUdvIpa meM chaha varSa (kSetra) haiM, yathA- bharata, airavata, haimavata, hairaNyavata, harivarSa aura ramyaka varSa / - jambUdvIpa meM chaH varSadhara parvata haiM, yathA- culla (laghu) himavaMta, mahA himavaMta, niSadha, nIlavaMta, rukmi, zikharI / jambUdvIpavartI meru parvata se dakSiNa dizA meM chaH kUTa (zikhara) haiM / yathA- culla haimavaMta-kUTa, vaizramaNa kUTa, mahA haimavata kUTa, vaiDUrya kUTa, niSadha kUTa, rucaka kUTa / jambUdvIpavartI meru parvata se uttara dizA meM chaha kUTa haiM / yathA- nIlavAna kUTa, upadarzana kUTa, rukmikUTa, maNikaMcana kUTa, zikharI kUTa, tigiccha kUTa / jambUdvIpa meM chaH mahAdraha haiM, yathA- padmadraha, mahA padmadraha, tigicchadraha, kesarIdraha, mahA pauMDarIkadraha, pauDarikadraha / una mahAdrahoM meM chaha palyopama kI sthiti vAlI cha: mahardhika deviyAM rahatI haiM / yathA- 1. zrI, 2. hrI, 3. dhRti, 4. kIrti, 5. buddhi, 6. lakSmI / jambUdvIpavartI meru se dakSiNa dizA meM cha: mahAnadiyAM haiM / yathA- gaMgA, siMdhu, rohitA, rohitAMzA, harI, harikAMtA / jambUdvIpavartI meru se uttara dizA meM cha: mahAnadiyA~ haiM, yathAnarakAtA, nArIkAMtA, suvarNakUlA, rupyakUlA, raktA, raktavatI / jambUdvIpa vartI meru se pUrva meM sItA mahAnadI ke donoM kinAroM para chaH antara nadiyA~ haiM, yathA- grAhavatI, drahavatI, paMkavatI, taptajalA, mattajalA, unmattajalA / jambUdvIpavartI meru se pazcima meM zItodA mahAnadI ke donoM kinAroM para cha: antaranadiyAM haiM / yathA- kSIrodA, siMhazrotA, aMtarvAhinI, urmimAlinI, phenamAlinI, gambhIramAlinI / ___ dhAtakIkhaNDa ke pUrvArdha meM chaha akarma bhUmiyA~ haiM, yathA- haimavata Adi nadI-sUtra paryanta jambUdvIpa ke samAna gyAraha-sUtra kaheM / ghAtakIkhaNDa ke pazcimArdha me jambUdvIpa ke samAna gyAraha sUtra haiM / puSkaravara dvIpA ke pUrvArdha meM jambUdvIpa ke samAna gyAraha sUtra haiM / puSkaravara dvIpArdha ke pazcimArdha meM jambUdvIpa ke samAna gyAraha sUtra haiM / [574] Rtue~ chaH haiM, yathA- prAvRT-ASAr3ha aura zrAvaNa mAsa / varSA tu-bhAdrapada Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-6/-/574 131 aura Azvina / zarad kArtika aura mArgazIrSa / hemanta-poSa aura mAgha / basanta-phAlguna aura caitra / grISma-vaizAkha aura jyeSTha / [575] dinakSaya vAle chaH parva hai / yathA- tRtIyaparva-ASAr3ha kRSNapakSa / saptama parvabhAdrapada kRSNapakSa / gyArahavA~ parva-kArtika kRSNapakSa / pandrahavA~ parva-poSa kRSNapakSa / unnIsavA~ parva-phAlguna kRSNapakSa / tetIsavA~ parva-vaizAkha kRSNa pakSa / dina vRddhi vAle chaH parva haiM, yathA- caturtha parva-ASAr3ha zukla pakSa / AThavA~ parvabhAdrapada zukla pakSa / bArahavA~ parva-kArtika zukla pakSa / solahavA~ parva-poSa zukla pakSa / bIsavA~ parva-phAlguna zukla pakSa / cauvIsavA~ parva-vaizAkha zukla pakSa / [576] Abhinibodhika jJAna ke chaH arthAvagraha haiM, yathA-zrotrendriya arthAvagraha yAvat noindriya arthAvagraha / [577] avadhi jJAna chaH prakAra kA hai / yathA- AnugAmika-manuSya ke sAtha jaise manuSya kI A~kheM calatI haiM usI prakAra avadhi jJAna bhI avadhijJAnI ke sAtha calatA haiM / anAnugAmika-jo avadhi jJAna dIpaka kI taraha avadhi jJAnI ke sAtha nahIM calatA / vardhamAnajo avadhi jJAna prati samaya bar3hatA rahatA hai / hIyamAna-jo avadhi jJAna prati samaya kSINa hotA rahatA hai / pratipAtI-jo avadhi jJAna pUrNa loka ko dekhane ke pazcAt naSTa ho jAtA hai / apratipAtI-jo avadhi jJAna pUrNa loka ko dekhane ke pazcAt aloka ke eka pradeza ko dekhane kI zakti vAlA hai / [578] nirgranthoM aura nirgranthiyoM ko ye chaH avacana kahane yogya nahIM haiM / yathAalIka vacana-asatya vacana / hIlita vacana-irSyA bhare vacana / khiMsita vacana-gupta bAteM pragaTa karanA / puruSa vacana-kaThora vacana / gRhastha vacana-beTA, bhAI Adi karanA / udIrNa vacanaupazAnta kalaha ko punaH uddIpta karane vAle vacana / [579] kalpa (sAdhu kA AcAra) ke chaH prastAra haiM / yathA-choTA sAdhu bar3e sAdhu ko kahe ki tumane prANAtipAta kiyA haiM / choTA sAdhu bar3e sAdhu ko kahe ki tuma mRSAvAda bole ho / choTA sAdhu bar3e sAdhu ko kahe ki tumane amuka vastu curAI hai / choTA sAdhu bar3e sAdhu ko kahe ki tumane avirati kA sevana kiyA hai / choTA sAdhu bar3e sAdhu ko kahe ki tuma apuruSa / choTA sAdhu bar3e sAdhu ko dAsa vacana kahe / ina chaH vacanoM kA jAnabUjha kara bhI bar3A sAdhu pUrNa prAyazcita na de to bar3A sAdhu usI prAyazcitta kA bhAgI hotA hai / [580] kalpa (sAdhu kA AcAra) ke cha: palimaMthU (saMyama ke ghAtaka) haiM | yathAkautkucya-kuceSTA karanA saMyama kA ghAta karanA hai / maukharya-anAvazyaka bolanA satya vacana kA ghAta karanA hai / cakSulolupa-caMcala cakSu rahanA IryAsamiti kA ghAta karanA hai / titinikaiSTa vastu ke alAbha se dukhI honA eSaNA pradhAna gocarI kA ghAta karanA hai / icchAlobhika ati lobha karanA mukti mArga kA ghAta karanA hai / mithyA nidAna karaNa-lobha se nidAna karanA mokSa mArga kA ghAta karanA hai / kyoMki nidAna na karanA hI bhagavAn ne prazasta kahA hai / [581] kalpa-sAdhyAcAra-kI vyavasthA chaH prakAra kI hai, yathA-sAmAyika kalpasthiti sAmAyika saMbaMdhI maryAdA / chedopasthApanika kalpasthiti-zaikSakAla pUrNa hone para paMca mahAvrata dhAraNa karAne kI maryAdA / nirvisamAna kalpa sthiti-parihAra vizuddhi tapa svIkAra karanevAle kI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AgamasUtra - hindI anuvAda maryAdA / nirviSThakalpasthiti - pArihArika tapa pUrA karane vAle kI maryAdA / jina kalpasthitijina kalpa kI maryAdA / sthavira kalpasthiti - sthavira kalpa kI maryAdA / [582] zramaNa bhagavAn mahAvIra caturvidha AhAra parityAgapUrvaka chaTTa bhakta (do upavAsa) karake maMDita yAvat pravajita hue / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko jaba kevala jJAna utpanna huA thA usa samaya cauvihAra chaTThabhakta thA / zramaNa bhagavAn mahAvIra jaba siddha yAvat sarva duHkha se mukta hue usa samaya cauvihAra chaTTa bhakta thA / [583] sanatkumAra aura mAhendrakalpa - devaloka meM vimAna chaH sau yojana UMce haiM / sanatkumAra aura mAhendra kalpa meM bhavadhAraNIya zarIra kI avagAhanA-chaH hAtha kI hai / [584] bhojana kA pariNAma - svabhAva chaH prakAra kA hai yathA- manojJa mana ko acchA laganevAlA / rasika - mAdhuryAdi rasa yukta / prINanIya - tRpti karane vAlA tathA zarIra ke rasoM meM samatA lAnevAlA / bRMhaNIya - zarIra kI vRddhi karanevAlA / dIpanIya - jaTharAgni pradIpta karane vAlA / madanIya - kAmotejaka / viSa kA pariNAma - svabhAva chaha prakAra kA hai / yathA-daSTa - sarpa Adi ke DaMka se pIr3A pahuMcAne vAlA / bhukta khAne para pIr3A pahuMcAne vAlA / nipatita-zarIra para girate hI pIr3ita karane vAlA athavA dRSTiviSa / mAMsAnusArI - mAMsa meM vyApta hone vAlA / zoNitAnusArI - rakta meM vyApta honevAlA / asthimajjAnusArI - haDDI aura carbI meM vyApta hone vAlA [585] prazna chaH prakAra ke haiM, yathA- saMzaya prazna - saMzaya hone para kiyA jAne vAlA prazna / mithyAbhiniveza prazna - parapakSa ko dUSita karane ke liye kiyA gayA prazna / anuyogI prazna- vyAkhyA karane ke lie granthakAra dvArA kiyA gayA prazna / anulobha prazna - kuzalaprazna / tathAjJAnaprazna- gaNadhara gautama ke prazna / atathAjJAna prazna- ajJa vyakti ke praznA / [586] camara caMcA rAjadhAnI meM utkRSTa viraha chaH mAsa kA hai / pratyeka indraprasthAna meM upapAta viraha utkRSTa chaH mAsa kA hai / saptama pRthvI tamastamA meM upapAta viraha utkRSTa chaH mAsa kA hai / siddhagatI meM upapAta viraha utkRSTa chaH mAsa kA hai / [587] AyubaMdha chaH prakAra kA hai, yathA- jAtinAmanidhattAyu-jAtinAma karma ke sAtha prati samaya bhogane ke liye Ayukarma ke dalikoM kI niSeka nAma kI racanA / gatimAna nidhattAyugatimAna karma ke sAtha pUrvokta racanA / sthitinAma nidhattAyu -sthiti kI apekSA se niSeka racanA / avagAhanA nAma nidhattAyu - jisameM AtmA rahe vaha avagAhanA audArika zarIra Adi kI hotI hai / ataH zarIra nAma karma ke sAtha pUrvokta racanA / pradeza nAma nidhattAyupradeza rUpa nAma karma ke sAtha pUrvokta racanA | anubhAva nAma nidhattAyu - anubhAva vipAka rUpa nAma karma ke sAtha pUrvokta racanA / nairayikoM ke yAvat vaimAnikoM ke chaH prakAra kA AyubaMdha hotA hai / yathA- jAtinAma nidhattAyu- yAvat anubhAvanAma nidhattAyu / nairayika yAvat vaimAnika chaH mAsa Ayu zeSa rahane para parabhava kA Ayu bAMdhate haiM / [588] bhAva chaH prakAra ke haiM, yathA- - audayika, aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, pAriNAmika, sAnnipAtika / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-6/-/589 133 [589] pratikramaNa chaH prakAra ke haiM, yathA- uccAra pratikramaNa, - mala ko paraThakara sthAna para Ave aura mArga meM lage doSo kA pratikramaNa kare / prazravaNa pratikramaNa-mUtra paraThakara pUrvavat pratikramaNa kare / itvarika pratikramaNa-thor3e kAla kA pratikramaNa yathA-dina sambandhI pratikramaNa yA rAtri saMbaMdhI pratikramaNa / yAvajIvana kA pratikramaNa-mahAvrata grahaNa karanA athavA bhaktaparijJA svIkAra karanA / yatkiMcit mithyA pratikramaNa-jo mithyA AcaraNa huA ho usakA pratikramaNa / svApnAntika pratikramaNa-svapna sambandhI pratikramaNa / [590] kRttikA nakSatra ke cha: tAre haiM / azleSA nakSatra ke chaH tAre haiM / [591] jIvoM ne chaH sthAnoM meM arjita pudgaloM ko pApa karma ke rUpa meM ekatrita kiyA haiM / ekatrita karate haiM aura ekatrita kareMge / yathA- pRthvIkAya nivartita-yAvat-trasakAya nivartita / isI prakAra pApa karma ke rUpa meM caya, upacaya, baMdha, udIraNa, vedana aura nirjarA sambandhI sUtra haiM / chaH pradezI skaMdha ananta haiM / chaH pradezoM meM sthita pudgala ananta haiM | chaH samaya kI sthitivAle pudgala ananta haiM | chaH guNa kAle yAvat-chaH guNa rUkhe pudgala ananta haiM / sthAna-6 kA munidIparatnasAgara kRt anuvAda pUrNa sthAna-7) [592] gaNa chor3ane ke sAta kAraNa haiM, yathA maiM saba dharmoM (jJAna, darzana aura cAritra kI sAdhanAoM) ko prApta karanA (sAdhanA) cAhatA hU~ aura una dharmoM (sAdhanAoM) ko maiM anya gaNa meM jAkara hI prApta kara (sAdha) sakU~gA ataH maiM gaNa chor3akara anya gaNa meM jAnA cAhatA hU~ / __mujhe amuka dharma (sAdhanA) priya hai aura amuka dharma (sAdhanA) priya nahIM hai / ataH maiM gaNa chor3akara anyagaNa meM jAnA cAhatA hU~ / sabhI dharmo (jJAna, darzana aura cAritra) meM mujhe sandeha hai ataH saMzaya nivAraNArtha maiM anya gaNa meM jAnA cAhatA hU~ / kucha dharmoM (sAdhanAoM) meM mujhe saMzaya hai aura kucha dharmoM (sAdhanAoM) meM saMzaya nahIM hai / ataH maiM saMzaya nivAraNArtha anya gaNa meM jAnA cAhatA hU~ / sabhI dharmoM (jJAna darzana aura cAritra sambandhI) kI viziSTa dhAraNAoM ko maiM denA (sikhAnA) cAhatA hU~ / isa gaNa meM aisA koI yogya pAtra nahIM hai ataH maiM anya gaNa meM jAnA cAhatA hU~ / kucha dharmoM (pUrvokta dhAraNAoM) ko denA cAhatA hU~ aura kucha dharmoM (pUrvokta dhAraNAoM) ko nahIM denA cAhatA hUM ataH maiM anya gaNa meM jAnA cAhatA hU~ / ekala vihAra kI pratimA dhAraNa karake vicaranA cAhatA hUM / [593] vibhaMga jJAna sAta prakAra kA hai, eka dizA meM lokAbhigama / pA~ca dizA meM lokAbhigama / kriyAvaraNa jIva / mudagrajIva / amudagrajIva / rUpIjIva / sabhI kucha jIva haiM / prathama vibhaMga jJAna-kisI zramaNa brAhmaNa ko eka dizA kA lokAbhigama jJAna utpanna hotA hai / ataH vaha pUrva, pazcima, dakSiNa yA uttara dizA meM se kisI eka dizA meM athavA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda Upara saudharma devaloka paryanta loka dekhatA hai to-jisa dizA meM usane loka dekhA haiM usI dizA meM loka haiM anya dizA meM nahIM hai-aisI pratIti use hotI hai aura vaha mAnane lagatA hai ki mujhe hI viziSTa jJAna utpanna huA hai aura vaha dUsaroM ko aisA kahatA hai ki jo loga "pAMca dizAoM meM loka hai" aisA kahate haiM ve mithyA kahate haiM / dvitIya vibhaMga jJAna-kisI zramaNa-brAhmaNa ko pAMca dizA kA lokAbhigama jJAna utpanna hotA hai / ataH vaha pUrva, pazcima, dakSiNa aura uttaradizA meM tathA Upara saudharma devaloka paryanta loka dekhatA hai to usa samaya use yaha anubhava hotA hai ki loka pAMca dizAoM meM hI haiM / tathA yaha bhI anubhava hotA hai ki mujhe hI atizaya jJAna utpanna huA hai / aura vaha yoM kahane lagatA hai ki jo loga "eka hI dizA meM loka hai" aisA kahate haiM ve mithyA haiM / tRtIya vibhaMga jJAna-kisI zramaNa yA brAhmaNa ko kriyAvaraNa jIva nAma kA vibhaMga jJAna utpanna hotA hai to vaha jIvoM ko hiMsA karate hue, jhuTha bolate hue, corI karate hue, maithuna karate hue, parigraha meM Asakta rahate hue aura rAtri bhojana karate hue dekhatA hai kintu ina saba kRtyoM se jIvoM ke pApa karmoM kA bandha hotA hai yaha nahIM dekha sakatA usa samaya use yaha anubhava hotA hai ki mujhe hI atizaya jJAna utpanna huA hai / aura vaha yoM mAnane lagatA hai ki jIva ke AvaraNa (karma bandha) kriyA rUpa hI hai / sAtha hI yaha bhI kahane lagatA hai ki jo zramaNa brAhmaNa "jIva ke kriyA se AvaraNa (karma bandha) nahIM hotA" aisA kahate haiM ve mithyA haiM / caturtha vibhaMga jJAna-kisI zramaNa brAhmaNa ko mudayavibhaMga jJAna utpanna hotA hai to vaha bAhya aura Abhyantara pudgaloM ko grahaNa karake tathA unake nAnA prakAra ke sparza karake nAnA prakAra ke zarIroM kI vikurvaNA karate hue devatAoM ko dekhatA hai usa samaya use yaha anubhava hotA hai ki mujhe hI atizaya vAlA jJAna utpanna huA hai ataH maiM dekha sakatA hU~ ki jIva mudA arthAt bAhya aura Abhyantara pudgaloM ko grahaNa karake zarIra racanA karane vAlA hai / "jo loga jIva ko amudaya kahate haiM ve mithyA kahate haiM" aisA vaha kahane lagatA hai / paMcama vibhaMga jJAna-kisI zramaNa brAhmaNa ko amudaya vibhaMga jJAna utpanna hotA hai to vaha Abhyantara aura bAhya pudgaloM ko grahaNa kiye binA hI devatAoM ko vikurvaNA karate hue dekhatA hai / usa samaya use aisA anubhava hotA hai ki mujhe hI atizaya jJAna utpanna huA hai ataH maiM dekha sakatA hU~ "jIva amudaya hai" aura vaha yoM kahane lagatA hai ki jo loga jIva ko mudaya samajhate haiM ve mithyAvAdI haiM / chaThA vibhaMga jJAna-kisI zramaNa brAhmaNa ko jaba rUpIjIva nAma kA vibhaMga jJAna utpanna hotA hai taba vaha usa jJAna se devatAoM ko hI bAhyAbhyantara pudgala grahaNa karake yA grahaNa kiye binA vikurvaNA karate dekhatA hai / usa samaya use aisA anubhava hotA hai ki mujhe atizaya vAlA jJAna utpanna huA hai aura vaha yoM mAnane lagatA hai ki jIva to rUpI hai kintu jo loga jIva ko arUpI kahate haiM unheM vaha mithyAvAdI kahane lagatA hai / saptama vibhaMga jJAna-kisI zramaNa brAhmaNa ko jaba "sarve jIvA" nAma kA vibhaMga jJAna utpanna hotA hai taba vaha vAyu se idhara udhara hilate calate kAMpate aura anya pudgaloM ke sAtha TakarAte hue pudgaloM ko dekhatA hai usa samaya use aisA anubhava hotA hai ki mujhe hI atizaya vAlA jJAnA utpanna huA hai ataH vaha yoM mAnane lagatA hai ki "loka meM jo kucha hai vaha saba Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 7/-/593 135 jIva hI hai" kintu jo loga loka meM jIva ajIva donoM mAnate haiM unheM vaha mithyAvAdI kahane lagatA hai / aise vibhaMga jJAnI ko pRthvI, vAyu aura tejaskAya kA samyagjJAna hotA hI nahIM ataH vaha usa viSaya meM mithyA bhrama meM par3A hotA hai / [594] yoni saMgraha sAta prakAra kA hai, yathA- aMDaja, pakSI, machaliyAM, sarpa ityAdi aMDe se paidA honevAle / potaja - hAthI, bAgala Adi camar3e se lipaTe hue utpanna honevAle / jarAyuja - manuSya, gAya Adi jara ke sAtha utpanna honevAle / rasaja - rasa meM utpanna honevAle / saMsvedaja-pasIne se utpanna honevAle / sammUrchima - mAtA-pitA ke saMyoga ke binA utpanna hone vAle jIva-kRmi Adi / udbhija - pRthvI kA bhedana kara utpanna honevAle jIva khaMjanaka Adi / aMDaja kI gati aura Agati sAta prakAra kI hotI hai / potaja kI gati aura Agati sAta prakAra kI hotI hai / isI prakAra udbhija paryanta sAtoM kI gati aura Agati jAnanI cAhie / aMDaja yadi aMDajoM meM Akara utpanna hotA hai to aMDajoM potajoM yAvat udbhijoM se Akara utpanna hotA hai / isI prakAra aMDaja aMDajapana ko chor3akara aMDaja potaja yAvat udbhija jIvana ko prApta hotA hai / 1 [595] AcArya aura upAdhyAya sAta prakAra se gaNa kA saMgraha karate haiM / yathAAcArya aura upAdhyAya gaNa meM rahane vAle sAdhuoM ko samyak prakAra se AjJA (vidhi arthAt kartavya ke lie Adeza ) yA dhAraNA (akRtya kA niSedha) kare / Age pAMcave sthAna meM kahe anusAra ( yAvat AcArya aura upAdhyAya gaccha ko pUchakara pravRtti kare kintu gaccha ko pUche binA pravRtti na kare ) kaheM / AcArya aura upAdhyAya gaNa meM aprApta upakaraNoM ko samyak prakAra se prApta kare / AcArya aura upAdhyAya gaNa meM prApta upakaraNoM kI samyak prakAra se rakSA evaM surakSA kare kintu jaise taise na rakhe / AcArya aura upAdhyAya sAta prakAra se gaNa kA asaMgraha karate haiM / yathA - AcArya yA upAdhyAya gaNa meM rahane vAle sAdhuoM ko AjJA yA dhAraNA samyak prakAra se na kare / isI prakAra yAvat prApta upakaraNoM kI samyak prakAra se rakSA na kare / [596] piNDaiSaNA sAta prakAra kI kahI gaI hai, yathA- asaMsRSTA dene yogya AhAra se hAtha yA pAtra lipta na ho aisI bhikSA lenA / saMsRSTA dene yogya AhAra se hAtha yA pAtra lipta ho aisI bhikSA lenA / udhdhRtA - gRhastha apane lie rAMdhane vAsaNa ke meM se AhAra bAhara nikAle va aisA AhAra le / alpalepA - jisa AhAra se pAtra meM lepa na lage aisA AhAra (caNAAdi) le / avagRhItA-bhAjana meM paroSA huA AhAra le / pragRhItA - paroSane ke liye hAtha meM liyA huA athavA khAne ke lie liyA huA AhAra hI le / ujjhitadharmA - pheMkane yogya AhAra hI bhikSA meM le / IsI prakAra pANaiSaNA bhI sAta prakAra kI kahI gaI hai / avagraha pratimA sAta prakAra kI kahI gaI hai / yathA - "mujhe amuka upAzraya hI cAhiye" aisA nizcaya karake AjJA mAMge / "mere sAthI sAdhuoM ke lie upAzraya kI yAcanA karU~gA" aura unake lie jo upAzraya milegA usI meM maiM rahU~gA / maiM anya sAdhuoM ke lie upAzraya kI yAcanA karU~gA kintu maiM usameM nahIM rahU~gA / maiM anya sAdhuoM ke lie upAzraya kI yAcanA nahIM karU~gA kintu anya sAdhuoM dvArA yAcita upAzraya meM maiM rahU~gA / maiM apane Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AgamasUtra - hindI anuvAda liye hI upAzraya kI yAcanA karU~gA anya ke lie nahIM / maiM jisake ghara ( upAzraya) meM ThaharU~gA usI ke yahA~ se saMstAraka bhI prApta hogA to usa para soU~gA anyathA binA saMstAraka ke hI rAta bitAU~gA / maiM jisa ghara meM ( upAzraya) meM ThaharU~gA usameM pahale se bichA huA saMstAraka hogA to usakA upayoga karU~gA / saptaikaka sAta prakAra kA kahA gayA hai / yathA- sthAna saptaikaka, naiSedhikI saptaikaka, uccAraprazravaNa vidhi saptaikaka, zabda saptaikka, rUpa saptaikaka, parakriyA saptaikaka, anyonya kriyA saptaikaka / sAta mahA adhyayana kahe gaye haiM / saptasaptamikA bhikSu pratimA kI ArAdhanA 49 ahorAtra meM hotI hai usameM sUtrAnusAra yAvat - 196 datti lI jAtI hai / [597] adholoka meM sAta pRthvIyA~ haiM / sAta ghanodadhI haiM / sAta dhanavAta aura sAta tanuvAta hai / sAta avakAzAntara haiM / ina sAta avakAzAntaroM meM sAta tanuvAta pratiSThita haiM / ina sAta tanuvAtoM meM sAta dhanavAta pratiSThita haiM / ina sAta dhanavAtoM meM sAta dhanodadhi pratiSThita haiM / ina sAta dhanodadhiyoM meM puSpabharI chAbar3I ke samAna saMsthAnavAlI sAta pRthvIyA~ hai / yathAprathamA yAvat saptamA / ina sAta pRthvIyoM ke sAta nAma haiM / yathA- dhammA, vaMsA, selA, aMjanA, riThA, maghA, mAghavatI / ina sAta pRthvIyoM ke sAta gotra haiM / yathA - ratnaprabhA, zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaprabhA, tamastamAprabhA / [598] bAdara (sthUla) vAyukAya sAta prakAra kI kahI gaI hai / yathA- pUrva kA vAyu, pazcima kA vAyu, dakSiNa kA vAyu, uttara kA vAyu Urdhva dizA kA vAyu, adhodizA kA vAyu, vividha dizAoM kA vAyu / [599] saMsthAna sAta prakAra ke kahe gaye haiM / yathA - 1. dIrgha, 2. hrasva, 3 . vRtta, 4. tryastra, 5. caturastra, 6. pRthula, 7. parimaNDala / [600 ] bhaya sthAna sAta prakAra ke kahe gaye haiM / yathA - ihaloka bhaya, paraloka bhaya, AdAna bhaya, akasmAt bhaya, vedanA bhaya, maraNa bhaya / azloka-apayaza bhaya / [601] sAta kAraNoM se chadmastha ( asarvajJa) jAnA jAtA hai / yathA - hiMsA karane vAlA, jhUTha bolane vAlA, adatta lenevAlA, zabda, rUpa, rasa aura sparza ko bhogane vAlA, pUjA aura satkAra se prasanna hone vAlA / "yaha AdhAkarma AhAra sAvadya (pApa sahita ) hai" isa prakAra kI prarUpaNA karane ke pazcAt bhI AdhA karma Adi doSoM kA sevana karane vAlA / kathanI ke samAna karaNI na karane vAlA / sAta kAraNoM se kevalI jAnA jAtA hai, yathA- hiMsA na karanevAlA / jhUTha na bolane vAlA / adatta na lenevAlA / zabda, gandha, rUpa, rasa aura sparza kA na bhoganevAlA / pUjA aura satkAra se prasanna na hone vAlA yAvat kathanI ke samAna karaNI karanevAlA / [602] mUla gotra sAta kahe jAte haiM, yathA- kAzyapa, gautama, vatsa, kutsa, kauzika, mAMDava, vAziSTa / kAzyapa gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- kAzyapa, sAMDilya, golya, bAla, maujakI, parvaprekSakI, varSakRSNa / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 7/-/602 137 gautama gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- gautama, gArgya, bhAradvAja, aMgirasa, zarkarAbha, bhakSakAma, udakAtmAbha / vatsa gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- vatsa, Agneya, maitrika, svAmilI, zalaka, asthisena, vItakarma / kutsa gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- kutsa, maudgalAyana, piMgalAyana, kauDinya, maMDalI, hArita, saumya / kauzika gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- kauzika, kAtyAyana, zAlaMkAyaNa, golikAyaNa, pAkSikAyaNa, Agneya, lohitya | mAMDavya gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- mAMDavya, ariSTa, saMmukta, taila, ailApatya, kAMDilya, kSArAyaNa / vAziSTha gotra sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- vAziSTha, ujAyana, kRSNa, vyAghrApatya, kauNDinya, saMjJI, pArAzara [603] mUlanaya sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA - naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUr3ha evaMbhUta / [604] svara sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA [605] SaDja, risabha, gAMdhAra, madhyama, paMcama, dhaivata, niSAda / SaDja - 1. nAsA, 2. kaMTha, 3. hRdaya, 4. jIbha, 5. dA~ta, aura tAlu ina chaH sthAnoM se utpanna hone vAlA svara / riSabha - baila (sA~r3a) ke samAna gaMbhIra svara / gAMdhAra- vividha prakAra ke gaMdhoM se yukta svara / madhyama- mahAnAdavAlA svara / paMcama - nAsikAoM se nikalanevAlA svara / dhaivata - anya svaroM se anusaMdhAna karanevAlA svara / niSAda - anya svaroM ko tiraskRta karanevAlA svara / [606] ina sAta svaroM ke sAta svara sthAna haiM, yathA [607] SaDja savara jihvA ke agrabhAga se nikane vAlA svara / RSabha svara hRdaya se nikalatA hai / gAMdhAra svara ugra kaMTha se nikalatA hai / madhyama svara jihvA ke madhya bhAga se nikalatA hai / [608] paMcama svara pA~ca sthAnoM se nikalane vAlA svara / dhaivata svara dA~ta aura oSTha se nikalane vAlA svara / niSAda svara mastaka se nikalane vAlA svara / [609] sAta prakAra ke jIvoM se nikalane vAle sAta svara hai / yathA[610] SaDja- mayUra ke kaNTha se nikalanevAlA svara riSabha - kukkuTa ke kaNThe se nikalatA hai / gAMdhAra haMsa ke kaNTha se nikalatA hai / madhyama gheTe ke kaNTha se nikalatA hai / [611] paMcama koyala ke kaNTha se nikalatA hai / dhaivata sArasa yA krauMca ke kaNTha se nikalatA hai / niSAda hAthI ke kaNTha se nikalatA hai / [612] sAta prakAra ke ajIva padArthoM se nikalane vAle sAta svara, yathA - SaDjasvaramRdaGga se nikalatA hai / RSabha svara - gomukhI se nikalatA hai / gAMdhAra svara- zaMkha se nikalatA hai / madhyama svara - jhAlara se nikalatA hai / [614] paMcama svara - godhikA vAdya se nikalatA hai / dhaivata svara - Dhola se nikalatA hai / niSAda svara - mahAbherI se nikalatA hai / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [615] sAta svara vAle manuSyoM ke lakSaNa - yathA [616] SaDjasvara vAle manuSya ko AjIvikA sulabha hotI hai, usakA kArya niSphala nahIM hotA / use gAyeM, putra aura mitroM kI prApti hotI hai / vaha strI ko priya hotA hai / [617] riSabha svara vAle ko aizvarya prApta hotA hai / vaha senApati banatA hai aura use dhana lAbha hotA hai / tathA vastra, gaMdha, alaMkAra, strI, aura zayana Adi prApta hote haiM / [618] gAMdhAra svara vAlA gIta-yuktijJa, pradhAna- AjIvikAvAlA, kavi, kalAoM kA prajJAzIla aura aneka zAstroM kA jJAtA hotA hai / 138 jJAtA, [619] madhyama svaravAlA - sukha se khAtA pItA hai aura dAna detA hai / [ 620 ] paMcama svavAlA - rAjA, zUravIra, loka saMgraha karane vAlA, aura gaNanAyaka hotA hai / hai / [622] niSAda svaravAlA - cAMDAla, aneka pApakarmoM kA karane vAlA yA gau ghAtaka hotA hai / [623] ina sAta svaroM ke tIna grAma kahe gaye haiM / yathA - SaDja grAma, madhyama grAma, gAMdhAra grAma / SaDjagrAma kI sAta mUrchanAye hotI haiM / yathA [621] dhaivata svavAlA - zAkunika, jhagaDAlu, vAgurika, zaukarika aura macchImAra hotA [ 624] bhaMgI, kauravIya, hari, rajanI, sArakAntA, sArasI, zuddha SaDjA / [625] madhyama grAma kI sAta mUrchanAyeM hotI haiM / yathA [626] uttaramandA, rajanI, uttarA, uttarAsamA, AzokAntA, sauvIrA, abhIrU / [627] gAMdhAra grAma kI sAta mUrchanAyeM haiM / yathA [628] naMdI, kSudrimA, purimA, zuddha gAMdhArA, uttara gAMdhArA / [629] suSThuttara AyAma, koTi mAtasA ye sAta hai / [630] sAta svara kahAM se utpanna hote haiM ? geya kI yoni kaunasI hotI hai ? ucchvAsa kAla kitane samaya kA hai ? geya ke AkAra kitane haiM ? [ 631] sAta svara nAbhise utpanna hote haiM, gIta kI rudita yoni hai / eka pada ke uccAraNa meM jitanA samaya lagatA haiM utanA samaya gIta ke ucchvAsa kA hai / [ 632] geya ke tIna AkAra haiM, ve isa prakAra haiM- maMda svara se Arambha kare / madhya meM svara kI vRddhi kare / anta meM kramazaH hIna kare / [633] geya ke chaH doSa, ATha guNa, tIna vRtta aura do bhaNitiyAM inako jo samyak prakAra se jAnatA hai vaha suzikSita raMga (nATya zAlA ) meM gA sakatA hai / [634] he gAyaka ! ina chaH doSoM ko TAlakara gAnA / bhayabhIta hokara gAnA, zIghratApUrvaka gAnA, saMkSipta karake gAnA, tAlabaddha na gAnA, kAkasvara se gAnA, nAka se uccAraNa karate gAnA ! [635] geya ke ATha guNa haiM / yathA- pUrNa, rakta, alaMkRta, vyakta, avisvara, madhura, svara, sukumAra / [636] geya ke ye guNa aura haiM / yathA - uravizuddha, kaMThavizuddha aura zirovizuddha jo gAyA jAya / mRdu aura gabhbhIra svara se gAyA jAya / tAlabaddha aura pratikSepabaddha gAyA jAya / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-7/-/636 139 sAta svaroM se sama gAyA jAya / [637] geya ke ye ATha guNa aura haiM / nirdoSa, sArayukta, hetuyukta, alaMkRta, upasaMhArayukta, sotprAsa, mita, madhura / [638] tIna vrata haiM- sama, ardha sama, sarvatra viSama / [639] do bhaNitiyA haiM, yathA- saMskRta aura prAkRta ina do bhASAoM ko RSiyoM ne prazasta mAnI haiM aura ina do bhASAoM meM hI gAyA jAtA hai . [640] madhura kauna gAtI haiM ? khara svara se kauna gAtI hai ? rukSa svara se kauna gAtI hai ? dakSatApUrvaka kauna gAtI hai ? mandasvara se kauna gAtI hai ? zIghratApUrvaka kauna gAtI hai ? visvara (viruddha svara) se kauna gAtI hai ? nimnokta krama se jAnanA / [641] zyAmA (kiMcit kAlI) strI / kAlI (ghana ke samAna zyAma raMga vAlI) / kAlI / gaurI (gauravarNa vAlI) / kANI / aMdhI / piMgalA-bhUre varNa vAlI / [642] sAta prakAra se sama hotA hai, yathA- taMtrIsama, tAlasama, pAdasama, layasama, grahasama, zvAsocchvAsasama, saMcAra sama / [643] sAta svara, tIna grAma, ikkIsa mUrchanA, aura unapacAsa tAna haiM / [644] kAyakleza sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- sthanAtiga-kAryotsarga karane vAlA / utkaTakAsanika-ukaDa baiThane vAlA / pratimAsthAyI-bhikSa pratimA kA vahana karane vAlA / vIrAsanika-siMhAsana para baiThane vAle ke samAna baiThanA / naiSadhika-paira Adi sthira karake baiThanA / daMDAyatika daNDa ke samAna paira phailAkara baiThanA / lagaMDazAyI-vakra kASTha ke samAnabhUmi se pITha UMcI rakhakara sonevAlA / [645] jambUdvIpa meM sAta varSa (kSetra) kahe gaye haiM, yathA- bharata, aivata, haimavata, hairaNyavata, harivarSa, ramyakvarSa, mahAvideha / jambUdvIpa meM sAta varSadhara parvata kahe gaye haiM / yathA-cullahimavanta, mahAhimavaMta, niSadha, nIlavaMta, rukmI, zikharI, maMdarAcala / jambUdvIpa meM sAta mahAnadiyAM haiM jo pUrva kI ora bahatI huI lavaNa samudra meM milatI haiM / yathA- gaMgA, rohitA, harita, zItA, narakAntA, suvarNakUlA, raktA / jambUdvIpa meM sAta mahAnadiyAM haiM jo pazcima kI ora bahatI huI lavaNa samudra meM milatI haiM, yathA- sindhu, rohitAMzA, harikAntA, zItodA, nArIkAntA, rupyakUlA, raktavatI / dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM sAta varSa haiM, yathA- bharata-yAvat-mahAvideha / dhAtakIkhaNDa dvIpa meM pUrvArdha meM sAta varSadhara parvata haiM / yathA- 1. culla himavaMta yAvatmaMdarAcala / ghAtakI khaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM sAta mahAnadiyAM haiM jo pUrva dizA meM bahatI huI kAloda samudra meM milatI haiM / yathA- gaMgA yAvat raktA / ghAtakI khaNDa dvIpa meM sAta mahAnadiyAM haiM jo pazcima meM bahatI huI lavaNa samudra meM milatI haiM / ghAtakI khaNDa dvIpa ke pazcimArdha meM sAta varSa kSetra haiM, bharata yAvat mahAvideha zeSa tIna sUtra pUrvavat / vizeSa-pUrva kI ora bahane vAlI nadiyAM lavaNa samudra meM milatI haiM aura pazcima kI ora bahane vAlI nadiyAM kAlodasamudra meM milatI haiM / / puSkaravara dvIpArdha ke pUrvArdha meM pUrvavat sAta varSa kSetra haiM / vizeSa- pUrva kI ora bahane Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vAlI nadiyA puSkaroda samudra meM milatI haiM / pazcima kI ora bahanevAlI nadiyAM kAloda samudra meM milatI haiM / 140 puSkaravara dvIpArdha ke pUrvArdha meM pUrvavat sAta varSa kSetra haiM / vizeSa - pUrva kI ora bahanevAlI nadiyAM puSkaroda samudra meM milatI haiM / pazcima kI ora bahane vAlI nadiyAM kAlodasamudra meM milatI haiM zeSa tIna sUtra pUrvavat / isI prakAra pazcimArdha ke bhI cAra sUtra haiM / vizeSa-- pUrva kI ora bahanevAlI nadiyAM kAlodasamudra meM milatI haiM aura pazcima kI ora bahanevAlI puSkaroda samudra meM milatI haiM / varSa, varSadhara aura nadiyAM sarvatra kahanI cAhiye / [646] jambUdvIpa ke bharata kSetra meM atIta utsarpiNI meM sAta kulakara the, yathA[647] mitradAsa, sudAma, supArzva, svayaMprabha, vimalaghoSa, sughoSa, mahAghoSa / [648] jambUdvIpa ke bharata kSetra meM isa avasarpiNI meM sAta kulakara the / [649] vimalavAhana, cakSuSmAn, yazasvAn, abhicandra, prasenajit, marudeva, aura nAbhi / [650] ina sAta kulakaroM kI sAta bhAryAyeM thI, yathA [651] caMndrayazA, candrakAntA, surUpA, pratirUpA, cakSukAntA, zrIkAntA, marudevI / [652] jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AgAmI utsarpiNI meM sAta kulakara hoMge / yathA[653] mitravAhana, subhIma, suprabha, sayaMprabha, datta, sUkSma, subandhu / [654] vimalavAhana kulakara ke kAla meM sAta prakAra ke kalpavRkSa upabhoga meM Ate the / yathA [655 ] madyAMgA, bhRMgA, citrAMgA, citrarasA, maNyaMgA, anagnA, kalpavRkSa / [656] daNDa nIti sAta prakAra kI hai- yathA - hakkAra he yA hA kahanA / makkAra-mA arthAt ma kara kahanA / dhikkAra - phaTakAranA / paribhASaNa - aparAdhI ko upAlambha denA / maMDala baMdha - kSetra maryAdA se bAhara na jAne kI AjJA denA / cAraka- kaida karanA / chaviccheda-hAtha paira Adi kA chedana karanA / [657] pratyeka cakravartI ke sAta ekendriya ratna kahe gaye haiM / yathA - cakraratna, chatraratna, carmaratna, daNDaratna, asiratna, maNiratna aura kAkiNIratna / pratyeka cakravartI ke sAta paMcendriyaratna haiM, senApatiratna, gAthApatiratna, vardhakIratna, purohitaratna, strIratna, azva ratna, aura hastIratna / [658 ] duSamakAla ke sAta lakSaNa haiM, yathA- akAla meM varSA honA, varSAkAla meM varSA na honA, asAdhu janoM kI pUjA honA, sAdhu janoM kI pUjA na honA, guru ke prati logoM kA mithyAbhAva honA, mAnasika duHkha, vANI kA duHkha / suSama kAla ke sAta lakSaNa haiM, yathA- akAla meM varSA nahIM hotI haiM, varSAkAla meM varSA hotI hai, asAdhu kI pUjA nahIM hotI hai, sAdhu kI pUjA hotI hai, guru ke prati logoM kA samyak bhAva hotA hai, mAnasika sukha, vANI kA sukha / [659] saMsArI jIva sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA - nairayika, tiryaMca, tiryaMcanI, manuSya, manuSyanI, deva, devI / [ 660] Ayu kA bhedana sAta prakAra se hotA hai, yathA [661] adhyavasAya (rAga-dveSa aura bhaya ) se, nimitta (daMDa, zastra Adi) se, AhAra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 7/-/661 ( atyadhika AhAra) se, vedanA (AMkha Adi kI tIvra vedanA ) se, parAghAta (Akasmika AghAta) se, sparza (sarpa bicchu Adi ke DaMka ) se, zvAsocchvAsa (ke rokane) se / [662] sabhI jIva sAta prakAra ke haiM, yathA- pRthvIkAyika, apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, trasakAyika aura akAyika / sabhI jIva sAta prakAra ke haiM, yathA- kRSNalezyA vAle, yAvat zuklalezyA vAle aura alezI / 141 [663] brahmadatta cakravartI sAta dhanuSa ke UMce the / ve sAtasau varSa kA pUrvAyu hone para, sAtavIM pRthvI ke apratiSThAna narakAvAsa meM nairayika rUpa meM utpanna hue / [ 664 ] mallInAtha arhanta svayaM sAtave ( sAta rAjAoM ke sAtha) muNDita huye aura gRhasthAvAsa tyAgakara aNagAra pravrajyA se pravrajita huye / yathA - mallI - videha rAja kanyA, pratibuddhI - ikSvAkurAjA, candracchAya- aMgadeza kA rAjA, rukmI-kuNAla deza kA rAjA, zaMkhakAzI deza kA rAjA, adIna zatru kuru deza kA rAjA, jita zatru- pAMcAla deza kA rAjA / [ 665 ] darzana sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA- samyagdarzana, mithyAdarzana, samyagmithyAdarzana, cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana aura kevala darzana / [666] chadmastha vItarAga mohanIya ko chor3akara sAta karma prakRtiyoM kA vedana karate haiMyathA - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, Ayukarma, nAmakarma, gotrakarma, antarAyakarma / [667] chadmastha sAta sthAnoM ko pUrNarUpa se na jAnatA hai aura na dekhatA hai, yathAdharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, zarIra rahita jIva, paramANu pudgala, zabda aura gandha / inhIM sAta sthAnoM ko sarvajJa pUrNa rUpa se jAnatA hai aura dekhatA hai / yathA - dharmAstikAya yAvat gandha / [668] zramaNa bhagavAna mahAvIra vajraRSabhanArAcasaMghayaNa vAle samacaturastrasaMsthAna vAle aura sAta hAtha UMce the / [669] sAta vikathAyeM kahI gaI haiM, yathA- strI kathA, bhakta (AhAra) kathA, deza kathA, rAja kathA, mRdukAriNI kathA, darzanabhedinI, cAritra bhedinI / [670] gaNa meM AcArya aura upAdhyAya ke sAta atizaya haiM / yathA - AcArya aura upAdhyAya upAzraya meM dhUla bhare pairoM ko dUsare se jhaTakavAve yA puMchAve to bhI maryAdA kA ullaMghana nahIM hotA - zeSa pAMcave ThANe ke samAna yAvat AcArya upAdhyAya upAzraya ke bAhara icchAnusAra eka rAta yA do rAta rahe to bhI maryAdA kA atikramaNa nahIM hotA / upakaraNa kI vizeSatAAcArya yA upAdhyAya ujjvala vastra rakhe to maryAdA kA laMghana nahIM hotA / bhaktapAna kI vizeSatA - AcArya yA upAdhAya zreSTha aura pathya bhojana le to maryAdA kA atikramaNa nahIM hotA / [671] saMyama sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- pRthvIkAyika saMyama - yAvat sa kAyika saMyama aura ajIvakAya saMyama . asaMyama sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- pRthvIkAyika asaMyama - yAvat sakAyika asaMyama aura ajIvakAya asaMyama / Arambha sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA- pRthvIkAyika Arambha - yAvat ajIvakAya Arambha / isI prakAra anArambhasUtra haiM / sAraMbhasUtra hai / asAraMbhasUtra hai / samAraMbhasUtra hai / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AgamasUtra-hindI anuvAda asamAraMbha sUtra hai / [672] prazna-he bhagavan ! alasI, kusubha, kodrava, kAMga, rala, saNa, sarasoM aura mUle ke bIja / ina dhAnyoM ko koThe meM, pAle meM yAvat DhAMkakara rakhe to una dhAnyoM kI yoni kitane kAla taka sacitta rahatI hai ? he gautama ? jaghanya antamuhUrta, utkRSTa-sAta saMvatsara / pazcAt yoni mlAna ho jAtI hai yAvat-yoni naSTa ho jAtI hai / [673] bAdaraapkAyika jIvoM kI utkRSTa sthiti sAtahajAra varSa kI kahI gaI hai / tIsarI vAlukA prabhA meM nairayikoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgaropama kI kahI gaI hai / cauthI paMka prabhA meM nairayikoM kI jaghanya sthiti sAta sAgaropama kI kahI gaI hai / / [674] zakrendra ke varuNa lokapAla kI sAta agramahiSiyAM haiM / IzAnendra ke soma lokapAla kI sAta agramahiSiyAM hai / IzAnendra ke yama lokapAla kI sAta agramahiSiyAM hai / [675] IzAnendra ke Abhyantara pariSad ke devoM kI sthiti sAta palyopama kI hai / zakendra ke agramahiSI deviyoM kI sthiti sAta palyopama kI hai / saudharma kalpa meM parigRhitA deviyoM kI utkRSTa sthiti sAta palyopama kI hai / [676] sArasvata lokAntika deva ke sAta devoM kA parivAra hai / Aditya lokAntika deva ke sAta sau devoM kA parivAra hai / gardatoya lokAntika deva ke sAta devoM kA parivAra hai / tuSita lokAntika deva ke sAta hajAra devoM kA parivAra hai / [677] sanatkumAra kalpa meM devatAoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgaropama kI hai / mahendra kalpa meM devatAoM kI utkRSTa sthiti kucha adhika sAta sAgaropama kI hai, brahmaloka kalpa meM devatAoM kI jaghanya sthiti sAta sAgaropama kI hai / [678] brahmaloka aura lAMtaka kalpa meM vimAnoM kI UMcAI sAta sau yojana hai / [679] bhavanavAsI devoM ke bhavadhAraNIya zarIroM kI UMcAI sAta hAtha kI hai / isI prakAra vyantara devoM kI, jyotiSI devoM kI, saudharma aura IzAna kalpa meM devoM ke bhavadhAraNIya zarIroM kI UMcAI sAta hAtha kI hai / [680] nandIzvara dvIpa meM sAta dvIpa haiM / yathA- jambUdvIpa, dhAtakIkhaNDadvIpa, puSkaravaradvIpa, varuNavaradvIpa, kSIravaradvIpa, dhRtavara dvIpa aura kSodavara dvIpa / nandIzvara dvIpa meM sAta samudra haiM / yathA- lavaNa samudra, kAloda samudra, puSkaroda samudra, karuNoda samudra, khIroda samudra, dhRtoda samudra, aura kSododa samudra / [681] sAta prakAra kI zreNiyA~ kahI gaI haiM / yathA-Rju AyatA / ekataH vakrA, dvidhAvakrA, ekataH khA, dvidhA khA, cakravAlA aura ardhacakravAlA / [682] camara asurendra ke sAta senAyeM haiM, aura sAta senApati haiM / yathA-paidala senA, azva senA, hastisenA, mahiSa senA, ratha senA, naTa senA, gaMdharva senA / druma-paidala senApati hai / zeSa pAMcave sthAnaka ke samAna yAvat kinnara-rathasenA kA senApati hai / riSTa-naTasenA kA senApati hai aura gItaratI-gaMdharva senA kA senApati hai / bali vairocanendra ke sAta senAyeM haiM aura sAta senApati haiM / yathA-paidala senA yAvat gaMdharva senA, mahAdruma-paidala senA kA senApati hai / yAvat kiMpuruSa-naTa senA kA senApati, mahAriSTa naTa senA kA senApati aura gItayaza-gaMdharva senA kA senApati / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-7/-/682 143 dharaNendra kI sAta senAyeM aura sAta senApati haiM, yathA-paidala senA yAvat gaMdharva senA / rudrasena-paidala senA kA senApati / yAvat-Ananda-ratha senA kA senApati hai / nandana-naTasenA kA senApati hai aura tetalI-gaMdharva senA kA senApati hai| nAgakumArendra bhUtAnanda kI sAta senAyeM aura sAta senApati haiM / yathA-paidala senA yAvat gaMdharva senA / dakSa paidala senA kA senApati / yAvat-naMduttara-ratha senA kA senApati hai / ratI-naTa senA kA senApati hai aura mAnasa gaMdharva senA kA senApati hai / isa prakAra ghoSa aura mahAghoSa paryanta sAta sAta senAyeM aura sAta sAta senApati haiM / zakrendra kI sAta senAyeM aura sAta senApati haiM / yathA-paidala senA yAvat gaMdharva senA hariNagameSI-paidala senA kA senApati yAvat mADhara-stha senA kA senApati hai / mahAsveta-naTa senA kA senApati hai aura rata-gaMdharva senA kA senApati hai / zeSa pAMcaveM sthAna ke anusAra samajhe isa prakAra acyuta devaloka paryanta senA aura senApatiyoM kA varNana samajheM / [683] camarendra ke druma paidala senApati ke sAta kaccha (sainya samUha) hai, yathA-prathama kaccha yAvat saptama kaccha / prathama kaccha meM 64000 deva haiM / dvitIya kaccha meM prathama kaccha se dUne deva haiM / tRtIya kaccha meM dvitIya kaccha se dUne deva haiM / isa prakAra sAtaveM kaccha taka dUne-dUne deva kaheM / isa prakAra balIndra ke bhI-sAta kaccha haiM, vizeSa yaha ki-mahadruma senApati ke prathama kaccha meM sATha hajAra deva haiM, zeSa chaH kacchoM meM pUrvavat dUne-dUne deva kaheM / isa prakAra dharaNendra ke sAta kaccha haiM / vizeSa sacanA-rudrasena senApati ke prathama kaccha meM 28000 deva haiM zeSa chaH kacchoM meM pUrvavat dugane-dugane deva kaheM / isa prakAra mahAghoSa paryanta dUgune deva kaheM / vizeSa sUcanA-paidala senA ke senApatiyoM ke nAma pUrvavat kaheM / zakrendra ke paidala senApati hariNagameSI deva ke sAta kaccha haiM / camarendra ke samAna acyutendra paryanta kaccha aura devatAoM kA varNana samajhe / paidala senApatiyoM ke nAma pUrvavat kaheM / devatAoM kI saMkhyA ina do gAthAoM se jAnanI cAhiye / / zakrendra ke paidala senApati ke prathama kaccha meM 84000deva haiN| IzAnendra ke 80.000 deva haiM / sanatkumAra ke 72,000 deva haiM / mAhendra ke 70,000 deva haiM / brahmendra ke 60,000 deva haiM / lAMtakendra ke 50,000 deva haiM / mahAzukendra ke 40,000 deva haiM / sahastrArendra ke 30,000 deva / Anatendra aura AraNendra ke 20,000 deva / prANatendra aura acyutendra ke 20,000 deva / pratyeka kaccha meM pUrva kaccha se dugune-dugane deva kaheM / [684] vacana vikalpa sAta prakAra ke haiM, yathA-AlApa-alpa bhASaNa, anAlApakutsita AlApa, ullApa-praznagarbhita vacana, anullApa-niMdita vacana, saMlApa-paraspara bhASaNa karanA, pralApa-nirarthaka vacana, vipralApa-viruddha vacana | [685] vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA-jJAna vinaya, darzana vinaya, cAritra vinaya, mana vinaya, vacana vinaya, kAya vinaya, lokopacAra vinaya / prazasta mana vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA-apApaka zubha ciMtana rUpa vinaya, asAvadya-corI Adi niMdita karma rahita, akriya-kAyikAdi kriyA rahita, nirupaklezazokAdi pIr3A rahita, anAzravakara-prANAtipAtAdi rahita, akSatakara-prANiyoM ko pIr3ita na karane rUpa, abhutAbhizaMkana-abhayadAna rUpa / aprazasta mana vinaya sAta prakAra kA kahA gayA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AgamasUtra-hindI anuvAda hai, yathA-pApaka-azubha ciMtana rUpa, sAvadya-corI Adi niMdita karma, sakriya kAyikAdi kriyA yukta, sopakleza-zokAdi pIr3A yukta, Azravakara-prANAtipAtAdi Azrava, kSayakara-prANiyoM ko pIr3ita karane rUpa, bhUtAbhizaMkana bhayakArI / prazasta vacanavinaya sAta prakAra kA hai, apApaka, asAvadha yAvat abhUtAbhizaMkana aprazasta vacana vinaya sAta prakAra kA hai, yathA-pApaka yAvat bhUtAbhizaMkana / prazastakAya vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA-upayogapUrvaka gamana, upayoga pUrvaka sthira rahanA, upayogapUrvaka baiThanA, upayogapUrvaka sonA, upayogapUrvaka dehalI Adi kA ullaMghana karanA, upayogapUrvaka argalA Adi kA atikramaNa, upayogapUrvaka indriyoM kA pravartana / aprazastakAya vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA-upayoga binA gamana karanA yAvatupayoga binA indriyoM kA pravartana / lokopacAra vinaya sAta prakAra kA kahA gayA hai, yathA-abhyAsavartitva-samIpa rahanAjisase bolanevAle ko takalIpha na ho, parachaMdAnuvartitva-dUsare ke abhiprAya ke anusAra AcaraNa karanA, kAryahetu-inhoMne mujhe zruta-diyA hai ataH inakA kahanA mujhe mAnanA hI cAhiye / kRtapratikRtitA-inakI maiM kucha sevA karUMgA to ye mere para kucha upakAra kareMge, ArtagaveSaNarugNa kI gaveSaNA karake auSadha denA, deza-kAlajJatA-deza aura kAla ko jAnanA, sabhI avasaroM meM anukUla rahanA / [686] samudghAta sAta prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, mAraNAMtika samuddhAta, vaikriya samuddhAta, taijasa samudghAta, AhAraka samudghAta, kevalI samudghAta / manuSyoM ke sAta samudghAta kahe gaye haiM, yathA-pUrvavat / [688] zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tIrtha meM sAta pravacananihnava hue, yathA-bahuratadIrdhakAla meM vastu kI utpatti mAnanevAle, jIva pradezikA antima jIva pradeza meM jIvatva mAnanevAle, avyaktikA sAdhu Adi ko saMdigdha dRSTi se dekhanevAle, sAmucchidekA-kSaNika bhAva mAnanevAle, do kriyA-eka samaya meM do kriyA mAnanevAle, trairAzikA-jIvarAzi, ajIvarAzi aura nojIvarAzi / isa prakAra tIna rAzi kI prarupaNA karane vAle, abaddhikA-jIva karma se spaSTa hai kintu karma se baddha jIva nahIM hai, isa prakAra kI prarupaNA karane vAle / ina sAta pravacana nihvavoM ke sAta dharmAcArya the, yathA-1. jamAlI, 2. tiSyagupta, 3. ASAr3ha, 4. azvamitra, 5. gaMga, 6. SaDuluka (rohagupta), 7. gASThAmAhila / [689] ina pravacana nihvavoM ke sAta utpatti nagara haiM, yathA-zrAvastI, RSabhapura, zvetAmbikA, mithilA, ullukAtIra, aMtaraMjikA aura dazapura / [690] sAtAvedanIya karma ke sAta anubhAva (phala) haiM, yathA- manojJa zabda, manojJa rUpa, yAvat-manojJa sparza, mAnasika sukha, vAcika sukha / asAtAvedanIya karma ke sAta anubhAva (phala) haiM, yathA- amanojJa zabda-yAvat-vAcika dukha / [691] maghA nakSatra ke sAta tAre haiM, abhijit Adi sAta nakSatra pUrva dizA meM dvAra vAle haiM, yathA-abhijit, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSA, pUrvAbhAdrapadA, uttarAbhAdrapadA, khetI / ___ azvinI Adi sAta nakSatra dakSiNa dizA meM dvAravAle haiM, yathA-azvinI, bharaNI, kRttikA, rohiNI, mRgazirA, ArdrA, punarvasu / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 7/-/691 145 puSya Adi sAta nakSatra pazcima dizA meM dvAravAle haiM, yathA- puSya, azleSA, maghA, pUrvAphAlgunI, uttarAphAlgunI, hasta, citrA / svAti Adi sAta nakSatra uttara dizA meM dvAravAle haiM, yathA-svAti, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mUla, pUrvASAr3hA, uttarASAr3hA / [692] jambUdvIpa meM somanasa vakSaskAra parvata para sAta kUTa haiM, yathA- [ 693] siddhakUTa, somanasakUTa, maMgalAvatIkUTa, devakUTa, vimalakUTa, kaMcanakUTa aura viziSTakUTa / [694] jambUdvIpa meM gaMdhamAdana vakSaskAra parvata para sAta kUTa haiM, yathA[695] siddhakUTa, gaMdhamAdanakUTa, gaMdhilAvatIkUTa, uttarakurukUTa, phalidhakUTa, lohitAkSakUTa, AnandanakUTa 1 [696] beindriya kI sAta lAkha kula kaur3I haiM / [697] jIvoM ne sAta sthAnoM meM nivartita (saMcita ) pudgala pApa karma ke rUpa meM cayana kiye haiM, cayana karate haiM, aura cayana kareMge / isI prakAra upacayana, bandha, udIraNA, vedanA aura nirjarA ke tIna-tIna daNDaka kaheM / [698] sAta pradezika skandha ananta haiM, sAta pradezAvagADha pudgala ananta haiM, yAvat sAta guNa rukSa pudgala ananta haiM / sthAna- 7 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa sthAna-8 [699] ATha guNa sampanna aNagAra ekalavihArI pratimA dhAraNa karane yogya hotA hai, yathA---zraddhAvAna, satyavAdI, meghAvI, bahuzruta, zaktimAn, alpakalahI, dhairyavAn, vIryasampanna / [ 700 ] yonisaMgraha ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathA- aMDaja, potaja-yAvatudbhija aura aupapAtika / aMDaja AThagati vAle haiM, aura ATha Agati vAle haiM / aNDaja yadi aNDajoM meM utpanna ho to aNDajoM se potajoM se yAvat-aupapAtikoM se Akara utpanna hote haiM / vahI Da aNDajapane ko chor3akara aNDaja rUpa meM yAvat - aupapAtika rUpa meM utpanna hotA hai / isI prakAra jarAyujoM kI gati Agati kaheM / zeSa rasaja Adi pA~coM kI gati Ati na kaheM / [ 701] jIvoM ne ATha karma prakRtiyoM kA cayana kiyA hai, karate haiM, aura kareMge / yathA - jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, antarAya / nairayikoM ne ATha karma prakRtiyoM kA cayana kiyA hai, karate haiM, aura kareMge / isa prakAra vaimAnika paryanta kaheM / isI prakAra upacaya, bandha, udIraNA, vedanA aura nirjarA ke sUtra kaheM / pratyeka ke daNDaka sUtra kaheM / [702] ATha kAraNoM se mAyAvI mAyA karake na AloyaNA karatA hai, na pratikramaNa karatA hai, - yAvat-na prAyazcitta svIkAratA hai, yathA- maiMne pApa karma kiyA hai aba maiM usa pApa kI nindA kaise karUM ? maiM vartamAna meM bhI pApa karatA hUM ataH maiM pApa kI AlocanA kaise 210 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AgamasUtra-hindI anuvAda karUM? maiM bhaviSya meM bhI yaha pApa karUMgA-ataH maiM AlocanA kaise karU~ | merI apakIrti hogI ataH maiM AlocanA kaise karUM ? merA apayaza hogA ataH maiM AlocanA kaise karU~ ? pUjA pratiSThA kI hAni hogI ataH maiM AlocanA kaise karU~ ? kIrti kI hAni hogI ataH maiM AlocanA kaise karUM ? mere yaza kI hAni hogI ataH maiM AlocanA kaise karUM ? / ___ATha kAraNoM se mAyAvI mAyA karake AloyaNA karatA hai yAvat-prAyazcitta svIkAra karatA hai, yathA-mAyAvI kA yaha loka nindanIya hotA hai ataH maiM AlocanA karU~ / upapAta nindita hotA hai / bhaviSya kA janma nindanIya hotA hai / eka vakta mAyA kare AlocanA na kare to ArAdhaka nahIM hotA hai / eka vakta mAyA karake AlocanA kare to ArAdhaka hotA hai / anekabAra mAyA karake AlocanA na kare to ArAdhaka nahIM hotA hai / aneka bAra mAyA karake bhI AlocanA kare to ArAdhaka hotA hai / mere AcArya aura upAdhyAya viziSTajJAna vAle hai, ve jAneMge ki "yaha mAyAvI hai" ataH maiM AlocanA karUM yAvat-prAyazcitta svIkAra karUM / mAyA karane para mAyAvI kA hRdaya kisa prakAra pazcAttApa se dagdha hotA rahatA hai yaha yahAM para upabhA dvArA batAyA gayA hai / jisa prakAra lohA, tAMbA, kalaI, zIzA, rUpA aura sonA galAne kI bhaTThI, tila, tusa, bhusA, nala aura pattoM kI agni / dAru banAne kI bhaTTI, miTTI ke bartana, gole, kavelu, IMTa Adi pakAne kA sthAna, gur3a pakAne kI bhaTThI aura luhAra kI bhaTThI meM ke zUle ke phUla aura ulkApAta jaise jAjvalyamAna, hajAroM cinagAriyAM jinase uchala rahI haiM aise aMgAroM ke samAna mAyAvI kA hRdaya pazcAttApa rUpa agni se nirantara jalatA rahatA hai / mAyAvI ko sadA aisI AzaMkA banI rahatI hai ki ye saba loga mere para hI zaMkA karate haiM / mAyAvI mAyA karake AlocanA kiye binA yadi maratA hai aura devoM meM utpanna hotA hai to vaha mahardhika devoM meM yAvat saudharmAdi deva lokoM meM utpanna nahIM hotA hai / utkRSTa sthiti vAle devoM meM bhI vaha utpanna nahIM hotA hai / usa deva kI bAhya yA Abhyantara pariSad bhI usake sAmane AtI hai lekina pariSad ke deva usa deva kA Adara samAdara nahIM karate haiM, tathA use Asana bhI nahIM dete haiM / vaha yadi kisI deva ko kucha kahatA hai to cAra pAMca deva usake sAmane Akara usakA apamAna karate haiM aura kahate haiM ki basa aba adhika kucha na kaho jo kucha kahA yahI bahuta hai / Ayu pUrNa hone para vaha deva vahAM se cyavakara isa manuSya loka meM halake kuloM meM utpanna hotA hai / yathA-anta kula, prAMta kula, tuccha kula, daridra kula, bhikSuka kula, kRpaNa kula Adi / ina kuloM meM bhI vaha kurUpa, kuvarNa, kugandha, kurasa, aura kusparzavAlA hotA hai | aniSTa, akAnta, apriya, amanojJa, hInasvara, dInasvara, aniSTasvara, akAntasvara, apriyasvara, amanojJasvara, amanAmasvara, aura anAdeya vacana vAlA vaha hotA hai / usake AsapAsa ke loga bhI usakA Adara nahIM karate haiM vaha kucha kisI ko upAlambha dene lagatA hai to use cAra pAMca jane mila kara rokate haiM aura kahane lagate hai ki basa aba kucha na kaho / kintu mAyAvI mAyA karane para yadi AlocanA karake mare to vaha RddhimAn tathA utkRSTa sthitivAlA deva hotA hai, hAra se usakA vakSasthala suzobhita hotA hai, hAtha meM kaMkaNa tathA mastaka para mukuTa Adi aneka prakAra ke AbhUSaNoM se vaha sundara zarIra se daidIpyamAna hotA hai, vaha divya bhogopabhogoM ko bhogatA hai / vaha kucha kahane lagatA hai to use cAra pA~ca deva Akara utsAhita karate haiM aura kahane lagate haiM ki Apa khUba bole / vaha deva devaloka se cyavakara Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 8/-/702 manuSya loka meM uccakuloM meM utpanna hotA hai to use sundara zarIra prApta hotA hai, Asa-pAsa loga usakA bahuta Adara karate haiM tathA bolane ke lie Agraha karate haiM / [703] saMvara ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathA-zrotrendriya saMvara, yAvat sparzendriya saMvara, mana saMvara, vacana saMvara, kAya saMvara / asaMvara ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathAzrotrendriya asaMvara yAvat kAya asaMvara / [ 704] sparza ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathA-karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha, rukSa / loka sthiti ATha prakAra kI kahI gayI hai, yathA- AkAza ke AdhAra para rahA huA vAyu, vAyu ke AdhAra para rahA huA ghanodadhi - zeSa chaThe sthAna ke samAna - yAvatsaMsArI jIva karma ke AdhAra para rahe hue haiM / pudgalAdi ajIva jIvoM se saMgrahIta (baddha ) haiM / jIva jJAnAvaraNIyAdi karmoM se saMgrahIta (baddha ) haiM / 147 [ 706] gaNI (AcArya) kI ATha sampadA ( bhAvasamRddhi) kahI gayI hai, yathA - AcAra sampadA - kriyArUpa sampadA, zruta sampadA - zAstra jJAna rUpa sampadA, zarIra sampadA - pramANopeta zarIra tathA avayava, vacana sampadA - Adeya aura madhura vacana, vAcanA sampadA - ziSyoM kI yogyatAnusAra AgamoM kI vAcanA denA / mati sampadA - avagrahAdi buddhirUpa, prayoga sampadA - vAda viSayaka svasAmarthya kA jJAna tathA dravya-kSetra Adi kA jJAna aura saMgraha parijJA sampadA - bAla-vRddha tathA rUpa Adi ke kSetrAdi kA jJAna / [707] cakravartI kI pratyeka mahAnidhi ATha cakra ke Upara pratiSThita hai aura pratyeka ATha-ATha yojana UMce haiM / [708] samitiyAM ATha kahI gayI haiM, yathA- IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna bhAMDa mAtra nikSepaNA samiti, uccAra prastravaNa zleSma mala siMdhANa pariSThApanikA samiti / mana samiti, vacana samiti, kAya samiti / [ 709] ATha guNa sampanna aNagAra AlocanA sunane yogya hotA hai, yathA - AcAravAn, avadhAraNAvAn, vyavahAravAn, Alocaka kA saMkoca miTAne meM samartha, zuddhi karavAne meM samartha, Alocaka kI zakti ke anusAra prAyazcitta denevAlA, Alocaka ke doSa anya ko na kahane vAlA aura doSa sevana se aniSTa hotA hai, yaha samajhAne meM samartha / ATha guNayukta aNagAra apane doSoM kI AlocanA kara sakatA hai, yathA- jAtisampanna, kulasampanna, vinayasampanna, jJAnasampanna, darzanasampanna, cAritrasampanna, kSAnta aura dAMta / [ 710] prAyazcitta ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathA-AlocanAyogya, pratikramaNayogya, ubhayayogya, vivekayogya, vyutsargayogya, tapayogya, chedayogya aura mUlayogya / [711] mada sthAna ATha kahe gaye haiM, yathA-jAti mada, kula mada, bala mada, rUpa mada, tapa mada, sUtra mada, lAbha mada, aizvarya mada / [712] akriyAvAdI ATha haiM, yathA- eka vAdI - AtmA eka hI hai aisA kahane vAle, anekavAdI - sabhI bhAvoM ko bhinna mAnane vAle, mitavAdI - ananta jIva haiM phira bhI jIvoM kI eka niyata saMkhyA mAnanevAle / nirmitavAdI - "yaha sRSTi kisI kI banAyI huI hai" aisA mAnanevAle / sAtavAdI - sukha se rahanA, kintu tapazcaryA na karanA / samucchedavAdI - pratikSaNa vastu naSTa hotI hai, aisA mAnanevAle kSaNikavAdI / nityavAdI - sabhI vastuoM ko nitya mAnane Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AgamasUtra-hindI anuvAda vAle / mokSa yA paraloka nahIM hai, aisA mAnanevAle / [713] mahAnimitta ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathA-bhauma bhUmi viSayaka zubhAzubha kA jJAna karanevAle zAstra / utpAta-rudhira vRSTi Adi utpAtoM kA phala batAnevAlA zAstra / svapna-zubhAzubha svapnoM kA phala batAnevAlA zAstra / aMtarikSa-gAMdharva nagarAdi kA zubhAzubha phala batAnevAlA zAstra / aMga-cakSu, mastaka Adi aMgoM ke pharakane se zubhAzubha phala kI sUcanA denevAlA zAstra / svara-SaDja Adi svaroM kA zubhAzubha phala batAnevAlA zAstra / lakSaNa-strI-puruSa ke zubhAzubha lakSaNa batAnevAlA zAstra / vyaJjana-tila masa Adi ke zubhAzubha phala batAnevAlA zAstra / 714-720] vacana vibhakti ATha prakAra kI kahI gayI hai, yathA- nirdeza meM prathamAvaha, yaha, maiM / upadeza meM dvitIyA-yaha karo ! isa zloka ko par3ho ! karaNa meM tRtIyA-maiMne kuNDa banAyA / sampradAna meM, caturthI-namaH svasti, svAhA ke yoga meM / apAdAna meM, paMcamIpRthak karane meM tathA grahaNa karane meM, yathA-kUpa se jala nikAla, koThI meM se dhAnya grahaNa kara / svAmitva ke sambandha meM SaSThI-isakA, usakA tathA seTha kA naukara / sannidhAna artha meM saptamIAdhAra artha meM mastaka para mukuTa hai / kAla meM prAtaHkAla meM kamala khilatA hai, bhAvarUpa kriyA vizeSaNa meM sUrya asta hone para rAtri haI / AmantraNa meM aSTamI-yathA-he yuvAna ! [721] ATha sthAnoM ko chadmastha pUrNarUpa se na dekhatA hai aura na jAnatA hai / yathAdharmAstikAya-yAvat, gaMdha aura vAyu / ATha sthAnoM ko sarvajJa pUrNarUpa se dekhatA hai aura jAnatA hai / yathA-dharmAstikAya yAvat, gaMdha aura vAyu / [722] Ayurveda ATha prakAra kA kahA gayA hai, yathA-kumAra bhRtya-bAla cikitsA zAstra, kAyacikitsA-zarIra cikitsA zAstra, zAlAkya-gale se Upara ke aMgoM kI cikitsA kA zAstra / zalyahatyA-zarIra meM kaMTaka Adi kahIM laga jAya to usakI cikitsA kA zAstra, jaMgolI-sarpa Adi ke viSa kI cikitsA kA zAstra | bhUtavidyA-bhUta-pizAca Adi ke zamana kA zAstra, kSArataMtra-vIryapAta kI cikitsA kA zAstra, rasAyana-zarIra AyuSya aura buddhi kI vRddhi karanevAlA zAstra / [723] zakrendra ke ATha agramahiSiyAM haiM, yathA-padmA, zivA, satI, aMjU, amalA, AsarA, navamikA, rohiNI / IzAnendra ke ATha agramahiSiyAM haiM, yathA-1. kRSNA, kRSNarAjI, rAmA, rAmarakSitA, vasu, vasuguptA, vasumitrA, vasuMdharA / zakrendra ke soma lokapAla kI ATha agramahiSiyA~ haiM, IzAnendra ke vaizramaNa lokapAla kI ATha agramahiSiyA~ haiM / mahAgraha ATha haiM, yathA-candra, sUrya, zukra, budha, vRhaspati, maMgala, zanaizcara, ketu / [724] tRNa vanaspatikAya ATha prakAra kA hai, yathA-mUla, kaMda, skaMdha, tvacA, khAla, pravAla, patra, puSpa / [725] caurindriya jIvoM kI hiMsA na karane vAloM meM ATha prakAra kA saMyama hotA hai / yathA- netra sukha naSTa nahIM hotA, netra duHkha utpanna nahIM hotA, yAvat-sparza sukha naSTa nahIM hotA, sparza duHkha utpanna nahIM hotA / / caurindriya jIvoM kI hiMsA karane vAloM ke ATha prakAra kA asaMyama hotA hai, yathAnetra sukha naSTa hotA hai, netra duHkha utpanna hotA hai, yAvat-sparza duHkha utpanna hotA hai / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-8/-/726 149 [726] sUkSma ATha prakAra ke haiM, yathA-prANasUkSma-kuMthuA Adi, panaka sUkSmalIlaNa, phUlaNa, bIja sUkSma-baTabIja, harita sUkSma-lIlI vanaspati, puSpasUkSma, aMDasUkSmakRmiyoM ke aMDe, layanasUkSma-kIr3I nagarA, snehasUkSma-dhuMara Adi / [727] bharata cakravartI ke pazcAt ATha yuga pradhAna puruSa vyavadhAna rahita siddha huye yAvat-sarva duHkha rahita hue / yathA-Aditya yaza, mahAyasa, atibala, mahAbala, tejovIrya, kArtavIrya, daMDavIrya, jalavIrya / / [728] bhagavAn pArzvanAtha ke ATha gaNa aura ATha gaNadhara the, yathA-zubha, Arya ghoSa, vaziSTha, brahmacArI, soma, zrIdhara, vIrya, bhadrayaza / [729] darzana ATha prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-samyagdarzana, mithyAdarzana, samyagmithyAdarzana, cakSudarzana, yAvat kevaladarzana aura svapnadarzana / [730] aupamika kAla ATha prakAra ke kahe gaye haiM, yathA-palyopama, sAgaropama, utsarpiNI, avasarpiNI, pudgalaparAvartana, atItakAla, bhaviSyakAla, sarvakAla / [731] bhagavAn ariSTanemi ke pazcAt ATha yuga pradhAna puruSa mokSa meM gaye aura unakI dIkSA ke do varSa pazcAt ve mokSa meM gaye / [732] bhagavAn mahAvIra se muNDita hokara ATha rAjA pravrajita hue / yathA-vIrAMgada, kSIrayaza, saMjaya, eNeyaka, zveta, ziva, udAyana, zaMkha / [733] AhAra ATha prakAra ke haiM, yathA-manojJa azana, manojJa pAna, manojJa khAdya, manojJa svAdya, amanojJa azana, amanojJa pAna, amanojJa khAdya, amanojJa svAdya / [734] sanatkumAra aura mAhendra kalpa ke nIce brahmaloka kalpa meM riTavimAna ke prastaTa meM akhADe ke samAna samacaturastra saMsthAna vAlI ATha kRSNarAjiyAM haiM, do kRSNarAjiyAM pUrva meM, do kRSNarAjiyA~ dakSiNa meM, do kRSNarAjiyA~ pazcima meM, do kRSNarAjiyAM uttara meM / . pUrva dizA kI Abhyantara kRSNarAji dakSiNa dizA ko bAhya kRSNarAji se spRSTa hai / dakSiNa dizA kI Abhyantara kRSNarAji pazcima dizA kI bAhya kRSNarAji se spRSTa hai / pazcima dizA kI Abhyantara kRSNarAji uttara dizA kI bAhya kRSNarAji se spRSTa hai / uttara dizA kI Abhyantara kRSNarAji pUrva dizA kI bAhya kRSNarAji se spRSTa hai / pUrva aura pazcima dizA kI do bAhya kRSNarAjiyAM paTkoNa haiM / uttara aura dakSiNa dizA kI do bAhya kRSNarAjiyAM trikoNa haiM / sabhI Abhyantara kRSNarAjiyAM caurasa haiM / / ATha kRSNarAjiyoM ke ATha nAma haiM- yathA-kRSNarAji, megharAji, maghArAji, mAdhavatI, vAtaparidhA, vAtaparikSobha, devaparidhA, devaparikSobha / / ina ATha kRSNarAjiyoM ke madhya bhAga meM ATha lokAntika vimAna haiM, yathA-arci, arcimAlI, vairocana, prabhaMkara, candrAbha, sUryAbha, supratiSThAbha, agneyAbha / ina ATha lokAntika vimAnoM meM ajaghanyotkRSTa ATha sAgaropama sthitivANA ATha lokAntika deva rahate haiM, yathA [735] sArasvata, Aditya, vahni, varuNa, gardatoya, tuSita, avyAbAdha, Agneya / [736] dharmAstikAya ke madhya pradeza ATha haiM, adharmAstikAya ke madhya pradeza ATha haiM, AkAzAstikAya ke madhya pradeza ATha haiM, jIvAstikAya ke madhya pradeza ATha haiM / [737] mahApadma arhanta ATha rAjAoM ko muNDita karake tathA gRhastha kA tyAga karA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AgamasUtra - hindI anuvAda karake aNagAra pravajyA deMge / yathA - padma, padmagulma, nalina, nalinagulma, padmadhvaja, dhanudhvaja, kanakaratha, bharata / [738] kRSNa vAsudeva kI ATha agramahiSiyAM arhanta ariSTanemi ke samIpa muNDita hokara tathA gRhastha se nikalakara aNagAra pravajyA svIkAra kareMgI, siddha hoMgI yAvat sarva duHkhoM se mukta hoMgI / yathA - padmAvatI, gorI, gaMdhArI, lakSaNA, susImA, jAmbavatI, satyabhAmA aura rukmiNI / [ 739] vIryapravAda pUrva kI ATha vastu ora ATha cUlikA vastu haiM / [740] gatiyAM ATha prakAra kI haiM, yathA-naraka gati, tiryaMcagati, yAvat siddhagati, gurugati, praNodanagati aura prAgbhAragati / [ 741] gaMgA, sindhu raktA aura raktavatI deviyoM ke dvIpa ATha-ATha yojana ke lambe caur3e haiM / [ 742] ulkAmukha, meghamukha, vidyunmukha aura vidyuddaMta antara dvIpoM ke dvIpa AThasauAThasau yojana ke lambe caur3e haiM / [ 743] kAloda samudra kI valayAkAra caur3AI ATha lAkha yojana kI hai / [ 744 ] Abhyantara puSkarArdhadvIpa kI valayAkAra caur3AI bhI ATha lAkha yojana kI hai / bAhya puSkarArdha dvIpa kI balayAkAra caur3AI bhI itanI hI hai / [ 745] pratyeka cakravartI ke kAkiNI ratna ATha suvarNa pramANa hote haiM / kAkiNI ratna ke 6 tale, 12 astri ATha karNikAyeM hotI haiM / kAkiNI ratna kA saMsthAna eraNa ke samAna hotA hai / [ 746 ] magadha kA yojana ATha hajAra dhanuSa kA nizcita hai / [ 747] jambUdvIpa meM sudarzana vRkSa ATha yojana kA UMcA hai, madhya bhAga meM ATha yojana kA caur3A hai, aura sarva parimANa kucha adhika ATha yojana kA hai / kUTa zAlmalI vRkSa kA parimANa bhI isI prakAra hai / [748] tamitrA guphA kI UMcAI ATha yojana kI hai / khaNDaprapAta guphA kI UMcAI bhI isI prakAra ATha yojana kI hai / [ 749] jambUdvIpavartI meru parvata ke pUrva meM sItA mahAnadI ke donoM kinAroM para ATha vakSaskAra parvata haiM, yathA - citrakUTa, padmakUTa, nalinIkUTa, ekazelakUTa, trikUTa, vaizramaNakUTa, aMjanakUTa, mAtaMjana kUTa / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke kinAroM para ATha vakSaskAra parvata haiM / yathA - aMkAvatI, padmAvatI, AzIviSa, sukhAvaha, candraparvata, sUryaparvata, nAgaparvata, deva parvata / jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM sItA mahAnadI ke uttarI kinAre para ATha cakravartI vijaya haiM, yathA- kaccha, sukaccha, mahAkaccha, kacchgAvatI, Avarta, yAvat, puSkalAvatI vijaya / jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM zItA mahAnadI ke dakSiNa meM ATha cakravartI vijaya haiM, yathAvatsa, suvatsa yAvat- maMgalAvatI / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM ATha cakravartI vijaya haiM, padma yAvat salilAvatI / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA ke uttara meM ATha cakravartI vijaya haiM, yathA-vaprA, suvaprA, yAvat gaMdhilAvatI / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-8/-/749 151 jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItA mahAnadI ke uttara meM ATha rAjadhAniyAM haiM, yathA-kSemA, kSemapurI, yAvat-puMDarikiNI / jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM zItA mahAnadI ke dakSiNa meM ATha rAjadhAniyAM haiM / yathA-susImA, kuMDalA yAvat, ratnasaMcayA / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM ATha rAjadhAniyAM haiM, azvapurA, yAvat vItazokA / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke uttara meM ATha rAjadhAniyAM haiM, yathA- vijayA, vaijayantI-yAvat ayodhyA / / [750] jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM zItA mahAnadI ke uttara meM, utkRSTa ATha arhanta, ATha cakravartI, ATha baladeva aura ATha vAsudeva utpanna huye, hote haiM aura hoMge / jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM zItA mahAnadI ke dakSiNa meM itane hI arihanta Adi hue haiM, hote haiM aura hoMge / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM itane hI arihanta Adi hue haiM, hote haiM aura hoMge / uttara meM bhI itane hI arihanta Adi hue haiM, hote haiM aura hoNge| [751] jambUdvIpavartI meruparvata se pUrva meM zItA mahAnadI ke uttara meM ATha dIrdha vaitADhya, ATha tamistraguphA, ATha khaMDaprapAtaguphA, ATha kRtamAlaka deva, ATha nRtyamAlaka deva, ATha gaMgAkuNDa, ATha sindhukuNDa, ATha gaMgA, ATha sindhu, ATha RSabhakUTa parvata aura ATha RSabhakUTa deva haiM / jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM zItA mahAnadI ke dakSiNa meM ATha dIrdhavaitADhya haiMyAvat-ATha RSabhakUTa deva haiM / vizeSa yaha ki-raktA aura raktavatI nadiyoM ke kuNDa haiM / jambUdvIpavartI meruparvata se pazcima meM zItodA mahAnadI ke dakSiNa meM ATha dIrdha vaitADhya parvata haiM yAvat-ATha nRtyamAlaka deva haiM, ATha gaMgAkuNDa, ATha sindhukuNDa, ATha gaMgA (nadiyAM) ATha sindhu nadiyA~, ATha RSabha kUTa parvata aura ATha RSabha kUTa deva haiM / jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM zItodA mahAnadI ke uttara meM ATha dIrdha vaitADhya parvata haiM yAvat-ATha nRtyamAlaka deva haiM / ATha rakta kuNDa haiM, ATha raktAvatI kuNDa haiM, ATha raktA nadiyA~ haiM yAvatATha RSabha kUTa deva haiM / [752] meruparvata kI cUlikA madhyabhAga meM ATha yojana kI caur3I haiM / [753] dhAtakIkhaNDadvIpa ke pUrvArdha meM dhAtakI vRkSa ATha yojana kA U~cA hai, madhya bhAga meM ATha yojana kA caur3A hai, aura isakA sarva parimANa kucha adhika ATha yojana kA hai / dhAtakI vRkSa se meru cUlikA paryanta sArA kathana jambUdvIpa ke varNana ke samAna kahanA cAhie / dhAtakIkhaNDa dvIpa ke pazcimArdha meM bhI mahAdhAtakI vRkSa se meru cUlikA paryanta kA kathana jambUdvIpa ke varNana ke samAna hai / isI prakAra puSkaravaradvIpArdha ke pUrvArdha meM padmavRkSa se meru cUlikA paryanta kA kathana jambUdvIpa ke samAna hai / isa prakAra puSkavaradvIpArdha ke pazcimArdha meM mahApadma vRkSa se merucUlikA paryanta kA kathana jambUdvIpa ke samAna haiM / [754] jambUdvIpa ke meruparvata para bhadrazAlavana meM ATha dizAhastikUTa haiM / yathA[755] padmottara, nIlavaMta, suhastI, aMjanAgirI, kumuda, palAza, avataMsaka, rocanAgirI / [756] jambUdvIpa kI jagati ATha yojana kI U~cI hai aura madhya meM ATha yojana Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AgamasUtra-hindI anuvAda kI caur3I hai / [757] jambUdvIpavartI meruparvata ke dakSiNa meM mahAhimavaMta varSadhara parvata para ATha kUTa haiM, yathA [758] siddha, mahAhimavaMta, himavaMta, rohita, harIkUTa, harikAnta, harivAsa, vaiDUrya / [759] jambUdvIpavartI meruparvata ke uttara meM rukmI parvata para ATha kUTa haiM, yathA[760] siddha, rukmI, ramyak, narakAnta, buddhi, rukmakUTa, hiraNyavata, maNikaMcana / [761] jambUdvIpavartI meruparvata ke pUrva meM rucakavara parvata para ATha kUTa haiM, yathA[762] riSTa, tapanIya, kaMcana, rajata, dizAsvastika, pralamba, aMjana, aMjanapulaka / [763] ina ATha kUToM para mahardhika yAvat palyopama sthitivAlI ATha dizA kumAriyAM rahatI haiM / yathA [764] naMduttarA, naMdA, AnandA, naMdivardhanA, vijayA, vaijayaMtI, jayaMtI, aparAjitA / [765] jambUdvIpavartI meruparvata ke dakSiNa meM rucakavara parvata para ATha kUTa haiM, yathA[766] kanaka, kaMcana, padma, nalina, zazi, divAkara, vaizramaNa, vaiDUrya / [767] ina ATha kUToM para mahardhika yAvat palyopama sthitivAlI ATha dizA kumAriyAM rahatI haiM / yathA [768] samAhArA, supratijJA, suprabaddhA, yazodharA, lakSmIvatI, zeSavatI, citragupta, vasuMdharA / [769] jambUdvIpavartI meruparvata ke pazcima meM rucakavara parvata para ATha kUTa haiM, yathA[770] svastika, amogha, himavat, maMdara, rucaka, cakrottama, candra, sudarzana / [771] ina ATha kUToM para mahardhika yAvat palyopama sthitivAlI ATha dizAkumAriyAM rahatI haiM, yathA [772] ilAdevI, surAdevI, pRthvI, padmAvatI, eka nAsA, navamikA, sItA, bhadrA / [773] jambUdvIpavartI meruparvata ke uttara meM rucakavara parvata para ATha kUTa haiM, yathA[774] ratna, ratnoccaya, sarvaratna, ratnasaMcaya, vijaya, vaijayaMta, jayanta, aparAjita / [775] ina ATha kUToM para mahardhika yAvat palyopama sthitivAlI ATha dizAkumAriyAM rahatI haiM, yathA [776] alaMbusA, mitakesI, poMDarI gIta-vAruNI, AzA, sarvagA, zrI, hrI / [777] ATha dizA kumAriyAM adholoka meM rahatI haiM, yathA [778] bhogaMkarA, bhogavatI, subhogA, bhogamAlinI, suvatsA, vatsamitrA, vArisenA, aura balAhakA / [779] AThadizA kumAriyAM Urdhvaloka meM rahatI haiM, yathA [780] meghaMkarA, meghavatI, sumeghA, meghamAlinI, toyadhArA, vicitra, puSpamAlA, aura aniMditA / [781] tiryaMca aura manuSyoM kI utpattivAle ATha kAla (devaloka) haiM, yathA-saudharmayAvat-sahastrArendra / ina ATha kalpoM meM ATha indra haiM, yathA-zakrendra-yAvat-sahastrArendra / ina ATha indroM ke ATha yAna vimAna haiM, yathA-pAlaka, puSpaka, saumanasa, zrIvatsa, naMdAvarta, kAmakrama, prItimada, vimala / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 8/-/782 153 [782] aSTa aSTamikA bhikSupar3imA kA sUtrAnusAra ArAdhana yAvat sUtrAnusAra pAlana 64 ahorAtra meM hotA hai aura usameM 288 vAra bhikSA lI jAtI hai / [ 783] saMsArI jIva ATha prakAra ke haiM, yathA - prathama samayotpanna nairayika, aprathama samayotpanna nairayika, yAvat - aprathama samayotpanna deva / manuSya, sarvajIva ATha prakAra ke haiM, yathA-nairayika, tiryaMca yonika, tiryaMcaniyAM, manuSyaniyAM, deva, deviyAM, siddha / athavA sarvajIva ATha prakAra ke haiM, yathA- Abhinibodhika jJAnI, yAvat - kevalajJAnI, mati ajJAnI, zruta ajJAnI, vibhaMga jJAnI / [784] saMyama ATha prakAra kA hai, yathA- prathama samaya - sUkSma samparAya - sarAga-saMyama, aprathama samaya-sUkSma saMparAya sarAga saMyama, prathama samaya - bAdara sarAga saMyama, aprathama samayabAdara - sarAgasaMyama, prathama samaya-upazAnta kaSAya- vItarAga saMyama, aprathama samaya-upazAnta kaSAya- vItarAga saMyama, prathama samaya-kSINa kaSAya vItarAga saMyama aura aprathama samaya - kSINa kaSAya vItarAga saMyama / [785] pRthvIyA ATha kahI hai / ratnaprabhA yAvat adhaH saptamI aura ISatprAgbhArA 1 ISatprAbhArA pRthvI ke bahumadhya deza bhAgameM ATha yojana pramANa kSetra hai, vaha ATha yojana sthUla hai / ISat prAgbhArA pRthvI ke ATha nAma haiM, yathA-ISat ISatprAgbhArA, tanu, tanu tanu, siddhi, siddhAlaya, mukti, muktAlaya | [786] ATha Avazyaka kAryoM ke lie samyakprakAra se udyama, prayatna aura parAkrama karanA cAhiye kintu inake lie pramAda nahIM karanA cAhie, yathA- azruta dharma ko samyak prakAra se sunane ke lie tatpara rahanA cAhiye / zruta dharma ko grahaNa karane aura dhAraNa karane ke lie tatpara rahanA cAhie / saMyama svIkAra karane ke pazcAt pApakarma na karane ke lie tatpara rahanA cAhie | tapazcaryA se purAne pApa karmoM kI nirjarA karane ke lie tathA Atmazuddhi ke lie tatpara rahanA cAhie / nirAzrita parijana ko Azraya dene ke lie tatpara rahanA cAhiye / zaikSa ( navadIkSita) ko AcAra aura gocarI viSayaka maryAdA sikhAne ke lie tatpara rahanA cAhie / lAna kI glAni rahita sevA karane ke lie tatpara rahanA cAhiye / sAdharmikoM meM kalaha utpanna hone para rAga-dveSa rahita hokara pakSa grahaNa kiye binA madhyastha bhAva se sAdhArmikoM ke bolacAla, kalaha, aura tuM-tuM maiM-maiM ko zAnta karane ke lie prayatna karanA cAhiye / [787] mahAzukra aura sahastrArakalpa meM vimAna AThasau yojana ke UMce haiM / [788] bhagavAn ariSTaneminAtha ke AThasau aise vAdi muniyoM kI sampadA thI jo deva, manuSya aura asuroM kI parSadA meM kisI se parAjita hone vAle nahIM the / [789] kevalI samudghAta ATha samaya kA hotA hai, yathA- prathama samaya meM svadeha pramANa nIce U~ce, lambA aura polA caudaha rajju (loka) pramANa daNDa kiyA jAtA hai, dvitIya samaya meM pUrva aura pazcima meM lokAnta paryanta kapATa kiye jAte haiM, tRtIya samaya meM dakSiNa aura uttara meM lokAnta paryanta maMdhAna kiyA jAtA hai, caturtha samaya meM rikta sthAnoM kI pUrti karake loka ko pUrita kiyA jAtA hai, pA~caveM samaya meM AMtaroM kA saMharaNa kiyA jAtA hai, chaTTe samaya meM maMthAna kA saMharaNa kiyA jAtA hai, sAtaveM samaya meM kapATa kA saMharaNa kiyA jAtA hai, AThaveM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 154 samaya meM daNDa kA saMharaNa kiyA jAtA hai / [790] bhagavAn mahAvIra ke utkRSTa 800 aise ziSya the jinako kalyANakArI anuttaropapAtika devagati yAvat bhaviSya meM (bhadra) mokSa gati nizcita hai / [ 791] vANavyantara deva ATha prakAra ke haiM, yathA-pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gaMdharva / ina ATha vANavyantara devoM ke ATha caitya vRkSa hai, yathA[792] pizAcoM kA kadamba vRkSa, yakSoM kA caitya vRkSa, bhUtoM kA tulasI vRkSa, rAkSasoM vRkSa / [793] kinnaroM kA azoka vRkSa, kiMpuruSoM kA caMpaka vRkSa, bhujaMgoM kA nAga vRkSa, gaMdharvoM kA tiMduka vRkSa [ 794] ratnaprabhA pRthvI ke samabhUmi bhAga se 800 yojana UMce Upara kI ora sUrya kA vimAna gati karatA hai / [795] ATha nakSatra candra ke sAtha sparza karake gati karate haiM, yathA--kRtikA, rohiNI, punarvasu, maghA, citrA, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA / [ 796] jambUdvIpa ke dvAra ATha yojana U~ce haiM / sabhI dvIpa samudroM ke dvAra ATha yojana U~ce haiM / [797] puruSa vedanIya karma kI jaghanya ATha varSa kI bandha sthiti hai / yazokIrti nAmakarma kI jaghanya bandhasthiti ATha muhUrta kI hai / uccagotra karma kI bhI itanI hI hai / [798] teindriya kI ATha lAkha kula kaur3I haiM / [ 799] jIvoM ne ATha sthAnoM meM nivartita - saMcita pudgala pApakarma ke rUpa meM cayana kiye haiM, cayana karate haiM, aura cayana kareMge / yathA - prathama samaya nairayika nivartita yAvatprathama samaya deva nivrtit| isI prakAra upacayana, bandha, udIraNA, vedanA aura nirjarA ke tIna tIna daNDaka kahane cAhiye / ATha pradezika skandha ananta haiM / aSTa pradezAvagAr3ha pudgala ananta haiM / yAvat ATha guNa rukSa pudgala ananta haiM / sthAna- 8 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa sthAna- 9 [800] nau prakAra ke sAMbhogika zramaNa nirgranthoM ko visaMbhogI kare to bhagavAn kI AjJA kA atikramaNa nahIM hotA hai, yathA AcArya ke pratyanIka ko, upAdhyAya ke pratyanIka ko, sthaviroM ke pratyanIka ko, kula ke pratyanIka ko, gaNa ke pratyanIka ko, saMgha ke pratyanIka ko, jJAna ke pratyanIka ko, darzana ke pratyanIka ko, cAritra ke pratyanIka ko / [801 ] brahmacarya ( AcArasUtra ke prathama zrutaskandha) ke nau adhyayana haiM, yathA-zastra parijJA, loka vijaya yAvat - upadhAna zruta aura mahAparijJA / [802 ] brahmacarya kI gupti (rakSA) nau prakAra kI haiM, yathA - ekAnta ( pRthak) zayana aura Asana kA sevana karanA cAhiye, kintu strI, pazu aura napuMsaka ke saMsargavAle zayanAsana kA sevana nahIM karanA cAhie, strI kathA nahIM kahanI cAhiye, strI ke sthAna meM nivAsa nahIM karanA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-9/-/802 155 cAhie, strI kI manohara indriyoM ke darzana aura dhyAna nahIM karanA cAhie, vikAra vardhaka rasa kA AsvAdana nahIM karanA cAhie, AhArAdi kI atimAtrA nahIM lenI cAhie, pUrvAnubhUta rati-krIr3A kA smaraNa nahIM karanA cAhie, strI ke rAgajanya zabda aura rUpa kI tathA strI kI prazaMsA nahIM sunanI cAhie, zArIrika sukhAdi meM Asakta nahIM honA caahie| __brahmacarya kI agupti nava prakAra kI haiM, yathA-ekAnta zayana aura Asana kA sevana nahIM kare apitu strI, pazu tathA napuMsaka sevita zayanAsana kA upayoga kare, strI kathA kahe, strI sthAnoM kA sevana kare, striyoM kI indriyoM kA darzana-yAvat dhyAna kare, vikAra vardhaka AhAra kare, AhAra Adi adhika mAtrA meM sevana kare, pUrvAnubhUta ratikrIr3A kA smaraNa kare, striyoM ke zabda tathA rUpa kI prazaMsA kare, zArIrika sukhAdi meM Asakta rahe / [803] abhinandana arahanta ke pazcAt sumatinAtha arahanta nava lAkha kroDa sAgara ke pazcAt utpanna haye / [804] zAsvata padArtha nava haiM, yathA-jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA, bandha, mokSa / [805] saMsArI jIva nau prakAra ke haiM, yathA-pRthvIkAya, yAvat vanaspatikAya, evaM beindriya yAvat paMcendriya / pRthvIkAyika jIvoM kI nau gati aura nau Agati / yathA-pRthvIkAyika pRthvIkAyikoM meM utpanna ho to pRthvIkAyikoM se yAvata paMcendriyoM se Akara utpanna hote haiM / pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyikapana ko chor3akara pRthvIkAyika rUpa meM yAvat paMcendriya rUpa meM utpanna hote haiM / isI prakAra apkAyika jIva-yAvat paMcendriya jIva utpanna hote haiM / sarva jIva nau prakAra ke haiM, yathA-ekendriya, dvIndriya, teindriya, caurindriya, nairayika, tiryacapaMcendriya, manuSya, deva, siddha / sarva jIvo nau prakAra ke haiM, yathA-prathama samayotpanna nairayika, aprathamasamayotpanna nairayika yAvat aprathama samayotpanna deva aura siddha / sarva jIvoM kI avagAhanA nau prakAra kI haiM, yathA-pRthvIkAyika jIvoM kI avagAhanA, apkAyika jIvoM kI avagAhanA, yAvat vanaspati kAyika jIvoM kI avagAhanA, beindraya jIvoM kI avagAhanA, tendriya jIvoM kI avagAhanA, caurindriya jIvoM kI avagAhanA aura paMcendriya jIvoM kI avagAhanA / ____ saMsArI jIva nau prakAra ke the, haiM aura raheMge / yathA-pRthvIkAyika rUpa meM yAvat paMcendriya rUpa meM / [806] nau kAraNoM se rogotpattI hotI hai, yathA-ati AhAra karane se, ahitakArI AhAra karane se, ati niMdrA lene se, ati jAgane se, mala kA vega rokane se, mUtra kA vega rokane se, ati calane se, pratikUla bhojana karane se, kAmavega ko rokane se / / [807] darzanAvaraNIya karma nau prakAra kA hai, yathA-niMdrA, niMdrA-niMdrA, pracalA, pracalA pracalA, styAnagRddhI, cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa / [808] abhijit nakSatra kucha adhika nau muhUrta candra ke sAtha yoga karate haiM / abhijit Adi nau nakSatra candra ke sAtha uttara se yoga karate haiM, yathA-abhijit, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda zravaNa, dhaniSThA, yAvat bharaNI / [809] isa ratnaprabhA pRthvI ke sama bhU bhAga se navasau yojana kI UMcAI para Upara kA tArA maNDala gati karatA hai / [810] jambUdvIpa meM nau yojana ke maccha praveza karate the, karate haiM aura kareMge / [811] jambUdvIpa ke bharata kSetra meM, isa avasarpiNI meM ye nau baladeva aura nau vAsudeva ke pitA the / yathA [812] prajApatI, brahma, rudra, soma, ziva, mahAsiMha, agnisiMha, dazaratha aura vasudeva / [813] yahA~ se Age samavAyAMga sUtra ke anusAra yAvat eka navamA baladeva brahmaloka kalpa se cyavakara eka bhava karake mokSa meM jAveMge-paryanta kahanA cAhie / jambUdvIpa ke bharata kSetra meM AgAmI utsarpiNI meM nau baladeva aura nau vAsudeva ke pitA hoMge, mAtAeM hoMgI-zeSa samavAyAGga ke anusAra yAvat-mahA bhImasena sugrIva paryanta kahanA cAhiye / [814] kIrtimAn vAsudevoM ke zatru prativAsudeva jo sabhI cakra se yuddha karanevAle haiM aura svacakra se hI marane vAle haiM / 815] pratyeka cakravartI kI nau mahAnidhiyAM hai, aura pratyeka mahAnidhi nau nau yojana kI caur3I haiM / yathA [816] naisarpa, pA~Duka, piMgala, sarvaratna, mahApadma, kAla, mahAkAla, mANavaka, aura zaMkha / [817] naisarpa mahAnidhi inake prabhAva se niveza, grAma, Akara, nagara, paTTaNa, droNamukha, maDaMba, skaMdhAvAra, aura gharoM kA nirmANa hotA hai / [818] pAMDuka mahAnidhi-isake prabhAva se giNane yogya vastueM yathA-mohara Adi sikke, mApane yogya vastue~ vastra Adi, tolane yogya vastueM-dhAnya Adi kI utpati hotI hai / [819] piMgala mahAnidhi-isake prabhAva se puruSoM, striyoM, hAthiyoM yA ghor3oM ke AbhUSaNoM kI utpatti hotI hai / / [820] sarvaratna mahAnidhi-isake prabhAva se caudaha ratnoM kI utpatti hotI hai / . [821] mahApadma mahAnidhi-isake prabhAva se sarva prakAra ke raMge huye yA sveta vastroM kI utpatti hotI hai / [822] kAla mahAnidhi-kAla, zilpa, kRSi kA jJAna utpanna hotA hai / [823] mahAkAla mahAnidhi-isake prabhAva se lohA, cAMdI, sonA, maNI, motI, sphaTikazilA aura pravAla Adi ke khAnoM kI utpatti hotI hai / [824] mANavaka mahAnidhi-isake prabhAva se yoddhA, zastra, bakhtara, yuddhanIti aura daMDanIti kI utpatti hotI hai / [825] zaMkha mahAnidhi-isake prabhAva se nATyavidhi, nATakavidhi aura cAra prakAra ke kAvyoM kI tathA mRdaMgAdi vAdyoM kI utpatti hotI hai / [826] ye nau mahAnidhiyAM ATha-ATha cakra para pratiSThita haiM-ATha-ATha yojana UMcI haiM, nau nau yojana ke caur3e haiM aura bAraha yojana lambe haiM, inakA AkAra peTI ke samAna hai / ye saba gaMgA nadI ke Age sthita haiM / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 9/-/827 157 [827] ye svarNa ke bane hue aura vaiDUryamaNi ke dvAra vAle haiM, aneka ratnoM se paripUrNa haiM / ina saba para candra-sUrya ke samAna gola cakra ke cinha haiM / [828] ina nidhiyoM ke nAmavAle tathA palyasthiti vAle devatA ina nidhiyoM ke adhipati haiM / [829] kintu ina nidhioM se utpanna vastue~ dene kA adhikAra nahIM hai, ye sabhI mahAnidhiyAM cakravartI ke adhIna hotI haiM / [830] vikRtiyAM (vikAra ke hetu bhUta) nau prakAra kI haiM, yathA-dUdha, dahI, makkhana, dhRta, tela, gur3a, madhu, madya, mAMsa / [831] audArika zarIra ke nau chidroM se mala nikalatA hai, yathA-do kAna, do netra, do nAka, mukha, mUtrasthAna, gudA / [832] puNya nau prakAra ke hote haiM, annapuNya, pAnapuNya, layanapuNya, zayanapuNya, vastrapuNya, manapuNya, vacanapuNya, kAyApuNya namaskArapuNya / [833] pApa ke sthAna nau prakAra ke haiM, yathA- prANAtipAta, mRSAvAda yAvat parigraha aura krodha, mAna, mAyA aura lobha / [834] pApa zruta nau prakAra ke haiM, yathA [835] utpAta, nimitta, maMtra, AkhyAyaka, cikitsA, kalA, AkaraNa, ajJAna, mithyApravacana [836 ] naipuNika vastu nau haiM, yathA-saMkhyAna - gaNita meM nipuNa, nimitta traikAlika zubhAzubha batAne vAle granthoM meM nipuNa, kAyika-svara zAstroM meM nipuNa, purANa-aThAraha purANoM meM nipuNa, parahastaka - sarva kArya meM nipuNa, prakRSTa paMDita aneka zAstroM meM nipuNaM, vAdI - vAda meM nipuNa, bhUti karma-maMtra zAstroM meM nipuNa, cikitsaka - cikitsA karane meM nipuNa / [837] bhagavAn mahAvIra ke nau gaNa the, yathA-godAsa gaNa, uttara balissaha gaNa, uddeha gaNa, cAraNa gaNa, urdhvavAtika gaNa, vizva vAdI gaNa, kAmArddhika gaNa, mAnava gaNa aura koTika gaNa / [838] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zramaNa nirgranthoM kI nava koTI zuddha bhikSA kahI hai, yathA-svayaM jIvoM kI hiMsA nahIM karatA hai, dUsaroM se hiMsA nahIM karavAtA hai, hiMsA karane vAloM kA anumodana nahIM karatA hai, svayaM annAdi ko pakAtA nahIM haiM, dUsaroM se pakavAtA nahIM hai, pakAne vAloM kA anumodana nahIM karatA hai, svayaM AhArAdi kharIdatA nahIM haiM, dUsaroM se kharIdavAtA nahIM hai, kharIdane vAloM kA anumodana nahIM karatA hai / [ 839] IzAnendra ke varuNa lokapAla kI nau agramahiSiyAM haiM / [840] IzAnendra kI agramahiSiyoM kI sthiti nava palyopama kI haiM / IzAna koNa meM deviyoM kI utkRSTa sthiti nava palyopama kI haiN| nau deva nikAya haiM, yathA [841] sArasvata, Aditya, vanhi, varuNa tathA [842] gardatoya, tuSita, avyAbAdha, Agneya, riSTa / [843] avyAbAdha devoM ke navasau nau devoM kA parivAra hai, isI prakAra agiccA aura riTThA devoM kA parivAra hai / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [844 ] nau graiveyaka vimAna prastaTa ( pratara) haiM, yathA - adhastana adhastana graiveyaka vimAna prastaTa, adhastana madhyama graiveyaka vimAna prastaTa, adhastana uparitana graiveyaka vimAna prastaTa, madhyama adhastana graiveyaka vimAna prastaTa, madhyama madhyama graiveyaka vimAna prastaTa, madhyama uparitana graiveyaka vimAna prastaTa, uparitana adhastana graiveyaka vimAna prastaTa, uparitana madhyama graiveyaka vimAna prastaTa, uparitana uparitana graiveyaka vimAna prastaTa / [845 ] nava graiveyaka vimAna prastaToM ke nau nAma haiM, yathA- bhadra, subhadra, sujAta, saumanasa, priyadarzana, sudarzana, amogha, suprabuddha aura yazodhara / [846 ] Ayu pariNAma nau prakAra kA hai, yathA - gati pariNAma, gatibaMdhaNapariNAma, sthitipariNAma, sthitibaMdhaNapariNAma, urdhvagorakhapariNAma, adhogorakhapariNAma, tiryaggorakha pariNAma, dIrgha gorakhapariNAma aura hrasva gorava pariNAma | [847 ] nava navamikA bhikSA pratimA kA sUtrAnusAra ArAdhana yAvat pAlana ikyAsI rAta dina meM hotA hai, isa pratimA meM 405 bAra bhikSA (dati) lI jAtI haiM / [848] prAyazcitta nau prakAra kA hai, yathA-AlocanArha - guru ke samakSa AlocanA karane se jo pApa chUTe, yAvat mUlAI - ( punaH dIkSA dene yogya) aura anavasthApyArha - atyanta saMkliSTa pariNAma vAle ko isa prakAra ke tapa kA prAyazcitta diyA jAtA hai / jisase ki vaha uTha baiTha nahIM sake / tapa pUrNa hone para upasthApanA (punaH mahAvratAropaNA) kI jAtI hai aura yaha tapa jahA~ taka kiyA jAtA hai vahAM taka tapa karane vAle se koI bAta nahIM karatA / [849] jambUdvIpa ke meru se dakSiNa dizA ke bharata meM dIrdhavaitADhya parvata para nau kUTa haiM, yathA 158 [850 ] siddha, bharata, khaNDaprapAtakUTa, maNibhadra, vaitADhya, pUrNabhadra, timizra guhA, bharata, aura vaizramaNa / [851] jambUdvIpa ke meruparvata se dakSiNa dizA meM niSadha varSadhara parvata para nau kUTa haiM, yathA [852 ] siddha, niSadha, harivarSa, videha, hari, dhRti, zItodA, aparavideha, rucaka / [853] jambUdvIpa ke meru parvata para nandanavana meM nau kUTa haiM, yathA[854] naMdana, meru, niSadha, haimavanta, rajata, rucaka, sAgaracita, vajra, balakUTa / [ 855 ] jambUdvIpa ke mAlyavaMta vakSaskAra parvata para no kUTa haiM, yathA [ 856 ] siddha, mAlyavaMta, uttarakuru, kaccha, sAgara, rajata, sItA, pUrNa, harissahakUTa / [857 ] jambUdvIpa ke kaccha vijaya meM dIrdha vaitADhyaparvata para nau kUTa hai, yathA[858] siddha, kaccha, khaNDaprapAta, mANibhadra, vaitADhya, pUrNabhadra, timistraguhA, kaccha, aura vaizramaNa / [859] jambUdvIpa ke sukaccha vijaya meM dIrdha vaitADhya parvata para nau kUTa haiM / yathA[860] siddha, sukaccha, khaNDaprapAta, mANibhadra, vaitADhya, pUrNabhadra, timistraguhA, sukaccha aura vaizramaNa / [ 861] isI prakAra puSkalAvatI vijaya meM dIrgha vaitADhya parvata para nau kUTa haiM / isI prakAra vaccha vijaya meM dIrdha vaitADhya parvata para nau kUTa haiM yAvat-maMgalAvatI vijaya Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-9/-1861 159 meM dIrdha vaitADhya parvata para nau kUTa haiM / jambUdvIpa ke vidyutprabha vakSaskAra parvata para nau kUTa haiM, yathA [862] siddha, vidyutprabha, devakuru, padmaprabha, kanakaprabha, zrAvastI, zItodA, sajala aura harIkUTa / [863] jambUdvIpa ke pakSmavijaya meM dIrdha vaitADhyaparvata para nau kUTa haiM, yathA siddha kUTa, pakSmakUTa, khaNDaprapAta, mANibhadra, vaitADhya, pUrNabhadra, timizraguhA, pakSmakUTa, vaizramaNa kUTa / isI prakAra yAvat salilAvatI vijaya meM dIrdha vaitADhya parvata para nau kUTa haiM / isI prakAra vapravijaya meM dIrdha vaitADhya parvata para nau kUTa haiM / isI prakAra yAvat-gaMdhilAvatI vijaya meM dIrdha vaitADhyaparvata para nau kUTa haiM, yathA [864] siddhakUTa, gaMdhilAvatI, khaNDaprapAta, mANibhadra, vaitADhya, pUrNabhadra, timizraguhA, gaMdhilAvatI aura vaizramaNa / [865] isa prakAra sabhI dIrdha vaitADhyaparvatoM para dUsarA aura navamA kUTa samAna nAma vAle haiM zeSa kUToM ke samAna pUrvavat haiM / jambUdvIpa meM meruparvata kI uttara dizA meM nIlavAna varSadhara parvata para nau kUTa haiM, yathA [866] siddhakUTa, nIlavAnakUTa, videha, zItA, kIrti, nArikAntA, aparavideha, ramyakkUTa aura upadarzanakUTa / [867] jambUdvIpa meM meruparvata para uttara dizA meM aivata kSetra meM dIrdha vaitADhyaparvata para nau kUTa haiM, yathA [868] siddha, ratna, khaNDaprapAta, mANibhadra, vaitADhya, pUrNabhadra, timizraguhA, aivata aura vaizramaNa / [869] bhagavAn pArzvanAtha puruSoM meM AdeyanAmakarma vajrakRSabha-nArAja saMghayaNa aura samacaturastra saMsthAna vAle the tathA nau hAtha ke U~ce the / [870] bhagavAn mahAvIra ke tIrtha meM nau jIvoM ne tIrthaMkaragotranAmakarma kA upArjana kiyA, zreNika, supArzva, udAyana, poTilamuni, dRr3hAyu, zaMkha, zataka, sulasA, revatI / [871] Arya kRSNavAsudeva, rAma baladeva, udaka peDhAla putra, poTilamuni, zataka gAthApati, dArUkanirgrantha, satyakI nirgranthIputra, sulasAzrAvikA se pratibodhita ambar3a parivAjraka, bhagavaMta pArzvanAtha kI praziSyA supAzrvAAryA / ye AgAmI utsarpiNI meM cArayAma dharma kI prarUpaNA karake siddha hoMge-yAvat-saba duHkhoM kA anta kareMge / [872] he Arya ! yaha zreNika rAjA marakara isa ratnaprabhA pRthvI ke sImaMtaka narakAvAsa meM caurAsI hajAra varSa kI nArakIya sthiti vAle nairayika ke rUpa meM utpanna hogA aura atI tIvrayAvat-asahya vedanA bhogegA / yaha usa naraka se nikalakara AgAmI utsarpiNI meM isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM vaitADhyaparvata ke samIpa puNDrajana pada ke zata dvAra nagara meM saMmati kulakara bhI bhadrA bhAryA kI kukSI meM putra rUpa meM utpanna hogA / nau mAsa aura sAr3hesAta ahorAtra bItane para sukumAra hAtha paira, pratipUrNa paMcendriya zarIra aura uttama lakSaNa tilamasa yukta yAvatrUpavAna putra paidA hogA / jisa rAtri meM yaha putra rUpa meM paidA hogA usa rAtri meM zatadvAra nagara ke andara aura bAhara Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AgamasUtra-hindI anuvAda bhArAgra tathA kumbhAgra pramANa padma evaM ratnoM kI varSA barasegI / pazcAt usake mAtA-pitA igyAravAM dina bItane para yAvat-bArahaveM dina usakA guNa sampanna nAma deMge / kyoMki inakA janma hone para zatadvAra nagara ke andara aura bAhara bhAra evaM kumbha pramANa padma evaM ratnoM kI varSA hone se isa putra kA mahApadma nAma deMge / pazcAt mahApadma ke mAtA-pitA mahApadma ko kucha adhika ATha varSa kA huA jAnakara rAjyAbhiSeka kA mahotsava kareMge / pazcAta vaha rAjA mahArAjA ke samAna yAvata-rAjya karegA / usake rAjyakAla meM pUrNabhadra aura mahAbhadra nAma ke do deva mahardhika yAvat-mahAn aizvarya vAle unakI senA kA saMcAlana kareMge / usa samaya zatadvAra nagara ke bahuta se rAjA yAvat-sArthavAha Adi paraspara bAteM kareMge-he devAnupriyo ! hamAre mahApadma rAjA kI senA kA saMcAlana mahardhika yAvat-mahAn aizvarya vAle do deva (pUrNabhadra aura maNibhadra) karate haiM isalie inakA dUsarA nAma "devasena" ho / usa samaya se mahApadma kA dUsarA nAma devasena bhI hogA / ___ kucha samaya pazcAt usa devasena rAjA ko zaMkhatala jaisA nirmala, zveta cAra dA~ta vAlA hastiratna prApta hogA / vaha devasena rAjA usa hastiratna para ArUr3ha hokara zatadvAra nagara ke madhyabhAga meM se bAra-bAra Ava-jAva karegA / usa samaya zatadvAra nagara ke bahuta se rAjezvara yAvat-sArthavAha Adi paraspara bAteM kareMge / yathA he devAnupriyo ! hamAre devasena rAjA ko zaMkhatala jaisA nirmala zveta cAra dAnta vAlA hasti ratna prApta huA hai, isalie hamAre devasana rAjA kA tIsarA nAma "vimalavAhana' ho / pazcAt vaha vimalavAhana rAjA tIsa varSa gRhasthAvAsa meM rahegA aura mAtA-pitA ke svargavAsI hone para gurujanoM kI AjJA lekara zarad Rtu meM svayaM bodha ko prApta hogA tathA anuttara mokSa mArga meM prasthAna karegA / usa samaya lokAntideva iSTa yAvat-kalyANakArI vANI se unakA abhinandana evaM stuti kareMge / nagara ke bAhara subhUmi bhAga udyAna meM eka devadUSya vastra grahaNa karake vaha pravrajyA legA / zarIra kA mamatva na rakhane vAle una bhagavAn ko kucha adhika bAraha varSa taka deva, manuSya aura tiryaMca sambandhI jo upasarga utpanna hoMge unheM ve samabhAva se sahana kareMge yAvatakampita raheMge / pazcAt ve vimalavAhana bhagavAn IryA samiti, bhASA samiti kA pAlana kareMgeyAvat-brahmacarya kA pAlana kareMge / ve nirmama niSparigrahI kAMsya pAtra ke samAna alipta hoMge yAvat-kahe gaye bhagavAn mahAvIra ke varNana ke samAna kaheM / ve vimalavAhana bhagavAn [873] kAMsyapAtra ke samAna alipta, zaMkha ke samAna nirmala, jIva ke samAna apratihata gati, gagana ke samAna Alambana rahita, vAyu ke samAna apratibaddha vihArI, zarad Rtu ke jala ke samAna svaccha hRdaya vAle, padma patra ke samAna alipta, kUrma ke samAna guptendriya, pakSI ke samAna ekAkI, geMDA ke sIMga ke samAna ekAkI, bhAraMDa pakSI ke samAna apramatta, hAthI ke samAna dhairyavAna / yathA [874] vRSabha ke samAna balavAna, siMha ke samAna durdharSa, meru ke samAna nizcala. samudra ke samAna gambhIra, candra ke samAna zItala, sUrya ke samAna ujjvala, zuddha svarNa ke samAna sundara, pRthvI ke samAna sahiSNu, Ahuti ke samAna pradIpta agni ke samAna jJAnAdi guNoM se tejasvI hoMge / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-9/-/875 161 [875] una vimalavAhana bhagavAn kA kisI meM pratibandha (mamatva) nahIM hogA / pratibandha cAra prakAra ke haiM, yathA-aNDaja, potaja, avagrahika, pragrahika / ye aNDaja-haMsa Adi mere haiM, ye potaja-hAthI Adi mere haiM, ye avagrahika makAna, pATa, phalaka Adi mere haiM / ye pragrahika pAtra Adi mere haiM / aisA mamatvabhAva nahIM hogA / __ve vimalavAhana bhagavAn jisa-jisa dizA meM vicaranA cAheMge usa-usa dizA meM svecchApUrvaka zuddha bhAva se, garva rahita tathA sarvathA mamatva rahita hokara saMya se AtmA ko pavitra karate huye vicareMge / una vimala vAhana bhagavAn ko jJAna, darzana, cAritra, vasati aura vihAra kI utkRSTa ArAdhanA karane se saralatA, mRdutA, laghutA, kSamA, nirlobhatA, mana, vacana, kAyA kI gupti, satya, saMyama, tapa, zauca aura nirvANa mArga kI vivekapUrvaka ArAdhanA karane se zukladhyAna dhyAte hue ananta, sarvotkRSTa bAdhA rahita yAvat-kevala jJAna-darzana utpanna hogA taba ve bhagavAna arhanta evaM jina hoMge / kevala jJAna-darzana se ve deva, manuSyoM evaM asuroM se paripUrNa loka ke samasta paryAyoM ko dekheMge / sampUrNa loka ke sabhI jIvoM kI Agati, gati, sthiti, cyavana upapAta tarka, mAnasika bhAva, mukta, kRta, sevita pragaTa karmoM aura gupta karmoM ko jAneMge arthAt unase koI kArya chipA nahIM rahegA / ve pUjya bhagavAn sampUrNa loka meM usa samaya ke mana vacana aura kAyika yoga meM vartamAna sarva jIvoM ke sarva bhAvoM ko dekhate hue vicareMge / usa samaya ve bhagavAn kevala jJAna, kevala darzana se samasta loka ko jAnakara zramaNa nirgranthoM ke paccIsa bhAvanA sahita pA~ca mahAvratoM kA tathA chajIvanikAya dharma kA upadeza deMge / he AryoM ! jisa prakAra maiMne zramaNa nirgranthoM kA eka Arambha sthAna kahA hai usI prakAra mahApadma arhanta bhI zramaNa nirgranthoM kA eka Arambha sthAna kaheMge / he AryoM ? jisa prakAra maiMne zramaNa nirgranthoM ke do bandhana kahe haiM usI prakAra mahApadma arhanta bhI zramaNa nirgranthoM ke do bandhana kaheMge yathA-rAga bandhana aura dveSa bandhana / he Aryo ! jisa prakAra maiMne zramaNa nirgranthoM ke tIna daNDa kahe haiM, usI prakAra mahApadma arhanta bhI zramaNanirgranthoM ke tIna daNDa kaheMge yathA-manadaNDa, vacanadaNDa aura kAyadaNDa / / isa prakAra cAra kaSAya, pAMca kAma guNa, cha jIvanikAya, sAta bhaya sthAna, ATha mada sthAna, nau brahmacarya gupti, daza zramaNadharma yAvat tetIsa AzAtanA paryanta kaheM / he Aryo ! jisa prakAra maiMne zramaNa nigranthoM kA nanabhAva, muNDabhAva, asnAna, adantadhAvana, chatrarahita rahanA, jUte na pahananA, bhU-zayyA, phalaka zayyA, kASTha zayyA, keza loca, brahmacarya pAlana gRhastha ke ghara se AhAra Adi lAnA, mAna apamAna meM sAmAna rahanA Adi kI prarUpaNA kareMge / he Aryo ! maiMne zramaNa nirgranthoM ko AdhAkarma, auddezika, mizrajAta, adhyavapUrvaka, pUtika, krIta, apamityaka, Acchedya, anisRSTa, abhyAhRta, kAntArabhakta, durbhikSabhakta, slAnabhakta, vachalikA bhakta, prAdhUrNaka, mUlabhojana, kandabhojana, phalabhojana, bIjabhojana, haritabhojana lene kA niSedha kiyA hai usI prakAra mahApadma arhanta bhI zramaNa nirgranthoM ko AdhA karma yAvatharita bhojana lene kA niSedha kareMge / ____ he Aryo ! jisa prakAra maiMne zramaNa nirgranthoM kA pratikramaNa sahita paMca mahAvrata acelaka Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AgamasUtra-hindI anuvAda dharma kahA hai isI prakAra mahApadma arhanta bhI zramaNa nirgranthoM kA pratikramaNa sahita yAvat acelaka dharma kaheMge / he Aryo ! jisa prakAra maiMne pAMca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvaka dharma kahA hai usI prakAra mahApadma arhanta bhI pA~ca aNuvrata yAvat zrAvaka dharma kaheMge / ___ he Aryo ! jisa prakAra maiMne zramaNa nirgranthoM ko zayyAttara piMDa aura rAjapiMja lene kA niSedha kiyA hai usI prakAra mahApadma arhanta bhI zramaNa nirgranthoM ko zayyAtara piMDa aura rAjapiMDa lene kA niSedha kreNge| he Aryo ! jisa prakAra mere nau gaNa aura igyAraha gaNadhara haiM usI prakAra mahApadma arhanta ke bhI no gaNa aura igyAraha gaNadhara hoMge / he Aryo ! jisa prakAra maiM tIsa varSa gRhastha paryAya meM rahakara muNDita yAvat pravrajita huA, bAraha varSa aura teraha pakSa nyUna tIsa varSa kA kevalI paryAya, biyAlIsa varSa kA kA zramaNa paryAya aura bahattara varSa kA pUrNAyu. bhogakara, siddha, hoUMgA yAvat saba dukhoM kA anta karUMgA isI prakAra mahApadma arhanta bhI tIsavarSa gRhasthAvAsa meM rahakara yAvat saba duHkhoM kA anta kreNge| [876] jo zIla samAcAra (kAryakalApa) arhan tIrthaMkara mahAvIra kA thA vaha zIla samAcAra mahApadma arhanta kA hogA / [877] nau nakSatra candra ke pIche se gati karate haiM, yathA[878] abhijit, zravaNa, dhaniSThA, khati, azvinI, mRgazirA, puSya, hasta, citrA / [879] ANata, prANata, AraNa aura acyuta kalpa meM vimAna nau sau yojana U~ce haiM | [880] vimala vAhana kulakara nau dhanuSa ke U~ce the / [881] kauzalika bhagavAn kRSabhadeva ne isa avasarpiNI meM nau kror3Akror3a sAgaropama kAla bItane para tIrtha pravAyA / [882] dhanadanta, laSTadanta, gUr3hadanta aura zuddhadanta ina antarvIpavAsI manuSyoM ke dvIpa nau-sau nau-sau yojana ke lambe aura caur3e kahe gaye haiN| [883] zukra mahAgraha kI nau vithiyA~ haiM, yathA-hayavIthI, gajavIthI, nAgavIthI, vRSabhavIthI, govIthI, uragavIthI, ajavIthI, mitravIthI, vaizvAnaravIthI / [884] nau kaSAya vedanIya karma nau prakAra kA hai, yathA-strI veda, puruSa veda, napuMsaka veda, hAsya, rati, arati, bhaya, zoka aura duguMchA / / [885] corindriya jIvoM kI nau lAkha kula kor3I haiM / bhujaparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriya jIvoM kI nau lAkha kula kor3I haiM / [886] nau sthAnoM meM saMcita pudgaloM ko jIvoM ne pApakarma ke rUpa meM cayana kiyA thA, karate haiM aura kareMge / yathA-pRthvIkAyika jIvoM dvArA saMcita yAvat-paMcendriya jIvoM dvArA saMcita / isI prakAra caya, upacaya yAvat nirjarA sambandhi sUtra kahane cAhie / [887] nau prAdezika skandha ananta kahe gaye haiM, nava pradezAvagAr3ha pudgala ananta kahe gaye haiM yAvat navaguNa rukSa pudgala ananta kahe gaye haiM / sthAna-9 kA munidIpastnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 10/-/888 163 sthAna-10 [888] loka sthiti daza prakAra kI haiM, yathA - jIva mara-marakara bAra-bAra loka meM hI utpanna hote haiM / jIva sadA pApa karma karate haiM / jIva sadA mohanIya karma kA bandha karate haiM / tIna kAla meM jIva ajIva nahIM hote haiM aura ajIva jIva nahIM hote haiM / tIna kAla meM saprANI aura sthAvara prANI vicchinna nahIM hote haiM / tIna kAla meM loka aloka nahIM hotA hai aura aloka loka nahIM hotA hai / tIna kAla meM loka aloka meM praviSTa nahIM hotA hai aura aloka loka meM praviSTa nahIM hotA hai / jahA~ taka loka hai vahAM taka jIva hai aura jahA~ taka jIva hai vahA~ taka loka hai / jahA~ taka jIvoM aura pudgaloM kI gati hai vahA~ taka loka hai, jahA~ taka loka hai vahA~ taka jIvoM aura pudgaloM kI gati hai / lokAnta meM sarvatra rUkSa pudgala haiM ataH jIva aura pudgala lokAnta ke bAhara gamana nahIM kara sakate haiM / [889] zabda dasa prakAra ke haiM, yathA [890] nIhArI - ghanTA ke samAna ghoSavAlA zabda / DiMDima-Dhola ke samAna ghoSa rahita zabda / rUkSa-kAka ke samAna rUkSa zabda / bhinna- kuSTAdiroga se pIr3ita rogI ke samAna zabda | jarjarita - vINA ke samAna zabda / dIrgha- dIrgha akSara ke uccAraNa se honevAlA zabda / hrasva- hasva akSara ke uccAraNa se hone vAlA zabda / pRthaktva - aneka prakAra ke vAdyoM kA eka samaveta svara / kAkaNI - koyala ke samAna sUkSma kaNTha se nikalane vAlA zabda / kiMkiNIchoTI-choTI ghaMTiyoM se nikalanevAlA zabda | [891] indriyoM ke daza viSaya atIta kAla ke haiM, yathA-atIta meM eka vyakti ne eka deza se zabda sunA / atIta meM eka vyakti ne sarva deza se zabda sunA / isI prakAra rUpa, rasa, gaMdha aura sparza ke do-do bheda hai / indriyoM ke daza viSaya vartamAna kAla ke haiM, yathA- vartamAna meM eka vyakti eka deza se zabda sunatA hai / vartamAna meM eka vyakti sarva deza se zabda sunatA hai / isI prakAra rUpa, rasa, gaMdha aura sparza ke do-do bheda haiM / indriyoM ke daza viSaya bhaviSyakAla ke haiM, yathA- bhaviSya meM eka vyakti eka deza se sunegA / bhaviSya meM eka vyakti sarva deza se sunegA / isI prakAra rUpa, rasa, gaMdha aura sparza ke do-do bheda haiM / [892] zarIra athavA skaMdha se pRthak na hue pudgala daza prakAra se calita hote haiM, yathA - AhAra karate hue pudgala calita hote haiM / rasa rUpa meM pariNata hote hue pudgala calita hote haiM / ucchvAsa lete samaya vAyu ke pudgala calita hote haiM / nizvAsa lete samaya vAyu ke pudgala calita hote haiM / vedanA bhogate samaya pudgala calita hote haiM / nirjarita pudgala calita hote haiM / vaikriya zarIra rUpa meM pariNata pudgala calita hote haiM / maithuna sevana karate samaya zukra ke pudgala calita hote haiM / yakSAviSTa puruSa ke zarIra ke pudgala calita hote haiM / zarIra ke vAyu se prerita pudgala calita hote haiM / [893] daza prakAra se krodha kI utpatti hotI hai, yathA-mere manojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha kA isane apaharaNa kiyA thA aisA cintana karane se, isane mujhe amanojJa zabda, Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda sparza, rasa, rUpa aura gaMdha diyA thA aisA cintana karane se, mere manojJa zabda, sparza, rasa, rUpa, aura gaMdha kA yaha apaharaNa karatA hai aisA cintana karane se, isase mujhe amanojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha diyA jAtA hai aisA cintana karane se, mere manojJa zabda sparza, rasa, rUpa aura gaMdha kA yaha apaharaNa karegA aisA cintana karane se, yaha mujhe amanojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha degA - aisA cintana karane se, mere manojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdha kA isane apaharaNa kiyA thA, karatA hai yA karegA- aisA cintana karane se, isane mujhe amanojJa zabda- yAvat gaMdha diyA thA, detA hai yA degA - aisA cintana karane se, isane mere manojJa zabda- yAvat-gaMdha apaharaNa kiyA, karatA hai yA karegA tathA isane mujhe amanojJa zabda- yAvat gaMdha diyA, detA hai yA degA aisA cintana karane se, maiM AcArya yA upAdhyAya kI AjJAnusAra AcaraNa karatA hUM kintu ve mere para prasanna nahIM rahate haiM / [894] saMyama daza prakAra kA hai, yathA- pRthvIkAyika jIvoM kA saMyama yAvatvanaspatikAyika jIvoM kA saMyama, beindriya jIvoM kA saMyama, teindriya jIvoM kA saMyama, caurindriya jIvoM kA saMyama, paMcendriya jIvoM kA saMyama, ajIva kAya saMyama / 164 asaMyama daza prakAra kA hai, yathA- pRthvIkAyika jIvoM kA asaMyama yAvatvanaspatikAyika jIvoM kA asaMyama, beindriya jIvoM kA asaMyama yAvat-paMcendriya jIvoM kA asaMyama aura ajIvakAyikaasaMyama / saMvara dasa prakAra kA hai, yathA- zrotrendriya saMvara- yAvat - sparzendriya saMvara, manasaMvara, vacanasaMvara, kAyasaMvara, upakaraNasaMvara aura zucikuzAgrasaMvara / asaMvara dasa prakAra hai, yathA-zrotrendriya asaMvara- yAvat - sparzendriya asaMvara, mana asaMvara, vacana asaMvara, kAya asaMvara, upakaraNaasaMvara aura zucikuzAgra asaMvara / [895] dasa kAraNoM se manuSya ko abhimAna utpanna hotA hai, yathA- jAtimada se, kulamada se- yAvat-aizvaryamada se, nAga kumAra deva yA suparNakumAra deva mere samIpa zIghra Ate hai isa prakAra ke mada se, sAmAnya puruSa ko jisa prakAra kA avadhijJAna utpanna hotA hai usase zreSTha avadhijJAna aura darzana mujhe utpanna huA hai isa prakAra ke mada se / [896] samAdhI dasa prakAra kI haiM, yathA- prANAtipAta se virata honA, mRSAvAda se virata honA, adattAdAna se virata honA, maithuna se virata honA, parigraha se virata honA, IryA samiti se, bhASA samiti se / eSaNA samiti se, AdAna bhANDamAtra nikSepaNA samiti se, uccAra prazravaNa zleSma siMdhANa paristhApanikA samiti se samAdhi hotI hai / asamAdhi dasa prakAra kI haiM, yathA- prANAtipAta - yAvat - parigraha, IrSyA asamiti - yAvatuccAraprazravaNazleSmasiMdhANaparisthApanikA asamiti / [897 ] pravrajyA dasa prakAra kI haiM, yathA [898] chanda se - govinda vAcaka ke samAna svecchA se dIkSA le / roSa se - zivabhUti ke samAna roSa se dIkSA le / daridratA se kaThiAre ke samAna daridratA se dIkSA le / svapna sepuSpacUlA ke samAna svapnadarzana se dIkSA le / pratijJA lene se dhannAjI ke samAna pratijJA lene se dIkSA le / smaraNa se - bhagavAn mallinAtha ke chaH mitroM ke samAna pUrvabhava ke smaraNa se dIkSA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 10/-/898 165 le / roga hone se - sanatkumAra cakravartI ke samAna roga hone se dIkSA le / anAdara se- naMdISeNa ke samAna anAdara se dIkSA le / devatA ke upadeza se metArya ke samAna devatA ke upadeza se kSAle / putra ke sneha se vajrasvAmI kI mAtAjI ke samAna putra sneha se dIkSA le / [899] zramaNa dharma dasa prakAra kA hai, yathA - kSamA, nirlobhatA, saralatA, mRdutA, laghutA, satya, saMyama, tapa, tyAga, brahmacarya / vaiyAvRtya dasa prakAra kI hai, yathA - AcArya kI vaiyAvRtya, upAdhyAya kI vaiyAvRtya, sthavira sAdhuoM kI vaiyAvRtya, tapasvI kI vaiyAvRtya, glAna kI vaiyAvRtya, zaikSa kI vaiyAvRtya, kula kI vaiyAvRtya, gaNa kI vaiyAvRtya, caturvidha saMgha kI vaiyAvRtya, sAdharmika kI vaiyAvRtya / [900] jIva pariNAma dasa prakAra ke haiM, yathA-gati pariNAma, indriya pariNAma, kaSAya pariNAma, lezyA pariNAma, yogapariNAma, upayoga pariNAma, jJAna pariNAma, darzana pariNAma, cAritra pariNAma, veda pariNAma / ajIva pariNAma dasa prakAra ke haiM, yathA-bandhana pariNAma, gati pariNAma, saMsthAna pariNAma, bheda pariNAma, varNa pariNAma, rasa pariNAma, gaMdha pariNAma, sparza pariNAma, aguru laghu pariNAma, zabda pariNAma / [901] AkAza sambandhI asvAdhyAya daza prakAra kA hai, yathA - ulkApAta - AkAza se prakAza puMja kA giranA / dizAdAha - mahAnagara ke dAha ke samAna AkAza meM prakAza kA dikhAI denA / garjanA - AkAza meM garjanA honA / vidyuta - akAla meM vidyuta camakanA / nirghAta - AkAza meM vyantara deva kRta mahAdhvani athavA bhUkampa kI dhvani / jUyaga-saMdhyA aura candraprabhA kA milanA / yakSAdIpta - AkAza meM yakSa ke prabhAva se jAjvalyamAna agni kA dikhAI denA / dhUmikA - dhuMe jaise varNavAlI sUkSmavRSTi / mihikA - zarad kAla meM hone vAlI sUkSma varSA arthAt osa giranA, rajaghAta - cAroM dizA meM sUkSma raja kI vRSTi / audArika zarIra sambandhI asvAdhyAya dasa prakAra kA haiM, yathA-- asthi, mA~sa, rakta, azuci ke samIpa, smazAna ke samIpa, candra grahaNa, sUrya grahaNa, patana -rAjA, maMtrI, senApati yA grAmAdhipati Adi kA maraNa, rAjavigraha-yuddha, upAzraya meM manuSya Adi kA mRta zarIra par3A ho to sau hAtha paryanta asvAdhyAya kSetra haiM / [ 902] paMcendriya jIvoM kI hiMsA na karane vAle ko dasa prakAra kA saMyama hotA haiM / yathA-zrotrendriya kA sukha naSTa nahIM hotA / zrotrendriya kA duHkha prApta nahIM hotA yAvatsparzendriya kA duHkha prApta nahIM hotA / isI prakAra dasa prakAra kA asaMyama bhI kahanA cAhie / [903] sUkSma dasa prakAra ke haiM, yathA-prANa sUkSma - kuMthuA Adi / panaka sUkSmaphUlaNa Adi / bIja sUkSma- DAMgara Adi kA agra bhAga / harita sUkSma sUkSma harI ghAsa / puSpa sUkSma - vaDa Adi ke puSpa / aMDasUkSma - kIr3I Adi ke aNDe / layanasUkSma - kIr3I nagarAdi / sneha sUkSma dhuMara Adi / gaNita sUkSma-sUkSma buddhi se gahana gaNita karanA | bhaMga sUkSma - sUkSma buddhi se gahana bhAMge banAnA / [904] jambUdvIpa ke meru parvata se dakSiNa dizA meM gaMgA aura sindhu mahAnadI meM dasa mahAnadiyA~ milatI haiM / yathA - gaMgA nadI meM milane vAlI pA~ca nadiyA~ - yamunA, sarayU, AvI, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AgamasUtra-hindI anuvAda kozI, mahI / sindhu nadI meM milane vAlI pA~ca nadiyA~ zatagu, vivatsA, vibhAsA, erAvatI, candrabhAgA / jambUdvIpa ke meru se uttara dizA meM raktA aura raktavatI mahAnadI meM dasa mahAnadiyA~ milatI haiM, yathA-kRSNA, mahAkRSNA, nIlA, mahAnIlA, tIrA, mahAtIrA, indrA, indraSeNA, vAriSeNA, mahAbhogA / [905] jambUdvIpa ke bharata kSetra meM dasa rAjadhAniyA~ haiM, yathA [906] campA, mathurA, vArANasI, zrAvastI, sAketa, hastinApura, kAMpilyapura, mithilA, kozAmbi, rAjagRha / [907] ina dasa rAjadhAniyoM meM daza rAjA muNDita yAvat-pravrajita hue, yathA-bharata, sagara, madhava, sanatkumAra, zAntinAtha, kunthunAtha, aranAtha, mahApadma, hariSeNa, jayanAtha / [908] jambUdvIpa kA meruparvata bhUmi meM dasa sau (eka hajAra) yojana gaharA hai / bhUmi para dasa hajAra yojana caur3A hai / Upara se dasa sau (eka hajAra) yojana caur3A hai / dasa-dasa hajAra (ekalAkha) yojana ke sampUrNa meruparvata haiM / [909] jambUdvIpavartI meruparvata ke madhyabhAga meM isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara aura nIce ke laghu pratara meM ATha pradeza vAlA rucaka hai vahA~ se ina daza dizAoM kA udgama hotA hai / yathA-pUrva, pUrvadakSiNa, dakSiNa, dakSiNapazcima, pazcima, pazcimottara, uttara, uttarapUrva, Urdhva, adho / ina dasa dizAoM ke dasa nAma haiM, yathA [910] aindrI, AgneyI, yamA, naiRtI, vAruNI, vAyavyA, somA, IzAnA, vimalA tamA [911] lavaNa samudra ke madhya meM dasa hajAra yojana kA gotIrtha virahita kSetra hai / lavaNa samudra ke jala kI zikhA dasa hajAra yojana kI haiM / sabhI (cAra) mahApAtAla kalaza dasa-daza sahastra (eka lAkha yojana) ke gahare haiM / mUla meM dasa hajAra yojana ke caur3e haiM / madhya bhAga meM eka pradeza vAlI zreNI meM dasa-dasa hajAra (eka lAkha) yojana caur3e haiM / kalazoM ke muMha dasa hajAra yojana caur3e haiM / una mahApAtAla kalazoM kI ThIkarI vajramaya hai aura dasa sau (eka hajAra) yojana kI sarvatra samAna caur3I hai / sabhI (cAra) laghupAtAla kalaza dasa sau (ekahajAra) yojana gahare haiM / mUla meM dasa dazaka (sau) yojana caur3e haiM / madhyabhAga meM eka pradeza vAlI zreNI meM daza sau (eka hajAra) yojana caur3e haiM / kalazoM ke muMha dazadazaka (sau) yojana caur3e haiM / una laghupAtAla kalazoM kI ThIkarI vajramaya hai aura daza yojana kI sarvatra samAna caur3I hai / [912] dhAtakIkhaNDa dvIpa ke meru bhUmi meM daza sau (eka hajAra) yojana gahare haiM / bhUmi para kucha nyUna daza hajAra yojana caur3e haiM / Upara se daza sau (eka hajAra yojana) caur3e haiM / puSkaravara ardhadvIpa ke meru parvatoM kA pramANa bhI isI prakAra kA hai / [913] sabhI vRta vaitADhya parvata daza sau (eka hajAra) yojana U~ce haiM / bhUmi meM dasa sau (eka hajAra) gAU gahare haiM / sarvatra samAna palyaMka saMsthAna se saMsthita haiM aura daza sau (eka hajAra) yojana caur3e haiM / ' [914] jambUdvIpa meM daza kSetra haiM, yathA-bharata, airavata, haimavata, hairaNyavata, harivarSa, ramyakvarSa, pUrvavideha, aparavideha, devakuru, uttarakuru / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10/-/915 167 [915] mAnuSottara parvata mUla meM daza sau bAvIsa (1022) yojana caur3A hai / [ 916] sabhI aMjanaka parvata bhUmi meM daza sau (eka hajAra) yojana gahare haiM / bhUmi para mUla meM daza hajAra yojana caur3e haiN| Upara se daza sau ( eka hajAra ) yojana caur3e haiM / sabhI dadhimukha parvata daza sau (eka hajAra ) yojana bhUmi meM gahare haiM / sarvatra samAna palyaMka saMsthAna se saMsthita haiM aura daza hajAra yojana caur3e haiM / sabhI ratikara parvata daza sau (eka hajAra ) yojana U~ce haiM / daza sau (eka hajAra) gAU bhUmi meM gahare haiM / sarvatra samAna jhAlara ke saMsthAna se sthita haiM aura dazahajAra yojana caur3e haiM / [917] rucakavara parvata daza sau yojana bhUmi meM gahare haiM / mUla meM (bhUmi para ) dasa hajAra yojana caur3e haiM / Upara se dasa sau yojana caur3e haiM / isI prakAra kuNDalavara parvata kA pramANa bhI kahanA cAhie / / [ 918 ] dravyAnuyoga dasa prakAra kA hai, yathA- dravyAnuyoga, jIvAdi dravyoM kA cintana yathA-guNa- paryAyavad dravyam / mAtRkAnuyoga-utpAda, vyaya aura dhrauvya ina tIna padoM kA cintana / yathA - utpAda vyaya dhrauvya yuktaM sat / ekArthikAnuyoga - eka artha vAle zabdoM kA cintana yathA - jIva, prANa, bhUta aura satva ina ekArthavAcI zabdoM kA cintana / karaNAnuyoga-sAdhakatama kAraNoM kA cintana / yathA -kAla, svabhAva, niSati aura sAdhakatama kAraNa se karttA kArya karatA hai / arpitAnarpita- yathA - arpita- vizeSaNa sahita - yaha saMsArI jIva haiM / anarpita vizeSaNa rahita - yaha jIva dravya haiM / bhAvitAbhAvita - yathA - anya dravya ke saMsarga se prabhAvita - bhAvita kahA jAtA hai aura anya dravya ke saMsarga se aprabhAvita abhAvita kahA jAtA hai - isa prakAra dravyoM kA cintana kiyA jAtA hai / bAhyAbAhya- bAhya dravya aura abAhya dravyoM kA cintana / zAsvatAzAsvata - zAsvata aura azAsvata dravyoM kA cintana / tathAjJAna- samyagadRSTi jIvoM kA jo yathArtha jJAna hai vaha tathAjJAna hai / atathAjJAna- mithyAdRSTi jIvoM kA jo ekAnta jJAna hai vaha atathAjJAna hai / asurendra camara kA tigicchA kUTa utpAta parvata mUla meM dasa- sau bAIsa (1022) yojana caur3A hai / asurendra camara ke soma lokapAla kA somaprabha utpAda parvata dasa sau (eka hajAra ) yojana kA U~cA hai, dasa sau (eka hajAra) gAU kA bhUmi meM gaharA hai, mUla meM (bhUmi para ) dasasau ( eka hajAra ) yojana kA caur3A hai / asurendra camara ke yamalokapAla kA yamaprabha utpAta parvata kA pramANa bhI pUrvavat hai / isI prakAra varuNa ke utpAta parvata kA pramANa hai / isI prakAra vaizramaNa ke utpAta parvata kA pramANa hai / vairocanendra bali kA rucakendra utpAta parvata bhUla meM dasa sau bAvIsa (1022) yojana caur3A hai / jisa prakAra camarendra ke lokapAloM ke utpAta parvato kA pramANa kahA hai usI prakAra bali ke lokapAloM ke utpAta parvatoM kA pramANa kahanA cAhie / nAgakumArendra dharaNa kA dharaNaprabha utpAta parvata dasa sau (eka hajAra ) yojana U~cA hai, dasa sau (eka hajAra) gAU kA bhUmi meM gaharA hai, mUla meM eka hajAra yojana caur3A hai / isI prakAra dharaNa ke kAlavAla Adi lokapAloM ke utpAta parvatoM kA pramANa hai / isI prakAra bhUtAnanda aura unake lokapAloM ke utpAta parvatoM kA pramANa hai / isI prakAra lokapAla Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AgamasUtra-hindI anuvAda sahita stanita kumAra paryanta utpAta parvatoM kA pramANa kahanA cAhie / asurendroM aura lokapAloM ke nAmoM ke samAna utpAta parvatoM ke nAma kahane cAhie / devendra devarAja zakrendra kA zakraprabha utpAta parvata dasa hajAra yojana U~cA hai / dasa hajAra gAU bhUmi meM gaharA hai / mUla meM dasa hajAra yojana caur3A hai / isI prakAra zakrendra ke lokapAloM ke utpAta parvatoM kA pramANa hai / isI prakAra acyuta paryanta sabhI indroM aura lokapAloM ke utpAta parvatoM kA pramANa hai / [920] bAdara vanaspatikAya kI utkRSTa avagAhanA daza sau eka hajAra yojana kI hai / jalacara tiryaMca paMcendriya kI utkRSTa avagAhanA daza sau (eka hajAra) yojana kI hai / sthalacara uraparisarpa tiryaMca paMcendriya kI utkRSTa avagAhanA bhI itanI hI hai / [921] saMbhavanAtha arhanta kI mukti ke pazcAt daza lAkha kror3a sAgaropama vyatIta hone para abhinandana arhanta utpanna hue / [922] anantaka daza prakAra ke haiM, yathA-nAma anantaka-sacitta yA acitta vastu kA anantaka nAma / sthApanA anantaka-akSa Adi meM kisI padArtha meM ananta kI sthApanA / dravya anantaka jIva dravya yA pudgala dravya kA anantapanA / gaNanA-anantaka eka, do, tIna isI prakAra saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta paryanta ginatI karanA / pradeza anantaka-AkAza pradezoM kA anantapanA / ekato'naMtaka-atIta kAla athavA anAgata kAla / dvidhA-anantakasarvakAla / deza vistArAnantaka-eka AkAza pratara / sarva vistArAnantaka-sarva AkAzAstikAya / zAsvatAnantaka-akSaya jIvAdi dravya / [923] utpAda pUrva ke daza vastu (adhyayana) haiM / astinAsti pravAdapUrva ke daza cUla vastu (laghu adhyayana) haiN| [924] pratiSevanA (prANAtipAta Adi pApoM kA sevana) daza prakAra kI haiM / yathA [925] darpa pratiSevanA-darpapUrvaka daur3ane yA vadhyAdi karma karane se / pramAda pratiSevanAhAsya vikathA Adi pramAda se anAbhoga pratiSevanA-Atura pratiSevanA-svayaM kI yA anya kI cikitsA hetu / Apatti pratiSevanA-vipadgrasta hone se / zaMkita pratiSevanA-zuddha AhArAdi meM azuddha kI zaMkA hone para bhI grahaNa karane se / sahasAtkAra pratiSevanA-akasmAt doSa laga jAne se / bhayapratiSevanA-rAjA cora Adi ke bhaya se / pradveSapratiSevanA-krodhAdi kaSAya kI prabalatA se / vimarza pratiSevanA-ziSyAdi kI parIkSA ke hetu / [926] AlocanA ke daza doSa haiM, yathA [927] anukampA utpanna karake AlocanA kare-AlocanA lene ke pahale guru mahArAja kI sevA isa saMkalpa se kare ki ye merI sevA se prasanna hokara mere para anukampA karake kucha kama prAyazcitta deMge / anumAna karake AlocanA kare ye AcAryAdi mRtyu daNDa dene vAle haiM yA kaThora daNDa dene vAle haiM, yaha anumAna se jAnakara mRdu daNDa milane kI AzA se AlocanA kare / merA doSa inhone dekha liyA hai aisA jAnakara AlocanA kare-AcAryAdi ne merA yaha doSasevana dekha to liyA hI hai aba ise chipA nahIM sakatA ataH maiM svayaM inake samIpa jAkara apane doSa kI AlocanA karalU~ isase ye mere para prasanna hoMge-aisA socakara AlocanA kare kintu doSa sevI ko aisA anubhava ho ki AcAryAdi ne merA doSa sevana dekhA nahIM hai hai, aisA vicAra karake Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10/-/927 169 AlocanA na kare ataH yaha dRSTa doSa hai / sthUla doSa kI AlocanA kare-apane bar3e doSa kI AlocanA isa Azaya se kare ki yaha kitanA satyavAdI haiM aisI pratIti karAne ke liye bar3e doSa kI AlocanA kare / sUkSma doSa kI AlocanA kare yaha choTe-choTe doSoM kI AlocanA karatA hai to bar3e doSoM kI AlocanA karane meM to sandeha hI kyA hai aisI pratIti karAne ke lie sUkSma doSoM kI AlocanA kare / pracchanna rUpa se AlocanA kare- AcAryAda suna na sake aise dhIme svara se AlocanA kare ataH AlocanA nahIM karI aisA koI na kaha sake / ucca svara se AlocanA kare - kevala gItArtha hI suna sake aise svara se AlocanA karanI cAhiye kintu ucca svara se bolakara agItArtha ko bhI sunAve / aneka ke samIpa AlocanA kare- doSa kI AlocanA eka ke pAsa hI karanI cAhiye, kintu jina doSoM kI AlocanA pahale kara cukA hai unhIM doSoM kI AlocanA dUsaroM ke pAsa kare / agItArtha ke pAsa AlocanA kare- AlocanA gItArtha ke pAsa hI karanI cAhiye kintu aisA na karake agItArtha ke pAsa AlocanA kare / doSasevI ke pAsa AlocanA kare- maiMne jisa doSa kA sevana kiyA hai usI doSa kA sevana gurujI ne bhI kiyA hai ataH maiM unhIM ke pAsa AlocanA karUM- kyoMki aisA karane se ve kucha kama prAyazcitta deMge / [928 ] daza sthAna ( guNa) sampanna aNagAra apane doSoM kI AlocanA karatA hai, yathA - jAtisampanna, kulasampanna zeSa aSTamasthAnaka samAna yAvat kSamAzIla, damanazIla, amAyI, apazcAttApI lene ke pazcAt pazcAttApa na karane vAlA / daza sthAna (guNa) sampanna aNagAra AlocanA sunane yogya hotA hai / yathA - AcAravAn avadhAraNAvAn, vyavahAravAn, alpavrIDaka-Alocaka kI lajjA dUra karAne vAlA, jisase Alocaka sukhapUrvaka AlocanA kara sake / zuddhi karane meM samartha, Alocaka kI zakti ke anusAra prAyazcitta dene vAle, Alocaka ke doSa dUsaroM ko na kahane vAlA, doSa sevana se aniSTa hotA hai aisA samajhA sakanevAlA, priyadharmI, dRr3hadharmI / prAyazcitta daza prakAra kA hai, yathA-AlocanA yogya, yAvat anavasthApyArha - jisa doSa kI zuddhi sAdhu ko amuka samaya taka vratarahita rakhakara punaH vratAropaNa rUpa prAyazcitta se ho / aura pAraMcikAI - gRhastha ke kapar3e pahanAkara jo prAyazcitta diyA jAya / [925] mithyAtva daza prakAra kA hai, yathA-adharma meM dharma kI buddhi, dharma meM adharma kI buddhi, unmArga meM mArga kI buddhi, mArga meM unmArga kI buddhi, ajIva meM jIva kI buddhi, jIva meM ajIva kI buddhi, asAdhu meM sAdhu kI buddhi, sAdhu meM asAdhu kI buddhi, amUrta meM mUrta kI buddhi, mUrta meM amUrta kI buddhi / [ 930] candraprabha arhanta daza lAkha pUrva kA pUrNAyu bhoga kara siddha yAvat mukta hue / dharmanAtha arhanta daza lAkha varSa kA pUrNAyu bhogakara siddha yAvat mukta hue / naminAtha arhata daza hajAra varSa kA pUrNAyu bhogakara siddha yAvat mukta hue / puruSasiMha vAsudeva daza lAkha varSa kA pUrNAyu bhogakara chaTThI tamA pRthvI meM nairayika rUpa meM utpanna hue / nemanAtha arhanta daza dhanuSa ke U~ce the aura daza sau (eka hajAra) varSa kA pUrNAyu bhogakara siddha yAvat mukta hue / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kRSNa vAsudeva daza dhanuSa ke U~ce the aura daza sau (eka hajAra) varSa kA pUrNAyu bhogakara tIsarI vAlukAprabhA pRthvI meM nairayika rUpa meM utpanna hue / [931] bhavanavAsI deva daza prakAra ke haiM, yathA- asurakumAra yAvat stanitakumAra / ina daza prakAra ke bhavanavAsI devoM ke daza caitya vRkSa haiM, yathA [932] azvattha - pIpala, saptaparNa, zAlmalI, udumbara, zirISa, dadhiparNa, vaMjula, palAza, vapra, kaNeravRkSa / 170 [933] sukha dasa prakAra kA hai, yathA [ 934 ] Arogya, dIrghAyu, dhanADhya honA, icchita zabda aura rUpa kA prApta honA, icchita gaMdha, rasa aura sparza kA prApta honA, santoSa, jaba jisa vastu kI AvazyakatA ho, usa samaya usa vastu kA prApta honA, zubha bhoga prApta honA, niSkramaNa-dIkSA, anAbAdha - mokSa | [935]upaghAta dasa prakAra kA hai, yathA- udgamaupaghAta, utpAdanaupaghAta zeSa pA~cave sthAna ke samAna yAvat pariharaNaupaghAta, jJAnopaghAta, darzanopaghAta, cAritropaghAta, aprItikopaghAta, saMrakSaNopaghAta / vizuddhi dasa prakAra kI hai, udgamavizuddhi, utpAdanavizuddhi yAvat saMrakSaNa vizuddhi / [936] saMkleza dasa prakAra kA hai, yathA- upadhi saMkleza, upAzraya saMkleza, kaSAya saMkleza, bhaktapANa saMkleza, mana saMkleza, vacana saMkleza, kAya saMkleza, jJAna saMkleza, darzana saMkleza aura cAritra saMkleza / asaMkleza dasa prakAra kA hai, yathA-upadhi asaMkleza yAvat cAritra asaMkleza / [937] bala dasa prakAra ke haiM, yathA-zrotrendriya bala yAvat sparzendri bala, jJAna bala, darzana bala, cAritra bala, vIrya bala / [938] satya dasa prakAra ke haiM, yathA [939] janapada satya- deza kI apekSA se satya, sammata satya - saba kA sammata satya, sthApanA satya - lakar3o meM ghor3e kI sthApanA, nAma satya- eka daridrI kA dhanarAja nAma, rUpa satya- eka kapaTI kA sAdhuveSa, pratItyasatya-kaniSThA kI apekSA anAmikA kA dIrgha honA, aura madhyamA kI apekSA anAmikA kA laghu honA / vyavahAra satya-parvata meM tRNa jalate haiM phira bhI parvata jala rahA hai aisA kahanA / bhAva satya-baka meM pradhAna zveta varNa hai ataH baka ko zveta kahanA / yoga satya- daMDa hAtha meM hone se daNDI kahanA / aupamya satya - yaha kanyA candramukhI hai / [940] mRSAvAda dasa prakAra kA hai, yathA [941] krodhajanya, mAnajanya, mAyAjanya, lobhajanya, premajanya, dveSajanya, hAsyajanya, bhayajanya, AkhyAyikAjanya, upaghAtajanya / [ 942 ] satyamRSA (mizra vacana) dasa prakAra kA hai, yathA-utpanna mizraka- sahI saMkhyA mAlUma na hone para bhI "isa zahara meM dasa bacce paidA hue haiM" aisA kahanA / vigata mizra - janma ke samAna maraNa ke sambandha meM kahanA / utpanna vigata mizraka- sahI saMkhyA prApta na hone para bhI " isI gA~va meM dasa bAlaka janme haiM aura dasa vRddha mare haiM" isa prakAra kahanA / jIva mizraka- jIvita aura mRta jIvoM ke samUha ko dekhakara "jIva samUha hai" aisA kahanA / ajIva Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10/-/942 mizraka- jIvita aura mRta jIvoM ke samUha ko dekhakara "yaha ajIva samUha hai" aisA kahanA / jIvAjIva mizraka- jIvita aura mRta jIvoM ke samUha ko dekhakara "itane jIvita haiM aura itane mRta haiM" aisA kahanA / ananta mizraka- patte sahita kanda mUla ko 'anantakAya' kahanA / pratyeka mizraka - mogarI sahita mUlI ko pratyeka vanaspati kahanA / addhAmizraka-sUryodaya na hone para bhI "sUryodaya ho gayA " aisA kahanA / addhAddhAmizraka - eka prahara dina huA hai "phira bhI dupahara ho gayA" aisA kahanA / 171 [943] dRSTivAda ke dasa nAma haiM, yathA-dRSTivAda, hetuvAda, bhUtavAda, tatvavAda, samyagvAda, dharmavAda, bhASAviSaya, pUrvagata, anuyogagata, sarva prANa bhUta jIva sattva sukhavAda / [944] zastra daza prakAra ke haiM, yathA [ 945] agni, viSa, lavaNa, sneha, kSAra, Amla, duSprayuktamana, duSprayuktavacana, duSprayuktakAya, aviratibhAva / [946 ] (vAda ke) doSa dasa prakAra ke haiM, yathA [947 ] tajjAta doSa-prativAdI ke jAti kula ko doSa denA, mati bhaMga - vismaraNa, prazAstRdoSa sabhApati yA sabhyoM kA niSpakSa na rahanA / pariharaNa doSa-prativAdI ke diye hue doSa kA nirAkaraNa na kara sakanA / svalakSaNa doSa-svakathita lakSaNa kA sadoSa honA / kAraNa doSa- sAdhya ke sAtha sAdhana kA vyabhicAra / hetudoSa - sadoSa hetu denA / saMkrAmaNa doSa - prastuta meM aprastuta kA kathana / nigrahadoSa-pratijJA hAni Adi nigraha sthAna kA kathana / vastudoSapakSa meM doSa kA kathana / [948] vizeSa doSa dasa prakAra ke haiM / yathA [949] vastu- pakSa meM pratyakSa nirAkRta Adi doSa kA kathana, tajjAtadoSa- jAti kula Adi ko doSa denA, doSa -matibhaMgAdi pUrvokta ATha doSoM kI adhikatA, ekArthika doSasamAnArthaka zabda kahanA, kAraNadoSa-kAraNa ko vizeSa mahattva denA, pratyutpannadoSa - vartamAna meM utpanna doSa kA vizeSa rUpa se kathana, nityadoSa-vastu ko ekAnta nitya mAnane se utpanna hone vAle doSa, adhikadoSa-vAda kAla meM AvazyakatA se adhika kahanA, svakRtadoSa, upanIta doSa - anya kA diyA huA doSa / [950] zuddha vAganuyoga dasa prakAra kA hai, yathA- cakArAnuyoga - vAkya meM Ane vAle "ca" kA vicAra / makArAnuyoga - vAkya meM Ane vAle "ma" kA vicAra / apikArAnuyoga" api " zabda kA vicAra / sekArAnuyoga-AnantaryAdi sUcaka "se" zabda kA vicAra / sAyaMkArAnuyoga -ThIka artha meM prayukta "sAyaM" kA vicAra / ekatvAnuyoga - eka vacana ke sambandha meM vicAra / pRthaktvAnuyoga dvivacana aura bahuvacana kA vicAra / saMyUthAnuyoga -samAsa sambandhI vicAra | saMkrAmitAnuyoga - vibhakti viparyAsa ke sambandha me vicAra / bhinnAnuyoga sAmAnya bAta kahane ke pazcAt krama aura kAla kI apekSA se usake bheda karane ke sambandha meM vicAra karanA / [951] dAna dasa prakAra kA hotA hai, yathA [952] anukampAdAna - kRpA karake dInoM aura anAthoM ko denA, saMgrahadAna -ApattiyoM meM sahAyatA denA, bhayadAna - bhaya se rAjapuruSoM ko kucha denA, kAruNyadAna- zoka arthAta putrAdi viyoga ke kAraNa kucha denA / lajjAdAna -icchA na hote huai bhI pAMca pramukha vyaktiyoM ke kahane Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AgamasUtra-hindI anuvAda se denA / gorakhadAna-apane yaza ke liye garva pUrvaka denA, adharmadAna-adharmI puruSa ko denA, dharmadAna-supAtra ko denA, AzAdAna-suphala kI AzA se denA, pratyupakAradAna-kisI ke upakAra ke badale kucha denA / [953]gati daza prakAra kI hai, yathA-naraka gati, naraka kI vigrahagati, tiryaMcagati, tiryaJca kI vigrahagati, manuSyagati, manuSya vigrahagati, devagati, deva vigrahagati, siddhagati, siddha vigrahagati / [954] muNDa dasa prakAra ke haiM, yathA zrotrendriya muNDa yAvat sparzendriyamuNDa, krodha muNDa yAvat lobha muNDa, siramuNDa / / [955] saMkhyAna-gaNita dasa prakAra ke haiM, yathA [956] parikarma gaNita-aneka prakAra kI gaNita kA saMkalana karanA / vyavahAragaNitazreNI Adi kA vyavahAra / rajjUgaNita-kSetragaNita, rAzigaNita-trirAzI Adi, kalAMsavarNa gaNitakalA aMzoM kA samIkaraNa / guNAkAra gaNita-saMkhyAoM kA guNAkAra karanA, varga gaNitasamAna saMkhyA ko samAna saMkhyA se guNA karanA / dhana gaNita-samAna saMkhyA ko samAna saMkhyA se do bAra guNA karanA, yathA-do kA dhana ATha, varga-varga gaNita-varga kA varga se guNA karanA, yathA-do kA varga cAra aura cAra kA varga solaha / yaha varga-varga haiM / kalpa gaNita-cheda gaNita karake kASTha kA karavata se chedana karanA / [957] pratyAkhyAna daza prakAra ke haiM, yathA [958] anAgata pratyAkhyAna-bhaviSya meM tapa karane se AcAryAdi kI sevA meM bAdhA Ane kI sambhAvanA hone para pahale tapa kara lenA / atikrAnta pratyAkhyAna-AcAryAdi kI sevA meM kisI prakAra kI bAdhA na Ave-isa saMkalpa se jo tapa atIta meM nahIM kiyA jA sakA usa tapa ko vartamAna meM karanA / koTI sahita pratyAkhyAna-eka tapa ke anta meM dUsarA tapa Arambha kara denA / niyaMtrita pratyAkhyAna-pahale se yaha nizcita kara lenA ki kaisI bhI paristhiti ho kintu mujhe amuka dina amuka tapa karanA hI hai | sAgAra pratyAkhyAna-jo tapa AgAra sahita kiyA jAya / anAgAra pratyAkhyAna-jisa tapa meM "mahattarAgAreNa" Adi AgAra na rakhe jAya / parimANa kRta pratyAkhyAna-jisa tapa meM datti, kavala, ghara aura bhikSA kA parimANa karanA / niravazesaSa pratyAkhyAna-sarva prakAra ke azanAdi kA tyAga karanA / sAMketika pratyAkhyAna-aMguSTha, muSTi Adi ke saMketa se pratyAkhyAna karanA / addhA pratyAkhyAna-porasI Adi kAla vibhAga se pratyAkhyAna karanA / [959] samAcArI dasa prakAra kI haiM, yathA [960] icchAkAra samAcArI svecchApUrvaka jo kriyA kI jAya aura usake lie guru se AjJA prApta kara lI jAya / micchAkAra samAcArI-merA duSkRta mithyA ho isa prakAra kI kriyA karanA / tathAkAra samAcArI-ApakA kahanA yathArtha hai isa prakAra kahanA / AvazyikA samAcArI Avazyaka kArya hai aisA kahakara bAhara jAnA / naiSadhakI samAcArI-bAhara se Ane ke bAda meM aba maiM gamanAgamana banda karatA hU~ aisA kahanA / ApRcchanA samAcArI-sabhI kriyAyeM guru ko pUcha kara ke karanA / pratipRcchA samAcArI-pahale jisa kriyA ke lie guru kI AjJA prApta na huI ho aura usI prakAra kI kriyA karanA Avazyaka ho to punaH guru AjJA prApta Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-10/-/960 173 karanA / chaMdanA samAcArI-lAyI huI bhikSA meM se kisI ko kucha Avazyaka ho to "lo" aisA kahanA / nimantraNA samAcArI-maiM Apake lie AhArAdi lAU~ ? isa prakAra guru se pUchanA / upasaMpadA samAcArI-jJAnAdi kI prApti ke lie gaccha chor3akara anya sAdhu ke Azraya meM rahanA / [961] zramaNa bhagavAna mahAvIra chadmastha kAla kI antima rAtri meM ye dasa mahAsvapna dekhakara jAgRta huye, yathA-prathama svapna meM eka mahA bhayaMkara jAjvalyamAna tADa jitane lambe pizAca ko dekhakara jAgRta hue / dvitIya svapna meM eka zveta paMkhoM vAle mahA puMskokila ko dekhakara jAgRta huye, tRtIya svapna meM eka vicitra raMga kI pAMkhoM vAle mahA puMskokila ko dekhakara jAgRta huye, cauthe svapna meM sarva ratnamaya moTI mAlAoM kI eka jor3I ko dekhakara jAgRta haye, pAMcave svapna meM zveta gAyoM ke eka samUha ko dekhakara jAgata haye. chaThe svapna meM kamala phUloM se AcchAdita eka mahAna padma sarovara ko dekhakara jAgRta huye, sAtaveM svapna meMeka sahastra taraMgI mahAsAgara ko apanI bhujAoM se tirA huA jAnakara jAgRta huye | AThaveM svapna meM eka mahAn tejasvI sUrya ko dekhakara jAgRta huye / nava meM svapna meM eka mahAn mAnuSottara parvata ko vaiDUryamaNivarNa vAlI apanI A~toM se pariveSTita dekhakara jAgRta hue / dasaveM svapna meM mahAn meru parvata kI cUlikA para svayaM ko siMhAsanastha dekhakara jAgRta hue / prathama svapna meM tAla pizAca ko parAjita dekhane kA artha yaha hai ki bhagavAna mahAvIra ne mohanIya karma ko samUla naSTa kara diyA / dvitIya svapna meM zveta pAMkhoM vAle puMskokila ko dekhane kA artha yaha hai ki bhagavAna mahAvIra zukla dhyAna meM ramaNa kara rahe the / tRtIya svapna meM vicitra raMga kI paGkhoM vAle puMskokila ko dekhane kA artha yaha hai ki bhagavAna mahAvIra ne svasamaya aura parasamaya ke pratipAdana se citravicitra dvAdazAGgarUpa gaNipiTaka kA sAmAnya kathana kiyA, vizeSa kathana kiyA, prarUpaNa kiyA, yukti pUrvaka kriyAoM ke svarUpa kA darzana nidarzana kiyA / yathA-AcArAGga yAvat dRSTivAda / caturtha svapna meM sarva ratnapaya mAlA yugala ko dekhane kA artha yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ne do prakAra kA dharma kahA-yathA-AgAra dharma aura aNagAradharma / pA~cave svapna meM zveta go-varga ko dekhane kA artha yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ke cAra prakAra kA saMgha thA / zramaNa, zramaNiyAM, zrAvaka, zrAvikAyeM / chaThe svapna meM padma sarovara ko dekhane kA artha yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ne cAra prakAra ke devoM kA pratipAdana kiyA / yathA-bhavanapati 2. vANavyantara, 3. jyotiSI, 4. vaimAnika / sAtaveM svapna meM sahastrataragI sAgara ko bhujAoM se tirane kA artha yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anAdi ananta dIrdha mArga vAlI gati rUpa vikaTa bhavATavI ko pAra kiyA / AThaveM svapna meM tejasvI sUrya ko dekhane kA artha yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ko ananta jJAna ananta darzana utpanna huA / nava meM svapna meM A~toM se pariveSTita mAnuSottara parvata ko dekhane kA artha yaha hai ki isa loka ke deva manuSya ora asuroM meM zramaNa bhagavAna mahAvIra kI kIrti evaM prazaMsA isa prakAra phaila rahI hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra sarvajJa sarvadarzI sarvasaMzayocchedaka evaM jagadvatsala haiM / dasave svapna meM cUlikA para svayaM ko siMhAsanastha dekhane kA artha yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra deva manuSyoM aura asuroM kI pariSada meM kevalI prajJapta dharma kA samAnya se kathana karate haiM yAvat samasta nayoMko yuktipUrvaka samajhAte haiM / [962] sarAga samyagdarzana dasa prakAra kA hai / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AgamasUtra-hindI anuvAda [963] nisargaruci, jo dUsare kA upadeza sune binA svamati se sarvajJa kathita siddhAntoM para zraddhA kare / upadeza ruci-jo dUsaroM ke upadeza se sarvajJa pratipAdita siddhAntoM para zraddhA kre| AjJAruci-jo kevala AcArya yA sadguru ke kahane se sarvajJa kathita sUtroM para zraddhA kare / sUtra ruci-jo sUtra zAstra vAMca kara zraddhA kare / bIjaruci-jo eka pada ke jJAna se aneka pado ko samajha le | abhigama ruci-jo zAstra ko artha rahita samajheM, vistAra ruci-jo dravya aura unake paryAyoM ko pramANa tathA naya ke dvArA vistAra pUrvaka smjhe| kriyA ruci-jo AcaraNa meM ruci rakhe / saMkSepa ruci-jo svamata aura paramata meM kuzala na ho kintu jisakI ruci saMkSipta tripadI meM hoM / dharmaruci-jo vastu svabhAva kI athavA zruta cAritra rUpa jinokta dharma kI zraddhA kare / [964] saMjJA dasa prakAra kI hotI hai, yathA-AhAra saMjJA yAvat parigraha saMjJA, krodha saMjJA yAvat lobha saMjJA, lokasaMjJA, odhasaMjJA, nairayikoM meM dasa prakAra kI saMjJAyeM hotI haiM, isI prakAra vaimAnika paryanta dasa saMjJAyeM haiM / [965] nairayika dasa prakAra kI vedanA kA anubhava karate haiM, yathA-zIta vedanA, uSNavedanA, kSudhA vedanA, pipAsA vedanA, kaMDuvedanA, parAdhInatA, bhaya, zoka, jarA, vyAdhi / [966] dasa padArthoM chAstha pUrNa rUpa se na jAnatA hai aura na dekhatA hai, yathAdharmAstikAya yAvat vAyu, yaha puruSa jina hogA yA nahIM, yaha puruSa saba duHkhoM kA anta karegA yA nahIM ? inhIM dasa padArthoM ko sarvajJa sarvadarzI pUrNa rUpa se jAnate haiM aura dekhate haiM / [967] dazA dasa haiM, yathA-karmavipAka dazA, upAsaka dazA, aMtakRd dazA, anuttaropapAtikadazA, AcAra dazA, praznavyAkaraNa dazA, baMdha dazA, dogRddhi dazA, dIrdha dazA, saMkSepita dizA / karma vipAka dazA ke dasa adhyayana haiM, yathA [968] mRgAputra, gotrAsa, aNDa, zakaTa, brAhmaNa, naMdiseNa, saurika, uduMbara, sahasodAhaAmaraka, licchavI kumAra / [969] upAsaka dazA ke dasa adhyayana haiM, yathA [970] Ananda, kAmadeva, culinIpitA, surAdeva, cullazataka, kuNDakolika, zakaDAlaputra, mahAzataka, naMdinIpitA, sAleyikA pitA / [971] antakRddazA ke dasa adhyayana haiM, yathA [972] nami, mAtaMga, somila, rAmagupta, sudarzana, jamAlI, bhagAlI, kikarma, palyaMka, aura aMbaDaputra / [973] anuttaropapAtika dazA ke dasa adhyayana haiM, yathA [974] kRSidAsa, dhannA, sunakSatra, kArtika, saMsthAna, zAlibhadra, Ananda, tetalI, dazArNabhadra aura atimukta / [975] AcAradazA (dazA zrutaskaMdha) ke dasa adhyayana haiM, yathA- bIsa asamAdhi sthAna, ikabIsa zabala doSa, tetIsa AzAtanA, ATha gaNisampadA, dasa citta samAdhi sthAna, igyAraha zrAvaka pratimA, bAraha bhikSu pratimA, paryuSaNa kalpa, tIsa mohanIya sthAna, AjAtisthAna | prazna vyAkaraNa dazA ke dasa adhyayana haiM, yathA-upamA, saMkhyA, kRSibhASita, AcArya bhASita, mahAvIrabhASita, kSaumikaprazna, komalaprazna, Adarzaprazna, aMguSThaprazna, bAhuprazna / bandha dazA ke dasa adhyayana haiM, yathA-bandha, mokSa, devadhi, dazAramaMDalika, AcArya Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-10/-/975 175 vipratipati, upAdhyAyavipratipatti, bhAvanA, vimukti, zAsvata, karma / dvigRddhi dazA ke dasa adhyayana haiM, yathA-vAta, vivAta, upapAta, sukSetra kRSNa biyAlIsa svapna, tIsamahAsvapna, bahattarasvapna, hAra, rAma, gupta / dIrdha dazA ke dasa adhyayana haiM / yathA-candra, sUrya, zukra, zrI devI, prabhAvatI, dvIpa samudropapatti, bahuputrikA, maMdara, sthavira saMbhUtavijaya, sthavirapadma zvAsanizvAsa / saMkSepika dazA ke dasa adhyayana haiM, kSullikA vimAna pravibhakti, mahatI vimAna pravibhakti, aMgacUlikA, vargacUlikA, vivAhacUlikA, aruNopapAta, varuNopapAta, garulopapAta, velaMdharopapAta, vaizramaNopapAta / [976] dasa sAgaropama kror3Akror3I pramANa utsarpiNI kAla hai / dasa sAgaropama kror3Akror3I pramANa avasarpiNI kAla hai / [977] nairayika dasa prakAra ke haiM, yathA-anantaropapannaka, paraMparopannaka, anantarAvagADha, paraMparAvagAr3ha, anantarAhAraka, paraMparAhAraka, anantara paryApta, paramparA paryApta, carima, acarima / isI prakAra vaimAnika paryanta sabhI dasa prakAra ke haiM / cauthI paMkaprabhA pRthvI meM dasa lAkha narakAvAsa haiM / ratnaprabhA pRthvI meM nairayiko kI jaghanya sthiti, dasa hajAra varSa kI hai / cauthI paMka prabhA pRthvI meM nairayikoM kI utkRSTa sthiti dasa sAgaropama kI hai / pA~cavI dhUmaprabhA pRthvI meM nairayikoM kI jaghanya sthiti dasa sAgaropama kI hai / asurakumAroM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai / isI prakAra stanita kumAra paryanta dasahajAra varSa kI sthiti haiM / bAdara vanaspatikAya kI utkRSTa sthiti dasa hajAra varSa kI hai / vANavyantara devoM kI jaghanyasthiti dasa hajAra varSa kI hai| brahmalokakalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti dasa sAgaropama kI hai / lAtakakalpa meM devoM kI jaghanya sthiti dazasAgaropama kI hai / [978] dasa kAraNoM se jIva agAmI bhava meM bhadrakAraka karma karatA hai / yathAanidAnatA-dharmAcaraNa ke phala kI abhilASA na karanA / dRSTisaMpannatA-samyagdRSTi honA / yogavAhitA-tapa kA anaSThAna karanA |kssmaa-kssmaa dhAraNa karanA / jitendriyatA indriyoM para vijaya prApta karanA / amAyitA-kapaTa rahita honA / apArzvasthatA-zithilAcArI na honA / suzrAmaNyatA-susAdhutA / pravacanavAtsalya-dvAdazAGga athavA saMgha kA hita karanA / pravacanodbhAvanA pravacana kI prabhAvanA karanA / [979] AzaMsA prayoga daza prakAra ke haiM, yathA-ihaloka AzaMsA prayoga-maiM apane tapa ke prabhAva se cakravartI Adi hoUM / paraloka AzaMsA prayoga-maiM apane tapa ke prabhAva se indra athavA sAmAnya deva banUM, ubhayaloka AzaMsA prayoga-maiM apane tapa ke prabhAva se isa bhava meM cakravartI banUM aura parabhava meM indra banUM / jIvita AzaMsA prayoga-maiM cirakAla taka jIvU, maraNa AzaMsA prayoga merI mRtyu zIdhra ho, kAma AzaMsA prayoga-manojJa zabda Adi mujhe prApta ho, bhoga AzaMsA prayoga-manojJa gaMdha Adi mujhe prApta ho, lAbha AzaMsA prayoga-kIrti Adi prApta ho, pUjA AzaMsA prayoga-puSpAdi se merI pUjA ho, sara AzaMsA prayoga zreSTha vastrAdi se Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AgamasUtra-hindI anuvAda merA satkAra ho / [980] dharma daza prakAra ke haiM, yathA-grAma dharma, nagara dharma, rASTra dharma, pASaMDa dharma, kula dharma, gaNa dharma, saMgha dharma, zruta dharma, cAritra dharma, astikAya dharma / [981] sthavira daza prakAra ke haiM, grAmasthavira, nagarasthavira, rASTrasthavira, prazAstu sthavira, kulasthavira, gaNasthavira, saMghasthavira, jAtisthavira, zrutasthavira, paryAya sthavira / [982] putra daza prakAra ke haiM, yathA-Atmaja-pitA se utpanna, kSetraja-mAtA se utpanna kintu pitA ke vIrya se utpanna na hokara anya puruSa ke vIrya se utpanna, dattaka-goda liyA huA putra, vinayita ziSya-par3hAyA huA, orasa-jisa para putra jaisA sneha ho, maukhara-kisI ko prasanna rakhane ke lie apane Apako putra kahane vAlA, zauMDI-jo zaurya se kisI zUra puruSa ke putra rUpa meM svIkAra kiyA jAya, saMvardhita-jo pAla poSa kara bar3A kiyA jAya, aupayAcitakadevatA kI ArAdhanA se utpanna putra, dharmAntevAsI-dharmArAdhanA ke lie samIpa rahane vAlA / . [983] kevalI ke daza utkRSTa haiM, yathA-utkRSTa jJAna, utkRSTa darzana, utkRSTa cAritra, utkRSTa tapa, utkRSTa vIrya, utkRSTa kSamA, utkRSTa nirlobhatA, utkRSTa saralatA, utkRSTa komalatA, aura utkRSTa laghutA / [984] samaya kSetra meM daza kurukSetra haiM, yathA-pAMca deva kuru, pAMca uttara kuru / ina daza kurukSetroM meM daza mahAvRkSa haiM / yathA-jambU sudarzana, ghAtakI vRkSa, mahAghAtakI vRkSa, padmavRkSa, mahApadma vRkSa, pAMca-kUTazAlmalI vRkSa / ina daza kuru kSetroM meM daza mahardhika deva rahate haiM, yathA-1. jambUdvIpa kA adhipatidevaanAhata, 2. sudarzana, 3. priyadarzana, 4. pauMDarika, 5. mahApauMDarika, 6-10 pAMca garur3a (veNudeva) deva haiM / [985] daza lakSaNoM se pUrNa duSama kAla jAnA jAtA hai, yathA-akAla meM varSA ho, kAla meM varSA na ho, asAdhu kI pUjA ho, sAdhu kI pUjA na ho, mAtA pitA Adi kA vinaya na kare, amanojJa zabda yAvat sparza / ___ daza kAraNoM se pUrNa suSamakAla jAnA jAtA hai, yathA-akAla meM varSA na ho, zeSa pUrva kathita se viparIta yAvat manojJa sparza / [986] suSama-suSama kAla meM daza kalpavRkSa yugaliyAoM ke upabhoga ke lie zIdhra utpanna hote haiM / yathA [987] mattAMgaka-svAdu peya kI pUrti karane vAle, bhRtA~ga-aneka prakAra ke bhAjanoM kI pUrti karane vAle, tUryAMga-vAdyoM kI pUrti karane vAle, dIpAMga-sUrya ke abhAva meM dIpaka ke samAna prakAza dene vAle, jyotiraMga-sUrya aura candra ke samAna prakAza dene vAle, citrAMga-vicitra puSpa dene vAle, citra rasAMga-vividha prakAra ke bhojana dene vAle, maNyaMga-maNi, ratna Adi AbhUSaNa dene vAle, gRhAkAra-ghara ke samAna sthAna dene vAle, anagna-vastrAdi kI pUrti karane vaale| [988] jambU dvIpa ke bharata kSetra meM atIta utsarpiNI meM daza kulakara the, yathA [989] zataMjala, zatAyu, anantasena, amitasena, tarkasena, bhImasena, mahAbhImasena, dar3hadhanu, daza dhanu, zata dhanu / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10/-/991 177 [991] jambUdvIpa ke meru parvata se pUrva meM zItA mahAnadI ke donoM kinAroM para daza vakSaskAra parvata haiM, yathA- mAlyavanta, citrakUTa, vicitrakUTa, brahmakUTa, yAvat somanasa / jambUdvIpa meru parvata se pazcima meM zItodA mahAnadI ke donoM kinAroM para daza vakSaskAra parvata haiM, yathAvidyutprabha yAvat gaMdhamAdana / isI prakAra ghAtakI khaNDa dvIpa ke pUrvArdha meM bhI daza vakSaskAra parvata haiM yAvat puSkaravara dvIpArdha ke pazcimArdha meM bhI daza vakSaskAra parvata haiM / [992] daza kalpa indra vAle haiM, yathA-saudharma yAvat sahasrAra, prANata, acyuta / ina daza kalpoM meM daza indra haiM, yathA-- zakrendra, IzAnendra yAvat acyutendra / ina daza indroM ke daza pAriyAnika vimAna haiM / yathA - pAlaka, puppaka yAvat, vimalavara, aura sarvatobhadra / [993] dazamikA bhikSu pratimA kI eka sau dina se aura 550 bhikSA (datti) se sUtrAnusAra yAvat ArAdhanA hotI hai / [ 994] saMsArI jIva daza prakAra ke haiM, yathA- prathamasamayotpanna ekendriya, aprathamasamayotpanna ekendriya, yAvat aprathama samayotpanna paMcendriya / sarva jIva daza prakAra ke haiM, yathA - pRthvIkA yAvat vanaspatikAya, beindriya yAvat paMcendriya, anindriya / sarva jIva daza prakAra ke haiM, prathama samayotpanna nairayika, aprathama samayotpanna nairayika, aprathama samayotpanna deva, prathama samayotpanna siddha, aprathamasamayotpanna siddha / [ 995] sau varSa kI Ayu vAle puruSa kI dasA dazAye haiM / [996] yathA - bAlA dazA, krIDA dazA, maMda dazA, balA dazA, prajJA dazA, hAyanI dazA, prapaMcA dazA, prabhArA dazA, muMmukhI dazA, zAyanI dazA / [997] tRNa vanaspatikAya dasa prakAra kA hai, mUla, kaMda, yAvat-puSpa, phala, bIja / [998] vidyAdharoM kI zreNiyA~ cAroM ora se dasa-dasa yojana caur3I haiM / abhiyogika devoM kI zreNiyA~ cAroM ora se dasa-dasa yojana caur3I haiM / [999] graiveyaka devoM ke vimAna dasa yojana ke U~ce haiM / [1000] dasa kAraNoM se tejolezyA se bhasma hotA hai / yathA - tejolezyA labdhi yukta zramaNa-brAhmaNa kI yadi koI AzAtanA karatA hai to vaha AzAtanA karane vAle para kupita hokara tejolezyA chor3atA haiM isase vaha pIr3ita hokara bhasma ho jAtA hai / isI prakAra zramaNa brAhmaNa kI AzAtanA hotI dekhakara koI devatA kupita hotA hai aura tejolezyA chor3akara AzAtanA karane vAle ko bhasma kara detA haiM / isI prakAra zramaNa-brAhmaNa kI AzAtanA karane vAle ko devatA aura zramaNa-brAhmaNa eka sAtha tejolezyA chor3akara bhasma kara detA hai / isI prakAra zramaNa-brAhmaNa jaba tejolezyA chor3atA hai to AzAtanA karane vAle ke zarIra para chAle par3a jAte haiM, chAloM ke phUTa jAne para vaha bhasma ho jAtA hai / isI prakAra devatA tejolezyA chor3atA hai to AzAtanA karane vAlA usI prakAra bhasma ho jAtA hai / isI prakAra devatA aura zramaNa-brAhmaNa eka sAtha tejolezyA chor3ate haiM to AzAtanA karane vAlA usI prakAra bhasma ho jAtA hai / isI prakAra zramaNa-brAhmaNa jaba tejolezyA chor3atA hai to AzAtanA karane vAle ke zarIra para chAle par3akara phUTa jAte haiM, pazcAt choTe- choTe chAle paidA hokara bhI phUTa jAte haiM taba vaha bhasma ho jAtA hai / isI prakAra devatA jaba tejolezyA 212 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AgamasUtra-hindI anuvAda chor3atA hai to AzAtanA karane vAlA pUrvavat bhasma ho jAtA hai / isI prakAra devatA aura zramaNa-brAhmaNa jaba eka sAtha tejolezyA chor3atA hai to AzAtanA karane vAlA pUrvavat bhasma ho jAtA hai / koI tejolezyA vAlA kisI zramaNa kI AzAtanA karane ke liye usa para tejolezyA chor3atA hai vaha usakA kucha bhI anartha nahIM kara sakatI haiM vaha tejolezyA idhara se udhara U~cI nIcI hotI haiM aura usa zramaNa ke cAroM ora dhUmakara AkAza meM uchalatI hai aura vaha tejolezyA chor3ane vAle kI ora muDakara use hI bhasma kara detI hai jisa prakAra gozAlaka kI tejolezyA se gozAlaka hI marA kintu bhagavAna mahAvIra kA kucha bhI nahI bigar3A / [1001Azcarya dasa prakAra ke haiM, yathA [1002] upasarga-bhagavAna mahAvIra kI kevalI avasthA meM bhI gozAlaka ne upasarga kiyA / garbhaharaNa-hariNa gameSI deva ne bhagavAna mahAvIra ke garbha ko devAnandA kI kukSI se lekara trizalA mAtA kI kukSI meM sthApita kiyA / strI tIrthaGkara-bhagavAna mallInAtha strIliGga (veda) meM tIrthaGkara hue / abhAvita parSadA kevala jJAna prApta ho jAne ke pazcAt bhagavAna mahAvIra kI dezanA niSphala gaI kisI ne dharma svIkAra nahIM kiyA / kRSNa kA aparakaMkA gamana, kRSNa vAsudeva draupadI ko lAne ke lie aparakaMkA nagarI gaye / candra-sUrya kA Agamana kozAmbi nagarI meM bhagavAna mahAvIra kI vandanA ke lie zAsvatavimAna sahita candra-sUrya Aye / tathA [1003] harivaMza kuloptatti-havirSa kSetra ke yugaliye kA bharata kSetra meM Agamana huA aura usase harivaMza kula kI utpatti huI / yugaliye kA nirupakrama Ayu ghaTA aura usakI naraka meM utpatti huI / camarotpAta-camarendra kA saudharma devaloka meM jAnA / eka sau ATha siddhautkRSTa avagAhanA vAle eka samaya meM eka sau ATha siddha hue / asaMyata pUjA-Arambha aura parigraha ke dhAraNa karane vAle brAhmaNoM kI sAdhuoM ke samAna pUjA huI / [1004] isa ratnaprabhA pRthvI kA ratnakANDa dasa sau (eka hajAra) yojana kA caur3A hai / isa ratnaprabhA pRthvI kA vajra kANDa dasa sau (eka hajAra) yojana kA caur3A hai / isI prakAra-3. vaiDUrya kANDa, 4. lohitAkSa kANDa, 5. masAragalla kANDa, 6. haMsagarbha kANDa, 7. pulaka kANDa, 8. saugaMdhika kANDa, 9. jyotirasa kANDa, 10. aMjana kANDa, 11. aMjana pulaka kANDa, 12. rajata kANDa, 13. jalAtarUpa kANDa, 14. aMka kANDa, 15. sphaTika kANDa, 16. riSTa kANDa ye saba ratna kANDa ke samAna dasa sau (eka hajAra) yojana ke caur3e haiM / [1005] sabhI dvIpa samudra dasa sau (eka hajAra) yojana ke gahare haiM / sabhI mahAdraha dasa yojana gahare haiM / sabhI salila kuNDa dasa yojana gahare haiM / zItA aura zItodA nadI ke mUla mukha dasa-dasa yojana gahare haiM / [1006] kRttikA nakSatra candra ke sarva bAhya maNDala se dasaveM maNDala meM bhramaNa karatA hai / anurAdhA nakSatra candra ke sarva Abhyantara maNDala se dasaveM maNDala meM bhramaNa karatA hai / [1007] jJAna kI vRddhi karane vAle dasa nakSatra haiM, yathA[1008] mRgazirA, ArdrA, puSya, tIna pUrvA, mUla, azleSA, hasta aura citrA / [1009] catuSpada sthalacara tiryaJca paMcendriyoM kI dasa lAkha kula koTI haiM / uraparisarpa sthalacara tiryaMca paMcendriyoM kI dasa lAkha kula koTI haiM / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 sthAna - 10/-/1010 [1010] dasa sthAnoM meM baddha pudgala jIvoM ne pApa karma rUpa meM grahaNa kiye, grahaNa karate haiM aura grahaNa kareMge / yathA - prathama samayotpanna ekendriya dvArA nivartita yAvataprathamasamayotpanna paMcendriya dvArA nivartita pudgala jIvoM ne pApa karmarUpa meM grahaNa kiye, grahaNa karate haiM aura grahaNa kareMge / isI prakAra caya, upacaya, bandha, udIraNA, vedanA aura nirjarA ke tIna-tIna vikalpa kahane cAhie / dasa prAdezika skandha ananta haiM / dasa pradezAvagAr3ha pudagala ananta haiM / dasa samaya kI sthiti vAle pudgala ananta haiM / dasa guNa vAle pudgala ananta haiM / isI prakAra varNa, gaMdha, rasa aura sparza se yAvat-dasa guNa rUkSa pudgala ananta haiM / sthAna - 10 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 3 sthAna- tRtIya aGgasUtra - hindI anuvAda pUrNa Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AgamasUtra-hindI anuvAda namo namo nimmaladasaNassa samavAya aMgasUtra-4 hindI anuvAda / (samavAya-1) / [1] he AyuSman ! una bhagavAn ne aisA kahA hai, maiMne sunA hai / [isa avasarpiNI kAla ke cauthe Are ke antima samaya meM vidyamAna una zramaNa bhagavAn mahAvIra ne dvAdazAMga gaNipiTaka kahA hai / ve bhagavAna] - AcAra Adi zrutadharma ke Adikara haiM, (apane samaya meM dharma ke Adi praNetA haiM) / tIrthaMkara haiM, (dharmarUpa tIrtha ke pravartaka haiM) / svayaM samyak bodhi ko prApta hue haiM / puruSoM meM rUpAtizaya Adi viziSTa guNoM ke dhAraka hone se, evaM uttama vRtti vAle hone se puruSottama haiM / siMha ke samAna parAkramI hone se puruSasiMha haiM, puruSoM meM uttama sahastrapatra vAle zveta kamala ke samAna zreSTha hone se puruSavara-puNDarIka haiM / puruSoM meM zreSTha gandhahastI jaise haiM, jaise gandhahastI ke mada kI gandha se bar3e-bar3e hAthI bhAga jAte haiM, usI prakAra Apake nAma kI gandhamAtra se bar3e-bar3e pravAdI rUpI hAthI bhAga khar3e hote haiM / ve lokottama haiM. kyoMki jJAnAtizaya Adi asAdhAraNa guNoM se yukta haiM aura tInoM lokoM ke svAmiyoM dvAra namaskRta haiM, isIlie tInoM loko ke nAtha haiM aura adhipa arthAt svAmI haiM kyoMki jo prANiyoM ke yoga-kSema ko karatA hai, vahI nAtha aura svAmI kahA jAtA hai / loka ke hita karane se-unakA uddhAra karane se lokahitakara haiM / loka meM prakAza aura udyota karane se loka-pradIpa aura loka-pradyotakara haiM / jIvamAtra ko abhayadAna ke dAtA haiM, arthAt prANimAtra para abhayA (dayA aura karuNA) ke dhAraka haiM, cakSu kA dAtA jaise mahAn upakArI hotA hai, usI prakAra bhagavAn mahAvIra ajJAna rUpa andhakAra meM par3e prANiyoM ko sanmArga ke prakAzaka hone se cakSu-dAtA haiM aura sanmArga para lagAne se mArgadAtA haiM, binA kisI bheda-bhAva ke prANimAtra ke zaraNadAtA haiM, janma-maraNa ke cakra se chur3Ane ke kAraNa akSaya jIvana ke dAtA haiM, samyak bodhi pradAna karane vAle haiM, durgatiyoM meM girate hue jIvoM ko bacAne ke kAraNa dharma-dAtA haiM, saddharma ke upadezaka haiM, dharma ke nAyaka haiM, dharmarUpa ratha ke saMcAlana karane se dharma ke sArathI haiM | dharmarUpa cakra ke caturdizAoM meM aura cAroM gatiyoM meM pravartana karane se dharmavara-cAturanta cakravartI haiM / pratighAta-rahita nirAvaraNa zreSTha kevalajJAna aura kevala-darzana ke dhAraka haiM / chadma arthAt AvaraNa aura chala-prapaMca se sarvathA nivRtta hone ke kAraNa vyAvRttachadma haiN| viSaya-kaSAyoM ko jItane se svayaM jina haiM, aura dUsaroM ke bhI viSaya-kaSAyoM ke chur3Ane se aura una para vijaya prApta karAne kA mArga batAne se jJApaka haiM yA jaya-prApaka haiM / svayaM saMsAra-sAgara se uttIrNa haiM aura dUsaroM ke uttAraka haiM / svayaM bodha ko prApta hone se buddha haiM aura dUsaroM ko bodha dene se bodhaka haiM / svayaM karmoM se mukta haiM aura dUsaroM ke bhI karmoM ke mocaka Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 1/1 181 haiM / jo sarva jagat ke jAnane se sarvajJa aura sarvaloka ke dekhane se sarvadarzI haiM / jo acala, aruja, (roga-rahita) ananta, akSaya, avyAbAdha ( bAdhAoM se rahita ) aura punaH Agamana se rahita aisI siddha-gati nAma ke anupama sthAna ko prApta karane vAle haiM / aise una bhagavAn mahAvIra ne yaha dvAdazAGga rUpa gaNipiTaka kahA hai / vaha isa prakAra hai- AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyAkhyA- prajJapti, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRtadazA, anuttaraupapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAka - zruta, aura dRSTivAda / usa dvAdazAMga zrutarUpa gaNipiTaka meM yaha samavAyAMga cauthA aMga kahA gayA hai, usakA artha isa prakAra hai- AtmA eka hai, anAtmA eka hai, daMDa eka hai, adaMDa eka hai, kriyA eka hai, akriyA eka hai, loka eka hai, aloka eka hai, dharmAstikAya eka hai, adharmAstikAya eka hai, puNya eka hai, pApa eka hai, bandha eka hai, mokSa eka hai, Astrava eka hai, saMvara eka hai, vedanA eka hai aura nirjarA eka hai / jambUdvIpa nAmaka yaha prathama dvIpa AyAma ( lambAI) aura viSkambha (caur3AI) kI apekSA zatasahastra (eka lAkha) yojana vistIrNa kahA gayA hai / saudharmendra kA pAlaka nAma kA yAna ( yAtrA ke samaya upayoga meM Ane vAlA pAlaka nAma ke Abhiyogya deva kI vikriyA se nirmita vimAna) eka lAkha yojana AyAma - viSkambha vAlA kahA gayA hai / sarvArthasiddha nAmaka anuttara mahAvimAna eka lAkha yojana AyAma - viSkambha vAlA kahA gayA hai / ArdrA nakSatra eka tArA vAlA kahA gayA hai / citrA nakSatra eka tArA vAlA kahA gayA hai / svAti nakSatra eka tArA vAlA kahA gayA hai / isI ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti eka palyopama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti eka palyopama kahI gaI hai / asurakumAra devoM kI utkRSTa sthiti kucha adhika eka sAgaropama kahI gaI hai / asurakumArendroM ko chor3a kara zeSa bhavanavAsI kitaneka devoM kI sthiti eka palyopama kahI gaI hai / kitaneka asaMkhyAta varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryagyonika jIvoM kI sthiti eka palyopama kahI gaI hai / kitaneka asaMkhyAta varSAyuSka garbhopakrAntika saMjJI manuSyoM kI sthiti eka palyopama kahI gaI hai / vAna- vyantara devoM kI utkRSTa sthiti eka palyopama kahI gaI hai / jyotiSka devoM kI utkRSTa sthiti eka lAkha varSa se adhika eka palyopama kahI gaI hai / saudharmakalpa meM devoM kI jaghanya sthiti eka palyopama kahI gaI hai / saudharmakalpa meM kitaneka devoM kI sthiti eka sAgaropama kahI gaI hai / IzAnakalpa meM devoM kI jaghanya sthiti kucha adhika eka palyopama kahI gaI hai / IzAnakalpa meM kitaneka devoM kI sthiti eka sAgaropama kahI gaI hai / jo deva sAgara, susAgara, sAgarakAnta, bhava, manu, mAnuSottara aura lokahita nAma ke viziSTa vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti eka sAgaropama kahI gaI hai / ve deva eka ardhamAsa meM (pandraha dina meM) Ana-prANa athavA ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ke eka hajAra varSa meM AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo eka manuSya bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / parama samavAya- 1 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AgamasUtra-hindI anuvAda (samavAya-2) [2] do daNDa haiM, arthadaNDa aura anarthadaNDa / do rAzi haiM, jIvarAzi aura ajIvarAzi / do prakAra ke baMdhana haiM, rAgabaMdhana aura dveSabaMdhana / pUrvAphAlgunI nakSatra do tArA vAlA kahA gayA hai / uttarAphAlgunI nakSatra do tArA vAlA kahA gayA hai / pUrvAbhAdrapadA nakSatra do tArA vAlA kahA gayA hai aura uttarabhAdrapadA nakSatra do tArA vAlA kahA gayA hai / / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai / dUsarI zarkarAprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai / isI dUsarI pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti do sAgaropama kahI gaI hai| kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai / asurakumArendroM ko chor3akara zeSa bhavanavAsI devoM kI utkRSTa sthiti kucha kama do palyopama kahI gaI hai / asaMkhyAta varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryagyonika kitane hI jIvoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai / asaMkhyAta varSAyuSka garbhopakrAntika paMcendriya saMjJI kitaneka manuSyoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai| saudharma kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai / IzAna kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti do palyopama kahI gaI hai / saudharma kalpa meM kitaneka devoM kI utkRSTa sthiti do sAgaropama kahI gaI hai / IzAna kalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti kucha adhika do sAgaropama kahI gaI hai / sanatkumAra kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti do sAgaropama kahI gaI hai / mAhendrakalpa meM devoM kI jaghanya sthiti kucha adhika do sAgaropama kahI gaI hai / jo deva zubha, zubhakAnta, zubhavarNa, zubhagandha, zubhalezya, zubhasparzavAle saudharmAvataMsaka viziSTa vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti do sAgaropama kahI gaI hai / ve deva do ardhamAsoM meM (eka mAsa meM) AnaprANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke do hajAra varSa meM AhAra kI icchA utpanna hotI hai | kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo do bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-2 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-3) [3] tIna daMDa kahe gaye haiM, jaise-manadaMDa, vacanadaMDa, kAyadaMDa / tIna guptiyA~ kahI gaI haiM, jaise-managupti, vacanagupti, kAyagupti / tIna zalya kahe gae haiM, jaise-mAyAzalya, nidAnazalya, mithyAdarzana zalya / tIna gaurava kahe gaye haiM, jaise---Rdvigaurakha, rasagaurakha, sAtAgaurava / tIna virAdhanA kahI gaI haiM, jaise-jJAnavirAdhanA, darzanavirAdhanA, cAritravirAdhanA / mRgazira nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA hai | puSpa nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA hai / jyeSThA nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA hai / abhijit nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA hai / zravaNa nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA hai / azvinI nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 3/3 hai / bharaNI nakSatra tIna tArAvAlA kahA gayA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti tIna palyopama kahI gaI hai / dUsarI zarkarA pRthvI meM nArakiyoM kI utkRSTa sthiti tIna sAgaropama kahI gaI hai / tIsarI vAlukA pRthvI meM nArakiyoM kI jaghanya sthiti tIna sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti tIna palyopama kahI gaI hai / asaMkhyAta varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryagyonika jIvoM kI utkRSTa sthiti tIna palyopama kahI gaI hai / asaMkhyAta varSAyuSka saMjJI garbhopakrAntika manuSyoM kI utkRSTa sthiti tIna palyopama kahI gaI hai / sanatkumAra- mAhendrakalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti tIna sAgaropama kahI gaI hai / jo deva AbhaMkara, prabhaMkara, AbhaMkara - prabhaMkara, candra, candrAvarta, candraprabha, candrakAnta, candravarNa, candralezya, candradhvaja, candrazrRMga, candasRSTa, candrakUTa aura candrottarAvataMsaka nAma vAle viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti tIna sAgaropama kahI gaI hai / ve deva tIna ardhamAsoM meM ( Der3ha mAsa meM) Ana-prANa arthAt ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ko tIna hajAra varSa meM AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo tIna bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa prApta kareMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya - 3 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 183 samavAya-4 [4] cAra kaSAya kahe gaye haiM- krodhakaSAya, mAnakaSAya, mAyAkaSAya, lobhakaSAya / cAra dhyAna haiM - ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmyadhyAna, zukladhyAna / cAra vikathAeM haiM / jaise - strIkathA, bhaktakathA, rAjakathA, dezakathA / cAra saMjJAeM kahI gaI haiM / jaise- AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA / cAra prakAra kA bandha kahA gayA hai / jaise - prakRtibandha, sthitibandha, anubhAvabandha, pradezabandha / cAra gavyUti kA eka yojana kahA gayA hai / anurAdhA nakSatra cAra tArAvAlA kahA gayA hai / pUrvASADhA nakSatra cAra tArAvAlA kahA gayA hai / uttarASADhA nakSatra cAra tArAvAlA kahA gayA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti cAra palyopama kI kahI gaI hai / tIsarI vAlukAprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti cAra sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti cAra palyopama kI kahI gaI hai / saudharma - IzAnakalpoM meM kitane ka devoM kI sthiti cAra palyopama kI hai / sanatkumAra - mAhendra kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti cAra sAgaropama hai / ina kalpoM ke jo deva kRSTi, sukRSTi, kRSTi- Avarta, kRSTiprabha, kRSTiyukta, kRSTivarNa, kRSTilezya, kRSTidhvaja, kRSTizrRMga, kRSTisRSTa, kRSTikUTa, aura kRSTi - uttarAvataMsaka nAma vAle viziSTa vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti cAra sAgaropama kahI gaI hai / deva cAra ardhamAsoM (do mAsa ) meM Ana-prANa yA ucchvAsa - niHzvAsa lete haiM / una devoM ke cAra hajAra varSa meM AhAra kI icchA utpanna hotI hai / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kitaneka bhavya - siddhika jIva aise haiM jo cAra bhavagrahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 4 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 184 samavAya- 5 [5] kriyAeM pAMca kahI gaI haiM / jaise - kAyikIkriyA, AdhikaraNikI kriyA, prAdveSikI kriyA, pAritApanikI kriyA, prANAtipAta kriyA / pAMca mahAvrata kahe gaye haiM / jaise- sarva prANAtipAta se viramaNa, sarvamRSAvAda se viramaNa, sarva adattAdAna se viramaNa, sarva maithuna se viramaNa, sarva parigraha se viramaNa / indriyoM ke viSayabhUta kAmaguNa pAMca kahe gaye haiM / jaise- zrotrendriya kA viSaya zabda, cakSurindriya kA viSaya rUpa, rasanendriya kA viSaya rasa, ghrANendriya kA viSaya gandha, aura sparzanendriya kA viSaya sparza / karmabaMdha ke kAraNoM ko AstravadvAra kahate haiM / ve pA~ca haiM / jaise- mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga / karmoM kA Astrava rokane ke upAyoM ko saMvaradvAra kahate haiM / ve bhI pAMca kahe gaye haiM- samyaktva, virati, apramattatA, akaSAyatA aura ayogatA yA yogoM kI pravRtti kA nirodha / saMcita karmoM kI nirjarA ke sthAna, kAraNa yA upAya pAMca kahe gaye haiM / jaise- prANAtipAta viramaNa, mRSAvAda - viramaNa, adattAdAna- viramaNa, maithuna-viramaNa, parigraha - viramaNa / saMyama kI sAdhaka pravRtti yA yatanA-pUrvaka kI jAne vAlI pravRtti ko samiti kahate haiM / ve pAMca kahI gaI haiM - gamanAgamana meM sAvadhAnI rakhanA IryAsamiti hai / vacana bolane meM sAvadhAnI rakhakara hita mita priya vacana bolanA bhASA samiti hai / gocarI meM sAvadhAnI rakhanA aura nirdoSa, anuddiSTa bhikSA grahaNa karanA eSaNAsamiti hai / saMyama ke sAdhaka vastra, pAtra, zAstra Adi ke grahaNa karane aura rakhane meM sAvadhAnI rakhanA AdAnabhAMDa- mAtra nikSepaNA samiti hai / uccAra (mala) prastravaNa (mUtra) zleSma (kapha) siMghANa (nAsikAmala) aura jalla ( zarIra kA maila) parityAga karane meM sAvadhAnI rakhanA pAMcavIM pratiSThApanA samiti hai / pAMca astikAya dravya kahe gaye haiM / jaise- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya aura pudgalAstikAya / rohiNI nakSatra pAMca tArAvAlA kahA gayA hai / punarvasu nakSatra pAMca tArAvAlA kahA gayA hai / hasta nakSatra pAMca tArAvAlA kahA gayA hai / vizAkhA nakSatra pA~ca tArAvAlA kahA gayA hai| dhaniSThA nakSatra pAMca tArAvAlA kahA gayA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti pAMca palyopama kahI gaI hai / tIsarI vAlukAprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti pAMca sAgaropama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti pAMca palyopama kahI gaI hai / sanatkumAra - mAhendra kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti pA~ca sAgaropama kahI gaI hai / jo deva vAta, suvAta, vAtAvarta, vAtaprabha, vAtakAnta, vAtavarNa, vAtalezya, vAtadhvaja, vAtazrRMga, vAtasRSTa, vAtakUTa, vAtottarAvataMsaka, sUra, susUra, sUrAvarta, sUraprabha, sUrakAnta, sUravarNa, sUralezya, sUradhvaja, sUrazrRMga, sUrasRSTa, sUrakUTa aura sUrottarAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti pAMca sAgaropama kahI gaI hai / ve deva pA~ca ardhamAsoM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-5/5 185 (DhAI mAsa) meM ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ko pAMca hajAra varSa meM AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika aise jIva haiM jo pAMca bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-5 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-6) [6] chaha lezyAeM kahI gaI haiM / jaise-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA, zuklalezyA / (saMsArI) jIvoM ke chaha nikAya kahe gaye haiM / pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura trasakAya / chaha prakAra ke bAhirI tapaHkarma haiM / anazana, Unodarya, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAyakleza aura saMlInatA / chaha prakAra ke Abhyantara tapa haiM / prAyazcita, vinaya, vaiyAvRttya, svAdhyAya, dhyAna aura vyutsarga / chaha chAdmasthika samudghAta kahe gaye haiM / jaise-vedanA samudghAta, kaSAya samudghAta, mAraNAntika samuddhAta, vaikriya samuddhAta, taijasa samudghAta aura AhAraka-samudghAta / arthAvagraha chaha prakAra kA kahA gayA hai / jaise zrotrendriya-arthAvagraha, cakSurindriyaarthAvagraha, ghrANendriya-arthAvagraha, jihvendriya-arthAvagraha, sparzanendriya-arthAvagraha aura noindriyaarthAvagraha / kRttikA nakSatra chaha tArA vAlA hai / AzleSA nakSatra tArA vAlA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti chaha palyopama kahI gaI hai / tIsarI vAlukAprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti chaha sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asura kumAroM kI sthiti chaha palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitane devoM kI sthiti chaha palyopama kahI gaI hai / sanatkumAra aura mAhendra kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti chaha sAgaropama hai / unameM jo deva svayambhU, svambhUramaNa, ghoSa, sughoSa, mahAgho, kRSTiyo, vIra, suvIra, vIragata, vIra-zreNika, vIrAvarta, vIraprabha, vIrakAMta, vIravarNa, vIralezya, vIradhvaja, vIrazrRMga, vIrasRSTa, vIrakUTa aura vIrottarAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti chaha sAgaropama kahI gaI hai / ve deva tIna mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsaniHzvAsa lete haiM / una devoM ke chaha hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo chaha bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-6 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-7 [7] sAta bhayasthAna kahe gaye haiM / jaise-ihalokabhaya, paralokabhaya, AdAnabhaya, akasmAt Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - hindI anuvAda AgamasUtra 186 bhaya, AjIvabhaya, maraNabhaya, aura azlokabhaya / sAta samudghAta kahe gaye haiM, jaisevedanAsamudghAta, kaSAya-samudghAta, maraNAntika- samudghAta vaikriyasamudghAta, AhArakasamudghAta aura kevalasamudghAta / zramaNa bhagavAn mahAvIra sAta ratni-hAtha pramANa zarIra se UMce the / isa jabUdvIpa nAmaka dvIpa meM sAta varSadhara parvata kahe gaye haiM / jaise- kSulla himavaMta, mahAhimavaMta, niSadha, nIlavaMta, rUkmI, zikharI aura mandara / isa jaMbUdvIpa nAmaka dvIpa meM sAta kSetra haiM / jaise- bharata, haimavata, harivarSa, mahAvideha, ramyaka, airaNyavata aura airavata / bArahaveM guNasthAnavartI kSINamoha vItarAga mohanIya karma ko chor3akara zeSa sAta karmoM kA vedana karate haiM / maghA nakSatra sAta tArAvAlA kahA gayA hai / kRttikA Adi sAta nakSatra pUrva dizA kI aura dvAravAle kahe gaye haiM / pAThAntara ke anusAra - abhijit Adi sAta nakSatra pUrva dizA kI ora dvAra vAle kahe gaye haiM / maghA Adi sAta nakSatra dakSiNa dizA kI ora dvAra vAle kahe gaye haiM / anurAdhA Adi sAta nakSatra pazcima dizA kI ora dvAra vAle kahe gaye haiM / dhaniSThA Adi sAta nakSatra uttara dizA kI ora dvAra vAle kahe gaye haiM / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti sAta palyopama kahI gaI hai / tIsarI vAlukAprabhA pRthvI meM nArakiyoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgaropama kahI gaI hai / cauthI paMkaprabhA pRthvI meM nArakiyoM kI jaghanya sthiti sAta sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti sAta palyopama kahI gaI hai / saudharma - IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti sAta palyopama kahI gaI hai / sanatkumAra kalpa meM kitaneka devoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgarogapama kahI gaI hai / mAhendra kalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti kucha adhika sAta sAgaropama kahI gaI hai / brahmaloka meM kitaneka devoM kI sthiti kucha adhika sAta sAgaropama hai / unameM jo deva sama, samaprabha, mahAprabha, prabhAsa, bhAsura, vimala, kAMcanakUTa aura sanatkumArAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgaropama hai / ve deva sAr3he tInamAsoM ke bAda ANa - prANa- ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM kI sAta hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo sAta bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya - 7 kA munidIparatnasAgara kRt anuvAda pUrNa samavAya-8 I [8] ATha madasthAna kahe gaye haiM / jaise- jAtimada, kulamada, balamada, rUpamada, tapomada, zrutamada, lAbhamada aura aizvaryamada / ATha pravacana - mAtAeM kahI gaI haiM / jaise - IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna- bhAMDa - mAtra nikSepaNAsamiti, uccAra-prastravaNa- khela siMghAraNapariSThApanAsamiti, manogupti, vacanagupti aura kAyagupti / vAnavyantara devoM ke caityavRkSa ATha yojana UMce kahe gaye haiM / ( uttarakuru meM sthita Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-8/8 187 pArthiva) jaMbUnAmaka sudarzana vRkSa ATha yojana UMcA kahA gayA hai / (devakuru meM sthita) garuDa deva kA AvAsabhUta pArthiva kUTazAlmalI vRkSa ATha yojana UMcA kahA gayA hai / jambUdvIpa kI jagatI (prAkAra ke samAna pAlI) ATha yojana UMcI kahI gaI hai / kevali samudghAta ATha samaya vAlA kahA gayA hai jaise-kevalI bhagavAn prathama samaya meM daMDa samuddhAta karate haiM, dUsare samaya meM kapATa samudghAta karate haiM, tIsare samaya meM manthAna samudghAta karate haiM, cauthe samaya meM manthAna ke antarAloM ko pUrate haiM, arthAt lokapUraNa samudghAta karate haiM / pAMcaveM samaya meM manthAna ke antarAla se AtmapradezoM kA pratisaMhAra (saMkoca) karate haiM, chaThe samaya meM manthAnasamudghAta kA pratisaMhAra karate haiM, sAtaveM samaya meM kapATa samudghAta kA pratisaMhAra karate haiM aura AThaveM samaya meM daMDasamudghAta kA pratisaMhAra karate haiM / tatpazcAt unake Atma-pradeza zarIrapramANa ho jAte haiM / puruSAdAnIya arthAt puruSoM ke dvArA jinakA nAma Aja bhI zraddhA aura Adara-pUrvaka smaraNa kiyA jAtA hai, aise pArzvanAtha tIrthaMkara deva ke ATha gaNa aura ATha gaNadhara the / yathA [9] zubha, zubhaghoSa, vaziSTha, brahmacArI, soma, zrIdhara, vIrabhadra aura yaza / [10] ATha nakSatra candramA ke sAtha pramarda yoga karate haiM / jaise-kRttikA 1, rohiNI 2, punarvasu 3, maghA 4, citrA 5, vizAkhA 6, anurAdhA 7, aura jyeSThA 8 / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti ATha palyopama kahI gaI hai / cauthI paMkaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti ATha sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti ATha palyopama kahI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti ATha palyopama kahI gaI hai / / brahmaloka kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti ATha sAgaropama kahI gaI hai / vahAM jo deva arci 1, arcimAlI 2, vairocana 3, prabhaMkara 4, candrAbha 5, sUrAbha 6, supratiSThAbha 7, agni-aAbha 8, riSTAbha 9, aruNAma 10, aura anuttarAvataMsaka 11, nAma ke vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti ATha sAgaropama kahI gaI hai / ve deva ATha ardhamAsoM (pakhavAr3oM) ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke ATha hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva ATha bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-8 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-9) [11] brahmacarya kI nau guptiyAM (saMrakSikAeM) kahI gaI haiM / jaise-strI, pazu aura napuMsaka se saMsakta zayyA aura Asana kA sevana nahIM karanA, striyoM kI kathAoM ko nahIM karanA, strIgaNoM kA upAsaka nahIM honA, striyoM kI manohara indriyoM aura ramaNIya aMgo kA draSTA aura dhyAtA nahIM honA, praNIta-rasa-bahula bhojana kA nahIM karanA, adhika mAtrA meM khAna-pAna yA AhAra nahIM karanA, striyoM ke sAtha kI gaI pUrva rati aura pUrva krIr3AoM kA smaraNa nahIM karanA, kAmoddIpaka zabdoM ko nahIM sunanA, kAmoddIpaka rUpoM ko nahIM dekhanA, kAmoddIpaka gandhoM ko Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda nahIM sUMghanA, kAmoddIpaka rasoM kA svAda nahIM lenA, kAmoddIpaka komala mRduzayyAdi kA sparza nahIM karanA, aura sAtAvedanIya ke udaya se prApta sukha meM pratibaddha (Asakta) nahIM honA / brahmacarya kI nau aguptiyA~ (vinAzikAeM) kahI gaI haiM / jaise- strI, pazu aura napuMsaka se saMsakta zayyA aura Asana kA sevana karanA 1 striyoM kI kathAoM ko kahanA - striyoM sambandhI bAteM karanA 2, strIgaNoM kA upAsaka honA 3, striyoM kI manohara indriyoM aura manorama aMgo ko dekhanA aura unakA cintana karanA 4, praNIta-rasa- bahula gariSTha bhojana karanA 5, adhika mAtrA meM AhAra -pAna karanAM 6, striyoM ke sAtha kI gaI pUrva rati aura pUrva krIr3AoM kA smaraNa karanA 7, kAmoddIpaka zabdoM ko sunanA, kAmoddIpaka rUpoM ko dekhanA, kAmoddIpaka gandhoM ko sUMghanA, kAmoddIpaka rasoM kA svAda lenA, kAmoddIpaka komala mRduzayyAdi kA sparza karanA 8, aura sAtAvedanIya ke udaya se prApta sukha meM pratibaddha ( Asakta) honA 9 / nau brahmacarya adhyayana kahe gaye haiM / jaise 188 [12] zastraparijJA 1, lokavijaya 2, zItoSNIya 3, samyaktva 4, AvantI 5, dhUta 6, vimoha 7, upadhAnazruta 8, aura mahAparijJA 9 / [13] puruSAdAnIya pArzvanAtha tIrthaMkara deva nau ratni (hAtha) U~ce the / abhijit nakSatra kucha adhika nau muhUrta taka candramA ke sAtha yoga karatA hai / abhijit Adi nau nakSatra candramA kA uttara dizA kI ora se yoga karate haiM / ve nau nakSatra abhijit se lagAkara bharaNI taka jAnanA cAhie / isa ratnaprabhA pRthvI ke bahusama ramaNIya bhUmibhAga se nau sau yojana Upara antara karake uparitana bhAga meM tArAeM saMcAra karatI haiM / jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM nau yojana vAle matsya bhUtakAla meM nadImukhoM se praveza karate the, vartamAna meM praveza karate haiM aura bhaviSya meM praveza kareMge / jambUdvIpa ke vijaya nAmaka pUrva dvAra kI eka-eka bAhu (bhujA) para nau-nau bhauma (viziSTa sthAna yA nagara) kahe gaye haiM / vAna vyantara devoM kI sudharmA nAma kI sabhAeM nau yojana UMcI kahI gaI haiM / darzanAvaraNIya karma kI nau uttara prakRtiyAM haiM / nidrA, pracalA, nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnardvi, cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa aura kevaladarzanAvaraNa / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti nau palyopama hai / cauthI paMkaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti nau sAgaropama hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti nau palyopama hai / saudharma - IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti nau palyopama hai / brahmaloka kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti nau sAgaropama hai / vahAM jo deva pakSma, supakSma, pakSmAvarta, pakSmaprabha, pakSmakAnta, pakSmavarNa, pakSmalezya, pakSmadhvaja, pakSmazrRMga, pakSmasRSTa pakSmakUTa, pakSmottarAvataMsaka, tathA sUrya, susUrya, sUryAvarta, sUryaprabha, sUryakAnta, sUryavarNa, sUryalezya, sUryadhvaja, sUryazrRMga, sUryasRSTa, sUryakUTa sUryottarAvataMsaka, ( rucira ) rucirAvarta, ruciraprabha, rucirakAnta, ruciravarNa, ruciralezya, ruciradhvaja, rucirazrRMga, rucirasRSTa, rucirakUTa, aura rucirottarAvataMsaka nAmavAle vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI sthiti nau sAgaropama kahI gaI hai / ve deva nau ardhamAsoM (sAr3he cAra mAsoM) ke bAda Ana-prANa ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ko 1 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-9/13 189 nau hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo nau bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa prApta kareMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-9 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-10 [14] zramaNa dharma dasa prakAra kA kahA gayA hai / jaise-zAnti, mukti, Arjava, mArdava, lAghava, satya, saMyama, tapa, tyAga, brahmacaryavAsa / citta-samAdhi ke daza sthAna kahe gaye haiM / jaise-jo pUrva kAla meM kabhI utpanna nahIM huI, aisI sarvajJa-bhASita zruta aura cAritrarUpa dharma ko jAnane kI cintA kA utpanna honA yaha citta kI samAdhi yA zAnti ke utpanna hone kA pahelA sthAna hai (1) / jaisA pahale kabhI nahIM dekhA, aise yAthAtathya svapna kA dekhanA citta-samAdhi kA dUsarA sthAna hai (2) / jaisA pahale kabhI utpanna nahIM huA, aisA pUrva bhava kA smaraNa karane vAlA saMjJijJAna honA yaha citta-samAdhi kA tIsarA sthAna hai / pUrva bhava kA smaraNa hone para saMvega aura nirveda ke sAtha citta meM parama prazamamAva jAgRta hotA hai (3) / jaisA pahale kabhI nahIM huA, aisA deva-darzana honA, devoM kI divya vaibhava-parivAra AdirUpa Rddhi kA dekhanA, devoM kI divya dyuti (zarIra aura AbhUSaNAdi kI dIpti) kA dekhanA, aura divya devAnubhAva (uttama vikriyAdi ke prabhAva) ko dekhanA yaha citta-samAdhi kA cauthA sthAna hai, kyoMki aisA deva-darzana hone para dharma meM dRDha zraddhA utpanna hotI hai (4) / jo pahale kabhI utpanna nahIM huA, aisA loka pratyakSa jAnane vAlA avadhijJAna utpanna honA yaha citta-samAdhi kA pAMcavAM sthAna hai / avadhijJAna ke utpanna hone para mana meM eka apUrva zAnti aura prasannatA prakaTa hotI hai (5) / jo pahale kabhI utpanna nahIM huA, aisA loka ko pratyakSa dekhane vAlA avadhidarzana utpanna honA yaha citta-samAdhi kA chaThA sthAna hai (6) / jo pahale kabhI utpanna nahIM huA, aisA [aDhAI dvIpa-samudravartI saMjJI, paMcendriya paryAptaka] jIvoM ke manogata bhAvoM ko jAnane vAlA manaHparyayajJAna utpanna honA yaha citta-samAdhi kA sAtavAM sthAna hai (7) / jo pahale kabhI utpanna nahIM huA, aisA sampUrNa loka ko pratyakSa [trikAlavartI paryAyoM ke sAtha] jAnane vAlA kevalajJAna utpanna honA yaha citta-samAdhi kA AThavAM sthAna hai (8) / jo pahale kabhI utpanna nahIM huA, aisA [sarva carAcara] loka ko dekhane vAlA kevala-darzana utpanna honA, yaha cittasamAdhi kA nauMvA sthAna hai (9) / sarva duHkhoM ke vinAzaka kevalimaraNa se maranA yaha cittasamAdhi kA dazavAM sthAna haiM (10) / isake hone para yaha AtmA sarva sAMsArika duHkhoM se mukta ho siddha buddha hokara ananta sukha ko prApta ho jAtA hai / mandara (sumeru) parvata mUla meM daza hajAra yojana viSkamma (vistAra) vAlA kahA gayA hai / ariSTanemi tIrthaMkara daza dhanuSa U~ce the / kRSNa vAsudeva daza dhanuSa UMce the / rAma baladeva daza dhanuSa UMce the / [15] daza nakSatra jJAna kI vRddhi karane vAle kahe gaye haiM yathA-mRgazira, ArdrA, puSpa, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AgamasUtra-hindI anuvAda tInoM pUrvAeM (pUrvA phAlgunI, pUrvASADhA, pUrvA bhAdrapadA) mUla, AzleSA, hasta aura citrA / [16] akarmabhUmija manuSyoM ke upabhoga ke lie daza prakAra ke vRkSa (kalpavRkSa) upasthita rahate haiM / jaise [17] madyAMga, bhRga, tUryAMga, dIpAMga, jyotiraMga, citrAMga, cittarasa, maNyaMga, gehAkAra aura ananAMga / [18] isa ratnaprabhA pRthvI ke kitaneka nArakoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai / isa ratnaprabhA pRthvI ke kitaneka nArakoM kI sthiti dasa palyopama kI kahI gaI hai / cauthI naraka pRthvI meM meM dasa lAkha nArakAvAsa haiM / cauthI pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti dasa sAgaropama kI hotI hai / pA~cavI pRthvI meM kinhIM-kinhIM nArakoM kI jaghanya sthiti dasa sAgaropama kahI gaI hai| kitaneka asurakumAra devoM jaghanyasthiti daza hajAra varSa kI kahI gaI hai / asurendroM ko chor3akara kitaneka zeSa bhavanavAsI devoM kI jaghanya sthiti daza hajAra varSa kI kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti daza palyopama kahI gaI hai / bAdara vanaspatikAyika jIvoM kI utkRSTa sthiti daza hajAra varSa kI kahI gaI hai / kitaneka vAnavyantara devoM kI jaghanya sthiti daza hajAra varSa kI kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti daza palyopama kahI gaI hai / brahmaloka kalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti daza sAgaropama kahI gaI hai / lAntakakalpa meM kitaneka devoM kI jaghanya sthiti daza sAgaropama kahI gaI hai / vahAM jo deva ghoSa, sughoSa mahAghoSa nandighoSa, susvara, manorama, ramya, ramyaka, ramaNIya, maMgalAvarta aura brahma-lokAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti daza sAgaropama kahI gaI hai / ve deva daza ardhamAsoM (pAMca mAsoM) ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM, una devoM ke daza hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM, jo daza bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa prApta kareMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-18 kA munidIparatnasAgara kRt anuvAda pUrNa (samavAya-11) [19] he AyuSman zramaNo ! upAsakoM zrAvakoM kI gyAraha pratimAe kahI gaI haiM / jaise- darzana zrAvaka 1, kRtavratakarmA 2, sAmAyikakRta 2, pauSadhopavAsa-nirata 4, divA brahmacArI, rAtri-parimANakRta 5, divA brahmacArI bhI, rAtri-brahmacArI bhI, asnAyI, vikaTa-bhojI aura maulikRta 6, sacittaparijJAta 7, ArambhaparijJAta 8, preSya-parijJAta 9, uddiSTaparijJAta 10, aura zramaNabhUta 11 / lokAnta se eka sau gyAraha yojana ke antarAla para jyotizcakra avasthita kahA gayA hai / jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM mandara parvata se gyAraha sau ikkIsa yojanA ke antarAla para jyotizcakra saMcAra karatA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke gyAraha gaNadhara the-indrabhUti, agnibhUti, vAyubhUti, vyakta, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 11/19 sudharma, maMDita, mauryaputra, akampita, acalabhrAtA, metArya aura prabhAsa / mUla nakSatra gyAraha tArAvAlA kahA gayA hai / adhastana graiveyaka- devoM ke vimAna eka sau gyAraha kahe gaye haiM / mandara parvata dharaNI-tala se zikhara tala para UMcAI kI apekSA gyArahaveM bhAga se hIna vistAra vAlA kahA gayA hai / 191 isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti gyAraha palyopama kahI gaI hai / pAMcavIM dhUmaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti gyAraha sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti gyAraha palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti gyAraha palyopama hai / lAntaka kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti gyAraha sAgaropama hai / vahAM para jo deva brahma, subrahma, brahmAvarta, brahmaprabha, brahmakAnta, brahmavarNa, brahmalezya, brahmadhvaja, brahmazrRMga, brahmasRSTa brahmakUTa aura brahmottarAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI sthiti gyAraha sAgaropama hai / ve deva gyAraha ardhamAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa- niHzvAsa late haiM / una devoM ko gyAraha hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo gyAraha bhava karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya - 11 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 12 I [20] bAraha bhikSu pratimAeM kahI gaI haiM / jaise - ekamAsikI bhikSupratimA, do mAsikI bhikSupratimA, tIna mAsikI bhikSupratimA, cAra mAsikI bhikSupratimA, pAMca mAsikI bhikSupratimA, chaha mAsikI bhikSupratimA, sAta mAsikI bhikSupratimA, prathama saptarAtridivA bhikSupratimA, dvitIya saptarAtra-divA pratimA, tRtIya saptarAtridivA pratimA, ahorAtrika bhikSupratimA aura ekarAtrika bhikSupratimA / [21] sambhoga bAraha prakArakA hai- 1. upadhi-viSayaka sambhoga 2. zruta-viSayaka sambhoga, 3. bhakta - pAna - viSayaka sambhoga, 4. aMjalI - pragraha sambhoga, 5. dAna-viSayaka sambhoga, 6. nikAcana- viSayaka sambhoga, 7. abhyutthAna-viSayaka sambhoga. [22] 8. kRtikarma-karaNa sambhoga, 9. vaiyAvRttya - karaNa sambhoga, 10. samavasaraNa - sambhoga, 11. saMniSadyA sambhoga aura 11. kathA - prabandhana sambhoga / [23] kRtikarma bAraha AvartavAlA kahA gayA hai / jaise [24] kRtikarma meM do avanata (namaskAra), yathAjAta rUpa kA dhAraNa, bAraha Avarta, cAra zironati, tIna gupti, do praveza aura eka niSkramaNa hotA hai / [25] jambUdvIpa ke pUrvadizAvartI vijayadvAra ke svAmI vijayadeva kI vijayA rAjadhAnI bAraha lAkha yojana AyAma - viSkambha vAlI hai / rAma nAma ke baladeva bAraha sau varSa pUrNa Ayu kA pAlana kara devatva ko prApta hue / mandara parvata kI cUlikA mUla meM bAraha yojana vistAravAlI hai / jambUdvIpa kI vedikA mUla meM bAraha yojana vistAravAlI hai / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 AgamasUtra-hindI anuvAda sarva jaghanya rAtri (saba se choTI rAta) bAraha mUhurta kI hotI hai / isI prakAra sabase choTA dina bhI bAraha muhUrta kA jAnanA cAhie / sarvArthasiddha mahAvimAna kI uparima stUpikA (cUlikA) se bAraha yojana Upara ISat prAgbhAra nAmaka pRthvI kahI gaI hai / ISat prAgbhAra pRthvI ke bAraha nAma kahe gaye haiM / jaiseISat pRthvI, ISat prAgbhAra pRthvI, tanu pRthvI, tanutarI pRthvI, siddhi pRthvI, siddhAlaya, mukti, muktAlaya, brahma, brahmAvataMsaka, lokapratipUraNA aura lokAgracUlikA / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti bAraha palyopama kahI gaI hai / pAMcavIM dhUmaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti bAraha sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti bAraha palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti bAraha palyopama kahI gaI hai / lAntaka kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti bAraha sAgaropama hai / vahAM jo deva mAhendra, mAhendradhvaja, kambu, kambugrIva, puMkha, supuMkha, mahApuMkha, puMDa, supuMDa, mahApuMDa narendra, narendrakAnta aura narendrottarAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, unakI utkRSTa sthiti bAraha sAgaropama kahI gaI hai / ve deva chaha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke bAraha hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo bAraha bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-12 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-13) [26] teraha kriyAsthAna kahe gaye haiM / jaise-arthadaMDa, anarthadaMDa, hiMsAdaMDa, akasmAd daMDa, dRSTiviparyAsa daMDa, mRSAvAda pratyaya daMDa, adattAdAna pratyaya daMDa, AdhyAtmika daMDa, mAnapratyaya daMDa, mitradveSapratyaya daMDa, mAyApratyaya daMDa, lobhapratyaya daMDa aura IryApathika daMDa | saudharma-IzAna kalpoM meM teraha vimAna-prastaTa haiM / saudharmAvataMsaka vimAna sAr3he bAraha lAkha yojana AyAma-viSkambha vAlA hai / isI prakAra IzAnAvataMsaka vimAna bhI jAnanA / jalacara paMcendriyatiryacayonika jIvoM kI jAti kulakoTiyAM sADhe bAraha lAkha haiN| prANAyu nAmaka bArahaveM pUrva ke teraha vastu nAmaka arthAdhikAra kahe gaye haiM / garbhaja paMcendriya, tiryagyonika jIvoM meM teraha prakAra ke yoga yA prayoga hote haiM / jaisesatya manaHprayoga, mRSAmanaHprayoga, satyamRSAmanaHprayoga, asatyAmRSAmanaHprayoga, satyavacanaprayoga mRSAvacanaprayoga, satyamRSAvacanaprayoga, asatyAmRSAvacanaprayoga, audArikazarIrakAyaprayoga, audArikamizrazarIrakAyaprayoga, vaikriyazarIrakAyaprayoga, vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga, aura kArmaNazarIrakAyaprayoga / sUryamaMDala eka yojana ke ikasaTha bhAgoM meM se teraha bhAga [ se nyUna arthAt ] yojana ke vistAra vAlA kahA gayA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti teraha palyopama kahI gaI hai / pAMcavI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-13/26 dhUmaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti teraha sAgaropama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti teraha palyopama kahI gaI hai / lAntaka kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti teraha sAgaropama hai / vahAM jo deva vajra, suvajra, vajrAvarta [vajraprabhA vajrakAnta, vajravarNa, vajralezya vajrarUpa, vajraga vajrasRSTa, vajrakUTa, vajrottarAvataMsaka, vaira, vairAvarta, vairaprabha, vairakAnta, vaizvarNa, vairalezya, vairarUpa, vaiszrRMga, vairasRSTa, vairakUTa, vairottarAvataMsaka; loka, lokAvarta, lokaprabha, lokakAnta, lokavarNa, lokalezya, lokarUpa, lokazrRMga, lokasRSTa, lokakUTa aura lokottarAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devA kI utkRSTa sthiti teraha sAgaropama kahI gaI hai / ve teraha ardhamAsA ke bAda Ana-prANa-ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke teraha hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo teraha bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoga karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / ___ samavAya-13 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-14) [27] caudaha bhUtagrAma (jIvasamAsa) kahe gaye haiM / jaise-sUkSma aparyAptaka ekendriya, sUkSma paryApta ekendriya, bAdara aparyAptaka ekendriya, bAdara paryAptaka ekendriya, dvIndriya aparyAptaka, dvIndriya paryApta trIndriya aparyAptaka, trIndriya paryAptaka, caturindriya aparyAptaka, caturindriya paryAptaka, paMcendriya asaMjJI aparyAptaka, paMcendriya asaMjJI paryAptaka, paMcendriya saMjJI aparyAptaka aura paMcendriyasaMjJI paryAptaka / caudaha pUrva kahe gaye haiM jaise[28] utpAda pUrva, agrAyaNIya pUrva, vIryapravAda, astinAsti pravAda, jJAnapravAda-pUrva / [29] satya pravAda-pUrva, AtmapravAda-pUrva, karmapravAda-pUrva, pratyAkhyAnapravAda-pUrva / / [30] vidyAnuvAda-pUrva, abandhya-pUrva, prANavAya-pUrva, kriyAvizAla-pUrva tathA lokabindusAra-pUrva / [31] agrAyaNIya pUrva ke vastu nAmaka caudaha arthAdhikAra kahe gaye haiM / zramaNa bhagavAn mahAvIra kI utkRSTa zramaNa-sampadA caudaha hajAra sAdhuoM kI thI / karmoM kI vizuddhi kI gaveSaNA karanevAle upAyoM kI apekSA caudaha jIvasthAna haiM / mithyAdRSTi sthAna, sAsAdana samyagdRSTi sthAna, samyagmithyAdRSTi sthAna, avirata samyagdRSTi sthAna, viratAvirata sthAna, pramattasaMyata sthAna, apramattasaMyata sthAna, nivRttibAdara sthAna, anivRttibAdara sthAna, sUkSmasAmparAya upazAmaka aura kSapaka sthAna, upazAntamoha sthAna, kSINamoha sthAna, sayogikevalI sthAna, aura ayogikevalI sthAna | bharata aura eravata kSetra kI jIvAeM pratyeka caudaha hajAra cAra sau eka yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se chaha bhAga pramANa lambI kahI gaI haiM / pratyeka cAturanta cakravartI rAjA ke caudaha-caudaha ratna hote haiM / jaise-strIratna, senApatiratna, Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 AgamasUtra-hindI anuvAda gRhapatiratna, purohitaratna, vardhakIratna, azvaratna, hastiratna, asiratna, daMDaratna, cakraratna, chatraratna, carmaratna, maNiratna aura kAkiNiratna / / jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa meM caudaha mahAnadiyAM pUrva aura pazcima dizA se lavaNasamudra meM jAkara milatI haiM / jaise-gaMgA-sindhu, rohitA-rohitAMsA, harI-harikAntA, sItA-sItodA, narakAntA-nArIkAntA, suvarNa-kUlA-rupyakUlA, raktA aura raktavatI / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti caudaha palyopama kahI gaI hai / pAMcavIM pRthvI meM kinhI-kinhIM nArakoM kI sthiti caudaha sAgaropama kI hai / kinhIM-kinhIM asurakumAra devoM kI sthiti caudaha palyopama kI hai / saudharma aura IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti caudaha palyopama hai / lAntaka kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti caudaha sAgaropama hai / mahAzukra kalpa meM kitaneka devoM kI jaghanya sthiti caudaha sAgaropapama hai / vahAM jo deva zrIkAnta zrImahita zrIsaumanasa, lAntaka, kApiSTha, mahendra, mahendrakAnta aura mahendrottarAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti caudaha sAgaropama hai / ve deva sAta mAsoM ke bAda AnaprANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ko caudaha hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo caudaha bhava grahaNa kara siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-14 kA muni dIparatnasAgara kRt anuvAda pUrNa (samavAya-15) [32] pandraha paramaadhArmika deva kahe gaye haiM[33] amba, ambariSI, zyAma, zabala, rudra, uparudra, kAla, mahAkAla / [34] asipatra, dhanu, kumbha, vAlukA, vaitaraNI, kharasvara, mahAghoSa / [35] nami arhan pandraha dhanuSa UMce the| dhruvarAhu kRSNa pakSa kI pratipadA ke dina se candra lezyA ke pandrahaveM-pandrahaveM dIptirUpa bhAga ko apane zyAmavarNa se AvaraNa karatA rahatA hai / jaise--pratipadA ke dina prathama bhAga ko, dvitIyA ke dina dvitIya bhAga ko, tRtIyA ke dina tIsare bhAga ko, caturthI ke dina cauthe bhAga ko, paMcamI ke dina pAMcaveM bhAga ko, SaSThI ke dina chaThe bhAga ko, saptamI ke dina sAtaveM bhAga ko, aSTamI ke dina AThaveM bhAga ko, navamI ke dina nauveM bhAga ko, dazamI ke dina dazaveM bhAga ko, ekAdazI ke dina myArahaveM bhAga ko, dvAdazI ke dina bArahaveM bhaga ko, trayodazI ke dina terahaveM bhAga ko, caturdazI ke dina caudahaveM bhAga ko aura pandrasa (amAvasa) ke dina pandrahaveM bhAga ko AvaraNa karake rahatA hai / vahI dhruvarAhu zukla pakSa meM candra ke pandrahaveM-pandrahaveM bhAga ko upadarzana karAtA rahatA hai / jaise pratipadA ke dina pandrahaveM bhAga ko prakaTa karatA hai, dvitIyA ke dina dUsare pandrahaveM bhAga ko prakaTa karatA hai / isa prakAra pUrNamAsI ke dina pandrahaveM bhAga ko prakaTa kara pUrNa candra ko prakAzita karatA hai / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 15/36 195 [36] chaha nakSatra pandraha muhUrta taka candra ke sAtha saMyoga karake rahane vAle kahe gaye haiM / jaise - zatabhiSak, bharaNI, ArdrA, AzleSA, svAti aura jyeSThA / ye chaha nakSatra pandraha muhUrta taka candra se saMyukta rahate haiM / [37] caitra aura Asauja mAsa meM dina pandraha - pandraha muhUrta kA hotA hai / isI prakAra caitra aura Asauja mAsa meM rAtri bhI pandraha - pandraha muhUrta kI hotI hai / vidyAnuvAda pUrva ke vastu nAmaka pandraha arthAdhikAra kahe gaye haiM / manuSyoM ke pandraha prakAra ke prayoga kahe gaye haiM / jaise---- satyamanaH prayoga, mRSAmanaH prayoga, satyamRSAmanaH prayoga, asatyamRSAmanaH prayoga, satyavacanaprayoga, mRSAvacanaprayoga, satya - mRSAvacanaprayoga, asatyAmRSAvacanaprayoga, audArikazarIrakAyaprayoga, audArikamizra zarIrakAyaprayoga, vaikriyazarIrakAyaprayoga, vaikriyamizrazarIrakAyaprayoga, AhArakazarIrakAyaprayoga, AhArakamizrazarIrakAyaprayoga aura kArmaNazarIrakAyaprayoga / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti pandraha palyopama kahI gaI hai / pAMcavIM dhUmaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti pandraha sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti pandraha palyopama kahI gaI hai / 1 saudharma IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti pandraha palyopama hai / mahAzukra kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti pandraha sAgaropama hai / vahA~ jo deva nanda, sunanda, nandAvarta, nandaprabha, nandakAnta, nandavarNa, nandalezya, nandadhvaja, nandazrRMga, nandasRSTa, nandakUTa aura nandottarAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti pandraha sAgaropama hai / ve deva sAr3he sAta mAsoM ke bAda Ana-prANa- ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ko pandraha hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / 1 kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM, jo pandraha bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 15 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya-16 [38] solaha gAthA - SoDazaka kahe gaye haiM / jaise-- samaya, vaitAlIya, upasarga parijJA, strI-parijJA, narakavibhakti, mahAvIrastuti, kuzIlaparibhASita, vIrya, dharma, samAdhi, mArga, samavasaraNa, yAthAtathya, grantha, yamakIya aura solahavA~ gAthA / kaSAya solaha kahe gaye haiM / jaise-- anantAnubandhI krodha, anantAnubandhI mAna, anantAnubandhI mAyA, anantAnubandhI lobha; apratyAkhyAnakaSAya krodha, apratyAkhyAnakaSAya mAna, apratyAkhyAnakaSAya mAyA, apratyAkhyAnakaSAya lobha; pratyAkhyAnAvaraNa krodha, pratyAkhyAnAvaraNa mAna, pratyAkhyAnAvaraNa mAyA, pratyAkhyAnAvaraNa lobha; sajvalana krodha, saMjvalana mAna, saMjvalana mAyA aura saMjvalana lobha / mandara parvata ke solaha nAma kahe gaye haiM / jaise --- [39] 1 mandara, 2 meru, 3 manorama, 4 sudarzana, 5 svayamprabha, 6 girirAja, 7 ratnoccaya, 8 priyadarzana, 9 lokamadhya, 10 lokanAbhi / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 AgamasUtra-hindI anuvAda [40] 11 artha, 12 sUryAvarta, 13 sUryAvaraNa, 14 uttara, 15 dizAdi aura 16 avataMsa / [41] puruSAdAnIya pArzva arhat kI utkRSTa zramaNa-sampadA solaha hajAra zramaNoM kI thii| AtmapravAda pUrva ke vastu nAmaka solaha arthAdhikAra kahe gaye haiM / camaracaMcA aura balIcaMcA nAmaka rAjadhAniyoM ke madhya bhAga meM utAra-car3hAva rUpa avatArikAlayana vRttAkAra vAle hone se solaha hajAra AyAma-viSkambha vAle kahe gaye haiM / lavaNasamudra ke madhya bhAga meM jala ke utsedha kI vRddhi solaha hajAra yojana kahI gaI hai / .. isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti solaha palyopama kahI gaI hai / pA~cavIM dhUmaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti solaha sAgaropama kI kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti solaha palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti solaha palyopama hai / mahAzukra kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti solaha sAgaropama hai / vahA~ jo deva Avarta, vyAvarta, nandyAvarta, mahAnandyAvarta, aMkuza, aMkuzapralamba, bhadra, subhadra, mahAbhadra, sarvatobhadra aura bhadrottarAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti solaha sAgaropama hai / ve deva ATha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ko solaha hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo solaha bhava karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-16 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa , (samavAya-17 [42] sattaraha prakAra kA asaMyama hai / pRthvIkAya-asaMyama, apkAya-asaMyama, tejaskAyaasaMyama, vAyukAya-asaMyama, vanaspatikAya-asaMyama, dvIndriya-asaMyama, trIndriya-asaMyama, caturindriya-asaMyama, paMcendriya-asaMyama, ajIvakAya-asaMyama, prekSA-asaMyama, upekSA-asaMyama, apahRtya-asaMyama, apramArjanA-asaMyama, manaHasaMyama, vacana-asaMyama, kAya-asaMyama / sattaraha prakAra kA saMyama kahA gayA hai / jaise- pRthvIkAya-saMyama, apkAya-saMyama, tejaskAya-saMyama, vAyukAya-saMyama, vanaspatikAya-saMyama, dvIndriya-saMyama, trIndriya-saMyama, caturindriya-saMyama, paMcendriya-saMyama, ajIvakAya-saMyama, prekSA-saMyama, upekSA-saMyama, apahRtyasaMyama, pramArjanA-saMyama, manaH-saMyama, vacana-saMyama, kAya-saMyama / mAnuSottara parvata sattaraha sau ikkIsa yojana UMcA kahA gayA hai / sabhI velandhara aura anuvelandhara nAgarAjoM ke AvAsa parvata sattaraha sau ikkIsa yojana UMce kahe gaye haiM / lavaNasamudra kI sarvAgra zikhA sattaraha hajAra yojana UMcI kahI gaI hai / isa ratnaprabhA pRthvI ke bahusama ramaNIya bhUmi bhAga se kucha adhika sattaraha hajAra yojana Upara jAkara tatpazcAt cAraNa RdvidhArI muniyoM kI nandIzvara, rucaka Adi dvIpoM meM jAne ke lie tirthI gati hotI hai / asurendra asurarAja camara kA tigichikUTanAmaka utpAta parvata sattaraha sau ikkIsa yojana Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 17/42 197 UMcA kahA gayA hai / asurendra bali kA rucakendranAmaka utpAta parvata sattaraha sau ikkIsa yojana UMcA kahA gayA hai / maraNa sattaraha prakArakA hai / AvIcimaraNa, avadhimaraNa, AtyantikamaraNa, valanmaraNa, vazArtamaraNa, antaHzalyamaraNa, tadbhavamaraNa, bAlamaraNa, paMDitamaraNa, bAlapaMDitamaraNa, chadmasthamaraNa, kevalimaraNa, vaihAyasamaraNa, gRdhraspRSTa yA gRddhapRSThamaraNa, bhaktapratyAkhyAnamaraNa, iMginImaraNa, pAdapopagamanamaraNa / sUkSmasAmparAya bhAva meM vartamAna sUkSmasAmparAya bhagavAn kevala sattaraha karma-prakRtiyoM ko bA~dhate haiM / jaise-- AbhinibodhikajJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryayajJAnAvaraNa, kevalajJAnavaraNa, cakSurdarzanAvaraNa, acakSurdarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, sAtAvedanIya, yazaskIrtinAmakarma, uccagotra, dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya aura vIryAntarAya / sahastrAra kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti sattaraha sAgaropama hai / vahAM jo deva, sAmAna, susAmAna, mahAsAmAna, padma, mahApadma, kumuda, mahAmukuda, nalina, mahAnalina, pauNDarIka, mahApauNDarIka, zukra, mahAzukra, siMha, siMhakAnta, siMhabIja, aura bhAvita nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti sattaraha sAgaropama kI hotI hai / ve deva sAr3he AThamAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa - niHzvAsa lete haiM / una devoM ke sattaraha hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo sattaraha bhavagrahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 17 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 18 [43] brahmacarya aThAraha prakAra kA hai / audArika (zarIravAle manuSya- tiryaMcoM ke) kAmabhogoM ko nahIM mana se svayaM sevana karatA hai, nahIM anya ko mana se sevana karAtA hai aura na mana se sevana karate hue anya kI anumodanA karatA hai / audArika- kAmabhogoM ko nahIM vacana se svayaM sevana karatA hai, nahIM anya ko vacana se sevana karAtA hai aura nahIM sevana karate hue anya kI vacana se anumodanA karatA hai / audArika- kAmabhogoM ko nahIM svayaM kAya se sevana karatA hai, nahIM anya ko kAya se sevana karAtA hai aura nahIM kAya se sevana karate hue anya kI anumodanA karatA hai / divya kAma-bhogoM ko nahIM svayaM mana se sevana karatA hai, nahIM anya ko mana se sevana karAtA hai aura nahIM mana se sevana karate hue anya kI anumodanA karatA hai / divya kAma bhogoM ko nahIM svayaM vacana se sevana karatA hai, nahIM anya ko vacana se sevana karAtA haiM aura nahIM sevana karate hue anya kI vacana se anumodanA karatA hai / divya- kAmabhogoM ko nahIM svayaM kAya se sevana karatA hai, nahIM anya ko kAya se sevana karAtA hai aura nahIM kAya se sevana karate hue anya kI anumodanA karatA hai / ariSTanemi arhat kI utkRSTa zramaNa-sampadA aThAraha hajAra sAdhuoM kI thI / zramaNa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavAn mahAvIra ne sakSudraka-vyakta-sabhI zramaNa nirgranthoM ke lie aThAraha sthAna kahe haiM / [44] vrataSaTka, kAyaSaTka, akalpa, gRhibhAjana, paryaGka, niSadyA, snAna aura zarIra zobhA kA tyAga / [45] cUlikA-sahita bhagavad-AcAraGga sUtra pada-pramANa se aThArahahajAra pada haiM / brAhmIlipi ke lekha-vidhAna aThAraha prakAra ke kahe gaye haiM / jaise- brAhmIlipi, yAvanIlipi, doSauparikAlipi, kharoSTrikAlipi, khara-zAvikAlipi, prahArAtikAlipi, uccattarikAlipi, akSarapRSThikAlipi, bhogavatikAlipi, vaiNakiyAlipi, nilavikAlipi, aMkalipi, gaNitalipi, gandharvalipi, [bhUtalipi] Adarzalipi, mAhezvarIlipi, dAmilipi, polindIlipi / astinAstipravAda pUrva ke aThAraha vastu nAmaka arthAdhikAra kahe gaye haiM / dhUmaprabhA nAmaka pAMcavIM pRthvI kI moTAI ekalAkha aThArahahajAra yojana hai / pauSa aura ASAr3ha mAsa meM eka bAra utkRSTa rAta aura dina aThAraha muhUrta ke hote haiM / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI utkRSTa sthiti aThAraha palyopama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti aThAraha palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti aThAraha palpopama hai / sahastrAra kalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti aThAraha sAgaropama hai / Anata kalpa meM kitaneka devoM kI jaghanya sthiti aThAraha sAgaropama hai / vahAM jo deva kAla, sukAla, mahAkAla, aMjana, riTa, sAla, samAna, druma, mahAdruma, vizAla, suzAla, padma, padmagulma, kumudagulma, nalina, nalinagulma, puNDarIka, puNDarIkagulma aura sahastrArAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI sthiti aThAraha sAgaropama kahI gaI hai / ve deva nau mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke aThAraha hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo aThAraha bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-18 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-19) [46] jJAtAdharmakathAMga sUtra ke (prathama zrutaskandha ke) unnIsa adhyayana kahe gaye haiM / jaise [47] 1. utkSiptajJAta, 2. saMghATa, 3. aMDa, 4. kUrma, 5. zailaka, 6. tumba, 7. rohiNI, 8. mallI, 9. mAkaMdI, 10. candrimA / [48] 11. dAvadrava, 12. udakajJAta, 13. maMDUka, 14. tetalI, 15. nandiphala, 16. aparakaMkA, 17. AkIrNa, 18. suMsumA aura puNDarIkajJAta / [49] jambUdvIpa meM sUrya utkRSTa eka hajAra nau sau yojana Upara aura nIce tapate haiM / zukra mahAgraha pazcima dizA se udita hokara unnIsa nakSatro ke sAtha sahagamana karatA huA pazcima dizA meM astaMgata hotA hai / jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa kI kalAeM unnIsa chedanaka (bhAgarUpa) kahI gaI haiM / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-19/49 199 unnIsa tIrthaMkara agAra-vAsa meM raha kara phira muMDita hokara agAra se anagAra pravrajyA ko prApta hue-gRhavAsa tyAga kara dIkSita hue / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti unnIsa palyopama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti unnIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti unnIsa palyopama hai / Anata kalpa meM kitaneka devoM kI utkRSTa sthiti unnIsa sAgaropama hai / prANata kalpa meM kitaneka devoM kI jaghanya sthiti unnIsa sAgaropama kahI gaI hai / vahAM jo deva Anata, prANata, nata, vinata, ghana, suSira, indra, indrakAnta aura indrottarAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti unnIsa sAgaropama kahI gaI hai / ve deva sAr3he nau mAsoM ke bAda AnaprANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke unnIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo unnIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-19 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-20[50] bIsa asamAdhisthAna haiM / 1. dava-dava karate hue jaldI-jaldI calanA, 2. apramArjitacArI honA, 3. duSpramArjitacArI honA, 4. atirikta zayyA-Asana rakhanA, 5. rAnika sAdhuoM kA parAbhava karanA, 6. sthavira sAdhuoM ko doSa lagAkara unakA upaghAta yA apamAna karanA 7. bhUtoM (ekendriya jIvoM) kA vyartha upaghAta karanA, 8. sadA roSayukta pravRtti karanA, 9. atikrodha karanA, 10. pITha pIche dUsare kA avarNavAda karanA, 11. sadA hI dUsaroM ke guNoM kA vilopa karanA, jo vyakti dAsa yA cora nahIM hai, use dAsa yA cora Adi kahanA, 12. nitya naye adhikaraNoM ko utpanna karanA / 13. kSamA kiye hue yA upazAnta hue adhikaraNoM ko punaH punaH jAgRta karanA, 14. sarajaska hAtha-paira rakhanA, sarajaska hAtha vAle vyakti se bhikSA grahaNa karanA aura sarajaska sthaMDila Adi para calanA, sarajaska AsanAdi para baiThanA, 15. akAla meM svAdhyAya karanA aura kAla meM svAdhyAya nahIM karanA, 16. kalaha karanA, 17. rAtri meM ucca svara se svAdhyAya aura vArtAlApa karanA, 18. gaNa yA saMgha meM phUTa DAlane vAle vacana bolanA, 19. sUryodaya se lekara sUryAsta hone taka khAte-pIte rahanA tathA 20. eSaNAsamiti kA pAlana nahIM karanA aura aneSaNIya bhakta-pAna ko grahaNa karanA / munisuvrata arhat bIsa dhanuSa UMce the / sabhI ghanodadhivAtavalaya bIsa hajAra yojana moTe kahe gaye haiM / prANata devarAja devendra ke sAmAnika deva bIsa hajAra kahe gaye haiM / napuMsaka vedanIya karma kI, navIna karma-bandha kI apekSA sthiti bIsa kor3Akor3I sAgaropama kahI gaI hai / pratyAkhyAna pUrva ke bIsa vastu nAmaka adhikAra kahe gaye haiM / utsarpiNI aura avasarpiNI maMDala (Ara-cakra) bIsa kor3A-kor3I sAgaropama kAla parimita kahA gayA hai / abhiprAya yaha hai ki dasa kor3Akor3I sAgaropama kA avasarpiNIkAla mila kara bIsa kor3Akor3I sAgaropama kA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AgamasUtra-hindI anuvAda eka kAlacakra kahalAtA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti bIsa palyopama kahI gaI hai / chaThI tamaHprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti bIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti bIsa palyopama kahI gaI hai / / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti bIsa palyopama hai / prANata kalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti bIsa sAgaropama hai / AraNa kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti bIsa sAgaropama hai / vahAM jo deva sAta, visAta, suvisAta, siddhArtha, utpala, bhittila, tigiMcha, dizAsauvastika, pralamba, rucira, puSpa, supuSpa, puSpAvarta, puSpaprabha, puSpadakAnta, puSpavarNa, puSpalezya, puSpadhvaja, puSpazrRMga, puSpasiddha (puSpasRSTa) aura puSpottarAvataMsaka nAma ke viziSTa vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti bIsa sAgaropama hai / ve deva daza mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM kI bIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo bIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, paramanirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-20 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-21) [51] ikkIsa zabala haiM (jo doSa rUpa kriyA-vizeSoM ke dvArA apane cAritra ko zabala karburita, malina yA dhabboM se dUSita karate haiM) 1. hasta-maithuna karanevAlA zabala, 2. strI Adi ke sAtha maithuna sevana karane vAlA zabala, 3. rAta meM bhojana karane vAlA zabala, 4. AdhAkarmika bhojana ko sevana karane vAlA zabala, 5. sAgArika kA bhojana-piMDa grahaNa karane vAlA zabala, 6. auddezika, bAjAra se krIta aura anyatra se lAkara diye gaye bhojana ko khAne vAlA zabala, 7. bAra-bAra pratyAkhyAna kara punaH usI vastu ko sevana karane vAlA zabala, 8. chaha mAsa ke bhItara eka gaNa se dUsare gaNa meM jAne vAlA zabala, 9. eka mAsa ke bhItara tIna vAra nAbhipramANa jala meM praveza karane vAlA zabala, 10. eka mAsa ke bhItara tIna vAra mAyAsthAna ko sevana karane vAlA zabala / 11. rAjapiNDa khAne vAlA zabala, 12. jAna-bUjha kara pRthvI Adi jIvoM kA ghAta karane vAlA zabala, 13. jAna-bUjha kara asatya vacana bolanevAlA zabala, 14. jAna-bUjhakara vinA dI (huI) vastu ko grahaNa karanevAlA zabala, 15. jAna-bUjha kara anantarhita (sacitta) pRthvI para sthAna, Asana, kAyotsarga Adi karane vAlA zabala, 16. isI prakAra jAna-bUjha kara sacetana pRthvI para, sacetana zilA para aura kolAvAsa lakar3I Adi para sthAna, zayana Asana Adi karane vAlA zabala, 17. jIva-pratiSThita, prANa-yukta, sabIja, harita-sahita, kIr3e-makor3e vAle, panaka, udaka, mRttikA kIr3InagarA vAle evaM isI prakAra ke anya sthAna para avasthAna, zayana, AsanAdi karane vAlA zabala, 18. jAna-bUjha kara mUla-bhojana, kanda-bhojana, tvakbhojana, prabAla-bhojana, puSpa-bhojana, phala-bhojana aura harita-bhojana karane vAlA zabala, 19. eka varSa ke bhItara daza vAra jalAvagAhana yA jala meM praveza karane vAlA zabala, 20. eka varSa Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 21/51 201 ke bhItara daza vAra mAyAsthAnoM kA sevana karane vAlA zabala aura 21. vAra vAra zItala jala se vyApta hAthoM se azana, pAna, khAdima aura svAdima vastuoM ko grahaNa kara khAne vAlA zabala / jisane anantAnubandhI catuSka aura darzanamohatrika ina sAta prakRtiyoM kA kSaya kara diyA hai aise kSAyika samyagdRSTi aSTama guNasthAnavarttI nivRttibAdara saMyata ke mohanIya karma kI ikkIsa prakRtiyoM kA sattva kahA gayA hai / jaise-- apatyAkhyAna krodhakaSAya, apratyAkhyAna mAnakaSAya, apratyAkhyAna mAyA kapAya, apratyAkhyAna lobhakaSAya, pratyAkhyAnAvaraNa krodhakaSAya, pratyAkhyAnAvaraNa mAnakaSAya, pratyAkhyAnAvaraNa mAyAkaSAya, pratyAkhyAnAvaraNa lobhakaSAya, [saMjvalana krodhakaSAya, saMjvalana mAnakaSAya, saMjvalana mAyAkaSAya, saMjvalana lobhakaSAya] strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda, hAsya, arati, rati, bhaya, zoka aura duguMchA (jugupsA) / pratyeka avasarpiNI ke pAMcaveM aura chaThe aura ikkIsa - ikkIsa hajAra varSa ke kAla vAle kahe gaye haiM / jaise-- duHSamA aura duHSama - duHSamA / pratyeka utsarpiNI ke prathama aura dvitIya aura ikkIsa-ikkIsa hajAra varSa ke kAla vAle kahe gaye haiM / jaise--- duHSama - duHSamA aura duHSamA / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti ikkIsa palyopama kI kahI gaI hai / chaThI tamaH prabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti ikkIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitane asurakumAra devoM kI sthiti ikkIsaH palyopama kahI gaI hai / saudharma - IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti ikkIsa palyopama kahI gaI hai / AraNakalpa meM devoM kI utkRSTa sthiti ikkIsa sAgaropama kahI gaI hai / acyuta kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti ikkIsa sAgaropama kahI gaI hai / vahA~ jo deva zrIvatsa, zrIdAmakANDa, malla, kRSTa, cAponnata aura AraNAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI sthiti ikkIsa sAgaropama kahI gaI hai / ve deva ikkIsa ardhamAsoM (sAr3he daza mAsoM) ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa- nizvAsa lete haiM / una devoM ke ikkIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo ikkIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge, aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 21 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 22 [52] bAIsa parISaha kahe gaye haiM / jaise-- digiMchA (bubhukSA) parISaha, pipAsAparISaha, zItaparISaha, uSNaparISaha, daMzamazakaparISaha, acelaparISaha, aratiparISaha, strIparISaha, caryAparISaha, niSadyAparISaha, zayyAparISaha, AkrozaparISaha, vadhaparISaha, yAcanAparISaha, alAbhaparISaha, rogaparISaha, tRNasparzaparISaha, jallaparISaha, satkAra - puraskAraparISaha, prajJAparISaha, ajJAnaparISaha aura adarzanaparISaha / dRSTivAda nAmaka bArahaveM aMga meM bAIsa sUtra svasamayasUtraparIpATI se chinna- chedanayika haiM / bAIsa sUtra AjIvikasUtraparipATI se acchinna- chedanayika haiM / bAIsa sUtra trairAzikasUtraparipATI se nayatrika sambandhI haiM / bAIsa sUtra catuSkanayika haiM jo cAra nayoM kI apekSA se haiM / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda pudgala ke pariNAma (dharma) bAIsa prakAra ke kahe gaye / jaise-- kRSNavarNapariNAma, nIlavarNapariNAma, lohitavarNapariNAma, hAridravarNapariNAma, zuklavarNapariNAma, surabhigandhapariNAma, durabhigandhapariNAma, titkarasapariNAma, kaTukarasapariNAma, kaSAyarasapariNAma, AmlarasapariNAma, madhurarasapariNA, karkazasparzapariNAma, mRdusparzapariNAma, gurusparzapariNAma, laghusparzapariNAma, zItasparzapariNAma, uSNasparzapariNAma, snigdhasparzapariNAma, rUkSasparzapariNAma, agurulaghusparzapariNAma aura gurulaghusparzapariNAma / 202 isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti bAIsa palyopama kahI gaI hai / chaThI tamaH prabhA pRthvI meM nArakiyoM kI utkRSTa sthiti bAIsa sAgaropama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM tamastamA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI jaghanya sthiti bAIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti bAIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti bAIsa palyopama hai / acyuta kalpa meM devoM kI [ utkRSTa] sthiti bAIsa sAgaropama hai / adhastana - adhastana graiveyaka devoM kI jaghanya sthiti bAIsa sAgaropama hai / vahAM jo deva mahita, visUhita (vizruta), vimala, prabhAsa, vanamAla aura acyutAvataMsaka nAma ke vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti bAIsa sAgaropama hai / ve deva gyAraha mAsoM ke bAda AnaprANa yA ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ke bAIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavasiddhika jIva bAIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya - 22 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 23 [ 53 ] sUtrakRtAGga ke teIsa adhyayana haiM / samaya, vaitAlika, upasargaparijJA, strIparijJA, narakavibhakti, mahAvIrastuti, kuzIlaparibhASita, vIrya, dharma, samAdhi, mArga, samavasaraNa, yAthAtathya grantha, yamatIta, gAthA, puNDarIka, kriyAsthAna, AhAraparijJA, apratyAkhyAnakriyA, anagArazruta, ArdrA, nAlandI / jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa meM, isI bhAratavarSa meM isI avasarpiNI meM teIsa tIrthaMkara jinoM ko sUryodaya ke muhUrta meM kevala vara - jJAna aura kevala vara - darzana utpanna hue / jambUdvIpanAmaka isI dvIpa meM isI avasarpiNIkAla ke teIsa tIrthaMkara pUrvabhava meM gyAraha aMgazruta ke dhArI the / jaise--ajita, saMbhava, abhinandana, sumati yAvat pArzvanAtha, mahAvIra / kauzalika RSabha arhat caturdazapUrvI the / jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM isa avasarpiNI kAla ke teIsa tIrthaMkara pUrvabhava meM mAMDalika rAjA the / jaise--ajita, saMbhava, abhinandana yAvat pArzvanAtha tathA vardhamAna / kaulika RSabha arhat pUrvabhava meM cakravartI the / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti teIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti teIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti teIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma IzAna kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti teIsa palyopama hai / adhastana Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-23/53 203 madhyamagraiveyaka ke devoM kI jaghanya sthiti teIsa sAgaropama hai | jo deva adhastana graiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti teIsa sAgaropama hai / ve deva sAr3he gyArahamAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke teIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM, jo teIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-23 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-24) [54] caubIsa devAdhideva kahe gaye haiM / jaise--RSabha, ajita, saMbhava, abhinandana, sumati, padmaprabha, supArzva, candraprabha, suvidhi (puSpadanta) zItala, zreyAnsa, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, zAnti, kunthu, ara, mallI, munisuvrata, nami, nemi, pArzvanAtha aura vardhamAna / kSullaka himavanta aura zikharI varSadhara parvatoM kI jIvAeM caubIsa hajAra nau sau battIsa yojana aura eka yojana ke aDatIsa bhAgoM meM se eka bhAga se kucha adhika lambI hai / caubIsa devasthAna indra-sahita kahe gaye haiM / zeSa devasthAna indra-rahita, purohita-rahita haiM aura vahA~ ke deva ahamindra kahe jAte haiM / uttarAyaNa-gata sUrya caubIsa aMgulavAlI pauruSI chAyA ko karake karka saMkrAnti ke dina sarvAbhyantara maMDala se nivRtta hotA hai / gaMgA-sindhu mahAnadiyA~ pravAha (udgama-) sthAna para kucha adhika caubIsa-caubIsa koza vistAra vAlI kahI gaI haiM / raktA-raktavatI mahAnadiyA~ pravAhasthAna para kucha adhika caubIsa-caubIsa koza vistAravAlI kahI gaI haiM / ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti caubIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti caubIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti caubIsa palyopama kahI gaI hai / / saudharma-IzAna kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti caubIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana-uparima graiveyaka devoM kI jaghanya sthiti caubIsa sAgaropama hai / jo deva adhastanamadhyama graiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti caubIsa sAgaropama hai / ve deva bAraha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ko caubIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavasiddhika jIva aise haiM jo caubIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-24 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-25) [55] prathama aura antima tIrthaMkaroM ke (dvArA upadiSTa) paMcayAma kI paccIsa bhAvanAeM kahI gaI haiM / jaise--prANAtipAta-viramaNa mahAvrata kI pA~ca bhAvanAeM-] 1. IryAsamiti, 2. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 AgamasUtra-hindI anuvAda manogupti, 3. vacanagupti, 4. AlokitapAna-bhojana, 5. AdAnabhAMDa-mAtranikSepaNAsamiti / [mRSAvAda-viramaNa mahAvrata kI pA~ca bhAvanAeM-] 1. anuvIcibhASaNa, 2. krodha-viveka, 3. lobha-viveka, 4. bhayaviveka, 5. hAsya-viveka / [adattAdAna-viramaNa mahAvrata kI pA~ca bhAvanAeM-] 1. avagraha-anujJApanatA, 2. avagrahasIma-jJApanatA, 3. svayameva avagrahaanugrahaNatA, 4. sAdharmika avagraha-anujJApanatA, 5. sAdharaNa bhaktapAna-anujJApya pari janatA, (maithuna-viramaNa mahAvrata kI pA~ca bhAvAnAeM-] 1. strI-pazu-napuMsaka-saMsakta zayana-Asana varjanatA, 2. strIkathAvivarjanatA, 3. strI indriya-AlokanavarjanatA, 4. pUrvarata-pUrvakrIDAananusmaraNatA, 5. praNIta-AhAravivarjanatA / [parigraha-viramaNa mahAvrata kI pA~ca bhAvanAeM] 1. zrotrendriya-rAgoparati, 2. cakSurindriya-rAgoparati, 3. dhrANendriya-rAgoparati, 4. jihvandriya-rAgoparati, aura 5. sparzanendriya-rAgoparati / mallI arhan paccIsa dhanuSa UMce the / sabhI dIrdha vaitADhya parvata paccIsa dhanuSa UMce kahe gaye haiM / tathA ve paccIsa koza bhUmi meM gahare kahe gaye haiN| dUsarI pRthvI meM paccIsa lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiN| . cUlikA-sahita bhagavad-AcArAGga sUtra ke paccIsa adhyayana kahe gaye haiM / jaise [56] 1 zastraparijJA, 2 lokavijaya, 3 zItoSNIya, 4 samyaktva, 5 AvantI, 6 dhUta, 7 vimoha, 8 upadhAnazruta, 9 mahAparijJA / [57] 10 piNDaiSaNA, 11 zayyA, 12 IryA, 13 bhASAdhyayana, 14 vastraiSaNA, 15 pAtraiSaNA, 16 avagrahapratimA, 17 sthAna, 18 niSIdhikA, 11 uccAraprastravaNa, 20 zabda, 21 rUpa, 22 parakriyA, 23 anyonya kriyA 24 bhAvanA adhyayana aura 25 vimukti adhyayana / [58] antima vimukti adhyayana nizItha adhyayana sahita paccIsavA~ hai / [59] saMkliSTa pariNAmavAle aparyAptaka mithyAdRSTi vikalendriya jIva nAmakarma kI paccIsa uttara prakRtiyoM ko bAMdhate haiM / jaise- tiryaggatinAma, vikalendriya jAtinAma, audArikazarIranAma, taijasazarIranAma, kArmaNazarIranAma, huMDakasaMsthAna nAma, audArikazarIrAGgopAGganAma, sevArtasaMhanananAma, varNanAma, gandhanAma, rasanAma, sparzanAma, tiryaMcAnupUrvInAma, agurulaghunAma, upaghAtanAma, trasanAma, bAdaranAma, aparyAptakanAma, pratyekazarIranAma, asthiranAma, azubhanAma, durbhaganAma, anAdeyanAma, ayazaskIrtinAma aura nirmANanAma / / gaMgA-sindhu mahAnadiyA~ paccIsa koza pRthula (moTI) ghar3e ke mukha-samAna mukha meM praveza kara aura makara ke mukha kI jihvA ke samAna panAle se nikala kara muktAvalI hAra ke AkAra se prapAtadraha meM giratI haiM / isI prakAra raktA-raktavatI mahAnadiyA~ bhI paccIsa koza pRthula ghar3e ke mukha samAna mukha meM praveza kara aura makara ke mukha kI jihvA ke samAna panAle se nikalakara muktAvalI-hAra ke AkAra se prapAtadraha meM giratI haiM / lokavindusAra nAmaka caudahaveM pUrva ke vastunAmaka paccIsa arthAdhikAra kahe gaye haiM / isa ratnaprabhApRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti paccIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM mahAtamaH prabhApRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti paccIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti paccIsa palyopama kahI gaI hai / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 25/59 madhyama saudharma - IzAna kalpa meM kitaneka devoM kI sthiti paccIsa palyopama hai adhastanagraiveyaka devoM kI jaghanya sthiti paccIsa sAgaropama hai / jo deva adhastana - uparimagraiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM una devoM kI utkRSTa sthiti paccIsa sAgaropama hai / ve deva sAr3he bAraha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA zvAsocchvAsa lete haiM / una devoM ke paccIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavasiddhika jIva aise haiM jo paccIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 25 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 205 samavAya- 26 [60] dazAsUtra (dazAzrutaskandha), (bRhat ) kalpasUtra aura vyavahArasUtra ke chabbIsa uddezanakAla kahe gaye haiM / jaise---- dazAsUtra ke daza, kalpasUtra ke chaha aura vyavahArasUtra ke daza / abhavyasiddhika jIvoM ke mohanIya karma ke chabbIsa karmAza ( prakRtiyA~) sattA meM kahe gaye haiM / jaise-- mithyAtva mohanIya, solaha kaSAya, strIveda, puruSa veda, napuMsakaveda, hAsya, arati, rati, bhaya, zoka aura jugupsA / I isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti chabbIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM mahAtamaH prabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti chabbIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti chabbIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma - IzAna kalpa meM rahanevAle kitaneka devoM kI sthiti chabbIsa palyopama hai / madhyama- madhyama graiveyaka devoM kI jaghanya sthiti chabbIsa sAgaropama hai / jo deva madhyamaadhastanagraiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti chabbIsa sAgaropama hai / ve deva teraha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa - niHzvAsa lete haiM / una devoM ke chabbIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavasiddhika jIva aise haiM jo chabbIsa bhava karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarvaduHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 26 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 27 anagAra-nirgrantha sAdhuoM ke sattAIsa guNa haiM / jaise-- prANAtipAta viramaNa, mRSAvAdaviramaNa, adattAdAna - viramaNa, maithuna- viramaNa, parigraha - viramaNa, zrotrendriya-nigraha, cakSurindriya- nigraha, dhrANendriya-nigraha, jihvendriya - nigraha, sparzanendriya - nigraha, krodhaviveka, mAnaviveka, mAyAviveka, lobhaviveka, bhAvasatya, karaNasatya, yogasatya, kSamA, virAgatA, manaHsamAharaNatA, vacanasamAharaNatA, kAyasamAharaNatA, jJAnasampannatA, darzanasampannatA, cAritrasampannatA, vedanAtisahanatA aura mAraNAntikAtisahanatA / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa meM abhijit nakSatra ko chor3akara zeSa nakSatroM ke dvArA mAsa Adi kA vyavahAra pravartatA hai / nakSatra mAsa sattAIsa dina-rAta kI pradhAnatA vAlA kahA gayA hai| saudharma IzAna kalpoM meM unake vimAnoM kI pRthvI sattAIsa sau yojana moTI kahI gaI hai / vedaka samyaktva ke bandha rahita jIva ke mohanIya karma ko sattAIsa prakRtiyoM kI sattA kahI gaI hai| zrAvaNa sudI saptamI ke dina sUrya sattAIsa aMgula kI pauruSI chAyA karake divasa kSetra (sUrya se prakAzita AkAza) kI ora lauTatA huA aura rajanI kSetra ( prakAza kI hAni karatA aura andhakAra ko) bar3hatA huA saMcAra karatA hai / isa ratnaprakSA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti sattAIsa palyopama kI hai / adhastana saptama mahAtamaH prabhA pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti sattAIsa sAgaropama kI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti sattAIsa palyopama kI hai / saudharma - IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti sattAIsa palyopama kI hai / madhyamauparima graiveyaka devoM kI jaghanya sthiti sattAIsa sAgaropama kI hai / jo deva madhyama graiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti sattAIsa sAgaropama kI hai / ye deva sAr3he teraha mAsoM ke bAda Ana-prANa arthAt ucchvAsa - niHzvAsa lete haiM / una devoM ko sattAIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI I kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo sattAIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 27 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 206 samavAya- 28 [62] AcAraprakalpa aTThAIsa prakAra kA hai / mAsikI AropaNA, sapaMcarAtrimAsikI AropaNA, sadazarAtrimAsikI AropaNA, sapaMcadazarAtrimAsikI AropaNA, savizatirAtrikomAsikI AropaNa, sapaMcavizatirAtrimAsikI AropaNA isI prakAra cha dvimAsikI AropaNA, 6 trimAsikI AropaNA, 6 caturmAsikI AropaNA, upadhAtikA AropaNA, anupadhAtikA AropaNa, kRtsnA AropaNA akRtsnA AropaNA, yaha aTThAIsa prakAra kA AcAraprakalpa hai / Acarita doSa kI zuddhi na ho jAve taba taka yaha - AcAraNIya hai / kitaneka bhavyasiddhika jIvoM ke mohanIya karma kI aTThAIsa prakRtiyoM kI sattA kahI gaI hai / jaise-- samyaktvavedanIya, mithyAtvavedanIya, samyagmithyAtvavedanIya, solahakaSAya aura nau nokaSAya / AbhinibodhikajJAna aTThAIsa prakAra kA kahA gayA hai / jaise-- zrotrendriya-arthAvagraha, cakSurindriya- arthAvagraha, ghrANendriya- arthAvagraha, jihvendriya- arthAvagraha, sparzanendriya- arthAvagraha, noindriya- arthAvagraha, zrotrendriya-vyaMjanAvagraha, dhrANendriya-vyaMjanAvagraha, jihvendriya-vyaMjanAvagraha, sparzanendriya-vyaMjanAvagraha, zrotrendriya-IhA, cakSurindriya-IhA, dhoNendriya-IhA, jihvendriya-IhA, sparzanendriya-IhA, noindriya-IhA, zrotrendriya- avAya, cakSurindriya avAya, ghrANendriya avAya, jihvendriya avAya, sparzanendriya avAya, noindriya avAya, zrotrendriya dhAraNA, cakSurindriya dhAraNA, Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 28/62 dhrANendriya dhAraNA, jihvendriya dhAraNA, sparzanendriya dhAraNA aura noindriya dhAraNA / IzAnakalpa meM aTThAIsa lAkha vimAnAvAsa kahe gaye haiM / devagati ko bAMdhane vAlA jIva nAmakarma kI aTThAIsa uttaraprakRtiyoM ko bAMdhatA hai / ve isa prakAra haiM- devagatinAma, paMcendriyajAtinAma, vaikriyakazarIranAma, taijasazarIranAma, kArmaragazarIranAma, samacaturastrasaMsthAnanAma, vaikriyakazarIrAGgopAGganAma, varNanAma, gandhanAma, rasanA, sparzanAma, devAnupUrvInAma, agurulaghunAma, upaghAtanAma, parAghAtanAma, ucchvAsanAma, prazasta vihAyogatinAma, trasanAma, bAdaranAma, paryAptanAma, pratyekazarIranAma, sthira - asthira nAmoM meM se koI eka, zubha -azubhanAmoM meM se koI eka, Adeya - anAdeya nAmo meM se koI eka, subhaganAma, susvaranAma, yazaskIrttinAma aura nirmANa nAma / isI prakAra narakagati ko bAMdhanevAlA jIva bhI nAmakarma kI aTThAIsa prakRtiyoM ko bAMdhatA hai / kintu vaha prazasta prakRtiyoM ke sthAna para aprazasta prakRtiyoM ko bAMdhatA hai / jaise--aprazasta vihAyogatinAma, huMDakasaMsthAnanAma, asthiranAma, durbhaganAma, azubhanAma, duHsvasnAma, anAdeyanAma ayasaskIrttinAma aura nirmANanAma | isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti aTThAIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti aTThAIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAroM kI sthiti aTTAIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma - IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti aTThAIsa palyopama hai / 207 uparitana - adhastana graiveyaka vimAnavAsI devoM kI jaghanya sthiti aTThAIsa sAgaropama hai / jo deva madhyama - uparima graiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti aTThAIsa sAgaropama hai / ve deva caudaha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa - niHzvAsa lete haiM / una devoM ko aTThAIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo aTThAIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya- 28 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 29 [ 63 ] pApazrutaprasaMga- pApoM ke upArjana karanevAle zAstroM kA zravaNa sevana unatIsa prakAra kA hai / jaise- bhaumazruta, utpAtazruta, svapnazruta, antarikSazruta, aMgazruta, svarazruta, vyaMjanazruta, lakSaNazruta / bhauma zruta tIna prakAra kA hai, jaise-sUtra, vRtti aura vArtika / ina tIna bheda uparyukta bhauma, utpAta Adi AThoM prakAra ke zruta ke caubIsa bheda hote hai / vikathAnuyogazruta, vidyAnuyogazruta, maMtrAnuyogazruta, yogAnuyogazruta aura anyatIrthikapravRttAnuyoga / ASAr3ha mAsa rAtri - dina kI gaNanA kI apekSA unatIsa rAta-dina kA kahA gayA hai / [isI prakAra ] bhAdrapadamAsa, kArttika mAsa, pauSamAsa, phAlguNamAsa, aura vaizAkhamAsa bhI unatIsaunatIsa rAta-dina ke kahe gaye haiM / candra dina muhUrta gaNanA kI apekSA kucha adhika unatIsa muhUrta kA kahA gayA hai / prazasta adhyavasAna (pariNAma) se yukta samyagdRSTi bhavya jIva tIrthakaranAma sahita nAmakarma kI unatIsa prakRtiyoM ko bAMdhakara niyama se vaimAnika devoM meM devarUpa se utpanna hotA hai / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 AgamasUtra-hindI anuvAda isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti unatIsa palyopama kI hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti unatIsa sAgaropama kI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti unatIsa palyopama kI hai / __ saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti unatIsa palyopama hai / uparimamadhyama graiveyaka devoM kI jaghanya sthiti unatIsa sAgaropama hai / jo deva uparima-astatana graiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti unatIsa sAgaropama hai / ve deva unatIsa ardhamAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke unatIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai| kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo unatIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-29 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-30) [64] mohanIya karma baMdhane ke kAraNabhUta tIsa sthAna kahe gaye haiM / jaise [65] jo koI vyakti strI-pazu Adi trasa-prANiyoM ko jala ke bhItara praviSTa kara aura pairoM ko nIce dabA kara jalake dvArA unheM mAratA hai, vaha mahAmohanIya karma kA baMdha karatA hai | [66] jo vyakti kisI manuSya Adi ke zira ko gIle carma se veSTita karatA hai, tathA nirantara tIvra azubha pApamaya kAryoM ko karatA rahatA hai, vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [67] jo koI kisI prANI ke sukha ko hAtha se banda kara usakA galA dabAkara dhuradhurAte hue use mAratA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [68] jo koI agni ko jalA kara, yA agni kA mahAn Arambha kara kisI manuSyapazu Adi ko usameM jalAtA hai yA atyanta dhUmayukta agnisthAna meM praviSTa kara dhuMe se usakA dama ghoMTatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [69] jo kisI prANI ke uttamAGga-zira para mudgara Adi se prahAra karatA hai athavA ati saMkleza yukta citta se usake mAthe ko pharasA Adi se kATakara mAra DAlatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [70] jo kapaTa karake kisI manuSya kA ghAta karatA hai aura Ananda se haMsatA hai, kisI maMtrita phala ko khilA kara athavA DaMDe se mAratA hai, vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [71] jo gUDha (gupta) pApAcaraNa karane vAlA mAyAcAra se apanI mAyA ko chipAtA hai, asatya bolatA hai aura sUtrArtha kA apalApa karatA hai, vaha mahAmohanIya karma bAMdhatA hai / [72] jo apane kiye kRSighAta Adi ghora duSkarma ko dUsare para lAdatA hai, athavA anya vyakti ke dvArA kiye gaye duSkarma ko kisI dUsare para Aropita karatA hai ki tumane yaha duSkarma kiyA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [73] 'yaha bAta asatya hai' aisA jAnatA huA bhI jo sabhA meM satyAmRSA (jisameM satyAMza kama hai aura asatyAMza adhika hai aisI) bhASA bolatA hai aura logoM se sadA kalaha karatA rahatA hai, vaha mahA mohanIya karma kA bandha karatA hai / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 30/74 209 [74] rAjA kA jo maMtrI - amAtya - apane hI rAjA kI dAroM (striyoM) ko, athavA dhana Ane ke dvAroM ko vidhvaMsa karake aura aneka sAmanta Adi ko vikSubdha karake rAjA ko adhikArI karake rAjya para, rAniyoM para yA rAjya ke dhana Agamana ke dvAroM para svayaM adhikAra jamA letA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [ 75 ] jisakA sarvasva haraNa kara liyA hai, vaha vyakti bheMTa Adi lekara aura dIna vacana bolakara anukUla banAne ke lie yadi kisI ke samIpa AtA hai, aise puruSa ke lie jo pratikUla vacana bolakara usake bhoga upabhoga ke sAdhanoM ko vinaSTa karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [ 76 ] jo puruSa svayaM akumAra hote hue bhI 'maiM kumAra hU~', aisA kahatA hai aura striyoM meM gRddha aura unake adhIna rahatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [77] jo koI puruSa svayaM abrahmacArI hote hue bhI 'maiM brahmacArI hUM' aisA bolatA hai, vaha bailoM ke madhya meM gadhe ke samAna visvara (besurA) nAda (zabda) karatA - reMkatA huA mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [78] tathA ukta prakAra se jo ajJAnI puruSa apanA hI ahita karanevAle mAyAcArayukta bahuta adhika asatya vacana bolatA hai aura striyoM ke viSayoM meM Asakta rahatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [79] jo rAjA Adi kI khyAti se arthAt 'yaha usa rAjA kA yA maMtrI Adi kA sagAsambandhI hai' aisI prasiddhi se apanA nirvAha karatA ho athavA AjIvikA ke lie jisa rAjA ke Azraya meM apane ko samarpita karatA hai, arthAt usakI sevA karatA hai aura phira usI dhana meM lubdha hotA hai, vaha puruSa mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [ 80 ] kisI aizvaryazAlI puruSa ke dvArA, athavA jana-samUha ke dvArA koI anIzvara ( aizvaryarahita nirdhana ) puruSa aizvaryazAlI banA diyA gayA, taba usa sampatti - vihIna puruSa ke atula (apAra) lakSmI ho gaI [1] yadi vaha IrSyA dveSa se prerita hokara, kaluSatA - yukta citta se usa upakArI puruSa ke yA jana-samUha ke bhoga - upabhogAdi meM antarAya yA vyavaccheda DAlane kA vicAra karatA hai, to vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [82] jaise sarpiNI (nAgina ) apane hI aMDoM ko khA jAtI hai, usI prakAra jo puruSa apanA hI bhalA karane vAle svAmI kA senApati kA athavA dharmapAThaka kA vinAza karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [83] jo rASTra ke nAyaka kA yA nigama (vizAla nagara) ke netA kA athavA, mahAyazasvI seTha kA ghAta karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [84] jo bahuta janoM ke netA kA, dIpaka ke samAna unake mArga-darzaka kA aura isI prakAra ke aneka janoM ke upakArI puruSa kA ghAta karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [85] jo dIkSA lene ke lie upasthita yA udyata puruSa ko, bhogoM se virakta jana ko, saMyamI manuSya ko yA parama tapasvI vyakti ko aneka prakAroM se bhar3akA kara dharma se bhraSTa karatA 14 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AgamasUtra-hindI anuvAda hai, vaha mahAmohanIyakarma kA bandha karatA hai / [86] jo ajJAnI puruSa anantajJAnI anantadarzI jinendroM kA zravarNavAda karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [87] jo duSTa puruSa nyAya-yukta mokSamArga kA apakAra karatA hai aura bahuta janoM ko usase cyuta karatA hai, tathA mokSamArga kI nindA karatA huA apane Apako usase bhAvita karatA hai, arthAt una duSTa vicAroM se lipta karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [88] jo ajJAnI puruSa, jina-jina AcAryoM aura upAdhyAyoM se zruta aura vinaya dharma ko prApta karatA hai, unhIM kI yadi nindA karatA hai, arthAt ye kucha nahIM jAnate, ye svayaM cAritra se bhraSTa haiM, ityAdi rUpa se unakI badanAmI karatA hai, to vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [89] jo AcArya, upAdhyAya evaM apane upakAraka janoM ko samyak prakAra se santRpta nahIM karatA hai arthAt samyak prakAra se unakI sevA nahIM karatA hai, pUjA aura sanmAna nahIM karatA hai, pratyuta abhimAna karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [90] abahuzruta (alpa zruta kA dhAraka) jo puruSa apane ko bar3A zAstrajJAnI kahatA hai, svAdhyAyavAdI aura zAstra-pAThaka batalAtA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [91] jo atapasvI hokara ke bhI apane ko mahAtapasvI kahatA hai, vaha saba se mahA cora (bhAva-cora hone ke kAraNa) mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [92] upakAra (sevA-zuzrUSA) ke lie kisI rogI, AcArya yA sAdhu ke Ane para svayaM samartha hote hue bhI jo 'yaha merA kucha bhI kArya nahIM karatA hai', isa abhiprAya se usakI sevA Adi kara apane kartavya kA pAlana nahIM karatA hai [93] isa mAyAcAra meM paTu, vaha zaTha kaluSitacitta hokara (bhavAntara meM) apanI abodhi kA kAraNa banatA haA mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [94] jo punaH punaH strI-kathA, bhojana-kathA Adi vikathAeM karake maMtra-yaMtrAdi kA prayoga karatA hai yA kalaha karatA hai, aura saMsAra se pAra utAranevAle samyagdarzanAdi sabhI tIrthoM ke bhedana karane ke lie pravRtti karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai| [95] jo apanI prazaMsA ke lie mitroM ke nimitta adhArmika yogoM kA arthAt vazIkaraNAdi prayogoM kA vAra-vAra upayoga karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [96] jo manuSya-sambandhI athavA pAralaukika devabhava sambandhI bhogoM meM tRpta nahIM hotA huA vAra-vAra unakI abhilASA karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [97] jo ajJAnI devoM kI vRddhi (vimAnAdi sampatti), dyuti (zarIra aura AbhUSaNoM kI kAnti), yaza aura varNa (zobhA) kA, tathA unake bala-vIrya kA avarNavAda karatA hai, vaha mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [98] jo devoM, yakSoM aura gRhyakoM (vyantaroM) ko nahIM dekhatA huA bhI 'maiM unakoM dekhatA hUM' aisA kahatA hai, vaha jinadeva ke samAna apanI pUjA kA abhilASI ajJAnI puruSa mahAmohanIya karma kA bandha karatA hai / [99] sthavira maMDitaputra tIsa varSa zramaNa-paryAya kA pAlana karake siddha, buddha hue, Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-30/99 yAvat sarva duHkhoM se rahita hue / eka-eka ahorAtra (dina-rAta ) muhUrta - gaNanA kI apekSA tIsa muhUrta kA kahA gayA hai / ina tIsa muhUrtoM ke tIsa nAma haiM / jaise-- raudra, zakta, mitra, vAyu, supIta, abhicandra, mAhendra, pralamba, brahma, satya, Ananda, vijaya, vizvasena, prAjApatya, upazama, IzAna, taSTa, bhAvitAtmA, vaizravaNa, varuNa, zataRSabha, gandharva, agni vaizAyana, Atapa, Avarta, taSTavAna, bhUmaha (mahAna), RSabha, sarvArthasiddha aura rAkSasa aThArahaveM ara arhan tIsa sahastrAra devendra devarAja ke pArzva arhan tIsa varSa taka gRha-vAsa meM rahakara agAra se anagAritA meM pravrajita hue I zramaNa bhagavAn mahAvIra tIsa varSa taka gRha-vAsa meM rahakara agAra se anagAritA meM pravrajita hue I ratnaprabhA pRthvI meM tIsa lAkha nArakAvAsa hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti tIsa palyopama hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti tIsa sAgaropama hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti tIsa palyopama hai / uparama - uparima graiveyaka devoM kI jaghanya sthiti tIsa sAgaropama kahI kaI hai / jo deva uparamamadhyama graiveyaka vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti tIsa sAgaropama hai / ve deva pandraha mAsoM ke bAda Ana-prANa aura ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ke tIsa hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo tIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya - 30 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa dhanuSa UMce the / tIsa hajAra sAmAnika deva kahe gaye haiM / 211 samavAya- 31 I [100 ] siddhoM ke Adi guNa arthAt siddhatva paryAya prApta karane ke prathama samaya meM hone vAle guNa ikatIsa kahe gaye haiM / jaise-- kSINa AbhinibodhikajJAnAvaraNa, kSINazru tajJAnAvaraNa, kSINa avadhijJAnAvaraNa, kSINamanaH paryavajJAnAvaraNa, kSINakevalajJAnAvaraNa, kSINacakSudarzanAvaraNa, kSINa acakSudarzanAvaraNa, kSINa avadhidarzanAvaraNa, kSINa kevaladarzanAvaraNa, kSINa nidrA, kSINa nidrAnidrA, kSINa pracalA, kSINa pracalApracalA, kSINastyAnarddhi, kSINa sAtAvedanIya, kSINa asAtAvedanIya, kSINa darzanamohanIya, kSINa cAritramohanIya, kSINa narakAyu, kSINa tiryagAyu, kSINa manuSyAyu, kSINa devAyu, kSINa uccagotra, kSINa nIcagotra, kSINa zubhanAma, kSINa azubhanAma, kSINa dAnAntarAya, kSINa lAbhAntarAya, kSINabhogAntarAya, kSINa upabhogAntarAya aura kSINa vIryAntarAya / [101] mandara parvata dharaNI- tala para parikSepa (paridhi) kI apekSA kucha kama ikattIsa hajAra chaha sau teIsa yojana kahA gayA hai / jaba sUrya saba se bAharI maMDala meM jAkara saMcAra karatA hai, taba isa bharata kSetra - gata manuSya ko ikattIsa hajAra ATha sau ikattIsa aura eka yojana ke sATha bhAgoM meM se tIsa bhAga kI dUrI se vaha sUrya dRSTigocara hotA hai / abhivardhita mAsa meM rAtridivasa kI gaNanA se kucha adhika ikattIsa rAta-dina kahe gaye haiM / sUryamAsa rAtri - divasa kI Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AgamasUtra-hindI anuvAda gaNanA se kucha vizeSa hIna ikattIsa rAta-dina kA kahA gayA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti ikattIsa palyopama hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti ikattIsa sAgaropama kI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti ikattIsa palyopama kI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti ikattIsa palyopama hai / vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita devoM kI jaghanya sthiti ikattIsa sAgaropama hai / jo deva uparima-uparima graiveyaka vimAnoM meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI utkRSTa sthiti ikattIsa sAgaropama hai / ve deva sAr3he pandraha mAsoM ke bAda Ana-prANa yA ucchvAsa niHzvAsa lete haiM / una devoM ke ikattIsa hajAra varSa ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo ikattIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parinirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / samavAya-31 kA munidIparatnasAgara kRt anuvAda pUrNa (samavAya-32 [102] battIsa yoga-saMgraha (mokSa-sAdhaka mana, vacana, kAya ke prazasta vyApAra) haiM / inake dvArA mokSa kI sAdhanA sucAru rUpa se sampanna hotI hai / ve yoga isa prakAra hai [103] AlocanA- vrata-zuddhi ke lie ziSya apane doSoM kI guru ke Age AlocanA kare / nirapalApa-ziSya-kathita doSoM ko AcArya kisI ke Age na kahe / Apatsu dRDhadharmatA-ApattiyoM ke Ane para sAdhaka apane dharma se dRDha rahe / anizritopadhAna-dUsare ke Azraya kI apekSA na karake tapazcaraNa kare / zikSA-sUtra aura artha kA paThana-pAThana evaM abhyAsa kare / niSpratikarmatA--zarIrakI sajAvaTa-zrRMgArAdi na kare / / [104] ajJAtatA--yaza, khyAti, pUjAdi ke lie apane tapa ko prakaTa na kare, ajJAta rakhe / alobhatA-bhakta-pAna evaM vastra, pA6 Adi meM nirlobha pravRtti rakhe / titikSA-bhUkha, pyAsa Adi parISahoM ko sahana kara / Arjava-apane vyavahAra ko nizchala aura sarasa rakhe / zuci-satya bolane aura saMyama-pAlane meM zuddhi rakhe / samyagdRSTi-samyagdarzana ko zaMkA-kAMkSAdi doSoM ko dUra karate hue zuddha rakhe / samAdhi-citta ko saMkalpa-vikalpoM se rahita zAnta rakhe / AcAropagata-apane AcaraNa ko mAyAcAra rahita rakhe / vinayopagata-vinaya-yukta rahe, abhimAna na kare / [105] dhRtimati-apanI buddhi meM dhairya rakhe, dInatA na kare / saMvega-saMsAra se bhaya-bhIta rahe aura nirantara mokSa kI abhilASA rakhe / praNidhi-hRdaya meM mAyA zalya na rakhe / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 32/105 213 suvidhi - apane cAritra kA vidhi- pUrvaka sat- anuSThAna arthAt samyak paripAlana kare / saMvara- karmoM ke Ane ke dvAroM (kAraNoM) kA saMvaraNa arthAt nirodha kare / AtmadoSopasaMhAra - apane doSoM kA nirodha kare - doSa na lagane de / sarvakAmaviraktatA - sarva viSayoM se virakta rahe / [106] mUlaguNa- pratyAkhyAna - ahiMsAdi mUla guNa-viSayaka pratyAkhyAna kare / uttara -guNa- pratyAkhyAna - indriya-nirodha Adi uttara guNa-viSayaka pratyAkhyAna kare / vyutsarga-vastra- pAtra Adi bAharI upadhi aura mUrcchA Adi Abhyantara upadhi ko tyAge / apramAda - apane daivasika aura rAtrika AvazyakoM ke pAlana Adi meM pramAda na kare / lavAlava - pratikSaNa apanI sAmAcArI ke paripAlana meM sAvadhAna rahe / dhyAna-saMvarayoga-dharma aura zukladhyAna kI prApti ke lie Astrava dvAroM kA saMvara kare / mAraNAntika karmodaya ke hone para bhI kSobha na kare, manameM zAnti rakhe / [107] saMga - parijJA-saMga (parigraha) kI parijJA kare arthAt usake svarUpa ko jAna kara tyAga kare prAyazcittakaraNa - apane doSoM kI zuddhi ke lie nitya prAyazcitta kare / mAraNAntika- ArAdhanA --marane ke samaya saMlekhanA - pUrvaka jJAna-darzana, cAritra aura tapa kI viziSTa ArAdhanA kare / yaha batrIsa yoga saMgraha hai / [108] battIsa devendra kahe gaye haiM / jaise--1. camara, 2. balI, 3. dharaNa, 4. bhUtAnanda, yAvat (5. veNudeva, 6. veNudAlI, 7. harikAnta, 8. harissaha, 9. agnizikha, 10. agnimANava, 11. pUrNa, 12. vaziSTha, 13. jalakAnta, 14. jalaprabha, 15. amitagati, 16. amitavAhana, 17. velamba, 18. prabhaMjana) 19. ghoSa, 20. mahAghoSa, 21. candra, 22. sUrya, 23. zakra, 24. IzAna, 25 sanatkumAra, yAvat (26. mAhendra, 27. brahma, 28. lAntaka, 29. zukra, 30. sahastrAra) 31. prANata, 32. acyuta / kunthu arhat ke battIsa adhika battIsa sau (3232) kevali jina the / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti battIsI palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM pRthvI meM kitaneka nArakiyoM kI sthiti battIsa sAgaropama kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti battIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma - IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti battIsa palyopama hai / jo deva vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita vimAnoM meM deva rUpa se utpanna hote haiM, unameM se kitaneka devoM kI sthiti battIsa sAgaropama hai / ve deva solaha mAsoM ke bAda AnaprANa yA ucchvAsa- niHzvAsa lete haiM / una devoM ke battIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai / kitaneka bhavyasiddhika jIva aise haiM jo battIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva karmoM kA anta kareMge / samavAya - 32 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 AgamasUtra-hindI anuvAda samavAya-33 [109] zaikSa yAne ki ziSya ke lie samyagdarzanAdi dharma kI virAdhanArUpa AzAtanAeM tetIsa kahI gaI haiM / jaise-zaikSa (navadIkSita) sAdhu rAtnika (adhika dIkSA paryAya vAle) sAdhu ke (1) ati nikaTa hokara gamana kare / (2) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke Age gamana kare / (3) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke sAtha barAbarI se cale / (4) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke Age khar3A ho, (5) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke sAtha barAbarI se khar3A ho / (6) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke atinikaTa khar3A ho / (7) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke Age baiThe / (8) zaikSa sAdhu rAnika sAdhu ke sAtha barAbarI se baiThe / (9) zaikSa sAdhu rAnika sAdhu ke ati samIpa baiThe / (10) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke sAtha bAhara vicArabhUmi ko nikalatA huA yadi zaikSa rAtnika sAdhu se pahale Acamana kare / (11) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke sAtha bAhara vicAra-bhUmi ko yA vihArabhUmi ko nikalatA huA yadi zaikSa rAnika sAdhu se pahile AlocanA kare aura rAtlika pIche kare / (12) koI sAdhu rAtnika sAdhu ke sAtha pahale se bAta kara rahA ho, taba zaikSa sAdhu rAnika sAdhu se pahile hI bole aura rAtnika sAdhu pIche bola pAveM / (13) rAnika sAdhu rAtri meM yA vikAla meM zaikSa se pUche ki Arya ! kauna sA rahe haiM aura kauna jAga rahe haiM ? yaha sunakara bhI yadi zaikSa anasunI karake koI uttara na de / (14) zaikSa sAdhu azana, pAna, khAdima yA svAdima lAkara pahile kisI anya zaikSa ke sAmane AlocanA kare pIche rAtnika sAdhu ke sAmane / (15) zaikSa sAdhu azana, pAna, khAdima yA svAdima ko lAkara pahale kisI anya zaikSa ko dikhalAve, pIche rAtnika sAdhu ko dikhAve / (16) zaikSa sAdhu azana, pAna, khAdima yA svAdima-AhAra lAkara pahale kisI anya zaikSa ko bhojana ke lie nimaMtraNa de aura pIche rAnika sAdhu ko nimaMtraNa de / (17) zaikSa sAdhu rAtnika sAdhu ke sAtha azana, pAna, khAdima, svAdima AhAra ko lAkara rAtnika sAdhu se vinA pUche jisa kisI ko de / (18) zaikSa sAdhu azana, pAna, khAdima, svAdima AhAra lAkara rAtnika sAdhu ke sAtha bhojana karatA huA yadi uttama bhojya padArthoM ko jaldI-jaldI bar3e-bar3e kavaloM se khAtA hai / (19) rAtnika sAdhu ke dvArA kucha kahe jAne para yadi zaikSa use anasunI karatA hai / (20) rAtnika sAdhu ke dvArA kucha kahe jAne para yadi zaikSa apane sthAna para hI baiThe hue sunatA hai / (21) rAtnika sAdhu ke dvArA kucha kahe jAne para 'kyA kahA ?' isa prakAra se yadi zaikSa kahe / (22) zaikSa rAtnika sAdhu ko 'tuma' kaha kara bole / (23) zaikSa rAtnika sAdhu se yadi capa-capa karatA huA udaMDatA se bole / (24) zaikSa, rAtnika sAdhu ke kathA karate hue kI 'jI hA~, Adi zabdoM se anumodanA na kare / (25) zaikSa, rAtnika ke dvArA dharmakathA kahate samaya 'tumheM smarama nahIM' isa prakAra se bole to / (26) zaikSa, rAtnika ke dvArA dharmakathA kahate samaya 'basa karo' ityAdi kahe / (27) zaikSa, rAtnika ke dvArA dharmakathA kahate samaya yadi pariSad ko bhedana kare / (28) zaikSa, rAtnika sAdhu ke dharmakathA kahate hue usa sabhA ke nahIM uThane para dUsarI yA tIsarI vAra bhI usI kathA ko kahe / (29) zaikSa, rAtnika sAdhu ke dharmakathA kahate hue yadi kathA kI kATa kare / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-33/109 215 (29) zaikSa yadi rAtnika sAdhu ke zayyA-saMstAraka ko paira se ThukarAve / (30) zaikSa yadi rAnika sAdhu ke zayyA yA Asana para khar3A hotA, baiThatA-sotA hai / (31) zaikSa yadi rAtnika sAdhu se UMce Asana para baiThe / (32) zaikSa yadi rAnika sAdhu ke samAna Asana para baiThe / (33) rAtnika ke kucha kahane para zaikSa apane Asana para baiThA-baiThA uttara de / asurendra asurarAja camara kI rAjadhAnI camaracaMcA nagarI meM pratyeka dvAra ke bAhara tetIsatetIsa bhauma (nagara ke AkAra vAle viziSTa sthAna) kahe gaye haiM / mahAvideha varSa (kSetra) kucha adhika tetIsa hajAra yojana vistAra vAlA hai / jaba sUrya sarvabAhya maMDala se bhItara kI ora tIsare maMDala para Akara saMcAra karatA hai, taba vaha isa bharata kSetra-gata manuSya ke kucha vizeSa kama tetIsa hajAra yojana kI dUrI se dRSTigocara hotA hai / isa ratnaprabhA pRthvI meM kitaneka nArakoM kI sthiti tetIsa palyopama kahI gaI hai / adhastana sAtavIM pRthvI ke kAla, mahAkAla, rauruka aura mahArauruka nArakAvAsoM ke nArakoM kI utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kahI gaI hai / usI sAtavIM pRthvI ke apratiSThAna naraka meM nArakoM kI ajadhanya-anutkRSTa tetIsa sAgaropama sthiti kahI gaI hai / kitaneka asurakumAra devoM kI sthiti tetIsa palyopama kahI gaI hai / saudharma-IzAna kalpoM meM kitaneka devoM kI sthiti tetIsa palyopama hai / vijaya-vaijayanta, jayanta aura aparAjita ina cAra anuttara vimAnoM meM devoM kI utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama hai / jo deva sarvArthasiddha nAmaka pA~caveM anuttara mahAvimAna meM devarUpa se utpanna hote haiM, una devoM kI ajaghanya-anutkRSTa sthiti pUre tetIsa sAgaropama kahI gaI hai / ve deva tetIsa ardhamAsoM ke bAda Ana-prANa athavA ucchvAsa-niHzvAsa lete haiM / una devoM ke tetIsa hajAra varSoM ke bAda AhAra kI icchA utpanna hotI hai| kitaneka bhavyasiddhika jIva tetIsa bhava grahaNa karake siddha hoMge, buddha hoMge, karmoM se mukta hoMge, parama nirvANa ko prApta hoMge aura sarva duHkhoM kA anta kareMge / ___ yahA~ itanA vizeSa jJAtavya hai ki sarvArthasiddha mahAvimAna ke deva to niyama se eka bhava grahaNa karake mukta hote haiM aura vijayAdi zeSa cAra vimAnoM ke devoM meM se koI eka bhava grahaNa karake mukta hotA hai aura koI do manuSyabhava grahaNa karake mukta hotA hai / samavAya-33 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-34) [110] buddhoM ke arthAt tIrthaMkara bhagavantoM ke cautIsa atizaya kahe gaye haiM / jaise 1. nakha aura keza Adi kA nahIM bar3hanA / 2. rogAdi se rahita, mala rahita nirmala deha-latA honA / 3. rakta aura mAMsa kA gAya ke dUdha ke samAna zveta varNa honA / 4. padmakamala ke samAna sugandhita ucchvAsa niHzvAsa honA / 5. mAMsa-cakSu se adRzya pracchanna AhAra aura nIhAra honA / 6. AkAza meM dharmacakra kA calanA / 7. AkAza meM tIna chatroM kA ghUmate hue rahanA / 8. AkAza meM uttama zveta cAmaroM kA DholA jAnA / 9. AkAza ke samAna nirmala sphaTikamaya pAdapIThayukta siMhAsana kA honA / 10. AkAza meM hajAra laghu patAkAoM se yukta indradhvaja kA Age-Age calanA / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AgamasUtra - hindI anuvAda 11. jahA~-jahA~ bhI arahanta bhagavanta Thaharate yA baiThate haiM, vahA~-vahA~ yakSa devoM ke dvArA patra, puSpa, pallavoM se vyApta, chatra, dhvajA, ghaMTA aura patAkA se yukta zreSTha azoka vRkSa kA nirmita honA / 12. mastaka ke kucha pIche tejamaMDala (bhAmaMDala ) kA honA, jo andhakAra meM bhI dazoM dizAoM ko prakAzita karatA hai / 13. jahA~ bhI tIrthaMkaroM kA vihAra ho, usa bhUmibhAga kA bahusama aura ramaNIya honA / 14. vihAra - sthala ke kAMTo kA adhomukha ho jAnA / 15. sabhI RtuoM kA zarIra ke anukUla sukhada sparza vAlI honA / 16. jahA~ tIrthaMkara virAjate haiM, vahA~ kI eka yojana bhUmi kA zItala, sukhasparzayukta sugandhita pavana se sarva ora saMpramArjana honA / 17. manda, sugandhita jala - binduoM se megha ke dvArA bhUmi kA dhUli - rahita honA / 18. jala aura sthala meM khilane vAle pA~ca varNa ke puSpoM se ghuTane pramANa bhUmibhAga ke puSpopacAra honA, arthAt AcchAdita kiyA jAnA / 19. amanojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gandha kA abhAva honA / 20. manojJa zabda, sparza, rasa, rUpa aura gandha kA prAdurbhAva honA / 21. dharmopadeza ke samaya hRdaya ko priya laganevAlA aura eka yojana taka phailanevAlA svara honA / 22. ardhamAgadhI bhASA meM bhagavAn kA dharmopadeza denA / 23. vaha ardhamagadhI bhASA bolI jAtI huI sabhI Arya anArya puruSoM ke lie tathA dvipada pakSI aura catuSpada mRga, pazu Adi jAnavaroM ke lie aura peTa ke bala reMgane vAle sarpAdi ke lie apanI-apanI hitakara, zivakara sukhada bhASArUpa se pariNata ho jAtI hai / 24. pUrvabaddha vaira vAle bhI [manuSya] deva, asura, nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kimpuruSa, garuDa, gandharva aura mahoraga bhI arahantoM ke pAdamUla meM prazAnta citta hokara harSita mana se dharma zravaNa karate haiM / 25. anya tIrthika prAvacanika puruSa bhI Akara bhagavAn kI vandanA karate haiM / 26. ve vAdI loga bhI arahanta ke pAdamUla meM vacana - rahita (niruttara) ho jAte haiM / 27. jahA~-jahA~ se bhI arahanta bhagavanta vihAra karate haiM, vahA~-vahA~ paccIsa yojana taka Iti - bhIti nahIM hotI hai / 28. manuSyoM ko mArane vAlI mArI (plega Adi bhayaMkara bImArI) nahIM hotI hai / 29. svacakra ( apane rAjya kI senA ) kA bhaya nahIM hotA / 30. paracakra (zatru kI senA) kA bhaya nahIM hotA / 31. ativRSTi (bhArI jalavarSA) nahIM hotI / 32. anAvRSTi nahIM hotI / 33. dubhikSa ( duSkAla) nahIM hotA / 34. bhagavAn ke vihAra se pUrva utpanna huI vyAdhiyA~ bhI zIghra hI zAnta ho jAtI haiM aura rakta varSA Adi utpAta nahIM hote haiM / I jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa meM cakravartI ke vijayakSetra cautIsa kahe gaye haiM / jaise-- mahAvideha meM battIsa, bhArata kSetra eka aura eravata kSetra eka / [isI prakAra ] jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa meM cautIsa dIrdha vaitADhya kahe gaye haiM / jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM utkRSTa rUpa se cautIsa tIrthaMkara [ eka sAtha] utpanna hote haiM / asurendra asurarAja camara ke cautIsa lAkha bhavanAvAsa kahe gaye haiM / pahilI, pA~cavI, chaThI aura sAtavIM, ina cAra pRthvIyoM meM cauMtIsa lAkha nArakA - vAsa kahe gaye haiM / samavAya - 34 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya-35 [999] paiMtIsa satyavacana ke atizaya kahe gaye haiM / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-35/111 217 kunthu arhan paiMtIsa dhanuSa UMce the / datta vAsudeva paiMtIsa dhanuSa UMce the / nandana baladeva paiMtIsa dhanuSa UMce the / saudharma kalpa meM sudharmAsabhA ke mANavaka caityastambha meM nIce aura Upara sAr3he bArahasAr3he bAraha yojana chor3a kara madhyavartI paiMtIsa yojanoM meM, vajramaya, gola vartulAkAra peTiyoM meM jinoM kI manuSyaloka meM mukta hue tIrthaMkaroM kI asthiyAM rakhI huI haiM / dUsarI aura cauthI pRthvIyoM meM (donoM ke milA kara) paiMtIsa lAkha nArakAvAsa haiM / samavAya-35 kA munidIparatnasAga kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya-36 [112] uttarAdhyayana sUtra ke chattIsa adhyayana haiM / jaise-- vinayazruta, parISaha, cAturaGgIya, asaMskRta, akAmamaraNIya, kSullakanirgranthIya, aurabhrIya, kApilIya, namipravrajyA, drumapatraka, bahuzrutapUjA, harikezIya, cittasaMbhUtIya, iSukArIya, sabhikSu, samAdhisthAna, pApazramaNIya, saMyatIya, mRgAputrIya, anAthapravrajyA, samudrapAlIya, sthanemIya, gautamakezIya, samiti, yajJIya, sAmAcArI, khaluMkIya, mokSamArgagati, apramAda, tapomArga, caraNavidhi, pramAdasthAna, karmaprakRti, lezyA, anagAramArga aura jIvAjIvavibhakti / asurendra asurarAja camara kI sudharmA sabhA chattIsa yojana UMcI hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke saMgha meM chattIsa hajAra AryikAeM thIM / caitra aura Asoja mAsa meM sUrya eka vAra chattIsa aMgula kI pauruSI chAyA karatA hai / (samavAya-37) [113] kunthu arhana ke saiMtIsa gaNa aura saiMtIsa gaNadhara the / haimavata aura hairaNyavata kSetra kI jIvAeM saiMtIsa hajAra chaha sau cauhattara yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se kucha kama solaha bhAga lambI kahI gaI haiM / kSudrikA vimAnapravibhaktinAmaka kAlikazruta ke prathamavarga meM saiMtIsa uddezanakAla haiM / kArtika kRSNA saptamI ke dina sUrya saiMtIsa aMgula kI pauruSI chAyA karatA huA saMcAra karatA hai / (samavAya-38) [114] puruSAdAnIya pArzva arhat ke saMgha meM ar3atIsa hajAra AryikAoM kI utkRSTa AryikAsampadA thii| haimavata aura airaNyavata kSetroM kI jIvAoM kA dhanuHpR,Tha ar3atIsa hajAra sAta sau cAlIsa yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se daza bhAga se kucha kama parikSepavAlA kahA gayA hai / jahA~ sUrya asta hotA hai, usa parvatarAja meru kA dUsarA kAMDa ar3atIsa hajAra yojana UMcA hai| kSudrikA vimAnapravibhakti nAmaka kAlika zruta ke dvitIya varga meM ar3atIsa uddezana kAla kahe gaye haiN| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 AgamasUtra - hindI anuvAda samavAya-39 [115] nami arhat ke unatAlIsa sau niyata kSetra ko jAnane vAle avadhijJAnI muni the / samaya kSetra (ar3hAI dvIpa) meM unatAlIsa kulaparvata kahe gaye haiM / jaise--tIsa varSadhara parvata, pA~ca mandara (meru) aura cAra iSukAra parvata / dUsarI, cauthI, pA~cavIM, chaThI aura sAtavIM, ina pA~ca pRthvIyoM meM unacattAlIsa lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / jJAnAvaraNIya, mohanIya, gotra aura Ayukarma, ina cAroM karmoM kI unacatAlIsa uttara prakRtiyAM kahI gaI haiM / samavAya-40 [116] ariSTanemi arhan ke saMgha meM cAlIsa hajAra AryikAeM thIM / mandara cUlikAe~ cAlIsa yojana UMcI kahI gaI haiM / zAnti arhan cAlIsa dhanuSa UMce the / nAgakumAra, nAgarAja bhUtAnanda ke cAlIsa lAkha bhavanAvAsa kahe gaye haiM / kSudrikA vimAna - pravibhakti ke tIsare varga meM cAlIsa uddezana kAla kahe gaye haiM / phAlguna pUrNamAsI ke dina sUrya cAlIsa aMgula kI pauruSI chAyA karake saMcAra karatA hai / kArttikI purNimA ko bhI cAlIsa aMgula kI pauruSI chAyA karake saMcAra karatA hai / mahAzukra kalpa meM cAlIsa hajAra vimAnAvAsa kahe gaye haiM / samavAya- 40 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 41 [117] nami arhat ke saMgha meM ikatAlIsa hajAra AryikAeM thIM / cAra pRthvIyoM meM ikatAlIsa lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / jaise-- ratnaprabhA meM 30 lAkha, paMkaprabhA meM 10 lAkha, tamaH prabhA meM 5 kama eka lAkha aura mahAtamaH prabhA meM 5 / mahAlikA vimAnapravibhakti ke prathama varga meM ikatAlIsa uddezanakAla kahe gaye haiM / samavAya-42 [118] zramaNa bhagavAn mahAvIra kucha adhika bayAlIsa varSa zramaNa paryAya pAlakara siddha, buddha, yAvat (karma-mukta, parinirvANa ko prApta aura ) sarva duHkhoM se rahita hue / jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa kI jagatI kI bAharI paridhi ke pUrvI caramAnta bhAga se lekara velandhara nAgarAja ke gostUbhanAmaka AvAsa parvata ke pazcimI caramAnta bhAga taka madhyavartI kSetra kA vinA kisI bAdhA yA vyavadhAna ke antara bayAlIsa hajAra yojana kahA gayA hai / isI prakAra cAroM dizAoM meM bhI udakabhAsa zaMkha aura udakasIma kA antara jAnanA cAhie / kAloda samudra meM bayAlIsa candra udyota karate the, udyota karate haiM aura udyota kareMge / isI prakAra bayAlIsa sUrya prakAza karate the, prakAza karate haiM aura prakAza kareMge / sammUrcchima bhujaparisarpoM kI utkRSTa sthiti bayAlIsa hajAra varSa kahI gaI hai / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- 42/118 219 nAmakarma bayAlIsa prakAra kA kahA gayA hai / jaise-- gatinAma, jAtinAma, zarIranAma, zarIrAGgopAGganAma, zarIrabandhananAma, zar3IrasaMghAtananAma, saMhanananAma, saMsthAnanAma, varNanAma, gandhanAma, rasanAma, sparzanAma, agurulaghunAma, upaghAtanAma, parAghAtanAma, AnupUrvInAma, ucchvAsanAma, AtapanAma, udyotanAma, vihAyogatinAma, trasanAma, sthAvaranAma, sUkSmanAma, bAdaranAma, paryAptanAma, aparyAptanAma, sAdhAraNazarIsnAma, pratyekazarIranAma, sthiranAma, asthiranAma, zubhanAma, azubhanAma, subhaganAma, durbhaganAma, susvaranAma, duHsvasnAma, AdeyanAma, anAdeyanAma, yazaskIrttinAma, ayazaskIrttinAma, nirmANa nAma aura tIrthaMkaranAma / lavaNa samudra kI bhItarI velA ko bayAlIsahajAra nAga dhAraNa karate haiM / mahAlikA vimAnapravibhakti ke dUsare varga meM bayAlIsa uddezana kAla kahe gaye haiM / pratyeka avasarpiNI kAla kA pA~cavA chaThA ArA (donoM mila kara ) bayAlIsa hajAra varSa kA hai / pratyeka utsarpiNI kAla kA pahilA dUsarA ArA bayAlIsa hajAra varSa kA hai / samavAya- 43 [119] karmavipAka sUtra ( karmoM kA zubhAzubha phala batalAnevAle adhyayana) ke teyAlIsa adhyayana kahe gaye haiM / pahilI, cauthI aura pA~cavIM pRthvI meM teyAlIsa lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa ke pUrvI jagatI ke caramAnta se gostUbha AvAsa parvata kA pazcimI caramAnta kA vinA kisI bAdhA yA vyavadhAna ke teyAlIsa hajAra yojana antara hai / isI prakAra cAroM hI dizAoM meM jAnanA / vizeSatA yaha hai ki dakSiNa meM dakabhAsa, pazcima dizA meM zaMkha AvAsa parvata hai aura uttara dizA meM dakasIma AvAsaparvata hai / mahAlikA vimAna pravibhakti ke tIsare varga meM teyAlIsa uddezana kAla kahe gaye haiM / samavAya- 44 [120] cavAlIsa RSibhAsita adhyayana kahe gaye haiM, jinheM devaloka se cyuta hue RSiyoM ne kahA hai / vimala arhat ke bAda cavAlIsa puruSayuga (pIDhI) anukrama se eka ke pIche eka siddha buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / nAgendra, nAgarAja, dharaNa ke cavAlIsa lAkha bhavanAvAsa kahe gaye haiM / mahAlikA vimAnapravibhakti ke caturtha varga meM cavAlIsa uddezana kAla kahe gaye haiM / samavAya-45 [121] samaya kSetra (ar3hAI dvIpa) paiMtAlIsa lAkha yojana lambA-caur3A kahA gayA hai / isI prakAra Rtu (uDDu) (saudharma - IzAna deva loka meM prathama pAthar3e meM cAra vimAnAvalikAoM ke madhyabhAga meM rahA huA gola vimAna) aura ISatprAgbhArA pRthvI (siddhisthAna) bhI paiMtAlIsa - paiMtAlIsa lAkha yojana vistRta jAnanA cAhie / dharma arhat paiMtAlIsa dhanuSa UMce the / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AgamasUtra-hindI anuvAda mandara parvata kI cAroM hI dizAoM meM lavaNasamudra kI bhItarI paridhi kI apekSA paiMtAlIsa hajAra yojana antara vinA kisI bAdhA ke kahA gayA hai / sabhI vyardha kSetrIya nakSatroM ne paiMtAlIsa muhUrta taka candramA ke sAtha yoga kiyA hai, yoga karate haiM aura yoga kareMge / [122] tInoM uttarA, punarvasu, rohiNI aura vizAkhA ye chaha nakSatra paiMtAlIsa muhUrta taka candra ke sAtha saMyoga vAle kahe gaye haiM / [123] mahAlikAvimAnapravibhakti sUtra ke pA~caveM varga meM paiMtAlIsa uddezanakAla haiM / samavAya-45 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-46) [124] bArahaveM dRSTivAda aMga ke chiyAlIsa mAtRkApada kahe gaye haiM / brAhmI lipi ke chiyAlIsa mAtR-akSara kahe gaye haiM / vAyukumArendra prabhaMjana ke chiyAlIsa lAkha bhavanAvAsa kahe gaye haiM / (samavAya-47) [125] jaba sUrya sabase bhItarI maNDala meM Akara saMcAra karatA hai, taba isa bharata kSetragata manuSya ko saiMtAlIsa hajAra do sau tiresaTha yojana aura eka yojana ke sATha bhAgoM meM ikkIsa bhAga kI dUrI se sUrya dRSTigocara hotA hai / agnibhUti sthavira saiMtAlIsa varSa gRhavAsa meM raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / (samavAya-48) [126] pratyeka cAturanta cakravartI rAjA ke ar3atAlIsa hajAra paTTaNa kahe gaye haiM | dharma arhat ke ar3atAlIsa gaNa aura ar3atAlIsa gaNadhara the / sUryamaNDala eka yojana ke ikasaTha bhAgoM meM se ar3atAlIsa bhAga-pramANa vistAra vAlA kahA gayA hai / (samavAya-49) [127] sapta-saptamikA bhikSupratimA unacAsa rAtri-divasoM se aura eka sau chiyAnave bhikSAoM se yathAsUtra yathAmArga se [yathAkalpa se, yathAtattva se, samyak prakAra kAya se sparza kara pAlakara, zodhana kara, pAra kara, kIrtana kara AjJA se anupAlana kare] ArAdhita hotI hai / devakuru aura uttarakuru meM manuSya unacAsa rAta-dinoM meM pUrNa yauvana se sampanna hote hai / trIndriya jIvoM kI utkRSTa sthiti unacAsa rAta-dina kI kahI gaI hai / samavAya-50 [128] munisuvrata arhat ke saMgha meM pacAsa hajAra AryikAeM thIM / anantanAtha arhat Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-50/128 221 pacAsa dhanuSa UMce the / puruSottama vAsudeva pacAsa dhanuSa UMce the / sabhI dIrdha vaitADhya parvata mUla meM pacAsa yojana vistAra vAle kahe gaye haiM / lAntaka kalpa meM pacAsa hajAra vimAnAvAsa kahe gaye haiM / sabhI timistra guphAeM aura khaNDaprapAta guphAeM pacAsa-pacAsa yojana lambI kahI gaI haiM / sabhI kAMcana parvata zikharatala para pacAsa-pacAsa yojana vistAra vAle kahe gaye haiM / samavAya-50 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-51) [129] navoM brahmacaryoM ke ikyAvana uddezana kAla kahe gaye haiM / __ asurendra asurarAja camara kI sudharmA sabhA ikAvana sau khambhoM se racita hai / isI prakAra bali kI sabhA bhI jAnanA cAhie / suprabha baladeva ikyAvana hajAra varSa kI paramAyu kA pAlana kara siddha, buddha, mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / darzanAvaraNa aura nAma karma ina donoM karmoM kI ikyAvana uttara karmaprakRtiyAM haiM / (samavAya-52) [130] mohanIya karma ke bAvana nAma kahe gaye haiM / jaise- krodha, kopa, roSa, dveSa, akSamA, saMjvalana, kalaha, caMDikya, bhaMDana, vivAda, mAna, mada, darpa, stambha, AtmokarSa, garva, paraparivAda, apakarSa, paribhava, unnata, unnAma; mAyA, upadhi, nikRti, valaya, gahana, nyavama, kalka, kuruka, daMbha, kUTa, jimha, kilviSa, anAcaraNatA, gUhanatA, vaMcanatA, palikuMcanatA, sAtiyoga, lobha, icchA, mUrchA, kAMkSA, gRddhi, tRSNA, bhidhyA, abhidhyA, kAmAzA, bhogAzA, jIvitAzA, maraNAzA, nandI, rAga / gostaMbha AvAsa parvata ke pUrvI caramAnta bhAga se vaDavAmukha mahApAtAla kA pazcimI caramAnta bAdhA ke vinA bAvana hajAra yojana antara vAlA kahA gayA hai / isI prakAra lavaNa samudra ke bhItara avasthita dakabhAsa ketuka kA, zaMkha nAmaka jUpaka kA aura dakasIma nAmaka Izvara kA, ina cAroM mahApAtAla kalazoM kA bhI antara jAnanA cAhie / jJAnAvaraNIya, nAma aura antarAya ina tInoM karmaprakRtiyoM kI uttaraprakRtiyAM bAvana hai / saudharma, sanatkumAra aura mAhendra ina tIna kalpoM meM bAvana lAkha vimAnAvAsa hai / (samavAya-53) [153] devakuru aura uttarakuru kI jIvAeM tirepana-tirepana hajAra yojana se kucha adhika lambI kahI gaI haiM / mahAhimavanta aura rukmI varSadhara parvatoM kI jIvAeM tirepana-tirepana hajAra nau sau ikattIsa yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se chaha bhAga pramANa lambI kahI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tirepana anagAra eka varSa zramaNaparyAya pAlakara mahAnvistIrNa evaM atyanta sukhamaya pA~ca anuttara mahAvimAnoM meM devarUpa meM utpanna hue / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda sammUrcchima uraparisarpa jIvoM kI utkRSTa sthiti tirepana hajAra varSa kahI gaI hai / samavAya-54 [132 ] bharata aura eravata kSetroM meM eka eka utsarpiNI aura avasarpiNI kAla meM caupana caupana uttama puruSa utpanna hue haiM, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge / jaise-- caubIsa tIrthaMkara, bAraha cakravartI, nau baladeva aura nau vAsudeva / ariSTanemi arhan caupana rAta-dina chadmastha zramaNaparyAya pAla kara kevalI, sarvajJa, sarvabhAvadarzI jina hue / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne eka dina meM eka Asana se baiThe hue caupana praznoM ke uttararUpa vyAkhyAna diye the / ananta arhan ke caupana gaNa aura caupana gaNadhara the / 222 samavAya- 55 [133] mallI arhan pacapana hajAra varSa kI paramAyu bhoga kara siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / mandara parvata ke pazcimI caramAnta bhAga se pUrvI vijayadvAra ke pazcimI caramAnta bhAga kA antara pacapana hajAra yojana kA kahA gayA hai / isI prakAra cAroM hI dizAoM meM vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita dvAroM kA antara jAnanA cAhie / zramaNa bhagavAn mahAvIra antima rAtri meM puNya phala vipAkavAle pacapana aura pApa - phala vipAkavAle pacapana adhyayanoM kA pratipAdana karake siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / pahilI aura dUsarI ina do pRthvIyoM meM pacapana lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / darzanAvaraNIya, nAma aura Ayu ina tIna karmaprakRtiyoM kI milAkara pacapana uttara prakRtiyAM kahI gaI haiM / samavAya - 55 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa samavAya- 56 [ 134] jaMbUdvIpa meM do candramAoM ke parivAravAle chappana nakSatra candra ke sAtha yoga karate the, karate hai aura kareMge / vimala arhat ke chappana gaNa aura chappana gaNadhara the / samavAya- 57 [135] AcAracUlikA ko chor3a kara tIna gaNipiTakoM ke sattAvana adhyayana haiM / jaise AcArAGga ke antima nizItha adhyayana ko chor3a kara prathamazrutaskandha ke nau, dvitIya zrutaskandha ke AcAracUlikA ko chor3akara pandraha, dUsare sUtrakRtAGga ke prathama zrutaskandha ke solaha, dvitIya zrutaskandha sAta aura sthAnAGga ke daza, isa prakAra sarva sattAvana adhyayana hai / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-57/135 223 gostubha AvAsa parvata ke pUrvI caramAnta se var3avAmukha mahApAtAla ke bahu madhya dezabhAga kA vinA kisI bAdhA ke sattAvana hajAra yojana antara kahA gayA hai / isI prakAra dakabhAsa aura ketuka kA, saMkha aura yUpaka kA aura dakasIma tathA Izvara nAmaka mahApAtAla kA antara jAnanA cAhiye / malli arhat ke saMgha meM sattAvana sau manaHparyavajJAnI muni the / mahAhimavanta aura rukmI varSadhara parvata kI jIvAoM kA dhanuHpRSTha sattAvana hajAra do sau terAnave yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se dazabhAga pramANa parikSepa (paridhi) rUpa se kahA gayA hai / (samavAya-58) [136] pahalI, dUsarI aura pA~cavI ina tIna pRthvIyoM meM aTThAvana lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / jJAnAvaraNIya, vedanIya, Ayu, nAma aura antarAya ina pA~ca karmaprakRtiyoM kI uttaraprakRtiyA~ aTThAvana kahI gaI haiM / / gostUbha AvAsaparvata ke pazcimI caramAnta bhAga se var3avAmukha mahApAtAla ke bahamadhya deza-bhAga kA antara aTThAvana hajAra yojana vinA kisI bAdhA ke kahA gayA hai / isI prakAra cAroM hI dizAoM meM jAnanA cAhiye / (samavAya-59) [137] candrasaMvatsara (candramA kI gati kI apekSA se mAne jAne vAle saMvatsara) kI eka eka Rtu rAta-dina kI gaNanA se unasaTha rAtri-dina kI kahI gaI hai / saMbhava arhan unasaTha hajAra pUrva varSa agAra ke madhya (gRhasthAvasthA meM) rahakara muMDita ho agAra tyAga kara anagAritA meM pravrajita hue / malli arhan ke saMgha meM unasaTha sau (5900) avadhijJAnI the / (samavAya-60) [138] sUrya eka eka maNDala ko sATha-sATha muharmoM se pUrNa karatA hai / lavaNasamudra ke agrodaka (solaha hajAra UMcI velA ke Upara vAle jala) ko sATha hajAra nAgarAja dhAraNa karate haiM / vimala arhan sATha dhanuSa UMce the / bali vairocanendra ke sATha hajAra sAmAnika deva kahe gaye haiM / brahma devendra devarAja ke sATha hajAra sAmAnika deva kahe gaye haiM / saudharma aura IzAna ina do kalpoM meM sATha lAkha vimAnAvAsa kahe gaye haiM / samavAya-60 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-61) [139] paMcasaMvatsara vAle yuga ke Rtu-mAsoM se ginane para ikasaTha Rtu mAsa hote haiM / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AgamasUtra-hindI anuvAda mandara parvata kA prathama kANDa ikasaTha hajAra yojana UMcA kahA gayA hai / candramaMDala vimAna eka yojana ke ikasaTha bhAgoM se vibhAjita karane para pUre chappana bhAga pramANa sama-aMza kahA gayA hai / isI prakAra sUrya bhI eka yojana ke ikasaTha bhAgoM se vibhAjita karane para pUre ar3atAlIsa bhAga pramANa sama-aMza kahA gayA hai / (samavAya-62) [140] paMcasAMvatsarika yuga meM bAsaTha pUrNimAeM aura bAsaTha amAvasyAeM kahI gaI haiN| vAsupUjya arhan ke bAsaTha gaNa aura vAsaTha gaNadhara kahe gaye haiM / zuklapakSa meM candramA divasa-divasa (pratidina) bAsaThaveM bhAga pramANa eka-eka kalA se bar3hatA aura kRSNa pakSa meM pratidina itanA hI ghaTatA hai / / saudharma aura IzAna ina do kalpoM meM pahale prastaTa meM pahalI AvalikA (zreNI) meM eka eka dizA meM bAsaTha-bAsaTha vimAnAvAsa kahe gaye haiM / sabhI vaimAnika vimAna-prastaTa prastaToM kI gaNanA se bAsaTha kahe gaye haiM / (samavAya-63 [141] kauzalika RSabha arhan tiresaTha lAkha pUrva varSa taka mahArAja ke madhya meM rahakara arthAt rAjA pada para AsIna rahakara phira muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / harivarSa aura ramyaka varSa meM manuSya tiresaTha rAta-dinoM meM pUrNa yauvana ko prApta ho jAte haiM, arthAt unheM mAtA-pitA dvArA pAlana kI apekSA nahIM rahatI / niSadha parvata para tiresaTha sUryodaya kahe gaye haiM / isI prakAra nIlavanta parvata para bhI tiresaTha sUryodaya kahe gaye haiM / (samavAya-64) [142] aSTASTamikA bhikSupratimA causaTha rAta-dinoM meM, do sau aThAsI bhikSAoM se sUtrAnusAra, yathAtathya, samyak prakAra kAya se sparza kara, pAla kara, zodhana kara, pAra kara, kIrtana kara, AjJA ke anusAra anupAlana kara ArAdhita hotI hai / asurakumAra devoM ke causaTha lAkha AvAsa (bhavana) kahe gaye haiM / camararAja ke cauMsaTha hajAra sAmAnika deva kahe gaye haiM | __ sabhI dadhimukha parvata palya (Dhola) ke AkAra se avasthita hai, nIce Upara sarvatra samAna vistAra vAle haiM aura cauMsaTha hajAra yojana UMce haiM / saudharma, IzAna aura brahmakalpa ina tInoM kalpoM meM causaTha lAkha vimAnAvAsa haiM / sabhI cAturanta cakravartIoM ke causaTha lar3IvAlA bahumUlya muktA-maNiyoM kA hAra hai / (samavAya-65) [143] jambUdvIpa nAmaka isa dvIpa meM paiMsaTha sUryamaNDala kahe gaye haiM / sthavira mauryaputra paiMsaTha varSa agAvAsa meM rahakara muMDita ho agAra tyAga kara anagAritA meM pravrajita hue / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-65/143 225 saudharmAvataMsaka vimAna kI eka-eka dizA meM paiMsaTha-paiMsaTha bhavana kahe gaye haiM / samavAya-65 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-66) [144] dakSiNArdha mAnuSa kSetra kI chiyAsaTha candra prakAzita karate the, prakAzita karate haiM aura prakAzita kareMge / isI prakAra chiyAsaTha sUrya tapate the, tapate haiM aura tapeMge / uttarArdha mAnuSa kSetra ko chiyAsaTha candra prakAzita karate the, prakAzita karate haiM aura prakAzita kareMge / isI prakAra chiyAsaTha sUrya tapate the, tapate haiM aura tapeMge / zreyAMsa arhat ke chayAsaTha gaNa aura chayAsaTha gaNadhara the / Abhinibodhika jJAna kI utkRSTa sthiti chayAsaTha sAgaropama kahI gaI hai / (samavAya-67) [145] paMcasAMvatsarika yuga meM nakSatra mAsa se girane para sar3asaTha nakSatramAsa haiM / haimavata aura eravata kSetra kI bhujAeM sar3asaTha-sar3asaTha sau pacapana yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se tIna bhAga pramANa kahI gaI haiM / mandara parvata ke pUrvI caramAntabhAga se gautama dvIpa ke pUrvI casmAntabhAga kA sar3asaTha hajAra yojana vinA kisI vyavadhAna ke antara kahA gayA hai / sabhI nakSatroM kA sImA-viSkasbha [dina-rAta meM candra-dvArA bhogane yogya kSetra] sar3asaTha bhAgo se vibhAjita karane para sama aMzavAlA kahA gayA hai / (samavAya-68) [146] dhAtakIkhaNDa dvIpa meM ar3asaTha cakravartiyoM ke ar3asaTha vijaya aura ar3asaTha rAjadhAniyAM kahI gaI haiM / utkRSTa pada kI apekSA dhAtakIkhaNDa meM ar3asaTha arahaMta utpanna hote rahe haiM, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge / isI prakAra cakravartI, baladeva aura vAsudeva bhI jAnanA cAhie / puSkaravara dvIpArdha meM ar3asaTha vijaya aura ar3asaTha rAjadhAniyAM kahI gaI haiM / vahA~ utkRSTa rUpa se ar3asaTha arahanta utpanna hote rahe haiM, utpanna hote haiM aura utpanna hoMge / isI prakAra cakravartI, baladeva aura vAsudeva bhI jAnanA cAhie / vimalanAtha arhan ke saMgha meM zramaNoM kI utkRSTa zramaNasampadA ar3asaTha hajAra thI / (samavAya-69) [147] samayakSetra (manuSya kSetra yA aDhAI dvIpa) meM mandara parvata ko chor3akara unahattara varSa aura varSadhara parvata kahe gaye haiM / jaise--paiMtIsa varSa (kSetra), tIsa varSadhara (parvata) aura cAra iSukAra parvata / mandara parvata ke pazcimI caramAnta se gautama dvIpa kA pazcima caramAnta bhAga unahattara hajAra yojana antaravAlA vinA kisI vyavadhAna ke kahA gayA hai / 2015 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda mohanIya karma ko chor3a kara zeSa sAtoM karmaprakRtiyoM kI uttara prakRtiyA~ unahattara haiM / samavAya-70 [148] zramaNa bhagavAn mahAvIra caturmAsa pramANa varSAkAla ke bIsa dina adhika eka mAsa ( pacAsa dina) vyatIta ho jAne para aura sattara dinoM ke zeSa rahane para varSAvAsa karate the / puruSAdAnIya pArzva arhat paripUrNa sattara varSa taka zramaNa- paryAya kA pAlana karake siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta aura sarvaduHkhoM se rahita hue / vAsupUjya arhat sattara dhanuSa UMce the / mohanIya karma kI abAdhAkAla se rahita sattara kor3A - kor3I sAgaropama - pramANa karmasthiti aura karma niSeka kahe gaye haiM / devendra devarAja mAhendra ke sAmAnika deva sattara hajAra kahe gaye haiM / samavAya - 70 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 226 samavAya-71 [149] [paMca sAMvatsarika yuga ke] caturtha candra saMvatsara kI hemanta Rtu ke ikahattara rAtri-dina vyatIta hone para sUrya sabase bAharI maMDala (cAra kSetra) se AvRtti karatA hai / arthAt dakSiNAyana se uttarAyaNa kI aura gamana karanA prArambha karatA hai / vIryapravAda pUrva ke ikahattara prAbhRta (adhikAra) kahe gaye haiM / ajita arhan ikahattara lAkha pUrva varSa agAra-vAsa meM rahakara muMDita ho agAra ke anagAritA meM pravrajita hue / isI prakAra cAturanta cakravartI sagara rAjA bhI ikahattara lAkha pUrva varSa agAra-vAsa meM raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / samavAya-72 [150] suparNakumAra devoM ke bahattara lAkha AvAsa (bhavana) kahe gaye haiM / lavaNa samudra kI bAharI velA to bahattara hajAra nAga dhAraNa karate haiM / zramaNa bhagavAn mahAvIra bahattara varSa kI sarva Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta ho kara sarva duHkhoM se rahita hue / Abhyantara puSkarArdha dvIpa meM bahattara candra prakAza karate the, prakAza karate haiM aura Age prakAza kareMge / isI prakAra bahattara sUrya tapate the, tapate haiM aura Age tapeMge / pratyeka cAturanta cakravartI rAjA ke bahattara hajAra uttama pura (nagara) kahe gaye haiM / bahattara kalAeM kahI gaI haiM / jaise 1. lekhakalA, 2. gaNitakalA, 3. rUpakalA, 4. nATyakalA, 5. gItakalA, 6 . vAdyakalA, 7. svaragatakalA, 8. puSkaragatakalA, 9. samatAlakalA, 10. dyutakalA, 11. janavAdakalA, 12. surakSAvijJAna, 13. aSTApadakalA, 14. dakamRttikAkalA, 15. annavidhikalA, 16. pAnavidhikalA, 17. vastravidhikalA, 18. zayanavidhi, 19. AryAvidhi, 20. prahelikA, 21. mAgadhikA, 22. gAthAkalA, 23. zlokakalA, 24. gandhayuti / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-72/150 227 25. madhusiktha, 26. AbharaNavidhi, 27. taruNIpratikarma, 28. strIlakSaNa, 29. puruSalakSaNa, 30. azvalakSaNa, 31. gajalakSaNa, 32. balokelakSaNa, 33. kurkuTalakSaNa, 34. meDhalakSaNa, 35. cakralakSaNa, 36. chatralakSaNa, 37. daMDalakSaNa, 38. asilakSaNa, 39. maNilakSaNa, 40. kAkaNIlakSaNa, 41. carmalakSaNa, 42. candracaryA, 43. sUryacaryA, 44. rAhucaryA, 45. grahacaryA, 46. saubhAgyakara, 47. daurbhAgyakara, 48. vidyAgata / 49. mantragata, 50. rahasyagata, 51. sabhAsa, 52. cArakalA, 53. praticArakalA, 54. vyUhakalA, 55. prativyUhakalA, 56. skandhAvAramAna, 57. nagaramAna, 58. vAstumAna, 59. skandhAvAraniveza, 60. vastuniveza, 61. nagaraniveza, 62. bANa calAne kI kalA, 63. talavAra kI mUTha Adi banAnA, 64. azvazikSA, 65. hastizikSA, 66. dhanurveda, 67. hiraNyapAka, 68. bAhuyuddha, daMDayuddha, muSTi yuddha, yaSTiyuddha, sAmAnya yuddha, niyuddha, yuddhAtiyuddha Adi yuddho kA jAnanA, 69. sUtrakheDa, nAlikAkheDa, vartakheDa, dharmakheDa, carmakheDa Adi kheloM kA jAnanA, 70. patracchedya, kaTakachedya, 71. saMjIvanI vidyA, 72. pakSiyo kI bolI jAnanA / sammUrchima khecara paMcendriya tiryagyonika jIvoM kI utkRSTa sthiti bahattara hajAra varSa kI kahI gaI hai / (samavAya-73) [151] harivarSa aura ramyakavarSa kI jIvAeM tehattara-tehattara hajAra nau sau eka yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se sAr3he sattaraha bhAga pramANa lambI kahI gaI hai / / vijaya baladeva tehattara lAkha varSa kI sarva Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / (samavAya-74) [152] sthavira agnibhUti gaNadhara cauhattara varSa kI sarva Ayu bhogakara siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / niSadha varSadhara parvata ke tigiMcha draha se sItodA mahAnadI kucha adhika cauhattara sau yojana uttarAbhimukhI baha kara mahAn ghaTamukha se praveza kara vajramayI, cAra yojana lambI aura pacAsa yojana caur3I jihvikA se nikala kara muktAvalihAra ke AkAravAle pravAha se bhArI zabda ke sAtha vajratala vAle kuMDa meM giratI hai / isI prakAra sItA nadI bhI nIlavanta varSadhara parvata ke kezarI draha se kucha adhika cauhattara sau yojana dakSiNAbhimukhI baha kara mahAn ghaTamukha se praveza kara vajramayI cAra yojana lambI pacAsa yojana caur3I jihikA se nikala kara muktAvali hAra ke AkAravAle pravAha se bhArI zabda ke sAtha vajratala vAle kuMDa meM giratI hai / cauthI ko chor3akara zeSa chaha pRthvIyoM meM caudattara lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / (samavAya-75) [153] suvidhi puSpadanta arhana ke saMgha meM pacahattara sau kevalijina the / zItala arhan pacahattara hajAra pUrva varSa agAravAsa meM raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AgamasUtra - hindI anuvAda zAnti an pacahattara hajAra varSa agAravAsa meM raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / samavAya - 75 kA munidIparatnasAgara kRt anuvAda pUrNa samavAya-76 [154] vidyutkumAra devoM ke chihattara lAkha AvAsa (bhavana) kahe gaye haiM / [155] isI prakAra dvIpakumAra, dizAkumAra, udadhikumAra, stanitakumAra, aura agnikumAra, ina dakSiNa-uttara donoM yugalavAle chahoM devoM ke bhI chihattara lAkha AvAsa (bhavana) kahe gaye haiM / samavAya-77 [156] cAturanta cakravartI bharata rAjA satahattara lAkha pUrva koTi varSa kumAra avasthA meM raha kara mahArAjapada ko prApta hue rAjA hue I aMgavaMza kI paramparA meM utpanna hue satahattara rAjA muMDita ho agAra se anagAritA meM hue gardatoya aura tuSita lokAntika devoM kA parivAra satahattara hajAra devoMvAlA hai / pratyeka muhUrta meM lavoM kI gaNanA se satahattara lava kahe gaye haiM / pravrajita samavAya-78 [157] devendra devarAja zakra kA vaizramaNa nAmaka cauthA lokapAla suparNakumAroM aura dvIpakumAroM ke aThahattara lAkha AvAsoM (bhavanoM ) kA Adhipatya, agrasvAmitva, svAmitva, bhartRtva mahArAjatva, senAnAyakatva karatA aura unakA zAsana evaM pratipAlana karatA hai / sthavira akampita aThahattara varSa kI sarva Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta ho sarva duHkhoM se rahita hue / uttarAyaNa se lauTatA huA sUrya prathama maMDala se unacAlIsaveM maNDala taka eka muhUrta ke isalie aThahattara bhAga pramANa dina ko kama karake aura rajanI kSetra (rAtri) ko bar3hA kara saMcAra karatA hai / isI prakAra dakSiNAyana se lauTatA huA bhI rAtri aura dina ke pramANa ko ghaTAtA aura bar3hAtA huA saMcAra karatA hai / samavAya-79 [158] vaDavAmukha nAmaka mahApAtAlakalaza ke adhastana caramAnta bhAga se isa ratnaprabhA pRthvI kA nicalA caramAnta bhAga unyAsI hajAra yojana antara vAlA kahA gayA hai / isI prakAra ketuka, yUpaka aura Izvara nAmaka mahApAtaloM kA antara bhI jAnanA cAhie | chaThI pRthvI ke bahumadhyadezabhAga se chaThe dhanodadhivAta kA adhastala caramAnta bhAga unyAsI hajAra yojana ke antara vyavadhAna vAlA kahA gayA hai / jambUdvIpa ke eka dvAra se dUsare dvAra kA antara kucha adhika unyAsI hajAra yojana hai / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-80/159 229 (samavAya-80) [159] zreyAMsa arhan assI dhanuSa UMce the / tripRSTha vAsudeva assI dhanuSa UMce the / acala baladeva assI dhanuSa UMce the / tripRSTha vAsudeva assI lAkha varSa mahArAja pada para AsIna rahe / ratnaprabhA pRthvI kA tIsarA abbahula kAMDa assI hajAra yojana moTA kahA gayA hai / devendra devarAja IzAna ke assI hajAra sAmAnika deva kahe gaye haiM / jambUdvIpa ke bhItara eka sau assI yojana bhItara praveza kara sUrya uttara dizA ko prApta ho prathama bAra (prathama maMDala meM) udita hotA hai / samavAya-80 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-81) [160] navanavamikA nAmaka bhikSupratimA ikyAsI rAta-dinoM meM cAra sau pA~ca bhikSAdattiyoM dvArA yathAsUtra, yathAmArga, yathAtattva spRSTa, pAlita, zobhita, tIrita, kIrtita aura ArAdhita hotI hai / kunthu arhat ke saMgha meM ikyAsI sau manaHparyaya jJAnI the / vyAkhyA-prajJapti meM ikyAsI mahAyugmazata kahe gaye haiM / (samavAya-82) [161] isa jambUdvIpa meM sUrya eka sau vyAsIveM maMDala ko do bAra saMkramaNa kara saMcAra karatA hai / jaise--eka bAra nikalate samaya aura dUsarI bAra praveza karate samaya / zramaNa bhagavAn mahAvIra vyAsI rAta-dina bItane ke pazcAt devAnandA brAhmaNI ke garbha se trizalA kSatriyANI ke garbha meM saMhRta kiye gaye / mahAhimavanta varSadhara parvata ke UparI caramAnta bhAga se saugandhika kAMDa kA adhastana caramAnta bhAga byAsI sau yojana ke antaravAlA kahA gayA hai / isI prakAra rukmI kA bhI antara jAnanA cAhie / (samavAya-83) [162] zramaNa bhagavAn mahAvIra vyAsI rAta-dinoM ke bIta jAnepara tiyAsIveM rAta-dina ke vartamAna hone para devAnandA ke garbha se trizalA ke garbha meM saMhRta hue / zItala arhat ke saMgha meM tiyAsI gaNa aura tiyAsI gaNadhara the / sthavira maMDitaputra tiyAsI varSa kI sarva Ayu kA pAlana kara siddha, buddha, karmoM se mukta, parinirvANa ko prApta ho sarva duHkhoM se rahita hue / kauzalika kRSabha arhat tiyAsI lAkha pUrva varSa agAvAsa meM raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / cAturanta cakravartI bharata rAjA tiyAsI lAkha pUrva varSa agAravAsa meM raha kara sarvajJa, sarvabhAvadarzI kevalI jina hue / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AgamasUtra-hindI anuvAda (samavAya-84) [163] caurAsI lAkha nArakAvAsa kahe gaye haiM / kauzalika RSabha arhat caurAsI lAkha pUrva varSa kI sampUrNa Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmoM se mukta aura parinirvANa ko prApta hokara sarva duHkhoM se rahita hue / isI prakAra bharata, bAhubalI, brAhmI aura sundarI bhI caurAsI-caurAsI lAkha pUrva varSa kI pUrI Ayu pAla kara siddha, buddha, karmamukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / zreyAnsa arhat caurAsI lAkha varSa kI sarva Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmamukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkho se rahita hue / tripRSTa vAsudeva caurAsI lAkha varSa kI sarva Ayu bhoga kara sAtavIM pRthvI ke apratiSThAna nAmaka naraka meM nAraka rUpa se utpanna hue / devendra, devarAja zakra ke caurAsI hajAra sAmAnika deva haiM / jambUdvIpa se bAhara ke sabhI mandarAcala caurAsI caurAsI hajAra yojana UMce kaheM gaye haiN| nandIzvara dvIpa ke sabhI aMjanaka parvata caurAsI-caurAsI hajAra yojana UMce haiM / ___ harivarSa aura ramyakavarSa kI jIvAoM ke dhanuHpRSTha kA parikSepa (paridhi) caurAsI hajAra solaha yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se cAra bhAga pramANa haiM / paMkabahula bhAga ke UparI caramAnta bhAga se usI kA adhastana-nIce kA caramAnta bhAga caurAsI lAkha yojana ke antara vAlA kahA gayA hai / vyAkhyAprajJapti nAmaka (bhagavatI) sUtra ke pada-gaNanA kI apekSA caurAsI hajAra pada kahe gaye haiN| nAgakumAra devoM ke caurAsI lAkha AvAsa (bhavana) haiM / caurAsI hajAra prakIrNaka kahe gaye haiM / caurAsI lAkha jIva-yoniyAM kahI gaI hai / pUrva kI saMkhyA se lekara zIrSaprahelikA nAma kI antima mahAsaMkhyA taka svasthAna aura sthAnAntara caurAsI (lAkha) ke guNAkAra vAle kahe gaye haiM / / kRSabha arhat ke saMgha meM caurAsI hajAra zramaNa (sAdhu) the / sabhI vaimAnika devoM ke vimAnAvAsa caurAsI lAkha, sattAnave hajAra aura teIsa vimAna hote haiM, aisA bhagavAn ne kahA hai / samavAya-85 [164] cUlikA sahita zrI AcArAGga sUtra ke pacAsI uddezana kAla kahe gaye haiM / dhAtakIkhaMDa ke [donoM] mandarAcala bhUmigata avagADha tala se lekara sarvAgra bhAga (aMtima UMcAI) taka pacAsI hajAra yojana kahe gaye haiM / [isI prakAra puSkaravara dvIpArdha ke donoM mandarAcala bhI jAnanA cAhie / ] rucaka nAmaka terahaveM dvIpa kA antarvartI golAkAra maMDalika parvata bhUmigata avagAr3ha tala se lekara sarvAgra bhAga taka pacAsI hajAra yojana kahA gayA hai / arthAt ina saba parvatoM kI UMcAI pacAsI hajAra yojana kI hai / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-85/164 231 nandanavana ke adhastana caramAnta bhAga se lekara saugandhika kANDa kA adhastana caramAnta bhAga pacAsI sau yojana antaravAlA kahA gayA hai / samavAya-85 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-86) [165] suvidhi puSpadanta arhat ke chayAsI gaNa aura chyAsI gaNadhara the / supArzva arhat ke 8600 vAdI muni the / dUsarI pRthvI ke madhya bhAga se dUsare ghanodadhivAta kA adhastana casmAnta bhAga chyAsI hajAra yojana ke antaravAlA kahA gayA hai / samavAya-87 [167] mandara parvata ke pUrvI caramAnta bhAga se gostUpa AvAsa parvata kA pazcimI caramAnta bhAga satAsI hajAra yojana ke antara vAlA hai / mandara parvata ke dakSiNI caramAnta bhAga se dakabhAsa AvAsa parvata kA uttarI caramAnta satAsI hajAra yojana ke antaravAlA hai / isI prakAra mandara parvata ke pazcimI caramAnta se zaMkha AvAsa parvata kA dakSiNI caramAnta bhAga satAsI hajAra yojana ke antara vAlA hai / aura isI prakAra mandara parvata ke uttarI casmAnta se dakasIma AvAsa parvata kA dakSiNI caramAnta bhAga satAsI hajAra yojana ke antaravAlA hai / Adya jJAnAvaraNa aura antima (antarAya) karma ko chor3a kara zeSa chahoM karma prakRtiyoM kI uttara prakRtiyA~ satAsI kahI gaI haiM / __ mahAhimavanta kUTa ke uparima anta bhAga se saugandhika kAMDa kA adhastana caramAnta bhAga 8700 yojana antaravAlA hai / isI prakAra rukmI kUTa ke UparI bhAga se saugandhika kAMDa ke adhobhAga kA antara bhI satAsI sau yojana hai / (samavAya-88) [167] pratyeka candra aura sUrya ke parivAra meM aThAsI-aThAsI mahAgraha kahe gaye haiM / dRSTivAda nAmaka bArahaveM aMga ke sUtranAmaka dUsare bheda meM aThAsI sUtra kahe gaye haiM / jaise RjusUtra, pariNatA-pariNata sUtra, isa prakAra nandI sUtra ke anusAra aThAsI sUtra kahanA cAhie / mandara parvata ke pUrvI caramAnta bhAga se gostUpa AvAsa parvata kA pUrvI caramAnta bhAMga, 8800 yojana antaravAlA kahA gayA hai / isI prakAra cAroM dizAoM meM AvAsa parvatoM kA antara jAnanA cAhie / __bAharI uttara dizA se dakSiNa dizA ko jAtA huA sUrya prathama chaha mAsa meM cavAlIsaveM maNDala meM pahu~cane para muhUrta ke ikasaThiye aThAsI bhAga divasa kSetra (dina) ko ghaTAkara aura rajanIkSetra (rAta) ko bar3hA kara saMcAra karatA hai / dakSiNa dizA se uttara dizA ko jAtA huA sUrya dUsare chaha mAsa pUre karake cavAlIsaveM maNDala meM pahuMcane para muhUrta ke ikasaThiye aThAsI bhAga rajanI kSetra (rAta) ke ghaTAkara aura divasa kSetra (dina) ke bar3hA kara saMcAra karatA hai / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 AgamasUtra-hindI anuvAda (samavAya-89) [168] kauzalika kRSabha arhat isI avasarpiNI ke tIsare suSamaduSamA Are ke pazcima bhAga meM navAsI ardhamAsoM (3 varSa, 8 mAsa1 15 dina) ke zeSa rahane para kAlagata hokara siddha, buddha, karma-mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / zramaNa bhagavAn mahAvIra isI avasarpiNI ke cauthe duHSamasuSamA kAla ke antima bhAga meM navAsI ardhamAsoM (3 varSa 8 mAsa 15 dina) ke zeSa rahane para kAlagata hokara siddha, buddha, karmamukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / cAturanta cakravartI hariSeNarAjA 8900 varSa mahAsAmrAjya pada para AsIna rahe / zAntinAtha arhat ke saMgha meM 8900 AryikAoM kI utkRSTa AryikAsampadAthI / (samavAya-90) [169] zItala arhat navvai dhanuSa UMce the / ajita arhat ke navvai gaNa aura navvai gaNadhara the / isI prakAra zAnti jina ke navvai gaNa aura navvai gaNadhara the / svayambhU vAsudeva ne navvai varSa meM pRthvI ko vijaya kiyA thA / sabhI vRtta vaitADhya parvatoM ke UparI zikhara se saugandhikakANDa kA nIce kA caramAnta bhAga 9000 yojana antaravAlA hai / samavAya-90 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (samavAya-91) [170] para-vaiyAvRttyakarma pratimAeM ikyAnavai kahI gaI haiM / kAloda samudra parikSepa kI apekSA kucha adhika ikyAnave lAkha yojana hai / kunthu arhat ke saMgha meM 9100 niyata kSetra ko viSaya karane vAle avadhijJAnI the / Ayu aura gotra karma ko chor3a kara zeSa chaha karmaprakRtiyoM kI uttara prakRtiyA~ ikyAnavai kahI gaI haiM / (samavAya-92) [171] pratimAeM bAnavai kahI gaI haiM / sthavira indrabhUti bAnavai varSa kI sarva Ayu bhogakara siddha, buddha, [karma-mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita] hue / __ mandara parvata ke bahumadhya deza bhAga se gostUpa AvAsaparvata kA pazcimI caramAnta bhAga bAnavai hajAra yojana ke antaravAlA hai / isI prakAra cAroM hI AvAsaparvatoM kA antara jAnanA cAhie / (samavAya-93) [172] candraprabha arhat ke terAnave gaNa aura terAnave gaNadhara the / zAnti arhat ke saMgha meM 9300 caturdazapUrvI the / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-93/172 dakSiNAyana se uttarAyaNa ko jAte hue, athavA uttarAyaNa se dakSiNAyana ko lauTate hue terAnave maNDala para paribhramaNa karatA huA sUrya sama ahorAtra ko viSama karatA hai / (samavAya-94) [173] niSadha aura nIlavanta varSadhara parvatoM kI jIvAeM caurAnavai hajAra eka sau chappana yojana tathA eka yojana ke unnIsa bhAgoM meM se do bhAga pramANa lambI kahI gaI hai / ajita arhat ke saMgha meM 9400 avadhijJAnI the / (samavAya-95) [174] supArzva arhat ke paMcAnave gaNa aura paMcAnavai gaNadhara the / isa jambUdvIpa ke caramAnta bhAga se cAroM dizAoM meM lavaNa samudra ke bhItara paMcAnavaipaMcAnavai hajAra yojana avagAhana karane para cAra mahApAtAla haiM / jaise- 1. var3avAmukha, 2. ketuka, 3. yUpaka aura 4. Izvara / lavaNa samudra ke ubhaya pArzva paMcAnave-paMcAnave pradeza para uddhedha (gaharAI) aura utsedha (UMcAI) vAle kahe gaye haiM / kunthu arhat paMcAnavai hajAra varSa kI paramAyu bhoga kara siddha, buddha, karma-mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / sthavira mauryaputra paMcAnavai varSa kI sarva Ayu bhoga kara siddha, buddha, karma-mukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / (samavAya-96) [175] pratyeka cAturantacakravartI rAjA ke chayAnavai-chayAnavai karor3a grAma the / vAyukumAra devoM ke chayAnavai lAkha AvAsa (bhavana) kahe gaye haiM / vyAvahArika daNDa aMgula ke mApa se chayAnavai aMgula-pramANa hotA hai / isI prakAra dhanuSa, nAlikA, yuga, akSa aura mUzala bhI jAnanA cAhie / Abhyantara maNDala para sUrya ke saMcAra karate samaya Adi (prathama) muhUrta chayAnavai aMgula kI chAyA vAlA kahA gayA hai / (samavAya-97) [176] mandara parvata ke pazcimI caramAnta bhAga se gostubha AvAsa-parvata kA pazcimI caramAnta bhAga sattAnavai hajAra yojana antara vAlA kahA gayA hai / isI prakAra cAroM hI dizAoM meM jAnanA cAhie / AThoM karmoM kI uttara prakRtiyAM sattAnavai kahI gaI haiM / cAturantacakravartI hariSeNa rAjA kucha kama 9700 varSa agAra-vAsa meM rahakara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / samavAya-98 [177] nandanavana ke UparI caramAnta bhAga se pAMDuka vana ke nicale caramAnta bhAga kA antara aTThAnave hajAra yojana hai / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AgamasUtra-hindI anuvAda mandara parvata ke pazcimI caramAntabhAga se gostubha AvAsa parvata kA pUrvI caramAnta bhAga aTThAnavai hajAra yojana antaravAlA kahA gayA hai / isI prakAra cAroM hI dizAoM meM avasthita AvAsa parvatoM kA antara jAnanA cAhie / dakSiNa bharatakSetra kA dhanuHpRSTha kucha kama 9800 yojana AyAma (lambAI) kI apekSA kahA gayA hai / uttara dizA se sUrya prathama chaha mAsa dakSiNa kI ora AtA huA unapacAsaveM maMDala ke Upara Akara muhUrta ke ikasaThiye aTThAnavai bhAga divasa kSetra (dina) ke ghaTAkara aura rajanI-kSetra (rAta) ke bar3hAkara saMcAra karatA hai / isI prakAra dakSiNa dizA se sUrya dUsare chaha mAsa uttara kI ora jAtA huA unapacAsaveM maMDala ke Upara Akara muhUrta ke aSThAnavai ikasaTha bhAga rajanI kSetra (rAta) ke ghaTAkara aura divasa kSetra (dina) ke bar3hAkara saMcAra karatA hai / khatI se lekara jyeSThA taka ke unnIsa nakSatroM ke tAre aTThAnavai haiM / (samavAya-99) [178] mandara parvata ninyAnavai hajAra yojana UMcA kahA gayA hai / nandanavana ke pUrvI caramAnta se pazcimI caramAnta 9900 yojana antaravAlA kahA gayA hai / isI prakAra nandana vana ke dakSiNI caramAnta se uttarI caramAnta 9900 yojana antara vAlA hai / uttara dizA meM sUrya kA prathama maMDala AyAma-viSkambha kI apekSA kucha adhika ninyAnavai hajAra yojana kahA gayA hai / dUsarA sUrya-maMDala bhI AyAma-viSkambha kI apekSA kucha adhika ninyAnavai hajAra yojana kahA gayA hai / tIsarA sUryamaMDala bhI AyAma-viSkambha kI apekSA kucha adhika ninyAnavai hajAra yojana kahA gayA hai / isa ratnaprabhA pRthvI ke aMjana kAMDa ke adhastana casmAnta bhAga se vAna-vyantara bhaumeyaka devoM ke vihAroM (AvAsoM) kA uparima antabhAga 9900 yojana antaravAlA kahA gayA hai / (samavAya-100) [179] dazadazamikA bhikSupratibhA eka sau rAta-dinoM meM aura sAr3he pA~casau bhikSAdattiyoM se yathAsUtra, yathAmArga, yathAtatva se spRSTa, pAlita, zobhita, tIrita, kIrtita aura ArAdhita hotI hai / zatabhiSak nakSatra ke eka sau tAre hote haiM / suvidhi puSpadanta arhat sau dhanuSa UMce the / puruSAdAnIya pArzva arhat eka sau varSa kI samagra Ayu bhoga kara siddha, buddha, karma-mukta, parinirvANa ko prApta ho sarva duHkhoM se rahita hue / isI prakAra sthavira Arya sudharmA bhI sau varSa kI sarva Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmamukta, parinirvANa ko prApta ho sarva duHkhoM se rahita hue / sabhI dIrdha vaitADhya parvata eka-eka sau gavyUti UMce haiM / sabhI kSullaka himavanta aura zikharI varSadhara parvata eka-eka sau yojana UMce haiM / tathA ye sabhI varSadhara parvata sau-sau gavyUti uddhedha vAle haiM / sabhI kAMcanaka parvata eka-eka sau yojana UMce kahe gaye haiM tathA ve sau-sau gavyUti uddhedha vAle aura mUla meM eka-eka sau yojana viSkambhavAle haiM / samavAya-100 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya pra./180 235 prakIrNaka samavAya [180] candraprabha arhat Der3ha sau dhanuSa uMce the / AraNa kalpa meM Der3ha sau vimAnAvAsa kahe gaye haiM / acyuta kalpa bhI Der3ha sau vimAnAvAsa vAlA kahA gayA hai / [181] supArzva arhat do sau dhanuSa UMce the / sabhI mahAhimavanta aura rukmI varSadhara parvata do-do sau yojana uMce haiM aura ve sabhI dodo gavyUti udvedha vAle haiM / isa jambUdvIpa meM do sau kAMcanaka parvata kahe gaye haiM / [182] padmaprabha arhat ar3hAI sau dhanuSa uMce the / asurakumAra devoM ke prAsAdAvataMsaka ar3hAI sau yojana uMce kahe gaye haiM / [183] sumati arhat tIna sau dhanuSa UMce the / ariSTanemi arhan tInasau varSa kumArakhAsa meM raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / vaimAnika devoM ke vimAna prAkAra tIna-tIna sau yojana uMce haiM / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke saMgha meM tIna sau caturdazapUrvI muni the / pA~ca sau dhanuSa kI avagAhanAvAle caramazarIrI siddhi ko prApta puruSoM (siddhoM) ke jIvapradezoM kI avagAhanA kucha adhika tIna sau dhanuSa kI hotI hai / [184] puruSAdAnIya pArzva arhan ke sAr3he tIna sau caturdazapUrviyoM kI sampadA thI / abhinandana arhan sAr3he tIna sau dhanuSa UMce the / [185] saMbhava arhat cAra sau dhanuSa UMce the / sabhI niSadha aura nIlavanta varSadhara parvata cAra-cAra sau yojana UMce tathA ve cAra-cAra sau gavyUti udvedha ( gaharAI ) vAle haiM / sabhI vakSAra parvata niSadha aura nIlavanta varSadhara parvatoM ke samIpa cAra-cAra sau yojana UMce aura cAra-cAra sau gavyUti udvedha vAle kahe gaye haiM / Anata aura prANata ina do kalpoM meM donoM ke milAkara cAra sau vimAna kahe gaye haiM / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke cAra sau aparAjita vAdiyoM kI utkRSTa vAdisampadA thI vevAdI deva, manuSya aura asuroM meM se kisI se bhI vAda meM parAjita hone vAle nahIM the / [186] ajita arhat sAr3he cAra sau dhanuSa UMce the / cAturantacakravartI sagararAjA sAr3he cAra sau dhanuSa UMce the / 1 [187 ] sabhI vakSAra parvata sItA-sItodA mahAnadiyoM ke aura mandara parvata ke samIpa pA~ca-pA~ca sau yojana UMce aura pA~ca-pA~ca sau gavyUti udvedha vAle kahe gaye haiM / sabhI varSadhara kUTa pA~ca-pA~ca sau yojana UMce aura mUla meM pA~ca-pA~ca sau yojana viSkambha vAle kahe gaye haiM / kaulika RSabha arhat pA~ca sau dhanuSa UMce the / cAturantacakravartI rAjA bharata pA~ca sau dhanuSa UMce the / saumanasa, gandhamAdana, vidyutprabha aura mAlavanta ye cAroM vakSAra parvata mandara parvata ke samIpa pA~ca-pA~ca sau yojana UMce aura pA~ca-pA~ca sau gavyUti udvedhavAle haiM / hari aura harissaha kUTa ko chor3a kara zeSa sabhI vakSAra parvatakUTa pA~ca-pA~ca sau yojana UMce aura mUla meM pA~capA~ca sau yojana AyAma - viSkambha vAle kahe gaye haiM / balakUTa ko chor3a kara sabhI nandanavana ke kUTa pA~ca-pA~ca sau yojana UMce aura mUla meM pA~ca-pA~ca sau yojana AyAma - viSkambha vAle kahe gaye haiM / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda saudharma aura IzAna ina donoM kalpoM meM sabhI vimAna pA~ca-pA~ca sau yojana UMce hai / [188] sanatkumAra aura mAhendra kalpoM meM vimAna chaha sau yojana UMce kahe gaye haiM / kSullaka himavanta kUTa ke uparima caramAnta se kSullaka himavanta varSadhara parvata kA samadharaNItala chaha sau yojana antara vAlA hai / isI prakAra zikharI kUTa kA bhI antara jAnanA cAhie / 236 pArzva arhat ke chaha sau aparAjita vAdiyoM kI utkRSTa vAdisampadA thI jo deva, manuSya aura asuroM meM se kisI se bhI vAda meM parAjita hone vAle nahIM the / abhicandra kulakara chaha sau dhanuSa UMce the / vAsupUjya arhat chaha sau puruSoM ke sAtha muMDita hokara agA se anagAritA pravrajita hue the / [189] brahma aura lAntaka ina do kalpoM meM vimAna sAta-sAta sau yojana UMce hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke saMgha meM sAta sau vaikriya labdhidhArI sAdhu the / ariSTanemi arhata kucha kama sAta sau varSa kevaliparyAya meM raha kara siddha, buddha, karmamukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / mahAhimavanta kUTa ke UparI caramAnta bhAga se mahAhimavanta varSadhara parvata kA samadharaNI tala sAta sau yojana antara vAlA kahA gayA hai / isI prakAra rukmI kUTa kA bhI antara jAnanA cAhie / [190] mahAzukra aura sahastrAra ina do kalpoM meM vimAna ATha sau yojana UMce hai / isa ratnaprabhA pRthvI ke prathama kAMDa ke madhyavartI ATha sau yojanoM meM vAnavyavahAra bhauyaka devoM ke vihAra kahe gaye haiM / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke kalyANamaya gati aura sthiti vAle tathA bhaviSya meM mukti prApta karane vAle anuttarIpapAtika muniyoM kI utkRSTa sampadA ATha sau thI / isa ratnaprabhA pRthvI ke bahusama ramaNIya bhUmibhAga se ATha sau yojana kI UMcAI para sUrya paribhramaNa karatA hai / ariSTanemi arhat ke aparAjita vAdiyoM kI utkRSTa vAdisampadA ATha sau thI, jo deva, manuSya aura asuroM meM se kisI se bhI vAda meM parAjita hone vAle nahIM the / [191] Anata, prANata, AraNa aura acyuta ina cAra kalpoM meM vimAna nau-nau sau yojana UMce haiM / niSedha kUTa ke uparama zikharatala se niSadha varSadhara parvata kA sama dharaNItala nau sau yojana antaravAlA hai / isI prakAra nIlavanta kUTa kA bhI antara jAnanA cAhie / vimalavAhana kulakara nau sau dhanuSa UMce the / isa ratnaprabhA pRthvI ke bahusamaraNIya bhUmi bhAga se nau sau yojana kI sabase UparI UMcAI para tArA maMDala saMcAra karatA hai / niSedha varSadhara parvata ke uparima zikharatala se isa ratnaprabhA pRthvI ke prathama kAMDa ke bahumadhya deza bhAga kA antara nau sau yojana hai / isI prakAra nIlavanta parvata kA bhI antara nau sau yojana kA samajhanA cAhie / varSadhara parvatoM meM niSadha parvata tIsarA aura nIlavanta parvata cauthA hai / donoM kA antara samAna hai / [192] sabhI graiyevaka vimAna 1000 yojana UMce kahe gaye haiM / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- pra./192 237 sabhI yamaka parvata daza daza sau yojana UMce kahe gaye haiM / tathA ve daza daza sau gavyUti udvedha vAle kahe gaye haiM / ve mUla meM daza daza sau yojana AyAma - viSkambha vAle haiM / isI prakAra citra-vicitra kUTa bhI kahanA cAhie ! sabhI vRtta vaitADhyaparvata daza daza sau yojana UMce haiM / unakA udvedha daza-daza sau gavyUti hai / ve mUla meM daza daza sau yojana viSkambha vAle haiM / unakA AkAra Upara-nIce sarvatra palyaka (Dhola) ke samAna gola hai / I vakSAra kUTa ko chor3a kara sabhI hari aura harissaha kUTa daza daza sau yojana UMce haiM aura mUla meM daza sau yojana viSkambha vAle haiM / isI prakAra nandana- kUTa ko chor3a kara sabhI balakUTa bhI daza sau yojana vistAra vAle jAnanA cAhie / ariSTanemi arhat daza sau varSa (1000 ) kI samagra Ayu bhoga kara siddha, buddha, karmamukta, parinirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / pArzva arhat ke daza sau antevAsI kAlagata hokara siddha, buddha, karma-mukta, parirvANa ko prApta aura sarva duHkhoM se rahita hue / padmadraha aura puNDarIkadraha daza daza sau (1000) yojana lambe kahe gaye haiM / [193] anuttaraupapAtika devoM ke vimAna gyAraha sau yojana UMce kahe gaye haiM / pArzva arhat ke saMgha meM 1100 vaikriya labdhi se sampanna sAdhu the / [194] mahApadma aura mahApuMDarIka graha do-do hajAra yojana lambe haiM / [195] isa ratnaprabhA pRthvI ke vajrakAMDa ke UparI caramAnta bhAga se lohitAkSa kAMDa kA nicalA caramAnta bhAga tIna hajAra yojana ke antaravAlA hai / [196] tigiMcha aura kezarI draha cAra-cAra hajAra yojana lambe haiM / [197] dharaNItala para mandara parvata ke ThIka bIcoM bIca rucakanAbhi se cAroM hI dizAoM meM mandara parvata pA~ca-pA~ca hajAra yojana ke antaravAlA hai / [198] sahastrAra kalpa meM chaha hajAra vimAnAvAsa kahe gaye haiM / [199] ratnaprabhA pRthvI ke ratnakAMDa ke UparI caramAnta bhAga se pulakakAMDa kA nicalA caramAnta bhAga sAta hajAra yojana ke antaravAlA hai / [200] harivarSa aura ramyakavarSa kucha adhika ATha hajAra yojana vistAravAle hai / [201] pUrva aura pazcima meM samudra ko sparza karane vAlI dakSiNArdha bharatakSetra kI jIvA nau hajAra yojana lambI hai / [ ajita arhat ke saMgha meM kucha adhika nau hajAra avadhijJAnI the | [202] mandara parvata dharaNItala para daza hajAra yojana vistAravAlA kahA gayA hai / [203] jambUdvIpa eka lAkha yojana AyAma - viSkambha vAlA kahA gayA hai / [204] lavaNa samudra cakravAla viSkambha se do lAkha yojana caur3A kahA gayA hai / [205] pArzva arhat ke saMgha meM tIna lAkha sattAIsa hajAra zrAvikAoM kI utkRSTa sampadA thI / [206] dhAtakIkhaNDa nAmaka dvIpa cakravAlaviSkambha kI apekSA cAra lAkha yojana caur3A kahA gayA hai | Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AgamasUtra-hindI anuvAda [207] lavaNasamudra ke pUrvI caramAnta bhAga se pazcimI caramAnta bhAga kA antara pA~ca lAkha yojana hai / [208] cAturanta cakravartI bharata rAjA sATha lAkha pUrva varSa rAjapada para AsIna raha kara muMDita ho agAra se anagAritA meM pravrajita hue / [209] isa jambUdvIpa kI pUrvI vedikA ke anta se dhAtakIkhaNDa ke cakravAla viSkambha kA pazcimI caramAnta bhAga sAta lAkha yojana ke antaravAlA hai / [210] mAhendra kalpa meM ATha lAkha vimAnAvAsa kahe gaye haiM / 211] ajita arhana ke saMgha meM kucha adhikaH nau hajAra avadhi jJAnI the / [sUtra 201meM dekhIe yaha sUtra vahAM honA cAhie / ] [212] puruSasiMha vAsudeva dazalAkha varSa kI kula Ayu ko bhoga kara pA~cavIM nArakapRthvI meM nAraka rUpa se utpanna hue / [213] zramaNa bhagavAn mahAvIra tIrthaMkara bhava grahaNa karane se pUrva chaThe poTTila ke bhava meM eka koTi varSa zramaNa-paryAya pAla kara sahastrAra kalpa meM sarvArthavimAna meM devarUpa se utpanna hue the| 214] bhagavAn zrI kRSabhadeva kA aura antima bhagavAn mahAvIra vardhamAna kA antara eka kor3A-kor3I sAgaropama kahA gayA hai / [215] gaNipiTaka dvAdaza aMga svarupa hai / ve aMga isa prakAra hai-AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyAkhyAprajJapti, jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRtdazA, anuttaropapAtika dazA, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra aura dRSTivAda / ___ yaha AcArAMga kyA hai ? isameM kyA varNana kyA kiyA gayA hai ? AcArAMga maiM zramaNa nirgantho ke AcAra, gaucarI, vinaya, vainayika, sthAna, gamana, caMkramaNa, pramANa, yogayojana, bhASA, samiti, gupti, zayyA, upadhi, bhakta, pAna, udgama, utpAdana, eSaNAvizuddhi, zuddhagrahaNa, azuddhagrahaNa, vrata, niyama, tapa aura upadhAna inakA suprazasta rupase kathana kiyA gayA hai / AcAra saMkSepa se pA~ca prakAra kA hai | jJAnAcAra, darzanAcAra cAritrAcAra, tapAcAra aura vIryAcAra / isa AcAra kA pratipAdana karanevAlA zAstra bhI AcAra kahalAtA hai / AcArAMga kI parimita sUtrArthapradAna rUpa vAcanAeM haiM, saMkhyAta upakrama Adi anuyogadvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyA~ haiM, saMkhyAta veSTaka haiM, saMkhyAta zloka haiM, aura saMkhyAta niyuktiyA~ haiM / gaNi-piTaka ke dvAdazAGga meM aMgakI apekSA 'AcAra' prathama aMga hai / isameM do zrutaskandha haiM, paccIsa adhyayana haiM, pacAsI uddezana-kAla haiM, pacAsI uddezana-kAla haiM, pacAsI samaddezana-kAla haiM / pada-gaNanA kI apekSA isameM aTaThAraha hajAra pada haiM, saMkhyAta akSara haiM, ananta gama hai, arthAt pratyeka vastu meM ananta dharma hote haiM, ataH unake jAnane rUpa jJAna ke dvAra bhI ananta hI hote haiM / paryAya bhI ananta haiM, kyoMki vastu ke dharma ananta haiM / trasa jIva parIta (sImita) haiM / sthAvara jIva ananta haiM / sabhI padArtha dravyArthika naya kI apekSA zAzvata haiM, paryAyArthika naya kI apekSA kRta (anitya) haiM, sarva padArtha sUtroM meM nibaddha (grathita) haiM aura nikAcita haiM arthAt niyukti, saMgrahaNI, hetu, udAharaNa Adi se pratiSThita haiM / isa AcArAGga meM jinendra deva ke dvArA prajJapta bhAva sAmAnya rUpa se kahe jAte haiM, vizeSa rUpa se Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./215 239 prarUpaNa kiye jAte haiM, hetu, dRSTAnta Adi ke dvArA darzAye jAte haiM, vizeSa rUpa se nirdiSTa kiye jAte haiM, aura upanaya-nigamana ke dvArA upadarzita kiye jAte haiM / AcArAGga ke adhyayana se AtmA vastu-svarUpa kA evaM AcAra-dharma kA jJAtA hotA hai, guNaparyAyoM kA viziSTa jJAtA hotA hai tathA anya matoM kA bhI vijJAtA hotA hai / isa prakAra AcAra-gocarI Adi caraNadharmoM kI, tathA piNDazuddhi Adi karaNadharmoM kI prarUpaNA-isameM saMkSepa se kI jAtI hai, vistAra se kI jAtI hai, hetu-dRSTAnta se use dikhAyA jAtA hai, vizeSa rUpa se nirdiSTa kiyA jAtA aura upanaya-nigamana ke dvArA upadarzita kiyA jAtA hai / [216] sUtrakRta kyA hai-usameM kyA varNana hai ? sUtrakRta ke dvArA svasamaya sUcita kiye jAte haiM, para-samaya sUcita kiye jAte haiM, svasamaya aura para-samaya sUcita kiye jAte haiM, jIva sUcita kiye jAte haiM, ajIva sUcita kiyA jAte haiM, jIva aura ajIva sUcita kiye jAte haiM, loka sUcita kiyA jAtA hai, aloka sUcita kiyA jAtA hai aura lokaaloka sUcita kiyA jAtA hai / sUtrakRta ke dvArA jIva, ajIva, puNya, pApa, Astrava, saMvara, nirjarA, bandha aura mokSa taka ke sabhI padArtha sUcita kiye jAte haiM / jo zramaNa alpakAla se hI pravrajita haiM jinakI buddhi khoTe samayoM yA siddhAntoM ke sunane se mohita hai, jinake hRdaya tattva ke viSaya meM sandeha ke utpanna hone se Andolita ho rahe haiM aura sahaja buddhi kA pariNamana saMzaya ko prApta ho rahA hai, unakI pApa upArjana karanevAlI malina mati ke durguNoM ke zodhana karane ke lie kriyAvAdiyoM ke eka sau assI, akriyAvAdiyoM ke caurAsI, ajJAnavAdiyoM ke sar3asaTha aura vinayavAdiyoM ke battIsa, ina saba tIna sau tiresaTha anya vAdiyoM kA vyUha arthAt nirAkaraNa karake sva-samaya (jaina siddhAnta) sthApita kiyA jAtA hai / nAnA prakAra ke dRSTAntapUrNa yukti-yukta vacanoM ke dvArA para-mata ke vacanoM kI bhalI bhA~ti se niHsAratA dikhalAte hue, tathA satpada-prarUpaNA Adi aneka anuyoga dvAroM ke dvArA jIvAdi tattvoM ko vividha prakAra se vistArAnugama kara parama sadbhAvaguNa-viziSTa, mokSamArga ke avatAraka, samyagdarzanAdi meM prANiyoM ke pravartaka, sakalasUtraarthasambandhI doSoM se rahita, samasta sadguNoM se sahita, udAra, pragADha andhakAramayI durgoM meM dIpakasvarUpa, siddhi aura sugati rUpI uttama gRha ke lie sopAna ke samAna, pravAdiyoM ke vikSobha se rahita niSprakampa sUtra aura artha sUcita kiye jAte haiM / sUtrakRtAMga kI vAcanAe~ parimita haiM, anuyogadvAra saMkhyAta haiM, prati-pattiyAM saMkhyAta haiM, veDha saMkhyAta haiM, zloka saMkhyAta haiM, aura niyuktiyAM saMkhyAta haiM / aMgo kI apekSA yaha dUsarA aMga hai / isake do zrutaskandha haiM, teIsa adhyayana haiM, tetIsa uddesanakAla haiM, tetIsa samuddezanakAla haiM, pada-parimANa se chattIsa hajAra pada haiM, saMkhyAta akSara, anantagama aura ananta paryAya haiM / parimita trasa aura ananta sthAvara jIvoM kA tathA nitya, anitya sUtra meM sAkSAt kathita evaM niyukti Adi dvArA siddha jinendra bhagavAn dvArA prarUpita padArthoM kA sAmAnya-vizeSa rUpa meM kathana kiyA gayA hai; nAma, sthApanA Adi bheda karake prajJApana kiyA hai, nAmAdi ke svarUpa kA kathana karake prarUpaNa kiyA gayA hai, upamAoM dvArA darzita kiyA gayA hai, hetu dRSTAnta Adi dekara nidarzita kiyA gayA hai aura upanaya-nigamana dvArA upadarzita kie gae haiM / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AgamasUtra-hindI anuvAda isa aMga kA adhyayana karake adhyetA jJAtA aura vijJAtA ho jAtA hai / isa aMga meM caraNa (mUla guNoM) tathA karaNa (uttara guNoM) kA kathana kiyA gayA hai, prajJApanA aura prarUpaNA kI gaI hai / unakA nidarzana aura upadarzana karAyA gayA hai / yaha sUtrakRtAMga kA paricaya hai / [217] sthAnAGga kyA hai isameM kyA varNana hai ? jisameM jIvAdi padArtha 'pratipAdya rUpa se sthAna prApta karate haiM. vaha sthAnAGga hai / isa ke dvArA svasamaya sthApita-siddha kiye jAte haiM, para-samaya sthApita kiye jAte haiM, svasamayaparasamaya sthApita kiye jAte haiM / jIva sthApita kiye jAte haiM, ajIva sthApita kiye jAte haiM, jIva-ajIva sthApita kiye jAte haiM / loka sthApita kiyA jAtA hai, aloka sthApita kiyA jAtA hai, aura loka-aloka donoM sthApita kiye jAte haiM / sthApanAGga me jIva Adi padArthoM ke dravya, guNa, kSetra, kAla aura paryAyoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / [218] tathA zailoM (parvatoM) kA gaMgA Adi mahAnadiyoM kA, samudroM, sUryoM, bhavanoM, vimAnoM, AkaroM, sAmAnya nadiyoM, cakravartI kI nidhiyoM, evaM puruSoM kI aneka jAtiyoM kA svaroM ke bhedoM, gotroM aura jyotiSka devoM ke saMcAra kA varNana kiyA gayA hai / [219] tathA eka-eka prakAra ke padArthoM kA, do-do prakAra ke padArthoM kA yAvat dazadaza prakAra ke padArthoM kA kathana kiyA gayA hai / jIvoM kA, pudgaloM kA tathA loka meM avasthita dharmAstikAya, adharmAstikAya Adi dravyoM kA bhI prarUpaNa kiyA gayA hai / - sthAnAGgakI vAcanAeM parIta (sImita) haiM, anuyogadvAra saMkhyAta haiM, pratipattiyA~ saMkhyAta haiM, veDha (chandovizeSa) saMkhyAta haiM, zloka saMkhyAta haiM, aura saMgrahaNiyA~ saMkhyAta haiM / yaha sthAnAGga aMga kI apekSA tIsarA aMga hai, isameM eka zrutaskandha hai, daza adhyayana haiM, ikkIsa uddezana-kAla haiM, [ikkIsa samuddezana kAla haiM |] pada-gaNanA kI apekSA isameM bahattara hajAra pada haiM / saMkhyAta akSara haiM, ananta gama (jJAna-prakAra) haiM, ananta paryAya haiM parIta trasa haiM / ananta sthAvara haiM / dravya-dRSTi se sarva bhAva zAzvata haiM, paryAya-dRSTi se anitya haiM, nibaddha haiM, nikAcita (dRDha kiye gaye) haiM, jina-prajJapta haiM / ina saba bhAvoM kA isa aMga meM kathana kiyA jAtA hai, prajJApana kiyA jAtA hai, prarUpaNa kiyA jAtA hai, nidarzana kiyA jAtA hai aura upadarzana kiyA jAtA hai / isa aMga kA adhyetA AtmA jJAtA ho jAtA hai, vijJAtA ho jAtA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa prarUpaNA ke dvArA vastu ke svarUpa kA kathana prajJApana, prarUpaNa, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha tIsare sthAnAGga kA paricaya hai / [220] samavAyAGga kyA hai ? isameM kyA varNana hai ? samavAyAGga meM svasamaya sUcita kiye jAte haiM, para-samaya sUcita kiye jAte haiM, aura svasamaya-para-samaya sUcita kiye jAte haiM / jIva sUcita kiye jAte haiM, ajIva sUcita kiye jAte haiM, aura jIva-ajIva sUcita kiye jAte haiM / loka sUcita kiyA jAtA hai, aloka sUcita kiyA jAtA hai aura loka-aloka sUcita kiyA jAtA hai / / samavAyAGga ke dvArA eka, do, tIna ko Adi lekara eka-eka sthAna kI parivRddhi karate hue zata, sahastra aura koTAkoTI taka ke kitane hI padArthoM kA aura dvAdazAGga gaNipiTaka ke pallavAnoM (paryAyoM ke pramANa) kA kathana kiyA jAtA hai / sau taka ke sthAnoM kA, tathA bAraha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- pra./220 241 aMgarUpa meM vistAra ko prApta, jagat ke jIvoM ke hitakAraka bhagavAn zrutajJAna kA saMkSepa se samavatAra kiyA jAtA hai / isa samavAyAGga meM nAnA prakAra ke bheda-prabheda vAle jIva aura ajIva padArtha varNita haiM / tathA vistAra se anya bhI bahuta prakAra ke vizeSa tattvoM kA, naraka, tiryaMca, manuSya aura deva gaNoM ke AhAra, ucchvAsa, lezyA, AvAsa-saMkhyA, unake AyAma - viSkambha kA pramANa, upapAta (janma) cyavana (maraNa) avagAhanA, upadhi, vedanA, vidhAna (bheda), upayoga, yoga, indriya), kaSAya, nAnA prakAra kI jIva-yoniyA~, parvata-kUTa Adi ke viSkambha (caur3AI) utsedha (UMcAI) pariraya ( paridhi ) ke pramANa, mandara Adi mahIdharoM (parvatoM) ke vidhi - (bheda) vizeSa, kulakaroM, tIrthaMkaroM, gaNadharoM, samasta bharatakSetra ke svAmI cakravartiyoM kA, cakradharavAsudevoM aura haladharoM (baladevoM) kA, kSetroM kA, nirgamoM ko arthAt pUrva-pUrva kSetroM se uttara ke ( Age ke) kSetroM ke adhika vistAra kA, tathA isI prakAra ke anya bhI padArthoM kA isa samavAyAGga meM vistAra se varNana kiyA gayA hai / samavAyAGga kI vAcanAeM parIta haiM, anuyogadvAra saMkhyAta haiM, pratipattiyA~ saMkhyAta haiM, veDha saMkhyAta haiM, zloka saMkhyAta haiM, aura niyuktiyAM saMkhyAta hai / aMga kI apekSA yaha cauthA aMga hai, isameM eka adhyayana hai, eka zrutaskandha hai, eka uddezana kAla hai, [eka samuddezana- kAla hai,] pada-gaNanA kI apekSA isake eka lAkha cavAlIsa hajAra pada haiM / isameM saMkhyAta akSara haiM, ananta gama (jJAna - prakAra ) haiM, ananta paryAya haiM, parIta trasa, ananta sthAvara tathA zAzvata, kRta (anitya), nibaddha nikAcita jina - prajJapta bhAva isa aMga meM kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarUpita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte haiM aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastu ke svarUpa kA kathana, prajJApana, prarUpaNa, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha cauthA samavAyAGga hai / [221] vyAkhyAprajJapti kyA hai-isameM kyA varNana hai ? vyAkhyAprajJapti ke dvArA svasamaya kA vyAkhyAna kiyA jAtA hai, para - samaya kA vyAkhyAna kiyA jAtA hai, tathA svasamaya parasamaya kA vyAkhyAna kiyA jAtA hai / jIva vyAkhyAta kiye jAte haiM, ajIva vyAkhyAta kiye jAte haiM, tathA jIva aura ajIva vyAkhyAta kiye jAte haiM / loka vyAkhyAta kiyA jAtA hai, aloka vyAkhyAta kiyA jAtA hai / tathA loka aura aloka vyAkhyAta kiye jAte haiM / vyAkhyAprajJapti meM nAnA prakAra ke devoM, narendroM, rAjarSiyoM aura aneka prakAra ke saMzayoM meM par3e hue janoM ke dvArA pUche gaye praznoM kA aura jinendra deva ke dvArA bhASita uttaroM kA varNana kiyA gayA hai / tathA dravya, guNa, kSetra, kAla, paryAya, pradeza- parimANa, yathAsthita bhAva, anugama, nikSepa, naya, pramANa, sunipuNa upakramoM ke vividha prakAroM ke dvArA prakaTa rUpa se prakAzita karane vAle, lokAloka ke prakAzaka, vistRta saMsAra - samudra se pAra utArane meM samartha, indroM dvArA saMpUjita, bhavya jana prajA ke, athavA bhavya janapadoM ke hRdayoM ko abhinandita karane vAle, tamoraja kA vidhvaMsana karane vAle, sudRSTa (sunirNIta) dIpaka svarUpa, IhA, mati aura buddhi ko bar3hAne vAle aise anyUna (pUre ) chattIsa hajAra vyAkaraNoM (praznoM ke uttaroM) ko dikhAne se yaha vyAkhyAprajJatti sUtrArtha ke aneka prakAroM kA prakAzaka hai, ziSyoM kA hita - kAraka hai aura 2 16 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 AgamasUtra-hindI anuvAda guNoM se mahAn artha se paripUrNa hai / __ vyAkhyAprajJati kI vAcanAeM parIta haiM, anuyogadvAra saMkhyAta haiM, pratipattiyAM saMkhyAta haiM, veDha (chandovizeSa) saMkhyAta haiM, zloka saMkhyAta hai aura niyuktiyA~ saMkhyAta haiM / yaha vyAkhyAprajJapti aMga rUpa se pA~cavA~ aMga hai / isameM eka zrutaskandha hai, sau se kucha adhika adhyayana haiM, daza hajAra uddezaka haiM, daza hajAra samuddezaka haiM, chattIsa hajAra praznoM ke uttara haiM / pada-gaNanA kI apekSA caurAsI hajAra pada haiM / saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, ananta paryAya haiM, parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM / ye saba zAzvata, kRta, nibaddha, nikAcita, jina-prajJapta-bhAva isa aMga meM kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarUpita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte haiM aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMgake dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastu ke svarUpa kA kathana, prajJApana, prarUpaNa, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha pA~caveM vyAkhyAprajJapti aMga kA paricaya haiM / .. [222] jJAtAdharmakathA kyA hai isameM kyA varNana hai ? jJAtAdharmakathA meM jJAta arthAt udAharaNarUpa meghakumAra Adi puruSoM ke nagara, udyAna, caitya, vanakhaMDa, rAjA, mAtA-pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathA, ihalaukika-pAralaukika Rddhi-vizeSa, bhoga-parityAga, pravrajyA, zrutaparigraha, tapa-upadhAna, dIkSAparyAya, saMlekhanA, bhaktapratyAkhyAna, pAdapopagamana, devaloka-gamana, sukula meM punarjanma, punaH bodhilAbha aura antakriyAeM kahI jAtI haiM / inakI prarUpaNA kI gaI haiM, darzAyI gaI haiM, nidarzita kI gaI hai aura upadarzita kI gaI hai| jJAtAdharmakathA meM pravrajita puruSoM ke vinaya-karaNa-pradhAna, pravara jina-bhagavAna ke zAsana kI saMyama-pratijJA ke pAlana karane meM jinakI dhRti (dhIratA) mati (buddhi) aura vyavasAya (puruSArtha) durbala hai, tapazcaraNa kA niyama aura tapa kA paripAlana karanerUpa raNa (yuddha) ke durdhara bhAra ko vahana karane se bhagna haiM-parAGmukha ho gaye haiM, ata eva atyanta azakta hokara saMyamapAlana karane kA saMkalpa chor3akara baiTha gaye haiM, ghora parISahoM se parAjita ho cuke haiM isalie saMyama ke sAtha prArambha kiye gaye mokSa-mArga ke avaruddha ho jAne se jo siddhAlaya ke kAraNabhUta mahAmUlya jJAnAdi se patita haiM, jo indriyoM ke tuccha viSaya-sukhoM kI AzA ke vaza hokara rAgAdi doSoM se mUrchita ho rahe haiM, cAritra, jJAna, darzana svarUpa yati-guNoM se aura unake vividha prakAroM ke abhAva se jo sarvathA niHsAra aura zUnya haiM, jo saMsAra ke apAra duHkhoM kI aura naraka, tiryaMcAdi nAnA durgatiyoM kI bhava-paramparA se prapaMca meM par3e hue haiM, aise patita puruSoM kI kathAeM haiM / tathA jo dhIra vIra haiM, parISahoM aura kaSAyoM kI senA ko jItane vAle haiM, dhairya ke dhanI haiM, saMyama meM utsAha rakhane aura bala-vIrya ke prakaTa karane meM dRr3ha nizcaya vAle haiM, jJAna, darzana, cAritra aura samAdhi-yoga kI jo ArAdhanA karane vAle haiM, mithyAdarzana, mAyA aura nidAnAdi zalyoM se rahita hokara zuddha nirdoSa siddhAlaya ke mArga kI aura abhimukha haiM, aise mahApuruSoM kI kathAeM isa aMga meM kahI gaI haiM / / tathA jo saMyama-paripAlana kara devaloka meM utpanna ho deva-bhavanoM aura deva-vimAnoM ke Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./222 243 anupama sukhoM ko aura divya, mahAmUlya, uttama bhoga-upabhogoM ko cira-kAla taka bhoga kara kAlakrama ke anusAra vahA~ se cyuta ho punaH yathAyogya mukti ke mArga ko prApta kara antakriyA se samAdhimaraNa ke samaya karma-vaza vicalita ho gaye haiM, unako devoM aura manuSyoM ke dvArA dhairya dhAraNa karAne meM kAraNabhUta, saMbodhanoM aura anuzAsanoM ko, saMyama ke guNa aura saMyama se patita hone ke doSa-darzaka dRSTAntoM ko, tathA pratyayoM ko, arthAt bodhi ke kAraNabhUta vAkyoM ko sunakara zukapabriAjaka Adi laukika muni jana bhI jarA-maraNa kA nAza karane vAle jina-zAsana meM jisa prakAra se sthita hue, unhoMne jisa prakAra se saMyama kI ArAdhanA kI, punaH devaloka meM utpanna hae, vahA~ se Akara manuSya ho jisa prakAra zAzvata sukha ko aura sarvaduHkha-vimokSa ko prApta kiyA, unakI, tathA isI prakAra ke anya aneka mahApuruSoM kI kathAeM isa aMga meM vistAra se kahI gaI haiM / ____ jJAtAdharmakathA meM parIta vAcanAeM haiM, saMkhyAta anuyogadvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyA~ haiM, saMkhyAta veDha haiM, saMkhyAta zloka haiM, saMkhyAta niyuktiyA~ haiM aura saMkhyAta saMgrahaNiyAM haiM / yaha jJAtAdharmakathA aMgarUpa se chaThA aMga hai / isameM do zrutaskandha haiM aura unnIsa adhyayana haiM / ve saMkSepa se do prakAra ke kahe gaye haiM-carita aura kalpita / / dharmakathAoM ke daza varga haiM / unameM se eka-eka dharmakathA meM pAMca-pAMca sau AkhyAyikAeM haiM, eka-eka AkhyAyikA meM pAMca-pAMca sau upAkhyAyikAeM haiM, eka-eka upAkhyAyikA meM pAMca-pAMca sau AkhyAyikA-upAkhyAyikAeM haiM / isa prakAra ye saba pUrvApara se guNita hokara eka sau ikkIsa karor3a, pacAsa lAkha hotI haiM / dharmakathA vibhAga ke daza varga kahe gaye haiM / ataH ukta rAzi ko daza se guNita karane para eka sau paccIsa karor3a saMkhyA hotI hai | usameM samAna lakSaNavAlI punarukta kathAoM ko ghaTA dene para sAr3he tIna karor3a apunarukta kathAeM haiM / jJAtAdharmakathA meM unatIsa uddezana kAla haiM, unatIsa samuddezana-kAla haiM, pada-gaNanAHkI apekSA saMkhyAta hajAra pada haiM, saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM / ye saba zAzvata, kRta, nibaddha, nikAcita, jina-prajJapta bhAva isa jJAtAdharmakathA meM kahe gae haiM, prajJApita kiye gae haiM, nidarzita kiye gae haiM, aura uparzita kiye gae haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA (kathAoM ke mAdhyama se) vastu-svarUpa kA kathana, prajJApana, prarUpaNa, nidarzana aura upadarzana kiyA gayA hai / yaha chaThe jJAtAdharmakathA aMga kA paricaya hai / [223] upAsakadazA kyA hai-usameM kyA varNana hai ? upAsakadazA meM upAsakoM ke nagara, udyAna, caitya, vanakhaMDa, rAjA, mAtA-pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathAeM, ihalaukika-pAralaukika Rddhi-vizeSa, upAsakoM ke zIlavrata, pApa-viramaNa, guNa, pratyAkhyAna, poSadhopavAsa-pratipatti, zruta-parigraha, tapa-upadhAna, gyAraha pratimA, upasarga, saMlekhanA, bhaktapratyAkhyAna, pAdapopagamana, devalokagamana, sukula-pratyAgamana, punaHbodhilAbha, aura antakriyA kA kathana kiyA gayA hai, prarUpaNA kI gaI hai, darzana, nidarzana aura upadarzana kiyA gayA hai / upAsakadazAMga meM upAsakoM (zrAvakoM) kI vRddhi-vizeSa, pariSad (parivAra), vistRta dharma-zravaNa, bodhilAbha, dharmAcArya ke samIpa abhigamana, samyaktva kI vizuddhatA, vrata kI Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 AgamasUtra-hindI anuvAda sthiratA, mUlaguNa aura uttara guNoM kA dhAraNa, unake aticAra, sthiti-vizeSa (upAsaka-paryAya kA kAla-pramANa), pratimAoM kA grahaNa, unakA pAlana, upasargoM kA sahana, yA nirupasargaparipAlana, aneka prakAra ke tapa, zIla, vrata, guNa, veramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsa aura apazcima mAraNAntika saMlekhanA joSamaNA (sevanA) se AtmA ko yathAvidhi bhAvita kara, bahuta se bhaktoM (bhojanoM) ko anazana tapa se chedana kara, uttama zreSTha deva-vimAnoM meM utpanna hokara, jisa prakAra ve una uttama vimAnoM meM anupama uttama sukhoM kA anubhava karate haiM, unheM bhoga kara phira Ayu kA kSaya hone para cyuta ho kara (manuSyoM meM utpanna hokara) aura jinamata meM bodhi ko prApta kara tathA uttama saMyama dhAraNa kara tamoraja (ajJAna-andhakAra rUpa pApa-dhUli) ke samUha se vipramukta hokara jisa prakAra akSaya ziva-sukha ko prApta ho sarva duHkhoM se rahita hote haiM, ina sabakA aura isI prakAra ke anya bhI arthoM kA isa upAsakadazA meM vistAra se varNana hai / upAsakadazA aMga meM parIta vAcanAeM haiM, saMkhyAta anuyogadvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyAM haiM, saMkhyAta veDha haiM, saMkhyAta zloka haiM, saMkhyAta niyuktiyAM haiM aura saMkhyAta saMgrahaNiyAM haiM / yaha upAsakadazA aMga kI apekSA sAtavAM aMga hai / isameM eka zrutaskandha hai, daza adhyayana haiM, daza uddezana-kAla haiM, daza samuddezana-kAla haiM / pada-gaNanA kI apekSA saMkhyAta lAkha pada haiM, saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, ananta paryAya haiM, parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM / ye saba zAzvata, azAzvata, nibaddha nikAcita jinaprajJapta bhAva isa aMga meM kahe gae haiM, prajJApita kiye gae haiM, prarUpita kiye gae haiM, nidarzita aura upadarzita kiye gae haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karama kI prarUpaNA ke dvArA vastu-svarUpa kA kathana, prajJApana, prarUpaNa, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha sAtaveM upAsakadazA aMga kA vivaraNa hai / [224] antakRddazA kyA hai isameM kyA varNana hai ? ___ antakRtdazAoM meM karmoM kA anta karane vAle mahApuruSoM ke nagara, udyAna, caitya, vanakhaMDa, rAjA, mAtA-pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathA, ihalaukika-pAralaukika RddhivizeSa, bhoga-parityAga, pravrajyA, zruta-parigraha, tapa-upadhAna, aneka prakAra kI pratimAeM, kSamA, Arjava, mArdava, satya, zauca, sattaraha prakAra kA saMyama, uttama brahmacarya, AkiMcanya, tapa, tyAga kA tathA samitiyoM aura guptiyoM kA varNana hai / apramAda-yoga aura svAdhyAya-dhyAna yoga, ina donoM uttama mukti-sAdhano kA svarUpa uttama saMyama ko prApta karake parISahoM ko sahana karane vAloM ko cAra prakAra ke ghAtikarmoM ke kSaya hone para jisa prakAra kevalajJAna kA lAbha huA, jitane kAla taka zramaNa-paryAya aura kevali-paryAya kA pAlana kiyA, jina muniyoM ne jahA~ pAdapopagamaanazana kiyA, jo jahA~ jitane bhaktoM kA chedana kara antakRta munivara ajJAnAndhakAra rUpa raja ke puMja se vipramukta ho anuttara mokSa-sukha ko prApta hue, unakA aura isI prakAra ke anya aneka arthoM kA isa aMga meM vistAra se prarUpaNa kiyA gayA hai / / antakRntadazA meM parIta vAcanAeM haiM, saMkhyAta anuyogadvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyAM haiM, saMkhyAta veDha aura zloka haiM, saMkhyAta niyuktiyA~ haiM aura saMkhyAta saMgrahaNiyA~ hai / aMga kI apekSA yaha AThavAM aMga hai / isameM eka zrutaskandha hai / daza adhyayana haiM, sAta varga haiM, daza uddezana-kala haiM, daza samuddezana-kAla haiM, padagaNanA kI apekSA saMkhyAta hajAra Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./224 245 pada haiM / saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, ananta paryAya haiM, parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM / ye sabhI zAzvata, azAzvata nibaddha, nikAcita jina-prajJapta bhAva isa aMga ke dvArA kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarupita kiye jAte hai, nidarzita kiye jAte hai aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMga kA adhyetA AtmA jJAtA ho jAtA hai, vijJAtA ho jAtA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastu-svarUpa kA kathana, prajJApana, prarUpaNa nidarzana aura upadarzana kiyA gayA hai / yaha AThaveM antakRtdazA aMga kA paricaya hai / [225] anuttaropapAtikadazA kyA hai ? isameM kyA varNana hai ? anuttaropapAtikadazA meM anuttara vimAnoM meM utpanna hone vAle mahA anagAroM ke nagara, udyAna caitya, vanakhaMDa, rAjagaNa, mAtA-pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathAeM, ihalaukika pAralaukika viziSTa RddhiyAM, bhoga-parityAga, pravrajyA, zruta kA parigrahaNa, tapa-upadhAna, paryAya, pratimA, saMlekhanA, bhaktapratyAkhyAna, pAdapopagamana, anuttara vimAnoM meM utpAda, phira sukula meM janma, punaH bodhi-lAbha aura antakriyAeM kahI gaI haiM, unakI prarUpaNA kI gaI hai, unakA darzana, nidarzana aura upadarzana karAyA gayA hai / anuttaropapAtikadazA meM parama maMgalakArI, jagat-hitakArI tIrthaMkaroM ke samavasaraNa aura bahuta prakAra ke jina-atizayoM kA varNana hai / tathA jo zramaNajanoM meM pravaragandhahastI ke samAna zreSTha haiM, sthira yazavAle haiM, parISaha-senA rUpI zatru-bala ke mardana karane vAle haiM, tapa se dIpta haiM, jo cAritra, jJAna, samyaktvarUpa sAravAle aneka prakAra ke vizAla prazasta guNoM se saMyukta haiM, aise anagAra maharSiyoM ke anagAra-guNoM kA anuttaropapAtikadazA meM varNana hai / atIva, zreSTha tapovizeSase aura viziSTa jJAna-yoga se yukta haiM, jinhoMne jagat hitakArI bhagavAn tIrthaMkaroM kI jaisI parama AzcaryakAriNI RddhiyoM kI vizeSatAoM ko aura deva, asura, manuSyoM kI sabhAoM ke prAdurbhAva ko dekhA hai, ve mahApuruSa jisa prakAra jinavara ke samIpa jAkara unakI jisa prakAra se upAsanA karate haiM, tathA amara, nara, suragaNoM ke lokaguru ve jinavara jisa prakAra se unako dharma kA upadeza dete haiM, ve kSINakarmA mahApuruSa unake dvArA upadiSTa dharma ko sunakara ke apane samasta kAma-bhogoM se aura indriyoM ke viSayoM se virakta hokara jisa prakAra se udAra dharma ko aura vividha prakAra se saMyama aura tapa ko svIkAra karate hai / tathA jisa prakAra se bahuta varSoM taka unakA AcaraNa karake, jJAna, darzana, cAritra yoga kI ArAdhanA kara jina-vacana ke anugata (anukUla) pUjita dharma kA dUsare bhavya jIvoM ko upadeza dekara aura apane ziSyoM ko adhyayana karavA tathA jinavaroM kI hRdaya se ArAdhanA kara ve uttama munivara jahAM para jitane bhaktoM kA anazana ke dvArA chedana kara, samAdhi ko prApta kara aura uttama dhyAna-yoga se yukta hote hue jisa prakAra se anuttara vimAnoM meM utpanna hote haiM aura vahAM jaise anupama viSaya-saukhya ko bhogate haiM, usa saba kA anuttaropapAtikadazA meM varNana kiyA gayA hai / tatpazcAt vahAM se cyuta hokara ve jisa prakAra se saMyama ko dhAraNa kara antakriyA kareMge aura mokSa ko prApta kareMge, ina saba kA, tathA isI prakAra ke anya arthoM kA vistAra se isa aMga meM varNana kiyA gayA hai / anuttaropapAtikadazA meM parIta vAcanAeM haiM, saMkhyAta anuyogadvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyAM haiM, saMkhyAta veDha haiM, sakhyAta zloka haiM, saMkhyAta niyuktiyAM haiM aura saMkhyAta saMgrahaNiyAM haiM / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 AgamasUtra-hindI anuvAda yaha anuttaropapAtikadazA aMgarUpa se nauvAM aMga hai / isameM eka zrutaskandha hai, daza adhyayana haiM, tIna varga haiM, daza uddezana-kAla haiM, daza samuddezana-kAla haiM, tathA pada-gaNanA kI apekSA saMkhyAta lAkha pada kahe gaye haiM / isameM saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, ananta paryAya haiM, parimita trasa haiM, ananta sthAvara haiM / ye saba zAzvata kRta, nibaddha, nikAcita, jina-prajJapta bhAva isa aMga meM kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarUpita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte haiM aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastu-svarUpa kA kathana, prajJApana prarUpaNa, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha naveM anuttaropapAtikadazA aMga kA paricaya hai / [226] praznavyAkaraNa aMga kyA hai isameM kyA varNana hai ? praznavyAkaraNa aMga meM eka sau ATha praznoM, eka sau ATha apraznoM aura eka sau ATha praznA-praznoM ko, vidyAoM ke atizayoM ko tathA nAgoM-suparNoM ke sAtha divya saMvAdoM ko kahA gayA hai / praznavyAkaraNadazA meM svasamaya-parasamaya ke prajJApaka pratyekabuddhoM ke vividha arthoM vAlI bhASAoM dvArA kathita vacanoM kA AmaSauMSadhi Adi atizayoM, jJAnAdi guNoM aura upazama bhAva ke pratipAdaka nAnA prakAra ke AcAryabhASitoM kA, vistAra se kahe gaye vIra maharSiyoM ke jagat hitakArI aneka prakAra ke vistRta subhASitoM kA, Adarza (darpaNa) aMguSTha, bAhu, asi, maNi, kSauma (vastra) aura sUrya Adi ke Azraya se diye gaye vidyA-devatAoM ke uttaroM kA isa aMga meM varNana hai / aneka mahApraznavidyAeM vacana se hI prazna karane para uttara detI haiM, aneka vidyAeM mana se cintita praznoM kA uttara detI haiM, aneka vidyAeM aneka adhiSThAtA devatAoM ke prayogavizeSa kI pradhAnatA se aneka arthoM ke saMvAdaka guNoM ko prakAzita karatI haiM, aura apane sadbhUta (vAstavika) dviguNa prabhAvaka uttaroM ke dvArA jana samudAya ko vismita karatI haiM / una vidyAoM ke camatkAroM aura satya vacanoM se logoM ke hRdayoM meM yaha dRr3ha vizvAsa utpanna hotA hai ki atIta kAla ke samaya meM dama aura zama ke dhAraka, anya matoM ke zAstAoM se viziSTa jina tIrthaMkara hue haiM aura ve yathArthavAdI the, anyathA isa prakAra ke satya vidyAmaMtra saMbhava nahIM the, isa prakAra saMzayazIla manuSyoM ke sthirIkaraNa ke kAraNabhUta durabhigama (gambhIra) aura duravagAha (kaThinatA se avagAhana-karane ke yogya) sabhI sarvajJoM ke dvArA sammata, abudha (ajJa) janoM ko prabodha karane vAle, pratyakSa pratIti-kAraka praznoM ke vividha guNa aura mahAn artha vAle jinavara-praNIta uttara isa aMga meM kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarUpita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte haiM, aura upadarzita kiye jAte haiM / praznavyAkaraNa aMga meM parIta vAcanAeM haiM, saMkhyAta anuyogadvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyAM haiM, saMkhyAta veDha haiM, saMkhyAta zloka haiM, saMkhyAta niyuktiyAM haiM aura saMkhyAta saMgrahaNiyAM haiM / praznavyAkaraNa aMgarUpa se dazavAM aMga hai, isameM eka zrutaskandha hai, paiMtAlIsa uddezanakAla haiM, paiMtAlIsa samuddezana-kAla haiM / pada-gaNanA kI apekSA saMkhyAta lAkha pada kahe gaye haiM / isameM saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, ananta paryAya haiM, parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM, isameM zAzvata kRta, nibaddha, nikAcita jina-prajJapta bhAva kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./226 247 prarUpita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte haiM, aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastu-svarUpa kA kathana, prajJApana, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha dazaveM praznavyAkaraNa aMga kA paricaya hai / [227] vipAkasUtra kyA hai isameM kyA varNana hai ? vipAkasUtra meM sukRta (puNya) aura duSkRta (pApa) karmoM kA phala-vipAka kahA gayA hai / yaha vipAka saMkSepa se do prakAra kA hai-duHkha-vipAka aura sukha-vipAka / inameM duHkha-vipAka meM daza adhyayana haiM aura sukha-vipAka meM bhI daza adhyayana haiM / / yaha duHkha vipAka kyA hai isameM kyA varNana hai ? duHkha-vipAka meM duSkRtoM ke duHkharUpa phaloM ko bhoganevAloM ke nagara, udyAna, caitya, vanakhaNDa, rAjA, mAtA-pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathAeM, (gautama svAmI kA bhikSA ke lie) nagara-gamana, (pApa ke phala se). saMsAra-prabandha meM par3a kara duHkha paramparAoM ko bhogane kA varNana kiyA jAtA hai / yaha duHkha-vipAka hai / __ sukha-vipAka kyA hai isameM kyA varNana hai ? - sukha-vipAka meM sukRtoM ke sukharUpa phaloM ko bhoganevAloM ke nagara, udyAna, caitya, vanakhaNDa, rAjA, mAtA-pitA, samavasaraNa, dharmAcArya, dharmakathAeM, ihalaukika-pAralaukika RddhivizeSa, bhogaparityAga, pravrajyA, zruta-parigraha, tapa-upadhAna, dIkSA-paryAya, pratimAeM, saMlekhanAeM, bhaktapratyAkhyAna, pAdapopagamana, devaloka-gamana, sukula-pratyAgamana, punaH vodhilAbha, aura unakI antakriyAeM kahI gaI haiM / duHkha vipAka ke prANAtipAta, asatya : vacana, steya, para-dAra-maithuna, sasaMgatA (parigrahasaMcaya) mahAtIvra kaSAya, indriya-viSaya-sevana, pramAda, pApa-prayoga aura azubha adhyavasAnoM (pariNAmoM) se saMcita pApakarmoM ke una pAparUpa anubhAga-phala-vipAkoM kA varNana kiyA gayA hai jinheM narakagati, aura tiryag-yoni meM bahuta prakAra ke saikar3oM saMkaToM kI paramparA meM par3akara bhoganA par3atA hai / __ vahA~ se nikala kara manuSya bhava meM Ane para bhI jIvoM ko pApa-karmoM ke zeSa rahane se aneka pAparUpa azubhaphala-vipAka bhogane par3ate haiM, jaise-vadha (daNDa Adi se tAr3ana, vRSaNavinAza (napuMsakIkaraNa), nAsA-kartana, karNa-kartana, oSTha-chedana, aMguSTha-chedana, hasta-kartana, caraNa-chedana, nakha-chedana, jihvA-chedana, aMjana-dAha (uSNa lohazalAkA se AMkhoM ko AMjanAphor3anA), kaTAgnidAha (vAMsa se banI caTAI se zarIra ko sarva ora se lapeTa kara jalAnA), hAthI ke pairoM ke nIce DAlakara zarIra ko kucalavAnA, pharase Adi se zarIra ko phAr3anA, rassiyoM se bA~dhakara vRkSoM para laTakAnA, trizUla-latA, lakuTa (mUMThavAlA DaMDA) aura lakar3I se zarIra ko bhagna karanA, tape hue kar3akaDAte rAMgA, sIsA evaM tela se zarIra kA abhisiMcana karanA, kumbhI (lohabhaTTI) meM pakAnA, zItakAla meM zarIra para kaMpakaMpI paidA karane vAlA atizItala jala DAlanA, kASTha Adi meM paira phaMsAkara sthira (dRr3ha) bA~dhanA, bhAle Adi zastroM se chedana-bhedana karanA, varddhakartana (zarIra kI khAla udher3anA) ati bhaya-kAraka kara-pradIpana (vastra lapeTakara aura zarIra para tela DAlakara donoM hAthoM meM agni lagAnA) Adi ati dAruNa, anupama duHkha bhogane par3ate Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AgamasUtra - hindI anuvAda haiM / aneka bhava-paramparA meM baMdhe hue pApI jIva pApa karmarUpI vallI ke duHkha-rUpa phaloM ko bhoge vinA nahIM chUTate haiM / kyoMki karmoM ke phaloM ko bhoge vinA unase chuTakArA nahIM milatA / hA~, citta-samAdhirUpa dhairya ke sAtha jinhoMne apanI kamara kasa lI hai unake tapa dvArA una pApakarmoM kA bhI zodhana ho jAtA hai aba sukha-vipAkoM kA varNana kiyA jAtA hai- jo zIla, (brahmacarya yA samAdhi) saMyama, niyama ( abhigraha - vizeSa ), guNa (mUla guNa aura uttara guNa) aura tapa ( antaraMga - bahiraMga) ke anuSThAna meM saMlagna haiM, jo apane AcAra kA bhalI bhAMti se pAlana karate haiM, aise sAdhujanoM meM aneka prakAra kI anukampA kA prayoga karate haiM, unake prati tInoM hI kAloM meM vizuddha buddhi rakhate haiM arthAt yatijanoM ko AhAra dUMgA, yaha vicAra karake jo harSAnubhava karate haiM, dete samaya aura dene ke pazcAt bhI harSa mAnate haiM, unako ati sAvadhAna mana se hitakAraka, sukhakAraka, niHzreyasakAraka uttama zubha pariNAmoM se prayoga-zuddha ( udgamAdi doSoM se rahita ) bhakta - pAna dete haiM, ve manuSya jisa prakAra puNya karma kA upArjana karate haiM, bodhi-lAbha ko prApta hote haiM aura nara, nAraka, tiryaMca evaM devagati - gamana sambandhI aneka parAvarttanoM ko parIta ( sImita - alpa ) karate haiM, tathA jo arati, bhaya, vismaya, zoka aura mithyAtvarUpa zaila (parvata) se saMkaTa (saMkIrNa) hai, gahana ajJAna - andhakAra rUpa kIcar3a se paripUrNa hone se jisakA pAu kaThina hai, jisakA cakravAla (jala-parimaMDala) jarA, maraNa yonirUpa magaramacchoM se kSobhita ho rahA hai, jo anantAnubandhI Adi solaha kaSAyarUpa zvApadoM (khUMkhAra hiMsaka prANiyoM) se ati pracaNDa ataeva bhayaMkara hai / aise anAdi ananta isa saMsAra sAgara ko ve jisa prakAra pAra karate haiM, aura jisa prakAra deva-gaNoM meM Ayu bAMdhate devAyu kA baMdha karate haiM, tathA jisa prakAra sura-gaNoM ke anupama vimAnotpanna sukhoM kA anubhava karate haiM, tatpazcAt kAlAntara meM vahA~ se cyuta hokara isI manuSyaloka meM Akara dIrgha Ayu, paripUrNa zarIra, uttama rUpa, jAti kula meM janma lekara Arogya, buddhi, medhA - vizeSa se sampanna hote haiM, mitrajana, svajana, dhana, dhAnya aura vaibhava se samRddha, evaM sArabhUta sukhasampadA ke samUha se saMyukta hokara bahuta prakAra ke kAma-bhoga - janita, sukha-vipAka se prApta uttama sukhoM kI anuparata (avicchinna) paramparA se paripUrNa rahate hue sukhoM ko bhogate haiM, aise puNyazAlI jIvoM kA isa sukha-vipAka meM varNana kiyA gayA hai / isa prakAra azubha aura zubha karmoM ke bahuta prakAra ke vipAka (phala) isa vipAkasUtra meM bhagavAn jinendra deva ne saMsArI janoM ko saMvega utpanna karane ke lie kahe haiM / isI prakAra se anya bhI bahuta prakAra kI artha- prarUpaNA vistAra se isa aMga meM kI gaI hai / vipAkasUtra kI parata vAcanAeM haiM, saMkhyAta anuyoga dvAra haiM, saMkhyAta pratipattiyA~ haiM, saMkhyAta veDha haiM, saMkhyAta zloka haiM, saMkhyAta niyuktiyA~ haiM, aura saMkhyAta saMgrahaNiyA~ haiM / yaha vipAkasUtra aMgarUpa se gyArahavAM aMga hai / bIsa adhyayana haiM, bIsa uddezana - kAla haiM, bIsa samuddezana - kAla haiM, pada-gaNanA kI apekSA saMkhyAta lAkha pada haiM / saMkhyAta akSara haiM, ananta gama haiM, ananta paryAya haiM parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM / isameM zAzvata, kRta, nibaddha, nikAcita bhAva kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM prarUpita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte haiM aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- pra. / 227 249 hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastusvarUpa kA kathana, prajJApana, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha gyArahaveM vipAka sUtra aMga kA paricaya hai / [228]yaha dRSTivAda aMga kyA hai isameM kyA varNana hai ? dRSTivAda aMga meM sarva bhAvoM kI prarUpaNA kI jAtI / vaha saMkSepa se pAMca prakAra kA kahA gayA hai / jaise-- parikarma, sUtra, pUrvagata, anuyoga aura cUlikA / parikarma kyA hai ? parakirma sAta prakAra kA kahA gayA hai / jaise-- siddhazreNikAparikarma, manuSyazreNikA parikarma; pRSTazreNikA parikarma, avagAhanazreNikA parikarma, upasaMpadya zreNikA parikarma, viprajahata zreNikA parikarma aura cyutAcyutazreNikA - parikarma / siddhazreNikA parikarma kyA hai ? siddhazreNikA parikarma caudaha prakAra kA kahA gayA hai / jaise -mAtRkApada, ekArthakapada, arthapada, pATha, AkAzapada, ketubhUta, rAzibaddha, ekaguNa, dviguNa, triguNa, ketubhUtapratigraha, saMsAra - pratigraha, nandyAvarta, aura siddhabaddha / yaha saba siddha zreNikA parikarma haiM / manuSya zreNikA - parikarma kyA hai ? manuSyazreNikA parikarma caudaha prakAra kA kahA gayA hai / jaise - mAtRkApada se lekara ve hI pUrvokta nandyAvarta taka aura manuSyabaddha / yaha saba manuSya zreNikA parikarma hai / pRSThazreNikA parikarma se lekara zeSa parikarma gyAraha - gyAraha prakAra ke kahe gaye haiM / pUrvokta sAtoM parikarma svasAmayika (jainamatAnusArI) haiM, sAta AjIvikamatAnusArI haiM, chaha parikarma catuSkana vAloM ke matAnusArI haiM aura sAta trairAzika matAnusArI haiM / isa prakAra ye sAtoM parikarma pUrvApara bhedoM kI apekSA tirAsI hote haiM, yaha saba parikarma haiM / sUtra kA svarUpa kyA hai ? sUtra aThAsI hote haiM, aisA kahA gayA hai / jaise- 1 Rjuka, 2 pariNatApariNata, 3 bahubhaMgika, 4 vijayacaryA 5 anantara, 6 parampara, 7 samAna ( samAnasa), 8 saMjUha - saMyUtha, 9 bhinna, 10 ahAccaya, 11 sauvastika, 12 nandyAvarta, 13 bahula, 14 pRSTApRSTa 15 vyAvRtta, 16 evaMbhUta, 17 dvyAvartta, 18 vartamAnAtmaka, 19 samabhirUDha, 20 sarvatobhadra, 21 paNAma (paNNAsa) aura 22 duSpratigraha / ye bAIsa sUtra svasamayasUtra paripATI se chinnaccheda - nayika haiM / ye hI bAIsa sUtra AjIvikasUtraparipATI se acchinnacchedanayika haiM / ye hI bAIsa sUtra trairAzikasUtraparipATI se trikanayika haiM aura ye hI bAIsa sUtra svasamaya sUtraparipATI se catuSkanayika haiM / isa prakAra ye saba pUrvApara bheda milakara aThAsI sUtra hote haiM, aisA kahA gayA hai / yaha sUtra nAma kA dUsarA bheda hai / yaha pUrvagata kyA haiM - isameM kyA varNana hai ? pUrvagata caudaha prakAra ke kahe gaye haiM / jaise- utpAdapUrva, agrAyaNIyapUrva, vIryapravAdapUrva, astinAstipravAdapUrva, jJAnapravAdapUrva, satyapravAdapUrva, AtmapravAdapUrva, karmapravAdapUrva, pratyAkhyAnapravAdapUrva, vidyAnupravAdapUrva, abandhyapUrva, prANAyupUrva, kriyAvizAla pUrva aura lokabindusArapUrva / utpAdapUrva kI daza vastu (adhikAra) haiM aura cAra cUlikAvastu hai / agrAyaNIya pUrva kI caudaha vastu aura bAraha cUlikAvastu haiM / vIryapravAdapUrva kI ATha vastu aura ATha cUlikAvastu hai / astinAstipravAda pUrva kI aThAraha vastu aura daza cUlikAvastu haiM / jJAnapravAda pUrva kI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 AgamasUtra-hindI anuvAda bAraha vastu haiM / satyapravAdapUrva kI do vastu haiM / AtmapravAda pUrva kI solaha vastu haiM / karmapravAda pUrva kI tIsa vastu haiM / prakhyAkhyAna pUrva kI bIsa vastu haiM / vidyAnupravAdapUrva kI pandraha vastu haiM / kriyAvizAla pUrva kI tIsa vastu haiM / lokabindusAra pUrva kI paccIsa vastu kahI [229] prathama pUrva meM daza, dUsare meM caudaha, tIsare meM ATha, cauthe meM aThAraha, pA~caveM meM bAraha, chaThe meM do, sAtaveM meM solaha, AThaveM meM tIsa, naveM meM bIsa, dazaveM vidyAnupravAda meM pandraha / tathA [230] gyArahaveM meM bAraha, bArahaveM meM teraha, terahaveM meM tIsa aura caudahaveM meM paccIsa vastu nAmaka mahAdhikAra haiN| [231] Adi ke cAra pUrvo me krama se cAra, bAraha, ATha aura daza cUlikAvastu nAmaka adhikAra haiM / zeSa daza pUrvo meM cUlikA nAmaka adhikAra nahIM haiM / yaha pUrvagata hai / [232] vaha anuyoga kyA hai-usameM kyA varNana hai ? anuyoga do prakAra kA kahA gayA hai / jaise-mUlaprathamAnuyoga aura gaMDikAnuyoga / mUlaprathamAnuyoga meM kyA hai ? mUlaprathamAnuyoga meM arahanta bhagavantoM ke pUrvabhava, devalokagamana, devabhava sambandhI Ayu, cyavana, janma, janmAbhiSeka, rAjyavarazrI, zivikA, pravrajyA, tapa, bhakta, kevalajJAnotpatti, varNa, tIrtha-pravartana, saMhanana, saMsthAna, zarIra-uccatA, Ayu, ziSya, gaNa, gaNadhara, AryA, pravartinI, caturvidha saMgha kA parimANa, kevali-jina, manaHparyavajJAnI, avadhijJAnI samyak matijJAnI, zrutajJAnI, vAdI, anuttara vimAnoM meM utpanna hone vAle sAdhu, siddha, pAdapopagata, jo jahA~ jitane bhaktoM kA chedana kara uttama munivara antakRta hue, tamorajasamUha se vipramukta hue, anuttara siddhipatha ko prApta hue, ina mahApuruSoM kA, tathA isI prakAra ke anya bhAva mUlaprathamAnuyoga meM kahe gaye haiM, varNita kie gae haiM, prajJApita kiye gae haiM, prarUpita kiye gae haiM, nidarzita kiye gae haiM aura upadarzita kiye gae haiM / yaha mUlaprathamAnuyoga ___ gaMDikAnuyoga meM kyA hai / gaMDikAnuyoga aneka prakAra kA hai / jaise-kulakaragaMDikA, tIrthaMkaragaMDikA, gaNadharagaMDikA, cakravartIgaMDikA, dazAragaMDikA, baladevagaMDikA, vAsudevagaMDikA, harivaMzagaMDikA, bhadrabAhugaMDikA, tapaHkarmagaMDikA, citrAntaragaMDikA, utsarpiNIgaMDikA, avasarpiNI gaMDikA, deva, manuSya, tiryaMca aura naraka gatiyoM meM gamana, tathA vividha yoniyoM meM parivartanAnuyoga, ityAdi gaMDikAe~ isa gaMDikAnuyoga meM kahI jAtI haiM, prajJApita kI jAtI haiM, prarUpita kI jAtI haiM, nidarzita kI jAtI haiM aura upadarzita kI jAtI haiM / yaha gaMDikAnuyoga hai / yaha cUlikA kyA hai ? Adi ke cAra pUrvo meM cUlikA nAmaka adhikAra hai / zeSa daza pUrvo meM cUlikAe~ nahIM hai / yaha cUlikA hai / dRSTivAda kI parIta vAcanAe~ hai, saMkhyAta anuyogadvAra hai / saMkhyAta pratipattiyAM haiM, saMkhyAta niyuktiyAM hai, saMkhyAta zloka haiM, aura saMkhyAta saMgrahaNiyAM haiM / / yaha dRSTivAda aMgarUpa se bArahavAM aMga hai / isameM eka zrutaskandha hai, caudaha pUrva haiM, saMkhyAta vastu haiM, saMkhyAta cUlikA vastu haiM, saMkhyAta prAbhRta haiM, saMkhyAta prAbhRta-prAbhRta haiM, saMkhyAta prAbhRtikAeM haiM, saMkhyAta prAbhRta-prAbhRtikAeM haiM / pada-gaNanA kI apekSA saMkhyAta lAkha Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./232 251 pada kahe gaye haiM / saMkhyAta akSara haiM / ananta gama haiM, ananta paryAya haiM, parIta trasa haiM, ananta sthAvara haiM / ye saba zAzvata, kRta, nibaddha, nikAcita jina-prajJapta bhAva isa dRSTivAda meM kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarUpita kiye jAte haiM, darzita kiye jAte haiM, nidarzita kiye jAte aura upadarzita kiye jAte haiM / isa aMga ke dvArA AtmA jJAtA hotA hai, vijJAtA hotA hai / isa prakAra caraNa aura karaNa kI prarUpaNA ke dvArA vastusvarUpa kA kathana, prajJApana, nidarzana aura upadarzana kiyA jAtA hai / yaha bArahavAM dRSTivAda aMga hai / yaha dvAdazAGga gaNi-piTaka kA varNana hai / [233] isa dvAdazAGga gaNi-piTaka kI sUtra rUpa, artharUpa aura ubhaya rUpa AjJA kA virAdhana karake arthAt durAgraha ke vazIbhUta hokara anyathA sUtrapATha karake, anyathA arthakathana karake aura anyathA sUtrArtha-ubhaya kI prarUpaNA karake ananta jIvoM ne bhUtakAla meM caturgatirUpa saMsAra-kAntAra (gahana vana) meM paribhramaNa kiyA hai, isa dvAdazAGga gaNi-piTaka kI sUtra, artha aura ubhaya rUpa AjJA kA virAdhana karake vartamAna kAla meM parIta (parimita) jIva caturgatirUpa saMsAra-kAntAra meM paribhramaNa kara rahe haiM aura isI dvAdazAGga gaNi-piTaka kI sUtra, artha aura ubhayarUpa AjJA kA virAdhana kara bhaviSyakAla meM ananta jIva caturgatirUpa saMsAra-kAntara meM paribhramaNa kareMge / isa dvAdazAGga gaNi-piTaka kI sUtra, artha aura ubhayarUpa AjJA kA ArAdhana karake ananta jIvoM ne bhUtakAla meM caturgati rUpa saMsAra-kAntAra ko pAra kiyA hai (mukti ko prApta kiyA hai) / vartamAna kAla meM bhI (parimita) jIva isa dvAdazAGga gaNi-piTaka kI sUtra, artha aura ubhaya rUpa AjJA kA ArAdhana karake caturgatirUpa saMsAra-kAntAra ko pAra kara rahe haiM aura bhaviSyakAla meM bhI ananta jIva isa dvAdazAGga gaNipiTaka kI sUtra, artha aura ubhaya rUpa AjJA kA ArAdhana karake caturgatirUpa saMsAra-kAntAra ko pAra kareMge / yaha dvAdazAGga gaNi-paTika bhUtakAla meM kabhI nahIM thA, aisA nahIM hai, vartamAna kAla meM kabhI nahIM hai, aisA nahIM hai aura bhaviSyakAla meM kabhI nahIM rahegA, aisA, bhI nahIM hai / kintu bhUtakAla meM bhI yaha dvAdazAGga gaNi-piTaka thA, vartamAna kAla meM bhI hai aura bhaviSyakAla meM bhI rahegA / kyoMki yaha dvAdazAGga gaNi-piTaka meru parvata ke samAna dhruva hai, loka ke samAna niyata hai, kAla ke samAna zAzvata hai, nirantara vAcanA dene para bhI isakA kSaya nahIM hone ke kAraNa akSaya hai, gaMgA-sindhu nadiyoM ke pravAha ke samAna avyaya hai, jambUdvIpAdi ke samAna avasthita hai aura AkAza ke samAna nitya hai / jisa prakAra pAMca astikAya dravya bhUtakAla meM kabhI nahIM the, aisA nahIM, vartamAna kAla meM kabhI nahIM haiM, aisA bhI nahIM hai aura bhaviSya kAla meM kabhI nahIM raheMge, aisA bhI nahIM hai / kintu ye pA~coM astikAya dravya bhUtakAla meM bhI the, vartamAnakAla meM bhI haiM aura bhaviSya kAla meM bhI raheMge / ataeva ye dhruva haiM, niyata haiM, zAzvata haiM, akSaya haiM, avyaya haiM, avasthita haiM, aura nitya haiM / isI prakAra yaha dvAdazAGga gaNi-piTaka bhUta kAla meM kabhI nahIM thA, aisA nahIM hai, vartamAna kAla meM kabhI nahIM hai, aisA nahIM hai aura bhaviSyakAla meM kabhI nahIM rahegA, aisA bhI nahIM hai / kintu bhUtakAla meM bhI yaha thA, vartamAna kAla meM bhI yaha hai aura bhaviSya kAla Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 AgamasUtra-hindI anuvAda meM bhI rahegA / ataeva yaha dhruva hai, niyata hai, zAzvata hai, akSaya hai, avyaya hai, avasthita hai aura nitya hai / __ isa dvAdazAGga gaNi-piTaka meM ananta bhAva (jIvAdi svarUpa se sat padArtha) aura ananta abhAva (pararUpa se asat jIvAdi vahI padArtha) ananta hetu, unake pratipakSI ananta ahetu; isI prakAra ananta kAraNa, ananta akAraNa; ananta jIva, ananta ajIva; ananta bhavyasiddhika, ananta abhavyasiddhika; ananta siddha tathA ananta asiddha kahe jAte haiM, prajJApita kiye jAte haiM, prarUpita kiye jAte haiM, darzita kiye jAte hai, nidarzita kiye jAte haiM aura upadarzita kiye jAte haiM / [234] do rAziyAM kahI gaI haiM-jIvarAzi aura ajIva rAzi / ajIvarAzi do prakAra kI kahI gaI hai-rUpI ajIvarAzi aura arUpI ajIvarAzi / arUpI ajIvarAzi kyA hai ? arUpI ajIvarAzi daza prakAra kI kahI gaI hai / jaisedharmAstikAya yAvat (dharmAstikAya deza, dharmAstikAyapradeza, adharmAstikAya, ardhAstikAya deza, adharmAstikAya pradeza, AkAzAstikAya, AkAzAstikAya deza, AkAzastikAyapradeza) aura addhAsamaya / rUpI ajIvarAzi aneka prakAra kI kahI gaI hai... yAvat prajJApanA sUtrAnusAra / jIva-rAzi kyA hai ? [jIva-rAzi do prakAra kI kahI gaI hai-saMsArasamApannaka (saMsArI jIva) aura asaMsAra samApannaka (mukta jIva) / isa prakAra donoM rAziyoM ke bheda-prabheda prajJApanA sUtra ke anusAra anuttaropapAtika sUtra taka jAnanA cAhie / ve anuttaropapAtika deva kyA haiM ? anuttaropapAtika deva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / jaise-vijaya-anuttaropapAtika, vaijayanta-anuttaropapAtika, jayanta-anuttaropapAtika, aparAjitaanuttaropapAtika aura sarvArthasiddhika anuttaropapAtika / ye saba anuttaropapAtika saMsAra-samApannaka jIvarAzi hai / yaha saba paMcendriyasaMsAra-samApanna-jIvarAzi hai / / nAraka jIva do prakAra ke haiM-paryApta aura aparyApta / yahAM para bhI prajJApanA sUtra ke anusAra] vaimAnika devoM taka arthAt nAraka, asurakumAra, sthAvarakAya, dvIndriya Adi, manuSya, vyantara, jyotiSka tathA vaimAnika kA sUtra-daMDaka kahanA cAhie / [bhagavan] isa ratnaprabhA pRthvI meM kitanA kSetra avagAhana kara kitane nArakAvAsa kahe gaye haiM ? gautama ! eka lAkha assI hajAra yojana moTI isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara se eka hajAra yojana avagAhana kara, tathA sabase nIce ke eka hajAra yojana kSetra ko chor3akara madhyavartI eka lAkha aThahattara hajAra yojana vAle ratnaprabhA pRthvI ke bhAga meM tIsa lAkha nArakAvAsa haiM / ve nArakAvAsa bhItara kI ora gola aura bAhara kI ora caukora haiM yAvat ve naraka azubha haiM aura una narakoM meM azubha vedanAeM haiM / isI prakAra sAtoM hI pRthvIyoM kA varNana jinameM jo yukta ho, karanA cAhie / [235] ratnaprabhA pRthvI kA bAhalya (moTAI) eka lAkha assI hajAra yojana hai / zarkarA pRthvI kA bAhalya eka lAkha battIsa hajAra yojana hai / vAlukA pRthvI kA bAhalya eka lAkha aTThAIsa hajAra yojana hai / paMkaprabhA pRthvI kA bAhalya eka lAkha vIsa hajAra yojana hai / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 samavAya- pra./235 dhUmaprabhA pRthvI kA bAlya eka lAkha aTThAraha hajAra yojana hai / tamaH prabhA pRthvI kA bAhalya eka lAkha solaha hajAra yojana hai aura mahAtamaH prabhA pRthvI kA bAhalya eka lAkha ATha hajAra yojana hai / [236] ratnaprabhA pRthvI meM tIsa lAkha nArakAvAsa haiM / zarkarA pRthvI meM paccIsa lAkha nArAvAsa haiM / vAlukA pRthvI meM pandraha lAkha nArakAvAsa haiM / paMkaprabhA pRthvI meM daza lAkha narakavAsa haiM / dhUmaprabhA pRthvI meM tIna lAkha nArakAvAsa hai / tamaH prabhA pRthvI meM pAMca kama eka lAkha nArakAvAsa haiM / mahAtamaH pRthvI meM (kevala ) pAMca anuttara nArakAvAsa haiM / isI prakAra Upara kI gAthAoM ke anusAra dUsarI pRthvI meM, tIsarI pRthvI meM, cauthI pRthvI meM, pAMcavIM pRthvI meM, chaThI pRthvI meM aura sAtavIM pRthvIM meM naraka biloM - nArakAvAsoM kI saMkhyA kahanA cAhie / sAtavIM pRthvI meM kitanA kSetra avagAhana kara kitane nArakAvAsa haiM ? gautama ! eka lAkha ATha hajAra yojana bAhalyavAlI sAtavI pRthvI meM Upara se sAr3he bAvana hajAra yojana avagAhana kara aura nIce bhI sAr3he bAvana hajAra yojana chor3akara madhyavartI tIna hajAra yojanoM meM sAtavIM pRthvI ke nArakiyoM ke pAMca anuttara, bahuta vizAla mahAnaraka kahe gaye haiM / jaisekAla, mahAkAla, roruka, mahAroruka aura pAMcavAM apratiSThAna nAma kA naraka haiM / ye naraka vRtta (gola) aura tryastra haiM, arthAt madhyavartI apratiSThAna naraka gola AkAra vAlA hai aura zeSa cAroM dizAvartI cAroM naraka trikoNa AkAra vAle haiM / nIce tala bhAga meM ve naraka kSurapra ( khurapA) ke AkAra vAle haiM / ... yAvat ye naraka azubha haiM aura ina narakoM meM azubha vedanAeM haiM / [238] bhagavan ! asurakumAroM ke AvAsa (bhavana) kitane kahe gaye haiM ? gautama ! isa eka lAkha assI hajAra yojana bAhalyavAlI ratnaprabhA pRthvI meM Upara se eka hajArayojana avagAhana kara aura nIce eka hajAra yojana chor3akara madhyavartI eka lAkha aThahattara hajAra yojana meM ratnaprabhA pRthvI ke bhItara asurakumAroM ke causaTha lAkha bhavanAvAsa kahe gaye haiM / ve bhavana bAhara gola haiM, bhItara caukoNa haiM aura nIce kamala kI karNikA ke AkAra se sthita haiM / unake cAroM ora khAI aura parikhA khudI huI haiM jo bahuta gaharI haiM / khAI aura parikhA ke madhya meM pAla baMdhI huI hai / tathA ve bhavana aTTAlaka, carikA, dvAra, gopura, kapATa, toraNa, pratidvAra, deza rUpa bhAga vAle haiM, yaMtra, mUsala, bhusuMDhI, zataghnI, ina zastroM se saMyukta haiM / zatruoM kI senAoM se ajeya haiM / ar3atAlIsa koThoM se racita, ar3atAlIsa vana-mAlAoM se zobhita haiM / unake bhUmibhAga aura bhittiyA~ uttama lepoM se lipI aura cikanI haiM, gozIrSacandana aura lAlacandana ke sarasa sugandhita lepa se una bhavanoM kI bhittiyoM para pAMcoM aMguliyoM yukta hastatala haiM / isI prakAra bhavanoM kI sIr3hiyoM para bhI gozIrSacandana aura lAlacandana ke rasa se pAMcoM aMguliyoM ke hastatala aMkita haiM / ve bhavana kAlAguru, pradhAna kundaru aura turuSka (lobhAna) yukta dhUpa ke jalate rahane se madhamadhAyamAna, sugandhita aura sundaratA se abhirAma ( manohara ) haiM / vahAM sugandhita agarabattiyAM jala rahI haiM / ve bhavana AkAza ke samAna svaccha haiM, sphaTika ke samAna kAntiyukta haiM, atyanta cikane haiM, ghise hue haiM, pAliza kiye hue haiM, nIraja haiM, nirmala haiM, andhakAra - rahita haiM vizuddha Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 AgamasUtra-hindI anuvAda haiM, prabhA-yukta haiM, marIciyoM (kiraNoM) se yukta haiM, udyota (zItala prakAza) se yukta haiM, mana ko prasanna karane vAle haiM / darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM / jisa prakAra se asurakumAroM ke bhavanoM kA varNana kiyA gayA hai, usI prakAra nAgakumAra Adi zeSa bhavanavAsI devoM ke bhavanoM kA bhI varNana jahAM jaisA ghaTita aura upayukta ho, vaisA karanA cAhie / tathA Upara kahI gaI gAthAoM se jisake jitane bhavana batAye gaye haiM, unakA vaisA hI varNana karanA cAhie / [239] asurakumAroM ke causaTha lAkha bhavana haiM / nAgakumAroM ke caurAsI lAkha bhavana haiM / suparNakumAroM ke bahattara lAkha bhavana haiM / vAyukumAroM ke chyAna3 lAkha bhavana haiM / / [240] dvIpakumAra, dizAkumAra, udadhikumAra, vidyutkumAra, stanitakumAra, agnikumAra ina chahoM yugaloM ke bahattara lAkha bhavana haiM / [241] bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke AvAsa kitane kahe gaye haiM ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM ke asaMkhyAta AvAsa kahe gaye haiM / isI prakAra jalakAyika jIvoM se lekara yAvat manuSyoM taka ke jAnanA cAhie / bhagavan ! vAnavyantaroM ke AvAsa kitane kahe gaye haiM ? gautama ! isa ratnaprabhA pRthvI ke eka hajAra yojana moTe ratnamaya kAMDa ke eka sau yojana Upara se avagAhana kara aura eka sau yojana nIce ke bhAga ko chor3a kara madhyake ATha sau yojanoM meM vAnavyantara devoM ke tirache phaile hue asaMkhyAta lAkha bhaumeyaka nagarAvAsa kahe gaye haiM / ve bhaumeyaka nagara bAhara gola aura bhItara caukora haiM / isa prakAra jaisA bhavanavAsI devoM ke bhavanoM kA varNana kiyA gayA hai, vaisA hI varNana vAnavyantara devoM ke bhavanoM kA jAnanA cAhie / kevala itanI vizeSatA hai ki ye patAkA-mAlAoM se vyApta haiM / yAvat suramya haiM, manaH ko prasanna karane vAle haiM, darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM / bhagavan ! jyotiSka devoM ke vimAnAvAsa kitane kahe gaye haiM ? gautama ! isa ratnaprabhA pRthvI ke bahusama ramaNIya bhUmibhAga se sAta sau navvai yojana Upara jAkara eka sau daza yojana bAhalya vAle tirache jyotiSka-viSayaka AkAzabhAga meM jyotiSka devoM ke asaMkhyAta vimAnAvAsa kahe gaye haiM / ve apane meM se nikalatI huI aura sarva dizAoM meM phailatI huI prabhA se ujjavala haiM, aneka prakAra ke maNi aura ratnoM kI citrakArI se yukta haiM, vAyu se ur3atI huI vijayavaijayantI patAkAoM se aura chatrAtichatroM se yukta haiM, gaganatala ko sparza karane vAle UMce zikhara vAle haiM, unakI jAliyoM ke bhItara ratna lage hue haiM / jaise paMjara (pracchAdana) se tatkAla nikAlI vastu sazrIka-camacamAtI hai vaise hI ve sazrIka haiM / maNi aura suvarNa kI stUpikAoM se yukta haiM, vikasita zatapatroM evaM puNDarIkoM (zveta kamaloM) se, tilakoM se, ratnoM ke ardhacandrAkAra citroM se vyApta haiM, bhItara aura bAhara atyanta cikane haiM, tapAye hue suvarNa ke samAna vAlukAmayI prastaToM yA prastAroM vAle haiM / sukhada sparza vAle haiM, zobhAyukta haiM, mana ko prasanna karane vAle aura darzanIya haiM / bhagavan ! vaimAnika devoM ke kitane AvAsa kahe gaye haiM ? gautama ! isI ratnaprabhA pRthvI ke bahusama ramaNIya bhUmibhAga se Upara, candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArakAoM ko ullaMghana Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya pra./241 255 kara, aneka yojana, aneka zata yojana, aneka sahastra yojana [ aneka zata - sahastra yojana] aneka koTi yojana, aneka koTAkoTI yojana, aura asaMkhyAta koTA koTI yojana Upara bahuta dUra taka AkAzakA ullaMghana kara saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, zukra, sahastrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta kalpoM meM, graiveyakoM meM aura anuttaroM meM vaimAnika devoM ke caurAsI lAkha sattAnavai hajAra aura teIsa vimAna haiM, aisA kahA gayA hai / vimAna sUrya kI prabhA ke samAna prabhAvAle haiM, prakAzoM kI rAziyoM (puMjoM) ke samAna bhAsura haiM, araja (vAbhAvika raja se rahita ) haiM, nIraja ( Agantuka raja se vihIna) haiM, nirmala haiM, andhakArarahita haiM, vizuddha haiM, marIci yukta haiM, udyota sahita haiM, mana ko prasanna karane vAle haiM, darzanIya haiM, abhirUpa haiM aura pratirUpa haiM / bhagavan ! saudharma kalpa meM kitane vimAnAvAsa kahe gaye haiM / gautama ! saudharma kalpa meM battIsa lAkha vimAnAvAsa kahe gaye haiM / isI prakAra IzAnAdi zeSa kalpoM meM sahastrAra taka kramazaH pUrvokta gAthAoM ke anusAra aTThAIsa lAkha, bAraha lAkha, ATha lAkha, cAra lAkha pacAsa hajAra, chaha sau tathA Anata prANata kalpa meM cAra sau aura AraNa- acyuta kalpa meM tIna sau vimAna kahanA cahie / [242] saudharmakalpa meM battIsa lAkha vimAna haiM / IzAnakalpa meM aTThAIsa lAkha vimAna haiM / sanatkumAra kalpa meM bAraha lAkha vimAna haiM / mAhendrakalpa meM ATha lAkha vimAna haiM / brahmakalpa meM cAra lAkha vimAna haiM / lAntaka kalpa meM pacAsa hajAra vimAna haiM / mahAzukra vimAna meM cAlIsa hajAra vimAna haiM / sahastrArakalpa meM chaha hajAra vimAna haiM / tathA [243] Anata, prANata kalpa meM cAra sau vimAna haiM / AraNa aura acyuta kalpa meM tIna sau vimAna haiM / isa prakAra ina cAroM hI kalpoM meM vimAnoM kI saMkhyA sAta sau hai / [244] adhastana-nIce ke tInoM hI graiveyakoM meM eka sau gyAraha vimAna haiM / madhyama tInoM hI graiveyakoM meM eka sau sAta vimAna haiM / uparima tInoM hI graiveyakoM meM eka sau vimAna haiM / anuttara vimAna pAMca hI haiM / [245] bhagavAn ! nArakoM kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya sthiti daza hajAra varSa kI aura utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kI kahI gaI hai / bhagavAn ! aparyAptaka nArakoM kI kitane kAla taka sthiti kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya bhI antamuhUrta kI aura utkRSTa bhI sthiti antamuhUrta kI kahI gaI hai / paryAptaka nArakiyoM kI jaghanya sthiti antamuhUrta kama daza hajAra varSa kI aura utkRSTa sthiti antamuhUrta kama tetIsa sAgaropama kI hai / isI prakAra isa ratnaprabhA pRthvI se lekara mahAtama - prabhA pRthvI taka aparyAptaka nArakiyoM kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antamuhUrta kI tathA paryAptakoM kI sthiti vahA~ kI sAmAnya, jaghanya aura utkRSTa sthiti se antamuhUrta antamuhUrta kama jAnanA cAhie | bhagavAn ! vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita vimAnavAsI devoM kI sthiti kitane kAla kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya sthiti battIsa sAgaropama aura utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kahI gaI hai / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 AgamasUtra-hindI anuvAda sarvArthasiddha nAmaka anuttara vimAna meM ajaghanya-anutkRSTa (utkRSTa aura jaghanya ke bheda se rahita) saba devoM kI tetIsa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / [246] bhagavan ! zarIra kitane kahe gaye haiM ? gautama ! zarIra pA~ca kahe gaye haiMaudArika zarIra, vaikriya zarIra, AhAraka zarIra, taijasa zarIra aura kArmaNa zarIra / ____ bhagavan ! audArika zarIra kitane prakAra ke kahe gaye haiM / gautama ! pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM / jaise-ekendriya audArika zarIra, yAvat garbhajamanuSya paMcendriya audArikazarIra taka jAnanA cAhie / bhagavan ! audArikazarIra vAle jIva kI utkRSTa zarIra-avagAhanA kitanI kahI gaI hai ? gautama ! [pRthvIkAyika Adi kI apekSA] jaghanya zarIra-avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtave bhAga pramANa aura utkRSTa zarIra-avagAhanA [bAdara vanaspatikAyika kI apekSA] kucha adhika eka hajAra yojana kahI gaI hai / isa prakAra jaise avagAhanA saMsthAna nAmaka prajJApanA-pada meM audArikazarIra kI avagAhanA kA pramANa kahA gayA hai, vaisA hI yahAM sampUrNa rUpa se kahanA cAhie / isa prakAra yAvat manuSya kI utkRSTa zarIra-avagAhanA tIna gavyUti kahI gaI hai / bhagavan ! vaikriyikazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! vaikriyikazarIra do prakAra kA kahA gayA hai-ekendriya vaikriyika zarIra aura paMdhendriya vaikriyikazarIra / isa prakAra yAvat sanatkumAra-kalpa se lekara anuttara vimAnoM taka ke devoM kA vaikriyika bhavadhAraNIya zarIra kahanA / vaha kramazaH eka-eka ratni kama hotA hai / bhagavAn ! AhArakazarIra kitane prakAra kA hotA hai ? gautama ! AhAraka zarIra eka hI prakAra kA kahA gayA hai / bhagavAna ! yadi eka hI prakAra kA kahA gayA hai to kyA vaha manuSya AhArakazarIra hai, athavA amanuSya-AhAraka zarIra hai ? gautama ! manuSya-AhArakazarIra hai, amanuSya-AhAraka zarIra nahIM hai / bhagavAna ! yadi vaha manuSya-AhAraka zarIra hai to kyA vaha garbhopakrAntika manuSyaAhAraka zarIra hai, athavA sammUrchima manuSya-AhArakazarIra hai ? gautama ! vaha garbhopakrAntika manuSya-AhAraka zarIra hai / bhagavan ! yadi vaha garbhopakrAntika manuSya-AhAraka zarIra hai, to kyA vaha karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai, athavA akarmabhUmija-garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai ? gautama ! karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai, akarmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra nahIM hai / bhagavAn ! yadi karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai, to kyA vaha saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai, athavA asaMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhAraka zarIra hai ? gautama ! saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai, asaMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSyaAhArakazarIra nahIM hai / bhagavan ! yadi saMkhyAta-varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- pra. / 246 257 to kyA vaha paryApta saMkhyAtavarSAyukta karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai, athavA aparyAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya- AhArakazarIra hai ? gautama ! paryApta saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya - AhArakazarIra hai, aparyAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya - AhArakazarIra nahIM hai / bhagavan ! yadi vaha paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhAraka zarIra hai, to kyA vaha samadagdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSyaAhArakazarIra hai, athavA mithyAdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai, athavA samyagmithyAdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya - AhArakazarIra hai ? gautama ! vaha samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija krAntika manuSya- AhAraka zarIra hai, na mithyAdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya-AhArakazarIra hai aura na samyagmithyAdRSTi paryAptaka saMkhyAta-varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhAraka zarIra hai / bhagavAn ! yadi vaha samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSyaAhArakazarIra hai, to kyA vaha saMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmiz2a garbhopakrAntika manuSya- AhArakazarIra hai, athavA asaMyata samyagadRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya- AhArakazarIra hai, athavA saMyatAsaMyata paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya- AhArakazarIra hai ? gautama ! vaha saMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai, na asaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya- AhArakazarIra hai aura na saMyatAsaMyata paryApta saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhAraka zarIra hai / bhagavan ! yadi vaha saMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya- AhArakazarIra hai, to kyA pramattasaMyata samyagddaSTi paryAptaka saMkhyAta varSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai, athavA apramattasaMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai ? gautama ! vaha pramattasaMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya - AhArakazarIra hai, apramattasaMyata samyagdRSTi paryApta saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhAraka- zarIra nahIM hai / bhagavan ! yadi vaha pramattasaMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhArakazarIra hai, to kyA vaha RddhiprApta pramattasaMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya- AhAraka zarIra hai, athavA anRddhiprApta pramattasaMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya - AhArakazarIra hai ? gautama ! yaha RddhiprApta pramattasaMyata samyagdRSTi paryAptaka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya AhAraka zarIra hai, anRddhiprApta pramattasaMyata samyagdRSTi paryApataka saMkhyAtavarSAyuSka karmabhUmija garbhopakrAntika manuSya - AhAraka zarIra nahIM hai / 2 17 yaha AhAraka zarIra samacaturastrasaMsthAna vAlA hotA hai / bhagavan ! AhArakazarIra kI kitanI bar3I zarIra - avagAhanA kahI gaI hai ? gautama ! Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 AgamasUtra - hindI anuvAda jaghanya avagAhanA kucha kama eka ratni (hAtha) aura utkRSTa avagAhanA paripUrNa eka ratni (hAtha) kahI gaI hai / bhagavan ! taijasazarIra kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA kahA gayA hai-ekendriyataijasa zarIra, dvIndriyataijasazarIra, trIndriya taijasazarIra, caturindritaijasazarIra aura paMcendriyataijasazarIra / isa prakAra AraNa- acyuta kalpa taka jAnanA cAhie / bhagavan ! mAraNAntika samudghAta ko prApta hue graiveyaka deva kI zarIra - avagAhanA kitanI bar3I kahI gaI hai ? gautama ! viSkambha-bAhalya kI apekSA zarIra - pramANamAtra kahI gaI hai aura AyAma (lambAI) kI apekSA nIce jaghanya yAvat vidyAdhara- zreNI taka utkRSTa yAvat adholoka ke grAmoM taka, tathA Upara apane vimAnoM taka aura tirachI manuSyakSetra taka kahI gaI hai / isI prakAra anuttaropapAtika devoM kI jAnanA cAhie / isI prakAra kArmaNa zarIra kA bhI varNana kahanA cAhie / [247] bhagavan ! avadhijJAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! avadhijJAna do prakAra kA kahA gayA hai - bhavapratyaya avadhijJAna aura kSAyopazamika avadhijJAna / isa prakAra prajJApanAsUtra kA sampUrNa avadhijJAna pada kaha lenA cAhie / [248] vedanA ke viSaya meM zIta, dravya, zarIra, sAtA, duHkhA, AbhyupagamikI, aupakramikI, nidA aura anidA itane dvAra jJAtavya haiM / [249] bhagavan ! nArakI kyA zIta vedanA vedana karate haiM, uSNavedanA vedana karate haiM, athavA zItoSNa vedanA vedana karate haiM ? gautama ! nArakI zIta vedanA vedana karate haiM yAvat isa prakAra se vedanA pada kahanA cAhie / bhagavan ! lezyAeM kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! lezyAeM chaha kahI gaI haiM / jaisekRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / isa prakAra zyApada kahanA cAhie / [250] AhAra ke viSaya meM anantara - AhArI, Abhoga-AhArI, anAbhoga- AhArI, AhAra - pudgaloM ke nahIM jAnane-dekhane vAle aura jAnane-dekhane vAle Adi caturbhagI, prazastaaprazasta, adhyavasAna vAle aura aprazasta adhyavasAna vAle tathA samyaktva aura mithyAtva ko prApta jIva jJAtavya haiM / [251] bhaMgavan ! nAraka anantarAhArI haiM ? ( upapAta kSetra meM utpanna hone ke prathama samaya meM hI kyA apane zarIra ke yogya pudgaloM ko grahaNa karate haiM ? ) tatpazcAt nirvartanatA ( zarIra kI racanA) karate haiM ? tatpazcAt paryAdAnatA ( aMga-pratyaMgoM ke yogya pudgaloM ko grahaNa) karate haiM ? tatpazcAt pariNAmanatA (gRhIta pudgaloM kA zabdAdi viSaya ke rUpa meM upabhoga karate haiM ? tatpazcAt paricAraNA (pravIcAra) karate haiM ? aura tatpazcAt vikurvaNA (nAnA prakAra kI vikriyA) karate haiM ? ( kyA yaha satya hai ?) hAM gautama ! aisA hI hai / (yaha kathana satya hai / ) ( yahAM para prajJApanA sUtrokta) AhAra pada kaha lenA cAhie / [252 ] bhagavan ! Ayukarma kA bandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./252 259 Ayukarma kA bandha chaha prakAra kA kahA gayA hai / jaise-jAtinAmanidhattAyuSka, gatinAmanidhattAyuSka, sthitinAmanidhattAyuSka, pradezanAmanidhattAyuSka, anubhAganAmanidhattAyuSka aura avagAhanAnAmanidhattAyuSka / / bhagavan ! nArakoM kA Ayubandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! chaha prakAra kA kahA gayA hai / jaise-jAtinAmanidhattAyuSka, gatinAmanidhattAyuSka, sthitinAmanidhattAyuSka, pradezanAmanidhattAyuSka, anubhAganAmanidhattAyuSka aura avagAhanAnAmadhittAyuSka / isI prakAra asurakumAroM se lekara vaimAnika devoM taka sabhI daMDakoM meM chaha-chaha prakAra kA Ayubandha jAnanA cAhie / bhagavan ! narakagati meM kitane viraha-(antara-) kAla ke pazcAt nArakoM kA upapAta (janma) kahA gayA hai ? gautama ! jaghanya se eka samaya aura utkarSa se bAraha muhUrta nArakoM kA virahakAla kahA gayA hai / isI prakAra tiryaggati, manuSyagati aura devagati kA bhI jaghanya aura utkRSTa antarakAla jAnanA cAhie / bhagavan ! siddhagati kitane kAla taka virahita rahatI hai ? arthAt kitane samaya taka koI bhI jIva siddha nahIM hotA? gautama ! jaghanya se eka samaya aura utkarSa se chaha mAsa siddhi prApta karane vAloM se virahita rahatI hai / arthAt siddhagati kA virahakAla chaha mAsa hai / isI prakAra siddhagati ko chor3akara zeSa saba jIvoM kI uddhartanA (maraNa) kA viraha bhI jAnanA / bhagavan ! isa ratnaprabhA pRthvI ke nAraka kitane viraha-kAla ke bAda upapAta vAle kahe gaye haiM ? ukta prazna ke uttara meM yahA~ para (prajJApanAsUtrokta) upapAta-daMDaka kahanA cAhie / isI prakAra uddhartanA-daMDaka bhI kahanA cAhie / bhagavan ! nAraka jIva jAtinAmanidhattAyuSka karma kA kitane AkarSoM se bandha karate haiM ? gautama ! syAt (kadAcit) eka AkarSa se, syAt do AkarSoM se, syAt tIna AkarSoM se, syAt cAra AkarSoM se, syAt pAMca AkarSoM se, syAt chaha AkarSoM se, syAt sAta AkarSoM se aura syAt ATha AkarSoM se jAtinAmanidhattAyuSka karma kA bandha karate haiM / kintu nau AkarSoM se bandha nahIM karate haiM / isI prakAra zeSa AyuSka karmoM kA bandha jAnanA cAhie / ___ isI prakAra asurakumAroM se lekara vaimAnika kalpa taka sabhI daMDakoM meM Ayubandha ke AkarSa jAnanA cAhie / [253] bhagavan ! saMhanana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! saMhanana chaha prakAra kA kahA gayA hai / jaise-vajrarSabha nArAca saMhanana, RSabhanArAca saMhanana, nArAca saMhanana, ardha nArAca saMhanana, kIlikA saMhanana aura sevArta saMhanana / bhagavan ! nAraka kisa saMhanana vAle kahe gaye haiM ? gautama ! nArakoM ke chahoM saMhananoM meM se koI bhI saMhanana nahIM hotA hai / ve asaMhananI hote haiM, kyoMki unake zarIra meM haDDI nahIM hai, nahIM zirAeM (dhamaniyAM) haiM aura nahIM snAyu (AMteM) haiM / vahA~ jo pudgala aniSTa, akAnta, apriya, anAdeya, azubha, amanojJa, amanAma aura amanobhirAma haiM, unase nArakoM kA zarIra saMhanana-rahita hI banatA hai / / bhagavAn ! asurakumAra deva kisa saMhanana vAle kahe gaye haiM ? gautama ! asurakumAra devoM Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 AgamasUtra-hindI anuvAda ke chahoM saMhananoM meM se koI bhI saMhanana nahIM hotA hai / ve asaMhananI hote haiM, kyoMki unake zarIra meM haDDI nahIM hotI hai, nahIM zirAeM hotI haiM, aura nahIM snAyu hotI haiM / jo pugadla iSTa, kAnta, priya, [Adeya, zubha] manojJa, manAma, aura manobhirAma hote haiM, unase unakA zarIra saMhanana-rahita hI pariNata hotA hai / isa prakAra nAgakumAroM se lekara snanitakumAra devoM taka jAnanA cAhie / arthAt unake koI saMhanana nahIM hotA / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kisa saMhanana vAle kahe gaye haiM ? gautama pRthvIkAyika jIva sevAsiMhanana vAle kahe gaye haiM / isI prakAra apkAyika se lekara sammUrchima paMcendriya tiryagyonika taka ke saba jIva sevArta saMhananavAle hote haiM / garbhopakrAntika tiryaMca chahoM prakAra ke saMhananavAle hote haiM / sammUrchima manuSya sevArta saMhananavAle hote haiM / garbhopakrAntika manuSya chahoM prakAra ke saMhananavAle hote haiM / jisa prakAra asurakumAra deva saMhanana-rahita haiM, usI prakAra vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva bhI saMhanana-rahita hote haiM / - bhagavan ! saMsthAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! saMsthAna chaha prakAra kA hai- samacaturastrasaMsthAna, nyagrodhaparimaMDalasaMsthAna, sAdi yA svAtisaMsthAna, vAmanasaMsthAna, kubjakasaMsthAna, huMDakasaMsthAna / ___ bhagavan ! nArakI jIva kisa saMsthAnavAle kahe gaye haiM ? gautama ! nAraka jIva hUMDakasaMsthAna vAle kahe gaye haiM / bhagavan ! asurakumAra deva kisa saMsthAnavAle hote haiM ? gautama ! asurakumAra deva samacaturastra saMsthAna vAle hote haiM / isI prakAra stanitakumAra taka ke sabhI bhavanavAsI deva samacaturastra saMsthAna vAle hote haiM / ___pRthvIkAyika jIva masUrasaMsthAna vAle kahe gaye haiM / apkAyika jIva stibuka (bindu) saMsthAnavAle kahe gaye haiM / tejaskAyika jIva sUcIkalApa saMsthAnavAle (suiyoM ke puMja ke samAna AkAra vAle) kahe gaye haiM / vAyukAyika jIva patAkA-(dhvajA-) saMsthAnavAle kahe gaye haiM / vanaspatikAyika jIva nAnA prakAra ke saMsthAnavAle kahe gaye haiM / dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura sammUrchima paMcendriyatiryaMca jIva haMDaka saMsthAnavAle aura garbhopakrAntika tiryaMca chahoM saMsthAnavAle kahe gaye haiM / sammUrchima manuSya huMDaka saMsthAnavAle tathA garbhopakrAntika manuSya chahoM saMsthAnavAle kahe gaye haiM / jisa prakAra asurakumAra deva samacaturastra saMsthAna vAle hote haiM, usI prakAra vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva bhI samacutarastra saMsthAnavAle hote haiM / 254] bhagavan ! veda kitane prakAra ke haiM ? gautama ! veda tIna haiM-strI veda, puruSa veda aura napuMsaka veda . __bhagavan ! nAraka jIva kyA strI vedavAle haiM, athavA napuMsaka vedavAle haiM ? gautama ! nAraka jIva na strI vedavAle haiM, na puruSaveda vAle haiM, kintu napuMsaka vedavAle hote haiM / bhagavan ! asurakumAra deva strIvedavAle haiM, puruSaveda vAle haiM, athavA napuMsaka vedavAle haiM ? gautama ! asurakumAra deva strI vedavAle haiM, puruSa veda vAle haiM, kintu napuMsaka vedavAle nahIM hote haiM / isI prakAra stanitakumAra devoM taka jAnanA cAhie / pRthvIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, dvIndriya, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./254 261 trIndriya, caturindriya, sammUrchimapaMcendriya tiryaMca aura sammUrchima manuSya napuMsaka vedavAle hote haiM / garbhopakrAntika manuSya aura garbhopakrAntika tiryaMca tInoM vedoM vAle hote haiM / . [255] usa duHSama-suSamA kAla meM aura usa viziSTa samaya meM [jaba bhagavAn mahAvIra dharmopadeza karate hue vihAra kara rahe the, taba] kalpasUtra ke anusAra samavasaraNa kA varNana vahA~ taka karanA cAhie, jaba taka ki sApataya (ziSya-santAna-yukta) sudharmAsvAmI aura nirapatya (ziSya-santAna-rahita zeSa sabhI) gaNadhara deva vyucchinna ho gaye, arthAt siddha ho gaye / isa jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM atItakAla kI utsarpiNI meM sAta kulakara utpanna hue the / jaise [256] mitradAma, sudAma, supArzva, svayamprabha, vimalaghoSa, sughoSa aura mahAghoSa / [257] isa jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM atItakAla kI avasarpiNI meM daza kulakara hue the / jaise [258] zataMjala, zatAyu, ajitasena, anantasena, kAryasena, bhImasena, mahAbhImasenaH / [259] tathA dRDharatha, dazaratha aura zataratha / isa jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isa avasarpiNI kAla meM sAta kulakara hue / jaise 260] vimalavAhana, cakSuSmAn, yazaSmAn, abhicandra, prasenajita, marudeva aura nAbhirAya / [261]ina sAtoM hI kulakaroM kI sAta bhAryAeM thIM / jaise [262] candrayazA, candrakAntA, surUpA, pratirUpA, cakSuSkAntA, zrIkAntA aura marudevI / ye kulakaroM kI patniyoM ke nAma haiM / [263] isa jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isa avasarpimI kAla meM caubIsa tIrthaMkaroM ke caubIsa pitA hue / jaise [26] 1. nAbhirAya, 2. jitazatru, 3. jitAri, 4. saMvara, 5. megha, 6. ghara, 7. pratiSTha, 8. mahAsena - tathA - [265] 9. sugrIva, 10. dRr3haratha, 11. viSNu, 12. vasupUjya, 13. kRtavarmA, 14. siMhasena, 15. bhAnu, 16. vizvasena tathA [266] 17. sUrasena, 18. sudarzana, 19. kumbharAja, 20. sumitra, 21. vijaya, 22. samudravijaya, 23. azvasena aura 24. siddhArtha kSatriya / [267] tIrtha ke pravartaka jinavaroM ke ye pitA ucca kula aura ucca vizuddha vaMza vAle tathA uttama guNoM se saMyukta the / [268] isa jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isa avasarpiNI meM cauvIsa tIrthaMkaroM kI cauvIsa mAtAeM huI haiM / jaise [269] marudevI, 2. vijayA, 3. senA, 4. siddhArthA, 5. maMgalA, 6. susImA, 7. pRthvI, 8. lakSmaNA, 9. rAmA, 10. nandA, 11. viSNu, 12. jayA, 13. zyAmA tathA [270] 14. suyazA, 15. suvratA, 16. acirA, 17. zrI, 18. devI, 19. prabhAvatI, 20. padmA, 21. vaprA, 22. zivA, 23. vAmA aura 24. trizalA devI / ye Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 AgamasUtra-hindI anuvAda caubIsa jina-mAtAeM haiM / ina caubIsa tIrthaMkaroM ke pUrvabhava ke caubIsa nAma the / jaise [272] 1. vajranAbha, 2. vimala, 3. vimalavAhana, 4. dharmasiMha, 5.. sumitra, 6. dharmamitra / tathA [273] 7. sundarabAhu, 8. dIrghabAhu, 9. yugabAhu, 10. laSThabAhu, 11. datta, 12. indradatta, 13. sundara, 14. mAhendra tathA [274] 15. siMhastha, 16. megharatha, 17. rukmI, 18. sudarzana, 19. nandana, 20. siMhagiri / [275] 21. adInazatru, 22. zaMkha, 23. sudarzana aura 24. nandana / ye isI avasarpiNI ke tIrthaMkaroM ke pUrvabhava ke nAma jAnanA cAhie / [276] ina caubIsa tIrthaMkaroM kI caubIsa zivikAeM (pAlakiyAM) thIM / (jina para virAjamAna hokara tIrthaMkara pravrajyA ke lie vana meM gae / ) jaise 277] 1. sudarzanA zivikA, 2. suprabhA, 3. siddhArthA, 4. suprasiddhA, 5. vijayA, 6. vaijayantI, 7. jayantI, 8. aparAjitA / tathA [278] aruNaprabhA, 10. candraprabhA, 11. sUryaprabhA, 12. agniprabhA, 13. suprabhA, 14. vimalA, 15. paMcavarNA, 16. sAgaradattA, 17. nAgadattA / tathA 279] 18. abhayakarA, 19. nivRtikarA, 20. manoramA, 21. manoharA, 22. devakurA, 23. uttarakurA aura 24. candraprabhA / / [280] ye sabhI zibikAeM vizAla thIM / sarvajagat-vatsala sabhI jinavarendroM kI ye zibikAeM sarva RtuoM meM sukhadAyinI uttama aura zubha kAnti se yukta hotI haiM / [281] jina-dIkSA grahaNa karane ke lie jAte samaya tIrthaMkaroM kI ina zibikAoM ko sabase pahile harSa se romAJcita manuSya apane kandhoM para uThAkara le jAte haiM / pIche asurendra, surendra aura nAgendra una zibikAoM ko lekara calate haiM / [282] caMcala capala kuNDaloM ke dhAraka aura apanI icchAnusAra vikriyAmaya AbhUSaNoM ko dhAraNa karanevAle ve devagaNa sura-asuroM se vandita jinendroM kI zibikAoM vahana karate haiM / [283] ina zibikAoM ko pUrva kI ora (vaimAnika] deva, dakSiNa pArzva meM nAgakumAra, pazcima pArzva meM asurakumAra aura uttara pArzva meM garukhakumAra deva vahana karate haiM / [284] RSabhadeva vinItA nagarI se, ariSTanemi dvArAvatI se aura zeSa sarva tIrthaMkara apanI-apanI janmabhUmiyoM se dIkSA-grahaNa karane ke lie nikale the / [285] sabhI caubIsoM jinavara eka dUSya (indra-samarpita divya vastra) se dIkSA-grahaNa karane ke lie nikale the / na koI anya pAkhaMDI liMga se dIkSita huA, na gRhiliMga se aura na kuliMga se dIkSita huA / (kintu sabhI jina-liMga se hI dIkSita hue the / ) [286] dIkSA grahaNa karane ke lie bhagavAn mahAvIra akele hI ghara se nikale the / pArzvanAtha aura mallI jina tIna-tIna sau puruSoM ke sAtha nikale / tathA bhagavAn vAsupUjya chaha sau puruSoM ke sAtha nikale the / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./287 263 [287] bhagavAn kRSabhadeva cAra hajAra ugra, bhoga rAjanya aura kSatriya janoM ke parivAra ke sAtha dIkSA grahaNa karane ke lie ghara se nikale the / zeSa unnIsa tIrthaMkara eka-eka hajAra puruSoM ke sAtha nikale the / 288 sumati deva nitya bhakta ke sAtha, vAsupUjya caturtha bhakta ke sAtha, pArzva aura mallI aSTamabhakta ke sAtha aura zeSa bIsa tIrthaMkara SaSThabhakta ke niyama ke sAtha dIkSita hue the / [289] ina caubIsoM tIrthaMkaroM ko prathama vAra bhikSA dene vAle caubIsa mahApuruSa hue haiM / jaise [290] 1. zreyAnsa, 2. brahmadatta, 3. surendradatta, 4. indradatta, 5. padma, 6. somadeva, 7. mAhendra, 8. somadatta / tathA [291] 9. puSya, 10. punarvasu, 11. pUrNananda, 12. sunanda, 13. jaya, 14. vijaya, 15. dharmasiMha, 16. sumitra, 17. varga siMha / tathA . [292] 18. aparAjita, 19. vizvasena, 20. vRSabhasena, 21. datta, 22. varadatta, 21. dhanadatta aura 24. bahula, ye krama se caubIsa tIrthaMkaroM ke pahilI vAra AhAradAna karane vAle jAnanA cAhie / [293] ina sabhI vizuddha lezyAvAle aura jinavaroM kI bhakti se prerita hokara aMjalipuTa se usa kAla aura usa samaya meM jinavarendra tIrthaMkaroM ko AhAra kA pratilAbha karAyA / / 294] lokanAtha bhagavAn RSabhadeva ko eka varSa ke bAda prathama bhikSA prApta huI / zeSa saba tIrthaMkaroM ko prathama bhikSA dUsare dina prApta huI / [295] lokanAtha kRSabhadeva ko prathama bhikSA meM ikSurasa prApta huA / zeSa sabhI tIrthaMkaroM ko prathama bhikSA meM amRta-rasa ke samAna parama-anna (khIra) prApta huA / 296] sabhI tIrthaMkara jinoM ne jahA~ jahA~ prathama bhikSA prApta kI, vahA~ vahA~ zarIrapramANa UMcI vasudhArA kI varSA huI / [297] ina cauvIsa tIrthaMkaroM ke cauvIsa caityavRkSa the / jaise [298] 1. nyagrodha (vaTa) 2. saptaparNa, 3. zAla, 4. priyAla, 5. priyaMgu, 6. chatrAha, 7. zirISa, 8. nAgavRkSa, 9. sAlI, 10. pilaMkhuvRkSa / tathA [299] 11. tinduka, 12. pATala, 13. jambu, 14. azvattha (pIpala), 15. dadhiparNa, 16. nandIvRkSa, 17. tilaka, 18. AmravRkSa, 19. azoka / tathA 300] 20. campaka, 21. bakula, 22. vetrasavRkSa, 23. dhAtakIvRkSa aura 24. vardhamAna kA zAlavRkSa / ye cauvIsa tIrthaMkaroM ke caityavRkSa haiM / [301]vardhamAna bhagavAn kA caityavRkSa battIsa dhanuSa UMcA thA, vaha nitya-Rtuka yA arthAt pratyeka Rtu meM usameM patra-puSpa Adi samRddhi vidyamAna rahatI thI / azokavRkSa sAlavRkSa se Acchanna (DhaMkA huA) thA / [302] RSabha jina kA caityavRkSa tIna gavyUti (koza) UMcA thA / zeSa tIrthaMkaroM ke caityavRkSa unake zarIra kI UMcAI se bAraha guNe UMce the / 303] jinavaroM ke ye sabhI caityavRkSa chatra-yukta, dhvajA-patAkA-sahita, vedikA-sahita Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 AgamasUtra-hindI anuvAda toraNoM se suzobhita tathA suroM, asuroM aura garuDadevoM se pUjita the / [304] ina caubIsa tIrthaMkaroM ke caubIsa prathama ziSya the / jaise [305] 1. RSabhadeva ke prathama ziSya RSabhasena, aura ajitajina ke prathama ziSya siMhasena the / punaH krama se 3. cAru, 4. vajranAma, 5. camara, 6. suvrata, 7. vidarbha / tathA [306] 8. datta, 9. varAha, 10. Ananda, 11. gostubha, 12. sudharma, 13. mandara, 14. yaza, 15. ariSTa, 16. cakraratha, 17. svayambhU, 18. kumbha, 19. indra, 20. kumbha, 21. zubha, 22. varadatta, 23. datta aura 24. indrabhUti prathama ziSya hue| [307] ye sabhI uttama uccakula vAle, vizuddhavaMza vAle aura guNoM se saMyukta the aura tIrtha-pravartaka jinavaroM ke prathama ziSya the / [308] ina cauvIsa tIrthaMkaroM kI caubIsa prathama ziSyAeM thIM / jaise [309] 1. brAhmI, 2. phalgu, 3. zyAmA, 4. ajitA, 5. kAzyapI, 6. rati, 7. somA, 8. sumanA, 9. vAruNI, 10. sulasA, 11. dhAriNI, 12. dharaNI, 13. dharaNidharA / [310] 14. padmA, 15. zivA, 16. zuci, 17. aMjukA, 18. bhAvitAtmA, 19. bandhumatI, 20. puSpavatI, 21. AryA amilA / tathA [311] 22. yazasvinI, 23. puSpacUlA aura 24. AryA candanA / ye saba uttama unnata kulavAlI, vizuddhavAlI, guNoM se saMyukta thIM aura tIrtha-pravartaka jinavaroM kI prathama ziSyAeM huii| [312] isa jambUdvIpa ke isI bhArata varSa meM isI avasarpiNI kAla meM utpanna hue cakravartiyoM ke bAraha pitA the / jaise [313] 1. kRSabhajina, 2. sumitra, 3. vijaya, 4. samudravijaya, 5. azvasena, 6. vizvasena, 7. sUrasena, 8. kArtavIrya / tathA [314] 9. padmottara, 10. mahAhari, 11. vijaya aura 12. brahma / ye bAraha cakravarttiyoM ke pitAoM ke nAma haiM / [315] isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isI avasarpiNI kAla meM bAraha cakravartiyoM kI bAraha mAtAeM huI / jaise- sumaMgalA, yazasvatI, bhadrA, sahadevI, acirA, zrI, devI, tArA, jvAlA, merA, vaprA aura bArahavI cullinI / [316] isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isI avasarpiNI kAla meM bAraha cakravartI hue / jaise [317] 1. bharata, 2. sagara, 3. madhavA, 4. rAjazArdUla sanatkumAra, 5. zAnti, 6. kunthu, 7. ara, 8. kaurava-vaMzI subhUma / tathA [318] 9. mahApadma, 10. rAjazArdUla hariSeNa, 11. jaya aura 12. brahmadatta / [319] ina bAraha cakravartiyoM ke bAraha strIratna the / jaise [320] 1. prathama subhadrA, 2. bhadrA, 3. sunandA, 4. jayA, 5. vijayA, 6. kRSNazrI, 7. sUryazrI, 8. padmazrI, 9. vasundharA, 10. devI, 11. lakSmImatI aura 12. kurumatI / ye strIratnoM ke nAma haiM / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./321 265 [321] isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isI avasarpiNI meM nau baladevoM aura nau vAsudevoM ke nau pitA hue / jaise [322] 1. prajApati, 2. brahma, 3. soma, 4.rudra, 5. ziva, 6. mahAziva, 7. agnizakhi, 8. dazaratha aura 9. vasudeva / [323] isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isI avasarpiNI kAla meM nau vAsudevoM kI nau mAtAeM huIM / jaise [324] 1. mRgAvatI, 2. umA, 3. pRthvI, 4. sItA, 5. amRtA, 6. lakSmImatI, 7. zeSamatI, 8. kekayI aura 9. devakI / [325] isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isI avasarpiNI kAla meM nau baladevoM kI nau mAtAeM huIM / jaise [326] 1. bhadrA, 2. subhadrA, 3. suprabhA, 4. sudarzanA, 5. vijayA, 6. vaijayantI, 7. jayantI, 8. aparAjitA aura 9. rohiNI / ye nau baladevoM kI mAtAeM thI / [327] isa jambUdvIpa meM isa bhAratavarSa ke isa avasarpiNIkAla meM nau dazAramaMDala (baladeva aura vAsudeva samudAya) hue haiM / sUtrakAra unakA varNana karate haiM ve sabhI baladeva aura vAsudeva uttama kula meM utpanna hue zreSTha puruSa the, tIrthaMkarAdi zalAkA-puruSoM ke madhyavartI hone se madhyama puruSa the, athavA tIrthaMkaroM ke bala kI apekSA kama aura sAmAnya janoM ke bala kI apekSA adhika balazAlI hone se ve madhyama puruSa the / apane samaya ke puruSoM ke zauryAdi guNoM kI pradhAnatA kI apekSA ve pradhAna puruSa the / mAnasika bala se sampanna hone ke kAraNa ojasvI the / dedIpyamAna zarIroM ke dhAraka hone se tejasvI the / zArIrika bala se saMyukta hone ke kAraNa varcasvI the, parAkrama ke dvArA prasiddhi ko prApta karane se yazasvI the / zarIra kI chAyA (prabhA) se yukta hone ke kAraNa ve chAyAvanta the / zarIra kI kAnti se yukta hone se kAnta the, candra kA samAna saumya mudrA ke dhAraka the, sarvajanoM ke vallabha hone se ve subhaga yA saubhAgyazAlI the / netroM ko atipriya hone se ve priyadarzana the / samacaturastra saMsthAna ke dhAraka hone se ve surUpa the / zubha svabhAva hone se ve zubhazIla the / sukhapUrvaka saralatA se pratyeka jana unase mila sakatA thA, ataH ve sukhAbhigamya the / sarva janoM ke nayanoM ke pyAre the / kabhI nahIM thakanevAle avicchinna pravAhayukta balazAlI hone se ve odhabalI the, apane samaya ke sabhI puruSoM ke bala kA atikramaNa karane se atibalI the, aura mahAn prazasta yA zreSTha balazAlI hone se ve mahAbalI the / nirupakrama AyuSya ke dhAraka hone se anihata arthAt dUsare ke dvArA hone vAle ghAta yA maraNa se rahita the, athavA malla-yuddha meM koI unako parAjita nahIM kara sakatA thA, isI kAraNa ve aparAjita the / bar3e-bar3e yuddhoM meM zatruoM kA mardana karane se ve zatru-mardana the, sahasroM zatruoM ke mAna kA mathana karane vAle the / AjJA yA sevA svIkAra karane vAloM para droha chor3akara kRpA karane vAle the / ve mAtsarya-rahita the, kyoMki dUsaroM ke leza mAtra bhI guNoM ke grAhaka the / mana vacana kAya kI sthira pravRtti ke kAraNa ve acapala (capalatA-rahita) the / niSkAraNa pracaNDa krodha se rahita Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 AgamasUtra-hindI anuvAda the, parimita maMjula vacanAlApa aura mRdu hAsya se yukta the / gambhIra, madhura aura paripUrNa satya vacana bolate the / adhInatA svIkAra karane vAloM para vAtsalya bhAva rakhate the / zaraNa meM AnevAle ke rakSaka the / vajra, svastika, cakra Adi lakSaNoM se aura tila, mazA Adi vyaMjanoM ke guNoM se saMyukta the / zarIra ke mAna, unmAna aura pramANa se paripUrNa the, ve janma-jAta sarvAGga sundara zarIra ke dhAraka the / candra ke saumya AkAra vAle, kAnta aura priyadarzana the / 'amasRNa' arthAt kartavya-pAlana meM Alasya-rahita the athavA 'aNarSaNa' arthAt aparAdha karanevAloM para bhI kSamAzIla the / udaMDa puruSoM para pracaMDa daMDanIti ke dhAraka the / gambhIra aura darzanIya the / baladeva tAla vRkSa ke cihnavAlI dhvajA ke aura vAsudeva garuDa ke cihnavAlI dhvajA ke dhAraka the / ve dazAramaMDala karNa-paryanta mahAdhanuSoM ko khIMcanevAle, mahAsattva (bala) ke sAgara the / / raNa-bhUmi meM unake prahAra kA sAmanA karanA azakya thA / ve mahAn dhanuSoM ke dhAraka the, puruSoM meM dhIra-vIra the, yuddhoM meM prApta kIrti ke dhAraka puruSa the, vizAla kuloM meM utpanna hue the, mahAratna vajra (hIrA) ko bhI aMgUThe aura tarjanI do aMguliyoM se cUrNa kara dete the / Adhe bharata kSetra ke arthAt tIna khaMDa ke svAmI the / saumyasvabhAvI the / rAja-kuloM aura rAjavaMzoM ke tilaka the / ajita the, (kisI se bhI nahIM jIte jAte the) aura ajitaratha (ajeya ratha vAle) the / baladeva hala aura mUzala rUpa zastroM ke dhAraka the, tathA vAsudeva zAGga dhanuSa, pAJcajanya zaMkha, sudarzana cakra, kaumodakI gadA, zakari nandakanAmA khaga ke dhAraka the / pravara, ujjavala, sukAnta, vimala kaustubha maNi yukta mukuTa ke dhArI the / unakA mukha kuNDaloM meM lage maNiyoM ke prakAza se yukta rahatA thA / kamala ke samAna netra vAle the / ekAvalI hAra kaMTha se lekara vakSaHsthala taka zobhita rahatA thA / unakA vakSaHsthala zrIvatsa ke sulakSaNa se cihnita thA / ve vizva-vikhyAta yaza vAle the / sabhI RtuoM meM utpanna hone vAle, sugandhita puSpoM se racI gaI, laMbI, zobhAyukta, kAnta, vikasita, paMcavarNI zreSTha mAlA se unakA vakSaHsthala sadA zobhAyamAna rahatA thA / unake sundara aMga-pratyaMga eka sau ATha prazasta lakSaNoM se sampanna the / ve mada-matta gajarAja ke samAna lalita, vikrama aura vilAsayukta gati vAle the / zarada Rtu ke nava-udita megha ke samAna madhura, gaMbhIra, krauMca pakSI ke nirghoSa aura dundubhi ke samAna svara vAle the / baladeva kaTisUtra vAle nIla kauzeyaka vastra se tathA vAsudeva kaTisUtra vAle pIta kauzeyaka vastra se yukta rahate the (baladevoM kI kamara para nIle raMga kA aura vAsudevoM kI kamara para pIle raMga kA dupaTTA baMdhA rahatA thA) / ve prakRSTa dIpti aura teja se yukta the, prabala balazAlI hone se ve manuSyoM meM siMha ke samAna hone se narasiMha, manuSyoM ke pati hone se narapati, parama aizvaryazAlI hone se narendra, tathA sarvazreSTha hone se nara-vRSabha kahalAte the / apane kArya-bhAra kA pUrNa rUpa se nirvAha karane se ve marud-vRSabhakalpa arthAt devarAja kI upamA ko dhAraNa karate the / anya rAjA-mahArAjAoM se adhika rAjateja rUpa lakSmI se dedIpyamAna the / isa prakAra nIla-vasanavAle nau rAma (baladeva) aura nava pIta-vasanavAle kezava (vAsudeva) donoM bhAI-bhAI hue haiM / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- pra. / 328 267 [328] unameM vAsudevoM ke nAma isa prakAra haiM- 1. tripRSTha, 2. dvipRSTha, 3. svayambhU, 4. puruSottama, 5. puruSasiMha, 6. puruSapuMDarIka, 7. datta, 8. nArAyaNa (lakSmaNa) aura 9. kRSNa / baladevoM ke nAma isa prakAra haiM-1 acala, 2 vijaya, 3 bhadra, 4 suprabha, 5 sudarzana, 6 Ananda, 7 nandana, 8 padma aura antima baladeva rAma / [329] ina nava baladevoM aura vAsudevoM ke pUrva bhava ke nau nAma isa prakAra the[330] 1 vizvabhUti, 2 parvata, 3 dhanadatta, 4 samudradatta, 5 RSipAla, 6 priyamitra, 7 lalitamitra, 8 punarvasu 9 aura gaMgadatta / ye vAsudevoM ke pUrva bhava meM nAma the / [331] isase Age yathAkrama se baladevoM ke nAma kahUMgA / [332] 1 vizvanandI, 2 subandhu, 3 sAgaradatta, 4 azoka 5 lalita, 6 vArAha, 7 dharmasena, 8 aparAjita, aura 9 rAjalalita / [333] isa nava baladevoM aura vAsudevoM ke pUrvabhava meM nau dharmAcArya the [334] 1 saMbhUta, 2 subhadra, 3 sudarzana, 4 zreyAnsa, 5 kRSNa, 6 gaMgadatta, 7 sAgara, 8 samudra aura 9 drumasena / [335] ye navoM hI AcArya kIrtipuruSa vAsudevoM ke pUrva bhava meM dharmAcArya the / jahA~ vAsudevoM ne pUrva bhava meM nidAna kiyA thA una nagaroM ke nAma Age kahate haiM [336] ina navoM vAsudevoM kI pUrva bhava meM nau nidAna - bhUmiyA~ thIM / ( jahA~ para unhoMne nidAna ( niyANA) kiyA thA / ) jaise [337] 1 mathurA 2 kanakavastu 3 zrAvastI, 4 podanapura, 5 rAjagRha, 6 kAkandI, 7 kauzAmbI, 8 mithilApurI aura 9 hastinApura / [338] ina navIM vAsudevoM ke nidAna karane ke nau kAraNa the [339] 1 gAvI (gAya), 2 yUpastambha 3 saMgrAma, 4 strI, 6 yuddha meM parAjaya, 6 strIanurAga, 7 goSThI, 8 para Rddhi aura 9 mAtRkA (mAtA) / [340] ina navoM vAsudevoM ke nau pratizatru (prativAsudeva) the / jaise [341] 1 azvagrIva, 2 tAraka, 3 meraka, 4 madhu-kaiTabha, 5 nizumbha 6 bali, 7 prabharAja (prahlAda), 8 rAvaNa aura 9 jarAsandha | [ 342] ye kIrtipuruSa vAsudevoM ke nau pratizatru the / ye sabhI cakrayodhI the aura sabhI apane hI cakroM se yuddha meM mAre gaye / [343] ukta nau vAsudevoM meM se eka mara kara sAtavIM pRthvI meM, pAMca vAsudeva chaThI pRthvI meM, eka pAMcavIM meM, eka cauthI meM aura kRSNa tIsarI pRthvI meM gaye / [ 344 ] sabhI rAma (baladeva) anidAnakRta hote haiM aura sabhI vAsudeva pUrva bhava meM nidAna karate haiM / sabhI rAma maraNa kara UrdhvagAmI hote haiM aura sabhI vAsudeva adhogAmI hote haiM / [345] ATha rAma (baladeva) antakRt arthAt karmoM kA kSaya karake saMsAra kA anta Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 AgamasUtra-hindI anuvAda karane vAle hue / eka antima baladeva brahmaloka meM utpanna hue / jo AgAmI bhava meM eka garbhavAsa lekara siddha hoMge / [346] isI jambUdvIpa ke aivata varSa meM isI avasarpiNI kAla meM caubIsa tIrthaMkara hue [347] 1. candra ke samAna mukha vAle sucandra, 2. agnisena, 3. nandisena, 4. vratadhArI RSidatta aura 5. somacandra kI maiM vandanA karatA hUM / tathA [348] 6. yuktisena, 7. ajitasena, 8. zivasena, 9. buddha, 10. devazarma, 11. nikSiptazastra (zreyAnsa) kI maiM sadA vandanA karatA hUM / tathA [349] 12. asaMjvala, 13. jinavRSabha aura 13. amitajJAnI ananta jina kI maiM vandanA karatA hU~ / 15. karmaraja-rahita upazAnta aura 16. guptisena kI bhI maiM vandanA karatA hUM / tathA [350] 17. atipAvaM, 18. supArzva, tathA 19. devezvaroM se vandita marudeva, 20. nirvANa ko prApta ghara aura 21. prakSINa duHkha vAle zyAmakoSTha, 22. rAgavijetA agnisena / [351] 23. kSINarAgI agniputra aura rAga-dveSa kA kSaya karane vAle, siddhi ko prApta cauvIsa veM vAriSeNa kI maiM vandanA karatA hUM / [352] isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM sAta kulakara hoMge / jaise [353] 1. mitavAhana, 2. subhUma, 3. suprabha, 4. svayamprabha, 5. datta, 6. sUkSma aura 7. subandhu, ye AgAmI utsarpiNI meM sAta kulakara hoMge / [354] isI jambUdvIpa ke eravata varSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM daza kulakara hoMge 1. vimalavAhana, 2. sImaMkara, 3. sImaMdhara, 4. kSemaMkara, 5. kSemaMdhara, 6. dRDhadhanu, 7. dazadhanu, 8. zatadhanu, 9. pratizruti aura 10. sumati / isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM cauvIsa tIrthaMkara hoMge / [355] 1. mahApadma, 2. sUradeva, 3. supArzva, 4. svayamprabha, 5. sarvAnubhUti, 6. devazruta / tathA [356] 7. udaya, 8. peDhAlaputra, 9. proThila, 10. zatakIrti, 11. munisuvrata, 12. sarvabhAvavit / tathA [357] 13. amama, 14. niSkaSAya, 15. niSpulAka, 16. nirmama, 17. citragupta, 18. samAdhigupta / tathA [358] 19. saMvara, 20. anivRtti, 21. vijaya, 22. vimala, 23. devopapAta aura 24. anantavijaya / / [359] ye cauvIsa tIrthaMkara bhAratavarSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM dharmatIrtha kI dezanA karane vAle hoMge / [360] ina bhaviSyakAlIna cauvIsa tIrthaMkaroM ke pUrva bhava ke cauvIsa nAma isa prakAra haiM-yathA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya-pra./361 269 [361] 1. zreNika, 2. supArzva, 3. udaya, 4. proThila anagAra, 5. dRDhAyu, 6. kArtika, 7. zaMkha, 8. nanda, 9. sunanda, 10. zataka / tathA [362] 11. devakI, 12. sAtyaki, 13. vAsudeva, 14. baladeva, 15. rohiNI, 16. sulasA, 17. revatI / tathA [363] 18. zatAlI, 19. bhayAlI, 20. dvIpAyana, 21. nArada / [364] 22. aMbaDa, 23. svAti, 24. buddha / ye bhAvI tIrthaMkaroM ke pUrva bhava ke nAma jAnanA cAhie / [365] ukta cauvIsa tIrthaMkaroM ke cauvIsa pitA hoMge, cauvIsa mAtAeM hoMgI, cauvIsa prathama ziSya hoMge, cauvIsa prathama ziSyAeM hoMgI, cauvIsa prathama bhikSA-dAtA hoMge aura cauvIsa caitya vRkSa hoMge / isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM AgAmI utsarpiNI meM bAraha cakravartI hoMge / jaise [366] 1. bharata, 2. dIrdhadanta, 3. gUDhadanta, 4. zuddhadanta, 5. zrIputra, 6. zrIbhUti, 7. zrIsoma / tathA [367] 8. padma, 9. mahApadma, 10. vimalavAhana, 11. vipulavAhana aura bArahavA~ riSTa, ye bAraha cakravartI AgAmI utsarpiNI kAla meM bharata kSetra ke svAmI hoMge / [368] ina bAraha cakravartiyoM ke bAraha pitA, bAraha mAtA aura bAraha strIratna hoMge / isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM nau baladevoM aura nau vAsudevoM ke pitA hoMge, nau vAsudevoM kI mAtAeM hoMgI, nau baladevoM kI mAtAeM hoMgI, nau dazarAmaMDala hoMge / ve uttama puruSa madhyama puruSa pradhAna puruSa, ojasvI tejasvI Adi pUrvokta vizeSaNoM se yukta hoMge / pUrva meM jo dazAra-maMDala kA vistRta varNana kiyA hai, vaha saba yahA~ para bhI yAvat baladeva nIla vasanavAle aura vAsudeva pIta vasanavAle hoMge, yahA~ taka jyoM kA tyoM kahanA cAhie / isa prakAra bhaviSyakAla meM do do rAma aura kezava bhAI hoMge / unake nAma isa prakAra hoMge [369] 1. nanda, 2. nandamitra, 3. dIrghabAhu, 4. mahAbAhu, 5. atibala, 6. mahAbala, 7. balabhadra / tathA [370] 8. dvipRSTha aura 9. tripRSTha ye nau AgAmI utsarpiNI kAla meM nau vRSNI yA vAsudeva hoMge / tathA 1. jayanta, 2. vijaya, 3. bhadra, 4. suprabha, 5. sudarzana, 6. Ananda, 7. nandana, 8. padma, aura antima saMkarSaNa ye 9 nau baladeva hoMge / / [371] ina navoM baladevoM aura vAsudevoM ke pUrvabhava ke nau nAma hoMge, nau dharmAcArya hoMge, nau nidAnabhUmiyA~ hoMgI, nau nidAna-kAraNa hoMge aura nau pratizatru hoMge / jaise [372] 1. tilaka, 2. lohajaMgha, 3. vajrajaMgha, 4. kezarI, 5. prabharAja, 6. aparAjita, 7. bhIma, 8. mahAbhIma, aura 9. sugrIva / [373] kIrtipuruSa vAsudevoM ke ye nau pratizatru hoMge / sabhI cakrayodhI hoMge aura yuddha meM apane cakroM se mAre jAyeMge / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [374] isI jambUdvIpa ke aikhata varSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM cauvIsa tIrthaMkara hoMge / jaise 270 [ 375] 1. sumaMgala, 2. siddhArtha, 3. nirvANa, 4. mahAyaza, 5. dharmadhvaja, ye arahanta bhagavanta AgAmI kAla meM hoMge / tathA [376 ] punaH 6. zrIcandra, 7 puSpaketu, 8. mahAcandra kevalI aura 9 zrutasAgara arhan hoMge / tathA [377] punaH 10. siddhArtha 11. pUrNaghoSa, 12. mahAghoSa kevalI aura 13. satyasena arhan hoMge / tathA [378] tatpazcAta 14. sUrasena arhan, 15. mahAsena kevalI, 16. sarvAnanda aura 17. devaputra arhan hoMge / tathA [379] tadanantara, 18. supArzva, 19. suvrata arhan, 20. sukozala arhan, aura 21. anantavijaya arhan AgAmI kAla meM hoMge / tathA [380] tadanantara, 22. vimala arhan, unake pazcAt, 23. mahAbala arhan aura phira, 24. devAnanda arhan AgAmI kAla meM hoMge / [381] ye Upara kahe hue cauvIsa tIrthaMkara kevalI khata varSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM dharma- tIrthaM kI dezanA karane vAle hoMge / [382] [isI jambUdvIpa ke ekhata varSa meM AgAmI utsarpiNI kAla meM] bAraha cakravartI hoMge, bAraha cakravartiyoM ke pitA hoMge, unakI bAraha mAtAeM hoMgI, unake bAraha strIratna hoMge / nau baladeva aura vAsudevoM ke pitA hoMge, nau vAsudevoM kI mAtAeM hoMgI, nau baladevoM kI mAtAeM hoMgI / nau dazAra maMDala hoMge, jo uttama puruSa madhyama puruSa, pradhAna puruSa yAvat sarvAdhika rAjateja rUpa lakSmI se dedIpyamAna do-do rAma- kezava (baladeva vAsudeva) bhAI-bhAI hoMge / unake nau pratizatru hoMge, unake nau pUrva bhava ke nAma hoMge, unake nau dharmAcArya hoMge, unakI nau nidAna - bhUmiyAM hoMgI, nidAna ke nau kAraNa hoMge / isI prakAra se AgAmI utsarpiNI kAla meM aivatakSetra meM hone vAle baladevAdi kA mukti-gamana, svarga se Agamana, manuSyoM meM utpatti aura mukti kA bhI kathana karanA / isI prakAra bharata aura aizvata ina donoM kSetroM meM AgAmI utpasarpiNI kAla meM hone vAla vAsudeva Adi kA kathana karanA cAhie / [383] isa prakAra yaha adhikRta samavAyAGga sUtra aneka prakAra ke bhAvoM aura padArthoM ko varNana karane ke rUpa se kahA gayA hai / jaise- isameM kulakaroM ke vaMzoM kA varNana kiyA gayA hai / isI prakAra tIrthaMkaroM ke vaMzoM kA, cakravartiyoM ke vaMzoM kA, dazAra-maMDaloM kA, gaNadharoM ke vaMzoM kA, RSiyoM ke vaMzoM kA yatiyoM ke vaMzoM kA aura muniyoM ke vaMzoM kA bhI varNana kiyA gayA hai / parokSarUpa se trikAlavartI samasta arthoM kA parijJAna karAne se yaha zrutajJAna hai, zrutarUpa pravacana - puruSa kA aMga hone se yaha zrutAGga hai, isameM samasta sUtroM kA artha saMkSepa se kahA gayA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavAya- pra. / 383 271 hai, ataH yaha zrutasamAsa hai, zruta kA samudAya rUpa varNana karane se yaha 'zrutaskandha' hai, samasta jIvAdi padArthoM kA samudAyarUpa kathana karane se yaha 'samavAya' kahalAtA hai, eka do tIna Adi kI saMkhyA ke rUpa se saMkhyAna kA varNana karane se yaha 'saMkhyA' nAma se bhI kahA jAtA hai / isameM AcArAdi aMgoM ke samAna zrutaskandha Adi kA vibhAga na hone se ise 'adhyayana' bhI kahate haiM / isa prakAra zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmI ko lakSya karake kahate haiM ki isa aMga ko bhagavAn mahAvIra ke samIpa jaisA maiMne sunA, usI prakAra se maiMne tumheM kahA hai / samavAya prakIrNaka kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 4 samavAya aMgasUtra- 4 hindI anuvAda pUrNa - AgamasUtra hindI - anuvAda bhAga- 2 samApta Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhAga-1 bhAga-2 bhAga - 3 bhAga-4 bhAga-5 bhAga-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 AgamasUtra - hindI anuvAda AgamasUtra - hindI anuvAda bhAga-1 se 12 AcAra, sUtrakRta sthAna, samavAya bhagavatI - ( zataka-1-se - 10 ) bhagavatI - ( zataka-11-se- 29) bhagavatI ( zataka - 30-se - 41 ) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkazruta, aupapAtika, rAjapraznIya jIvAjIvAbhigama, prajJApanA (pada - 1 se 5 ) prajJApanA (pada - 6 se 36 ) sUryaprajJapti, candraprajJapti jaMbUdvIpaprajJapti, nirayAvalikA, kalpavataMsikA, puSpitA, puSpacUlikA, vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA bhAga- 10 taMdulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, ( candravedhyaka) gaNividyA, devendrastava, vIrastava, nizItha, bRhatkalpa, vyavahAra, dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahAnizItha ( adhyayana - 1 se 4 ) bhAga - 11 mahAnizItha ( adhyayana - 5 se 8), Avazyaka, odhaniyukti, piMDaniyukti bhAga - 12 dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre Agama saMbaMdhi sAhitya 1.45 - Agama - mala [ardhamAgadhI 2.45 - Agama - gujarAtIanuvAda 3.45-Agama - saTIka 4.45 - Agama - viSayAnukama 5.45 - Agama - mahApUjanavidhI 6.45- Agama - zabdakoza 7.45 - AgamasUtra - [hindIanuvAda zrI zruta prakAzana nidhi