________________
અન્વિતાભિધાનના દે
અભિધાત્રી શકિત નથી ? અન્ય આકાંક્ષિત યોગ્ય અને સન્નિહિત પદે સાથે જોડાતું પદ જેટલા અર્થને છોડતું નથી તેટલા અર્થમાં તે પદની અભિધાત્રી શક્તિ છે. કેટલા અર્થને પદ (કહે કે “ગ” પદ ) નથી છોડતું? ગવમાત્રને કે તન્માત્રને. એટલે તેટલા અર્થમાં જ પદની (કહે કે 'પદની ) અભિધાત્રી શકિતને અન્વય-વ્યતિરેક દ્વારા નિશ્ચય થાય છે.
166. અત: પૂરમેન પચાવોગાત્ સર્વદા ઢઘાતહિતવરकार्यचातुर्यानवधारणात् प्रधानकार्ये तात्पर्यशक्तिरस्य व्याप्रियते, नाभिघात्री । तां च पृथगविवेचयता भवताऽन्विताभिधानमभ्युपगतम् । तञ्च न युक्तं, सर्वत्राभिघात्र्याः शक्तेरविशेषात् । पदार्थनियमानवधारणं पदान्तरोच्चारणवैफल्यमित्यादिदोषानपायात् ।
166. વળી, એલા પદને પ્રયોગ થતો ન હોવાથી સમુદાયના કાર્ય (વાયાર્થ) સિવાય કેવળ પિતાના કાર્યમાં (= પદાર્થમાં ) પદનું ચાતુર્ય નિણત થતું ન ઈ પ્રધાન કાર્યમાં (વાયાર્થમાં) તેની તાત્પર્ય શકિત વ્યાપાર કરે છે, અભિધાત્રી શક્તિ નહિ. અભિધાત્રી શકિતથી પૃથફ તાત્પર્યશકિતને ભેદ ન કરતાં (અર્થાત અભિધાત્રી શક્તિથી પૃથફ તાત્પર્યશકિતને સ્વીકાર ન કરતાં) આપે અન્વિતાભિધાન સ્વીકાર્યો છે. [તાત્પર્યશકિત ન સ્વીકારી અન્વિતાભિધાન સ્વીકારવામાં શો દેવ છે એમ આપ પૂછશે તે એને ઉત્તર નીચે પ્રમાણે છે.] તેમ કરવું અયોગ્ય છે, કારણ કે અન્વિતાભિધાનના સ્વીકારમાં તે એક એક પદમાં સર્વ અર્થોનું અભિધાન કરવાની શકિત સમાનપણે છે એ સ્વીકારવું પડે, પરિણામે પાથેયત્તા અનવધારણ અને પદાન્તરોચ્ચારણફલ્ય વગેરે દોષ આવે છે.
167. येनान्वितमर्थमभिदधाति गोशब्दः, तदनभिधाने तदन्वितानवगमाद् येन सह संसर्गः स न गृह्यते तत्संसृष्टश्च गृह्यते इति विप्रतिषिद्धं स्यात् । तदभिधाने वा तद्वत् सर्वाभिधानमित्येकमेव गोपदं सवार्थ भवेत् । तस्मात् न सर्वत्राभिधात्री शक्तिः पदस्योपपद्यते इति नान्विताभिधानम् । अन्विताभिधानपक्षे च कथमगुल्यग्रवाक्येऽपि नान्वयस्स्यात् ।
167. જે અર્થની સાથે અન્વિત અર્થનું ગો'ખ અભિધાન કરે છે તે અર્થનું અભિધાન તે ગ” શબ્દ ન કરે તે તેની સાથે અન્વિત અર્થનું જ્ઞાન ન થાય; એટલે જેની સાથે સંસર્ગસંબંધ હોય છે તેનું ગ્રહણ નથી થતું પણ તેની સાથે સંસગ સંબંધ ધરાવનારનું ગ્રહણ થાય છે એમ માનવામાં વિરોધ આવે. તેનું અભિધાન પદ કરે છે એમ માનતાં તેની માફક સર્વે અર્થોનું અભિધાન તે પદ કરે છે એમ થાય, પરિણામે એક જ ગેપ સર્વ અર્થનું વાચક બને. નિષ્કર્ષ એ કે બધા જ અર્થોમાં પદનો અભિધાત્રી શક્તિ ઘટતી નથી, એટલે અન્વિતાભિધાન યોગ્ય નથી.
અન્વિતાભિધાન પક્ષમાં “આંગળીના ટેરવે વાક્યમાં અવય કેમ ન હોય ?
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
