________________
કારક બાબતનું અનુશાસન પણ ટકે એવું નથી ૧૧૫ વર્તમાનમાં લટું “ભવિષ્યમાં લ’ અને ભૂતમાં લુ” એ પ્રમાણે નિયમનું નિરૂપણ કરવું શક્ય નથી. [ સિદ્દ પ્રત્યયને કાળવાચક સ્વીકારવામાં આવ્યું નથી અને ધાતુમાંથી તો ક્રિયામાત્રનું જ જ્ઞાન થાય છે. આમ ભૂત આદિ કાળનું જ્ઞાન થતું જ ન હોઈ, વર્તમાનમાં જ લઇત્યાદિરૂપ નિયમની વ્યવસ્થા કરવી શક્ય નથી. ] તમે કહેશે કે તે પછી તિડ. પ્રત્યને કાળના વાચક તરીકે સ્વીકારે. પરંતુ એ પણ શક્ય નથી, કારણ કે એમાં ભાષ્યને વિરોધ આવે છે. ભગવાન ભાણકારે કહ્યું છે કે “મને વાંરવર્થઃ” ( = ભૂત એ ધાવથ છે અર્થાત ધાતુવાચ્ય છે.) [આ તે ધાતુ ક્રિયાને પણ વાચક છે અને કાળને પણ વાચક છે એમ થયું. આને અર્થ એ થયો કે ક્રિયા પણ ધાત્વર્થ છે અને કળ પણ ધાર્થ છે. ] ક્રિયારૂપ ધાત્વથ વિશેષ (= વ્યવસ્થાપ) અને કાળરૂપ ધાર્થ વિશેષણ ( = ઉપાધિ = વ્યવસ્થાપક) એમ ઘટતું નથી, એકશબ્દવાચનાં બે રૂપ દેખ્યાં નથી. ધાવથ વડે જ ધાત્વર્થની વ્યવસ્થા કરવી શક્ય નથી. (અર્થાત ધાવથને ધાવથ વડે વિશેષિત કરવો શક્ય નથી.) લિ આદિના વિષયે તે ઘણું વધારે અય છે લિડૂ વગેરેને વિધિ વગેરે અર્થમાં પ્રત્યે જવાને આદેશ છે; અને તે વિધિરૂપ અથને તેના સ્વરૂપથી કે તેની ઉપાધિથી નિશ્ચય કરવો શક્ય નથી (અર્થાત વિધિરૂ૫ અર્થ પ્રેષણ છે, અઘણું છે કે અનુજ્ઞા છે, તેને નિશ્ચય સ્વરૂપતઃ શકય નથી, તેમ જ નિકૃષ્ટ, ઉત્કૃષ્ટ કે બરાબરીના એમ ત્રણ પ્રકારના મનુષ્ય રૂ૫ ઉપાધિ દ્વારા પણ શક્ય નથી ).
223. તથા સારવાનુશાસનમ ટુ સ્થમ્ | gવમાડાન' યુ. तत्र ध्रवस्य वृक्षादेः 'वृक्षात् पतितो देवदत्तः' इति पतनक्रियायामचलतः कृशमपि न कारकत्वमुत्पश्यामः । क्रियायोगिता हि कारकम् । सा च वृक्षे नोपलभ्यते इति ।
223. વળી, કારક બાબતનું અનુશાસન પણ ટકે એવું નથી. “યુવમiાથે મોન' (= જ્યારે જુદા પડવાની ક્રિયા થાય છે ત્યારે અપાદાનવિભક્તિ પ્રવને (= નિખિયને ) અભિવ્યક્ત કરે છે) એવો નિયમ કહેવાય છે ત્યાં “વૃક્ષાત ઉતિતઃ રેવદત્તઃ' (= વૃક્ષ ઉપરથી દેવા પડ્યો છે એ વાકયમાં પતનક્રિયામાં અયલ વૃક્ષનું જરા પણ કારકત્વ અમે દેખતા નથી, કારણ કે ક્રિય સાથે સંબંધ ધરાવે તે કારક છે અને તેવું ક્રિયાગિવ વૃક્ષમાં ઉપલબ્ધ થતુ
નથી.
24. “શાળંદ્રીન' થાત પુતિ: ત સાર્થર થવો. ત્રિયો , ફૂક્ષवन्निश्चलत्वमिति चेत् , सत्यं स्वरसप्रवृत्ता तयोरस्ति क्रिया । हाने याने च पादपनिर्विशेषावेव सार्थरथौ । न च यदेकस्यां क्रियायां कारकं तत्सर्वासु क्रियासु कारक भवति, अतिप्रसङ्गात् । - 224. સાત ફીનઃ ( = “સાર્થવાહથી છૂટો પડી ગયેલે છે), થાત તતઃ (= રથમાંથી પડી ગયો”)–આ બને ઉદાહરણોમાં સાર્થવાહ અને રથ એ બેમાં ક્રિયા ઉપલબ્ધ થાય છે, તેઓ વૃક્ષની જેમ નિશ્ચલ નથી, એમ જે તમે કહે તે અમે કહીશું કે તમારી એ વાત સાચી, તેમને તેમના પિતાની ક્રિયા તે છે પરંતુ હાન અને પતનને અનુલક્ષીને તે સાર્થવાહ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
