________________
શબ્દના સાધુત્વ અસાધુત્વનું જ્ઞાન શાસ્ત્ર પ્રમાણથી પણ થાય છે. ૧૩ .. 251. यथा च ब्राह्मणत्वादिजातिप्रतीतौ कारणान्तरमुक्तं 'क्वचिदाचारतश्चापि सम्यग्राजाऽनुपालितात्' इति [श्लो० वा० वनवाद २९] । मन्वादिदर्शितानवद्यवानुसरणनिपुणनरपतिपरिपाल्यमानवर्णाश्रमाणां शङ्कितकृतककपटार्यवेशदुष्टशूद्राव्यभिचारे देशे विशिष्टाचारगम्याऽपि ब्राह्मणत्वादिजातिर्भवति । एवमिहापि विशिष्टशब्दश्रवणोत्तरकालप्रवृत्तव्यवहारावगतार्थप्रतिपत्तिसहितं शब्दानुशासनशास्त्रोपदिष्टप्रकृतिप्रत्ययविकरणवर्णलोपागमादेशादिलिङ्गमव्यभिचारि तत्स्वरूपावधारणे कारणं भविष्यति, यदेवलक्षणकमर्थप्रत्यायकं च शब्दस्वरूपं तत् साधुतयाऽवधृतमिति व्याप्तिग्रहणोपपत्तेः ।
251. 4, थाम गतिनु शान थपामा भानु ॥२९५ पायवाभा याव्यु છે—કેટલીક વખત રાજા બરાબર (અર્થાત્ વર્ણાશ્રમ પ્રમાણે) આચારનું પાલન કરાવતા હોય તો આચાર ઉપરથી બ્રાહ્મણત્વ જતિનું જ્ઞાન થાય છે. મનુ વગેરેએ દર્શાવેલા અનવદ્ય ભાગનું અનુસરણ કરવામાં નિપુણ રાજા વસુંધર્મ અને આશ્રમધર્મનું બરાબર પાલન કરાવતે હેય ત્યારે તેના દેશમાં દુષ્ટ શુદ્રો શંકા પડે એ બનાવટી કપટી આર્યવેશ ધારણ કરતા નથી, એટલે તે દેશમાં બ્રાહ્મણત્વ જાતિ વિશિષ્ટ આચાર દ્વારા જ્ઞાત થાય છે. તેવી જ રીતે, વિશિષ્ટ શબ્દ સાંભળ્યા પછી કેઈને પ્રવૃત્તિ કરત દેખીને આપણને શબ્દના અર્થનું જ્ઞાન થાય છે; વ્યાકરણશાસ્ત્ર ઉપદેશેલ પ્રકૃતિ, પ્રત્યય, વિકરણ, વર્ણ લેપ, આગમ, આદેશ આદિ રૂપ અવ્યભિચારિલિંગ – શબ્દાર્થજ્ઞાન સહિત – શબ્દનું સાધુ સ્વરૂપ નિશ્ચિત કરવામાં કારણ બને છે, કારણ કે જે આવા લક્ષણવાળું અને અર્થજ્ઞાન કરાવનારું શબ્દનું સ્વરૂપ છે તે નિશ્ચિતપણે સાધુ છે એ વ્યાપ્તિનું ગ્રહણ ઘટે છે.
252. शास्त्रमपि श्रुतिस्मृतिरूपमदुष्टशब्दप्रयोगोपनतक्रतूपकारकरणकस्वर्गादिफलसंयोगमुपदिशदपशब्दभाषणप्रभवप्रत्यवायप्रतिपादकं च 'वाग्योगविद् दुष्यति चापशब्दैः' इत्यादि साधुत्वेतरपरिच्छेदे प्रमाणत्वं प्रतिपद्यते एव ।।
252. रात, महुट ( = साधु) प्रयोग पडे यज्ञने १५४२ ४ ते ६॥२॥ સ્વર્ગાદિ ફળને પ્રાપ્ત કરવાને ઉપદેશ દેતું અને વાણીને પ્રયોગ ન જાણનાર અસાધુ શબ્દ વડે યજ્ઞને દૂષિત કરે છે એવું અપશબ્દ બેલવાથી થતા વિદોનું પ્રતિપાદન કરતું શ્રુતિસ્મૃતિ રૂપ શાસ્ત્ર સાધુ-અસાધુનું જ્ઞાન કરાવવામાં પ્રમાણ છે.
253. ननु ब्रीहिकलञ्जवत् तत्स्वरूपसिद्धौ सत्यां तद्विधिनिषेधयोः शास्त्रं क्रमते, न तु तत्स्वरूपमेव विधत्ते, स्वरूपस्याभावार्थत्वेन विधिनिषेधविषयत्वायोगादित्युक्तम् । सत्यमुक्तं, किन्तु श्रुतिस्मृतिशास्त्रयोर्धर्माधर्मोपदेशिनार्यथोपवर्णितेनैव प्रकारेण साध्वसाधुविषयविधिनिषेधपरत्वम् । तत्स्वरूपप्रतिपत्तिकर्तव्यतापरं तु विध्यपेक्षितव्याकरणस्मृतिरूपमेव शास्त्र वेदितव्यम् । मूलविध्यपेक्षितसाधुत्वान्वाख्यानपरत्वाच्च व्याकरणस्य, मूलशास्त्रमपि तत्र सोपानव्यवहितं प्रमाणीभवत्येव । यदि वा
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
