________________
અગૃહીત જ્ઞાન જ અર્થનું દર્શન કરે છે એ ન્યાયમત
४४७ છે. જે તેને પ્રકાશિત કરે છે એમ કહેવાય છે તે પ્રકાશરૂપ જ્ઞાન ગ્રાહક છે. જ્ઞાન ઉત્પત્તિમાત્રથી જ રૂપને પ્રકાશિત કરે છે એટલે પ્રકાશને (= જ્ઞાનને) કેઇના વડે ગૃહીત થવાની (= પ્રકાશિત यानी) अपेक्षा नथी.
161. ननूक्तमत्र नानुपलब्धायां बुद्धावर्थः प्रकाशते । 'अप्रत्यक्षोपलम्भस्य नार्थदृष्टिः प्रसिद्धयति' इति ।
तदयुक्तम् , अप्रत्यक्षोपलम्भस्य च प्रत्युतार्थदृष्टिः प्रसिद्धयति । उपलम्भोत्पाद एवार्थदृष्टिः, न पुनरुपलम्भदृष्टिः।
_161. विज्ञानातवाही - 2ीत ज्ञानमा अथ शत नयी मेम अभे यही કહ્યું છે. દિનાગ કહે છે કે જેને જ્ઞાન અપ્રત્યક્ષ હોય તે અર્થનું દર્શન કરી શકતા નથી.
यायि-- तेम २।५२ नयी. मेथी जब, अप्रत्यक्ष (= सहीत) ज्ञान અર્થનું દર્શન કરે છે. જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ જ અર્થદર્શન છે, જ્ઞાનદશન નથી.
___162. ननूपलब्धेरग्रहणे तदुत्पादानुत्पादयोः अविशेषात् , अनुत्पन्नोपलम्भस्याप्यर्थः प्रत्यक्षः स्यादिति सर्वसर्वज्ञत्वप्रसङ्गः । तदिदमतिसुभाषितम्-अर्थप्रकाशास्मैव खळूपलम्भः । स कथमनुत्पन्नादुत्पन्नो न विशिष्येत ? तस्मादर्थप्रत्यक्षीकरणात्मकत्वात् ज्ञानस्य उत्पाद एवार्थप्रत्यक्षता, न तद्ग्रहणमित्यगृहीतमेव ज्ञानमर्थप्रकाशकमिति युक्तम् ।।
यत् तु उपायत्वात् ज्ञानस्य पूर्व ग्रहणमुच्यते, तत् चक्षुरादिभिर. नैकान्तिकमित्युक्तम् ।
- गृहीतं यदि च ज्ञानं भवेदर्थप्रकाशकम् ।
धूमवद्दीपवद् वेति वक्तव्यं यदि धूमवत् ।। भवेदर्थानुमेयत्वं यत्त्वयैव च दूषितम् । आकारद्वयसंवित्तिविरहान्न च दीपवत् ।। घटं दीपेन पश्यामीत्यस्ति द्वितयवेदनम् ।
न तु ज्ञानेन विज्ञेयं जानामीति द्वयग्रहः ।। यदपि प्रकाशत्वात् ज्ञानस्य दीपवत् पूर्वग्रहणमुक्तम् , तदपि व्याख्येयम् । प्रकाशत्वादिति को ऽर्थः ।
162. विज्ञानातवाही - जाननु ३९९ डाय तो जाननी उत्पत्ति हाय है અનુત્પત્તિ એમાં કંઈ ફરક પડતો નથી. પરિણામે જેને જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું નથી તેને પણ અર્થ પ્રત્યક્ષ થાય, એટલે બધાને સર્વજ્ઞ બની જવાની આપત્તિ આવે. તેથી તમે બહુ જ સારું કહ્યું કે જ્ઞાન અર્થપ્રકાશસ્વભાવ જ છે !
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
