________________
રક
શક્તિનિયમથી ઉપાદાનનિયમ ઘટતો નથી अद्यत्वे व्यवहारोऽपि नैवापूर्वः प्रवर्तते । यथोपलब्धं वृद्धेभ्यस्स तथैवानुगम्यते ।। तैलार्थी सिकताः कश्चिदाददानो न दृश्यते । अदृष्ट्वा चाद्य नान्योऽपि तदर्थी तासु धावति अन्वयव्यतिरेकौ च गृह्यते व्यवहारतः ।
अनादिश्चैष संसार इति कस्यानुयोज्यता ॥ 105. બધાં કાર્યોને ઉત્પન્ન કરવા બધાં ઉપાદાનકારણોને ગ્રહણ કરવામાં આવતાં નથી (અર્થાત અમુક કાર્યને ઉત્પન્ન કરવા માટે ગમે તે ઉપાદાનાકારણને પ્રહવામાં નથી આવતું) તેનું કારણ ઉત્પત્તિ પૂર્વે’ કાર્ય સત્ છે એ નથી પરંતુ તેવું આપણે નિરીક્ષણ કર્યું છે એ છે. વર્તમાનમાં આપણે જે વ્યવહાર કરીએ છીએ તે પણ અપૂર્વ તે નથી જ; વૃદ્ધા પાસેથી જે જાયું હોય તે પ્રમાણે જ અત્યારે માણસ વ્યવહાર કરે છે, તેનાથી ઉપાદાનકારણ તરીકે રેતીને ગ્રહણ કરતા કોઈને દેખાતો નથી. દેખ્યા વિના વર્તમાનમાં બીજે કઈ પણ તૈલાથી રેતી લેવા દોડતો નથી. અન્વય અને વ્યતિરેક પણ વ્યવહારથી જ ગૃહીત થાય છે. અને આ સંસાર અનાદિ છે એટલે કોને પૂછવું પ્રાપ્ત થાય કે અમુક કાર્ય માટે અમુક જ કારણને તેણે સૌપ્રથમ કેમ ગ્રહણ કર્યું ?] 106. કથ વા સ્જિનિયમાવોપાવાનનિયમ ૩૫TWતે |
शक्तिस्तु नित्या सूक्ष्मा च नेह काचिदुपेयते ।
तदभ्युपगमे नित्यं कार्योत्पादप्रसक्तितः ॥ 106. સાંખ્ય – અમુકમાં જ અમુકને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ છે, એટલે તેને . ઉત્પન્ન કરવા માટે તે જ ઉપાદાનકારણનું ગ્રહણ કરવામાં આવે એ ઘટે છે.
યાયિક – શક્તિ તે નિત્ય અને સૂક્ષ્મ છે, એટલે અહીં તેનું પ્રહણ કોઈથી થતું નથીવળી, શક્તિને સ્વીકારવામાં આવે તો સદા કાર્યોત્પત્તિ થતી રહેવાની આપત્તિ આવશે.
107 વિતુ યોગ્યતાનિસ્વાદવારિરિનધાનમેવ શક્સિ: | શૈથું द्विविधा शक्तिरुच्यते - अवस्थिता, आगन्तुकी च । मृत्त्वाद्यवच्छिन्नं स्वरूपम् अवस्थिता शक्तिः, आगन्तुकी तु दण्डचक्रादिसंयोगरूपा । शक्तिद्वयकृता च कार्यनिष्पत्तिरसकृद् दृष्टेति तदर्थिभिस्तु तदुपादानम् ।।
_107. સાંખ્ય – કાયને ઉત્પન્ન કરવાની યોગ્યતાથી અવચ્છિન્ન (=વિશિષ્ટ) સ્વરૂપને (અર્થાત ઉપાદાનાકારણને) મળેલું સહકારીકરણોનું સન્નિધાન જ શક્તિ છે. આ શક્તિ બે પ્રકારની કહેવાય છે – અવસ્થિત અને આગતુક. મૃત્વ વગેરેથી અવચ્છિન્ન સ્વરૂપ અવસ્થિત શક્તિ છે. દંડ, ચક્ર વગેરેના સંગરૂપ શક્તિ આગતુક શક્તિ છે. આ બે શક્તિઓ વડે કાર્યની ઉત્પત્તિ થતી વારંવાર દેખી છે, એટલે કાર્યાથી તેમનું ગ્રહણ કરે છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
