________________
મક્ષ અસંભવ છે એ શંકા 29. ગાદ વિઢિતોડડ્યું સૂત્રાર્થ | વિઘટમામનોરથવિશ્વના માત્રઃमलीकश्रद्धानताप्रकटनं वा । दुरधिगमस्तु सङ्कटो मोक्षमार्गः ।
साध्यस्त्रिवर्ग एवैष धर्मकामार्थलक्षणः । चतुर्थः पुरुषार्थस्तु कथास्वेव विराजते ॥ यदा प्रियवियोगादि भवत्युद्वेगकारणम् ।
तदा मोक्षकथाः कामं क्रियन्तां शोकशान्तये ॥ न तूचमसमये तदधिगमसमर्थामुपलभामहे सरणिम् , ऋणक्लेशप्रवृत्यनुबन्धस्य
22. શંકાકાર કહે છે – આ સુત્રાર્થ તે અમે જાયે. પરંતુ એ કાં તો દળે નહિ એવા મને રથની વિડંબના માત્ર છે કાં તે ખોટી શ્રદ્ધાનું પ્રદર્શન માત્ર છે. મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત કરવો મુશ્કેલ અને સંકટપૂર્ણ છે. ધર્મ, અર્થ અને કામ એ ત્રણ લક્ષવાળો આ ત્રિવર્ગ જ સાધ્ય છે. પરંતુ ચતુર્થ પુરુષાર્થ મોક્ષ તો કથાઓમાં જ શોભે છે. જ્યારે ઉગનું કારણ પ્રિયવિગ વગેરે ઉપસ્થિત થાય ત્યારે શોકને શાન્ત કરવા ભલે મોક્ષની કથા તમે કરો. પરંતુ મેક્ષને પ્રાપ્ત કરવાના ઉદ્યમ વખતે તેની પ્રાપ્તિ કરાવવામાં સમર્થ એવી કોઈ સરણિ અમને ઉપલબ્ધ થતી નથી, કારણ કે ઋણાનુબંધ, કલેશાનુબંધ અને પ્રવજ્યનુબંધ દુસ્તર છે.
30. ऋणानुबन्धस्तावत् 'जायमानो ह वै ब्राह्मणस्त्रिभिणैऋणवान् जायते ब्रह्मचर्येण ऋषिभ्यः यज्ञेन देवेभ्यः प्रजया पितृभ्यः' इति । इदं हि वेदे पठयते । तत्र प्रथममृषीणामनृणः स्यामिति ब्रह्मचर्यमाचरति । ततः पितृणामनृणः स्यामिति कृतदारसङ्ग्रहः प्रजोत्पादनाय व्यवहरति । तदनु गृहस्थ एव दर्शपूर्णमासादिषु सहस्रसंवत्सरपर्यन्तेषु कर्मस्वधिकृतः क्रतूननुतिष्ठतीति देवानामनृणः स्यामिति । कोऽस्य मोक्षव्यवसायावसरः ?
30. ઋણાનુબંધ આ છે – “જન્મતે (અર્થાત જન્મતાની સાથે જ) બ્રાહ્મણ ત્રણ ઋણે વડે યુવાન જન્મે છે. બ્રહ્મચર્ય વડે ઋષિઓને, યજ્ઞ વડે દેવાને અને પ્રજા વડે પિતૃઓને [ઋણ ચૂક્યું છે] એમ વેદમાં કહ્યું છે તેમાં પ્રથમ “ઋષિઓના ઋણમાંથી મુક્ત થાઉં' એમ વિચારી તે બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરે છે. પછી “પિતૃઓના ઋણમાંથી મુક્ત થાઉં” એમ વિચારી લગ્નમાં સ્ત્રીનું સમ્યફ વિધિવત પ્રહણ કરી પ્રજોત્પત્તિ માટે વ્યવહાર કરે છે. ત્યાર પછી દેવોના અણુમાંથી મુક્ત થાઉ” એમ વિચારી હજારો વર્ષ સુધી ચાલતા દર્શપૂર્ણમાસ વગેરે યજ્ઞકર્મમાં અધિકૃત એવો તે ગૃહસ્થ જ યજ્ઞનું અનુષ્ઠાન કરે છે આમાં મોક્ષ માટે વ્યવસાય કરવાને (કવિચાર કરવાને) એને અવસર જ કયાં છે ?
3. નનુ જ “નિ ત્રીજીથપાટ્ટા મનો મેક્ષે નિવેશત' તિ માदिस्मरणादस्त्येव तदवसरः । न, श्रुतिवाक्यविरोधात् । एवं हि श्रूयते 'जरामयं वा
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
