________________
૩૬૮ શબ્દ અને અનુમાનને વિષય ભેદ જ છે એવી ન્યાયસ્થાપના એમ ગૃહીત થાય છે, અન્યથા “નીલ એમ ગૃહીત થતી નથી. અને કહ્યું પણ છે કે તેને જાણે છે, અન્યને વ્યવસછેદ (=વ્યાવૃત્તિ) કરે છે. ભાવની જેમ અભાવને પ્રહણ કરવા પ્રત્યક્ષ સમર્થ છે એ અમે સિદ્ધ કર્યું છે જ. તેથી ઇતરેતરવિવિક્ત પદાર્થના રવરૂપને પ્રત્યક્ષ ગ્રહણ કરતું હોઈ, પ્રત્યક્ષને વિષય કેવળ અભેદ નથી.
90. शब्दानुमानयोस्तु सम्बन्धग्रहणाधीनस्वविषयव्यापारयो दमन्तरेण स्वरूपमेव नावकल्पते इति तावुभावपि भेदविषयावे।। विशेषविषयत्वाभावेऽपि लिङ्गिसामान्यस्य तदितरविलक्षणस्य परिच्छेदात् भेदविषयमनुमानम् । शब्दस्य पदात्मनः तद्वदादिवाच्यभेदरूपस्य तु परस्परोपरक्तपदार्थपुञ्जस्वभावः इतरपदार्थविशेषितान्यतमपदार्थरूपो वा वाक्यार्थो विषय इति पूर्वमेव निरूपितम् । अतः सर्वथा न भेदस्य प्रमाणबाधितत्वम् ।
90. શબ્દ અને અનુમાનને વિષયને ગ્રહણ કરવાને વ્યાપાર સંબંધગ્રહણધીન છે, એટલે ભેદ વિના તેમનું સ્વરૂપ જ ઘટતું નથી. તેથી તે બન્નેને વિષય ભેદ જ છે. અનુમાનને વિષય વિશેષ ન હોવા છતાં વિશેષથી ઈતર એવા વિલક્ષણ લિંગી સામાન્યનું જ્ઞાન અનુમાનથી થતું હોવાથી અનુમાનને વિષય ભેદ છે.
પદાત્મા શબ્દને તવત વગેરે વાગ્યદરૂપ પદાર્થ વિષય છે પરસ્પર ઉપરક્ત પદાર્થો વાકયાર્થીનું સ્વરૂપ છે, અથવા ઈતરપદાર્થવિશેષિત અન્યતમ પદાર્થ વાક્યર્થનું સ્વરૂપ છે. આ વાક્ષાર્થ વાક્યને છે એમ અમે પહેલાં જ નિરૂપ્યું છે. તેથી કોઈ પણ રીતે ભેદ પ્રમાણબાધિત નથી.
91. नाप्यभेदग्राहि किञ्चन प्रमाणमस्ति यथोक्तेनैव न्यायेन । यस्त्वागमः पठितः 'एकमेवाद्वितीयम्, नेह नानास्ति किञ्चन' इत्यादिः, तस्यार्थवादत्वान्न यथाश्रुत एवार्थों ग्रहीतव्यः ।
91. 3५२ व्या भुना । न्याये । प्रमाण [३५] साडी नयी. में જ અદ્વિતીય છે' “અહીં નાના કંઈ નથી' વગેરે પઠિત આગમવા અર્થવાદરૂપ હોઈ તેમને યથાશ્રુત જ અર્થ ગ્રહણ કરે ન જોઈએ.
92. ननु सिद्धेऽप्यर्थे वेदस्य प्रामाण्यमभ्युपगतमेव भवद्भिः । वाढमभ्युपगतं, किन्तु 'धूम एवाग्ने िदवा ददृशे नार्चिः' इत्येवमादीनां प्रत्यक्षादिविरुद्धार्थाभिधायिनामर्थवादानां मुख्यां वृत्तिमपहाय गोण्या वृत्त्या व्याख्यानमाश्रितम् । एवमिदमपि वचनम् इतरप्रमाणविरुद्धमर्थमभिदधत् अन्यथा व्याख्यायते । ये तु प्रमाणान्तरविरुद्धार्थानुवादिनो न भवन्त्यर्थवादास्तेषामस्तु स्वरूपे प्रामाण्यं 'वायुर्वं क्षेपिष्ठा देवता' इत्येवमादीनाम् । तस्मात् सुखदुःखाद्यवस्थामेदेऽपि नावस्थातुरात्मनो मेदः, देहेन्द्रियादिनानात्वेऽपि वा न तस्य नानात्वमित्येवं यथाकथञ्चिदयमर्थवाादो योजनीयः। अभेदोपदेशी तु तत्परः शब्दो विधिरूप इह नास्त्येव । एवमागमबलादपि नाद्वैतसिद्धिः ।
92. मातहाती – सि अ भा ५९ वेनु प्रामाश्य या वायु .
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
