________________
૮
વિજ્ઞાનાતવાદસ્થાપના
इत्युत्पद्यते तत्र किक आकारः प्रकाशते उत द्वितयमिति । यदि द्वितयमवभाति अयमर्थो नीलम् , इदं तज्ज्ञानमिति, तत्किमत्र विचार्यते, जितं भवद्भिः ।
135નૈયાયિક – પ્રત્યક્ષ વગેરે પ્રમાણે પદાર્થોના પરસ્પરવિસદશ સ્વરૂપના સંવેદનને દર્શાવતા હેઈ, આ અવભાસ વિજ્ઞાનને છે એ કેવી રીતે સંભવે ?, કારણ કે અર્થના અભાવમાં પદાર્થોના સંવેદાતા પરસ્પરવિસદશ સ્વરૂપ ઘટતા નથી. 2 સ્થનું ગ્રહણ વિજ્ઞાન છે અને નહિ કે ગ્રહણનું (જ્ઞાનનું) પ્રહણ વિજ્ઞાન છે.
વિજ્ઞાનાતવાદી – આને ઉત્તર અમે આપીએ છીએ. આની તમે પરીક્ષા કરે કે “આ નીલ છે આ પીત છે એવું આ જે પ્રત્યક્ષજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે તેમાં શું એક આકાર પ્રકાશે છે કે બે ? “આ અર્થ નીલ છે” “આ તેનું જ્ઞાન છે' એમ બે આકાર જે તેમાં પ્રકાશતા હોય તે અહીં વિચારવાનું શું ?, તમે જીત્યા.
136. નિતરી થાપ તે તમાકુ વિધીવતામ્ | થેલા વાયમાતા: प्रथते, तहस्ति विचारावसरः । कस्यायमाकारः ? विमर्थस्य किं ज्ञानरयेति ? स
चैवं विचार्यमाण आकारो यद्यर्थस्येति स्थारयति तद्भवन्तो जेप्यन्ति । ज्ञानाकारपक्षे तु वयं जेण्याम इति ।
136 તૈયાયિક – જીતેલાને જે આપત્તિ આપવામાં આવતી હોય તે અમને આપે.
વિજ્ઞાનાતિવાદી – જે એક જ આકાર તેમાં પ્રકાશતો હોય તો વિચારને અવકાશ છે. “આ આકાર કોને છે ? શું અર્થને છે ? શું, જ્ઞાનને છે ?” – આ પ્રમાણે તે આકારને વિચાર કરતાં જે નક્કી થાય કે તે અર્થને આકાર છે તે તમે જીતશે, અને જે નકકી થાય કે તે જ્ઞાનને આકાર છે તો અમે જીતીશું.
137. ( તાવત્ર યુ ? જ્ઞાન સ્પાયમાતાર તિ | કુત: ? કહાના तावदिह अल्पीयसीति । अर्थाकारपक्षे ह्यर्थस्य जडात्मनः प्रकाशायोगात् ग्राह्यत्वमन्यथा न स्यादिति ग्राहकान्तरपरिकल्पनाऽवश्यम्भाविनीति कल्पनाद्वैगुप्यम् ।
137. યાયિક – તે પછી અહીં શું યુક્ત છે ? વિજ્ઞાનાતવાદી – આ આકાર જ્ઞાનને છે એ.
યાયિક – કેમ ?
વિજ્ઞાનદૈતવાદી – અહીં (= એમ સ્વીકારવામાં) ઓછામાં ઓછી કલ્પના કરવી પડે છે. આ આકાર અર્થને છે એ પક્ષમાં, જડ અને પ્રકાશને યોગ ન હોવાથી પ્રકાશરૂપ ગ્રાહક (= જ્ઞાન) માન્યા વિના અર્થનું ગ્રાહત્વ ઘટે નહિ, એટલે ગ્રાહ્યથી અન્ય ગ્રાહકની કલ્પના અવશ્ય કરવી પડે છે, પરિણામે બમણી કલ્પના કરવી પડે છે [– અર્થની અને જ્ઞાનની.]
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
