________________
ઉત્પત્તિ પૂર્વે કાર્ય અસત છે કે સાત -અસત્ છે એ બે પક્ષોનું સાંકૃત ખંડન ૧૮૯
94. अथ स्वविनाशेन कारणं कार्यस्य जनकमिष्यते, तदियमभावाद् भावोत्पत्तिर्भवेत् । तस्यां च कुतोऽयं नियमो यदनन्तरवृत्त एव मृत्पिण्डाभावः कुम्भमभिनिवर्तयति, न चिरातिक्रान्त इति । अतश्च परुन्मृत्पिण्डे नष्टे एषोऽद्य कुम्भोत्पादः स्यात् । अथ स्वाव्यतिरिक्तमेव कारणेन कार्य जन्यते, तर्हि कारणस्य सत्वात् तदव्यतिरिक्त कार्य सदेवेति नासतः करणम् ।
94. જે સ્વવિનાશ દ્વારા કારણને કાર્યનું જનક બનતું ઈચ્છવામાં આવે તે અભાવમાંથી ભાવની ઉપત્તિ થાય. તેમાં આ નિયમ કયાંથી બનશે કે અનન્તર પૂર્વ ભાવી જ મૃપિંડાભાવ ઘટને ઉત્પન્ન કરે છે, ચિરાતિકાન્ત મૃત્યિંડાભાવ ઘટને ઉત્પન્ન કરતે નથી ? અને તેથી (અર્થાત આ નિયમ ન બનવાથી) છેલ્લા વર્ષમાં મુસ્પિડ નાશ પામતાં અત્યારે આ ઘટની ઉત્પત્તિ થાય. જે કારણ પિતાનાથી અભિન્ન એવા કાયને ઉત્પન્ન કરતું હોય તે કારણ સત્ હેઈ તેનાથી અભિન્ન એવું કાર્ય સત જ હેય, એટલે અસત यानी पत्ति ४२राती थी.
95. सदसदपि न कार्य वक्तुं युक्तं, सदसतोर्विप्रतिषेधेनैकत्र समावेशायोगात् । रूपभेदादविरोध इति चेन्न, कार्यस्य विचार्यमाणस्यैकत्वात् । ततश्च तेनैव स्वेन कार्येण रूपेण सच्चेत् , नासद् भवेत् ; असच्चेत् , न सदिति । पररूपेण त्वसत्त्वं समस्तभावानामस्त्येव ।
95. કાર્યને સત અસતરૂપ કહેવું યોગ્ય નથી, કારણ કે સત—અસતમાં એકબીજાને પ્રતિષેધ હોઈ તે બેને સમાવેશ એક સ્થાનમાં (Fકાર્યમાં) ઘટતું નથી. સત અને અસત બે જુદાં રૂપ હે ઈ વિરોધ નથી એમ જે તમે કહે છે તે બરાબર નથી, કારણ કે વિચા કરતાં કાર્યનું એકવ જ જણાય છે. જે પિતાના રૂપથી કાર્ય સત હેય તે તે અસત ન હેય, અને જે પિતાના રૂપથી કાર્ય અસત હેય તે તે સત ન હોય. પર રૂપથી અસતપણું તે બધી જ વસ્તુઓને છે જ.
___96. अनुभयात्मकं तु नाम वस्तु नास्त्येवेति । तत्पारिशेष्यात् सदेव कार्यम् । किमिति च तदा नोपलभ्यते इति ? अनुमानेनापि यदुपलब्धं तत् किमनुपलब्धं भवति ? प्रत्यक्षेण तु तदानीमनुपलम्भोऽनभिव्यक्तत्वात् । अभिव्यक्तिसम्पादन एव च कारकप्रयत्न साफल्यं, कार्य तु सदेवेति । अत्राभिधीयते । केन रूपेण तदानीं कार्य सदिति मन्यते ? यदि कारकव्यापाराभिनिवत्येन सलिलाहरणाद्यर्थक्रियासमर्थन पृथुबुध्नादराकारवता रूपेण चक्रमूर्धनि घटोऽस्ति, तदाऽभिव्यक्तेनापि रूपेण सत्त्वादत्यन्ताय कारकव्यापारवैफल्यम् , इत्थमपि च कारकप्रवृत्तौ तद्व्यापारानुपरमप्रसङ्गः, किं हि तदोपलभ्य कारकाणि निवर्तेरन् ?, कार्यस्य प्रागम्युलब्धत्वात् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
