________________
રૂપ આદિ ગુણે પ્રધાનપણે રાગનું કારણ છે रूपादिनिरपेक्षस्य द्रव्यस्य संख्यादेः सामान्यस्य वा सक्तिहेतुत्वं समस्तीति रूपादय एव मुख्यं रागकारणं, तत्र झटिति बुद्धेः प्रसरणात् । उक्तं च
तथापि नितरां रागवृद्धयै रूपादयो नृणाम् ।
त एव कविभिर्गीताः पञ्चेषोः पञ्च सायकाः ॥ तस्मात् पथिव्यादीनां गुणा इति षष्ठीसमास एव श्रेयान् । गुणव्यतिरिक्तश्च गुणी पूर्वमेव साधितः 'यमहमद्राक्षं तं स्पशामि' इति प्रत्ययप्रामाण्यात् ।
52. જયંત આદિ યાયિક – આ ઘટતું નથી કારણ કે તે પછી ગંધ આ દિને સૂત્રમાં જણાવવાનું નિરર્થક બની જાય કેમ ?] કારણ કે “ગુણે” એ પદથી જ તે સમજાઈ જાય છે. જે કહે કે ગુણવિશેષ જણાવવા માટે તેમને ( ગંધ વગેરેને) સૂત્રમાં જવાયા છે, તે અમે પૂછીએ છીએ કે તે પછી “પૃથિવ્યાદિગુણોને ધન્ડસમાસ તરીકે વર્ણવવાની શી જરૂર ? [મૂળ શંકાનું] સમાધાન આ હે - જે કે દ્રવ્ય, કમર, સામાન્ય અને અન્ય સંખ્યા, પરિમાણુ વગેરે ગુણે રાગના જનક છે તેમ છતાં રાગની જનતા પ્રધાનપણે તે ગંધ વગેરેમાં જ દેખાય છે, કારણ કે રૂપ આદિથી નિરપેક્ષ એવા દ્રવ્ય કે સંખ્યા વગેરે કે સામાન્યની રાગજનકતા ઘટતી નથી એટલે રૂ૫ આદિ જ રાગનું મુખ્ય કારણ છે; રૂપ આદિ જ રાગનું મુખ્ય કારણ છે કારણ કે તેમનામાં જ બુદ્ધિ ઝડપથી પ્રસરે છે. અને કહેવાયું પણ છે કે તેમ છતાં રૂપ વગેરે મનુષ્યમાં રાગને ચોક્કસપણે સદા વધારે છે. તેથી રૂ૫ વગેરેને જ કામદેવના પાંચ બાણ તરીકે કવિઓ વર્ણવે છે. માટે પૃથિવ્યાદિગુણો’ એ પદને પછીસમાસ ગણી તેને વિગ્રહ પૃથ્વી વગેરેના ગુણ' કરે એ જ વધુ સારું છે. ગુણથી અતિરિક્ત એવા ગુણીને (=દ્રવ્યને) તે જેને મેં જોયું હતું તેને હું સ્પણું છું” એવા જ્ઞાનના પ્રામાણ્યને આધારે પહેલાં જ અમે પુરવાર કરી દીધું છે.
_____53. पृथिव्यादीनां गुणा इति यदुक्तं तदिदानी विभज्य वर्ण्यते कस्य कति મુળા રૂતિ | તત્ર –
गन्धादयो नियोक्तव्याश्चत्वारः पृथिवीगुणाः ।।
अप्तेजोमरुतामेकं पूर्वपूर्वमपोह्य तु ॥ . गन्धवजं रसरूपस्पर्शाः अपां, रसवर्ज रूपस्पर्शी तेजसः, रूपवर्ज स्पर्श एव वायोरिति । आकाशस्य तु गुणः शब्दः ।
53. “પૃથ્વી વગેરેના ગુણ એમ જે કહ્યું છે તેને જ હવે વિભાગ કરી તેના કેટલા ગુણે એ વર્ણવવામાં આવે છે. ગંધ, રસ, રૂપ અને સ્પર્શ એ ચારને પૃથ્વીના ગુણ તરીકે જવા; જલ, તેજ અને વાયુમાં પૂર્વ પૂર્વને એક એકને દૂર કરી બાકીના જવા, અર્થાત જલમાં ગંધને છોડી રસ, રૂપ અને સ્પર્શ, તેજમાં રસને છોડી રૂપ અને સ્પર્શ, અને વાયુમાં રૂપને છેડી સ્પર્શ જ. આકાશને ગુણ શબ્દ છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
