________________
નિત્ય પદાર્થ ક્રમથી અર્થ ક્રિયાકારી નથી
૧૮૫ બૌદ્ધ– આ બરાબર નથી, કારણ કે કદી પણ એકનું કારકપણું દેખ્યું ન હોઈ તેના સામર્થનું જ્ઞાન થવું મુશ્કેલ છે. જે એકને કદી કાર્ય ઉત્પન્ન કરતું દેખીએ તે એ સમર્થ કહેવાય, પરંતુ એકને કાર્ય કરતું કઈ ભૂલથી પણ દેખતું નથી.
64. રથ કાયાયં સ્વમાવો હેરમાનો તે, સાર તું મેવેતિ | तदप्ययुक्तम् , कार्यस्वभावपराधीनत्वेन कारणस्य सामर्थ्य विरहप्रङ्गात् । एवं ह्यसौ समर्थः कथ्येत यदि कार्यस्वभावमनादृत्य स्वतन्त्र एक एव प्रसह्य कार्य जनयेत् । न चैवं दृश्यत इति यत्किञ्चिदेतत् ।
64. નાયિક–એ તે કાર્યને એ સ્વભાવ છે કે તે એકથી ઉત્પન્ન થતું નથી બાકી કારણ તો એકલું જ તેને ઉપન્ન કરવા સમર્થ છે.
બૌદ્ધ – તે બરાબર નથી, કારણ કે જે કારણ પોતે કાર્યના સ્વભાવને પરાધીન હોય તે તે કારણે સામગ્ધરહિત હોવાની આપત્તિ આવે. જે કાર્યના સ્વભાવને અનાદર કરીને સ્વતંત્રપણે એક કારણ જ બલાત્કારે કાયને ઉત્પન્ન કરે તે જ એને સમર્થ કહેવાય, અને આવું દેખાતું નથી, એટલે તમારી વાત તુચ્છ છે. ____65. अथ समर्थमेव कारणम् । तस्य त्वयं स्वभावो यत् सहसैव कार्य न करोति, कतिपयक्षणव्यवधाने तु कार्य करोतीति । यद्येवं न कदाचित् कार्योत्पादः स्यात् । कार्योत्पादसमयेऽपि कतिपयक्षणव्यवहितकार्यजननस्वभावानपायात्, पुनः कतिपयक्षणावेक्षणं स्यात् । तेष्वपि कतिपयेष क्षणेष्वतिक्रान्तेष स एवास्य स्वभावस्तदवस्थ इति पुनरप्येवं भवेदिति कदा नाम कार्य जनयेत् ? तदेवमादिदोषोपहतत्वात् न क्रमेण भावानामर्थक्रियासामर्थ्यम् ।
65.' તૈયાયિક કારણ સમર્થ જ છે. પરંતુ તેને એ સ્વભાવ છે કે તે સહસા કાર્યને ઉત્પન્ન કરતું નથી પણ કેટલીક ક્ષણના વ્યવધાન પછી કાર્યને ઉત્પન્ન કરે છે.
- બૌદ્ધ – જે અવું હોય તો કાર્યની ઉત્પત્તિ કદી ન થાય. કાર્યની ઉત્પત્તિના સમયે પણ કેટલીક ક્ષણોને વ્યવધાન પછી કાયને ઉત્પન્ન કરવાને કારણે સ્વભાવ ચાલ્યો ગયો ન હેઈ ફરી તે કેટલીક ક્ષણેની રાહ જોશે. તે કેટલીક ક્ષણે ચાલી નય ત્યારે પણ તેને તે જ સ્વભાવ તેવો ને તે જ રહે છે, એટલે ફરી પણ એમ જ થાય, પરિણામે તે કાર્યને ઉત્પન્ન ક્યારે કરે ? તેથી, આમ આ અને બીજા દેશોથી હણાયેલ હોવાને કારણે ભાવ ( નિત્ય વસ્તુઓ) કમથી અથકિયા કરે છે એ પણ ટકતું નથી.
66. नापि युगपत् , लोके तथा व्यवहारादर्शनात् । युगपत्कृतकार्यस्यापि स्थिरस्य पुनरकरणे हेत्वभावः । पुनश्च कुर्वन्नपि भावः कार्य न तदेव कुर्यात् , कृतस्य करणायोगात् । कार्यान्तरकरणे तु स एवायं पुनः क्रमपक्ष आपतेदिति एवं क्रमयोगपद्ये नित्येभ्यः पदार्थेभ्यः निवर्तेते । ते च निवर्तमाने सत्त्वस्य व्यापके इति सत्वं तेभ्य आदायैव निवर्तते । तेभ्यः प्रच्युतं सत्त्वं गत्यन्तरविरहात् क्षणिकेष्वेव
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
