________________
ક્ષણભંગવાદના ખંડનને પ્રારંભ
तदेवमुपपन्नेयं गृह्यतां क्षणभङ्गिता ।
त्यज्यतां दीर्घसंसारकारणं स्थिरताग्रहः ।। ૪૭. સ્મરણ, પ્રત્યભિજ્ઞાન અને પોતે કરેલાં કર્મોના ફળનું ભકતા પણ એ ક્ષણિક્તામાં પણ કાર્યકારણભાવને આધારે અમે કહ્યું છે. તેથી આ પ્રમાણે ઘટેલી ક્ષણભંગિતાને તમે ગ્રહ અને દીર્ઘ સંસારને કારણભૂત સ્થિરતાની પકડ છોડે.
90. સત્રામિથી તે નૈવ પ્રમાણમથક્ક |
भावानां क्षणभङ्गित्वमुपपादयितुं क्षमम् ।। अर्थक्रियासमर्थत्वं सत्वं यत्तावदुच्यते । तदसत्कूटहेमादिव्यभिचारावधारणात् ॥ किन्त्वबाधितसबुद्धिगम्यता सत्त्वमिष्यते । सदसद्वयपदेशस्तु पुत्रादावौपचारिकः ।। एवं च बाधकाभावपर्येषणपरायणम् । न सत्त्वग्राहकं ज्ञानं स्वतः प्रामाण्यमर्हति ॥ सत्वे च संशयोऽप्यस्ति सकलप्राणिसाक्षिकः ।
उपलब्ध्यव्यवस्थात इत्येवं वर्णयिष्यते ॥ 90. Rયાયિક – આના ઉત્તરમાં અમે જણાવીએ છીએ કે તમે સ્વીકારેલ બે પ્રમાણે પણ ભાવ પદાર્થોની ક્ષણિક્તા ઘટાવવા શક્તિમાન નથી. અર્થક્રિયા સામર્થ્ય જ સત્ત્વ છે એમ તમે જે કહ્યું છે તે ખોટું છે, કારણકે બનાવટી સેનું વગેરેની બાબતમાં વ્યભિચારને આપણને નિશ્ચય છે જ. [જેમ સત સુર્વણ સુર્વણઝન ઉત્પન્ન કરે છે તેમ અસત સુવર્ણ પણ સુવર્ણજ્ઞાન ઉત્પન્ન કરે છે. બન્ને એકસરખી જ અક્રિયા કરે છે. તે એક સત અને બીજુ અસત કેમ ? માટે જે અર્થ ક્રિયાસમર્થ છે તે સત છે એમ કહેવું યોગ્ય નથી ] પરંતુ અબાધિત સત બુદ્ધિને જે વિષય બને છે તે સત છે એમ અમે ઇચ્છીએ છીએ. [પુત્ર આદિને] સત કે અસત કહી વર્ણવવા એ પુત્ર આદિની બાબતમાં પચારિક છે [તમે જ્ઞાનનું સ્વતઃ પ્રામાણ્ય માને છે, પરંતુ] બાધક ભાવને શોધવામાં પરાયણ એવું સત્ત્વગ્રાહક જ્ઞાન સ્વતઃ પ્રામાણ્યને લાયક નથી. સવની બાબતમાં સંશય થાય છે – જે સંશયની બાબતમાં બધાં પ્રાણીઓ સાક્ષી છે–, કારણકે સત અને અસત બન્નેની ઉપલબ્ધિ થતી હોવાથી “આ સત જ છે કે “આ અસત જ છે' એવી વ્યવસ્થાને અભાવ છે એવું અમે વર્ણવીશું.
91. શિયાસમર્થર્વ વંતુર્ત સવમસ્તુ વા |
तदपि व्याप्तिशून्यत्वान्न हेतुर्गन्धवत्त्ववत् ।।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
