________________
પ્રતીત્યસમુપન્ન ક્ષણિક વિજ્ઞાનની સન્તતિથી બૌદ્ધો અનેક દોષો દૂર કરે છે
यद्यपि च सन्तत्यन्तरपतितज्ञानजन्यमपि सन्तत्यन्तरे ज्ञानं दृश्यते, तथाऽपि न तादृशकार्यकारणभावेन सन्तानव्यवहारः प्रतिसन्धानादिकार्यनिर्वाहो वा, किन्तूपादानरूपतद्विशेषनिबन्धन एवैष निर्वहति नियमः । तस्मिन्नेव सति स्वरूपसन्तानविभागोऽवकल्पते । स्मृतिवत् परिहर्तव्यौ कृतनाशाकृतागमौ । तत्सन्तानोपसंक्रान्त्या कुसुमे वीजरागवत् ।
आह घ
यस्मिन्नेव तु सन्ताने आहिता कर्मवासना । फलं तत्रैव बध्नाति कार्पासे रक्तता यथा ॥
Jain Education International
यथा यस्मिन्नेव हि कर्पासबीजे वर्णः रक्तताख्यः कृतः, तस्यैव कुसुममपि रक्तम्, नान्यस्य, तथा यस्मिन्नेत्र ज्ञानसन्ताने यादृशी कर्मवासना, तादृशं फलं तस्मिन्नेव सन्ताने भवति नान्यस्मिन् ज्ञानसन्ताने इत्यर्थः । तथा च कृतहानाकृताभ्यागमदोषनिरासः ।
૧૦૯
नित्यस्त्वात्माऽभ्युपगम्यमानो यदि सुखादिजन्मना विकृतिमनुभवति तदयमनित्य एवं चर्मादिवदुक्तः स्यात् । निर्विकारत्वे तु सताऽसता वा सुखदुःखादिना कर्मफलेन कस्तस्य विशेष इति कर्मवैफल्यमेव । तदुक्तम्
वर्षातपाभ्यां किं व्योम्नः चर्मण्यस्ति तयोः फलम् ।
चर्मोपमश्चेत् सोऽनित्यः खतुल्यश्चेदसत्फलः ॥ इति
तस्मादुत्सृज्यतामेषं मूर्धाभिषिक्तो प्रथमो मोह : आत्मग्रहो नाम । तन्निवृत्त्या चात्मीयग्रहोऽपि विरंस्यति, 'अहमेव न, किं मम' इति । तदिदमहं कारममकारग्रन्थिप्रहाणेन नैरात्म्यदर्शनमव निर्वाणद्वारमवलम्ब्यताम् । तस्य च मार्गः क्षणिक पदार्थनिश्चयः । क्षणिकेषु हि सर्वभावेषु निराश्रयेषु ज्ञानस्याप्याश्रयविरहात् कुतस्त्यमात्मकल्पनमिति ।
58. जो आहोत यावतो नथी, अरव्य तेन नियामक अर्थ अभाव छे. અનાદિ પ્રવાહગત જ્ઞાનામાં હેતુલભાવને પ્રવાહ છે. અને આ જ સંતાન છે એમ કહેવાય છે. અનુસધાન આદિ કાર્યને આ નિયમ સ ંત!નકૃત છે. સંતાન અનાદિ હાઈ તેમ જ તેનેા વિચ્છેદ ન હોઈ પરલોક પણ લિષ્ટ કલ્પના નથી. જે કે એક સંતાનમાં રહેલા જ્ઞાનથી ખીજા સંતાનમાં જ્ઞ!ન ઉત્પન્ન થતું દેખાય છે (જેમકે ગુરુસ ંતતિગત જ્ઞાનથી શિષ્યસ ંતતિગત જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે) તેમ છતાં તેવા કાર્ય કારણભાવને આધારે સંતાનવ્યવહાર થતા નથી કે પ્રતિસંધાન આદિ કાર્યને નિર્વાહ પણ થતા નથી, પરંતુ ઉપાદાનરૂપ તેના (=કાય કારણુ
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
