________________
૧૮૦ પ્રતીત્યસમુત્પન્ન કણિક વિજ્ઞાનેની સત્તતિથી બૌદ્ધો અનેક દેશે. દૂર કરે છે ભાવના) વિશેષને આધારે જ આ નિયમને નિર્વાહ થાય છે. તે હેતાં જ સ્વરૂપસન્તાનને વિભાગ ઘટે છે. સ્મૃતિ ઘટશે નહિ એ દેશને જેમ પરિહાર કર્યો તેમ કૃતનાશ અને અકૃતાગમ એ બે દેને પણ પરિહાર કરવો જોઈએ. કૃતનાશ અને અકૃતાગમ દોષ નહિ આવે કારણ કે બીજને લાલ રંગ જેમ કુસુમમાં એક સંતાનમાં સંક્રાતિ દ્વારા આવે છે તેમ એક જ સંતાનમાં કમને ફળભોળ સંક્રાતિ દ્વારા સંભવે છે. અને કહ્યું પણ છે કે જે સંતાનમાં કર્મવાસના પાડવામાં આવી હોય તે જ સંતાનમાં ફળ બંધાય છે, જેમકે કપાસમાં રક્તતા. જેમ જે કપાસના બીજમાં રક્તતા નામને રંગ કરવામાં આવ્યું હોય તેના જ કૂલમાં પણ લાલ રંગ આવે છે, બીજાના ફૂલમાં નહિ, તેવી જ રીતે જે જ્ઞાનસંતાનમાં એવી કમવાસના પડે છે, તેવું ફળ તે જ જ્ઞાનસંતાનમાં થાય છે, અન્ય જ્ઞાનસંતાનમાં થતું નથી. અને એ રીતે કૃતતાન અને અકૃતાભ્યાગમ દોષોને નિરાસ થાય છે. તમે તૈયાવિકે એ સ્વીકારેલે આત્મા જે જન્મથી સુખ આદિ વિકૃતિ અનુભવતા હોય તે તે ચમ આદિ જેમ અનિત્ય જ કહેવા ગણાય. પરંતુ જે નિર્વિકાર હોય તે સત કે અસત સુખ–દુઃખ આદિ કર્મફળ દ્વારા તેનું શું વિશેષ થાય (શું ફેર પડે ?) [ કંઈ નહિ,] એટલે કમ વૈફલ્ય જ આવી પડે. તેથી કહ્યું છે કે વરસાદ અને તડકાથી આકાશને શું ફળ થાય છે -શું અસર થાય છે? [કંઈ જ નહિ, ] ચામડાને જ તેમનાથી ફળ થાય છે– અસર થાય છે. જે આત્મા ચર્મ જે હોય તે તે અનિત્ય છે અને જે આકાશ જે હોય તે તેને ફળ હોય જ નહિ, તેથી આત્મપ્રહ નામને મૂર્ધાભિષિક્ત આ પ્રથમ મોહ ત્યજી દે. તે આત્મગ્રહની નિવૃત્તિ થતાં આત્મીયગ્રહ પણ અટકી જશે – “હું જ નથી, તે મારું શું હોય ?” એમ. તેથી, અહંકાર-મમકારની આ ગ્રંથિને નાશ થવાથી નિર્વાણનું જે કાર છે તે નૉરામ્યદર્શનનું અવલંબન લેનરાયે પહોંચવાને માગ પદાર્થો ક્ષણિક છે એ નિશ્ચય છે. બધી જ વસ્તુઓ ક્ષણિક અને નિરાશ્રય હતાં જ્ઞાન પણ આશ્રયરહિત હોવાથી આત્માની કલ્પના કરવાનું ક્યાંથી બને ? 59. कथं पुनरेषः सकलप्रमाणातीतः क्षणिकपदार्थवादः शक्यते शाक्यैरभ्युपगन्तुम् ?
न खलु क्षणभङ्गित्वे भावानामक्षजा मतिः । प्रमाणं क्षणिकाकारकल्पनोत्पत्त्यसम्भवात् ॥ अथवाप्यविनाभूतहेतुज्ञानानुपपस्तितः । न भूमिरनुमानस्य विकल्पनियतस्थितेः । स्मरणप्रत्यभिज्ञाने प्रत्युत स्थैर्यसाधके । एवं च वचनामात्रमाशुनाशित्वदेशना ।।
59. Rયાયિક – આ ક્ષણિક પદાર્થવાદ સકલપ્રમાણાતીત હોવાથી બૌદ્ધો કેવી રીતે સ્વીકારી શકે? વસ્તુઓની ક્ષણિક્તાને પ્રત્યક્ષપ્રમાણ ગ્રહણ કરતું નથી કારણ કે વસ્તુની ક્ષણિક્તાને વિકલ્પ ઉત્પન્ન થવો સંભવ નથી. [ બૌદ્ધમતે નિર્વિકલ્પ પ્રત્યક્ષ જ પ્રમાણ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
