________________
પાણિનિએ વ્યાકરણનું પ્રયોજન ન કહેવાનું કારણ
૧૩૭
હોઈ તેઓ શબ્દશક્તિતાત્પર્યની પર્યાલચના પણ જુદી રીતે કરે છે, આ આપણે (ચે થા આહ્નિકમાં) પહેલાં વિચારી ગયા છીએ, એટલે તેની વાત રહેવા દઈએ. તેથી, વ્યાકરણનું અધ્યયન ४२वाथी मणता ने वितi 'कामधुम् भवति' ( = '२छा! पूरी रे छ' ) त्याशिण વચનેને પણ તેવી રીતે જ સમજવાં જોઈએ.
260. रादपि सूत्रकृता स्वयं प्रयोजनं किमिति न व्याहृतमिति व्याहृतं तदप्यदूषणमेव, व्याकरणं हि वेदाङ्गमिति प्रसिद्धमेतदा हिमवतः आ च कुमारीभ्यः । वेदश्च यदि निष्प्रयोजनः, स्वस्ति प्रजाभ्यः, समाप्तानि दृष्टादृष्टफलानि सर्वकर्माणि, जित चातुर्वर्ण्यबाह्यरन्त्यजनपदवासिभिः म्लेच्छैः । अथ सप्रयोजनो वेदः सोऽङ्गवत्त्वादकैः सहैव सप्रयोजनतां भजते इति कोऽर्थः प्रयोजनान्तरचिन्तया । न हि दर्शपूर्णमासप्रयोजनादन्यत् प्रयाजादिप्रयोजनमन्विष्यते इति मन्वानः स्वयं सूत्रकृत् प्रयोजनं नाख्यत् ।
260. સૂત્રકાર પાણિનિએ પિતે વ્યાકરણ ધ્યયનનું પ્રયોજન કેમ ન જણાવ્યું એમ કહી જે દેષ જણાવવામાં આવ્યો છે તે દેષ નથી જ. હિમાલયથી કન્યાકુમારી સુધી પ્રસિદ્ધિ છે કે વ્યાકરણ વેદાંગ છે. વેદ જે નિપ્રોજન હોય તે પ્રજાનું કલ્યાણ થઈ જાય, દષ્ટાદષ્ટ ફળવાળાં બધાં કર્મો સમાપ્ત થઈ જાય, ચાતુર્વર્ય બાહ્ય અન્યજનપદવાસી મલેચો જીતી જાય. જે વેદ સમજન હેય તે તે પોતે અંગવાળો હેઈ અંગેસહિત જ સપ્રયજન હેય. એટલે અંગના બીજા જુદા પ્રોજનની વિચારણાને કઈ અર્થ નથી, દર્શપૂર્ણ માસના પ્રોજનથી જુદું પ્રયાજાદિનું પ્રયોજન શેધવામાં આવતું નથી, આમ વિચારી સ્વય સૂત્રકાર પાણિનિએ વ્યાકરણનું પ્રયોજન કર્યું નથી.
261. व्याख्यातारस्तु मुख्यानुषङ्गिकभेदभिन्नप्रयोजनप्रपञ्चं प्रयोजनातिशयव्युत्पादनद्वारकश्रोतृजनोत्साहपरिपोषसिद्धये दर्शितवन्त इति न कश्चिदुपालभ्यः ।
... कथं पुनरङ्गता व्याकरणस्य, कमुपकारमावहत इति ? कस्य एष पर्यनुयोगः ? वेदवदङ्गानामनादित्वादीश्वरप्रणीतत्वाद्वा पर्यनुयोजनानुपपत्तेः । संक्षेपविस्तरविवक्षया हि पाणिनिपिङ्गलपराशरपभतयः तत्र तत्र कर्तारः प्रसिद्धिं गताः । परमार्थतस्तु वेद इव तदर्थोपि तदर्थावगमोपायोऽपि हि सर्व एवानादयः, प्रजापतिनिर्मिता वेत्येवमपर्यनुयोज्या एव । अत एव वेदैस्तदङ्गश्च सह चतुर्दश विद्यास्थानानि गण्यन्ते
अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः ।
पुराणं धर्मशास्त्राणि विद्या ह्येताश्चतुर्दश ।। इति [26, સત્રના વ્યાખ્યાતાઓએ તે શ્રોતાઓને ઉત્સાહ પિવાય એ ખાતર મુખ્ય અને
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
